Sociaal domein in uitvoering

Nieuwegein onthaalt 650 belangstellenden op congres

Yvonne van Stiphout

Mariënne Verhoef

Bea Klompmaker

‘Maatwerk zit in mensen, niet in systemen’

‘Deel meer van je bevlogenheid’

‘Hier staat een zeer tevreden congresganger’

PAGINA 3

PAGINA 8

PAGINA 31

Inhoud

Colofon

04

‘Inspiratie, goede voorbeelden’ – wat verwacht je van deze dag?

06

Sprankelende aftrap: Dit is het laboratoriumjaar

11

De dag in 10 tweets

12

Hoe hanteer je een dashboard? Eindhoven deelt tips

14

Administratie op orde: ‘Steek geen energie in randverschijnselen’

16

Informele zorg: ‘Een vrijwilliger kan meer dan professionals denken’

18

Innoveren? Laat je inspireren?

20

Laat Big Data je blik verbreden

22

Right to Challenge: Best lastig, die burger!

24

Ook privacy is maatwerk

26

Vergelijk, verbaas en verbeter: de gemeentelijke monitor

28

Regionaal samenwerking in vier stappen

30

‘Een van de beste congressen’ – bezoekers op weg naar huis

32

Pieter Derks: ‘Ik ben Pieter en ik maak grapjes’

Concept en redactie:

Maters&Hermsen Journalistiek, Leiden Art direction & opmaak:

Pankra, Den Haag Fotografie:

2

Serge Ligtenberg

Sociaal Domein in Uitvoering —

673

BESTE QUOTE:

‘Blijf investeren in mensen want maatwerk zit in hen, niet in systemen’ Y VO N N E VA N S T I P H O U T, P RO G R A M M A D I R E C T E U R V E R E N I G I N G N E D E R L A N D S E G E M E E N T E N

BEZOEKERS [GEMEENTELIJKE BELEIDSMEDEWERKERS, PROJECTLEIDERS, BEDRIJFSVOERINGSPROFESSIONALS, INFORMATIEMANAGERS]

—

+/- 1965 KOPJES THEE EN KOFFIE

—

MOOISTE WIJSHEID:

Wie geen vertrouwen in anderen stelt, zal ook nooit vertrouwen van anderen winnen L AO T S E , C H I N E E S F I LO S O O F, 4 E E E U W VO O R C H R . , G EC I T E E R D D O O R DAGVO O R Z I T T E R M A RC E L I N E S C H O PM A N

57 X EEN WORKSHOP

—

>80 SPREKERS

— GOEDE HOOP:

‘We hebben dankzij samenwerking de zorg dicht bij de mensen georganiseerd, dat is goed gelukt. De doodsteek is te doen alsof je je vorm gevonden hebt en te denken: we zijn er. Dat is nog niet zo’ DAG B E G E L E I D E R J O S VA N D E R L A N S

GEMIDDELD

6 PUBLIEKSVRAGEN PER PRESENTATIE

Nóg meer vragen?

Voor informatie of over lopende zaken kun je terecht op www.vng.nl De presentaties van het congres zijn online te vinden.

TREFFENDE GRAP:

‘Ik ben door m’n rug gegaan en voel me oud’ CABARETIER PIETER DERKS

3

Wat

verwacht je van deze dag?

“Vandaag hoop ik me vooral goed te kunnen oriënteren op verschillende thema’s in het sociaal domein. Ik werk nog niet zo lang bij Buurtteamorganisatie Sociaal in Utrecht, in elke workshop zal een les voor me zitten.”

Rob van den Broek

teammanager Strategie & Beleid gemeente Wageningen

“Ik hoop op veel inspiratie. Hoe gaan anderen om met organisaties die in financiële nood komen?

Ga je ze redden (lees: geld toeschuiven)? Laat je ze ‘omvallen’? Help je ze bij het vinden van alternatieven, of vind je dat ze dat zelf moeten doen? Dat zijn vragen waar ik mee rondloop.”

Fleur Middellijn

junior projectmanager Buurtteamorganisatie Sociaal Utrecht

4

Nel Vernooij-Turk

afdelingshoofd Publieks gemeente Gennep

Bart Suers

zaken

Business Developer bij

BCT

“De workshop Sturing op resultaat lijkt me interessant. Dat sturen is lastig, zeker als je die resultaten nog niet volledig hebt. Ons bestuur vraagt cijfers over de jeugdzorg, maar die informatie kunnen we nog niet geven. Natuurlijk nemen we hen zoveel mogelijk mee in het proces.

Ik hoop vandaag van anderen te leren.”

Bea Klompmaker

“Ik verwacht een inspirerende dag met veel mogelijkheid om ideeën uit te wisselen, bijvoorbeeld over de bekostiging van zorg.

Ik wil me vandaag breed oriënteren en ga straks als eerste naar de workshop over populatiebekostiging in het sociaal domein.”

financieel adviseur a.i. gemeente Amersfoort

5

“Ik hoop meer inzicht te krijgen in de informatiebehoefte van de zelfredzame professional in het sociaal domein.

Welke informatie heeft men dagelijks nodig? Ik weet dat de gemiddelde professional zo’n 20 tot 30 systemen gebruikt binnen een gemeente. Dit vormt een belemmering om informatie te delen.

Hoe gaat men dat doorbreken?”

Edwin Verduijn

adviseur bedrijfsvoering gemeente Breda “De workshops waarvoor ik me heb aangemeld gaan allemaal over bedrijfsvoering. Binnen mijn gemeente kijk ik hoe je inzichtelijk maakt wat de maatschappelijke effecten zijn van je beleid. Ik hoop dat ik vandaag ideeën hoor die me verder kunnen helpen.”

CO NG RES SOCI AAL D OM E I N I N U I T VO E R I N G T R A PT A F :

Dit is het laboratoriumjaar Goedbeschouwd is het jaar van de transformatie vooral een jaar van uit­ proberen hoe het beter kan. Regeldruk, samenwerkingsknelpunten, maatwerk dat van een proces een moloch dreigt te maken, het congres in Nieuwegein geeft een kijkje in het laboratorium van het Sociaal Domein in Uitvoering.

