Kans #2 #2020 by Maters & Hermsen

‘De stress dat ik ziek word, is voorbij’ FRANÇOISE (60)

KANS JUNI 2020

KANS NR.2 juni 2020

COVER Françoise (60)

Op haar zestigste werd Françoise dakloos. Tijdelijk woont ze tussen andere daklozen in een verlaten schoolgebouw. ‘Ik heb 9 jaar niet gerookt, maar ben weer begonnen.’ TEKST WILLEMIJN DE JONG BEELD COVER LINELLE DEUNK

Françoise heeft stress. ‘Corona is een bedreiging voor mij. Als je dan in de opvang woont, tussen andere daklozen, voelt dat heel onveilig. We zijn loslopend wild.’ Een week later heeft ze goed nieuws: ‘Sinds een paar dagen woon ik in een hotel. Aan zee! Tijdelijk hoor…’ Waaat? Ze vertelt dat het Leger des Heils voor meer noodopvangplekken in Den Haag en Scheveningen heeft gezorgd, met betere slaapplaatsen voor kwetsbare daken thuislozen. Plekken met eigen sanitair, zodat het coronavirus zich minder snel verspreidt. Ook hotels bieden hun leegstaande kamers aan. ‘Nu deel ik mijn kamer en badkamer met één vrouw in plaats van een hele groep. Gelukkig klikt het, we zaten ook samen in het schoolgebouw.’ Françoise is het gezicht van de Leger des Heils-campagne ‘Thuisblijven, hoe dan?!’ ‘In de hoop dat de regering eindelijk werk maakt van woningen voor mensen die nu op straat of in de opvang wonen.’ Zelf had ze al een heel leven achter de rug voordat ze dakloos werd. Ze woonde in haar eigen huis, een fijn appartement. ‘Tot ik een dove buurman kreeg, zonder

gehoorapparaat. Hij maakte veel lawaai.’ Françoise was vaak thuis; door haar chronische bronchitis was ze arbeidsongeschikt. Ze werd helemaal gek van de harde muziek van de buurman. ‘Trek bij mij in, stelde een kennis voor. We deelden de kosten. Dat ging goed, tot hij zijn baan verloor. Omdat hij met mij samenwoonde, werd hij gekort op zijn bijstands uitkering. Hij vroeg meer huur, dat kon ik niet betalen. Ik moest het huis uit en belandde op straat.’ Heeft ze zicht op een huis? Françoise lacht. ‘Ik heb inmiddels geleerd hier niet al te optimistisch over te zijn. Maar zolang ik in de opvang moet blijven, heb ik veel steun aan de mensen van het Leger des Heils.’ Roken doet Françoise nog steeds, al is de stress om ziek te worden minder. ‘We kunnen nu afstand houden van elkaar.’ En ze heeft hoop dat de zoektocht die ze met de ggz doet naar een geschikt huis, op korte termijn wat oplevert. ‘Het is niet de bedoeling dat ik weer depressief word, zoals vroeger. Zodra ik mijn eigen plek heb, ga ik weer lekker in de tuin werken, als vrijwilliger in de stadstuin van Leidschendam.’

Schip ahoi! Leger des Heils in coronatijd

‘Deze vrouwen willen een ander leven’

‘Onze hikes doen we online’

Judith doet boodschappen voor buurtgenoten

200 miljoen euro voor daken thuislozen

Jij helpt zorgverleners in Ghana

KANS JUNI 2020

Verder:

P20 Shakira's dagboek van het Belmont-jeugdkamp P30 EO-jongeren halen 35.142 euro op voor prostituees in nood P32 Praten over het verleden vindt kunstenaar Pavel lastig.

KANS JUNI 2020

Leger des Heils in coronatijd

Welke acties heeft het Leger des Heils in coronatijd? Hoe pakken de buurthuiskamers het aan? Hoe blijven we in verbinding met de mensen die we helpen? Een rondje door het land. TEKST CAROLINE TOGNI BEELD ILVY NJIOKIKTJIEN

KANS JUNI 2020

Bewoner Ronald Middelkoop (54) in zijn hut in de tijdelijke daklozenopvang op cruiseschip Allegro.

Kwetsbare daklozen in Rotterdam wonen tijdelijk in een van de 75 hutten op cruiseschip Allegro dat ligt afgemeerd aan de Boompjeskade. Hans van den Hoek is als eindverantwoordelijke namens het Leger des Heils, de ‘kapitein’ aan boord. ‘Ze noemen me al gekscherend Captain Hoek.’ Teamleider Dieneke van de Werke was bij de opening van het schip voor daklozen. ‘Er ging gejubel op, zo blij als daklozen zijn met hun eigen plek aan boord’, vertelt ze. ‘We weten uit onderzoek dat mensen met gezondheidsproblemen

die in de opvang een eigen kamer krijgen, daar fysiek van opknappen. Ze hebben minder stress, daardoor gaat bijvoorbeeld de bloeddruk omlaag. Dat merken we direct aan boord: de sfeer is goed, mensen gaan relaxt met elkaar om.’ In coronatijd is het extra belangrijk dat ze er veilig kunnen verblijven’, zegt Dieneke. ‘Die eigen plek – een hut, eigen wc en douche, privacy – is belangrijk voor mensen. Mijn hoop is dat we niet meer teruggaan naar slaapzalen en met z’n allen op dezelfde wc. Corona heeft laten zien hoe slecht die oude situatie was.’

KANS JUNI 2020

Foto boven: Bewoner Kasim (41) brengt het eten vanuit de keuken naar de eetzaal van de Allegro.

Foto onder: De Allegro heeft 75 hutten, deze maanden de verblijfplaats van Rotterdamse daklozen.

Nieuw in het land: het Picknick Pastoraat. Sinds half mei staan ze buiten bij het Leger des Heils in Zwolle: drie picknicktafels waaraan buurtbewoners in gesprek kunnen met de pastoraal werker. ‘Of voor een speeddate met de buurt- of maatschappelijk werker’, vertelt coördinator Tineke Kleinhuis. Net als veel andere buurthuiskamers doen medewerkers en vrijwilligers van de Zwolse buurthuiskamer er alles aan om in contact te blijven met ‘hun’ mensen. Al in week één van de coronamaatregelen startten majoor Johan van Gooswilligen en coördinator Tineke Kleinhuis met online koffiedrinken, via Facebook. Elke dinsdag- en donderdagochtend gaat stipt om kwart voor 10 de ‘deur’ open, ‘onze vaste openingstijd’. Camera aan, thermoskan op tafel. Bezoekers doen gezellig mee via de Facebookpagina. ‘We zoeken verbinding met mensen die geïsoleerd thuis zitten’, vertelt Tineke. Het digitale koffie-uurtje is populair, per keer loggen zo’n 800 buurtbewoners in. ‘We nemen het nieuws door, niet iedereen kijkt het journaal. Bezoekers kunnen reageren en vragen stellen door een bericht te sturen.’ Ook krijgen Tineke en majoor Johan privéberichten van mensen die eenzaam zijn of om gebed vragen. Tineke: ‘De psychische nood is hoog.’

