Lịch sử 12 by lactrithuquan

(T¸i b¶n lÇn thø tð)

Nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc viÖt nam

B¶n quyÒn thuéc Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc ViÖt Nam − Bé Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o.

02 - 2014/CXB/22 - 1213/GD

M sè : NH215T4

hÇn mét

LÕCH SÛÃ THÏË GIÚÁI HIÏåN ÀAÅI TÛÂ NÙM 1945 ÀÏËN NÙM 2000

Chð¬ng

sù h×nh thµnh TrËt tù thÕ giíi míi sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai (1945 - 1949)

sù h×nh thµnh TrËt tù thÕ giíi míi sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai (1945 _ 1949) ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai kÕt thóc ®¸nh dÊu mét giai ®o¹n ph¸t triÓn míi cña t×nh h×nh thÕ giíi. Mét trËt tù thÕ giíi míi ®ðîc h×nh thµnh víi ®Æc trðng lín lµ thÕ giíi chia thµnh hai phe _ tð b¶n chñ nghÜa vµ x· héi chñ nghÜa do hai siªu cðêng MÜ vµ Liªn X« ®øng ®Çu mçi phe.

C¸c nðíc trªn thÕ giíi dÇn dÇn bÞ ph©n ho¸ theo ®Æc trðng ®ã. Liªn hîp quèc ra ®êi nhð mét c«ng cô duy tr× trËt tù thÕ giíi míi võa ®ðîc h×nh thµnh.

I _ Héi nghÞ Ianta (2 _ 1945)

vµ nh÷ng tho¶ thuËn cña ba cðêng quèc

§Çu n¨m 1945, cuéc ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai bðíc vµo giai ®o¹n cuèi, Hång qu©n Liªn X« ®ang tiÕn nhanh vÒ BÐclin. NhiÒu vÊn ®Ò quan träng vµ cÊp b¸ch ®Æt ra trðíc çc cðêng quèc §ång minh. §ã lµ : 1 _ Nhanh chãng ®¸nh b¹i hoµn toµn çc nðíc ph¸t xÝt ; 2 _ Tæ chøc l¹i thÕ giíi sau chiÕn tranh ; 3 _ Ph©n chia thµnh qu¶ chiÕn th¾ng gi÷a çc nðíc th¾ng trËn.

Trong bèi c¶nh ®ã, mét héi nghÞ quèc tÕ ®ðîc triÖu tËp t¹i Ianta (Liªn X«), tõ ngµy 4 ®Õn ngµy 11 _ 2 _ 1945, víi sù tham dù cña ba vÞ nguyªn thñ lµ Chñ tÞch Héi ®ång Bé trðëng Liªn X« I. Xtalin, Tæng thèng MÜ Ph. Rud¬ven vµ Thñ tðíng Anh U. Sícsin – ®¹i diÖn ba cðêng quèc trô cét trong cuéc chiÕn tranh chèng chñ nghÜa ph¸t xÝt.

Héi nghÞ ® ®ða ra nh÷ng quyÕt ®Þnh quan träng : _ Thèng nhÊt môc tiªu chung lµ tiªu diÖt tËn gèc chñ nghÜa ph¸t xÝt §øc vµ chñ nghÜa qu©n phiÖt NhËt B¶n. §Ó nhanh chãng kÕt thóc chiÕn tranh, tõ 2 ®Õn 3 th¸ng sau khi ®¸nh b¹i nðíc §øc ph¸t xÝt, Liªn X« sÏ tham chiÕn chèng NhËt B¶n ë ch©u ¸. _ Thµnh lËp tæ chøc Liªn hîp quèc nh»m duy tr× hoµ b×nh vµ an ninh thÕ giíi.

H×nh 1. Thñ tðíng Anh _ U. Sícsin, Tæng thèng MÜ _ Ph. Rud¬ven, Chñ tÞch Héi ®ång Bé trðëng Liªn X« _ I. Xtalin (tõ tr¸i sang ph¶i) t¹i Héi nghÞ Ianta (2 _ 1945)

_ Tho¶ thuËn vÒ viÖc ®ãng qu©n t¹i c¸c nðíc nh»m gi¶i gi¸p qu©n ®éi ph¸t xÝt, ph©n chia ph¹m vi ¶nh hðëng ë ch©u ¢u vµ ch©u ¸.

ë ch©u ¢u : qu©n ®éi Liªn X« chiÕm ®ãng miÒn §«ng nðíc §øc, §«ng BÐclin vµ c¸c nðíc §«ng ¢u ; qu©n ®éi MÜ, Anh vµ Ph¸p chiÕm ®ãng miÒn T©y nðíc §øc, T©y BÐclin vµ c¸c nðíc T©y ¢u. Vïng §«ng ¢u thuéc ¶nh hðëng cña Liªn X« ; vïng T©y ¢u thuéc ph¹m vi ¶nh hðëng cña MÜ. Hai nðíc ¸o vµ PhÇn Lan trë thµnh nh÷ng nðíc trung lËp.

ë ch©u ¸, Héi nghÞ chÊp nhËn nh÷ng ®iÒu kiÖn cña Liªn X« ®Ó tham chiÕn chèng NhËt B¶n : 1- Gi÷ nguyªn tr¹ng M«ng Cæ ; 2- Tr¶ l¹i cho Liªn X« miÒn Nam ®¶o Xakhalin vµ c¸c ®¶o xung quanh, quèc tÕ ho¸ thð¬ng c¶ng §¹i Liªn (Trung Quèc) vµ kh«i phôc viÖc Liªn X« thuª c¶ng L÷ ThuËn lµm c¨n cø h¶i qu©n. Liªn X« cïng Trung Quèc khai th¸c ®ðêng s¾t Nam M·n Ch©u _ §¹i Liªn, Liªn X« chiÕm 4 ®¶o thuéc quÇn ®¶o Curin.

Qu©n ®éi MÜ chiÕm ®ãng NhËt B¶n ; ë b¸n ®¶o TriÒu Tiªn, qu©n ®éi Liªn X« chiÕm ®ãng miÒn B¾c vµ qu©n ®éi MÜ chiÕm ®ãng miÒn Nam, lÊy vÜ tuyÕn 38

lµm ranh giíi ; Trung Quèc cÇn trë thµnh mét quèc gia thèng nhÊt vµ d©n chñ, qu©n ®éi nðíc ngoµi (MÜ, Liªn X«) rót khái Trung Quèc, ChÝnh phñ Trung Hoa D©n quèc cÇn c¶i tæ víi sù tham gia cña §¶ng Céng s¶n vµ çc ®¶ng ph¸i d©n chñ, tr¶ l¹i cho Trung Quèc vïng M·n Ch©u, ®¶o §µi Loan vµ quÇn ®¶o Bµnh Hå ; çc vïng cßn l¹i cña ch©u ¸ (§«ng Nam ¸, Nam ¸, T©y ¸) vÉn thuéc ph¹m vi ¶nh hðëng cña çc nðíc phð¬ng T©y. Theo tho¶ thuËn cña Héi nghÞ Pètx®am (§øc, tõ ngµy 17 _ 7 ®Õn ngµy 2 _ 8 _ 1945), viÖc gi¶i gi¸p qu©n ®éi NhËt B¶n ë §«ng Dð¬ng ®ðîc giao cho qu©n ®éi Anh vµo phÝa Nam vÜ tuyÕn 16 vµ qu©n ®éi Trung Hoa D©n quèc vµo phÝa B¾c.

Toµn bé nh÷ng quyÕt ®Þnh cña Héi nghÞ Ianta cïng nh÷ng tho¶ thuËn sau ®ã cña ba cðêng quèc ® trë thµnh khu«n khæ cña trËt tù thÕ giíi míi, thðêng ®ðîc gäi lµ TrËt tù hai cùc Ianta. ?

Hpy chØ trªn b¶n ®å thÕ giíi c¸c khu vùc n»m trong sù ph©n chia ph¹m vi ¶nh hðëng do ba cðêng quèc tho¶ thuËn ë Héi nghÞ Ianta.

II _ Sù thµnh lËp liªn hîp quèc

Sau mét qu¸ tr×nh chuÈn bÞ, tõ ngµy 25 _ 4 ®Õn ngµy 26 _ 6 _ 1945, mét héi nghÞ quèc tÕ lín häp t¹i Xan Phranxixc« (MÜ) víi sù tham gia cña ®¹i biÓu 50 nðíc ®Ó th«ng qua b¶n HiÕn chð¬ng vµ tuyªn bè thµnh lËp tæ chøc Liªn hîp quèc. Ngµy 24 _ 10 _ 1945, víi sù phª chuÈn cña Quèc héi c¸c nðíc thµnh viªn, b¶n HiÕn chð¬ng chÝnh thøc cã hiÖu lùc(1).

Lµ v¨n kiÖn quan träng nhÊt cña Liªn hîp quèc, HiÕn chð¬ng nªu râ môc ®Ých cña tæ chøc nµy lµ duy tr× hoµ b×nh vµ an ninh thÕ giíi, ph¸t triÓn çc mèi quan hÖ h÷u nghÞ gi÷a çc d©n téc vµ tiÕn hµnh sù hîp t¸c quèc tÕ gi÷a çc nðíc trªn c¬ së t«n träng nguyªn t¾c b×nh ®¼ng vµ quyÒn tù quyÕt cña çc d©n téc.

§Ó thùc hiÖn çc môc ®Ých ®ã, Liªn hîp quèc ho¹t ®éng theo nh÷ng nguyªn t¾c sau : _ B×nh ®¼ng chñ quyÒn gi÷a çc quèc gia vµ quyÒn tù quyÕt cña çc d©n téc. _ T«n träng toµn vÑn l nh thæ vµ ®éc lËp chÝnh trÞ cña tÊt c¶ çc nðíc. _ Kh«ng can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé cña bÊt k× nðíc nµo. _ Gi¶i quyÕt çc tranh chÊp quèc tÕ b»ng biÖn ph¸p hoµ b×nh. _ Chung sèng hoµ b×nh vµ sù nhÊt trÝ gi÷a 5 nðíc lín (Liªn X«, MÜ, Anh, Ph¸p vµ Trung Quèc).

(1) Ngµy 31 _ 10 _ 1947, §¹i héi ®ång Liªn hîp quèc quyÕt ®Þnh lÊy ngµy 24 _ 10 h»ng n¨m lµm "Ngµy Liªn hîp quèc".

H×nh 2. LÔ kÝ HiÕn chð¬ng Liªn hîp quèc t¹i Xan Phranxixc« (MÜ) HiÕn chð¬ng quy ®Þnh bé m¸y tæ chøc cña Liªn hîp quèc gåm 6 c¬ quan chÝnh :

§¹i héi ®ång : gåm ®¹i diÖn c¸c nðíc thµnh viªn, cã quyÒn b×nh ®¼ng. Mçi

n¨m §¹i héi ®ång häp mét k× ®Ó th¶o luËn c¸c vÊn ®Ò hoÆc c«ng viÖc thuéc

ph¹m vi HiÕn chð¬ng quy ®Þnh.

Héi ®ång B¶o an : c¬ quan gi÷ vai trß träng yÕu trong viÖc duy tr× hoµ b×nh,

an ninh thÕ giíi. HiÖn nay, Héi ®ång B¶o an gåm 15 nðíc — 5 nðíc thðêng trùc kh«ng ph¶i bÇu l¹i vµ 10 nðíc kh«ng thðêng trùc víi nhiÖm k× 2 n¨m. Mäi

quyÕt ®Þnh cña Héi ®ång B¶o an ph¶i ®¹t ®ðîc 9/15 phiÕu trong ®ã cã sù

nhÊt trÝ cña 5 nðíc Uû viªn thðêng trùc lµ Liªn X« (nay lµ Liªn bang Nga), MÜ,

Anh, Ph¸p vµ Trung Quèc(1) míi ®ðîc th«ng qua vµ cã gi¸ trÞ.

Héi ®ång Kinh tÕ vµ X· héi : c¬ quan lín gåm 54 thµnh viªn víi nhiÖm k× 3

n¨m, cã nhiÖm vô nghiªn cøu, b¸o c¸o vµ xóc tiÕn viÖc hîp t¸c quèc tÕ vÒ

c¸c mÆt kinh tÕ, x· héi, v¨n ho¸, gi¸o dôc, y tÕ, nh©n ®¹o... nh»m c¶i thiÖn ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña c¸c d©n téc.

Héi ®ång Qu¶n th¸c : c¬ quan ®ðîc §¹i héi ®ång uû th¸c viÖc qu¶n lÝ mét

sè l·nh thæ nh»m t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó nh©n d©n c¸c l·nh thæ ®ã tiÕn tíi cã ®ñ

kh¶ n¨ng tù trÞ hoÆc ®éc lËp.

(1) Th¸ng 10 _ 1971, nðíc Céng hoµ Nh©n d©n Trung Hoa ®ðîc c«ng nhËn lµ ®¹i diÖn duy nhÊt hîp ph¸p cña Trung Quèc t¹i Liªn hîp quèc, trë thµnh Uû viªn thðêng trùc Héi ®ång B¶o an, thay thÕ ®oµn ®¹i biÓu cña chÝnh quyÒn §µi Loan.

Toµ ¸n Quèc tÕ : c¬ quan tð ph¸p chÝnh cña Liªn hîp quèc, cã nhiÖm vô gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp gi÷a c¸c nðíc trªn c¬ së luËt ph¸p quèc tÕ. Toµ ¸n Quèc tÕ gåm 15 thÈm ph¸n cã 15 quèc tÞch kh¸c nhau, nhiÖm k× 9 n¨m.

Ban Thð kÝ : c¬ quan hµnh chÝnh — tæ chøc cña Liªn hîp quèc, ®øng ®Çu lµ Tæng thð kÝ víi nhiÖm k× 5 n¨m.

Ngoµi ra, Liªn hîp quèc cßn cã nhiÒu tæ chøc chuyªn m«n kh¸c gióp viÖc, nhð Chð¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Liªn hîp quèc (viÕt t¾t theo tiÕng Anh lµ UNDP), Quü Nhi ®ång Liªn hîp quèc (UNICEF), Quü D©n sè Liªn hîp quèc (UNFPA), Tæ chøc Gi¸o dôc, Khoa häc vµ V¨n ho¸ Liªn hîp quèc (UNESCO), Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi (WHO)... Trô së cña Liªn hîp quèc ®Æt t¹i Niu Oãc (MÜ).

Trong h¬n nöa thÕ kØ qua, Liªn hîp quèc ® trë thµnh mét diÔn ®µn quèc tÕ võa hîp t¸c, võa ®Êu tranh nh»m duy tr× hoµ b×nh vµ an ninh thÕ giíi. Liªn hîp quèc ® cã nhiÒu cè g¾ng trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c vô tranh chÊp vµ xung ®ét ë nhiÒu khu vùc, thóc ®Èy quan hÖ h÷u nghÞ vµ hîp t¸c quèc tÕ, gióp ®ì c¸c d©n téc vÒ kinh tÕ, v¨n ho¸, gi¸o dôc, y tÕ, nh©n ®¹o... §Õn n¨m 2006, Liªn hîp quèc cã 192 quèc gia thµnh viªn.

Tõ th¸ng 9 _ 1977, ViÖt Nam trë thµnh thµnh viªn thø 149 cña Liªn hîp quèc. Ngµy 16 _ 10 _ 2007, §¹i héi ®ång Liªn hîp quèc ®· bÇu ViÖt Nam lµm Uû viªn kh«ng thðêng trùc Héi ®ång B¶o an, nhiÖm k× 2008 _ 2009.

H×nh 3. Bé trðëng Ngo¹i giao NguyÔn Duy Trinh (bªn tr¸i) vµ Tæng thð kÝ Liªn hîp quèc Cuèc Vanhai t¹i Niu Oãc (9 - 1977)

_ Hpy nªu môc ®Ých vµ nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña Liªn hîp quèc.

_ Nªu vai trß, thµnh phÇn vµ nguyªn t¾c bá phiÕu cña Héi ®ång B¶o an.

III _ Sù h×nh thµnh hai hÖ thèng X· héi ®èi lËp

Ngay sau chiÕn tranh, thÕ giíi ® diÔn ra dån dËp nhiÒu sù kiÖn quan träng víi xu hðíng h×nh thµnh hai phe : tð b¶n chñ nghÜa vµ x héi chñ nghÜa. Hai phe ngµy cµng ®èi lËp nhau gay g¾t.