Ruim 650 bezoekers hangen aan de lippen van MariĂŤnne Verhoef, Don Olthof, Arne van Hout en Thomas Gelissen als ze met een levendige paneldiscussie een even sprankelende dag openen.

Een greep uit de quotes die over tafel gingen.

6 6

Mariënne Verhoef

Arne van Hout

D O N O LT H O F heeft de cijfers maar

eens even op een rijtje gezet. In 2010 telde zijn organisatie 20 contracten met financierende partijen, vijf jaar later zijn dat er 163. Die contracten leiden tot 1255 verschillende tarieven, met 1630 vereisten om zorg te mogen leveren. De ene gemeente vereist dit, de andere gemeente juist dat. Don: “Die diversiteit zal volgend jaar alleen maar toenemen, ben ik bang. Ik pleit voor een regelarm 2016.”

T H O M A S G E L I S S E N knikt en erkent

dat “we af en toe de weg een beetje kwijt zijn met elkaar”. Toch: “Diverse standaarden en contracten slokken tijd op. Daarom werkt de gemeente Brunssum volgens het principe lumpsum: met het geld dat instellingen krijgen toebedeeld, hebben ze ook bestedingsvrijheid.”

M A R I Ë N N E V E R H O E F : “Maar dat is

nou juist het ingewikkelde. Eenduidigheid is er niet, waardoor wij aan een administratief veelkoppig monster bouwen. We moeten geen coaches opleiden die hun weg wel vinden in de bureaucratie; we moeten regels wegnemen en meer standaardiseren, zodat zorg beter bij de mensen komt.”

D O N O LT H O F : “Denk na over andere

vormen van contracten. Gebruik een gestandaardiseerd model en voeg afwijkingen addendum toe. En: innovatie vraagt ruimte. Laten we voorkomen dat 2016 het jaar van de rechtmatigheid wordt. Ik hoop dat we volgend jaar een verschuiving meemaken van getal naar verhaal.”

Wie is wie?

Mariënne Verhoef is bestuurder van Spirit – Jeugd & Opvoedhulp in Amsterdam www.spirit.nl Thomas Gelissen is wethouder in de gemeente Brunssum www.brunssum.nl Arne van Hout is gemeentesecretaris in de gemeente Bronckhorst www.bronckhorst.nl Don Olthof is voorzitter van de Raad van Bestuur van stichting Iriszorg www.iriszorg.nl

7

A R N E VA N H O U T: “Ik geloof dat

A R N E VA N H O U T : “Er bestaat verschil

innovaties binnen het sociaal domein niet alleen bij professionals en politieke bestuurders vandaan moeten komen. De beste ideeën zitten in de burgers zelf. Zij weten wel wat ze nodig hebben. Als mensen zelf bedenken wat hen verder helpt, werkt dat in het algemeen beter dan dat wij de oplossing voor hen blijven aandragen.”

tussen verantwoording en regeldruk.

Dat laatste hoort bij maatwerk. Valt er niet op te sturen? Ik zie dat anders: we moeten van oude patronen af. En we moeten toe naar andere manieren van organiseren en omgang met elkaar.

Stop met denken voor mensen, zet hen zelf aan het stuur.”

M A R I Ë N N E V E R H O E F : “Bevlogenheid

T H O M A S G E L I S S E N : “Je kunt de

belofte van de decentralisaties alleen waarmaken als je uitgaat van vertrouwen en vakmanschap. Ik krijg excel-bestanden toegestuurd van een welzijnsorganisatie die subsidie ontvangt, met de verantwoording: ‘Deze maand hebben wij 17 keer een activiteit uitgevoerd.’ Eerlijk gezegd zal me dat een worst wezen. Wat ik wel wil weten: heeft deze aanpak ervoor gezorgd dat mensen korter in de schuldhulpverlening hoefden te blijven? En hoeveel scheelt dat dan? Verantwoording an sich zegt me dus niet zoveel.”

komt voort uit persoonlijke ervaring.

Ik zou ervoor willen pleiten dat we meer van die bevlogenheid delen.”

8

Thomas Gelissen

Don Olthof

9

10

#sdiu

#sdiu

De dag in 10 tweets #sdiu Podium bijna te klein voor tabel zorgleverancier 163 contracten, > 1250 tarieven, > 1600 voorwaarden #waanzin

Leuke reacties gekregen van onze workshop-deelnemers bij congres sociaal domein in uitvoering. Meest gehoord: ‘inspirerend’. #sdiu

@MarianDeKl

@blmdegroen

Regeldruk en administratieve lasten staan wel centraal bij congres #sdiu Anders sturen, minder verantwoorden en samen doen wat samen kan

Congres sociaal domein in uitvoering doet oproep om meer persoonlijke ervaringen te delen. Van getal naar verhaal @VNGemeenten @VilansNL

@eriksteijn

@KathivandenBelt

In 2016 wordt programma ISD breder getrokken: niet alleen van/voor gemeenten, óók van/voor zorgaanbieders! #sdiu @gemeentenvdt @VNGemeenten

Inspirerend congres Sociaal Domein in uitvoering. Informatie gewisseld, nieuwe ideeën opgedaan. Afsluiting P. Derks.

@NathalieVenema

@SimonBax

@Roel3L

@ThomasGelissen

Don Olthof Iriszorg: “163 contracten, 1255 tarieven, 1603 vereisten: tijd om het systeem simpeler te maken.” #sdiu

Paneldiscussie van een half uur met 500 toeschouwers. Vrij kostbaar lijkt mij zo.

Nog niet veel nieuws gehoord! #sdiu #aandeslag

@VIZAdvies

@maikelfraikin

Onbedoelde bij-effecten van de transformatie in het sociale domein...meer administratie en regeldruk. Dat kan vast anders! #sdiu

Don Olthof: “De regeldruk neemt geld weg van de zorg” #sdiu #vng

11

10 T I PS U I T E I N D H OVE N

Hoe hanteer je een dashboard?

Gemeenten hebben informatie nodig om tijdig te kunnen bijsturen, om prestaties in de wijk te beoordelen en om burgers te voorzien van horizontale verantwoording.

Een dashboard is daarvoor een instrument. Gemeente Eindhoven deed ervaring op. Waar moet u op letten?

