Deltalife nr.2 september 2014

MAGAZINE VAN DELTARES NR. 2 SEPTEMBER 2014

WAT LEERT AMERIKA VAN NEDERLAND? NANO’S DRINGEN BODEMSANERING BINNEN TSUNAMI BARRIER GETEST DE KWALLEN KOMEN!

SCHAARS WATER: SLUIPEND ­PROBLEEM MET ENORME ­IMPACT

2

3

DELTARES, SEPTEMBER 2014

6

DELTARES KORT

‘ELKAARS LABORATORIUM’

Anno 2014 hebben ongeveer 700 miljoen mensen in 43 landen te maken met water­ schaarste. Soms incidenteel, maar steeds vaker permanent.

De verwachting is dat het ­probleem alleen maar erger wordt: al in 2025 zullen bijna 2 miljard mensen een tekort aan water hebben. Technisch zijn er steeds meer mogelijkheden om hier iets aan te doen, maar de noodzaak wordt nog maar ­nauwelijks gevoeld. Dat komt omdat waterschaarste een sluipend proces is, dat zich langzaam ontwikkelt over vele ­decennia. Niets doen is echter geen optie. Want water­ schaarste is net zo goed een natuurramp als een tsunami, aardbeving of tyfoon en de impact is enorm. Als er geen actie wordt onder­nomen, zullen steeds meer oogsten mislukken en de prijs van water zal stijgen.

Primaire levensbehoeften als eten en drinken worden voor grote groepen mensen onbe­ reikbaar. Het aantal ziektes en sterftegevallen zal toenemen.

Dat maakt waterschaarste tot een van de grootste maatschap­ pelijke problemen van onze tijd.

Vanaf blz. 9.

In Louisiana, Florida en Californië ­helpen experts van Deltares met de strijd tegen het water. Wat hebben ze in Amerika aan de Nederlandse ­aanpak? Interview met Dale Morris.

DAM IN KOREA

Het Korea Institute of Construction Technology (KICT) heeft besloten om het softwarepakket DAM (Dijk Analyse Module) te gaan gebruiken voor het toetsen van de sterkte van de water­ keringen. In Zuid-Korea liggen vier grote rivieren met vele kilometers dijk.

DAM is door Deltares oor­ spronkelijk ontwikkeld voor de Nederlandse waterschap­ pen en geeft snel informatie over de sterkte van een dijk, ook bij (dreigende) calamiteiten. Na China en de ­Verenigde Staten, is Zuid-Korea het derde land dat DAM gaat gebruiken.

9

DOSSIER WATERSCHAARSTE

6

Door de groeiende bevolking, economische activiteiten en klimaatverandering ontstaat op steeds meer plekken in de wereld waterschaarste.

Wat valt er te doen aan dat probleem?

20

NATUUR IN DE STAD

Nature-based engineering maakt het mogelijk om steden groener te maken én te zorgen voor droge voeten en schoon water.

9

AAN DE SLAG IN POLEN

Verder: 3. Deltares kort 6. Interview met Dale Morris 9. Dossier waterschaarste 16. Infographic Green Port 18. Hoe dit piepkleine deeltje straks uw bodem gaat saneren

FOTO: THINKSTOCK

BIJ DE VOORPLAAT

20. Nature-based engineering in de stad in opmars 22. Proeftuin: aanstroming pompstation 23. Kennis in bedrijf: Tsunami barrier 24. De kwallen komen!

26. Haal meer uit het meer

20

28. Deltares software 29. Deltares organisatie

COLOFON

Delta Life is een uitgave van Deltares, het Nederlandse innovatie- en kennisinstituut op het gebied van water, ondergrond en infrastructuur. Met onafhankelijk onder­ zoek bouwt Deltares aan de kennisbasis die wereldwijd hard nodig is om delta’s, kustregio’s en riviergebieden leefbaar te houden. De kennisontwikkeling richt zich op vijf thema’s: waterveiligheid, ecosystemen en milieu­ kwaliteit, water en grondstoffen, bouwen in de delta en een duurzame inrichting deltagebieden.

Meer informatie: www.deltares.nl

Redactieadres: Twitter http://twitter.com/deltares postbus 177, 2600 MH Delft, tel. (+31)088 335 8273, Linkedin http://www.linkedin.com/ carmen.boersma@deltares.nl Een abonnement is kosteloos company/217430 en kan worden aangevraagd Facebook of afgemeld via https://www.facebook. info@deltares.nl. com/ #!/pages/Deltares/ 154189334634001

Tekst en redactie: Deltares en Maters & Hermsen Journalistiek Design en vormgeving: Maters & Hermsen Vormgeving Druk: Koninklijke BDU Grafisch Bedrijf bv ISSN: 2351-972X

STABILITEIT DIJKEN MISSISSIPPI GETEST

D

eltares test een dijktracé van 30 mijl van de Mississippi River op de faalmechanismen piping en macrostabiliteit.

Beide zijn van grote invloed op de stabiliteit van een dijk. De pilot wordt samen met de US Army Corps of Engineers, beheerder van de dijk, uitgevoerd. In China wordt een soortgelijke pilot voorbereid voor de Huaihe River.

Deltares heeft bij het ontwikkelen van het Wettelijk Toetsinstrumentarium (WTI)

veel kennis en ervaring opgedaan met faalmechanismen. Met het WTI toetsen Nederlandse beheerders van primaire waterkeringen de sterkte hiervan op basis van wettelijk vastgelegde normen. ­Onderzoek naar de belastingen op de waterkeringen en de diverse manieren waarop dijken kunnen bezwijken vormen hiervoor de basis. Deltares ontwikkelt de toetsnormen in opdracht van het ­ministerie van Infrastructuur en Milieu.

De Wisla, de langste rivier in Polen, heeft op een aantal trajecten problemen met de bevaarbaarheid. Daarom heeft de Poolse overheid een Nederlands consortium, waar ook Deltares deel van uitmaakt, gevraagd zich te buigen over het bevaarbaar maken van de rivier de Wisla. Vooral in de buurt van Warschau is de rivier niet bevaarbaar voor boten met veel diepgang. Daardoor is er geen commerciële scheepvaart meer mogelijk.

Het consortium zal voor het gebied tussen Warschau en Gdansk een ­integrale aanpak ontwikkelen met aandacht voor water­veiligheid, hydrologie en ruimtelijke ordening.

4

DELTARES KORT

5

DELTARES, SEPTEMBER 2014

Meer berichten op www.deltares.nl

KENNISLEVERANCIER BIJ WATERKERINGEN NEW YORK

Deltares is bij twee van de zes winnende ­consortia betrokken, die New York veiliger moeten maken tegen stormen. Het gaat om het project New Meadowlands bij Little Ferry in New Jersey en Living with the Bay in Nassau County op Long Island. De competitie Rebuild by Design werd door de Amerikaanse overheid uitgeschreven na de orkaan Sandy in het najaar van 2012.

Met New Meadowlands wordt een gebied van tachtig vierkante kilometer in de metropoolregio New York-New Jersey beschermd tegen toekomstige overstromingen. Het gebied

BETERE VOORSPELLING DROOGTE­ AFRIKA

­

SCHAAL­MODEL

ZEESLUIS IJMUIDEN Deltares heeft de afgelopen maanden in een van zijn testfaciliteiten gebouwd aan een schaalmodel voor de nieuwe zeesluis van IJmuiden. Marin heeft het maatgevend scheepsmodel aangeleverd.

Opdrachtgever is Rijkswaterstaat. Met het schaalmodel worden de krachten op de sluis en de werking van zout- en zoetwater onderzocht. Het schaalmodel, inclusief de sluiskolk en de voorhavens, heeft een totale lengte van ongeveer 56 meter en een breedte van 20 meter.

De nieuwe zeesluis van IJmuiden wordt één van de grootste ter wereld met kolkafmetingen van ruim 500 meter lang. Zo kan de sluis ruimte bieden aan de steeds groter wordende zeeschepen.

De sluis is naar verwachting in 2019 in bedrijf.

KLIMAATVERANDERING EN INFRASTRUCTUUR Wat voor effect hebben nieuwe weerpatronen als extreme neerslag of extreme hitte op de infrastructuur? En, belangrijker, blijft vitale infrastructuur dan wel in tact?

Dat wordt onderzocht in het Europese project INTACT (Impact of Extreme Weather on Critical Infrastructure) dat onlangs is gestart.

Het extreme weer kan nadelige gevolgen hebben voor beheer en onderhoud van wegen, bruggen en tunnels, de veiligheid van de gebruikers en economische schade veroorzaken door uitval. Deltares leidt het deelproject met case studies naar extreme sneeuwval (Finland), hittegolven en droogte (Spanje), extreme neerslag en aardverschuivingen (Italië) en overstromingen en wateroverlast (Ierland en Nederland).

De Nederlandse case richt zich op de haven van Rotterdam en de verbindingen met het achterland via weg, vaarweg, spoor en pijpleidingen. Met weer- en impact­ modellen wordt het effect van het weer op de infrastructuur onderzocht.

BETER ­ BEHEER VAN EUROPESE WATEREN Europese wateren staan onder druk.

Kwaliteitsdoelen worden niet gehaald en de beschikbaarheid van zoet water is niet zeker. Hoe kunnen we dit verbeteren? Om een antwoord te vinden op deze vraag is onlangs het Europese project Managing Aquatic ecosystems and water Resources under multiple Stress (MARS) gestart.

De oorzaak van de huidige situatie is bekend: het komt door meervoudige stressoren. Dit zijn combinaties van oorzaken, bijvoorbeeld klimaatverandering, onttrekkingen voor drinkwater en landbouw, verontreinigingen en afnemende grondwaterbeschikbaarheid. Juist deze combinaties zorgen ervoor dat grond­ water, beken en rivieren niet in een goede toestand verkeren.

Waterbeheerders zijn op zoek naar kansrijke maatregelen om meervoudige stressoren aan te pakken. MARS is gestart om de effecten van stressoren op het watersysteem en de ecologie beter te begrijpen en te voorspellen. Hiermee worden praktische instrumenten ontwikkeld waarmee beheerders de waterkwaliteit en -beschikbaarheid kunnen verbeteren.

MARS wordt uitgevoerd in opdracht van de Europese Commissie en gaat vier jaar duren. Deltares werkt hierin samen met drieëntwintig andere kennisinstituten.

COLOMBIA BEREIDT ZICH VOOR OP KLIMAATVERANDERING

FOTO: ANP

Samen met 19 Afrikaanse en Europese (kennis)instellingen ontwikkelde Deltares voor Afrika een nieuw systeem voor het voorspellen van meteorologische, hydrologische en agrarische droogte. Het project DEWFORA (Drought Early Warning and Forecasting) is in 2011 gestart en werd onlangs afgerond.