KANS JUNI 2020

Majoor Johan van ÂGooswilligen (54, midden) aan de picknicktafel met Brigitte Mecklenbrauck (73, links) en Leger des Heils maatschappelijk werker Henk Essenburg.

KANS JUNI 2020

Extra bedden voor daklozen zijn neergezet in Sporthallen Zuid, Amsterdam. De reguliere opvang kan niet alle daklozen huisvesten, omdat de afstand van 1,5 meter niet gegarandeerd kan worden.

Een sporthal met honderd veldbedden is een van de noodopvangplekken voor Amsterdamse daklozen. ‘De bedden hebben we direct 1,5 meter uit elkaar gezet, dat moest allemaal snel-snel.’ Lucien de Jong van het Leger des Heils begeleidt de mensen die hier slapen.

Sinds de start in maart is hij bijna continu aanwezig in de sporthal, samen met de mensen van het Rode Kruis. Stevig aanpoten, vertelt hij. ‘Na de check van de GGD bleek dat we een paar dingen moesten aanpassen. Zoals de ruimte rond het bed. Met tape maakten we hokjes van drie bij drie, mensen moeten daarbinnen blijven.’ Het Rode Kruis

regelde tafels en stoelen voor naast het bed. Lucien, andere medewerkers en talloze vrijwilligers maakten incheckbalies en een garderobe en twee kleedruimtes bouwden ze om tot bagageruimte en visitatieruimte. ‘Daar worden mensen die binnenkomen gecheckt op drank of wapens – dat mag natuurlijk niet naar binnen.’ Helaas mogen de mensen

KANS JUNI 2020

in de hal niet gezellig bij elkaar zitten voor een spelletje. ‘Dat is lastig. We stimuleren mensen in de opvang juist altijd om een potje te dammen.’ Lucien en zijn team moeten hard werken, maar dat vindt hij niet erg. ‘Het is mooi om dit te kunnen doen. Zoveel mensen hebben geen thuis. Voor hen moeten we doen wat we kunnen. Dat geeft voldoening.’

Het Leger des Heils Amsterdam kreeg acht e-bikes gedoneerd van organisatie E-biketo-go. De inloophuizen zijn gesloten, maar de zorg gaat door. Met de e-bikes bezoeken de buurtwerkers eenzame en kwetsbare mensen. Ze doen boodschappen en brengen er maaltijden mee rond. Margo Merts, regio-officier

van het Leger des Heils Amsterdam: ‘De e-bikes ontzorgen ons enorm, we kunnen nu meer kwetsbare Amsterdammers bereiken. Vaak zijn dit zorgmijders, mensen die we in beeld willen houden omdat niemand hen ziet. Op de fiets zijn we sneller en kunnen we voorkomen dat zij verwaarlozen of erger. Deze donatie is van grote waarde voor ons, juist nu.’

Van bezoekers tot personeel, toevallige voorbijgangers of zelfs patiënten: iedereen is welkom in het mobiele stiltecentrum van de gezamenlijke kerken bij het Albert Schweitzer Ziekenhuis Dordrecht. Namens het Leger des Heils Dordrecht is kapitein Erik van der Woude regelmatig in de tent te vinden. ‘We ontvangen mensen met een roos, nodigen ze uit om

een kaars aan te steken. Of we gaan in gesprek, als ze daar behoefte aan hebben.’ Het bezoek is heel divers, schetst Erik. ‘Mensen die echt even de stilte zoeken, net een familielid hebben verloren of te maken hebben met een ernstig zieke. We bieden een luisterend oor, soms bidden we samen. De gesprekken zijn kort, maar het bemoedigt mensen. Ze gaan dankbaar naar huis.’

KANS JUNI 2020

Net een paar weken reed de SRVwagen door Almeerse buurten om hulpbehoevende ouderen te voorzien van boodschappen. Toen brak corona uit. ‘We zijn blijven rijden, juist nu’, vertelt Thijmen Gijsbertsen, manager van 50|50 Workcenter Flevoland. ‘Het is veilig: om de beurt kunnen de mensen instappen.’ De SRVwagen rijdt dankzij deelnemers van het Leger des Heils, samen met een werkbegeleider. ‘En via onze 50|50 Food-keukens kunnen de ouderen ook een dagverse maaltijd krijgen.’

Wat fijn als het bericht komt van woonzorgcentrum Merenhoef van het Leger des Heils in Maarssen: familiebezoek is weer mogelijk! Wel op een heel speciale manier. De bezoeker kan op ‘raambezoek’ bij vader of moeder: via de sluis in de hal zien zij elkaar en kunnen ze met elkaar kletsen via de telefoon. Speciaal voor ouderen pluggen de medewerkers een echte telefoonhoorn in het mobieltje. Ook het beeldbellen is populair. ‘Natuurlijk helpen we onze bewoners op weg, maar ze kunnen het verrassend snel zelfstandig’, vertelt coördinerend verpleegkundige Angelique Bouman.

Wil Breddels (88) belt haar dochter Iris. Door de glazen deur kunnen ze elkaar zien. Iris: ‘Mijn moeder verhuisde in coronatijd, wij mochten niet meehelpen haar kamer in te richten. Ze voelt zich eenzaam, mist haar kinderen en kleinkinderen. Tijdens het bellen zag ik haar opfleuren en lachen. Fijn dat dit kan, het maakt een groot verschil.’

Ammarens Blom en haar collega’s van buurthuiskamers Beijum en Oosterparkwijk, Groningen, gaan de wijken in. ‘Naar onze mensen, bezoekers en vrijwilligers. De ene keer met tulpjes, een andere keer met mandarijnen en een gedicht. De mensen reageren ontzettend lief, zijn zo dankbaar dat er aan ze wordt gedacht. Sommigen houden zich dapper en sterk, anderen zeggen dat ze zich eenzaam voelen. Deze crisis leert ons hoe belangrijk ons werk is. Elke dag.’