Jonas Onland, Programmasturing transformatie Sociaal Domein gemeente Eindhoven deelt 10 tips.

12

1) Goede informatie is vereist. De kwaliteit van je data moet goed zijn, als de input niet goed is, kan de output nooit goed worden: garbage in is garbage out.

Ondertussen in Eindhoven…

Een dashboard bouwen is 1, hem invullen en onderhouden is 2. Waar loopt Eindhoven tegenaan?

2) Formuleer een duidelijke visie. Onland: “In het geval van de gemeente Eindhoven is dat: de eerstelijn moet volledig ontschot zijn en de route voor de klant moet helder zijn: WijEindhoven.”

• Geen informatie vanuit het Rijk over de Jeugdzorg-aantallen

3) Meet de effectiviteit van interventies. Laat econometristen los in het sociaal domein om u hierbij te helpen. Zij bieden een verfrissende kijk op de data en inzicht in meetbaarheid.

• Het facturatieproces komt langzaam op gang • Ontwikkelen vanuit de praktijk vraagt flexibiliteit; door het om te draaien kunnen zaken simpeler maar hebben weer effecten voor de kaders.

4) Regel voorfinanciering, want generalist worden kost tijd. Onland: “Eindhoven kan dit als rijkere gemeente regelen. Dat is niet voor iedere gemeente vanzelfsprekend, maar probeer het wel.”

• De kwaliteit van informatie en registratie is nog niet uniform (maar inzicht zorgt ervoor dat we kunnen bijsturen)

5) Leg uw visie op uw rol als opdrachtgever vast. Hoe kijken we naar de markt, hoe vinden we een balans tussen verschillende indicatoren (bijvoorbeeld geld versus klanttevredenheid)?

• Ook bestaande producten worden opgepakt; informatiekundige en IT vragen nog een stuk verbetering

6) Leg stapsgewijs bedoelingen, doelen en indicatoren vast.

7) Zorg ervoor dat u de juiste indicatoren in beeld krijgt.

• Behoefte van de gebruikers van het dashboard veranderen

Onland: “Bouw vanuit de praktijk. Wat wil je écht weten? Ga daarover in gesprek met raadsleden. Vraag hen waar ze wakker van liggen.”

Meer weten? Kijk hier voor meer informatie.

8) Maak een onderscheid tussen operationele, tactische en strategische informatie en stel steeds de vragen: wat wil ik weten, waarom heb ik deze informatie nodig en wat heb ik nodig om mijn werk te doen?

9) Op facturatieprocessen kun je sturen, denk daarover na.

10) Stap buiten het systeem. Dat levert verhelderende inzichten op, dus niet out-of-the-box, maar outsideof-the-box.

13

ADMI N I ST R AT I E O P O R D E

‘Focus niet op wat misgaat’

Kopzorgen voor administratiemedewerkers en inkopers binnen de gemeenten. Krijgen we een goedkeurende verklaring van de accountant? Wat moet ik met een aanbieder die teveel geld uitgeeft?

En hoe krijg ik zicht op de hoeveelheid data? Om kort te gaan: hoe houd je je administratie op orde?

Ton Monasso

14

Adviseur Ton Monasso (KING) heeft een geruststellende conclusie voor de pak ‘m beet twintig luisteraars die tegenover hem zitten bij de workshop Administratie op orde: “Nu komen we erachter dat het niet zo handig was om zo weinig af te spreken over administratie van zaken na de decentralisatie.” Veel gemeenten lopen namelijk tegen dezelfde problemen aan: ´ Onzekerheid over rechtmatigheid ´ Tekortschietende financiële beheersing ´ Zorgen over privacy ´ Hoge administratieve lasten “En wat gebeurt er dan?”, vraagt Monasso zich retorisch af. “Inderdaad, we organiseren op de uitzondering.

Als je te weinig kunt terugvallen op afspraken, steek je je energie in randverschijnselen.”

Landelijke voorzieningen helpen Landelijke berichtstandaarden en voorzieningen zoals het Gemeentelijke Gegevens Knooppunt (GGK) helpen.

Sinds deze zomer is de handreiking Uitvoeringsvarianten iWmo en iJw beschikbaar – een manier om structuur aan te brengen in de informatie-uitwisseling tussen gemeenten en aanbieders. Werken volgens een uitvoeringsvariant betekent ook dat gebruikers zich committeren aan de beschreven werkwijze! De variant beschrijft de standaardwerkwijze én de nader te

maken afspraken. Er zijn er drie: inspanningsgericht, outputgericht en taakgericht. Monasso: “De uitvoeringsvariant bepaalt welke informatiestromen volgens welke afspraken gebruikt moeten worden.”

Nieuwe update van berichtenstandaard De berichtenstandaarden die gemeenten nu gebruiken, zijn nog gebaseerd op de oude AWBZ. Er is een nieuwe update gemaakt, met cruciale verbetering, vertelt Monasso. “Als je ze goed gebruikt, heb je geen behoefte meer aan extra uitwisseling van documenten.”

Maak expliciete afspraken Op de valreep gaf Monasso zijn gehoor nog wat adviezen mee. Focus je niet op wat per keer misgaat maar: ´ Verbind inkoop- en uitvoeringsprocessen aan elkaar (op langere termijn werkt dat beter en zo doorbreek je de knelpunten zoals hierboven omschreven) ´ Maak expliciete afspraken tussen gemeente, aanbieder en accountant – mensen willen weten waar ze aan toe zijn ´ Gebruik de uitvoeringsvarianten als leidraad

Standaardartikelen in aantocht In december verschijnen de Standaardartikelen administratieve processen voor Wmo en Jeugdwet die gebruikers als addendum kunnen opnemen in hun inkoopcontract. Houd voor dit standaard de website in de gaten: www.vng.nl Meer weten? Ga naar de downloads.

15

I NFORME L E ZO RG VO EGT I E TS TO E

‘Een vrijwilliger kan meer dan professionals denken’ Dankzij de inzet van vrijwilligers kunnen basiszorg en specialistische zorg eerder afgebouwd worden, constateert de gemeente Utrecht na een pilot van zes maanden. Hoe doen ze dat daar? Mieke Teunissen, senior beleidsmedewerker bij de gemeente, en Irene Domburg, directeur Handjehelpen, over intensieve samenwerking en vertrouwen.