Deltares coördineerde het project.

Droogte veroorzaakt in Afrika veel schade en de verwachting is dat het droogteprobleem door klimaatverandering alleen maar groter wordt. Er zijn in Afrika diverse droogtevoorspellingssystemen in omloop maar die waarschuwen vaak te laat, zijn niet altijd even nauwkeurig en bereiken vaak niet de beoogde gebruikers, waardoor maatregelen uitblijven met alle schadelijke gevolgen van dien. Met de oplossingen van DEWFORA kan droogte betrouwbaarder worden voorspeld en eerder gesignaleerd. Hierdoor kunnen betrokkenen sneller gerichte maatregelen treffen.

van New Meadowlands is net als Nederland laaggelegen waardoor typisch Nederlandse oplossingen ­kunnen worden toegepast.

Veiligheid is gebaseerd op de nieuwste Nederlandse inzichten met aandacht voor nature based flood defense. Hierbij wordt de natuur betrokken bij het verbeteren van de waterveiligheid. Living with the Bay voorziet in maatregelen voor het gebied Nassau County op Long Island in New York.

Ook bij de kustversterking van Nassau County zal vooral gebruik worden gemaakt van ‘zachte’ infrastructuur.

Colombia wil zijn watersysteem goed voorbereiden op de toekomstige klimaatverandering en werkt aan een Nationaal Adaptatieplan. Hierin staat wanneer welke maatregel voor het watersysteem moet worden genomen zodat het de gevolgen van klimaatverandering, zoals extreme neerslag, goed kan opvangen. De basis hiervan vormt de door Deltares ontwikkelde knikpuntenanalyse of adaptation tipping point analysis.

Hiermee wordt bepaald wanneer het klimaat dusdanig verandert dat het beleid of beheer moet worden bijgesteld, aangepast of omgegooid. Zo kunnen beleidsmakers de urgentie van investeringen voor de lange termijn goed vaststellen.

6

7

DELTARES, SEPTEMBER 2014

‘WE ZIJN ELKAARS LABORATORIUM’ De Amerikaanse econoom DALE MORRIS maakt zich in Washington hard voor het Nederlandse Watermanagementnetwerk. In Louisiana, Florida en Californië helpen experts van Deltares met de strijd tegen het water. Wat hebben ze in Amerika aan de Nederlandse aanpak?

‘Wij zijn goed in rampen, jullie in de lange termijn.’

DOOR PJOTR VAN LENTEREN

A

merika is Nederland niet. Maar er zijn plaatselijk wel treffende overeenkomsten, vindt Dale Morris, die al zo lang met de ‘those crazy Dutch people’ samenwerkt, dat hij dit interview in het Nederlands doet. New York, met zijn enorme verstedelijking vlak aan het water.

San Francisco, waar internationale bedrijven als Google nadenken om dijken rond hun kantoren aan te leggen. Norfolk, de grootste militaire haven ter wereld, die bedreigd wordt door zeespiegelstijging.

Miami, nauwelijks boven de zeespiegel en kampend met een poreuze, slappe bodem. En natuurlijk het door orkanen getroffen New Orleans, midden in de Mississippidelta. ‘Miami is net Amsterdam, New Orleans net Rotterdam. Jullie hebben geen tropische stormen, maar de belangrijkste verschillen zijn maatschappelijk.’

Jullie hebben mannen op de maan gezet.

Waarom zijn er in Amerika nog geen maat­

regelen getroffen in verband met de zee­ spiegelstijging?

‘Ik hou veel presentaties in Nederland en dan krijg ik steeds die vraag. Jullie vinden het echt onbegrijpelijk dat president Obama geen dijken aanlegt. Maar jullie vergeten dat jullie al eeuwenlang gedwongen zijn om in te grijpen. Nederland is een dichtbevolkt land.

Multifunctioneel ruimtegebruik is naast waterkeringen bouwen jullie grootste talent. In Amerika is ruimte zat. De afgelopen decennia zijn er veel mensen gaan wonen op overstromingsgevoelige plekken. Rond New York, in Louisiana. Die mensen verplaatsen ligt politiek heel gevoelig, maar het kán.

Dus kijk je anders tegen zulke problemen aan.’

Hebben Katrina en Sandy in Amerika gezorgd voor een nieuwe kijk op water­ management?

‘De houding tegenover watermanagement is in Amerika duidelijk aan het veranderen. Wij kijken niet zo ver in de toekomst, lossen problemen op

8

als ze zich voordoen. Het is altijd wat hier. Aard­ verschuivingen, droogte, tornado’s, orkanen. Wij zijn ontzettend goed in rampenbestrijding. Pas nu de waterspiegelstijging duidelijk merkbaar wordt, neemt de roep om integrale, duurzame oplossingen toe.’

En dan bellen we de Nederlanders.

‘We zien hier ook Engelse, Deense en Australische organisaties. Die zijn goed in architectuur, droogte en gemeenschappelijk watergebruik. Maar je hoort hier toch het vaakst bij waterproblemen: bring in the Dutch! We hebben ook niet voor niets een Nederlander die de Hurricane Sandy Rebuilding Taskforce leidt. Niemand weet er zoveel van als jullie.’

Vraagt watermanagement niet om een hele andere houding van de overheid?

‘In Nederland kan de overheid verregaand ingrijpen als het nodig is om overstromingen te voorkomen.

In Amerika stuit je dan op grondwettelijke bezwaren. Onze grondwet laat veel meer vrijheid aan staten zelf. In rijke staten zoals Texas kun je dan een mooie waterkering bouwen. Maar in armere staten zoals Louisiana zijn de middelen beperkt. Je moet dan belastingbetalers in heel Amerika overtuigen dat ze een bijdrage gaan leveren aan een dijk in Louisiana. Dat ligt hier heel gevoelig. Wat we nu doen is dus al heel wat. Je verandert die grondwet niet even.’

als Amerika gebeuren sommige dingen dubbel en andere dingen weer niet. Normaal doet het US Army Corps of Engineers dit soort onderzoek, maar aangezien die vanuit het Pentagon voor 49 staten werken, duurt dat vaak erg lang. In een onafhankelijk instituut kun je zaken concentreren, zonder dat iemand er te veel controle over heeft.’

Waterschaarste

Is de Water Campus er alleen voor L ­ ouisiana, of ook voor de rest van de wereld?

‘Ze gaan zich natuurlijk eerst richten op Louisiana.

Maar alles wat daar geleerd wordt, hopen we wel in de rest van de wereld toe te kunnen passen.’

Wat adviseer je de wereld?

‘Het is van cruciaal belang om op watergebied wereldwijd kennis te delen en te verbeteren. De Nederlanders weten veel van langetermijnoplossingen en voorspellingsmodellen, in Zuid-Azië weten ze veel van extreem weer. Amerikanen zijn goed in efficiënte probleemoplossing. Er wordt al heel veel samengewerkt en dat levert veel op. Ik zou best eens willen fantaseren over een stap verder: één onafhankelijk wetenschappelijk wereldinstituut.

De uitdagingen die voor ons liggen zijn er groot genoeg voor.’

Wat kunnen Nederlandse experts van ­Amerika leren?

‘Jullie mogen graag klagen over de regen, maar jullie hebben heel matig weer en daar moet je eigenlijk blij mee zijn. Jullie kunnen door ons te helpen veel kennis opdoen over extreem weer en hoe dat het watermanagement beïnvloedt. Door extreem weer weten wij veel van onderhoud van infrastructuur na een storm. Nederland is een laboratorium voor Amerika, maar wij zijn ook steeds meer een laboratorium voor jullie.’

Jullie hebben nu ook je eigen Water Institute, een onafhankelijk onderzoeks- en kennis­ instituut in Louisiana. Waarom vind je die onafhankelijkheid zo belangrijk?

‘Met dat instituut, naar voorbeeld van Deltares, heeft Louisiana een heel goede keus gemaakt.

Er is veel geld verzameld voor het herstel van de kust van Louisiana. Dat willen ze goed uitgeven.

Overheden zijn niet altijd het best in de allerslimste kennis binnenboord halen en in een groot land

DOSSIER

Dale Morris: ‘De houding tegenover watermanagement is in Amerika ­duidelijk aan het veranderen.’

Ruim 70 procent van onze aarde bestaat uit water en maar 30 procent uit land. Die verhouding moet voldoende water voor de 7 miljard inwoners garanderen, zou je denken. Maar toch wordt water op steeds meer plaatsen schaars. Soms incidenteel, steeds vaker structureel. Oorzaak: er wordt hier door de groeiende bevolking en economische activiteiten meer verbruikt dan de natuur kan aanvullen. De schaarste gaat de komende vijftig jaar verder oplopen. Niet alleen door verdere stijging van het gebruik, maar met name door de klimaatverandering. Het tekort zal de economische groei belemmeren en prijzen zullen stijgen. Dat maakt primaire levensbehoeften als water en voedsel voor grote groepen mensen onbetaalbaar.

10

DOSSIER WATERSCHAARSTE

DELTARES, SEPTEMBER 2014

Marc Bierkens (1965) is hoogleraar hydrologie aan de Universiteit Utrecht en senior onderzoeker bij Deltares. Zijn onderzoek richt zich onder meer op de grootschalige modellering van de hydrologische cyclus onder invloed van klimaatverandering en directe menselijke ingrepen. Met behulp van een mondiaal hydrologisch model en statistieken heeft zijn groep als eerste vastgesteld waar en hoeveel méér grondwater er wereldwijd voor irrigatie wordt gebruikt dan er van nature wordt aangevuld.

WATERSCHAARSTE ‘ÉÉN VAN DE GROOTSTE MAATSCHAPPELIJKE PROBLEMEN VAN ONZE TIJD’

Al ruim tien jaar doet Marc Bierkens, hoogleraar hydrologie aan de Universiteit Utrecht en senior onderzoeker bij Deltares, onderzoek naar waterschaarste op mondiaal niveau. De resultaten baren zorgen, want de ­hoeveelheid water dreigt in steeds meer regio’s permanent af te nemen. Komt er een watercrisis aan? En wat betekent dat voor onze voedsel­voorziening? ‘Het is een sluipend proces. Dat geeft weliswaar de kans op tijd maatregelen te nemen maar dan moet de politieke wil wel aanwezig zijn.’

Anno 2014 hebben ongeveer 700 miljoen mensen in 43 landen te maken met waterschaarste. Als er geen maatregelen worden genomen loopt dit in 2025 op naar 1,8 miljard mensen.

DOOR CARMEN BOERSMA

Het lijkt erop alsof er een watercrisis a ­ ankomt.