KANS JUNI 2020

Een huis waar prostituees die overwegen te stoppen, kunnen wonen. Burgerinitiatief het Overweeghuis in Groningen viert zijn eerste jaar en inmiddels zijn 17 vrouwen op weg geholpen. Zorgcoördinator Melissa Nicolaï begeleidt de vrouwen vanuit het Leger des Heils. ‘Met liefde, vertrouwen en nabijheid.’ TEKST CAROLINE TOGNI BEELD JIP VAN DEN TOORN

KANS JUNI 2020

‘De stap naar het Overweeghuis is spannend voor deze vrouwen. Vergis je niet daarin, het is een eerste stap naar buiten, uit de harde wereld van de prostitutie en alles wat daarmee samenhangt. Dan kom je hier, in een huis waar je de huisgenoten niet kent, of hooguit van de straat. Het is heel wat. Gaandeweg merk ik: ze hebben lef. Ik kende het wereldje al vanuit mijn werk in de Leger des Heilshuiskamer op de Groningse tippelzone die vorig jaar sloot. Daar was ik voor de dagelijkse nood en warmte in de vorm van koffie of soep. Een luisterend oor. Mijn rol hier is een andere: ik begeleid de vrouwen in hun proces van overweging. Ik geef vertrouwen en krijg vertrouwen. Ik maak de verbinding naar belangrijke partners als gemeenten, zorginstellingen en woningcorporaties. Mijn kennis van de doelgroep en de ervaringen met de vrouwen op de tippelzone helpen me. We hebben ruimte voor zes vrouwen, waaronder één crisisplek. Zo kwam hier onlangs een vrouw die vanwege het coronavirus acuut geen werken woonruimte meer had. Gelukkig was de crisiskamer vrij. Van mijn collega’s in het veldwerk hoor ik dat er veel vragen komen van vrouwen in de prostitutie die door de coronamaatregelen niet mogen werken. Toekomstplannen De vrouwen die hier komen, willen voornamelijk een ander leven. Zij zijn klaar met het leven dat ze soms al lang hebben geleid, ze denken na over ander werk en een nieuwe plek. Soms wonen ze bij anderen in, maar de meeste vrouwen hebben niets. Van de zeventien vrouwen die hier tot nu toe woonden, hadden er twee een eigen woning. Maar omdat zij daar niet veilig waren, kwamen ze in het Overweeghuis. Het moet duidelijk zijn voor de bewoonster: het plan dat we maken is jouw plan, ik help je op weg. Het is leuk om samen toekomstplannen te maken en ze te vragen hoe we het gaan aanpakken. Want het gaat om samen, en samen zijn we hier. Met de andere bewoonsters en de talloze vrijwilligers die zich 24 uur per dag inzetten voor de vrouwen. Na drie maanden gaan de vrouwen verder, ik begeleid ze in de uitstroom. Sommigen kunnen

terecht bij Housing First, een project van het Leger waar mensen begeleid kunnen wonen. Anderen vinden bijvoorbeeld werk op een zorgboerderij. We proberen altijd een buddy aan de vrouwen te koppelen, een vrijwilliger van het Overweeghuis die zij dan inmiddels goed kennen. Soms fungeren we ook als tussenstation, bijvoorbeeld als hulp lang op zich laat wachten. Zoals die jonge vrouw die hier eerst tot rust kwam, en van hieruit naar de kliniek ging om af te kicken van haar drugsverslaving. Nabijheid In het Overweeghuis ben je welkom: zonder indicatie, als je niet staat ingeschreven, met of zonder paspoort. Eerst was ik hulpverlener in de prostitutie, nu in de stap daaruit. Het is heel ander werk en ja, ook een volledig andere manier van werken. Nu gaat het om een wereld daarbuiten. Dat vraagt liefde, vertrouwen en nabijheid. Ik ben blij dat we ze dat kunnen geven, hier in het Overweeghuis.’

Bianca woont drie weken in het Overweeghuis. ‘Door corona moest ik mijn raam en mijn kamer in Den Haag verlaten. Dit is rampzalig, dacht ik, ik kan niet meer werken. Wat nu, waar moest ik naartoe, alle opvangplek ken zitten vol? Gelukkig kende een hulpverlener van het Leger des Heils het Groningse Overweeg huis, zij legde het contact. In Den Haag bestaat zoiets niet. Het geeft me tijd om na te denken. Ik werk al zo lang als prostituee, thuis in Spanje al, vanaf mijn dertigste. Maar het is

een hard leven, dat voel ik steeds meer. Wil ik stoppen met dit werk? Is dit mijn kans? Deze plek helpt me om over mijn toekomst na te denken: ja, ik wil een normaal leven met een normale baan. Dan zit ik hier goed. Ik voel dat ik de mensen hier kan vertrouwen. Ook de anderen die ik spreek, van instanties via Melissa en onze andere begeleiders, geven me dat gevoel. Ze willen me écht helpen. Dat is heel belangrijk voor mij. Ik heb besloten om te stoppen, wil niet meer terug. Dat is goed.’

‘Hier kan ik een van de vrouwen zijn’ ‘Ik kende deze plek al, woonde er al een week in oktober vorig jaar. Maar na de afkickkliniek kreeg ik een terugval, kwam op straat en vond uiteindelijk een plek in een opvang. Daar voelde ik me opge sloten, ik had geen vrijhe den. Mijn oude netwerk bleef mij zoeken, mijn pooier die me verslaafd had gemaakt. Gelukkig had ik nog dat lijntje naar Melissa hier. Toen ik weer helemaal downhill terug bij af was, belde ik haar. Zij was mijn laatste hoop. Inmiddels ben ik hier weer vier weken, met een doel: de juiste richting opgaan. Het is hier anders dan bij andere opvangplekken, ik krijg ruimte en rust. En weet je: ik voel me hier niet anders dan anderen, ik ben gewoon een van de vrouwen. Een vrouw die gesteld is op haar vrijheid. Echte stappen maak ik nog niet, eerst de basis maar eens goed hebben. Dan gaan we verder.’