Tð¬ng lai cña nðíc §øc trë thµnh vÊn ®Ò trung t©m trong nhiÒu cuéc gÆp gì gi÷a nguyªn thñ ba cðêng quèc Liªn X«, MÜ vµ Anh víi nh÷ng bÊt ®ång s©u s¾c. T¹i Héi nghÞ Pètx®am, ba cðêng quèc ® kh¼ng ®Þnh : nðíc §øc ph¶i trë thµnh mét quèc gia thèng nhÊt, hoµ b×nh, d©n chñ ; tiªu diÖt tËn gèc chñ nghÜa ph¸t xÝt ; tho¶ thuËn viÖc ph©n chia çc khu vùc chiÕm ®ãng vµ kiÓm so¸t nðíc §øc sau chiÕn tranh : qu©n ®éi Liªn X« chiÕm ®ãng vïng l nh thæ phÝa §«ng nðíc §øc, Anh chiÕm vïng T©y B¾c, MÜ chiÕm vïng phÝa Nam, Ph¸p chiÕm mét phÇn l nh thæ phÝa T©y. Nhðng th¸ng 12 _ 1946, MÜ vµ Anh ® tiÕn hµnh riªng rÏ viÖc hîp nhÊt hai khu vùc chiÕm ®ãng cña m×nh nh»m chia c¾t l©u dµi nðíc §øc. Cuèi cïng, th¸ng 9 _ 1949, MÜ _ Anh _ Ph¸p ® hîp nhÊt çc vïng chiÕm ®ãng vµ lËp ra Nhµ nðíc Céng hoµ Liªn bang §øc (CHLB §øc). Víi sù gióp ®ì cña Liªn X«, çc lùc lðîng d©n chñ ë §«ng §øc ® thµnh lËp Nhµ nðíc Céng hoµ D©n chñ §øc (CHDC §øc) vµo th¸ng 10 _ 1949. Nhð thÕ, trªn l nh thæ §øc ® xuÊt hiÖn hai nhµ nðíc víi hai chÕ ®é chÝnh trÞ vµ con ®ðêng ph¸t triÓn kh¸c nhau. Trong thêi gian 1944 _ 1945, khi Hång qu©n Liªn X« truy kÝch qu©n ®éi ph¸t xÝt qua l·nh thæ çc nðíc §«ng ¢u, nh©n d©n çc nðíc nµy dðíi sù l·nh ®¹o cña nh÷ng ngðêi céng s¶n ®· næi dËy khëi nghÜa giµnh chÝnh quyÒn, x©y dùng chÕ ®é d©n chñ nh©n d©n nhð Ba Lan, Rumani, Bungari, Hunggari, TiÖp Kh¾c...

Trong nh÷ng n¨m 1945 _ 1947, çc nðíc §«ng ¢u ® tiÕn hµnh nhiÒu c¶i çch quan träng nhð x©y dùng bé m¸y nhµ nðíc d©n chñ nh©n d©n, c¶i çch ruéng ®Êt, ban hµnh çc quyÒn tù do d©n chñ... §ång thêi, Liªn X« ® cïng çc nðíc §«ng ¢u kÝ kÕt nhiÒu hiÖp ðíc tay ®«i vÒ kinh tÕ nhð trao ®æi bu«n b¸n, viÖn trî lð¬ng thùc, thùc phÈm. Qua sù hîp t¸c vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ, mèi quan hÖ gi÷a Liªn X« vµ çc nðíc §«ng ¢u ngµy cµng ®ðîc cñng cè, tõng bðíc h×nh thµnh hÖ thèng x héi chñ nghÜa. Nhð thÕ, chñ nghÜa x héi ® vðît ra khái ph¹m vi mét nðíc vµ trë thµnh mét hÖ thèng thÕ giíi.

ë T©y ¢u, hÇu hÕt c¸c nðíc bÞ chiÕn tranh tµn ph¸ nÆng nÒ. C¸c nðíc nµy ®Òu rÊt cÇn tiÒn vèn, thiÕt bÞ m¸y mãc vµ hµng tiªu dïng, lð¬ng thùc, thùc phÈm nh»m kh«i phôc nÒn kinh tÕ vµ gi¶i quyÕt khã kh¨n trong ®êi sèng nh©n d©n. 9

Gi÷a lóc ®ã, MÜ ®Ò ra "KÕ ho¹ch phôc hðng ch©u ¢u" (cßn gäi lµ "KÕ ho¹ch M¸csan") nh»m viÖn trî cho çc nðíc T©y ¢u kh«i phôc kinh tÕ, ®ång thêi t¨ng cðêng ¶nh hðëng vµ sù khèng chÕ cña MÜ ®èi víi çc nðíc nµy. Nhê ®ã, nÒn kinh tÕ çc nðíc T©y ¢u ®ðîc phôc håi nhanh chãng. Th¸ng 1 _ 1949, Héi ®ång tð¬ng trî kinh tÕ (SEV) ®ðîc thµnh lËp gåm Liªn X« vµ çc nðíc §«ng ¢u. Nhð vËy, vÒ mÆt chÝnh trÞ vµ kinh tÕ, ë ch©u ¢u ® h×nh thµnh hai khèi nðíc ®èi lËp nhau lµ T©y ¢u tð b¶n chñ nghÜa vµ §«ng ¢u x héi chñ nghÜa.

Cïng thêi gian ®ã, t×nh h×nh ch©u ¸ biÕn ®éng phøc t¹p. B¸n ®¶o TriÒu Tiªn bÞ chia ®«i theo vÜ tuyÕn 38 víi sù hiÖn diÖn cña qu©n ®éi Liªn X« ë phÝa B¾c

vµ qu©n ®éi MÜ ë phÝa Nam. Tíi cuèi n¨m 1948, Nhµ nðíc §¹i Hµn D©n Quèc

®ðîc thµnh lËp ë phÝa Nam vµ Nhµ nðíc Céng hoµ D©n chñ Nh©n d©n TriÒu

Tiªn ra ®êi ë phÝa B¾c. Sau khi hîp t¸c chèng NhËt B¶n trong thêi gian ChiÕn

tranh thÕ giíi thø hai, cuéc néi chiÕn ë Trung Quèc l¹i bïng næ gi÷a §¶ng

Céng s¶n vµ Quèc d©n ®¶ng (1946 _ 1949). Th¸ng 10 _ 1949, §¶ng Céng s¶n giµnh ®ðîc th¾ng lîi vµ tuyªn bè thµnh lËp nðíc Céng hoµ Nh©n d©n

Trung Hoa. ë §«ng Nam ¸, ba quèc gia lÇn lðît tuyªn bè ®éc lËp lµ In®«nªxia (8 _ 1945), ViÖt Nam (9 _ 1945) vµ Lµo (10 _ 1945) nhðng ngay sau ®ã l¹i ph¶i

tiÕn hµnh cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n. Nh÷ng sù kiÖn trªn dÇn dÇn

dÉn ®Õn viÖc xuÊt hiÖn t×nh tr¹ng ph©n cùc thµnh hai phe ë §«ng ¸.

Nªu nh÷ng diÔn biÕn chÝnh ë nðíc §øc trong thêi gian tõ th¸ng 5 _ 1945 ®Õn th¸ng 10 _ 1949.

C©u hái Vµ BµI TËP 1. H·y nªu nh÷ng quyÕt ®Þnh quan träng cña Héi nghÞ Ianta (2 _ 1945) vµ ph©n tÝch hÖ qu¶ cña nh÷ng quyÕt ®Þnh ®ã.

2. Liªn hîp quèc ®ðîc thµnh lËp nh»m nh÷ng môc ®Ých g× ? H·y nªu nh÷ng ho¹t ®éng cña Liªn hîp quèc mµ em biÕt (qua b¸o, ®µi hoÆc t¹i ®Þa phð¬ng).

3. B»ng c¸c sù kiÖn lÞch sö trong bµi, h·y tr×nh bµy sù h×nh thµnh hai hÖ thèng x· héi ®èi lËp sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai.

PhÇn ®äc thªm ngµy ViÖt Nam gia nhËp Liªn hîp quèc

Trong phiªn häp ngµy 20 _ 9 _ 1977, vµo lóc 18 giê 30 phót, Chñ tÞch kho¸ häp 32 cña §¹i héi ®ång Liªn hîp quèc, Thø trðëng Ngo¹i giao Nam Tð Lada M«ixèp trÞnh träng nãi : "T«i tuyªn bè nðíc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam ®ðîc c«ng nhËn lµ thµnh viªn cña Liªn hîp quèc’’. C¶ phßng häp lín cña §¹i héi ®ång vç tay nhiÖt liÖt hoan nghªnh ViÖt Nam, thµnh viªn thø 149 cña Liªn hîp quèc.

S¸ng ngµy 21 _ 9, t¹i trô së Liªn hîp quèc ®· diÔn ra träng thÓ lÔ kÐo l¸ cê ®á sao vµng cña Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam. Tham dù buæi lÔ cã Chñ tÞch kho¸ häp 32 cña §¹i héi ®ång Lada M«ixèp, Tæng thð kÝ Liªn hîp quèc Cuèc Vanhai, Bé trðëng Ngo¹i giao nðíc ta NguyÔn Duy Trinh vµ ®«ng ®¶o ®¹i diÖn ngo¹i giao, b¸o chÝ quèc tÕ, b¹n bÌ MÜ vµ ®¹i diÖn ViÖt kiÒu t¹i MÜ.

Trong buæi lÔ kÐo cê ViÖt Nam t¹i trô së Liªn hîp quèc, Tæng thð kÝ Cuèc Vanhai ph¸t biÓu : "Ngµy 20 _ 9 _ 1977, ngµy mµ §¹i héi ®ång Liªn hîp quèc th«ng qua NghÞ quyÕt kÕt n¹p nðíc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam lµ ngµy cã ý nghÜa träng ®¹i kh«ng nh÷ng ®èi víi nh©n d©n ViÖt Nam mµ cßn ®èi víi c¶ Liªn hîp quèc. Sau cuéc chiÕn ®Êu l©u dµi vµ gian khæ giµnh ®éc lËp, tù do, nh©n d©n ViÖt Nam sÏ tham gia vµo nh÷ng cè g¾ng cña Liªn hîp quèc nh»m thiÕt lËp hoµ b×nh vµ c«ng lÝ trªn toµn thÕ giíi". ¤ng nhÊn m¹nh : "Liªn hîp quèc sÏ lµm hÕt søc m×nh ®Ó gióp ViÖt Nam vÒ mäi mÆt trong viÖc hµn g¾n vÕt thð¬ng chiÕn tranh vµ x©y dùng l¹i ®Êt nðíc."

Trong dÞp nµy, nhiÒu ®oµn ®¹i biÓu çc nðíc — 138 ®oµn trong tæng sè 148 ®oµn tham dù kho¸ häp 32 cña §¹i héi ®ång _ ®· ph¸t biÓu chµo mõng nðíc ta gia nhËp Liªn hîp quèc, xem ®ã lµ th¾ng lîi chung cña çc d©n téc. Trong lêi ph¸t biÓu t¹i §¹i héi ®ång Liªn hîp quèc, Bé trðëng Ngo¹i giao NguyÔn Duy Trinh nãi : "MÊy chôc n¨m qua, tuy chða tham gia Liªn hîp quèc, nðíc ViÖt Nam, b»ng xð¬ng m¸u, ®· gãp phÇn xøng ®¸ng vµo cuéc ®Êu tranh chung cña nh©n d©n thÕ giíi v× hoµ b×nh, ®éc lËp d©n téc, d©n chñ vµ tiÕn bé x· héi. Nðíc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam sÏ hîp t¸c chÆt chÏ víi çc thµnh viªn kh¸c cña Liªn hîp quèc phÊn ®Êu kh«ng mái mÖt nh»m thùc hiÖn çc môc tiªu cao c¶ ®ã."

(NguyÔn Quèc Hïng, Liªn hîp quèc, NXB Th«ng tin lÝ luËn, H., 1992, tr. 54 — 57)

Chð¬ng

Liªn x« vµ c¸c nðíc §«ng ¢u (1945 - 1991)

Liªn bang nga (1991 - 2000) 2

Liªn X« vµ çc n íc §«ng ¢u (1945 _ 1991) Liªn bang Nga (1991 _ 2000) Sau khi ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai kÕt thóc, Liªn X« nhanh chãng kh«i phôc ®Êt nðíc, tiÕn hµnh c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi, trë thµnh mét siªu cðêng trªn thÕ giíi. Çc nðíc §«ng ¢u ®ðîc gi¶i phãng khái ¸ch ph¸t xÝt §øc ®· tiÕn hµnh çch m¹ng d©n chñ nh©n d©n vµ x©y dùng chñ nghÜa x· héi (CNXH), ®¹t ®ðîc nhiÒu thµnh tùu vÒ çc mÆt. Tõ cuèi nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kØ XX, Liªn X« vµ çc nðíc §«ng ¢u ®Òu l©m vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng vÒ chÝnh trÞ vµ kinh tÕ _ x· héi, dÉn ®Õn sù tan r· cña chÕ ®é x· héi chñ nghÜa ë çc nðíc nµy.

I _ Liªn X« vµ c¸c nðíc §«ng ¢u tõ n¨m 1945 ®Õn gi÷a nh÷ng n¨m 70

1. Liªn X«

a) C«ng cuéc kh«i phôc kinh tÕ (1945 _ 1950)

Liªn X« bðíc ra khái ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai víi tð thÕ cña ngðêi chiÕn th¾ng. Nhðng chiÕn tranh còng ® g©y ra nhiÒu tæn thÊt nÆng nÒ cho ®Êt nðíc X« viÕt. Kho¶ng 27 triÖu ngðêi chÕt ; 1 710 thµnh phè, h¬n 70 000 lµng m¹c, gÇn 32 000 nhµ m¸y, xÝ nghiÖp bÞ tµn ph¸. §êi sèng nh©n d©n gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n.

Sau chiÕn tranh, c¸c nðíc phð¬ng T©y do MÜ cÇm ®Çu l¹i theo ®uæi chÝnh s¸ch chèng céng, tiÕn hµnh ChiÕn tranh l¹nh, bao v©y kinh tÕ Liªn X«. Trðíc t×nh h×nh ®ã, Liªn X« võa ph¶i thùc hiÖn nhiÖm vô hµn g¾n vÕt thð¬ng chiÕn tranh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, võa ph¶i chó ý ®Õn nhiÖm vô cñng cè quèc phßng vµ an ninh. Víi tinh thÇn vðît mäi khã kh¨n gian khæ, nh©n d©n X« viÕt ® hoµn thµnh th¾ng lîi kÕ ho¹ch 5 n¨m (1946 _ 1950) trðíc thêi h¹n 9 th¸ng. Liªn X« ® phôc håi nÒn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, n¨m 1947 ®¹t møc trðíc chiÕn tranh. §Õn n¨m 1950, tæng s¶n lðîng c«ng nghiÖp t¨ng 73% so víi møc trðíc chiÕn tranh (kÕ ho¹ch dù kiÕn lµ 48%), h¬n 6 200 xÝ nghiÖp ®ðîc phôc håi hoÆc míi

x©y dùng ®i vµo ho¹t ®éng. NhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp nÆng t¨ng trðëng nhanh (dÇu má t¨ng 22%, thÐp : 49%, than : 57%).

Mét sè ngµnh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp còng vðît møc trðíc chiÕn tranh, thu nhËp quèc d©n t¨ng 66% so víi n¨m 1940 (kÕ ho¹ch dù kiÕn t¨ng 38%). N¨m 1949, Liªn X« chÕ t¹o thµnh c«ng bom nguyªn tö, ®¸nh dÊu bðíc ph¸t triÓn nhanh chãng cña khoa häc _ kÜ thuËt X« viÕt, ph¸ vì thÕ ®éc quyÒn vò khÝ nguyªn tö cña MÜ.

b) Liªn X« tiÕp tôc x©y dùng c¬ së vËt chÊt _ kÜ thuËt cña CNXH (tõ n¨m 1950 ®Õn nöa ®Çu nh÷ng n¨m 70)

Tõ n¨m 1950 ®Õn n¨m 1975, Liªn X« ® thùc hiÖn nhiÒu kÕ ho¹ch dµi h¹n nh»m tiÕp tôc x©y dùng c¬ së vËt chÊt _ kÜ thuËt cña CNXH.