‘Een crisis is een heftige situatie die ineens ontstaat, je ziet het hooguit op het laatste moment pas aankomen. Bij waterschaarste is daar geen sprake van. Het is een sluipend ­probleem dat zich langzaam ontwikkelt over vele decennia.

Met de beschikbare water- en klimaatmodellen weten we waar nu al problemen zijn, zowel permanent als incidenteel.

We hebben ook doorgerekend hoe de voorraad grond- en oppervlakte water zich de komende vijftig tot honderd jaar ontwikkelt. We weten al waar het probleem verergert of ­tekorten gaan ontstaan.’

In welke regio’s moet men zich zorgen maken?

‘De belangrijkste gebieden waar nu al sprake is van permanente waterschaarste zijn Noordwest-India, Noordoost-China, delen van het Midden-Oosten en het midwesten van de

Verenigde Staten. In Europa is Zuidoost-Spanje erg kwetsbaar.

Door de klimaatverandering zal de situatie hier de komende vijftig jaar alleen maar verergeren.

Daarnaast zal in een aantal landen de incidentele schaarste overgaan in een permanente. Naast Zuidoost-Spanje zullen in het mediterrane gebied ook Italië en Zuid-Frankrijk last krijgen van permanente waterschaarste. Maar ook in Oost-Europa gaat men het merken. Landen als Roemenië en Bulgarije bijvoorbeeld hebben plannen om op grote schaal gewassen voor biobrandstof te gaan verbouwen in gebieden waar de waterbeschikbaarheid tijdens het groeiseizoen nu al gering is.’

Waterschaarste heeft een natuurlijke en menselijke oorzaak. Het natuurlijke aanbod is onevenredig over het jaar en over de aarde verspreid. Maar door de mens wordt veel water afgevoerd, veront­ reinigd of niet duurzaam beheerd (bron: UNDESA).

Wat zijn de belangrijkste maatschappelijke gevolgen van de toenemende waterschaarste?

‘De maatschappelijke impact is enorm. Het allerbelangrijkste gevolg is dat de prijzen van water en voedsel gaan stijgen.

Dat heeft ingrijpende gevolgen voor de allerarmsten. Primaire levensbehoeften als eten en drinken worden voor hen onbetaalbaar. Dat maakt waterschaarste tot één van de grootste maatschappelijke problemen van onze tijd en ons allemaal verantwoordelijk voor het zoeken naar oplossingen.

Minder water betekent ook dat het resterende water warmer wordt, een effect dat door de klimaatopwarming nog wordt versterkt. Dit heeft negatieve gevolgen voor de waterkwaliteit.

Bacteriën gedijen nu eenmaal goed in warm water, wat het risico op ziektes vergroot.

Warmer water betekent ook dat het korte of langere tijd niet geschikt is als koelwater voor elektriciteitscentrales. Onderzoek van de Wageningen Universteit heeft uitgewezen dat energiecentrales die koelwater uit rivieren betrekken vanaf 2030 in de zomer daardoor 10 tot 15 procent minder capaciteit kunnen leveren. Dat lijkt weinig, maar heeft een enorm prijsopdrijvend effect.

Als er te weinig oppervlaktewater is, zal er steeds meer grondwater worden opgepompt. Grootschalig onttrekken van grondwater veroorzaakt echter bodemdaling. Dat maakt

Het watergebruik is de laatste eeuw twee keer zo snel gegroeid als de bevolking. Terwijl er wereldwijd meer dan voldoende water is, heeft een groeiend aantal regio’s te maken met een chronisch watertekort (bron: UNDESA).

Waterschaarste raakt elk continent, ook de continenten die niet als droog bekend staan, zoals Europa. Bijna 20 procent van de inwoners van de EU en 12 procent van de Europese rivieren heeft nu al te maken met waterschaarste (bron: EU).

FOTO: SAM RENTMEESTER

W

ie de zoetwatervoorraad op wereldschaal bekijkt, ziet geen probleem. Er is in principe genoeg water om in de behoefte van de zeven miljard inwoners te voorzien. Wie inzoomt op bepaalde locaties ziet echter wel een probleem. Want voor water geldt dezelfde economische wet als voor andere goederen: als de vraag het aanbod overstijgt, treedt schaarste op.

En op diverse locaties is dat het geval. De menselijke vraag is hier groter dan het natuurlijke aanbod en leidt tot schaarste, ook wel waterstress genoemd. Soms incidenteel omdat het aanbod onevenredig over het jaar is verspreid, maar steeds vaker permanent omdat structureel meer water wordt verbruikt dan aangevuld.

De verwachting is dat de waterstress de komende decennia zal verergeren. Door een groeiende bevolking en toenemende economische activiteiten zal de watervraag stijgen. En in gebieden waar nu ook al weinig water beschikbaar is, zal het aanbod door de gevolgen van klimaatverandering verder afnemen.

12

DOSSIER WATERSCHAARSTE

DELTARES, SEPTEMBER 2014

WATERSCHAARSTE GROOTSTE DREIGING VOOR BEDRIJVEN

< 1700 m3 < 1000 m3 < 500 m3 Als er jaarlijks minder dan 1700 m3 zoet water per persoon beschikbaar is, spreken we van waterstress.

Als er minder dan 1000 m3 beschikbaar is, spreken we van waterschaarste.

kustgebieden kwetsbaar voor overstromingen. Een bekend voorbeeld hiervan is Jakarta. Hier lopen veel bewoners permanent overstromingsgevaar.’

Welke mogelijkheden zijn er al om het probleem aan te pakken?

‘Het ontzilten van zout water of zoet water aanvoeren van elders is een mogelijkheid, maar kostbaar.

Daarom wordt er gekeken naar slimme technieken om water ter plekke vast te houden en te gebruiken als er te weinig is. Dat gebeurt veelal in bovengrondse reservoirs, maar het kan ook ondergronds door infiltratie van het grondwater. Ook efficiëntere irrigatiemethoden, zoals drip of ondergrondse irrigatie, zijn een mogelijkhied. Daarnaast kun je denken aan oplossingen als gewassen telen die minder water verbruiken, zoals mais. Of gewassen modificeren zodat ze tegen zout water kunnen.’

Daalt de waterbeschikbaarheid onder de 500 m3 per persoon, dan is er sprake van absolute waterschaarste. (bron: UN)

Wordt er al van de mogelijkheden ­gebruik gemaakt?

‘Bij lange na nog niet op de schaal die nodig is. In veel landen, met name de opkomende economieën, zie je dat overheden prioriteit geven aan economische groei zolang het watertekort de welvaart nog niet in de weg zit. Dat laat zien dat de aanpak van waterschaarste niet alleen in technische oplossingen zit. Ook de politieke wil moet aanwezig zijn.

Ik zei het al eerder: waterschaarste is een sluipend proces. Het voordeel daarvan is dat we tijd hebben om maatregelen te nemen. Het nadeel is echter dat de noodzaak niet direct wordt gevoeld en het oplossen van dit probleem op de lange baan wordt geschoven.’

Bedrijven die het dreigend tekort aan water niet serieus nemen, gaan hier flink last van krijgen. Een verstoord productieproces en tegenvallende financiële resultaten liggen op de loer. Kan dit scenario nog worden voorkomen? Zeker.

Er zijn bedrijven die het onderwerp wél hoog op de agenda hebben en nu al gerichte maatregelen nemen.

DOOR DIMMIE HENDRIKS

Meer informatie: m.f.p.bierkens@uu.nl

Groundwater footprint (GF) aquifer area (AA) <1 1-5 5-10 10-20 >20

Groundwater stress

7,9x

North China plain

26,6x Western Mexico

9,0x High Plains

42,3x North Arabian

19,7x Persian

54,2x Upper Ganges

De donkerblauwe gebieden hebben een grondwatervoetafdruk kleiner dan 1; hier is grondwateronttrekking ook op de lange termijn duurzaam. De rode gebieden in Noord-Amerika en Azië hebben een veel grotere grondwatervoetafdruk.

Die van bijvoorbeeld de Upper Ganges is zelfs 54 keer groter. Het gebied zou dus eigenlijk 54 keer groter moeten zijn om de neerslag in te vangen die nodig is om de huidige grondwateronttrekking mogelijk te maken.

Bron: Gleeson, Wada, Bierkens en Van Beek, Nature, 2012.

W

aterschaarste is voor veel multinationals de grootste bedreiging voor hun activiteiten en financiële situatie, aldus het Global Water Report 2013 (Carbon Disclosure Project).

Triodos Bank stelde dit jaar echter vast dat de meeste bedrijven nog weinig doen aan het terugdringen van waterverbruik. Een eerder rapport van KPMG in 2012 maakte dit al pijnlijk duidelijk: slechts 1 procent van de multinationals rapporteert over waterverbruik in de productieketen, minder dan de helft heeft concrete waterbesparingsplannen en slechts één op de tien heeft een toekomststrategie.

Benchmarks

Zijn Nederlandse bedrijven zich al van het probleem bewust? Roy Tummers, directeur van VEMW (kenniscentrum en belangenbehartiger voor zakelijke energie- en watergebruikers) meent dat de industrie in toenemende mate anticipeert op verminderde beschikbaarheid van water. ‘Omdat verwacht wordt dat de waterbeschikbaarheid in de toekomst verslechtert door klimaatverandering en productiestijging, nemen

bedrijven maatregelen om zuiniger met water om te gaan en waterefficiënter te produceren. Het gaat bijvoorbeeld om hergebruiken van water, optimaliseren van reinigingsprocessen, bewustwording van werknemers en instellen van benchmarks. Het waterverbruik is daardoor de afgelopen decennia in een aantal sectoren sterk teruggedrongen.’

Risico's

Shell is één van de bedrijven die al een aantal jaren actief bezig zijn met waterschaarste. Frank Niele, beleidsadviseur, legt uit waarom: ‘De investeringen die Shell doet zijn enorm. Projecten hebben vaak een lange looptijd, soms tientallen jaren. Wij moeten dus goed in kaart hebben welke risico’s we in een gebied lopen. Daar hoort waterbeschikbaarheid ook bij. We zien nu al op sommige locaties het zoetwateraanbod afnemen terwijl de vraag gaat stijgen. Bestaande rekenmodellen zijn niet geschikt om op lokaal niveau snel inzicht te geven in de waterbeschikbaarheid. Daarom ontwikkelen we met de Universiteit van Utrecht en Deltares een nieuwe rapid screening modelleermethode. Als blijkt dat er onvoldoende water beschikbaar

zal zijn, kijken we of en hoe we dit kunnen oplossen. Daarbij houden we altijd rekening met de behoeften van de lokale bevolking: ons gebruik mag bij hen geen tekort veroorzaken.’