Initiatief van burgers

Het Overweeghuis – open sinds mei 2019 – biedt tijdelijke opvang, rust en veiligheid aan vrouwen die vastlopen in de prostitutie. Hier kunnen zij tot rust komen en zich bezinnen op hun toekomst. Een groepje bewoners van Groningen nam het initiatief voor het Overweeghuis. Op basis van hun werkervaring en betrokkenheid met prostituees, helpen zij deze kwetsbare vrouwen met een veilige opvangplek. De vrouwen mogen maximaal drie maanden in het Overweeghuis blijven, totdat zij tot rust zijn gekomen en een besluit kunnen nemen. ‘Voor deze doelgroep was weinig tot niets op het gebied van laagdrempelige 24-uurs crisisopvang’, vertelt Jeanet Grimmius,

een van initiatiefnemers. ‘Samen met deskundigen van het Leger des Heils maakten we een plan voor een opvanghuis. Voorop stond: het moest laagdrempelig zijn en gratis. Je moest er zonder indicatie terechtkunnen, en ook verslaafde vrouwen zijn welkom. Om de vrouwen op een heel andere manier te benaderen, kozen we er bewust voor dit zonder professionals te doen. Het dagelijks werk in het huis wordt volledig door vrijwilligers gedaan. Daarnaast worden de vrouwen in hun traject begeleid door Melissa, die als zorgcoördinator fulltime aan de slag is.’ Het Groningse voorbeeld krijgt mogelijk navolging in andere steden. ‘Met de opgedane ervaring kunnen wij die initiatieven op gang helpen.’

KANS JUNI 2020

Hiken vanaf de bank

KANS JUNI 2020

Buitenspelen, voetballen, vriendjes en vriendinnetjes zien, naar je vereniging: in de coronatijd kon het allemaal niet meer. Ook de scouting moest het over een andere boeg gooien. Scout David: ‘We hiken online via Google Maps.’ TEKST OEKJE VAN ASTEN BEELD MILAN VERMEULEN

avid Woldemariam (15) is samen met zijn twee zusjes lid van de Leger des Heils-scoutinggroep Con Tutti in Almere. Zelf zit hij bij de Explorers, van 15 tot 18 jaar. David is blij dat scouting online doorgaat. ‘Wat heb ik anders te doen, naast school, sport en een beetje gamen…?’ Op zaterdag krijgen de scouts de opdrachten van die week. Voor de uitvoering – in teksten, foto’s of film – hebben de scouts vijf dagen; dan zetten zij het in de online map. David: ‘Onze leiding beoordeelt de opdrachten. En geeft punten als we het goed hebben gedaan.’ Bij vijftig punten hebben de scouts de speciale coronabadge met #stayathome.

Creatief ‘Al onze scouts gaan naar de kerk, die nu online kerkdiensten aanbiedt. Als we dit bij scouting ook zouden doen, zou het wat veel worden voor de kinderen’, zegt Anouschka Jorritsma, leider van de scoutinggroep in Almere. ‘Om die reden zijn onze online opdrachten gericht op creatief bezig zijn, zodat de scouts thuis lekker kunnen spelen. Wel een uitdaging om elke week weer iets nieuws te verzinnen.’ Gelukkig doen de kinderen enthousiast mee en komen ze ook zelf met ideeën. Zoals zaterdagavond voor Pasen, toen twee van de Explorers vroegen of zij het spel mochten bedenken. Anouschka lacht. ‘Dat werd een schietspelletje, maar dan

met eieren, vanwege Pasen. Ik werd helemaal ingemaakt! Je merkt dat ze veel tijd hebben om te oefenen.’

Online Pim-Pam-Pet David doet fanatiek mee. Hij oefent de verschillende knopen, bouwt tenten, schrijft dan eens een liedje, stelt het back-to-school-pakket samen en op Koningsdag knutselt hij een Nederlandse vlag in 3D. Online zijn de Explorers ook druk. Op zaterdagavond een hike via Google Maps, samen met een zustergroep uit Zwolle. David: ‘Met het kompas in Maps en de aanwijzingen die we per mail krijgen, moet je er dan zien uit te komen, een iets ander spel dan in gewone tijden.’ Een andere keer speelde de groep online Pim-Pam-Pet met zuster-

groep Tesra uit Dordrecht. David: ‘Zoek buiten een auto met de letter “h”, was een van de opdrachten, en maak er een foto van. Daar ging ik, rennend door onze straat, op zoek naar een Honda of een Hyundai.’

Natuurgebied De jongere scoutinggroepen, zoals de Welpen, mogen inmiddels weer naar buiten. De Explorers moeten nog even geduld hebben. David hoopt dat dit snel verandert. ‘Deze online opdrachten zijn leuk, omdat ze anders zijn dan wat we normaal leren. Maar ik mis de groepsspellen buiten, zoals in een natuurgebied. Ik leer dan niet alleen de omgeving beter kennen, maar ontmoet ook nieuwe mensen. Dat is wat ik het leukste vind aan scouting.’

KANS JUNI 2020

Scouts van het Leger des Heils komen vaak uit kwetsbare gezin nen. Met donaties kan het Leger des heils de scoutinggroepen ondersteunen: met de aanschaf van uniformen, een bij drage in de kamp kosten of betaling van het lidmaatschap. Wil je meer weten over de scouting groepen en avonturen clubs of je opgeven als vrijwilliger? Stuur een mailtje naar: scouting@ legerdesheils.nl. Zie: legerdesheils. nl/scouting voor alle activiteiten.

TEKST CAROLINE TOGNI BEELD PETER DE KROM

‘Ah, gaat u naar nummer 56 op de vierde? Wilt u de post meenemen voor die meneer?’ Judith van Dissel doet het graag. Net als de boodschappen, vandaag voor drie bewoners in haar wijk, Zevenkamp in Rotterdam. Sinds het coronavirus helpt de 50-jarige logopediste buurtbewoners. Ze kreeg de folder van het Leger des Heils-buurtsteunpunt in de bus, ‘#coronahulp Zevenkamp: voor een praatje, boodschappen doen, honden uitlaten’. ‘Ik ben niet zo goed met honden’, lacht Judith. ‘Maar heb me direct aangemeld om boodschappen te doen. Iets praktisch doen voor mensen die het zelf niet redden, ze wat aandacht geven.’ Zoals vandaag. Eerst naar de Dirk, boodschappenlijstje mee. ‘Best grappig’, zegt Judith, ‘ik vul mijn karretje met dingen die ik nooit koop. Iglo maaltijden. Willen ze drie verschillende, maar zónder champignons! Sta ik al die verpakkingen te ontcijferen of er niet per ongeluk champignons in zitten… Op naar de vierde nu. De galerij op, boodschappen voor de deur zetten. Het krukje in de gang staat al klaar, “op precies anderhalve meter”, roept meneer. Judith vertelt dat ze de Verkade biscuits pure chocolade niet hadden bij de Dirk. Meneer vindt het geen probleem. ‘Jij doet altijd zo goed de boodschappen.’ Judith doet het met plezier. ‘Heb ik hieraan zelf ooit behoefte, dan lijkt het me fijn als mensen dat voor mij willen doen.’