VÒ c«ng nghiÖp, Liªn X« ®Èy m¹nh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp nÆng nhð chÕ t¹o m¸y, ®iÖn lùc, ho¸ dÇu, ho¸ chÊt, thùc hiÖn c¬ giíi ho¸, ®iÖn khÝ ho¸, ho¸ häc ho¸. §Õn nöa ®Çu nh÷ng n¨m 70, Liªn X« lµ cðêng quèc c«ng nghiÖp ®øng thø hai trªn thÕ giíi (sau MÜ), chiÕm kho¶ng 20% tæng s¶n lðîng c«ng nghiÖp toµn thÕ giíi. Tõ n¨m 1951 ®Õn n¨m 1975, tèc ®é t¨ng trðëng b×nh qu©n h»ng n¨m cña c«ng nghiÖp X« viÕt lµ 9,6%. N¨m 1970, s¶n lðîng mét sè ngµnh c«ng nghiÖp quan träng nhð ®iÖn lùc ®¹t 704 tØ kw/h (b»ng s¶n lðîng ®iÖn cña bèn nðíc Anh, Ph¸p, CHLB §øc, Italia céng l¹i), dÇu má ®¹t 353 triÖu tÊn, than ®¹t 624 triÖu tÊn vµ thÐp lÇn ®Çu tiªn vðît MÜ, ®¹t 121 triÖu tÊn (1971).

VÒ n«ng nghiÖp, tuy gÆp nhiÒu khã kh¨n nhðng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña Liªn X« còng thu ®ðîc nhiÒu thµnh tÝch næi bËt.

S¶n lðîng n«ng phÈm trong nh÷ng n¨m 60 t¨ng trung b×nh kho¶ng 16%/n¨m, n¨m 1970 ®¹t 186 triÖu tÊn ngò cèc vµ n¨ng suÊt trung b×nh lµ 15,6 t¹/ha.

Trong lÜnh vùc khoa häc _ kÜ thuËt, Liªn X« ® ®¹t ®ðîc nhiÒu thµnh tùu rùc rì. N¨m 1957, Liªn X« lµ nðíc ®Çu tiªn phãng thµnh c«ng vÖ tinh nh©n t¹o. N¨m 1961, Liªn X« phãng tµu vò trô Phð¬ng §«ng ®ða nhµ du hµnh vò trô Gagarin bay vßng quanh Tr¸i §Êt, më ®Çu kØ nguyªn chinh phôc vò trô cña loµi ngðêi, sau ®ã ® tiÕn hµnh nhiÒu chuyÕn bay dµi ngµy trong vò trô. Liªn X« ® chiÕm lÜnh nhiÒu ®Ønh cao khoa häc _ kÜ thuËt thÕ giíi ë c¸c lÜnh vùc vËt lÝ, ho¸ häc, ®iÖn tö, ®iÒu khiÓn häc, khoa häc vò trô...

H×nh 4. BiÓu ®å tØ lÖ thu nhËp quèc d©n cña Liªn X« so víi n¨m cao nhÊt thêi Nga hoµng (n¨m 1913)

VÒ x héi, Liªn X« cã nh÷ng thay ®æi râ rÖt. N¨m 1971, c«ng nh©n chiÕm h¬n 55% sè ngðêi lao ®éng trong c¶ nðíc. Tr×nh ®é häc vÊn cña ngðêi d©n kh«ng ngõng ®ðîc n©ng cao. c) T×nh h×nh chÝnh trÞ vµ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña Liªn X«

Tõ n¨m 1950 ®Õn nöa ®Çu nh÷ng n¨m 70, nh×n chung t×nh h×nh chÝnh trÞ cña Liªn X« tð¬ng ®èi æn ®Þnh. §¶ng Céng s¶n vµ Nhµ nðíc X« viÕt ho¹t H×nh 5. Nhµ du hµnh vò trô I. Gagarin ®éng tÝch cùc, cã hiÖu qu¶, t¹o (1934 - 1968) ®ðîc niÒm tin trong nh©n d©n. X héi X« viÕt ®¶m b¶o ®ðîc sù nhÊt trÝ vÒ chÝnh trÞ, tð tðëng ; khèi ®oµn kÕt thèng nhÊt gi÷a §¶ng, Nhµ nðíc, nh©n d©n vµ c¸c d©n téc ®ðîc duy tr×.

VÒ ®èi ngo¹i, §¶ng vµ Nhµ nðíc X« viÕt thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i hoµ b×nh vµ tÝch cùc ñng hé phong trµo çch m¹ng thÕ giíi. Liªn X« ®Êu tranh cho hoµ b×nh, an ninh, kiªn quyÕt chèng chÝnh s¸ch g©y chiÕn tranh x©m lðîc cña chñ nghÜa ®Õ quèc vµ çc thÕ lùc ph¶n ®éng. Liªn X« gióp ®ì tÝch cùc çc nðíc x héi chñ nghÜa trong c«ng cuéc x©y dùng ®Êt nðíc. Liªn X« ®i ®Çu trong viÖc ñng hé sù nghiÖp ®Êu tranh v× ®éc lËp d©n téc, d©n chñ vµ tiÕn bé x héi. VÞ thÕ cña Liªn X« ®ðîc ®Ò cao trªn trðêng quèc tÕ.

2. C¸c nðíc §«ng ¢u

a) Sù ra ®êi c¸c nhµ nðíc d©n chñ nh©n d©n §«ng ¢u

Trðíc ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, hÇu hÕt çc nðíc §«ng ¢u ®Òu lÖ thuéc vµo çc nðíc phð¬ng T©y, nhÊt lµ Anh vµ Ph¸p. Trong chiÕn tranh, çc nðíc §«ng ¢u bÞ ph¸t xÝt §øc vµ Italia chiÕm ®ãng. Nh©n d©n çc nðíc nµy ® anh dòng chiÕn ®Êu chèng ph¸t xÝt, thµnh lËp MÆt trËn thèng nhÊt d©n téc nh»m ®oµn kÕt nh©n d©n tiÕn hµnh ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc.

Trong nh÷ng n¨m 1944 _ 1945, khi Hång qu©n Liªn X« truy kÝch qu©n ®éi ph¸t xÝt qua vïng §«ng ¢u th× nh©n d©n vµ lùc lðîng c¸ch m¹ng ë c¸c nðíc nµy ® phèi hîp víi Hång qu©n tiªu diÖt bän ph¸t xÝt, giµnh chÝnh quyÒn vµ thµnh lËp nhµ nðíc d©n chñ nh©n d©n. Céng hoµ Nh©n d©n Ba Lan (22 _ 7 _ 1944), Céng hoµ Nh©n d©n Rumani (28 _ 8 _ 1944),

Céng hoµ Nh©n d©n Hunggari (4 _ 4 _ 1945), Céng hoµ TiÖp Kh¾c (9 _ 5 _ 1945), Liªn bang Céng hoµ D©n chñ Nh©n d©n Nam Tð (29 _ 11 _ 1945), Céng hoµ Nh©n d©n Anbani (11 _ 12 _ 1945), Céng hoµ Nh©n d©n Bungari (15 _ 9 _ 1946).

Riªng ë §øc, theo sù tho¶ thuËn gi÷a ba cðêng quèc Liªn X«, MÜ, Anh t¹i Héi nghÞ Pètx®am (§øc), nðíc §øc ph¶i ®Æt dðíi sù chiÕm ®ãng vµ kiÓm so¸t theo tõng khu vùc cña qu©n ®éi c¸c nðíc §ång minh. Th¸ng 9 _ 1949, MÜ, Anh, Ph¸p hîp nhÊt ba khu vùc chiÕm ®ãng, thµnh lËp nðíc Céng hoµ Liªn bang §øc. ë phÇn phÝa §«ng, th¸ng 10 _ 1949, Liªn X« gióp c¸c lùc lðîng d©n chñ thµnh lËp nðíc Céng hoµ D©n chñ §øc. Nhð vËy, trªn l nh thæ nðíc §øc ® xuÊt hiÖn hai nhµ nðíc víi hai chÕ ®é chÝnh trÞ kh¸c nhau.

b) X©y dùng chÕ ®é d©n chñ nh©n d©n

Sau khi ®ðîc gi¶i phãng, çc nhµ nðíc ë §«ng ¢u tiÕn hµnh çc cuéc c¶i çch d©n chñ nh»m hoµn thµnh nh÷ng nhiÖm vô cña çch m¹ng d©n chñ nh©n d©n. 15

ChÝnh phñ ë çc nðíc §«ng ¢u lµ chÝnh phñ liªn hiÖp, bao gåm nhiÒu giai cÊp, nhiÒu ®¶ng ph¸i ® tõng tham gia trong MÆt trËn thèng nhÊt d©n téc. Giai cÊp tð s¶n vµ çc chÝnh ®¶ng cña hä lµ mét lùc lðîng kh«ng nhá, gi÷ vÞ trÝ kh¸ quan träng trong chÝnh quyÒn çc cÊp còng nhð trong nÒn kinh tÕ ®Êt nðíc. Nh÷ng n¨m 1947 _ 1948, çc chÝnh ®¶ng tð s¶n ® chèng ph¸ viÖc thùc hiÖn nh÷ng c¶i çch d©n chñ triÖt ®Ó, tranh giµnh ¶nh hðëng víi §¶ng Céng s¶n vµ ©m mðu chiÕm ®o¹t toµn bé chÝnh quyÒn nhðng thÊt b¹i.

H×nh 6. Lðîc ®å c¸c nðíc d©n chñ nh©n d©n §«ng ¢u sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai

Trong thêi k× nµy, çc nðíc §«ng ¢u ® tiÕn hµnh c¶i çch ruéng ®Êt, quèc h÷u ho¸ çc xÝ nghiÖp lín cña tð b¶n nðíc ngoµi vµ trong nðíc, thùc hiÖn réng r i çc quyÒn tù do d©n chñ, ban hµnh çc ®¹o luËt vÒ chÕ ®é lµm viÖc, lð¬ng bæng, nghØ ng¬i theo tinh thÇn d©n chñ. §Õn kho¶ng nh÷ng n¨m 1948 _ 1949, çc nðíc §«ng ¢u ®Òu lÇn lðît hoµn thµnh çch m¹ng d©n chñ nh©n d©n vµ bðíc vµo thêi k× x©y dùng chñ nghÜa x héi.

c) C«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa xN héi ë c¸c nðíc §«ng ¢u

Tõ gi÷a nh÷ng n¨m 50, çc nðíc §«ng ¢u tiÕn hµnh x©y dùng c¬ së vËt chÊt _ kÜ thuËt cña chñ nghÜa x héi víi viÖc thùc hiÖn çc kÕ ho¹ch 5 n¨m. C«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x héi diÔn ra trong ®iÒu kiÖn khã kh¨n, phøc t¹p. PhÇn lín çc nðíc §«ng ¢u lµ nh÷ng nðíc chËm ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ vµ khoa häc _ kÜ thuËt (trõ TiÖp Kh¾c vµ CHDC §øc), l¹i bÞ bao v©y vÒ kinh tÕ vµ sù ph¸ ho¹i vÒ chÝnh trÞ cña çc nðíc ®Õ quèc cïng çc thÕ lùc ph¶n ®éng trong nðíc. Víi sù gióp ®ì cã hiÖu qu¶ cña Liªn X« vµ sù cè g¾ng vðît bËc cña nh©n d©n, trong nh÷ng n¨m 1950 _ 1975, çc nðíc §«ng ¢u vÒ c¬ b¶n ® thùc hiÖn thµnh c«ng çc kÕ ho¹ch 5 n¨m.

Trðíc chiÕn tranh, Anbani lµ mét nðíc nghÌo. N¨m 1970, Anbani ®· hoµn thµnh ®iÖn khÝ ho¸ c¶ nðíc, s¶n phÈm n«ng nghiÖp t¨ng gÊp 2 lÇn nh÷ng n¨m 60. ë Bungari, tæng s¶n lðîng c«ng nghiÖp n¨m 1975 t¨ng 55 lÇn so víi

n¨m 1939 ; n«ng th«n ®· hoµn thµnh viÖc ®iÖn khÝ ho¸. Rumani tõ mét nðíc

n«ng nghiÖp l¹c hËu ®· trë thµnh mét nðíc c«ng _ n«ng nghiÖp, n¨m 1973

s¶n xuÊt c«ng nghiÖp t¨ng 25 lÇn so víi n¨m 1938, s¶n phÈm n«ng nghiÖp

n¨m 1971 t¨ng kho¶ng 1,9 lÇn so víi trðíc chiÕn tranh. TiÖp Kh¾c ®· ®ðîc

xÕp vµo hµng c¸c nðíc c«ng nghiÖp trªn thÕ giíi ; n¨m 1970, s¶n lðîng c«ng nghiÖp chiÕm 1,75% tæng s¶n lðîng c«ng nghiÖp toµn thÕ giíi. ë CHDC §øc,

sau 30 n¨m x©y dùng, s¶n xuÊt c«ng nghiÖp ®· ®¹t møc b»ng c¶ nðíc §øc

cò n¨m 1939 ; c¸c ngµnh c«ng nghiÖp hµng ®Çu còng thu ®ðîc kÕt qu¶ to lín. Trªn c¬ së kinh tÕ t¨ng trðëng, ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n d©n c¸c nðíc §«ng ¢u ®ðîc c¶i thiÖn vµ n©ng cao.

3. Quan hÖ hîp t¸c gi÷a c¸c nðíc x· héi chñ nghÜa ë ch©u ¢u

Sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, hÖ thèng x héi chñ nghÜa h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. C¸c nðíc x héi chñ nghÜa ®Òu lÊy chñ nghÜa M¸c _ Lªnin lµm nÒn t¶ng tð tðëng, ®Òu cã chung chÕ ®é kinh tÕ, chÝnh trÞ, nhÊt trÝ vÒ lîi Ých vµ môc tiªu chung. Do ®ã, quan hÖ hîp t¸c tð¬ng trî gi÷a c¸c nðíc x héi chñ nghÜa ® xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn. 17

a) Quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ, khoa häc _ kÜ thuËt

Ngµy 8 _ 1 _ 1949, Héi ®ång tð¬ng trî kinh tÕ (thðêng gäi t¾t lµ SEV) ®ðîc thµnh lËp gåm çc nðíc : Liªn X«, Anbani, Ba Lan, Bungari, Hunggari, Rumani, TiÖp Kh¾c ; n¨m 1950 kÕt n¹p thªm CHDC §øc(1). Môc tiªu cña Héi ®ång tð¬ng trî kinh tÕ lµ cñng cè, hoµn thiÖn sù hîp t¸c gi÷a çc nðíc x héi chñ nghÜa, thóc ®Èy sù tiÕn bé vÒ kinh tÕ vµ kÜ thuËt, gi¶m dÇn sù chªnh lÖch vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ, kh«ng ngõng n©ng cao møc sèng cña nh©n d©n çc nðíc thµnh viªn.

Sau h¬n 20 n¨m ho¹t ®éng, SEV ®· cã nh÷ng ®ãng gãp rÊt lín ®èi víi sù ph¸t triÓn cña c¸c nðíc thµnh viªn. Tõ n¨m 1951 ®Õn n¨m 1973, tØ träng cña SEV trong s¶n xuÊt c«ng nghiÖp thÕ giíi t¨ng tõ 18% lªn 33%, tèc ®é t¨ng trðëng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp b×nh qu©n h»ng n¨m kho¶ng 10%, tæng s¶n phÈm trong nðíc (GDP) cña c¸c nðíc thµnh viªn SEV n¨m 1973 t¨ng 5,7 lÇn so víi n¨m 1950. Liªn X« gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh trong khèi SEV...

Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng, khèi SEV cã nh÷ng h¹n chÕ nhð bao cÊp, "khÐp kÝn", kh«ng hoµ nhËp víi kinh tÕ thÕ giíi...

b) Quan hÖ hîp t¸c chÝnh trÞ _ qu©n sù

Ngµy 14 _ 5 _ 1955, ®¹i biÓu çc nðíc Anbani, Ba Lan, Bungari, CHDC §øc, Hunggari, Liªn X«, Rumani, TiÖp Kh¾c ® häp t¹i V¸csava, tho¶ thuËn cïng nhau kÝ HiÖp ðíc h÷u nghÞ, hîp t¸c vµ tð¬ng trî víi thêi h¹n 20 n¨m nh»m duy tr× hoµ b×nh, an ninh ë ch©u ¢u vµ thÕ giíi, cñng cè t×nh h÷u nghÞ, sù hîp t¸c vµ søc m¹nh cña çc nðíc x héi chñ nghÜa. HiÖp ðíc quy ®Þnh : Trong trðêng hîp mét hay nhiÒu nðíc thµnh viªn cña HiÖp ðíc nµy bÞ tÊn c«ng hoÆc bÞ ®e do¹ an ninh, çc nðíc thµnh viªn kh¸c cã nhiÖm vô gióp nðíc bÞ tÊn c«ng hoÆc bÞ ®e do¹ b»ng mäi phð¬ng tiÖn cã thÓ, kÓ c¶ sö dông lùc lðîng vò trang.