Op tijd

In een aantal landen is de waterbeschikbaarheid al een uitdaging, bijvoorbeeld in Qatar, maar ook in Canada en Nederland. Afhankelijk van de productiemethode en de lokale omstandigheden ontwikkelt Shell hiervoor o ­ plossingen.

'Het kan gaan om recycling en hergebruik van water of meer gebruik van ontzilt zout water of gereinigd afvalwater van gemeentes. Ook passen we nieuwe productietechnieken toe om water efficiënter te gebruiken. Bij Shell zijn we al langer actief bezig met waterschaarste. Het zou voor elk bedrijf goed zijn om meer water aware te worden. Weet wat je behoeften zijn, weet wat de beschikbaarheid is en hoe deze zich gaan ontwikkelen. Mocht het in de toekomst een probleem worden, dan kun je nu op tijd maatregelen nemen.’

Meer informatie: dimmie.hendriks@deltares.nl

16

17

TRADITIONELE HAVEN Nauwelijks ruimte voor groei

Veel industrialisatie

Achterstandswijken

Industriële groei heeft prioriteit en er zijn, mede door gebrek aan kennis, nauwelijks m ­ ilieueisen.

Lucht-, water- en bodemverontreiniging ­verslechteren milieu en welzijn in hoog tempo.

De huizen staan dicht op elkaar en de kwaliteit laat te wensen over. Er wonen vooral mensen met een lagere opleiding en lager inkomen.

Doordat de haven ingeklemd zit in het stedelijk gebied is er nauwelijks ruimte om uit te breiden en kan de groei van het zeetransport niet worden opgevangen.

Geen aandacht voor ­natuurontwikkeling

De focus ligt op industrie, handel en transport en er is weinig oog voor natuurontwikkeling. De biodiversiteit is daardoor gering en er wordt weinig gebruik gemaakt van ecosysteemdiensten.

Ontoereikende ­kustbescherming

Bij de kustbescherming is geen rekening gehouden met de gevolgen van klimaatverandering, zoals zeespiegelstijging en krachtige golven.

Slechte bereikbaarheid

De haveninfrastructuur is niet berekend op de groei van het vracht- en personenvervoer: wegen en spoorwegen zijn overvol.

Haven slibt snel dicht

Bij ontwerp en aanleg is geen rekening gehouden met morfologie en ecologie en er is geen gebruik gemaakt van golf- en stromingsmodellen. De vaargeul slibt snel dicht en er moet dagelijks worden gebaggerd.

Dat is duur en verstoort het ecosysteem.

ZWAARTEPUNT BIJ DE ECONOMIE

Oudere zeehavens zijn aangelegd in een tijd waarin alleen aandacht was voor lokale handel, industrie en transport en minder oog voor volksgezondheid, milieu en duurzame havenontwikkeling. Beton en staal voeren de boventoon en de haven zit ingeklemd in de stad. De activiteiten en ontwikkeling van de haven hebben veelal een negatief effect op het ecosysteem.

De oudere havens zijn niet berekend op het snel groeiende internationale containervervoer, steeds grotere zeeschepen en toenemende milieuverplichtingen. Ook de verbinding met het achterland is niet berekend op economische groei, waardoor goederenstromen moeilijk afgehandeld kunnen worden. Hun concurrentiepositie verslechtert in hoog tempo.

Is het mogelijk havens te creëren die berekend zijn op economische ontwikkeling, maar ook voldoen aan de huidige milieueisen en een goed functionerend ecosysteem borgen?

Milieuonvriendelijke schepen Er worden geen eisen gesteld aan de motoren of gebruikte diesel, waardoor de uitstoot hoog is.

GREEN PORT

Betere verbinding met het achterland Er is voldoende infrastructuur om de groei van vracht- en personenvervoer op te vangen.

Duurzame leefomgeving

Met groene infrastructuur en optimaal waterbeheer wordt een duurzame leefomgeving gecreëerd wat een positief effect heeft op volksgezondheid en milieu.

Schonere schepen

Havens hanteren de Environmental Ship Index (ESI), waarmee de verontreiniging van een schip wordt bepaald.

Dit wordt gerelateerd aan de havengelden. Hierdoor wordt het gebruik van schone motoren en diesel gestimuleerd.

Ruimte voor aquacultuur Het gebied wordt zo ingericht dat er ruimte is voor het benutten van het ecosysteem, zoals het aanleggen van aquacultuur.

Aantrekkelijke woonwijken

Woonwijken worden ruim opgezet en er is gebruik gemaakt van de aantrekkelijke ligging aan het water.

Er zijn voldoende woon- en werkvoorzieningen voor de bewoners en de infrastructuur is op orde.

Rekening houden met klimaatverandering

Bij de kustversterking wordt gebruik gemaakt van natuurlijke keringen zoals zand, kwelders of mangroven. Zij zorgen voor extra golfremming, invang van slib en zijn een leefgebied voor organismen.

Duurzame energie

Open haven

Er is ruimte voor windmolens waarmee duurzame energie voor bewoners en bedrijven kan worden opgewekt.

Minder baggeren

Voor de kust wordt een haveneiland ontwikkeld.

Hier kunnen de grote zeeschepen aanleggen voor een efficiënte afhandeling van de goederen.

Het havenontwerp is gebaseerd op stroming-, golf- en windmodellen. Daardoor is er minder sedimentatie en hoeft er minder gebaggerd te worden.

Dat is goed voor het milieu en bespaart kosten.

Ruimte voor recreatie Vooroevers kunnen worden gebruikt als recreatiegebied.

ECONOMIE EN ECOLOGIE IN BALANS

© DELTARES/DESIGN: FRÉDÉRIK RUYS

Monitoren biodiversiteit

Van te voren is het effect van de haven op de ­ iodiversiteit gemodelleerd en doorgerekend om b een gezond ecosysteem te realiseren. Na de aanleg wordt het systeem continu gemonitord.

De laatste jaren komen ‘green ports’ steeds meer in de belangstelling als voorbeeld van duurzame economische groei. Bij ontwerp en aanleg wordt rekening gehouden met economische groei, klimaatverandering en het ecosysteem. De haven wordt in nauw overleg met de betrokkenen ontwikkeld zodat een aantrekkelijke locatie om te wonen en werken ontstaat.

Van te voren wordt het effect van menselijke ingrepen op het natuurlijk systeem doorgerekend en met simulaties zichtbaar gemaakt, waardoor de gevolgen voor het ecosysteem inzichtelijk zijn. De haveninfrastructuur is berekend op het snel groeiende containervervoer en steeds grotere schepen.

Bij de kustbescherming wordt rekening gehouden met klimaatverandering en gebruik gemaakt van nature-based engineering, zoals zandige vooroevers en mangroven. Deze kunnen ook worden gebruikt voor recreatie, aquacultuur, visserij en natuurontwikkeling. Zo zijn economie en ecologie meer in balans. Meer informatie: cor.schipper@deltares.nl

14

15

DOSSIER WATERSCHAARSTE

WATERBERGING MET MEERDERE FUNCTIES

OPLOSSINGEN VOOR ZOETWATER­SCHAARSTE

De mismatch tussen vraag en aanbod van zoet water wordt steeds groter. Als er geen actie wordt ondernomen, neemt de concurrentie tussen diverse gebruikers alleen maar toe. Gelukkig zijn er methoden om het probleem aan te pakken.

Delta Life zette een aantal oplossingen op een rijtje.

Van informatiesystemen en ondergrondse opslag tot regelbare drainage en governance-concepten.

Bovengronds waterbergen is in veel landen een bekende vorm van voorbereiding op drogere tijden. Met het achteroeverconcept is een nieuwe vorm van bovengrondse berging ontwikkeld. Een achteroever is een gebied dat gekoppeld is aan het hoofdwatersysteem. De waterberging wordt hier gecombineerd met economische en ecologische functies. De functies waarmee het wordt gecombineerd zijn bestand tegen de peilwisselingen en zorgen tevens voor een goede waterkwaliteit.

VOORSPELLINGS-­ SYSTEEM Met een droogtevoorspellingssysteem kunnen periodes van waterschaarste of droogte al ruim van te voren worden vastgesteld.

Dit geeft waterbeheerders en gebruikers de mogelijkheid om vroegtijdig hierop in te spelen. Zo kunnen bijvoorbeeld de gewasplanning en het reservoirbeheer worden aangepast en maatregelen voor waterverdeling en/of het opleggen van waterinname-restricties voorbereid.

Deltares ontwikkelt Drought Early Warning Systems op basis van Delft-FEWS. Hiermee worden seizoensvoorspellingen voor de waterbeschikbaarheid gemaakt.

Delft-FEWS is een softwaresysteem dat wereldwijd wordt toegepast door waterbeheerders voor operationele hydrologische voorspellingen. Door het combineren van weersvoorspellingen met hydrologische modellering van sneeuwvolume, bodemvocht, grondwater en rivierafvoer, kan een Drought Early Warning System worden ontwikkeld. Het wordt onder meer toegepast bij het Operationeel Systeem Waterbeheer van Rijkswaterstaat en ondersteunt de nationale beslissingen bij droogte met real-time voorspellingen over grond- en oppervlaktewater.

MULTIRESERVOIR BEHEER In veel landen worden WERELDWIJD reservoirs met INFORMATIESYSTEEM oppervlaktewater gebruikt voor de WATERSCHAARSTE watervoorziening in Voorspellen van de wereldwijde tijden van water­ watervoorraden en waterschaarste tekort of voor specifieke functies zoals is belangrijk om tijdig maatregelen waterkrachtcentrales. te nemen. In het EU-project Global Vaak is sprake van Water Scarcity Information Service meerdere reservoirs (GLOWASIS), waarin Deltares een leidende rol had, is onderzoek gedaan in een gebied dat diverse functies en naar watervoorraden en waterschaarste. Dat heeft een wereldwijde gebruikers heeft voorspellingsservice voor droogte en en moet het steeds waterschaarste opgeleverd. Hierin schaarser wordende wordt waterverbruik gekoppeld aan zoete water optihydrologische modellen en satelliet- maal worden benut. data. Het vervolgproject eartH2ObEen goed beheer serve (2014-2017) kwantificeert van deze reservoirs alle onderdelen van de watercyclus vergt een slimme (regen, verdamping, afvoer, bodem- sturing van het vocht, grondwater, stuwmeren) om beschikbare water. zodoende alle watervoorraden op Deltares ontwikkelt aarde te kwantificeren. Dit gebeurt geavanceerde kennis met diverse globale modellen, en software en maakt satellietdata en in-situ data. Hiermee deze beschikbaar worden belangrijke stappen gezet via het open-software-raamwerk RTCnaar het operationeel kwantificeren tools (RTC staat voor en voorspellen van watervoorraden real time control) en waterschaarste. zodat het schaarse water optimaal kan Meer info: http://glowasis.eu worden benut. en http://earth2observe.eu

De eerste achteroever is gerealiseerd in de Noord-Hollandse Koopmanspolder. Het waterbeheer is hier naast waterbergen, ook afgestemd op natuur, visserij en recreatie. In de Wieringermeer start binnenkort een pilot waarbij waterberging wordt gecombineerd met agrotechniek, zoals drijvende teelt en aquacultuur.