Ook vrijwilligerswerk doen? Het Leger des Heils heeft je nodig. Net als Judith kun je buurtbewoners helpen. Maar je kunt ook samen koken of een moestuin onderhouden. Ben je handig? Dan kun je iemand anders leren klussen. Meer weten? Kijk op werkenbijhetlegerdesheils.nl.

KANS JUNI 2020

Zonder je ouders een week op kamp in de bossen van Lunteren. In een tent slapen, vrienden maken, alleen maar leuke spelletjes doen en uitstapjes: Jeugdkamp Belmont van het Leger des Heils in een notendop. Het kamp is speciaal voor kinderen van ouders die zich geen vakantie kunnen veroorloven. Lees mee in het dagboek van Shakira Klister (14). 'Zelfs van de tent opruimen maken we een feest.'

TEKST SHAKIRA KLISTER

KANS JUNI 2020

Zondag Ik zie mijn vriendinnen weer Eindelijk naar Lunteren. Mama en oma brengen me weg, samen met Angelo, mijn broertje en mijn tweelingzus Domenique. Mijn derde kinderkamp, ik heb er zo’n zin in, kriebels in mijn buik! Welke leuke dingen gaan we doen? Zijn mijn vrienden er weer? Hee leuk, ik slaap in een groen-witte tent en kom gelijk al een bekende tegen. Ik slaap in het bovenste bed, oma helpt met opmaken. Als alle ouders en oma weg zijn, gaan we lekker eten. Daarna spelen we vuur-water-spons op het grote veld.

Maandag Toneelspelen en weerwolven Een vrolijke stem maakt me wakker, “Goedemorgen kabouters!”. Haha, zeker omdat we nu in het bos wonen?! Lekker geslapen hoor. Na het ontbijt weet ik al wat er komt: je tent opruimen en tentinspectie. Wie deze week de schoonste tent heeft, wint een prijs. Iedereen is daar heel fanatiek in. Nou ja, behalve de jongens… Wij versieren de tent met van alles en nog wat. ’s Middags spelen we toneel, een Bijbelverhaal, en gaan we naar het bos. We spelen tikkertje en een weerwolvenspel. Even iets drinken, met altijd iets lekkers erbij.

Dinsdag Een ijsje halen in Lunteren Haha, daar is de grappige stem weer die de kabouters goedemorgen wenst. Bij het ontbijt besluiten we dat onze tent nog mooier moet, we maken slingers en hangen ze aan alle bedden. Goed gelukt!

Vandaag hebben wij de beurt om met een grote kar het middageten op te halen in het hotel. Na het eten een potje voetbal, jongens tegen de meisjes. En wie winnen er? De meisjes! We gaan ook nog een ijsje halen, in Lunteren. De jongens gaan via het bos; wij nemen het pad langs de grote huizen. Onderweg zien we superschattige alpaca’s. Of zijn het lama’s? De jongens zijn er nog niet als wij aankomen. Terwijl zij toch eerder weggingen. Wij mogen alvast een ijsje kiezen, twee bolletjes. Ik kies aardbei en chocola. Terug naar het tentenkamp hebben we veel lol, we fantaseren over de huizen waar we langslopen, wat wij zouden doen als we in zo’n groot huis zouden wonen.

Woensdag In het Uilenbos Jee, ben best trots op mezelf! Terwijl ik spinnen en van die kruipende insecten echt heel eng vind, heb ik nu, samen met de anderen, alle spinnenwebben in onze tent weggehaald. ’s Middags gaan we naar het Uilenbos, een superleuke speeltuin met kinderboerderij.

En we zijn zooo moe erna… En het wordt alleen maar leuker: na het avondeten horen we dat de volgende dag Ouwehands Dierenpark op het programma staat, de dierentuin van de reuzenpanda’s!

Donderdag Naar de panda's! Die ochtend staat de discobus al klaar. Het is echt disco in de bus: de ramen zijn zwart, overal hangen leuke lichtjes en discobollen. Lekker liedjes zingen onderweg. In Ouwehands Dierenpark krijgt iedereen een tasje met lekkere dingen en wat te drinken. Ja hoor, bij de zeeleeuwenshow word ik natuurlijk helemaal nat gespetterd, haha! Mijn favoriete plek is toch bij de panda’s, ik vind ze zo schattig. We mogen ergens een foto laten maken; ik kies voor de panda’s. Terug in de bus zingen we nog harder dan op de heenweg.

Vrijdag Welkom in dennenappels Is het alweer vrijdag? Hoe snel deze week is gegaan! Vandaag is opruimdag, maar ja, onze tent is natuurlijk al superschoon en het leukste versierd. We hebben nog meer tekeningen opgehangen én voor de tent met dennenappelletters ‘welkom’ geschreven. De inspectie komt langs en even later kunnen we juichen, wij winnen de verkiezing: Schoonste Tent van de Week!! ’s Middags kijken we de Emoji Film in de grote zaal van hotel Belmont. En we doen natuurlijk weer veel spelletjes, we hebben heel veel lol. Ik vind het leuk dat we ook nog met een boswachter van Natuurmonumenten het Lunterse Bos ingaan. Hij geeft interessante uitleg over dit bos, en we krijgen een tasje met bakjes waar je bosgrond in kunt doen om diertjes te bekijken. Vrijwilligers gezocht! Ook een vergrootOm de kinderen en glas en boekjes met jongeren tijdens de Belmont-jeugdkampen een uitleg. fantastische tijd te bezorgen, zijn veel vrijwilligers nodig. Heb je interesse? Kijk voor meer informatie op: legerdesheils.nl/vrijwilligerssociale-vakanties

Zaterdag Fotolijstje Onze laatste dag, boe! Wat een superkamp was het! Hey, dat is leuk, terwijl mijn oma en moeder er net zijn, krijg ik mijn pandafoto uit Ouwehands Dierenpark, heel mooi in een lijstje. Ik geef ‘m aan mijn moeder. Onderweg naar huis kletsen we nog heel lang over dit kamp, de leukste kampweek ooit!