Tæ chøc HiÖp ðíc V¸csava trë thµnh mét ®èi träng víi NATO, ®ãng vai trß quan träng trong viÖc gi÷ g×n hoµ b×nh, an ninh ë ch©u ¢u vµ thÕ giíi. ?

_ Nªu nh÷ng thµnh tùu chÝnh trong c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa xp héi ë Liªn X« tõ n¨m 1945 ®Õn nöa ®Çu nh÷ng n¨m 70.

_ Nªu nh÷ng thµnh tùu chÝnh cña c¸c nðíc §«ng ¢u trong c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa xp héi tõ n¨m 1950 ®Õn nöa ®Çu nh÷ng n¨m 70.

_ Hpy cho biÕt sù ra ®êi vµ vai trß cña Héi ®ång tð¬ng trî kinh tÕ vµ Tæ chøc HiÖp ðíc V¸csava. (1) Sau nµy, Héi ®ång tð¬ng trî kinh tÕ cã thªm c¸c thµnh viªn : Céng hoµ Nh©n d©n M«ng Cæ (1962), Céng hoµ Cuba (1972), Céng hoµ x héi chñ nghÜa ViÖt Nam (1978).

II _ Liªn X« vµ c¸c nðíc §«ng ¢u

tõ gi÷a nh÷ng n¨m 70 ®Õn n¨m 1991

1. Liªn X« tõ gi÷a nh÷ng n¨m 70 ®Õn n¨m 1991 a) T×nh h×nh kinh tÕ _ xN héi

N¨m 1973, cuéc khñng ho¶ng dÇu má bïng næ, b¸o hiÖu bðíc khëi ®Çu cña cuéc khñng ho¶ng chung ®èi víi thÕ giíi trªn nhiÒu mÆt : chÝnh trÞ, kinh tÕ, tµi chÝnh. Cuéc khñng ho¶ng ® lµm béc lé nhiÒu vÊn ®Ò bøc thiÕt nhð t×nh tr¹ng v¬i c¹n dÇn nguån tµi nguyªn, « nhiÔm m«i trðêng, sù bïng næ vÒ d©n sè... trªn thÕ giíi. Nã ®Æt ra yªu cÇu ph¶i c¶i c¸ch vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, x héi ®Ó thÝch nghi víi sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña c¸ch m¹ng khoa häc _ kÜ thuËt vµ sù giao lðu, hîp t¸c quèc tÕ ngµy cµng ph¸t triÓn m¹nh mÏ.

Trong bèi c¶nh ®Çy thö th¸ch Êy, §¶ng vµ Nhµ nðíc Liªn X« l¹i cho r»ng quan hÖ x héi chñ nghÜa kh«ng chÞu sù t¸c ®éng cña cuéc khñng ho¶ng chung toµn thÕ giíi, h¬n n÷a çc nguån tµi nguyªn cña Liªn X« l¹i kh¸ dåi dµo, nªn ® chËm ®Ò ra ®ðêng lèi c¶i çch. Trong khi ®ã, m« h×nh cña chñ nghÜa x héi ë Liªn X« vµ nh÷ng c¬ chÕ cña nã vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, x héi l¹i chøa ®ùng nh÷ng thiÕu sãt, sai lÇm vèn ®ðîc tÝch tô tõ l©u. §iÒu ®ã c¶n trë sù ph¸t triÓn cña ®Êt nðíc. X héi X« viÕt l©m vµo t×nh tr¹ng thiÕu d©n chñ vµ c«ng b»ng, kØ cð¬ng vµ ph¸p chÕ x héi chñ nghÜa bÞ vi ph¹m nghiªm träng, tÖ n¹n x héi gia t¨ng, s¶n xuÊt t¨ng trðëng chËm, n¨ng suÊt lao ®éng thÊp, chÊt lðîng s¶n phÈm kÐm vµ ngµy cµng thua kÐm çc nðíc phð¬ng T©y vÒ khoa häc _ kÜ thuËt. NÒn kinh tÕ Liªn X« ngµy cµng mÊt c©n ®èi nghiªm träng, nî nðíc ngoµi vµ l¹m ph¸t kh«ng ngõng t¨ng lªn. §êi sèng cña nh©n d©n gÆp nhiÒu khã kh¨n, thiÕu thèn.

b) C«ng cuéc c¶i tæ (1985 _ 1991)

Th¸ng 3 _ 1985, M. Goãcbachèp lªn n¾m quyÒn l nh ®¹o §¶ng vµ Nhµ nðíc Liªn X«, ® ®ða ra ®ðêng lèi c¶i tæ. Môc ®Ých cña c«ng cuéc c¶i tæ ®ðîc tuyªn bè lµ nh»m ®æi míi mäi mÆt ®êi sèng cña x héi X« viÕt, söa ch÷a nh÷ng thiÕu sãt, sai lÇm trðíc ®©y, ®ða ®Êt nðíc tho¸t khái sù tr× trÖ vµ x©y dùng chñ nghÜa x héi ®óng nhð b¶n chÊt cña nã. C«ng cuéc c¶i tæ ®ðîc tiÕn hµnh trªn c¸c mÆt kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ x héi. 19

VÒ kinh tÕ, chñ trð¬ng ®Èy nhanh viÖc øng dông thµnh tùu míi vÒ khoa häc _ kÜ thuËt, ®ða nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn theo chiÒu s©u, ®¹t møc cao nhÊt cña thÕ giíi vÒ n¨ng suÊt lao ®éng x· héi, chÊt lðîng s¶n phÈm vµ hiÖu qu¶, x©y dùng "nÒn kinh tÕ thÞ trðêng cã ®iÒu tiÕt", b¶o ®¶m c¬ cÊu tèi ðu vÒ tÝnh c©n ®èi cña nÒn kinh tÕ quèc d©n thèng nhÊt. VÒ chÝnh trÞ _ x· héi, më réng chÕ ®é tù qu¶n x· héi chñ nghÜa cña nh©n d©n, cñng cè kØ luËt vµ trËt tù, më réng tÝnh c«ng khai phª b×nh vµ tù phª b×nh, b¶o ®¶m møc ®é míi vÒ phóc lîi nh©n d©n, thùc hiÖn triÖt ®Ó nguyªn t¾c ph©n

phèi theo lao ®éng.

Trong n¨m ®Çu thùc hiÖn ®ðêng lèi c¶i tæ, ®«ng ®¶o nh©n d©n X« viÕt phÊn khëi ñng hé vµ chê ®îi. Nhðng qua 6 n¨m thùc hiÖn, t×nh h×nh l¹i chuyÓn biÕn theo chiÒu hðíng xÊu. Do t¸c ®éng tiªu cùc cña nh÷ng sai lÇm trðíc kia, do chða ®ðîc chuÈn bÞ ®Çy ®ñ, l¹i m¾c ph¶i nhiÒu sai lÇm míi trÇm träng h¬n, nªn c«ng cuéc c¶i tæ ngµy cµng bÕ t¾c vµ rêi xa nh÷ng nguyªn t¾c cña chñ nghÜa x héi. §Õn th¸ng 12 _ 1990, c«ng cuéc c¶i tæ vÒ kinh tÕ thùc sù thÊt b¹i. Sù c¶i tæ vÒ chÝnh trÞ ® thiÕt lËp quyÒn lùc cña tæng thèng vµ chuyÓn sang chÕ ®é ®a ®¶ng. X héi l©m vµo rèi lo¹n víi nh÷ng xung ®ét gay g¾t gi÷a c¸c d©n téc vµ c¸c phe ph¸i trªn toµn Liªn bang.

c) Sù tan rN cña Liªn bang X« viÕt

Qu¸ tr×nh tr× trÖ, khñng ho¶ng kÐo dµi cña ®Êt nðíc X« viÕt ® lªn tíi ®Ønh ®iÓm khi næ ra cuéc ®¶o chÝnh ngµy 19 _ 8 _ 1991 do mét sè ngðêi l nh ®¹o §¶ng vµ Nhµ nðíc Liªn X« tiÕn hµnh. Cuéc ®¶o chÝnh nhanh chãng bÞ thÊt b¹i (21 _ 8 _ 1991). Sau khi trë l¹i n¾m quyÒn, M. Goãcbachèp tuyªn bè tõ chøc Tæng BÝ thð §¶ng Céng s¶n Liªn X«, yªu cÇu gi¶i t¸n Uû ban Trung ð¬ng §¶ng (24 _ 8 _ 1991), ®×nh chØ ho¹t ®éng cña §¶ng Céng s¶n Liªn X« (29 _ 8 _ 1991). ChÝnh quyÒn X« viÕt trong toµn Liªn bang bÞ tª liÖt.

ChØ trong vµi tuÇn lÔ sau cuéc ®¶o chÝnh, tÊt c¶ çc nðíc céng hoµ, trõ Nga vµ Cad¾cxtan, ®Òu t¸ch khái Liªn bang, tuyªn bè ®éc lËp. Ngµy 6 _ 9 _ 1991, Quèc héi b i bá HiÖp ðíc Liªn bang n¨m 1922, trao quyÒn cho çc c¬ quan l©m thêi. Ngµy 21 _ 12 _ 1991, t¹i thñ ®« Anma Ata (Cad¾cxtan), 11 nðíc céng hoµ kÝ HiÖp ðíc vÒ gi¶i t¸n Liªn bang X« viÕt vµ chÝnh thøc thµnh lËp Céng ®ång çc quèc gia ®éc lËp (thðêng gäi t¾t lµ SNG). Ngµy 25 _ 12 _ 1991, sau lêi tuyªn bè tõ chøc Tæng thèng cña M. Goãcbachèp, l¸ cê ®á bóa liÒm trªn nãc ®iÖn Cremli bÞ h¹ xuèng, ®¸nh dÊu sù sôp ®æ cña chÕ ®é x héi chñ nghÜa ë Liªn X« sau 74 n¨m tån t¹i.

H×nh 7. Lðîc ®å Céng ®ång c¸c quèc gia ®éc lËp (SNG)

2. C¸c nðíc §«ng ¢u tõ gi÷a nh÷ng n¨m 70 ®Õn n¨m 1991 a) T×nh h×nh kinh tÕ _ xN héi

Sau cuéc khñng ho¶ng n¨ng lðîng n¨m 1973, nhÞp ®é t¨ng trðëng kinh tÕ cña c¸c nðíc §«ng ¢u suy gi¶m râ rÖt. Bðíc sang nh÷ng n¨m 80, c¸c nðíc nµy ®Òu ®Ò ra chiÕn lðîc ph¸t triÓn kinh tÕ _ x héi dùa trªn sù tiÕn bé vÒ khoa häc _ kÜ thuËt vµ chuyÓn m¹nh sang con ®ðêng ph¸t triÓn theo chiÒu s©u. Nhðng nh÷ng cè g¾ng ®ã kh«ng k×m h m ®ðîc tèc ®é suy tho¸i ngµy cµng trÇm träng. Cuèi n¨m 1989, nÒn kinh tÕ §«ng ¢u ch×m s©u trong khñng ho¶ng, thu nhËp

quèc d©n chØ t¨ng 0,5%. ë c¸c nðíc Hunggari, Bungari th× gi¶m tuyÖt ®èi. Nî nðíc ngoµi gia t¨ng nhanh chãng.

ChÝnh phñ Liªn X« lóc ®ã còng ®ang gÆp khã kh¨n trong c«ng cuéc c¶i tæ, kh«ng gióp ®ì ®ðîc c¸c nðíc §«ng ¢u.

Nh©n d©n c¸c nðíc §«ng ¢u gi¶m sót lßng tin vµo §¶ng vµ Nhµ nðíc. Sù bÊt b×nh cña hä ngµy cµng t¨ng lªn. Ngay tõ cuèi thËp kØ 70, ë nhiÒu nðíc ® x¶y ra nh÷ng cuéc ®Êu tranh, ®×nh c«ng cña c«ng nh©n vµ c¸c tÇng líp nh©n d©n, lµm cho t×nh h×nh ®Êt nðíc kh«ng æn ®Þnh. 21

b) Sù tan rN cña chÕ ®é xN héi chñ nghÜa ë §«ng ¢u

Cuéc khñng ho¶ng næ ra sím nhÊt ë Ba Lan vµo cuèi n¨m 1988, sau ®ã nhanh chãng lan sang çc nðíc Hunggari, TiÖp Kh¾c, CHDC §øc, Rumani, Bungari, Anbani. MÝt tinh, biÓu t×nh, tuÇn hµnh, b i c«ng diÔn ra dån dËp, ®ßi c¶i çch kinh tÕ, thùc hiÖn ®a nguyªn vÒ chÝnh trÞ, tiÕn hµnh tæng tuyÓn cö tù do mµ mòi nhän tÊn c«ng cña çc nhãm ph¸i nh»m vµo çc ®¶ng céng s¶n cÇm quyÒn. Nh÷ng ho¹t ®éng trªn ® lµm tª liÖt mäi sinh ho¹t cña ®Êt nðíc, ®Èy chÕ ®é x héi chñ nghÜa l©m vµo cuéc khñng ho¶ng toµn diÖn. Nh÷ng ngðêi l nh ®¹o çc nðíc §«ng ¢u ®Òu lÇn lðît tuyªn bè tõ bá quyÒn l nh ®¹o cña ®¶ng céng s¶n, chÊp nhËn chÕ ®é ®a nguyªn vÒ chÝnh trÞ vµ tiÕn hµnh tæng tuyÓn cö. ë çc nðíc Bungari, Nam Tð, Rumani, Anbani, t×nh h×nh ®Êt nðíc tiÕp tôc khñng ho¶ng s©u s¾c. ë CHDC §øc, sau h¬n hai tuÇn lÔ (tõ gi÷a th¸ng 10 _ 1989) nhiÒu sù kiÖn diÔn ra gay g¾t, t×nh h×nh biÕn chuyÓn nhanh chãng. Ngµy 9 _ 11 _ 1989, nhµ cÇm quyÒn CHDC §øc tuyªn bè bá ngá "bøc tðêng BÐclin" (®ðîc dùng lªn tõ n¨m 1961 nhð mét biÓu tðîng cña sù chia c¾t nðíc §øc). Ngµy 3 _ 10 _ 1990, viÖc thèng nhÊt nðíc §øc ® ®ðîc thùc hiÖn víi sù s¸p nhËp CHDC §øc vµo CHLB §øc.

H×nh 8. "Bøc tðêng BÐclin" bÞ ph¸ bá

Cïng víi c¸c sù kiÖn trªn, ngµy 28 _ 6 _ 1991, Héi ®ång tð¬ng trî kinh tÕ (SEV) tuyªn bè gi¶i thÓ ; ngµy 1 _ 7 _ 1991, Tæ chøc HiÖp ðíc V¸csava chÊm døt ho¹t ®éng.

3. Nguyªn nh©n tan r· cña chÕ ®é x· héi chñ nghÜa ë Liªn X« vµ c¸c nðíc §«ng ¢u

Trong mét thêi k× dµi, c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x héi ë Liªn X« vµ c¸c nðíc §«ng ¢u ®em l¹i nhiÒu thµnh tùu to lín, nhðng còng cµng ngµy cµng béc lé nhiÒu sai lÇm, thiÕu sãt.

Mét lµ, thiÕu t«n träng ®Çy ®ñ c¸c quy luËt ph¸t triÓn kh¸ch quan vÒ kinh tÕ _ x héi, chñ quan, duy ý chÝ, thùc hiÖn c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp thay cho c¬ chÕ thÞ trðêng. §iÒu ®ã lµm cho nÒn kinh tÕ ®Êt nðíc thiÕu tÝnh n¨ng ®éng, s¶n xuÊt tr× trÖ, ®êi sèng nh©n d©n kh«ng ®ðîc c¶i thiÖn. VÒ x héi, thiÕu d©n chñ vµ c«ng b»ng, vi ph¹m ph¸p chÕ XHCN. T×nh tr¹ng ®ã kÐo dµi ® lµm t¨ng lßng bÊt m n trong quÇn chóng. Hai lµ, kh«ng b¾t kÞp sù ph¸t triÓn cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc _ kÜ thuËt hiÖn ®¹i, ®ða tíi sù tr× trÖ, khñng ho¶ng vÒ kinh tÕ _ x héi.

Ba lµ, khi tiÕn hµnh c¶i tæ l¹i ph¹m sai lÇm trªn nhiÒu mÆt, lµm cho khñng ho¶ng cµng thªm nÆng nÒ.