ONDERGRONDSE OPSLAG Ondergrondse zoetwateropslag is één van de mogelijkheden om wereldwijd de zoetwatervoorziening in delta’s en kustgebieden op peil te houden.

Hierbij wordt water gedurende perioden van wateroverschot in de ondergrond geborgen om het weer te gebruiken tijdens droge tijden. In de Proeftuin GO-FRESH in Zeeland wordt onderzocht in hoeverre lokale maatregelen de zoetwaterbeschikbaarheid voor het landelijk gebied kunnen vergroten. Door het combineren van watersysteemkennis, slimme drainage­ technieken, innovatieve (online) monitoringsmethoden, en de participatie van alle belanghebbende partijen, wordt gewerkt aan een robuuste regionale zoetwatervoorziening.

8

WATERHOUDERIJ

REGELBARE DRAINAGE Boeren kunnen door het anders regelen van de drainage zelf een bijdrage leveren aan een betere waterverdeling door het jaar. Bij de huidige manier van draineren wordt het overtollige regenwater vaak heel snel afgevoerd waardoor in de zomer een tekort aan zoet water ontstaat. Door drainage regelbaar te maken, kan de boer de waterhuishouding van zijn perceel veel beter sturen en overtollig regenwater bewaren voor het groeiseizoen. Er zijn verschillende methodes voor regelbare drainagesystemen.

In Twente wordt regelbare drainage toegepast om langer water vast te houden op landbouwpercelen waardoor tegelijkertijd omringende natuur profiteert. In Zeeland wordt regelbare drainage toegepast om de zoetwaterlens te laten groeien zodat de watervoorraad toeneemt.

INVENTARISATIE WATERVOORRAAD

Zoet water van elders aanvoeren, is een mogelijkheid om het zoetwatertekort op te lossen maar is niet goedkoop. Voor gebieden die (gedeeltelijk) zelfvoorzienend willen zijn, is het concept Waterhouderij ontwikkeld. Het is een samenwerkingsverband van de watergebruikers in een bepaald gebied. Samen beheren (ontvangen, bergen én leveren) boeren, gebiedsbewoners, gemeente en waterbeheerder het water, zodanig dat geen water van elders aangevoerd hoeft te worden. Het concept is voor het eerst toegepast op het Zeeuwse schiereiland Walcheren. Het gedrag van alle stakeholders is veranderd van individuele belangen behartigen naar gezamenlijke acties. De boeren van de Waterhouderij Walcheren zijn nu verenigd in een stichting en de eerste gezamenlijke maatregelen om de zoetwatervoorziening te verbeteren zijn gerealiseerd: ondergrondse opslag, scheiden zoete en zoute sloten en aanpassingen in waterbeheer.

Voor een effectief waterbeheer in kustzones, populaire locaties voor drinkwaterwinning en landbouw, is het belangrijk om goed inzicht te hebben in de hoeveelheid en verdeling van zout en zoet grondwater. Zo kunnen betere besluiten worden genomen in water­ management en worden kansen voor onder meer Aquifer Storage and Recovery (ASR) zichtbaar. Om hierover betrouwbare voorspellingen te doen, zijn veel data nodig.

Omdat traditionele methodes kostbaar zijn en zeer grofmazig informatie inzamelen van een gebied, wordt hiervoor sinds kort de Airborne Electromagnetic (AEM) ingezet. Hierbij wordt via een helikopter data ingezameld.

Voordeel van AEM is dat het snel en kosteneffectief werkt en gebiedsdekkende informatie oplevert Meer informatie: over zoet-zout verdeling van het Remco van Ek, remco.vanek@deltares.nl grondwater.

18

19

DELTARES , SEPTEMBER 2014

HOE DIT PIEPKLEINE DEELTJE STRAKS UW BODEM GAAT SANEREN

Ook bij bodemsanering is het gebruik van nanodeeltjes een veelbelovende, kostenbesparende ­techniek. Het onderzoek ernaar is in volle gang en ­waarschijnlijk k­ unnen we er binnenkort mee aan de slag.

Maar wat zijn die n ­ anodeeltjes e­ igenlijk, hoe werken ze en zijn er risico’s aan verbonden?

DOOR KARIN STONE Nanodeeltjes, wat moet ik me daarbij voorstellen?

Dat is niet zo gemakkelijk, want nanodeeltjes zijn met het blote oog niet te zien. Een speldenknop is ­bijvoorbeeld zo groot als een miljoen nanodeeltjes.

Om precies te zijn hebben ze een diameter van één tot tien miljardste meter. Heel klein dus.

Hoe kan zo’n klein deeltje toch nuttig zijn?

De kracht van het nanodeeltje zit hem juist in die g ­ eringe omvang. Artsen brengen met behulp van nanodeeltjes medicijnen op de goede plek in het l­ichaam en in de elektrotechniek worden met behulp van nanotechnologie nog kleinere computerchips ontwikkeld. Het is bovendien relatief goedkoop omdat je met weinig materie heel veel nanodeeltjes kunt maken. Ook een voordeel, dat deze techniek bijzonder aantrekkelijk maakt.

FOTO: THINKSTOCK

Nanotechnologie in de bodemsanering, hoe werkt dat?

Nanodeeltjes komen op plekken waar we met de huidige saneringstechnieken meestal niet bij kunnen.

De nanodeeltjes reageren met de vervuiling en vormen samen een onschadelijke stof of zorgen ervoor dat de vervuiling zich niet verder kan verspreiden. Voor bodemsanering wordt vaak ijzer in bewerkte vorm ­toegepast. IJzer komt van nature al in de bodem voor en is zelf niet giftig.

Dat klinkt veelbelovend. Is het dat ook?

Jazeker. Met deze technologie kunnen we typen vervuiling aanpakken die met de huidige technieken nog moeilijk te behandelen zijn. Zoals bepaalde verontreinigingen die niet helemaal oplossen in water maar als druppeltjes in de bodem achterblijven, of voor het fixeren van arseen en toxische metalen. Het is bovendien een veel sneller proces dan met de huidige beschikbare technieken en daarmee ook weer goedkoper. Eén van de standaard methodes is het oppompen van het vervuilde bodemwater, dat schoon weer wordt teruggepompt.

Deze methode duurt jaren, soms zelfs tientallen jaren.

Met nanotechnologie saneer je ter plekke en wordt het

oppompen overgeslagen. Je praat dan over een tijds­ bestek van enkele maanden.

Waarom wordt nanotechnologie dan nog zo weinig toegepast?

De technologie heeft nog verbetering nodig. Zo worden de nanodeeltjes via buizen in de bodem gepompt waarna ze zich in de bodem verspreiden. Al na een paar meter vanaf de buis gaan de deeltjes samenklonteren, waardoor ze zich niet verder verspreiden. Om een grotere vervuiling op te ruimen moeten daarom veel buizen in de grond worden gebracht. Een oplossing zou zijn om de nanodeeltjes aan te passen, zodat ze niet meer klonteren, maar daarmee raakt het deeltje misschien ook zijn goede eigenschappen kwijt. Ook is nog niet voldoende in beeld wat de risico’s zijn die de methode met zich meebrengt.

Risico’s? Hoe zit het daar dan mee?

In theorie lijken de risico’s zeer beperkt maar ze zijn nog niet goed onderzocht. Wat gebeurt er bijvoorbeeld als de aan de bodem toegediende nanodeeltjes zich tot voorbij het vervuilde gebied verspreiden? We kunnen pas aan de slag als we dat soort vragen bevredigend beantwoord hebben.

O, jammer. Gaan we nanotechnologie in de b ­ odemsanering nog meemaken?

Jawel, en waarschijnlijk op niet al te lange termijn.

Op dit moment worden de mogelijkheden en risico’s van gebruik van nanotechnologie voor bodemsanering verder onderzocht in het project NanoRem (www.nanorem. eu). Dit project zoekt bovendien naar mogelijkheden om de technologie op grote schaal en tegen zo laag mogelijke kosten toe te passen. Het NanoRem-project wordt eind 2017 afgerond. De techniek is dan al op een aantal plekken in praktijk gebracht.

Bron: prof. Majid Hassanizadeh, hoogleraar hydrogeologie aan de faculteit Geosciences van Universiteit Utrecht en senior adviseur bij de afdeling bodem en grondwater van Deltares.

Meer informatie: Pauline van Gaans, senior expert bodem­ kwaliteit en management, pauline.vangaans@deltares.nl

20

21 KUNSTMATIG WETLAND IN DE STAD

NATURE-BASED ENGINEERING IN DE STAD IN OPMARS bestuurslagen moeten zo’n concept dus zien zitten en onderlinge afstemming is ontzettend belangrijk.’

Daarnaast wijst ze erop dat de gemeente van te voren een goede afweging moet maken. ‘Je geeft voor langere tijd een bestemming aan een bepaald gebied. Het wordt onderdeel van een dijk. Dat betekent dat je niet zomaar ineens de bestemming kunt veranderen.’

Inwoners van steden willen in een groene en duurzame omgeving leven. Maar voor deltasteden liggen er nog meer opdrachten, zoals droge voeten houden en over voldoende schoon water beschikken. Nature-based engineering biedt een mooie kans om wens en opdracht te combineren. Het wordt dan ook steeds vaker toegepast en het aantal mogelijkheden neemt snel toe.

Wat zijn de laatste ontwikkelingen?

n steeds meer steden zien we dat natuur niet meer alleen wordt aangelegd voor het creëren van een aantrekkelijke leefomgeving. Natuur draagt ook bij aan het halen van andere doelen, zoals het opslaan van overtollig water, het verminderen van hittestress, verbeteren van de waterkwaliteit en het zuiveren van de lucht.

Omdat het in de stad nu eenmaal woekeren met de ruimte is, is nature-based engineering hier vaak kleinschalig en wordt een beroep gedaan op de creativiteit van beleidsmakers. Gelukkig zijn er veel toepassingen en lukt het steeds vaker om oplossingen als groene daken, wadi’s, natuurlijke oevers of drijvende rietmoerassen te realiseren.