Kan een vrijwilliger dat wel? Toen Utrecht begin dit jaar startte met 18 basisteams, 2 zorgaanbieders en het plan te investeren in de inzet van vrijwilligers, gonsde in de wandelgangen de scepsis. Van professionals mag je verwachten dat ze weten wat ze doen. Maar van vrijwilligers?! Koud tien maanden later is de stemming veranderd.

Vrijwilliger Yvonne speelt met dove Stefan In ieder basisteam in de Domstad schoof een half jaar lang voor een aantal uren per week een professional aan, afkomstig uit een van de vrijwilligersorganisaties van het Netwerk Informele Zorg Utrecht. De zogenaamde ambassadeur deed mee in casuïstiekbespreking en bekeek: hoe kunnen we (een deel van) de problemen die een gezin of persoon kent, anders oplossen dan alleen maar met betaalde zorg?

16

Met in zijn netwerk een breed scala aan vrijwilligers. Doventolk Karin bijvoorbeeld, die nog wel een paar uurtjes over heeft om spelletjes te doen met slechthorende Oscar. Of stagiair Gerhilde, die Nouradinne helpt bij zijn huiswerk.

Informele zorg voegt tijd en aandacht toe Na zes maanden samenwerking bleek dat in acht van de tien cases informele zorg de zorgsituatie zou kunnen verhelpen. Irene Domburg: “Informeel voegt iets toe. Tijd, aandacht, vertrouwen. In die sfeer blijken veel problemen vaak makkelijker oplosbaar dan je in eerste instantie dacht.” Zelfs bij complexe probleemsituaties kan een vrijwilliger op onderdelen de last verlichten en daarmee de oplossing van grotere problemen versnellen.

Harde cijfers heeft de gemeente nog niet, maar Utrecht merkt dat in meer

Hoe komen jullie aan al die vrijwilligers?

Mieke: “De organisaties zelf beschikken over gemotiveerde krachten in hun netwerk, maar door het succes van deze pilot is ondertussen de vraag van de buurtteams groter dan het aanbod. Met advertenties en commercials zorgen we voor nieuwe aanwas. De gemeente bekostigt dat.”

Mieke Teunissen

cases dan voorheen de professionele zorg eerder afgebouwd wordt. Mieke Teunissen: “Op termijn zal zichtbaar worden dat we minder geld besteden aan specialistische zorg, en meer aan vrijwilligersprojecten.”

Hoe begeleiden jullie hen?

Irene: “Het Netwerk Informele Zorg Utrecht organiseert trainingen en intervisie en houdt de vinger aan de pols bij zware casuïstiek.”

En als het misloopt?

Irene: “Dan is de verbinding inmiddels zo hecht dat vrijwilligers, buurtteams en zorgprofessionals elkaar makkelijk weten te vinden. Een gezin dat opnieuw in de problemen raakt, komt weer in beeld bij de zorgorganisaties.”

17

Hoe bewaken jullie de kwaliteit van vrijwilligers?

Irene: “Wij vragen altijd om een Verklaring van Onbesproken Gedrag (VOG) en houden een zorgvuldige intake. Maar het meeste gaat op buikgevoel; je werkt samen, op basis van vertrouwen. Handjehelpen bestaat 36 jaar, ik heb nog nooit iets geks meegemaakt.”

Hebben jullie ervaring met vrijwilligers die niet aangesloten zijn bij organisaties, maar bijvoorbeeld op digitale platforms zich aanbieden?

Irene: “Ja, een minder succesvolle ervaring, eerlijk gezegd. Want dat aanbod kent een vluchtiger karakter.

Bovendien zijn de diverse sites niet met elkaar verbonden, waardoor samenwerking nihil is. Misschien moet dat nog van de grond komen.”

Meer weten? Bekijk hier het filmpje van Handjehelpen.

Innoveren?

Laat je inspireren!

Een beweging in de samenleving levert niet alleen maar praktische problemen op. Veel gemeenten vinden dankzij de decentralisaties een oplossing voor vraagstukken die al langer op het bordje van een ambtenaar lagen. Of komen op nieuwe ideeĂŤn om problemen het hoofd te bieden. Het Innovatiespoor verzamelt de vragen die er lokaal leven en verbuigt ze tot challenges . Welke innovatieve ontwikkelingen zijn er zoal?

We keken mee over de schouders van Hester Heringa (VNG) en Joost Broumels (KING) in het Innovatielab.

Kansrijke vluchtelingen Met de komst van onder andere Syrische vluchtelingen naar Nederland zien we voor het eerst in lange tijd een instroom van hoog opgeleide, kansrijke, asielzoekers. Nu wordt hun komst vooral gekoppeld aan huisvestingsproblemen.

Maar hun aanwezigheid biedt ook kansen; voor Nederlandse gemeenten, en voor henzelf. Stel, we maken het arbeidspotentieel inzichtelijk, door cv’s te verzamelen en te berekenen hoe competenties bijdragen aan het Bruto Nationaal Product en tegelijk voorzien in een behoefte (denk: verveling tegengaan en wachtlijsten bij specialisten terugdringen). Welke mogelijkheden zouden er dan zijn?

18

Terugdringen van vechtscheidingen Jaarlijks komen 40.000 kinderen in de knel als hun ouders uit elkaar gaan en de scheiding verzandt in een vechtscheiding. Jeugdbescherming Overijssel wil hier iets tegen doen. Het idee: laat à la huwelijkse voorwaarden alle kersverse ouders bij de aangifte van de geboorte van hun kind een ouderschapsplan inleveren. Zodat je je kind van meet af aan niet alleen een naam meegeeft, maar ook kans geeft op stabiliteit. Het ouderschapsplan geldt in goede en slechte tijden, maar zal z’n waarde echt bewijzen als ouders uit elkaar gaan.

Een app voor eenzamen Present Media ontwikkelde een app voor werkzoekenden. Een Spotify-achtige, die reageert en activeert in de zoektocht naar werk. Houdt u van deze muziek? Dan zal dit u ook bevallen! Of: Vindt u deze vacature interessant? Dan is deze baan wellicht ook iets voor u! Deze app werkt al goed, maar kan verder ontwikkeld worden op doelgroepen als laaggeletterden, vluchtelingen (van net gearriveerd tot statushouders) en sociaal geïsoleerde ouderen.