Bèn lµ, ho¹t ®éng chèng ph¸ cña c¸c thÕ lùc thï ®Þch trong vµ ngoµi nðíc cã t¸c ®éng kh«ng nhá lµm cho t×nh h×nh cµng thªm rèi lo¹n.

Sù tan r cña chÕ ®é x héi chñ nghÜa ë Liªn X« vµ c¸c nðíc §«ng ¢u trong nh÷ng n¨m 1989 _ 1991 ® g©y nªn nh÷ng hËu qu¶ hÕt søc nÆng nÒ. §ã lµ mét tæn thÊt lín trong lÞch sö phong trµo céng s¶n _ c«ng nh©n quèc tÕ. HÖ thèng x héi chñ nghÜa thÕ giíi kh«ng cßn tån t¹i. TrËt tù thÕ giíi hai cùc ® kÕt thóc. ?

_ LËp niªn biÓu c¸c sù kiÖn quan träng ë Liªn X« trong thêi gian tiÕn hµnh c¶i tæ (1985 _ 1991). _ Nªu c¸c sù kiÖn chÝnh ®¸nh dÊu qu¸ tr×nh tan rp cña chÕ ®é xp héi chñ nghÜa ë §«ng ¢u.

iII _ Liªn bang Nga tõ n¨m 1991 ®Õn n¨m 2000

Tõ sau khi Liªn X« tan r , Liªn bang Nga lµ "quèc gia kÕ tôc Liªn X«", trong ®ã ®ðîc kÕ thõa ®Þa vÞ ph¸p lÝ cña Liªn X« t¹i Héi ®ång B¶o an Liªn hîp quèc còng nhð t¹i c¸c c¬ quan ngo¹i giao cña Liªn X« ë nðíc ngoµi.

VÒ kinh tÕ, tõ n¨m 1992, ChÝnh phñ Nga ®Ò ra cð¬ng lÜnh tð nh©n ho¸ nÒn kinh tÕ, cè g¾ng ®ða ®Êt nðíc ®i vµo kinh tÕ thÞ trðêng. Nhðng viÖc tð nh©n ho¸ å ¹t cµng lµm cho nÒn kinh tÕ rèi lo¹n h¬n. 23

S¶n xuÊt c«ng nghiÖp n¨m 1992 gi¶m xuèng cßn 20%. Møc lð¬ng trung b×nh cña c«ng nh©n viªn chøc thÊp h¬n cña ngðêi MÜ 25 lÇn. Mét tÇng líp tð s¶n míi kh¸ ®«ng ®¶o h×nh thµnh trong x héi Nga. Tõ n¨m 1990 ®Õn n¨m 1995, tèc ®é t¨ng trðëng GDP(1) lu«n lu«n lµ sè ©m : n¨m 1990 lµ −3,6%, n¨m 1995 lµ −4,1%.

Tõ n¨m 1996, nÒn kinh tÕ Nga dÇn dÇn phôc håi. §Õn n¨m 1997, tèc ®é t¨ng trðëng ® ®¹t 0,5% ; n¨m 2000 lªn ®Õn 9%.

VÒ chÝnh trÞ, sau mét thêi gian ®Êu tranh gay g¾t gi÷a c¸c ®¶ng ph¸i, th¸ng 12 _ 1993, b¶n HiÕn ph¸p cña Liªn bang Nga ®ðîc ban hµnh.

Theo HiÕn ph¸p 1993, Tæng thèng do d©n bÇu trùc tiÕp lµ ngðêi ®øng ®Çu nhµ nðíc, lµ ngðêi ®iÒu hµnh chung mäi ho¹t ®éng cña tÊt c¶ c¸c c¬ quan chÝnh quyÒn. Thñ tðíng lµ ngðêi ®øng ®Çu chÝnh phñ, thùc thi chøc n¨ng cña c¬ quan hµnh ph¸p. HÖ thèng lËp ph¸p gåm 2 viÖn lµ Héi ®ång Liªn bang (Thðîng viÖn) vµ §uma Quèc gia (H¹ viÖn). HÖ thèng tð ph¸p gåm Toµ ¸n HiÕn ph¸p vµ Toµ ¸n tèi cao. Tæng thèng ®Çu tiªn cña Liªn bang Nga lµ B. Enxin (1992 _ 1999) ; tõ n¨m 2000 lµ V. Putin.

Dðíi thêi Tæng thèng B. Enxin, vÒ mÆt ®èi néi, t×nh h×nh nðíc Nga ®øng trðíc hai th¸ch thøc lín. Mét lµ t×nh tr¹ng kh«ng æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ do sù tranh chÊp quyÒn lùc gi÷a c¸c tËp ®oµn tµi chÝnh _ chÝnh trÞ vµ do ®ßi hái d©n chñ ho¸ cña nh©n d©n. Hai lµ nh÷ng cuéc xung ®ét s¾c téc, næi bËt lµ phong trµo li khai cña vïng TrÐcxnia. Nh÷ng lùc lðîng li khai ® tiÕn hµnh nhiÒu vô khñng bè nghiªm träng, g©y ra nhiÒu tæn thÊt nÆng nÒ.

VÒ ®èi ngo¹i, trong nh÷ng n¨m 1992 _ 1993, nðíc Nga theo ®uæi chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i "®Þnh hðíng §¹i T©y Dð¬ng", ng¶ vÒ çc cðêng quèc phð¬ng T©y víi hi väng nhËn ®ðîc sù ñng hé vÒ chÝnh trÞ vµ sù viÖn trî vÒ kinh tÕ. Nhðng sau 2 n¨m, nðíc Nga chØ cã ®ðîc nh÷ng kho¶n tÝn dông vµ viÖn trî tµi chÝnh rÊt Ýt ái. Tõ n¨m 1994, nðíc Nga chuyÓn sang chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i "®Þnh hðíng ¢u _ ¸", trong khi tranh thñ phð¬ng T©y, vÉn kh«i phôc vµ ph¸t triÓn quan hÖ víi çc nðíc trong khu vùc ch©u ¸ (mét sè nðíc SNG, Trung Quèc, Ên §é, çc nðíc ASEAN...). Tõ ®Çu n¨m 2000, chÝnh phñ cña Tæng thèng V. Putin cè g¾ng ph¸t triÓn kinh tÕ, cñng cè nhµ nðíc ph¸p quyÒn, æn ®Þnh t×nh h×nh x héi vµ n©ng cao vÞ thÕ quèc tÕ cña nðíc Nga. MÆc dï ® ®¹t ®ðîc nhiÒu thµnh tùu vÒ mäi mÆt, nhðng nðíc Nga vÉn ph¶i ®ð¬ng ®Çu víi xu hðíng li khai vµ n¹n khñng bè, tiÕp tôc

(1) GDP : Tæng s¶n phÈm trong nðíc (hoÆc quèc néi). GNP : Tæng s¶n phÈm quèc d©n (hoÆc quèc gia).

kh¾c phôc nh÷ng trë ng¹i trªn con ®ðêng ph¸t triÓn, gi÷ v÷ng vµ n©ng cao ®Þa vÞ cña mét cðêng quèc ¢u _ ¸ trªn trðêng chÝnh trÞ thÕ giíi. ?

Nªu nh÷ng nÐt chÝnh vÒ Liªn bang Nga trong thêi gian 1991 _ 2000.

C©u hái Vµ BµI TËP

1. Tr×nh bµy vai trß quèc tÕ cña Liªn X« tõ n¨m 1945 ®Õn n¨m 1991.

2. Ph©n tÝch nh÷ng nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù tan r· cña chÕ ®é x· héi chñ nghÜa ë Liªn X« vµ c¸c nðíc §«ng ¢u.

PhÇn ®äc thªm

vÞ trÝ vµ tiÒm n¨ng kinh tÕ cña liªn bang nga

Liªn bang Nga cã diÖn tÝch 17,1 triÖu km2, lín gÊp 1,6 lÇn diÖn tÝch çc nðíc cßn l¹i ë ch©u ¢u, gÊp 1,8 lÇn l·nh thæ MÜ. VÒ d©n sè, Liªn bang Nga cã gÇn 150 triÖu ngðêi, ®øng vÞ trÝ thø 6 trªn thÕ giíi. Nhðng vÊn ®Ò kh«ng ph¶i lµ ë diÖn tÝch vµ d©n sè, mµ lµ tiÒm lùc kinh tÕ vµ qu©n sù cña nðíc nµy. NÕu nhð trðíc ®©y ngðêi Nga ®ãng vai trß chñ yÕu trong viÖc t¹o nªn mét Liªn bang X« viÕt siªu cðêng thÕ giíi, th× hiÖn nay, khi Liªn X« tan r·, Liªn bang Nga chÝnh lµ "quèc gia _ ngðêi kÕ tôc Liªn X«". Liªn bang Nga nhanh chãng kÕ thõa quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña Liªn X« trªn tÊt c¶ çc mÆt. Phð¬ng T©y vµ çc nðíc lín còng tiÕp nhËn quy chÕ Nga víi tð çch lµ "quèc gia _ ngðêi kÕ tôc Liªn X«" mµ biÓu hiÖn trðíc hÕt lµ ®ång ý chuyÓn giao cho Liªn bang Nga ghÕ Uû viªn thðêng trùc Héi ®ång B¶o an Liªn hîp quèc. Vµ chØ ®Õn th¸ng 1 _ 1992, rÊt nhanh sau khi Liªn X« tan r·, ®· cã 131 nðíc c«ng nhËn nðíc Nga...

VÒ kinh tÕ, Liªn bang Nga cã tiÒm n¨ng rÊt lín. L·nh thæ Liªn bang Nga tr¶i dµi hai lôc ®Þa ¢u _ ¸, giµu cã vÒ kho¸ng s¶n vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn. Vïng Xibia ®ðîc ®¸nh gi¸ lµ "çi kho cña tµi nguyªn thÕ giíi" víi nh÷ng khu rõng taiga nhð "hai l¸ phæi cña ch©u ¸". Víi h¬n 70 n¨m tån t¹i, thÓ chÕ X« viÕt ®· t¹o dùng ®ðîc mét c¬ së c«ng _ n«ng nghiÖp hïng hËu víi nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt mòi nhän, Liªn bang Nga l¹i cã mét ®éi ngò çn bé khoa häc _ kÜ thuËt ®«ng ®¶o, cã hµm lðîng chÊt x¸m kh¸ cao. Nh÷ng trung t©m khoa häc lín nhÊt cña Liªn X« cò ®Òu n»m trªn l·nh thæ Liªn bang Nga, ®éi ngò çn bé khoa häc t¹i çc viÖn nghiªn cøu vµ çc trðêng ®¹i häc ë Nga kho¶ng 1 triÖu ngðêi. (NguyÔn Xu©n S¬n _ NguyÔn H÷u Çt (Chñ biªn), VÒ mèi quan hÖ gi÷a ViÖt Nam _ Liªn bang Nga trong giai ®o¹n hiÖn nay, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, H., 1997, tr.10, 12)

Chð¬ng

III

C¸c nðíc ¸, phi vµ mÜ latinh (1945 - 2000)

Trung quèc vµ b¸n ®¶o triÒu tiªn Khu vùc §«ng B¾c ¸ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai cã nh÷ng biÕn ®æi to lín : sù ra ®êi cña nðíc Céng hoµ Nh©n d©n (CHND) Trung Hoa vµ hai nhµ nðíc trªn b¸n ®¶o TriÒu Tiªn. C¸c quèc gia nµy ®· ®¹t ®ðîc nhiÒu thµnh tùu quan träng trong sù nghiÖp x©y dùng ®Êt nðíc.

I _ Trung Quèc

Trung Quèc lµ nðíc réng thø ba thÕ giíi (sau Nga vµ Cana®a) víi diÖn tÝch gÇn 9,6 triÖu km2 vµ d©n sè ®«ng nhÊt thÕ giíi víi 1,26 tØ ngðêi (n¨m 2000).

1. Sù thµnh lËp nðíc Céng hoµ Nh©n d©n Trung Hoa vµ thµnh tùu 10 n¨m ®Çu x©y dùng chÕ ®é míi (1949 _ 1959)

Sau khi kÕt thóc th¾ng lîi cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n phiÖt NhËt, ë Trung Quèc ® diÔn ra cuéc néi chiÕn gi÷a Quèc d©n ®¶ng vµ §¶ng Céng s¶n, kÐo dµi h¬n 3 n¨m (1946 _ 1949).

Ngµy 20 _ 7 _ 1946, Tðëng Giíi Th¹ch chÝnh thøc ph¸t ®éng cuéc néi chiÕn chèng §¶ng Céng s¶n. Tõ th¸ng 7 _ 1946 ®Õn th¸ng 6 _ 1947, Qu©n gi¶i phãng Trung Quèc thùc hiÖn chiÕn lðîc phßng ngù tÝch cùc. Sau giai ®o¹n nµy, Qu©n gi¶i phãng chuyÓn sang ph¶n c«ng, tiÕn vµo c¸c vïng do Quèc d©n ®¶ng kiÓm so¸t. B»ng ba chiÕn dÞch lín (Liªu _ ThÈm, Hoµi _ H¶i, B×nh _ T©n) tõ cuèi n¨m 1948 ®Õn ®Çu n¨m 1949, Qu©n gi¶i phãng ®· lo¹i khái vßng chiÕn ®Êu 1 540 000 tªn ®Þch, lùc lðîng chñ lùc cña ®Þch bÞ tæn thÊt nghiªm träng. Ngµy 23 _ 4 _ 1949, Nam Kinh, thñ phñ cña chÝnh quyÒn Tðëng Giíi Th¹ch, ®ðîc gi¶i phãng.

Cuèi n¨m 1949, cuéc néi chiÕn kÕt thóc, toµn bé lôc ®Þa Trung Quèc ®ðîc gi¶i phãng. TËp ®oµn Tðëng Giíi Th¹ch thÊt b¹i, ph¶i rót ch¹y ra §µi Loan. Ngµy 1 _ 10 _ 1949, nðíc Céng hoµ Nh©n d©n Trung Hoa chÝnh thøc ®ðîc thµnh lËp, ®øng ®Çu lµ Chñ tÞch Mao Tr¹ch §«ng.

H×nh 9. Chñ tÞch Mao Tr¹ch §«ng tuyªn bè thµnh lËp nðíc CHND Trung Hoa

Th¾ng lîi nµy ® chÊm døt h¬n 100 n¨m n« dÞch cña ®Õ quèc, xo¸ bá tµn dð phong kiÕn, ®ða nðíc Trung Hoa bðíc vµo kØ nguyªn ®éc lËp, tù do vµ tiÕn lªn chñ nghÜa x héi. Sù kiÖn nµy ® t¹o ®iÒu kiÖn nèi liÒn chñ nghÜa x héi tõ ch©u ¢u sang ch©u ¸ vµ ¶nh hðëng s©u s¾c tíi phong trµo gi¶i phãng d©n téc trªn thÕ giíi. Sau khi hoµn thµnh çch m¹ng d©n téc d©n chñ, nhiÖm vô träng t©m cña nh©n d©n Trung Quèc lµ ®ða ®Êt nðíc tho¸t khái nghÌo nµn, l¹c hËu, ph¸t triÓn kinh tÕ _ x héi, v¨n ho¸ vµ gi¸o dôc. Tõ n¨m 1950, nh©n d©n Trung Quèc bðíc vµo giai ®o¹n kh«i phôc kinh tÕ, tiÕn hµnh nh÷ng c¶i çch quan träng : c¶i çch ruéng ®Êt vµ hîp t¸c ho¸ n«ng nghiÖp, c¶i t¹o c«ng _ thð¬ng nghiÖp tð b¶n tð doanh ; tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ x héi chñ nghÜa, ph¸t triÓn v¨n ho¸, gi¸o dôc... §Õn cuèi n¨m 1952, c«ng cuéc kh«i phôc kinh tÕ ® kÕt thóc th¾ng lîi. Tõ n¨m 1953, Trung Quèc thùc hiÖn kÕ ho¹ch 5 n¨m ®Çu tiªn (1953 _ 1957). Nhê nç lùc lao ®éng cña toµn d©n vµ sù gióp ®ì cña Liªn X«(1), kÕ ho¹ch 5 n¨m ® ®ðîc hoµn thµnh th¾ng lîi. Bé mÆt ®Êt nðíc Trung Quèc cã nhiÒu thay ®æi râ rÖt.