Waterveiligheid

Sinds kort gaat nature-based engineering in de stad weer een stap verder: onderzocht wordt in hoeverre natuur ook kan bijdragen aan de waterveiligheid, een concept dat tot nu toe buiten de stad is toegepast. Het Zuid-Hollandse Dordrecht, aan alle kanten omringd door water, is hiervoor een belangrijke proeftuin. Sinds begin dit jaar loopt aan de rand van het stedelijk gebied een project waarbij onderzocht wordt in hoeverre een vooroever van wilgenbos

Golven breken

kan bijdragen aan de waterveiligheid en wat hiervoor de randvoorwaarden zijn. Zowel in technische als bestuurlijke zin een hele uitdaging. Deltares werkt hieraan in het kader van het innovatieprogramma Building with Nature van het consortium Ecoshape, waarin bedrijven, kennisinstellingen en overheden samenwerken.

Goede afweging

Ellen Kelder is als programmamanager water bij de gemeente Dordrecht bij het project betrokken. ‘Natuur inzetten om meerdere doelen te realiseren spreekt Dordrecht enorm aan en het is mooi dat we met het project Eiland van Dordrecht/ Kop van ‘t land hieraan ook daadwerkelijk een bijdrage kunnen leveren. In dit project wordt niet alleen de waterveiligheid verbeterd, maar het wilgenbos draagt ook bij aan de ecologische diversiteit en er komt een aantrekkelijk recreatiegebied.

Drie doelen die voor de inwoners van de stad belangrijk zijn.’

Ze benadrukt dat voor het realiseren van een dergelijk concept een goede samenwerking tussen de verschillende bestuurslagen van groot belang is. ‘Het is ons grondgebied, maar als gemeente zijn wij niet verantwoordelijk voor het toetsen van de waterveiligheid en aanleg en beheer van dijken. Die taken liggen bij het rijk en het waterschap. Alle

FOTO: TNINKSTOCK

I

DOOR CARMEN BOERSMA

Wouter van der Star, een van de specialisten nature-­ based engineering bij Deltares, is nauw bij het project betrokken. ‘Uit proeven in onze testgoten en door modellen weten we dat vegetatie golven kan breken. Dat betekent dat als we wilgen voor een dijk planten, de dijk minder hoog hoeft te worden. In Dordrecht zijn we nu aan het testen hoe de theorie in de praktijk werkt. Bij de ‘Kop van ’t land’ ligt een vooroever van wilgenbos van enkele kilometers lang en zo’n 100, 150 meter breed. We meten wat dit bijdraagt aan de waterveiligheid. Als eind 2015 het project wordt afgerond kunnen we het concept ook op andere locaties veilig toepassen en kan het als optie worden meegenomen bij een dijkversterking.’

Ook wordt bekeken hoe de ecologische en recreatieve functies het beste kunnen worden gecombineerd, met elkaar en met waterveiligheid. Van der Star: ‘Recreatie stelt andere eisen aan een gebied dan ecologische ontwikkeling. Met dit project willen we ook aangeven hoe je een gebied ontwerpt waarin alle drie de functies zo goed mogelijk tot hun recht komen.’

Meer informatie: wouter.vanderstar@deltares.nl

Betonnen afvoerkanalen komen veel voor in tropische steden. Ze moeten in de regentijd de extreme neerslag opvangen en overstromingen voorkomen. Singapore wil de kanalen verfraaien en de waterkwaliteit verbeteren. Door het aanleggen van een wetland zouden beide doelen in één keer op een duurzame manier kunnen worden gehaald.

De condities voor een kunstmatig wetland zijn de afgelopen maanden door Deltares in Singapore getest en vastgesteld. Samen met NUSDeltares, het samenwerkingsverband van Deltares en de Universiteit van Singapore, is onderzocht welke type zand en welke beplanting het meest effectief zijn.

Vervolgens is een ontwerp voor een wetland gemaakt. Dat luistert nauw: met te veel beplanting kan het kanaal overlopen en met te weinig is de reinigende werking niet optimaal. Aan de hand van proeven zijn nu alle aspecten in kaart gebracht die nodig zijn om een stedelijk wetland goed te laten functioneren en kan worden vastgesteld of het op een bepaalde locatie haalbaar is.

Binnenkort zal in Singapore in een kanaal een proefwetland van 50 bij 4 meter worden aangelegd. De stad heeft daarmee een wereldprimeur. De pilot is uitgevoerd in opdracht van de Public Utility Board van Singapore.

Meer informatie: Ellis Penning, ellis.penning@deltares.nl

In het Van Kleef Centre in Singapore, dat door NUS en Deltares is opgericht, zijn de fysieke modelproeven gedaan om de condities van een kunstmatig wetland in de stad vast te leggen.

22

23 Samenwerking tussen Deltares en bedrijfsleven leidt tot i­ nnovatieve technieken en creëert nieuwe marktkansen voor bedrijven.

In de onderzoeksfaciliteiten van Deltares worden ontwerpen op schaal getest.

Afvoer van het testwater.

Via een kelder wordt het water weer teruggepompt in de bak om te worden hergebruikt.

De pompcom­ partimenten met de pompen. In werkelijkheid zijn er 29 pompen met drie verschillende functies: voor koel­ water, ontzilting en het reinigen van de uitlaatgassen van de elektriciteitscentrale.

Onderzoeker Femke Verhaart spuit inkt in het water zodat de stroming zichtbaar wordt en ze kan zien hoe het water naar de pompen stroomt.

Water van het IOS-Basin, in de werkelijkheid de Rode Zee.

Ballast houdt het houten model op zijn plaats zodat het niet gaat drijven. Het model is gebouwd op een schaal van 1:12.

D

Houten loop­ planken voor de onderzoekers.

Het water wordt gefilterd in trommels. Afval blijft hier achter, zodat wordt voorkomen dat de pompen verstopt raken. In werkelijkheid hebben de trommels een doorsnede van 11 meter.

FOTO: SAM RENTMEESTER, BEWERKING MATERS & HERMSEN

Nadat het water is gefilterd wordt het in de distributiezone verdeeld over de pompen.

AANSTROMING POMPSTATION GEOPTIMALISEERD

e bevolking in Saudi-Arabië groeit snel en daarmee de behoefte aan drinkwater en elektriciteit. Maar net als op andere plekken in het Midden-Oosten, heeft Saudi-­Arabië gebrek aan natuurlijk zoet water en wordt zoet water gewonnen door het ontzilten van zeewater. Ook hiervoor is veel elektriciteit nodig. Ontziltingsinstallaties worden daarom vaak samen met elektriciteitscentrales gebouwd. Zo ook in Yanbu, gelegen aan de Rode Zee. 3 De Yanbu 3 centrale moet 550.000m zoet water per dag gaan produceren en 2400 MW aan elektriciteit. Dat vergt 3 een hoop zeewater. Per seconde gaat het om 290m , ­per

3

dag om 2,5 miljoen m . Cruciaal in dit proces is een stabiele aanstroming van het water naar de pompen, die het zeewater oppompen voor de centrales. Als dit niet optimaal is, verbruiken de pompen meer energie dan nodig en kunnen gaan trillen. Dat levert schade op en de kostbare pompen moeten sneller worden vervangen. Ook het risico dat een pomp kapot gaat en de centrale stil komt te liggen, neemt toe. Deltares testte voor het Koreaanse aannemersbedrijf Doosan de aanstroming van de pompen van Yanbu 3 en optimaliseerde het ontwerp van de pompcompartimenten.

Meer informatie: femke.verhaart@deltares.nl

Door de tsunami klapt de barrier uit waardoor het land (links van de blauwe barrier) droog blijft.

TSUNAMI BARRIER

R

oel Marissen, senior scientist bij DSM Dyneema: ‘Dyneema® is de sterkste vezel ter wereld en tegelijk heel licht en flexibel.

Het heeft dan ook vele toepassingen, zoals kabels voor de offshore maar ook veiligheidshandschoenen en kogelwerende vesten. Een paar jaar geleden ontstond het idee om het toe te passen bij een waterkering, een barrier, die bij een tsunami vanzelf zou uitklappen om bijvoorbeeld een kerncentrale of stad te beschermen.

Hoe werkt het? Achter het strand, langs de kust, graaf je over de lengte die nodig is een geul. Die kan wel een paar kilometer zijn. Hierin wordt de barrier opgeslagen, veilig verankerd in de ondergrond. Als er een tsunami komt, klapt het doek door de kracht van het water uit en komt door een drijver omhoog. De drijver is met kabels verankerd. Zo ontstaat er snel een hoge

Meer weten?

muur die tot 20 m water tegenhoudt.

De vraag was natuurlijk of de theorie zou kloppen. Zou het doek wel vanzelf uitklappen? Zou het wel sterk genoeg zijn voor een tsunami? Zou het idee van de drijvers werken? Om hierop een antwoord te krijgen, zijn we naar Deltares gegaan. Daar hebben ze verstand van de kracht van water en de karakterisering van tsunami’s. Bovendien beschikken ze over experimentele faciliteiten waar een ontwerp op schaal kan worden getest. En dat was precies wat we nodig hadden.

Het ontwerp is eerst doorgerekend en daarna flink beproefd. En het werkt. Het blijft onder alle omstandigheden staan, zelfs als de tsunami hoger is dan het ontwerp. Maar er moeten nog veel praktische vragen worden beantwoord. We hopen nu een bedrijf of overheid te vinden die dit met ons wil uitzoeken en de Tsunami Barrier verder wil ontwikkelen.'

roelof.marissen@dsm.com Zien hoe de Tsunami Barrier werkt? Kijk op http://bit.ly/DyneemaStopsTsunami of scan de code.

24

25

DELTARES , SEPTEMBER 2014

De wetenschap is verdeeld: volgens de een neemt het aantal kwallen schrikbarend toe, volgens de ander is dat volslagen onzin.

Feit is wel dat kwallen wereldwijd steeds meer schade aanrichten aan activiteiten langs de kust. Feit is ook dat kustbeheerders zich hier nog maar nauwelijks bewust van zijn en weinig actie tegen de kwallen ondernemen. Tijd voor een wake-upcall.

De kwallen komen!

Het toeristisch potentieel van kuststreken is de afgelopen ­decennia met een derde ­verminderd vanwege de toename van het aantal kwallen voor de kust.

Geschat wordt dat kwallen wereldwijd jaarlijks voor 40 miljard dollar schade aanrichten, onder meer aan ­toerisme, aquacultuur, kerncentrales en visserij. Hierbij zijn nog niet alle kostenposten meegenomen omdat de informatie ontbreekt.

In Nederlandse kustgebieden en estuaria komt de schadelijke Amerikaanse langlob-ribkwal steeds vaker voor en hier kunnen tegenwoordig de hoogste dichtheden en grootste exemplaren worden aangetroffen.