Hier sta

daver n a p t e h voor

blijf

KANS JUNI 2020

Cornel Vader blij met 200 miljoen euro voor huisvesting daken thuislozen

‘Nu komt het erop aan’ Woningnood vraagt om noodwoningen, riep hij ooit, als er maar plekken komen. Cornel Vader kan niet vaak genoeg hameren op de noodzaak van voldoende en goedkope huisvesting voor daklozen. Ja, dat mogen containerwoningen zijn op braakliggend terrein. ‘Bied mensen die basisvoorziening van een eigen plek om te wonen. 200 miljoen euro is een begin.’ TEKST CAROLINE TOGNI BEELD MILAN VERMEULEN

KANS JUNI 2020

ij wil niet schamper doen over de 200 miljoen euro die het kabinet eind april beschikbaar stelde voor de aanpak van daken thuisloosheid. Cornel Vader, directeur van Welzijns- & Gezondheidszorg, is oprecht blij met de toezegging. ‘Vergis je niet, hier gingen vele jaren van gesprekken, samenwerking met corporaties en acties aan vooraf. En onze recente campagne “Thuisblijven, hoe dan?!” heeft de begrotingsbesprekingen een duwtje de goede kant op gegeven.’ Met dit geld kunnen gemeenten maar ook uw instellingen aan de slag? ‘Precies, nu komt het erop aan. In het land maken we onze instellingen die in alle regio’s vertegenwoordigd zijn, hierop attent. En sommige steden zijn al verder, zoals Almere en Dordrecht. Daar zijn al mooie voorbeelden van tijdelijke woon projecten. Het kan. En nu, in deze tijd van corona, merk je dat er in de samenleving veel veerkracht en flexibiliteit is. Op allerlei plekken zien we creatieve oplossingen voor daklozen en andere kwetsbare mensen.’ Tevreden, kortom? ‘Het is een begin, deze eenmalige injectie van 200 miljoen euro. Maar het is impulsgeld, het is tijdelijk en niet structureel. Terwijl dit probleem de laatste jaren alleen maar nijpender wordt. Het vraagt een structurele aanpak. Met dit geld kunnen gemeenten tijdelijke units creëren, zoals containerwoningen of in leegstaande gebouwen.’ Dat klinkt toch als een oplossing voor de doorstroom vanuit opvanginstellingen? ‘Dat klopt, maar het gaat ons – voor deze doelgroep – altijd om de combinatie van wonen en

BEELD LEGER DES HEILS

begeleiding. De mensen die nu in de opvang wonen, kunnen niet direct op zichzelf wonen. Als je in dit land strandt, komt de dakloosheid nooit alleen. Mensen hebben schulden, verslavingsproblemen. Zij hebben professionele begeleiding nodig.’ Met andere woorden… ‘Gemeenten zijn aan zet. Met dit geld hebben gemeenten meer mogelijkheden om woonunits neer te zetten. Zodat er lucht en doorstroom komt in de opvanglocaties en plek voor mensen die nu noodgedwongen op straat leven. Die mensen willen wij helpen en begeleiden.’

‘Dit probleem vraagt om een structurele aanpak’ Eerst een huis en dan hulp, zegt het Leger des Heils. Dat betekent? ‘Het is ons principe: wonen is een recht. Zodra je mensen een dak boven hun hoofd geeft, is die stress voorbij. Pas dan kunnen zij werken aan herstel, zaken op een rij zetten. Daar hebben zij ondersteuning bij nodig, bijvoorbeeld hulp in de vorm van schuldenregeling of een afkick programma. Maar eerst dat dak boven je hoofd, dat is essentieel.’ Wat betekent de coronacrisis voor uw missie? ‘Je ziet nu dat het kan, want we leven in die gekke crisis. Nu lukt het gemeenten wel om – weliswaar tijdelijk – extra woonplekken te creëren! Aan ons de taak om dat momentum aan te grijpen om die tijdelijkheid uit te bouwen naar meer structurele

Met de campagne ‘Thuisblijven, hoe dan?!’ vraagt het Leger des Heils aandacht voor de situatie in de daken thuislozenopvang die door corona nog nijpender is geworden. Ons covermodel Françoise heeft een hoofdrol in de campagne.

KANS JUNI 2020

oplossingen voor het gebrek aan goedkope woningen en opvangplekken. En ik heb de stille hoop dat we én met dit geld én met de extra plekken die door corona ontstaan, een eerste slag te pakken hebben. Laat die plekken maar blijven.’ Huizen of meer opvangplekken? ‘Huizen, absoluut. De nood is heel hoog, mensen hebben die vastigheid in hun leven nodig. De opvangcapaciteit willen we niet uitbreiden. De tijd dat mensen gemiddeld in een opvang zitten, steeg in tien jaar tijd van vijf naar dertien maanden. Dat moet terug; we streven naar verkleining van de opvangsector. Net als dat we geen slaapzalen meer willen, mensen hebben recht op hun privacy, op z’n minst een eigen kamer.’ Het Leger des Heils heeft zelf inmiddels 1300 woningen in Nederland. Waarom breidt u dat niet uit? ‘Dat is niet de bedoeling, wij zijn geen onroerendgoedfirma. Als we te weinig steun krijgen van woningcorporaties, zeiden we als Leger des Heils, dan gaan we verder kijken. We hebben nu ons eigen woonvermogensfonds in oprichting. Met die middelen kunnen we wooneenheden realiseren. Voor de goede orde: in de plannen van staatssecretaris Paul Blokhuis (Volksgezondheid, Welzijn en Sport) aan de Kamer, over deze 200 miljoen euro voor wonen met begeleiding, staat nadrukkelijk de oproep dat het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, immers verantwoordelijk voor wonen, in de benen moet komen. Over punten als de woningdelersnorm. Geen huisuitzettingen meer. Er samen voor zorgen dat het beschikbare geld rechtstreeks naar woningen gaat.’ Begin dit jaar was u in Finland om woonprojecten te bekijken. Wat is kansrijk voor Nederland? ‘Wat daar hét verschil maakt, is dat de overheid ervoor zorgt dat de grondprijs laag is. Beetje een technisch verhaal, maar het komt erop neer dat je als gemeente ervoor kunt zorgen dat de stichtingskosten kunstmatig laag zijn, zodat je veel goedkoper kunt bouwen. Dat is in Nederland veel te duur, daar moet door gemeenten te veel aan verdiend worden. Iets anders wat ik leerde in Finland is een methodisch principe: als mensen eenmaal een plek hebben met een eigen voordeur en een eigen sanitair-unit, mogen ze blijven. Dat

is heel belangrijk: juist deze mensen hebben zekerheid en veiligheid nodig. Wat voor ons normaal is, zou voor iedereen moeten gelden. Deze 200 miljoen is in die zin mooi. De energie die nu vanuit de samenleving komt, de opvangplekken die het oplevert, dat vind ik bemoedigend.’