Zo bestaan er nog 21 andere ideeën.

Geïnteresseerd? Of: ook een idee?

Mail Joost Broumels, joost.broumels@kinggemeenten.nl of Hester Heringa, hester.heringa@vng.nl

19

Laat Big Data je blik verbreden Met z’n allen laten we – bewust en onbewust – een steeds groter spoor van informatie achter, alle privacywetgeving ten spijt. Hoe kan het sociaal domein die informatie slim benutten? Eric de Kruik, Adviseur Inzicht en Sturingsadvies KING, doet een boekje open.

20

Eric de Kruik

Binnen nu en vijf jaar is er 20 tot 40 keer meer informatie beschikbaar dan vandaag en gisteren. Veel van deze data zijn, na enig zoeken, beschikbaar en raadpleegbaar zonder bezwaren vanuit privacywetgeving. Eric de Kruik roept gemeenten op daarvan gebruik te maken. “Ons optreden in het sociaal domein is vaak incidentgericht. We schieten onmiddellijk in de regelreflex.

Met hulp van Big Data kunnen we een bredere blik op de zaken krijgen.”

Waarschuwingssignalen vaststellen Zonder concrete onderzoeksvraag kun je via Big Data al tot interessante uitkomsten komen, vertelt De Kruik.

Hij illustreert dit aan de hand van een voorbeeld. Bekijk 112-meldingen in combinatie met ongevallen en in combinatie met weerbericht. Interessante uitkomsten, bijvoorbeeld voor verzekeringsmaatschappijen.

Maar mét een goede en compacte onderzoeksvraag kun je nog beter uit de voeten. Bijvoorbeeld: hoeveel kinderen komen in pleegzorg terecht vanwege de trigger huisuitzetting?

De Kruik: “De resultaten van dit type onderzoeksvragen kunnen helpen waarschuwingssignalen vast te stellen en preventief in te grijpen.”

‘Ons optreden is vaak incidentgericht, we schieten in de regelreflex’ De databekwame ambtenaar Je kunt de informatiestroom niet tegenhouden, zegt De Kruik. Waar het om gaat is er betekenis aan te geven, het te duiden. “Je kunt het je als overheid niet permitteren achter te blijven. Je moet de leiding nemen, anders word je links en rechts ingehaald.”

Dankzij Big Data is sneller en preventief optreden mogelijk, maar het vraagt wel iets van de (nieuwe) ambtenaar.

Hij moet databekwaam zijn en zichzelf kunnen afvragen of er een andere manier is om zijn vraag te beantwoorden. Hij moet het algemeen belang vooropstellen en hij moet duiding kunnen geven aan de informatie.

Gelukkig staat de ambtenaar er niet alleen voor, althans dat hoeft niet,

21

betuigt De Kruik. “Zoek verbinding met universiteiten, er zijn zoveel minors en master-opleidingen Big Data die op zoek zijn naar interessante onderzoeksvragen voor hun studenten. Maak daarvan gebruik. Leg je onderzoeksvraag daar neer en laat je verrassen.”

Adviezen Big Data in het kort ´ Gebruik open data en maak data open ´ Gebruik een andere grotere bril ´ Ga samen experimenten aan.

Thijs Harmsen

RI GH T TO C H A L L E N GE

Best lastig, die burger!

Het kan gebeuren: inwoners die de gemeente uitdagen en denken dat zij de zorg in de buurt beter, goedkoper en anders kunnen verlenen. Dit recht tot uitdagen – Right to Challenge – is opgenomen in de Wmo. Hoe ga je hier als gemeente in de praktijk mee om?

22

Het gaat hard: meer dan de helft van de gemeenten is op de één of andere manier aan de slag met Right to Challenge. Veelal stapsgewijs en lerend van elkaar. De workshop ‘Right to Challenge: Burgers aan het stuur in het sociaal domein’ komt op een goed moment.

Goede voorbeelden Allereerst om van elkaar te leren.

Want er ontstaan al steeds meer goede initiatieven. Zo betrekt de gemeenten Eindhoven onder ‘Wij Eindhoven’ inwoners bij de selectie voor de medewerkers van het wijkteam.

Daarnaast heeft de gemeente binnen de huidige zorg-en-welzijncontracten veel 0-uren-contracten. Dit biedt de gemeente de ruimte om bewoners een deel van de zorg te laten uitvoeren als daarvoor een goed plan wordt ingediend. In de gemeente Haren wordt het ouderenvervoer door bewoners gedaan.

Workshopleider Thijs Harmsen laat zien dat er meerdere manieren zijn om inwoners directer te betrekken bij de zorg in de gemeente. Je kunt bijvoorbeeld beginnen met hen een grote rol te geven in het aanbestedings- en beoordelingstraject. Als je de aanbestedingsregels volgt, is het mogelijk om inwoners mede te laten bepalen welke aanbieder je kiest. Een andere mogelijkheid: schrijf niet eerst beleid en ga pas daarna met inwoners in gesprek, maar betrek hen vooraf al bij de totstandkoming van je plannen.

Wat leeft er in de verschillende wijken?

Wat is de behoefte van inwoners? En ga dan terug naar de ‘tekentafel’.

Verfrissend alternatief Aanwezigen zien nut en noodzaak van deze aanpak, maar concluderen ook dat het tijd vergt. “Ik wil meer tijd

om beleidsstukken te schrijven, zodat we eerst met onze inwoners kunnen praten. Iedereen vindt dat we naar inwoners moeten luisteren, maar in the end moet zo’n stuk ook gewoon snel af zijn.” Harmsen geeft een verfrissend alternatief. “Zo’n beleidsstuk kan ook korter hoor. Kort maar meer vanuit inwoners geschreven.”