Trong nh÷ng n¨m 1953 _ 1957, 246 c«ng tr×nh ®· ®ðîc x©y dùng vµ ®ða vµo s¶n xuÊt ; ®Õn n¨m 1957, s¶n lðîng c«ng nghiÖp t¨ng 140%, s¶n luîng n«ng nghiÖp t¨ng 25% (so víi n¨m 1952). C¸c ngµnh c«ng nghiÖp nÆng nhð chÕ t¹o c¬ khÝ, luyÖn kim, ®iÖn lùc, khai th¸c than,... ph¸t triÓn nhanh. Trung Quèc ®· tù s¶n xuÊt ®ðîc 60% sè m¸y mãc cÇn thiÕt. V¨n ho¸, gi¸o dôc cã nh÷ng bðíc tiÕn lín. §êi sèng nh©n d©n ®ðîc c¶i thiÖn.

(1) Liªn X« ® viÖn trî cho Trung Quèc h¬n 6 tØ róp, trªn 1000 h¹ng môc c«ng tr×nh, trong ®ã cã 374 c«ng tr×nh ®Æc biÖt lín.

VÒ ®èi ngo¹i, Trung Quèc thi hµnh chÝnh s¸ch ngo¹i giao tÝch cùc nh»m cñng cè hoµ b×nh vµ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña phong trµo c¸ch m¹ng thÕ giíi. §Þa vÞ quèc tÕ cña Trung Quèc ®ðîc n©ng cao.

H×nh 10. §oµn ®¹i biÓu Trung Quèc do Thñ tðíng Chu ¢n Lai (bªn ph¶i) dÉn ®Çu ®Õn dù Héi nghÞ B¨ng®ung (In®«nªxia)

Ngµy 14 _ 2 _ 1950, Trung Quèc kÝ víi Liªn X« "HiÖp ðíc h÷u nghÞ, ®ång minh vµ tð¬ng trî Trung _ X«" vµ nhiÒu hiÖp ðíc kinh tÕ, tµi chÝnh kh¸c ; ph¸i Qu©n chÝ nguyÖn sang gióp nh©n d©n TriÒu Tiªn chèng MÜ (1950 _ 1953) ; gióp ®ì nh©n d©n ViÖt Nam chèng thùc d©n Ph¸p ; ñng hé c¸c nðíc ¸, Phi vµ MÜ Latinh trong cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc ; n¨m 1955, tham gia Héi nghÞ c¸c nðíc ¸ _ Phi ë B¨ng®ung (In®«nªxia).

Ngµy 18 _ 1 _ 1950, Trung Quèc thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao víi ViÖt Nam.

2. Trung Quèc trong nh÷ng n¨m kh«ng æn ®Þnh (1959 _ 1978)

VÒ ®èi néi, tõ n¨m 1959, Trung Quèc l©m vµo t×nh tr¹ng kh«ng æn ®Þnh kÐo dµi tíi 20 n¨m (1959 _ 1978) trong c¸c lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ x héi. Khëi ®Çu lµ viÖc ®Ò ra vµ thùc hiÖn ®ðêng lèi "Ba ngän cê hång" ("§ðêng lèi chung", "§¹i nh¶y vät", "C«ng x nh©n d©n") víi mong muèn nhanh chãng x©y dùng thµnh c«ng chñ nghÜa x héi. Trung Quèc thùc hiÖn cuéc "§¹i nh¶y vät" b»ng viÖc ph¸t ®éng toµn d©n lµm gang thÐp, víi môc tiªu lµ nhanh chãng ®ða s¶n lðîng thÐp lªn gÊp 10 lÇn chØ tiªu ®Ò ra trong kÕ ho¹ch 5 n¨m lÇn thø hai (1958 _ 1962). Sau 4 th¸ng, 11 triÖu tÊn thÐp ®· ra lß, nhðng hÇu hÕt chØ lµ phÕ lo¹i.

C¸c hîp t¸c x· ®ðîc ghÐp l¹i thµnh "C«ng x· nh©n d©n" tæ chøc theo lèi qu©n sù ho¸, mäi sinh ho¹t kinh tÕ, x· héi ®Òu ®ðîc bao cÊp. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp gi¶m sót, nhiÒu n¬i bÞ mÊt mïa.

HËu qu¶ lµ tõ n¨m 1959, trong c¶ nðíc n¹n ®ãi diÔn ra trÇm träng, ®êi sèng nh©n d©n khã kh¨n, s¶n xuÊt ngðng trÖ, ®Êt nðíc kh«ng æn ®Þnh.

Nh÷ng khã kh¨n vÒ kinh tÕ ® dÉn tíi biÕn ®éng vÒ chÝnh trÞ. N¨m 1959, Lðu ThiÕu K× ®ðîc cö lµm Chñ tÞch nðíc, Mao Tr¹ch §«ng chØ gi÷ cð¬ng vÞ Chñ tÞch §¶ng Céng s¶n. Trong néi bé ban l nh ®¹o Trung Quèc ® béc lé sù bÊt ®ång gay g¾t vÒ ®ðêng lèi, næ ra cuéc ®Êu tranh giµnh quyÒn lùc, ®Ønh cao lµ cuéc "§¹i çch m¹ng v¨n ho¸ v« s¶n" (1966 _ 1976). B»ng viÖc huy ®éng hµng chôc triÖu thanh thiÕu niªn ®ðîc gäi lµ "tiÓu tðíng" Hång vÖ binh ®Õn ®Ëp ph¸ çc c¬ quan §¶ng, chÝnh quyÒn, c¬ së v¨n ho¸, ®ða ra ®Êu tè, truy bøc, nhôc h×nh nhiÒu nhµ çch m¹ng l·o thµnh vµ nhiÒu nhµ khoa häc, v¨n nghÖ sÜ, cuéc "§¹i çch m¹ng v¨n ho¸ v« s¶n" ®· ®Ó l¹i nhiÒu hËu qu¶ hÕt søc nghiªm träng vÒ mäi mÆt ®èi víi nh©n d©n Trung Quèc.

Sau khi Mao Tr¹ch §«ng qua ®êi (9 _ 1976), trªn toµn ®Êt nðíc b¾t ®Çu chiÕn dÞch ®Êu tranh chèng l¹i "BÌ lò bèn tªn"(1). Trung Quèc dÇn dÇn ®i vµo æn ®Þnh.

VÒ ®èi ngo¹i, Trung Quèc ñng hé cuéc ®Êu tranh chèng MÜ x©m lðîc cña nh©n d©n ViÖt Nam còng nhð cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc cña nh©n d©n c¸c nðíc ¸, Phi vµ MÜ Latinh. Còng trong thêi k× nµy, ® x¶y ra nh÷ng cuéc xung ®ét ë biªn giíi gi÷a Trung Quèc víi Ên §é (1962), gi÷a Trung Quèc víi Liªn X« (1969). Th¸ng 2 _ 1972, Tæng thèng MÜ R. NÝchx¬n sang th¨m Trung Quèc, më ®Çu quan hÖ míi theo chiÒu hðíng hoµ dÞu gi÷a hai nðíc.

3. C«ng cuéc c¶i c¸ch - më cöa (tõ n¨m 1978)

Th¸ng 12 _ 1978, Trung ð¬ng §¶ng Céng s¶n Trung Quèc v¹ch ra ®ðêng lèi míi do §Æng TiÓu B×nh khëi xðíng, më ®Çu cho c«ng cuéc c¶i çch kinh tÕ _ x héi. §ðêng lèi nµy ®ðîc n©ng lªn thµnh §ðêng lèi chung qua §¹i héi XII (9 _ 1982), ®Æc biÖt lµ §¹i héi XIII (10 _ 1987) cña §¶ng : lÊy ph¸t triÓn kinh tÕ lµm trung t©m ; kiªn tr× bèn nguyªn t¾c c¬ b¶n (con ®ðêng x héi chñ nghÜa, chuyªn chÝnh d©n chñ nh©n d©n, sù l nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n Trung Quèc, chñ nghÜa M¸c _ Lªnin, tð tðëng Mao Tr¹ch §«ng) ; tiÕn hµnh c¶i çch vµ më cöa, chuyÓn nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ trðêng x héi chñ nghÜa linh ho¹t h¬n, nh»m hiÖn ®¹i ho¸ vµ x©y dùng chñ nghÜa x héi mang ®Æc s¾c Trung Quèc, víi môc tiªu biÕn Trung Quèc thµnh quèc gia giµu m¹nh, d©n chñ, v¨n minh. Thùc hiÖn ®ðêng lèi c¶i çch, ®Êt nðíc Trung Quèc ® cã nh÷ng biÕn ®æi c¨n b¶n.

(1) Bèn uû viªn Bé ChÝnh trÞ : Giang Thanh, Vð¬ng Hång V¨n, Diªu V¨n Nguyªn vµ Trð¬ng Xu©n KiÒu lµ nh÷ng ngðêi cÇm ®Çu cuéc "c¸ch m¹ng v¨n ho¸".

Sau 20 n¨m (1979 _ 1998), nÒn kinh tÕ Trung Quèc cã bðíc tiÕn nhanh chãng, ®¹t tèc ®é t¨ng trðëng cao nhÊt thÕ giíi, tæng s¶n phÈm trong nðíc (GDP) t¨ng trung b×nh h»ng n¨m trªn 8%, ®¹t gi¸ trÞ 7 974 tØ nh©n d©n tÖ, ®øng hµng thø 7 thÕ giíi. N¨m 2000, GDP cña Trung Quèc vðît qua ngðìng ngh×n tØ ®«la MÜ (USD), ®¹t 1 080 tØ USD (tð¬ng ®ð¬ng gÇn 9 000 tØ nh©n d©n tÖ). C¬ cÊu tæng thu nhËp trong nðíc theo khu vùc cã sù thay ®æi lín, tõ chç lÊy n«ng nghiÖp lµm chñ yÕu, th× ®Õn n¨m 2000 thu nhËp n«ng nghiÖp chØ chiÕm 16%, trong khi ®ã c«ng nghiÖp vµ x©y dùng t¨ng lªn tíi 51%, dÞch vô 33%. §êi sèng nh©n d©n ®ðîc c¶i thiÖn râ rÖt : Tõ n¨m 1978 ®Õn n¨m 1997, thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngðêi ë n«ng th«n ®· t¨ng tõ 133 lªn 2 090 nh©n d©n tÖ ; ë thµnh thÞ tõ 343 lªn 5 160 nh©n d©n tÖ.

Khoa häc _ kÜ thuËt, v¨n ho¸ vµ gi¸o dôc Trung Quèc ®¹t nhiÒu thµnh tùu næi bËt.

N¨m 1964, Trung Quèc thö thµnh c«ng bom nguyªn tö. Chð¬ng tr×nh th¸m hiÓm kh«ng gian ®ðîc thùc hiÖn tõ n¨m 1992. Tõ th¸ng 11 _ 1999 ®Õn th¸ng 3 _ 2003, Trung Quèc ®· phãng víi chÕ ®é tù ®éng 4 con tµu "ThÇn Ch©u" vµ ngµy 15 _ 10 _ 2003, tµu "ThÇn Ch©u 5" cïng nhµ du hµnh Dð¬ng Lîi VÜ ®· bay vµo kh«ng gian vò trô. Víi sù kiÖn nµy, Trung Quèc trë thµnh quèc gia thø ba trªn thÕ giíi (sau Nga, MÜ) cã tµu cïng víi con ngðêi bay vµo vò trô.

Trong lÜnh vùc ®èi ngo¹i, Trung Quèc cã nhiÒu thay ®æi. N¨m 1979, Trung Quèc thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao víi MÜ. Tõ nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kØ XX, Trung Quèc ® b×nh thðêng ho¸ quan hÖ víi Liªn X«, M«ng Cæ, In®«nªxia,... më réng hîp t¸c víi nhiÒu nðíc trªn thÕ giíi.

Sau sù kiÖn qu©n ®éi Trung Quèc më cuéc tiÕn c«ng biªn giíi phÝa B¾c ViÖt Nam (2 _ 1979), quan hÖ hai nðíc xÊu ®i. Th¸ng 11 _ 1991, hai nðíc ® b×nh thðêng ho¸ quan hÖ ngo¹i giao.

H×nh 11. CÇu lín Nam Phè, Thðîng H¶i

Trung Quèc ® thu håi chñ quyÒn ®èi víi Hång C«ng (7 _ 1997) vµ Ma Cao (12 _ 1999). Nh÷ng vïng ®Êt nµy trë thµnh khu hµnh chÝnh ®Æc biÖt cña Trung Quèc, gãp phÇn thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn.

4. L·nh thæ §µi Loan

L nh thæ §µi Loan gåm ®¶o §µi Loan vµ mét sè ®¶o nhá xung quanh(1), lµ mét bé phËn l nh thæ Trung Quèc, nhðng ®Õn nay vÉn n»m ngoµi sù kiÓm so¸t cña CHND Trung Hoa.

N¨m 1949, chÝnh quyÒn cña Quèc d©n ®¶ng bÞ thÊt b¹i, ph¶i ch¹y ra §µi Loan. Trong nh÷ng n¨m 50, §µi Loan tiÕn hµnh kh«i phôc kinh tÕ, ®ång thêi thùc hiÖn hai "kÕ ho¹ch 5 n¨m x©y dùng kinh tÕ", nhê ®ã ® ®¹t ®ðîc mét sè thµnh tùu bðíc ®Çu. Tuy nhiªn, §µi Loan vÉn cßn nhiÒu khã kh¨n : vËt gi¸ chða æn ®Þnh, tØ lÖ thÊt nghiÖp cao, tµi chÝnh vÉn ph¶i dùa vµo MÜ.

Bðíc sang nh÷ng n¨m 60, chÝnh quyÒn §µi Loan tiÕn hµnh nhiÒu c¶i c¸ch kinh tÕ, chÝnh trÞ, x héi, kªu gäi ®Çu tð, më nh÷ng khu chÕ xuÊt lín, ®ða ra chiÕn lðîc kinh tÕ "hðíng vÒ xuÊt khÈu". NÒn kinh tÕ ph¸t triÓn n¨ng ®éng. Trong vßng ba thËp niªn x©y dùng vµ ph¸t triÓn, §µi Loan ®ðîc coi lµ mét trong nh÷ng "con rång" ë §«ng ¸ víi møc t¨ng trðëng kinh tÕ trung b×nh 8,5%/n¨m. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ lµ gi¸o dôc vµ khoa häc _ kÜ thuËt rÊt ®ðîc coi träng. ?

_ Hpy nªu sù thµnh lËp nðíc Céng hoµ Nh©n d©n Trung Hoa vµ ý nghÜa cña sù kiÖn nµy.

_ Tr×nh bµy nh÷ng thµnh tùu chÝnh cña Trung Quèc trong 10 n¨m ®Çu x©y dùng chÕ ®é míi.

_ Néi dung c¬ b¶n cña ®ðêng lèi c¶i c¸ch vµ nh÷ng thµnh tùu chÝnh cña Trung Quèc tõ sau n¨m 1978 lµ g× ?

_ LËp niªn biÓu c¸c sù kiÖn chÝnh cña lÞch sö Trung Quèc trong thêi k× x©y dùng ®Êt nðíc tõ n¨m 1949 ®Õn n¨m 2000.

II _ b¸n ®¶o triÒu tiªn

Sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, TriÒu Tiªn bÞ chia thµnh hai miÒn, lÊy vÜ tuyÕn 38 lµm ranh giíi t¹m thêi. Theo tho¶ thuËn cña Héi nghÞ Ianta, qu©n ®éi Liªn X« ®ãng ë phÝa B¾c TriÒu Tiªn, cßn phÝa Nam lµ qu©n ®éi MÜ. Trong bèi c¶nh (1) §µi Loan cã diÖn tÝch 35 980 km2, d©n sè 22,3 triÖu ngðêi (n¨m 2000).

cña cuéc ChiÕn tranh l¹nh, viÖc thµnh lËp chÝnh phñ chung kh«ng ®ðîc thùc hiÖn. Sau cuéc tæng tuyÓn cö (5 _ 1948), ngµy 15 _ 8 _ 1948 ë khu vùc phÝa Nam TriÒu Tiªn, Nhµ nðíc §¹i Hµn D©n Quèc (Hµn Quèc) ®ðîc thµnh lËp. Ngµy 9 _ 9 n¨m ®ã, ë phÝa B¾c, Nhµ nðíc Céng hoµ D©n chñ Nh©n d©n TriÒu Tiªn (CHDCND TriÒu Tiªn) ra ®êi.