Met de campagne ‘Thuisblijven, hoe dan?!’ vraagt het Leger des Heils aandacht voor het probleem dat daken thuisloze mensen geen thuis hebben. Het enorme woningtekort voor deze doelgroep is door de coronacrisis nog nijpender geworden. Opvanglocaties in het land zijn op de meeste plekken overvol. Veldbedden in een sporthal lossen het tekort aan woonruimte niet op, stelt het Leger bij monde van Cornel Vader. Bovendien verblijven kwetsbare mensen met een vaak

zwakke gezondheid geregeld noodgedwongen in één ruimte, dicht op elkaar. Zij vormen daarmee een risico voor zichzelf en anderen. De campagne moet ertoe leiden dat de overheid voldoende geld vrijmaakt voor huisvesting van daken thuisloze mensen: er zijn 10.000 woningen nodig. Daarmee creëren we doorstroom en komt er minder druk op de opvanglocaties. De huisvesting moet samengaan met voldoende begeleiding, met schuldhulp en het vormen van een vangnet, bijvoorbeeld via buurthuiskamers in de wijk.

Kijk op legerdesheils.nl/thuisblijven voor het laatste nieuws over woningen en begeleiding voor kwetsbare mensen.

ZORGVERLENERS IN GHANA

Het Leger des Heils werkt wereldwijd in 131 landen, waarvan de meeste zijn getroffen door het COVID-19-virus. Rabiatu uit Ghana maakt zich zorgen over het aantal besmettingen in haar land. Cijfers ontbreken. In dit land ondersteunt het Leger de gezondheidszorg in 13 klinieken. Helpen? Je kunt de hulp van het Leger des Heils aan gezondheidsinstellingen steunen met een gift op bankrekening NL27 RABO 0119683989 onder vermelding van Kans 2/2020. Of vul de antwoordkaart in, in het hart van deze Kans.

KANS JUNI 2020

Geen inkomen

Thuisblijven voor gezinnen in arme landen in Azië en Afrika betekent dat ze geen inkomen meer hebben en daardoor niet voor hun gezin kunnen zorgen. Daar komt bij dat veel super markten gesloten zijn, er onvoldoende drinkwater beschikbaar is, het openbaar vervoer voor veel mensen te duur is en er gebrek is aan medische diensten. Deze moeilijke omstandigheden raken zowel de mensen die het Leger des Heils helpt, als de heilssoldaten zelf.

Stigma

In Ghana ondersteunt het Leger des Heils Nederland gezondheidskliniek Anidasofie in Kokomlemle in het Accra-district. De zorgverle ners leggen tijdens de coronacrisis geen huisbezoeken meer af. In plaats daarvan bieden ze 24 uur per dag medische hulp in de kliniek zelf. Nederland heeft geholpen met medische hulpmiddelen, beschermende kleding en mondkapjes. Stafverpleegkundige Rabiatu Mahmoud vertelt dat het virus de spanning in de stad verhoogt. ‘Mensen zijn angstig voor het stigma “Covid-19”, meer nog dan om ziek te worden. Normaal zien we zo’n veertig patiënten; nu zijn dat er hooguit tien. Dat stigma kleeft ook aan ons, de zorgverleners.’

Roeping

Rabiatu maakt zich zorgen over het aantal besmettingen in haar land. ‘We weten dat mensen herstellen, maar krijgen geen cijfers over het herstelpercentage. Hoop ontbreekt in die zin, het maakt ons onzeker. Ook wij kunnen besmet raken, iedereen die binnenloopt is een potentiële Covid-19-patiënt. Toch blijft ze mensen zorg bieden. ‘Dit is onze roeping, onze taak, we zijn hier om mensen te helpen. We vertrouwen op Gods hulp.’

COLOFON Kans is een uitgave van Stichting Leger des Heils Fondsenwerving, bestemd voor donateurs en andere betrokken gevers. Onze activiteiten worden voor circa 90 procent bekostigd via overheids regelingen. De gelden kunnen alleen worden besteed aan doelen die de overheid aanwijst. Verder betaalt een aantal cliënten een eigen bijdrage. Er zijn echter nog steeds mensen die buiten de boot vallen. Het Leger des Heils blijft daarom zoeken naar nieuwe vormen van hulpverlening, in aanvulling op het Nederlandse zorgstelsel. Omdat deze projecten (nog) niet binnen de subsidieregels vallen, zijn wij afhankelijk van donaties, giften en nalatenschappen. Dit magazine geeft donateurs en relaties die de organisatie steunen een gevarieerd, maatschappelijk relevant, hedendaags en zinvol beeld van het Leger des Heils. Het blad wil een kennisbron zijn over maatschappelijke issues waarmee het Leger zich bezig houdt. Het laat ook zien dat het Leger zijn beloften inlost: er onvoorwaardelijk zijn voor mensen zonder vangnet, geïnspireerd door het christelijk geloof.

TERRITORIAAL COMMANDANT Hannelise Tvedt

HOOFDREDACTIE Will van Heugten

COÖRDINATIE/EINDREDACTIE

3KORTx Geen Breisterren dagen, geen Gala Door het coronavirus gaan veel sa menkomsten en evenementen niet door. Helaas geldt dat ook voor de Breisterrendagen: die schrappen we dit jaar voor alle locaties in het land. Ook ons prachtige Kunst & Theater Gala in september, waar mensen zowel een podium als vertrouwen in zichzelf krijgen, on dergaat hetzelfde lot. Vergeet niet deze dagen uit je agenda te halen.