Er komen ook andere struikelblokken op tafel. Want als je een corporatie opgezet door bewoners een opdracht gunt, dan is het niet zelden zo dat je er daarna nog best wat tijd aan kwijt bent. Bijvoorbeeld om de corporatie te helpen bij de administratie en andere zaken die voor gevestigde aanbieders gesneden koek zijn. De conclusie: zie dat als een investering en ga ervanuit dat die kosten zich later terugverdienen. Bijvoorbeeld omdat de corporatie in staat is zorg tegen lagere kosten te bieden. Harmsen waarschuwt dat deze baten lastig cijfermatig zijn aan te tonen en adviseert daarom het gesprek hierover wel meteen te voeren met bestuurders. “Een goed argument voor je keus kan zijn dat deze inwoners staan voor de gedachten achter de decentralisaties: mensen moeten meer zelf doen, en zorg moet dichter bij mensen worden georganiseerd.”

Rem niet iedere bewoner af Aanwezigen zijn ook eerlijk: soms is het best lastig als een inwoner ‘ineens’ met een plan komt dat totaal niet past binnen de plannen, waarmee je als gemeenten net lekker vordert.

Harmsen geeft een goede tip. “Vraag in dat geval eerst of een inwoner draagvlak heeft bij andere inwoners en of er een goed plan is. Het is belangrijk dat je weet of het breed gedragen wordt, of dat het enkel een plan is van een individu. Je hoeft echt niet iedere inwoner af te remmen.”

23

Vier principes staan centraal bij samenwerking tussen bewoner en overheid: ´ Stel de lokale behoefte centraal ´ Denk vooraf al samen met je bewoners na over inrichting van de dienstverlening. Je kunt bewoners bijvoorbeeld betrekken bij het aanbestedingstraject of de beoordeling van verschillende partijen ´ Hou altijd goed in de gaten welke initiatieven er zijn in je gemeente en hoe je daarop aan kunt aansluiten.

Geef die ruimte dan ook: praktisch, juridisch en financieel ´ Werk samen en vul het samen in: bewoners, dienstverlener en gemeente

Wat verstaan we onder een challenge?

Een challenge is een bieding van georganiseerde bewoners, cliënten, en professionals op aanbod dat de gemeente gecontracteerd heeft in het kader van de Wmo.

Leerkringen Right to Challenge Heeft u als gemeente interesse in een leerkring over Right to Challenge waarin u met andere gemeenten ervaring deelt en van elkaar leert? Mail dan naar: info@righttochallenge.nl Een leerkring bestaat uit ongeveer vier bijeenkomsten.

Meer informatie: www.righttochallenge.nl

SAMEN W E R K I N G I N D E K E T E N

Ook privacybescherming is

maatwerk

Als er over één onderwerp veel is geschreven in het kader van de decentralisaties, dan is het wel privacy. Tijdens de workshop ‘privacybescherming bij samenwerking en gegevensuitwisseling in de keten’ blijkt eens te meer waarom het onderwerp hot is.

Alsof het zo heeft moeten zijn: een dag voor de workshop besteedde televisieprogramma De Monitor aandacht aan een gemeente waar het gruwelijk mis ging. Een wethouder schiet op straat een moeder aan en begint over het medisch dossier van haar zoon. Als de moeder de volgende dag naar de gemeente belt, zegt de telefoniste: “U belt zeker over uw zoon?” Hét schrikbeeld van menig burger dat je dossier met persoonlijke gegevens bij het koffieapparaat ligt, lijkt hier te zijn uitgekomen. En dat wil je als gemeente koste wat het kost voorkomen.

En dan de praktijk In de praktijk ontstaat volgens sommigen een spagaat: want integraal werken en met veel partijen vraagt ook om meer gegevensuitwisseling van cliënten. Toch? De workshop start met een stelling: Privacy staat integraal werken in de weg. Een deelnemer

twijfelt. “Ik was geneigd ja te zeggen, maar als je je zaken goed regelt is er volgens mij meer mogelijk dan we denken.” Workshopleider Christian le Clercq beaamt dat. “Er mag best veel.

De uitdaging voor gemeenten is om die wettelijke kaders toe passen in de praktijk.”

En dat is maatwerk, want eigenlijk zijn je afwegingen altijd situatieafhankelijk. Het aantal gegevens dat je nodig hebt – en wie die nodig hebben -, hangt voor een groot deel af van het soort hulpvraag.

Le Clercq: “Naast het hebben van duidelijke protocollen is het daarom vooral belangrijk de professionals goed te trainen, zodat ze de juiste afweging kunnen maken.” Een ander belangrijk aspect bij een goede borging van privacy: maak duidelijke afspraken met je ketenpartners. Hoe ga je gegevens uitwisselen? Welke gegevens deel je, welke niet en in welke

24

systemen staat de informatie? Wie heeft toegang tot die systemen?

Welke informatie is noodzakelijk?

Tijdens de discussie blijkt snel hoe lastig het in de praktijk soms is. Want als je een keukentafelgesprek hebt, wil je vooraf toch weten of een cliënt al hulp heeft of eerder contact heeft gehad met het wijkteam? Daarvoor heb je informatie nodig. Maar is dat wel zo? Is dat écht noodzakelijk? Is het niet aan de burger om dit wel of niet te vertellen? Eén van de aanwezigen: “Als je al met zoveel voorkennis naar een cliënt gaat, ben je bevooroordeeld.

Dat komt de hulp misschien niet ten goede.”

Pieternel Boereboom is kwartiermaker Sociaal Team van de gemeente Houten en aangesloten bij de workshop om haar tips te delen. “De regel in Houten: we praten nooit over inwoners,

tenzij de veiligheid in het geding is. Daarover maak je ook duidelijke afspraken met je partners.” Het klinkt simpel, maar dat is het in de praktijk lang niet altijd.

“Het betekent dat je bij iedere stap de burger betrekt: is de burger op de hoogte? Heb je dit met hem of haar besproken? Daar moet je constant op blijven hameren.

Dat kost soms tijd, maar de burger heeft er recht op.”

Meer informatie over privacy in het sociaal domein: Kabinetsvisie, Zorgvuldig en Bewust Handreikingen op de website van de VNG

25

Vragen?

Kijk hier voor meer informatie.