Cuèi n¨m 1948, qu©n ®éi Liªn X« rót khái miÒn B¾c. Gi÷a n¨m 1949, qu©n ®éi MÜ rót khái miÒn Nam. Ngµy 25 _ 6 _ 1950, cuéc chiÕn tranh gi÷a hai miÒn bïng næ vµ kÐo dµi h¬n 3 n¨m (1950 _ 1953). Sau 3 th¸ng chiÕn tranh, ngµy 15 _ 9 _ 1950, "Qu©n ®éi Liªn hîp quèc" do MÜ chØ huy ®· ®æ bé vµo c¶ng Nh©n Xuyªn gióp ®ì Hµn Quèc. Ngµy 25 _ 10 n¨m ®ã, Qu©n chÝ nguyÖn Trung Quèc tiÕn vµo miÒn B¾c hç trî cho CHDCND TriÒu Tiªn. §Õn ®Çu mïa hÌ n¨m 1951, lùc lðîng hai bªn dõng l¹i ë vÜ tuyÕn 38.

Ngµy 27 _ 7 _ 1953, t¹i Bµn M«n §iÕm, HiÖp ®Þnh ®×nh chiÕn ®ðîc kÝ kÕt gi÷a hai miÒn Nam _ B¾c TriÒu Tiªn vµ vÉn lÊy vÜ tuyÕn 38 lµm ranh giíi qu©n sù. Hai miÒn TriÒu Tiªn bðíc vµo thêi k× hoµ b×nh vµ x©y dùng.

H×nh 12. LÔ kÝ HiÖp ®Þnh ®×nh chiÕn t¹i Bµn M«n §iÕm (7 _ 1953)

1. Céng hoµ D©n chñ Nh©n d©n TriÒu Tiªn

Sau chiÕn tranh, nh©n d©n miÒn B¾c ® tiÕn hµnh c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x héi. Sau khi hoµn thµnh trðíc thêi h¹n kÕ ho¹ch 3 n¨m kh«i phôc kinh tÕ (1954 _ 1956), CHDCND TriÒu Tiªn ® thùc hiÖn nhiÒu kÕ ho¹ch dµi h¹n vµ thu ®ðîc nhiÒu thµnh tùu lín : hoµn thµnh ®iÖn khÝ ho¸ trong c¶ nðíc, nÒn c«ng nghiÖp nÆng (s¶n xuÊt « t«, m¸y kÐo, toa xe, ®Çu m¸y xe löa vµ nhiÒu thiÕt bÞ kh¸c) ® ®¸p øng sù ph¸t triÓn kinh tÕ _ x héi trong nðíc. C¬ së h¹ tÇng ph¸t triÓn. Thñ ®« B×nh Nhðìng cã hÖ thèng tµu ®iÖn ngÇm, giao th«ng thuËn tiÖn vµ nhiÒu toµ nhµ chäc trêi víi ba bèn chôc tÇng...

NÒn kinh tÕ cña CHDCND TriÒu Tiªn mang tÝnh kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung cao ®é. §Êt n«ng nghiÖp ®ðîc tËp thÓ ho¸, c¸c ngµnh c«ng nghiÖp do nhµ nðíc qu¶n lÝ. C«ng nghiÖp nÆng ®ðîc chó träng, ®Æc biÖt lµ c«ng nghiÖp quèc phßng. MÆc dï viÖc më cöa thÞ trðêng ® ®ðîc tuyªn bè tõ n¨m 1995, nhðng kinh tÕ vÉn cßn nhiÒu khã kh¨n. §Êt nðíc vÉn ph¶i ®èi mÆt víi n¹n khan hiÕm lð¬ng thùc.

V¨n ho¸, gi¸o dôc cã bðíc tiÕn ®¸ng kÓ. N¨m 1949, TriÒu Tiªn hoµn thµnh xo¸ n¹n mï ch÷. ChÝnh phñ thi hµnh chð¬ng tr×nh gi¸o dôc 10 n¨m b¾t buéc vµ miÔn phÝ.

2. §¹i Hµn D©n Quèc (Hµn Quèc)

T×nh h×nh kinh tÕ _ x héi Hµn Quèc trong nh÷ng n¨m sau chiÕn tranh v« cïng khã kh¨n, chÝnh trÞ kh«ng æn ®Þnh. N¨m 1961, GDP b×nh qu©n theo ®Çu ngðêi chØ ®¹t 82 USD, ngang víi c¸c nðíc nghÌo ë ch©u ¸ vµ ch©u Phi. Nhðng tõ thËp kØ 60 trë ®i, kinh tÕ Hµn Quèc tõng bðíc cã nh÷ng thay ®æi lín : tõ nðíc nghÌo nµn, l¹c hËu, sau ba thËp niªn ph¸t triÓn, Hµn Quèc trë thµnh mét trong bèn "con rång kinh tÕ" ë ch©u ¸(1) víi tØ lÖ t¨ng trðëng GDP h»ng n¨m ®¹t tõ 7% _ 10% (1970 _ 1990).

Sau 6 kÕ ho¹ch 5 n¨m (1962 _ 1991), tæng s¶n phÈm quèc d©n (GNP) t¨ng 140 lÇn, tõ 2,3 tØ USD (1962) lªn 329,8 tØ USD (1992). Thu nhËp b×nh qu©n theo ®Çu ngðêi tõ 87 USD (1962) lªn 7 527 USD (1992) vµ 9 438 USD (1999) gÊp 7 lÇn Ên §é, h¬n 13 lÇn CHDCND TriÒu Tiªn. C¬ cÊu kinh tÕ biÕn ®æi lµm thay ®æi diÖn m¹o nÒn kinh tÕ truyÒn thèng. Trong thêi gian 1962 _ 1998, n«ng nghiÖp tõ chç chiÕm 36,6% GNP, chØ cßn 5% ; c«ng nghiÖp t¨ng tõ 14,4% lªn 45% ; dÞch vô tõ 24,1% lªn 50%.

Hµn Quèc cã nÒn c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, nÒn n«ng nghiÖp tiªn tiÕn, hÖ thèng c¬ së h¹ tÇng hiÖn ®¹i, x héi th«ng tin cao. H×nh 13. BiÓu ®å thu nhËp quèc d©n tÝnh theo ®Çu ngðêi cña Hµn Quèc (1) Bèn "con rång kinh tÕ" cña ch©u ¸ lµ Hµn Quèc, §µi Loan, Hång C«ng vµ Xingapo.

HÖ thèng ®ðêng cao tèc ngµy cµng ph¸t triÓn víi 1 996 km (1998), m¹ng lðíi tµu ®iÖn ngÇm ë thñ ®« ®øng thø 6 trªn thÕ giíi. Hµn Quèc cã 31,7 triÖu m¸y ®iÖn tho¹i c¸c lo¹i trªn tæng sè 47,4 triÖu d©n (1998).

Tõ n¨m 1993, Hµn Quèc b¾t ®Çu thùc hiÖn kÕ ho¹ch 5 n¨m ph¸t triÓn kinh tÕ nh»m môc tiªu sím tham gia vµo c©u l¹c bé c¸c nðíc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. N¨m 1997, cïng víi mét sè nðíc §«ng Nam ¸, Hµn Quèc ph¶i tr¶i qua mét cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh _ tiÒn tÖ rÊt nÆng nÒ. Tuy vËy, nÒn kinh tÕ cña Hµn Quèc vÉn ®ðîc xÕp vµo thø 11 trªn thÕ giíi vµ ® tiÕp cËn víi c¸c quèc gia ph¸t triÓn. Gi¸o dôc ë Hµn Quèc lµ lÜnh vùc ®ðîc ®¸nh gi¸ cao trong nÒn v¨n ho¸ Hµn Quèc, ®ðîc coi lµ ch×a kho¸ cña sù thµnh c«ng. Hµn Quèc thùc hiÖn chÕ ®é häc tËp b¾t buéc trong 6 n¨m, tõ 6 ®Õn 12 tuæi.

3. Quan hÖ gi÷a hai miÒn Nam _ B¾c b¸n ®¶o TriÒu Tiªn

Sau chiÕn tranh TriÒu Tiªn, vµo nh÷ng thËp kØ 50 vµ 60, Nam _ B¾c b¸n ®¶o TriÒu Tiªn ë trong t×nh tr¹ng ®èi ®Çu. Tõ nh÷ng n¨m 70 trë ®i, quan hÖ gi÷a hai miÒn cã sù thay ®æi, chuyÓn dÇn sang ®èi tho¹i. N¨m 1990, vÊn ®Ò ®èi tho¹i Nam _ B¾c cã bðíc ®ét ph¸ míi : sau nhiÒu cuéc gÆp gì, c¸c nhµ l nh ®¹o cÊp cao cña hai bªn ® ®i ®Õn nhÊt trÝ "xo¸ bá t×nh tr¹ng ®èi lËp vÒ chÝnh trÞ vµ qu©n sù gi÷a hai miÒn Nam _ B¾c, tiÕn hµnh giao lðu vµ hîp t¸c nhiÒu mÆt". Ngµy 13 _ 6 _ 2000, hai nhµ l nh ®¹o cao nhÊt lµ Tæng thèng Kim Tª Chung (Hµn Quèc) vµ Chñ tÞch Kim Ch©ng In (CHDCND TriÒu Tiªn) ® gÆp gì ë B×nh Nhðìng vµ kÝ hiÖp ®Þnh hoµ hîp gi÷a hai quèc gia, më ra mét trang míi trong quan hÖ gi÷a hai miÒn. Qu¸ tr×nh hoµ hîp vµ thèng nhÊt b¸n ®¶o TriÒu Tiªn tuy cã tiÕn triÓn nhðng cßn l©u dµi, khã kh¨n vµ phøc t¹p. ?

_ T×nh h×nh b¸n ®¶o TriÒu Tiªn tõ n¨m 1945 ®Õn n¨m 1953 diÔn ra nhð thÕ nµo ?

_ Qua h×nh 13, hpy gi¶i thÝch v× sao n¨m 1998 thu nhËp quèc d©n tÝnh theo ®Çu ngðêi cña Hµn Quèc bÞ gi¶m sót ?

C©u hái Vµ BµI TËP

1. Tõ n¨m 1945 ®Õn n¨m 2000, c¸ch m¹ng Trung Quèc tr¶i qua nh÷ng giai ®o¹n ph¸t triÓn nµo ? Nªu tãm t¾t néi dung cña tõng giai ®o¹n.

2. Nðíc Céng hoµ D©n chñ Nh©n d©n TriÒu Tiªn vµ §¹i Hµn D©n Quèc ®· ra ®êi nhð thÕ nµo ? Quan hÖ gi÷a hai miÒn Nam _ B¾c b¸n ®¶o TriÒu Tiªn cã nh÷ng biÕn chuyÓn g× tõ nh÷ng n¨m 70 ®Õn n¨m 2000 ?

C¸c n íc ®«ng nam ¸ Sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, tõ cao trµo gi¶i phãng d©n téc, hµng lo¹t quèc gia §«ng Nam ¸ ®· giµnh ®ðîc ®éc lËp vµ bðíc vµo thêi k× x©y dùng ®Êt nðíc. T×nh h×nh chÝnh trÞ, kinh tÕ, x· héi trong khu vùc b¾t ®Çu cã sù thay ®æi s©u s¾c.

I _ Sù thµnh lËp c¸c quèc gia ®éc lËp sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai

1. Kh¸i qu¸t vÒ qu¸ tr×nh giµnh ®éc lËp

§«ng Nam ¸ lµ khu vùc réng 4,5 triÖu km2, d©n sè 528 triÖu ngðêi (n¨m 2000), hiÖn nay gåm 11 nðíc(1).

Trðíc ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, hÇu hÕt c¸c nðíc trong khu vùc (trõ Th¸i Lan) ®Òu lµ thuéc ®Þa cña c¸c ®Õ quèc ¢u _ MÜ. Khi chiÕn tranh Th¸i B×nh Dð¬ng bïng næ, NhËt B¶n x©m chiÕm c¶ vïng §«ng Nam ¸ vµ thiÕt lËp trËt tù ph¸t xÝt. Tõ cuéc ®Êu tranh chèng thùc d©n ¢u _ MÜ, nh©n d©n §«ng Nam ¸ chuyÓn sang ®Êu tranh chèng qu©n phiÖt NhËt B¶n, gi¶i phãng ®Êt nðíc. Ngay sau khi NhËt B¶n ®Çu hµng lùc lðîng §ång minh, mét sè quèc gia tuyªn bè ®éc lËp. Ngµy 17 _ 8 _ 1945, In®«nªxia tuyªn bè ®éc lËp vµ thµnh lËp nðíc Céng hoµ

In®«nªxia. Cuéc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m cña nh©n d©n ViÖt Nam thµnh

c«ng, dÉn tíi sù thµnh lËp nðíc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ (2 _ 9 _ 1945).

Th¸ng 8 _ 1945, nh©n d©n c¸c bé téc Lµo næi dËy vµ ngµy 12 _ 10 n¨m ®ã,

nðíc Lµo tuyªn bè ®éc lËp.

Nh©n d©n c¸c nðíc MiÕn §iÖn (nay lµ Mianma), M Lai (nay lµ Malaixia) vµ PhilÝppin ®Òu næi dËy ®Êu tranh chèng qu©n phiÖt NhËt B¶n, gi¶i phãng nhiÒu vïng réng lín cña ®Êt nðíc.

Nhðng ngay sau ®ã, c¸c nðíc thùc d©n ¢u _ MÜ quay trë l¹i x©m lðîc §«ng Nam ¸. Nh©n d©n §«ng Nam ¸ l¹i ph¶i tiÕp tôc cuéc ®Êu tranh chèng x©m lðîc. Tr¶i qua cuéc kh¸ng chiÕn kiªn cðêng vµ gian khæ, vµo gi÷a nh÷ng n¨m 50, (1) Brun©y, Campuchia, §«ng Timo, In®«nªxia, Lµo, Malaixia, Mianma, PhilÝppin, Th¸i Lan, ViÖt Nam vµ Xingapo.

nh©n d©n ViÖt Nam, Lµo, Campuchia ® lÇn lðît ®¸nh ®uæi bän thùc d©n ra khái ®Êt nðíc. Vµo cuèi nh÷ng n¨m 40 vµ nh÷ng n¨m 50 cña thÕ kØ XX, c¸c nðíc ®Õ quèc ¢u _ MÜ ® ph¶i c«ng nhËn ®éc lËp cña PhilÝppin, MiÕn §iÖn, M Lai, Xingapo vµ In®«nªxia. Th¸ng 10 _ 1944, MÜ trë l¹i PhilÝppin, råi tuyªn bè trao tr¶ ®éc lËp cho nðíc nµy (4 _ 7 _ 1946), nhðng vÉn x©y dùng ë ®©y nhiÒu c¨n cø qu©n sù. §Õn n¨m 1992, MÜ míi rót khái 2 c¨n cø qu©n sù cuèi cïng ë PhilÝppin lµ Cl¸c vµ SubÝc.

Phong trµo chèng thùc d©n Anh diÔn ra m¹nh mÏ ë MiÕn §iÖn. Th¸ng 10 _ 1947, Anh kÝ "HiÖp ðíc Anh _ MiÕn" c«ng nhËn MiÕn §iÖn lµ nðíc ®éc lËp vµ tù chñ. Ngµy 4 _ 1 _ 1948, Liªn bang MiÕn §iÖn(1) tuyªn bè ®éc lËp.

Th¸ng 9 _ 1945, thùc d©n Anh t¸i chiÕm M· Lai. Trðíc søc Ðp phong trµo ®Êu tranh cña quÇn chóng, chÝnh phñ Anh ph¶i ®ång ý ®Ó cho M· Lai ®éc lËp. Ngµy 31 _ 8 _ 1957, M· Lai tuyªn bè ®éc lËp. Ngµy 16 _ 9 _ 1963, Liªn bang Malaixia ra ®êi, gåm miÒn §«ng (Xaba, Xarao¾c) vµ miÒn T©y (M· Lai, Xingapo).

Xingapo ®ðîc Anh trao tr¶ quyÒn tù trÞ ngµy 3 _ 6 _ 1959, sau ®ã tham gia Liªn bang Malaixia, nhðng ®Õn ngµy 9 _ 8 _ 1965 l¹i t¸ch ra thµnh nðíc céng hoµ ®éc lËp.

H×nh 14. Lðîc ®å khu vùc §«ng Nam ¸ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai

(1) Tõ th¸ng 6 _ 1989 ®æi thµnh Liªn bang Mianma.