Kwallen zijn minstens 510 miljoen oud (mid-­ Cambrium) en daarmee veel ouder dan vissen. Toch weten we nog maar nauwelijks iets van hun gedrag en leefomstandigheden. Daardoor kunnen geen effectieve maatregelen worden ontwikkeld.

Bouwactiviteiten in zee, zoals windmolen­parken, pieren en havendammen, zijn gunstige ­omgevingen voor kwallen. Kwalpoliepen ­nestelen zich graag op deze onnatuurlijke structuren. Bij kustonwikkeling wordt hier geen rekening mee gehouden.

Kwallen profiteren van verstoringen van het ecosysteem door menselijke activiteiten als overbevissing, zee-afval en meststoffen.

Door de klimaatverandering verplaatst het leefgebied van sommige soorten kwallen zich. Zo komt de levensgevaarlijke dooskwal veel noordelijker voor dan voorheen en wordt de venijnige parelkwal uit de Middellandse Zee nu ook vaak in Schotland aangetroffen.

Om kwallen ver van de stranden rond de Middellandse Zee te houden, worden miljoenen uitgegeven. Dit zet echter nauwelijks zoden aan de dijk omdat de oorzaak van het probleem niet wordt aangepakt.

De Nomurkwal kan zo groot worden als een Volkswagen Kever en weegt 250 kg. Hij veroorzaakt veel schade aan de visserij. Schadeclaims leveren internationale spanningen op omdat de poliepen in een ander land kunnen staan dan waar de volwassen kwallen schade aanrichten.

Kwallenversnipperaars of jellyfish ­shredders, waarmee levende kwallen op zee worden vernietigd, richten meer schade aan dan dat ze het probleem oplossen. De kwallenkerkhoven verstoren door rotting van kwalstukken het lokale ecosysteem.

Bovendien planten ­sommige soorten zich sneller voort als ze versnipperd worden.

Apps die vissers adviseren om al dan niet uit te varen in verband met kwallen zijn nuttig, maar bij gebrek aan gegevens nog onvoldoende nauwkeurig.

Meer weten?

Meer informatie over het onderzoek van Deltares en het NIOZ naar k­ wallen in de Noordzee en het ­ontwikkelen van voorspellingsmodellen: victor.langenberg@deltares.nl

26

27

DELTARES, SEPTEMBER 2014

Haal meer uit het meer

NATUURLIJKE OEVERS LANGS DE DIJK

De Houtribdijk is afgekeurd en moet worden versterkt. Voor de waterkwaliteit en de natuur is een flauw dijktalud beter dan een steile, stenen wand.

Halverwege de dijk, bij de Trintelhaven, is de dijk aan de Markermeerzijde over een lengte van 1,5 kilometer alvast versterkt. Daarbij is gezorgd voor een zeer geleidelijke overgang van land naar water, zodat verschillende soorten vegetatie en dieren er hun plek vinden. Onderzoekers houden goed in de gaten of de dijkversterking sterk genoeg is en hoe de natuur zich ontwikkelt.

Als het werkt, komt straks de hele Houtribdijk er uit te zien als dit stuk.

In dichtbevolkte deltagebieden willen we elk stukje grond optimaal benutten. Multi­ functioneel ruimtegebruik noemen we dat. Ook een meer kan met enkele inventieve aanpassingen meer zijn dan een reservoir met zoet water. Het IJsselmeer­gebied laat zien hoe op een betrekkelijk klein oppervlak ruimtelijke planning, natuur, waterveiligheid, waterkwaliteit, toerisme en recreatie worden gecombineerd.

DOOR JOACHIM ROZEMEIJER

NATUURLIJKE WATERZUIVERING

Vlakbij Andijk is de Koopmanspolder veranderd van een alledaagse Hollandse polder in een uniek samenspel van water, natuur, cultuurhistorie en recreatie. Water vanuit het IJsselmeer wordt ingelaten en volgt een lang, cirkelvormig doolhof van sloten door de polder. Onderweg zorgen planten en bacteriën voor een natuurlijke zuivering, waarna het schone water terug kan het IJsselmeer in of kan worden gebruikt door boeren in Noord-Holland. Tegelijk is de Koopmanspolder een plek geworden waar zowel vogels als mensen graag een kijkje komen nemen.

ILLUSTRATIE: ROEL SAVERT

KUSTVERSTERKING

De Nederlandse overheid wil een hoger peil in het IJssel­ meer om in de toekomst te kunnen blijven voldoen aan de watervraag in droge perioden. Dijken en oevers moeten hiervoor worden verhoogd. In plaats van regelmatig zand suppleren, is bij Workum gekozen voor een zandmotor, een opgespoten zandbank voor de kust. Het zand van de zandmotor wordt door de waterstroming en de wind verspreid en zorgt voor een geleidelijke, natuurlijke versterking van de kust.

Dit zorgt voor een rustige, stabiele omgeving waar veel waterplanten en dieren bij gebaat zijn.

DAMMEN EN E ­ ILANDJES VOOR HELDER WATER

Bij elke storm in het Markermeer wervelt de kleiige bodem op en worden waterplanten en mosselen bedekt.

Het troebele water vangt ook het zonlicht weg dat waterplanten nodig hebben om te groeien. De mosselen en waterplanten gaan dood en dat zorgt voor een voedseltekort voor de vogels en vissen. In de Hoornse Hop zijn dammen en eilanden aangelegd om de wind en golven te breken. In de luwte van de dammen en eilanden blijft de klei liggen. Naast de planten, mosselen, vogels en vissen is ook het plaatselijke duikcentrum zeer te spreken over het heldere water.

NIEUWE NATUUR: EEN LEVEND LABORATORIUM

DRIJVENDE RIETMOERASSEN

In het water van de Amsterdamse woonwijk IJburg drijven kunstmatige rietmoerassen. Ze bieden een leefomgeving voor planten en dieren. De moerassen leggen voedingsstoffen en slib vast en verminderen de golfwerking en stroming. Het riet en de wilgen in het moeras nemen bovendien CO2 op. Lokale ondernemers kunnen het riet oogsten voor de productie van duurzame energie of er manden van vlechten.

Meer informatie: gerda.lenselink@deltares.nl

Nu is er nog niets van te zien, maar hier moet binnen vijf jaar een van de grotere natuurgebieden van Nederland komen te liggen, de Marker Wadden. Met een afwisseling van eilanden, ondiep open water en moeras moet het een vogelparadijs worden dat zijn gelijke in Europa niet kent.

De biodiversiteit wordt versterkt en het wordt een aantrekkelijk recreatiegebied. Het is tegelijkertijd een levend laboratorium.

Hoe gaat de natuur zich ontwikkelen? Kunnen de eilanden tegen stormen en ijsschotsen?

De kennis die we hier opbouwen kunnen we toepassen in zoetwatermeren en langs modderige kusten over de hele wereld.

28

Delft Software Days

Climate App: nieuwe tool voor stedelijke klimaat­ maatregelen Hoe maken we steden bestand tegen overstromingen, extreme neerslag, droogte en hitte? De afgelopen jaren is hiernaar zeer veel onderzoek gedaan en zijn er boeken volgeschreven met mogelijke maatregelen. De Climate App, een nieuwe gratis tool, maakt deze maatregelen nu gemakkelijk en snel toegankelijk. De app is ontwikkeld voor wereldwijde toepassing en is getest in Rotterdam, Delft, Ho Chi Minh City, Kopenhagen en New Orleans. De Climate App is te gebruiken via www.climateapp.nl en beschikbaar in de Appstore van Apple en de Playstore van Google.

29

DELTARES, SEPTEMBER 2014

De nieuwe hydro-software van Deltares, en met name Delft3D Flexible Mesh, zal veel aandacht krijgen tijdens de Delft Software Days (DSD-INT 2014). Hier zullen de resultaten worden gepresenteerd van verschillende pilots die het afgelopen jaar zijn gehouden. Zo werd met de nieuwe software onder meer de lagune van Venetië gemodelleerd en de baai van San Francisco.

Doel van de pilots is externe partijen kennis te laten maken met de nieuwe software en testen waar verbeteringen of veranderingen nodig zijn.

Er zullen in de loop van 2014 en 2015 opnieuw pilots worden uitgevoerd. Delft3D Flexible Mesh komt in 2015 op de markt.

De hydro-software van Deltares is al decennia toonaangevend en wordt in meer dan 140 landen gebruikt door waterbeheerders, modelleurs, bedrijven en kennis- en onderzoeksinstituten.

Een aantal pakketten wordt sinds 2011 in het ‘Next Generation Hydro Software’ -project geïntegreerd en technologisch fundamenteel herzien. De kracht van de nieuwe software is het nieuwe Delft3D rekenhart D-Flow Flexible Mesh.

Edward Melger, product manager bij Deltares Software Center: ‘Dat werkt zeer snel en beschikt over een flexibel rekenrooster, de Flexible Mesh.

Dit biedt de mogelijkheid een gedetailleerd reken­ rooster te maken, waarin alle kenmerken van het watersysteem goed tot uitdrukking komen en een zeer realistische weergave ontstaat. De nieuwe software is bij uitstek geschikt voor integrale studies van stroomgebieden.’

De Delft Software Days worden dit jaar van 27 oktober tot en met 7 november gehouden. Het is dé plek waar ontwikkelaars en gebruikers van Delftse software kennis en ervaring kunnen uitwisselen. Vorig jaar kwamen de bezoekers uit bijna veertig landen. Er zijn talloze symposia, workshops, user meetings, cursussen en presentaties over de software die is ontwikkeld door Deltares, de TU Delft en UNESCO-IHE. De Delft open source software community heeft momenteel 10.000 leden wereldwijd en groeit snel. De DSD-INT 2014 worden gehouden ter ondersteuning van de open-sourcegemeenschap en zijn belangrijk bij het bevorderen van relaties met universiteiten, onderzoeksinstituten, overheden en bedrijven. De DSD-INT 2014 worden gehouden op de campus van Deltares in Delft.

Release Delft 3D 4.01 voor Windows en Linux In juli is Delft3D 4.01 voor zowel Windows als Linux wereldwijd gereleased.

Deze nieuwste volledig gevalideerde Delft3D release is speciaal ontworpen om de hydrodynamica, sedimenttransport en morfologie en waterkwaliteit voor fluviatiele systemen, riviermondingen en kustgebieden te onderzoeken. Deze versie bevat onder meer Wind Enhance Scheme (WES) voor accurate stormvloed-, orkaan- en tyfoonsimulaties en geavanceerde technieken om met Delft3DFLOW parallel te rekenen. Delft3D 4.01 is eenvoudig beschikbaar als onderdeel van verschillende Delft3D Service Packages, zoals de Delft3D Basic Service Packages, Advanced Service Packages en de Professional Service Package.