Erika Haisma

REDACTIE Esther Grit, Rizel van Rooyen, Rien Timmer, Trientsje Aukema, Willemijn de Jong

CONCEPT/EINDREDACTIE Maters & Hermsen, Caroline Togni, Kaisa Pohjola

TEKST/VORMGEVING Maters & Hermsen Journalistiek en Vormgeving

LITHOGRAFIE/DRUK Studio Boon, Senefelder Misset Doetinchem

DRUKWERKBEGELEIDING Regalis, Zeist

REAGEREN? Leger des Heils, t.a.v. redactie Kans postbus 3006, 1300 EH, Almere. kans@legerdesheils.nl www.legerdesheils.nl

Help ons dichtbij te blijven In deze crisistijd is hulp voor veel mensen harder nodig dan ooit. Het Leger des Heils zet alles op alles om zorg en ondersteuning te kun nen blijven bieden. Nu het aantal mensen dat afhankelijk is van ons buurtwerk, flink stijgt, is extra geld nodig. Steun je onze campagne, ‘Help ons dichtbij te blijven’? Op de website lees je hoe. Dank! doneren.legerdesheils.nl

STEUN ONS Wil je een kwetsbaar iemand structureel helpen? Steun ons met een machtiging zodat je iemand opnieuw op weg kan helpen.

Wij worden ondersteund door:

Bestaat God? Waarom leef ik? Bestaat God? Het zijn vragen die iedereen zichzelf weleens stelt. Het Leger des Heils zoekt met je mee naar zingeving en antwoorden op levensvragen. Onze organisatie is niet alleen een professionele hulpverleningsorganisatie, het is ook een geloofsgemeenschap. Uitgangspunt is: doen wat we geloven. We laten dit zien in de manier waarop we leven en hoe we andere mensen helpen. Juist in deze onzekere tijd zoeken mensen houvast en steun. Je kunt dat vinden bij andere mensen, maar ook bij God. Wil je digitaal een dienst van het Leger des Heils meemaken? Dat kan op zondag vanaf 10 uur via: legerdesheils.nl/korpsalmere/ uitzending-meekijken. Voor vragen: gelovenindebuurt@legerdesheils.nl.

Collecte levert € 885.143 op Dank aan alle donateurs, collectanten en collecte-coördinatoren!

Reshare Stores open Sinds 6 mei zijn de Reshare kle dingwinkels weer open. Het slui ten van de tien winkels was een klap: medewerkers zaten thuis, maar werden wel doorbetaald. Ook de huren liepen door. Nu is iedereen weer welkom in de winkels waar de paden verruimd zijn, maar de prijzen nog altijd laag. Tot snel! resharestore.nl

Mensen geven massaal sokken en ondergoed

Uitgelicht

KANS MAART 2020

VERVOLG ACHTERPAGINA

‘I

Noodhulpactie jongeren voor prostituees Eind april startte BEAM, de jongerentak van de EO, een noodhulpactie voor mensen in de prostitutie die door de coronacrisis nergens terecht kunnen. Daarmee haalden de jongeren het duizelingwekkende bedrag van 35.142 euro op! Hiermee zijn 234 mensen geholpen met een noodbedrag om voedsel, onderdak of kleine zaken als een treinkaartje te betalen. Het Leger des Heils, Scharlaken Koord, Bright Fame en de Haven gaan gebruikmaken van dit noodfonds. Outreachend medewerker bij het Leger des Heils Anna: ‘Ik zie de stress in de ogen van deze vrouwen. Ze komen vaak niet in aanmerking voor een uitkering en staan er in deze corona-crisis helemaal alleen voor.’

‘Geef daklozen nieuw ondergoed!’, zo luidde de oproep in het maartnummer van Kans. Wat mooi dat ruim 100 mensen reageerden en geld doneerden voor sokken en boxershorts voor Rotterdamse daklozen, misschien jij ook wel. Met de opbrengst van € 2.480 euro kunnen we 310 mensen blij maken. Hartelijk dank hiervoor!

k was stateloos. Geen enkel land erkende mij, dat voelde ontzettend eenzaam. Het was alsof ik niet bestond.’ Een pijnlijke periode in zijn leven. Ook zijn dagen tussen andere daken thuislozen liet zijn sporen na. ‘Ik zag zoveel verdriet op straat. Die beelden van mensen die buiten slapen, zitten nog steeds in mijn hoofd.’ Pavel valt even stil. Toch waren er ook lichtpuntjes, vertelt hij. In die moeilijke tijd op straat is het Leger des Heils er voor hem met de eerste basisbehoefte: eten en een plek om te slapen. ‘Deze mensen hebben zo’n groot hart, zij hebben mijn leven gered.’ Ook nu nog heeft hij veel te danken aan het Leger des Heils, vertelt Pavel. Onder zijn ‘schilderpseudoniem’ Paulus Hoffman schildert en tekent hij iedere dag bij het 50|50 Workcenter in Zwolle, onderdeel van het Leger des Heils. Hij schildert mensen, dieren en Bijbelse taferelen en werkt met materialen als acryl, potlood en pastel. Zijn ogen glinsteren als hij terugdenkt aan de expositie van afgelopen december: daar hingen zijn schilderijen in 50|50 Hotel Belmont van het Leger des Heils! ‘Als meer mensen mijn werk leren kennen, kan ik misschien leven van mijn schilderijen.’ Maar hij weet ook: om een succesvol kunstenaar te zijn, heb je meer nodig dan talent: een beetje doorzettingsvermogen, ondernemerschap, de moed om je werk aan de wereld te laten zien. En, ondanks Belmont, vindt Pavel dat lastig. Zijn trauma’s uit het verleden maken het hem moeilijk om met andere mensen om te gaan. Daarbovenop komt nog eens zijn angst voor autoriteiten, nadat hij moest vluchten uit Wit-Rusland. Wat geeft hoop? ‘Aan mijn toekomst werken. In kleine stapjes.’ Binnenkort neemt Pavel een kijkje bij een kunstruimte in de buurt, wie weet wat het oplevert. Ondertussen telt hij zijn zegeningen. ‘Ik ben iedere dag blij en dankbaar dat ik vrij kan leven.’

PAVEL Kunst redde zijn leven en geeft hem nu hoop op een betere toekomst. Kunstenaar Pavel (49) vluchtte 12 jaar geleden uit Wit-Rusland omdat hij een spotprent van de dictator maakte voor de krant waarvoor hij werkte. Hij kwam terecht in Zwolle waar hij op straat leefde totdat hij een plek vond in de noodopvang van het Leger des Heils. Sinds 5 jaar woont Pavel op zichzelf, en schildert hij iedere dag bij 50|50 Art Zwolle. Praten over het verleden vindt hij lastig. Niet over de tijd dat hij aan de universiteit van Minsk grafisch ontwerpen studeerde, wel over zijn vlucht en zijn zwerftocht in Zwolle. TEKST FIEKE WALGREEN BEELD LINELLE DEUNK

LEES ZIJN VERHAAL OP PAGINA 31