Voor inhoudelijke vragen Waarstaatjegemeente@kinggemeenten.nl Voor technische vragen: monitorsociaaldomein@cbs.nl

26

MONI TO R SO C I A A L D OM E I N

Vergelijk, verbaas en verbeter Gegevens verzamelen in een monitor sociaal domein is één ding, maar wat kun je daar vervolgens mee? Duiding, verduidelijking, toepassing – in de workshop ‘Sturen in het sociaal domein met de monitor sociaal domein’ gaven KING-adviseurs Korald Postuma en Brenda van ’t Hof onder andere antwoorden op veelgestelde vragen.

Handig: een overzichtelijk dashboard waarop je gemeentelijke prestaties kunt vergelijken. Maar dan? In het eerste deel van de workshop vertelde Korald hoe het dashboard op waarstaatjegemeente.nl is opgebouwd.

Aan de hand van 15 thema’s krijgen gemeenten inzicht in hun indicatoren op verschillende maatschappelijke terreinen, zoals werk en inkomen, leefbaarheid en jeugd en jeugdhulp.

Sturingsinformatie waarmee je het gesprek kunt aangaan met de Raad.

Maar óók met buurgemeenten of gemeenten met hetzelfde gemeenteprofiel.

gemeenten groeit de komende jaren.

Zo geeft de volgende rapportage meer inzicht in stapeling, de rapportage erop toont onder andere cliëntervaring en kosten per wet.

De monitor als groeimodel

Aanleveren van gegevens soms lastig

Op waarstaatjegemeente.nl wordt ook de gemeentelijke monitor sociaal domein gepubliceerd. Brenda van ’t Hof legde de deelnemers uit welke inzichten deze eerste monitor (de 0-meting) nu al geeft. Ook gaf Brenda het ontwikkelpad weer voor de monitor.

In samenspraak met gemeenten (via zogenoemde ‘pressurecookers’) wordt de monitor doorontwikkeld en verder uitgebreid. De monitor sociaal domein kun je zien als een groeimodel: zowel de indicatoren als het aantal

Doe mee Beide presentatoren riepen op om als gemeente vooral mee te doen aan de gemeentelijke monitor sociaal domein en ook het dashboard van waarstaatjegemeente.nl te raadplegen.

Met een landelijke dekking wordt het voor gemeenten steeds beter om te vergelijken en wordt het beeld rond het sociaal domein completer.

Het aanleveren van gegevens is vooral in deze beginfase nog niet altijd makkelijk, bleek uit de reacties van deelnemers aan de workshop. Soms is het lastig de juiste cijfers uit het systeem te vergaren of aan te leveren.

KING kan gemeenteambtenaren daarbij ondersteunen, benadrukten de workshopleiders. Nu al is er veel vraag naar het bespreken van informatie uit de monitor en het gebruiken van de data als sturing- en beleidsinformatie.

27

Vernieuwde website Voortaan wordt de gemeentelijke monitor sociaal domein twee keer per jaar uitgebracht. De website waarstaatjegemeente.nl is in mei 2015 vernieuwd en geeft nu via een overzichtelijk dashboard inzicht in de nodige gegevens per gemeente.

Ook meedoen aan de gemeentelijke monitor sociaal domein? Meld u aan via monitorsociaaldomein@cbs.nl

Het houden van grip op de samenwerking in de regio is lastig voor veel gemeenten. Vanuit politiek en juridisch perspectief werden in de workshop ‘Grip op regionale samenwerking’ concrete handvatten aangereikt.

Regionaal samenwerken

in vier stappen Door de decentralisaties in het sociale domein neemt het aantal samenwerkingsverbanden verder toe. Voor gemeenteraden is het vaak lastig om grip te krijgen (en te houden) op de financiële en bestuurlijke risico’s bij dit soort verbonden partijen. In 4 stappen naar een goed samenwerkingsverband.

Stap 1: Welke taken?

Bepaal waarop je gaat samenwerken; ‘sociaal domein’ is dan een te breed begrip. Bepaal ook wat je samen gaat doen.

Beleidsbepaling? Of alleen uitvoering of bedrijfsvoering?

Of alle drie? Het is belangrijk dit onderscheid te maken, zodat je beter weet voor welk soort samenwerkingsverband je kunt kiezen. Samen beleid bepalen vraagt om een andere constructie dan als je alleen kiest voor gezamenlijke uitvoering.

Stap 2: Waarom samenwerken?

Samenwerken hoeft natuurlijk niet. Je kunt het ook zelf doen of taken uitbesteden aan een private partij. Om die afweging te maken is het verstandig de volgende vragen te beantwoorden: ´ Wat is de meerwaarde van samenwerking? ´ Bedenk: What is in it for me? Als je dit goed voor ogen hebt, verkoop je de samenwerking ook beter aan je bestuur. ´ Wat gun je je partners? ´ Wat wil je zelf in de hand houden en wat mag op afstand worden geregeld?

28

Uiteindelijk bepalen je motief, de taak en je waarden de samenwerkingsvorm. Werk alleen samen als dat noodzakelijk is voor betere oplossingen (effectiever, efficiënter, meer gedragen) voor de burgers.

Stap 3: Wie worden je partners?

Jij wilt samenwerken, maar willen je partners dat ook? En welke partner is het meest geschikt? Je streeft naar een balans tussen democratische legitimiteit en efficiency.

Als je alleen met je buurgemeente samenwerkt, heb je veel zeggenschap, dat wordt minder als het verband groter wordt (regionaal, provinciaal). Bij grotere samenwerkingsverbanden zijn de kosten dan vaak weer lager. Je kunt uiteraard de afweging maken om een duurdere samenwerking aan te gaan, waarbij je je zeggenschap behoudt.

een bedrijfsvoerings-organisatie of in de vorm van naamloze of besloten vennootschappen, coöperaties, verenigingen en stichtingen.

Deze workshop is gebaseerd op de onlangs verschenen handreiking voor raadsleden en griffiers ‘Grip op Regionale Samenwerking’. De handreiking is bedoeld om gemeenteraadsleden en griffiers te ondersteunen bij het krijgen van grip op financiële en bestuurlijke risico’s die regionale samenwerkingsverbanden met zich brengen. Hierin leest u bijvoorbeeld ook meer over de keuze van de rechtsvorm.