Meer informatie: http://www.dsd-int.nl/

iMOD open source Sinds half juni is de broncode van iMOD voor iedereen beschikbaar. iMOD is een snelle en gebruikersvriendelijke grafische user interface voor grondwatermodellering met de rekenharten MODFLOW, MT3DMS en SEAWAT. Met het open source maken van iMOD wordt een volgende stap gezet in het open source beleid van Deltares. Met het beschikbaar stellen van de bron­ code wil Deltares het mogelijk maken om eenvoudiger samen te werken en de gezamenlijke doorontwikkeling stimuleren. De broncode van iMOD is te downloaden van http://oss.deltares.nl/web/iMOD Meer informatie: www.deltaressystems.nl

SAMENWERKING MET KOEWEIT

Deltares heeft een Memorandum of Understanding getekend met de Environment Public Authority (EPA) van Koeweit, de overheidsinstantie die belast is met milieuzorg in de openbare ruimte. Deltares zal EPA onder meer ondersteunen met kennis voor duurzaam beheer van stedelijk gebied, kustzones en wetlands. (Foto: Raja Dawood Al-Busairi, waarnemend algemeen directeur van EPA en Maarten Smits, algemeen directeur van Deltares)

ONDERZOEKSRESULTATEN TRANSPORT ‘SLURRY’ TOEGELICHT Tijdens het congres International Seminar on Paste and Thickened Tailings (Paste), dat in juni in Vancouver werd gehouden, bracht Deltares samen met de TU Delft en Barr Engineering de laatste resultaten van het onderzoek naar het uitzakken van ‘slurry’ naar buiten. ‘Slurries’ zijn stromen grond-watermengsels.

Veel transportverschijnselen van slurry worden nog steeds niet begrepen. Onduidelijk is bijvoorbeeld op welke plaats in de stroming het gedrag van het mengsel fundamenteel van

karakter verandert en wanneer het mengsel uitzakt. Dit is belangrijk omdat uitzakken van het mengsel tot verstoppingen kan leiden. Deltares, de TUDelft en Barr Engineering hebben daar de afgelopen jaren veel onderzoek naar gedaan en begrijpen het gedrag nu beter.

Het congres Paste werd voor de zeventiende maal gehouden.

Wetenschappers en consultants op het gebied van slurry wisselen hier hun kennis uit met bedrijven en organisaties die met de problematiek van slurry te maken hebben.

30

FACILITEITEN ONDERGROND EN ­GRONDWATER ONDER ÉÉN DAK

Meer informatie: www.kennisvoorklimaat.nl/oogst

FOTO: MICHAEL VAN OOSTEN

Sinds juni heeft Deltares de proeffaciliteiten voor ondergrond en grondwater geconcentreerd op zijn campus in Delft.

VOORZITTER EU-­WERKGROEP GREEN INFRA­STRUCTURE Victor Beumer, landschaps­ ecoloog en specialist eco-­ engineering bij Deltares, is voorzitter geworden van de EU-werkgroep Green Infrastructure van het Water Technological Platform (DG Research & Innovation).

De werkgroep adviseert de EU over het toepassen van Green Infrastructure voor waterzuivering, -veiligheid en -opslag. Komend jaar ligt de focus op het vormen van business cases met Green Infrastructure.

NIEUWE DELTAGOOT BIJNA KLAAR De nieuwe Deltagoot wordt in november voor het eerst gebruikt. Aan de nieuwe goot op de Delftse campus van Deltares is bijna twee jaar gebouwd. Komend voorjaar zal de officiële opening plaatsvinden.

Met de nieuwe Deltagoot beschikt Deltares over een unieke test­faciliteit waar op ware schaal kan worden getest wat het effect is van extreme golven op dijken,

­ uinen of golfbrekers. d Wereldwijd is er een grote behoefte om waterbouw­ kundige constructies natuurgetrouw te testen.

De goot is 300 meter lang, 9,5 meter diep en 5 meter breed. In de goot kunnen golven tot 4,5 meter hoog worden opgewekt. De nieuwe Delta­goot vervangt de oude Deltagoot van Deltares in de Noordoostpolder.

PROMOVENDI

TRAINING ­MEKONG DELTA

KENNIS OVER KLIMAAT­ ADAPTATIE GEBUNDELD Alle kennis over het klimaatbestendig maken van Nederland die is opgedaan in het onderzoeksprogramma ‘Kennis voor Klimaat’, is gebundeld in negen verschillende uitgaven. Elke uitgave behandelt een thema en er is één overkoepelend boek. Het gaat onder meer om thema’s als klimaat­bestendige steden, klimaatbestendig platteland, zoetwatervoorziening en waterkwaliteit en veiligheid tegen overstromingen.

In ‘Kennis voor klimaat’ is intensief samengewerkt tussen onderzoekers, overheden en bedrijfsleven. G ­ ezamenlijk zijn diverse instrumenten en diensten ontwikkeld waarbij praktische toepasbaarheid voorop staat. Deltares was coördinator van het consortium ‘Zoetwatervoorziening en waterkwaliteit’ en ‘Veiligheid tegen overstromingen’.

31

DELTARES, SEPTEMBER 2014

Deltares heeft samen met UNESCO-IHE afgelopen zomer in Vietnam de training ‘Slimme strategieën en maat­ regelen voor klimaatadaptatie in de Mekong Delta’ gegeven.

De training was bestemd voor docenten van diverse universiteiten die hiermee een cursus klimaatadaptie voor hun masterstudenten gaan opzetten. De training is onderdeel van NICHE, een capacity building project dat wordt gefinancierd door NUFFIC. Het onder­steunt het opzetten en verbeteren van het Center of Water Management and Climate Change (WACC) van de nationale universiteit van Ho Chi Minhstad (VNU-HCM) en haar partneruniversiteiten in de Mekong Delta.

OLDA RAKOVEC

promoveerde op 25 april 2014 aan de WUR. Deltares heeft een ruim aanbod aan cursussen. Ze kunnen ook op maat en/of op locatie worden verzorgd.

In 2014-2015 worden onder meer de volgende cursussen gegeven: Advanced course on Pressure Management and Pressure Transients in water distribution systems Basis en gevorderdencursus ‘Zettingsberekeningen met D-Settlement’ Basis en gevorderdencursus ‘Damwanden ontwerpen met D-Sheet Piling’ Delft-FEWS Basic and Advanced Courses Delft3D Basic and Advanced Courses Funderingen ontwerpen en toetsen met D-Foundations

­ REATIEVE AANPAK C BODEMDALING Meer nog dan door de stijging van de zeespiegel wordt de toekomst van deltasteden zoals Jakarta en Bangkok bedreigd door bodemdaling, soms tot wel enkele meters per eeuw. Dijken verhogen lost het onderliggende probleem – de daling van het grondwaterpeil – niet op.

De enige duurzame remedie is om stedelijke functies te combineren met een hoog grondwaterpeil. Dat waren de belangrijkste conclusies van het debat Houdbaarheidsdatum van deltasteden dat Deltares recent organiseerde in Rotterdam.

Hydrodynamica van Leidingsystemen - Dynamisch Gedrag

Onderwerp: Improving Operational Flood Forecasting Using Data Assimilation.

Promotoren: prof.dr.ir. R. Uijlenhoet, dr. A. Weerts.

EVELYN APARICIO

promoveerde op 6 mei 2014 aan de TU Eindhoven.

Onderwerp: Physical aspects explaining cyanobacteria scum formation in natural systems.

Promotor: prof. dr. H.J.H. Clercx.

IVAN GARCIA TRIANA

promoveerde op 12 mei 2014 aan de TU Delft.

Onderwerp: Towards a data assimilation ­system for morphodynamic modeling.

Promotoren: prof.dr.ir. A.W. Heemink (EWI), dr. H.M. Schuttelaars (UD-EWI).

ALIMZHAN ZHUBAYEV

promoveerde op 15 mei 2014 aan de TU Delft.

Onderwerp: Soil properties from seismic intrinsic dispersion.

Promotoren: prof.dr.ir. C.P.A. Wapenaar, dr. R. Ghose.

Hydrodynamica van Leidingsystemen - Pompen en Appendages OpenDA Basic Course SOBEK 3 Basic Course Hydrodynamics in Rivers SWAN Advanced Course WANDA Basic and Advanced Courses XBeach Basic and Advanced Courses Meer informatie: http://www.deltares.nl/nl/ academy/cursusagenda academy@deltares.nl

TIMO SCHWECKENDIEK

promoveerde op 4 juli 2014 aan de TU Delft.

Onderwerp: On reducing piping uncertainties - A Bayesian Decision Approach.

Promotoren prof.drs.ir. J.K. Vrijling, prof.ir.

A.C.W.M. Vrouwenvelder (CiTG).

MOZAMBIQUE Beira is de op twee na grootste stad van Mozambique en gelegen aan de monding van de Pungue River. Beira is voor het land en grote delen van zuidelijk Afrika belangrijk vanwege de doorvoer- en exportfunctie van de haven. Omdat het in een groeiregio ligt, wordt de komende jaren een forse groei van de haven, industrie, landbouw en aantal inwoners verwacht.

Maar Beira kampt al decennia met een groot aantal problemen dat de verwachte groei in de weg zit. Zo is de kustbescherming onvoldoende en functioneert het drainagesysteem slecht. Hierdoor staan grote delen van de stad tijdens de regentijd maandenlang onder water. Dit levert veel schade aan de bevolking, bedrijven en infrastructuur.

Door het stilstaande water is de kans op een uitbraak van 足dodelijke ziektes als cholera of malaria altijd aanwezig.

Als er niets gebeurt, zullen de problemen door de verwachte zeespiegelstijging v足 erder verergeren. Het Masterplan Beira 2035, waarvoor Deltares de co旦rdinator is, moet dit

voorkomen. Het plan is in 2013 samen met alle lokale betrokkenen opgesteld waardoor er een breed draagvlak is. In het plan zijn alle huidige en toekomstige problemen door klimaatverandering ge誰nventariseerd en oplossingen afgestemd op de groeiplannen. Cruciaal voor de implementatie is het opbouwen van kennis en planningscapaciteit bij de gemeente Beira zelf. Hier wordt veel aandacht aan besteed, want onvoldoende kennis en capaciteit is een belangrijke reden waarom eerdere plannen faalden.

In 2014 is begonnen met de uitvoeringsfase. Het leidt ertoe dat Beira in 2035 is uitgegroeid tot een belangrijk economisch knooppunt en veilige woonplaats, bestand tegen de gevolgen van klimaatverandering.

Masterplan Beira is uitgevoerd samen met Witteveen+Bos, Wissing Stedebouw en Ruimtelijke Vormgeving, Van den Broek consulting en Niras. Het is onderdeel van het programma Water Mondiaal.