Stap 4: Kies je samenwerkingsvorm Op hoofdlijnen de drie vormen van bestuurlijke samenwerking: ´ De eerste en meest lichte vorm is die van de afstemmingssamenwerking. Daarbij gebeurt niet meer dan uitsluitend afstemming over het handelen. Er wordt geen nieuwe organisatie of nieuw orgaan opgericht en ieder gemeentebestuur blijft volledig bevoegd voor beleidsbepaling en taakuitvoering. ´ Een verdergaande vorm van samenwerking is de netwerkconstructie. Ook hierbij ontstaat geen nieuwe organisatie of nieuw orgaan, maar gaat een deelnemer een bepaalde taak voor een of meerdere gemeenten uitoefenen of gaan deelnemers taken voor elkaar uitvoeren. ´ Tot slot is er de mogelijkheid dat een nieuw samenwerkingsverband wordt opgericht: een zelfstandige organisatie met eigen (bestuurs)organen die voor de betrokken gemeentebesturen taken en bevoegdheden uitvoeren. Dit kan in de vorm van een openbaar lichaam,

De handreiking vindt u hier.

29

En?

Zijn je verwachtingen uitgekomen?

“Voor mij wel, als nieuwkomer in het sociaal domein.

De workshops weerspiegelden actuele vragen waar je als organisatie midden in alle veranderingen tegenaan loopt. Het gaf me ook het inzicht dat wij als Buurteamorganisatie Sociaal Utrecht, in samenwerking met de gemeente, goed op weg zijn. Op veel vlakken zijn we een voorloper in het sociale domein.”

Rob van den Broek teammanager Strategie & Beleid gemeente Wageningen

“Dit was een van de beste congressen van de afgelopen jaren. Geen oeverloze discussies, maar to-the-point-workshops. En een waardevolle paneldiscussie! In een klap kreeg ik zicht op de interne problematiek van ingekochte partijen.

Niet dat ik nu weet hoe we het gaan oplossen, maar ik heb wel begrip gekregen voor Don Olthofs problemen en ben bereid het gesprek daarover aan te gaan. De workshop De gemeente voorbij de horizon was erg inspirerend. Met dit scenariomodel ga ik zeker iets doen in Wageningen en zo mogelijk in de regio.

Fleur Middellijn junior projectmanager Buurtteamorganisatie Sociaal Utrecht

30

Nel Vernooij-Turk gshoofd Publiekszaken elin afd gemeente Gennep

“Ik ben ontzettend enthousiast over het praktijkvoorbeeld uit Brunssum dat ik hoorde tijdens de laatste workshop. De gemeente vertelde over de manier waarop ze de zorg op een vernieuwende manier hebben ingekocht. Ik ga deze mensen bij ons uitnodigen! Ze hebben lef, doen iets wat eigenlijk niet kan en daar hoor ik graag meer over. Als ik alleen die workshop had gevolgd, was de dag voor mij al geslaagd.”

Bea Klompmaker financieel adviseur a.i. gemeente Amersfoort

Bart Suers Business Developer bij

“Hier staat een tevreden congresganger.

Bij de aftrap, de paneldiscussie, werden de zaken gelijk op scherp gesteld. Ik heb veel ideeën kunnen uitwisselen. Maar wat het me vooral heeft opgeleverd is inzicht in waar gemeentes mee worstelen. Daar ga ik me verder in verdiepen.”

31

BCT

“Ik ben heel tevreden over de gesprekken die ik heb kunnen voeren. Die sterken me in het besef dat er veel moet veranderen om te komen tot louter die kritische informatie die nodig is voor de zelfredzame professional. Als leverancier kan ik het gesprek aangaan over het feit dat informatie vooral bij de burger zit en niet bij één organisatie.

Hoe stel je de burger centraal in zijn informatiebehoefte?”

Edwin Verduijn adviseur bedrijfsvoering gemeente Breda

“Een buitengewoon geslaagde opzet met een divers aanbod. Fijn dat er binnen de workshops genoeg tijd was voor interactie. Het meest verrassende verhaal vond ik het praktijkvoorbeeld uit Brunssum. Vooral de relatieve eenvoud waarmee ze zorg hebben ingekocht, inspireerde me. Ze trokken meteen met marktpartijen op en zijn open over budgetten: dit hebben we, hoe verdelen we dat geld?

Goed om te zien dat de wethouder zelf de tijd nam om zijn verhaal te vertellen. “

Lachende afsluiter Stevige kost verteer je met een luchtig toetje. Bijvoorbeeld als cabaretier en columnist Pieter Derks (31) het podium neemt. Hoe introduceer je zo’n duizendpoot het best?, vraagt dagvoorzitter Marceline Schopman zich hardop af. “Ik zeg meestal: ik ben Pieter en ik maak grapjes.” En dat deed hij, met een knipoog naar de inhoud van de dag.

Big Data ‘Ik was door m’n rug gegaan en voelde me ineens oud! Er was ook nog paniek want ik lag ergens op de grond en kon niet meer opstaan. Gelukkig had ik mijn mobiel bij de hand en kon ik de assistent van de huisarts bellen. Ze zei dat ik om 15.00 uur langs kon komen. Dat werkte dus niet, want ik kon niet meer lopen. Gelukkig had ik google. En alle ziektes staan op google. Maar ik weet nu: zoek nooit op wat je hebt, want ineens heb je dan van alles. En als je drie keer hebt gezocht op rugklachten, gaat je zorgpremie ook ineens omhoog.’

Controle ‘Laats kocht ik alcoholvrij bier en moest ik mij legitimeren. En dan zeg ik dus niet: “Joh, ik ben al 31 en ik heb net een dochter gekregen.” Nee, ik word ik heel zenuwachtig. Hetzelfde gevoel als je hebt wanneer je langs de douane moet. Een soort natuurlijke angst, alsof je bij voorbaat al iets fout doet. Gelukkig kwam de caissière er snel achter dat het bier alcoholvrij was en ik me helemaal niet hoefde te legitimeren. Een opluchting.’

32

Gezond leven ‘Ik voorzie een probleem rond de vluchtelingen.

Over een aantal jaar zijn al onze kinderen te dik.

Ze hebben nooit kunnen sporten, omdat we op dit moment in al onze sporthallen vluchtelingen opvangen.’

33

34