Sau khi cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p th¾ng lîi (1954), nh©n d©n ViÖt Nam, Lµo vµ tiÕp ®ã lµ Campuchia ph¶i tr¶i qua mét cuéc kh¸ng chiÕn chèng chñ nghÜa thùc d©n míi cña MÜ, ®Õn n¨m 1975 míi giµnh ®ðîc th¾ng lîi hoµn toµn. Cßn Brun©y, tíi ngµy 1 _ 1 _ 1984 tuyªn bè lµ quèc gia ®éc lËp n»m trong khèi Liªn hiÖp Anh. §«ng Timo sau cuéc trðng cÇu d©n ý th¸ng 8 _ 1999 ® t¸ch khái In®«nªxia, ngµy 20 _ 5 _ 2002 trë thµnh mét quèc gia ®éc lËp.

Trong bèi c¶nh cña cuéc ChiÕn tranh l¹nh, ®Ó ng¨n chÆn ¶nh hðëng cña chñ nghÜa x héi vµ h¹n chÕ th¾ng lîi cña phong trµo gi¶i phãng d©n téc, th¸ng 9 _ 1954, MÜ cïng Anh, Ph¸p vµ mét sè nðíc ® thµnh lËp khèi qu©n sù mang tªn Tæ chøc hiÖp ðíc phßng thñ tËp thÓ §«ng Nam ¸ (viÕt t¾t theo tiÕng Anh lµ SEATO). Nhðng sau th¾ng lîi cña c¸ch m¹ng ba nðíc §«ng Dð¬ng vµo gi÷a n¨m 1975, khèi SEATO gi¶i thÓ (30 _ 6 _ 1977).

2. In®«nªxia

Ngµy 17 _ 8 _ 1945, sau khi qu©n phiÖt NhËt B¶n ®Çu hµng, Xuc¸cn« ® ®äc Tuyªn ng«n §éc lËp, tuyªn bè thµnh lËp nðíc Céng hoµ In®«nªxia.

Hðëng øng Tuyªn ng«n §éc lËp, nh©n d©n c¶ nðíc, trðíc hÕt lµ ë çc thµnh phè nhð Giaçcta, Xurabaya..., ® næi dËy chiÕm çc c«ng së, ®µi ph¸t thanh vµ giµnh chÝnh quyÒn tõ tay NhËt B¶n. Ngµy 18 _ 8 _ 1945, l nh tô çc chÝnh ®¶ng vµ çc ®oµn thÓ më héi nghÞ cña Uû ban trï bÞ ®éc lËp In®«nªxia, th«ng qua b¶n HiÕn ph¸p, bÇu Xuçcn« lµm Tæng thèng nðíc Céng hoµ In®«nªxia. Th¸ng 11 _ 1945, víi sù gióp ®ì cña qu©n Anh, Hµ Lan quay trë l¹i x©m lðîc In®«nªxia. Cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Hµ Lan, b¶o vÖ ®éc lËp cña nh©n d©n In®«nªxia bïng næ. Th¸ng 5 _ 1949, Hµ Lan vµ In®«nªxia kÝ HiÖp ®Þnh ®×nh chiÕn t¹i Giaçcta. Th¸ng 11 n¨m ®ã, hai bªn kÝ HiÖp ðíc La Hay, theo ®ã nðíc Céng hoµ Liªn bang In®«nªxia n»m trong khèi "Liªn hiÖp Hµ Lan _ In®«nªxia", bÞ phô thuéc nhiÒu mÆt vµo Hµ Lan. Do cuéc ®Êu tranh cña nh©n d©n ®ßi ®éc lËp thËt sù vµ thèng nhÊt, ngµy 15 _ 8 _ 1950, nðíc Céng hoµ In®«nªxia thèng nhÊt ®ðîc thµnh lËp. Cuéc kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n In®«nªxia giµnh ®ðîc th¾ng lîi.

Tõ n¨m 1953, chÝnh phñ cña §¶ng Quèc d©n do Xuc¸cn« ®øng ®Çu ® thùc hiÖn nhiÒu biÖn ph¸p cñng cè nÒn ®éc lËp cña ®Êt nðíc. §ã lµ : phÕ bá ph¸i ®oµn cè vÊn qu©n sù cña Hµ Lan ë In®«nªxia (1953), huû bá HiÖp ðíc La Hay, thu håi miÒn T©y Irian (1963), thùc hiÖn réng r·i c¸c quyÒn tù do, d©n chñ...

Ngµy 30 _ 9 _ 1965, ®¬n vÞ qu©n ®éi b¶o vÖ Phñ Tæng thèng tiÕn hµnh cuéc ®¶o chÝnh qu©n sù. Cuéc ®¶o chÝnh thÊt b¹i. ChÝnh phñ míi ®ðîc thµnh lËp, ®Õn n¨m 1967, tðíng Xuh¸ct« lªn lµm Tæng thèng. T×nh h×nh chÝnh trÞ dÇn dÇn æn ®Þnh, In®«nªxia bðíc vµo giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ, v¨n ho¸ vµ gi¸o dôc. 37

Cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh _ tiÒn tÖ n¨m 1997 ë §«ng Nam ¸ lµm cho In®«nªxia r¬i vµo t×nh tr¹ng rèi lo¹n : Xuh¸ct« rêi khái chøc vô Tæng thèng, m©u thuÉn s¾c téc gay g¾t, kinh tÕ suy sôp. Ph¶i ®Õn n¨m 2001 _ 2002, ®Êt nðíc In®«nªxia míi dÇn dÇn ®ðîc phôc håi nhðng nh÷ng vô khñng bè ë Bali, Giac¸cta..., cïng nh÷ng thiªn tai nhð n¹n ®éng ®Êt, sãng thÇn khiÕn cho In®«nªxia vÉn ph¶i ®èi mÆt víi nhiÒu khã kh¨n, th¸ch thøc.

3. Lµo

Gi÷a th¸ng 8 _ 1945, NhËt B¶n ®Çu hµng §ång minh kh«ng ®iÒu kiÖn. N¾m thêi c¬ thuËn lîi, ngµy 23 _ 8 _ 1945, nh©n d©n Lµo næi dËy giµnh chÝnh quyÒn. Ngµy 12 _ 10, ChÝnh phñ Lµo ra m¾t quèc d©n vµ tuyªn bè ®éc lËp.

Th¸ng 3 _ 1946, thùc d©n Ph¸p trë l¹i t¸i chiÕm Lµo. Nh©n d©n Lµo mét lÇn n÷a ph¶i cÇm sóng kh¸ng chiÕn, b¶o vÖ nÒn ®éc lËp cña m×nh.

Tõ n¨m 1947, dðíi sù l nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng vµ sù gióp ®ì cña qu©n t×nh nguyÖn ViÖt Nam, cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p ë Lµo ngµy cµng ph¸t triÓn, lùc lðîng c¸ch m¹ng ngµy cµng trðëng thµnh.

C¸c chiÕn khu lÇn lðît ®ðîc thµnh lËp ë T©y Lµo, Thðîng Lµo vµ §«ng B¾c Lµo. Ngµy 20 _ 1 _ 1949, qu©n gi¶i phãng nh©n d©n Lµo L¸txav«ng ®ðîc thµnh lËp do Cayxán Ph«mvih¼n chØ huy. Ngµy 13 _ 8 _ 1950, MÆt trËn Lµo tù do vµ ChÝnh phñ kh¸ng chiÕn Lµo ®ðîc thµnh lËp, do Hoµng th©n Xuphanuv«ng ®øng ®Çu.

Trong nh÷ng n¨m 1953 _ 1954, qu©n d©n Lµo ® phèi hîp cïng víi qu©n t×nh nguyÖn ViÖt Nam më c¸c chiÕn dÞch Trung Lµo, H¹ Lµo, Thðîng Lµo..., giµnh th¾ng lîi to lín. Nh÷ng cuéc tÊn c«ng nµy ® phèi hîp chÆt chÏ víi chiÕn trðêng ViÖt Nam, ®Æc biÖt lµ chiÕn dÞch §iÖn Biªn Phñ, gãp phÇn vµo chiÕn th¾ng chung cña nh©n d©n ba nðíc §«ng Dð¬ng. HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬ vÒ §«ng Dð¬ng (7 _ 1954) ® thõa nhËn ®éc lËp, chñ quyÒn vµ toµn vÑn l nh thæ cña Lµo, c«ng nhËn ®Þa vÞ hîp ph¸p cña c¸c lùc lðîng kh¸ng chiÕn Lµo víi mét vïng gi¶i phãng ë SÇm Nða vµ Phongxal×.

Ngay sau khi HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬ vÒ §«ng Dð¬ng võa ®ðîc kÝ kÕt, MÜ ® lËp tøc hÊt c¼ng Ph¸p, ©m mðu biÕn Lµo thµnh thuéc ®Þa kiÓu míi. Tõ ®©y, nh©n d©n Lµo l¹i ph¶i cÇm sóng chèng kÎ thï míi lµ ®Õ quèc MÜ.

Dðíi sù l nh ®¹o cña §¶ng Nh©n d©n Lµo(1) (thµnh lËp ngµy 22 _ 3 _ 1955), cuéc ®Êu tranh cña nh©n d©n Lµo diÔn ra trªn c¶ ba mÆt trËn : qu©n sù _ chÝnh trÞ _ ngo¹i giao, ® ®¸nh b¹i c¸c cuéc tÊn c«ng qu©n sù cña MÜ vµ tay sai.

(1) N¨m 1972 ®æi thµnh §¶ng Nh©n d©n C¸ch m¹ng Lµo.

§Õn ®Çu nh÷ng n¨m 60, qu©n d©n Lµo ® gi¶i phãng 2/3 l nh thæ víi h¬n 1/3 d©n sè c¶ nðíc.

Tõ gi÷a n¨m 1964, cuéc chiÕn tranh x©m lðîc cña MÜ ë Lµo chÝnh thøc chuyÓn sang h×nh th¸i "ChiÕn tranh ®Æc biÖt" vµ tõ n¨m 1969 ®ðîc n©ng lªn thµnh "ChiÕn tranh ®Æc biÖt t¨ng cðêng". Tuy nhiªn, nh©n d©n Lµo ®· tõng bðíc ®¸nh b¹i c¸c kÕ ho¹ch chiÕn tranh cña MÜ vµ lùc lðîng ph¸i h÷u.

Th¸ng 2 _ 1973, HiÖp ®Þnh Viªng Ch¨n vÒ lËp l¹i hoµ b×nh vµ thùc hiÖn hoµ hîp d©n téc ë Lµo ®ðîc kÝ kÕt gi÷a MÆt trËn Lµo yªu nðíc vµ ph¸i h÷u Viªng Ch¨n. ChÝnh phñ Liªn hiÖp d©n téc l©m thêi vµ Héi ®ång Quèc gia chÝnh trÞ liªn hiÖp ®ðîc thµnh lËp.

Mïa xu©n n¨m 1975, cuéc Tæng tiÕn c«ng vµ næi dËy cña qu©n d©n ViÖt Nam th¾ng lîi ® cæ vò vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸ch m¹ng Lµo tiÕn lªn giµnh th¾ng lîi hoµn toµn. Tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng 12 _ 1975, qu©n d©n Lµo dðíi sù l nh ®¹o cña §¶ng Nh©n d©n C¸ch m¹ng ® næi dËy giµnh chÝnh quyÒn trong c¶ nðíc.

Ngµy 2 _ 12 _ 1975, nðíc Céng hoµ D©n chñ Nh©n d©n Lµo chÝnh thøc thµnh lËp. Tõ ®ã, nðíc Lµo bðíc sang thêi k× míi _ x©y dùng ®Êt nðíc vµ ph¸t triÓn kinh tÕ _ x héi.

4. Campuchia

§Çu th¸ng 10 _ 1945, thùc d©n Ph¸p quay trë l¹i x©m lðîc vµ thèng trÞ Campuchia. §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng, tõ n¨m 1951 t¸ch ra thµnh §¶ng Nh©n d©n C¸ch m¹ng Campuchia, ® l nh ®¹o nh©n d©n Campuchia tiÕn hµnh cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p. Lùc lðîng kh¸ng chiÕn ngµy cµng trðëng thµnh. Th¸ng 4 _ 1950, Uû ban MÆt trËn d©n téc thèng nhÊt (MÆt trËn Kh¬me) vµ ChÝnh phñ kh¸ng chiÕn, do S¬n Ngäc Minh ®øng ®Çu, ®ðîc thµnh lËp. Th¸ng 6 _ 1951, qu©n ®éi c¸ch m¹ng Itxar¾c ra ®êi.

Ngµy 9 _ 11 _ 1953, do cuéc vËn ®éng ngo¹i giao cña Quèc vð¬ng N. Xihanóc, ChÝnh phñ Ph¸p ® kÝ hiÖp ðíc "trao tr¶ ®éc lËp cho Campuchia". Tuy vËy, qu©n ®éi Ph¸p vÉn chiÕm ®ãng Campuchia.

Sau thÊt b¹i ë §iÖn Biªn Phñ, thùc d©n Ph¸p ph¶i kÝ HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬ vÒ §«ng Dð¬ng, c«ng nhËn ®éc lËp, chñ quyÒn, thèng nhÊt vµ toµn vÑn l nh thæ cña Campuchia, Lµo vµ ViÖt Nam.

Tõ n¨m 1954 ®Õn ®Çu n¨m 1970, ChÝnh phñ Xihanóc thùc hiÖn ®ðêng lèi hoµ b×nh, trung lËp, kh«ng tham gia bÊt cø khèi liªn minh qu©n sù hoÆc chÝnh trÞ nµo, tiÕp nhËn viÖn trî tõ mäi phÝa, kh«ng cã ®iÒu kiÖn rµng buéc. 39

Sau cuéc ®¶o chÝnh lËt ®æ Xihanóc ngµy 18 _ 3 _ 1970 cña thÕ lùc tay sai MÜ, Campuchia bÞ kÐo vµo quü ®¹o cña cuéc chiÕn tranh thùc d©n kiÓu míi cña MÜ trªn b¸n ®¶o §«ng Dð¬ng. Cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ vµ tay sai cña nh©n d©n Campuchia, víi sù gióp ®ì cña bé ®éi t×nh nguyÖn ViÖt Nam, ph¸t triÓn nhanh chãng. Tõ th¸ng 9 _ 1973, lùc lðîng vò trang Campuchia ® chuyÓn sang tÊn c«ng, bao v©y thñ ®« Phn«m Pªnh vµ çc thµnh phè kh¸c. Mïa xu©n n¨m 1975, qu©n d©n Campuchia më cuéc tÊn c«ng vµo sµo huyÖt cuèi cïng cña ®Þch. Ngµy 17 _ 4 _ 1975, thñ ®« Phn«m Pªnh ®ðîc gi¶i phãng, cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ cña nh©n d©n Campuchia kÕt thóc th¾ng lîi. Ngay sau ®ã, nh©n d©n Campuchia l¹i ph¶i tiÕp tôc cuéc ®Êu tranh chèng tËp ®oµn Kh¬me ®á do P«n Pèt cÇm ®Çu ph¶n béi çch m¹ng, thi hµnh chÝnh s¸ch diÖt chñng, tµn s¸t hµng triÖu ngðêi d©n v« téi. Ngµy 3 _ 12 _ 1978, MÆt trËn d©n téc cøu nðíc Campuchia ®ðîc thµnh lËp. Dðíi sù l nh ®¹o cña MÆt trËn, ®ðîc sù gióp ®ì cña qu©n t×nh nguyÖn ViÖt Nam, qu©n vµ d©n Campuchia næi dËy ë nhiÒu n¬i. Ngµy 7 _ 1 _ 1979, thñ ®« Phn«m Pªnh ®ðîc gi¶i phãng khái chÕ ®é Kh¬me ®á diÖt chñng, Campuchia bðíc vµo thêi k× håi sinh, x©y dùng l¹i ®Êt nðíc. Tuy nhiªn, tõ n¨m 1979, ë Campuchia ® diÔn ra cuéc néi chiÕn gi÷a lùc lðîng cña §¶ng Nh©n d©n Çch m¹ng víi çc phe ph¸i ®èi lËp, chñ yÕu lµ lùc lðîng Kh¬me ®á. Cuéc néi chiÕn kÐo dµi h¬n mét thËp kØ, g©y nhiÒu tæn thÊt cho ®Êt nðíc. Víi sù gióp ®ì cña céng ®ång quèc tÕ, çc bªn Campuchia ® ®i ®Õn tho¶ thuËn hoµ gi¶i vµ hoµ hîp d©n téc. Ngµy 23 _ 10 _ 1991, HiÖp ®Þnh hoµ b×nh vÒ Campuchia ®ðîc kÝ kÕt t¹i Pari. Sau cuéc tæng tuyÓn cö th¸ng 9 _ 1993, Quèc héi míi ® th«ng qua HiÕn ph¸p, tuyªn bè thµnh lËp Vð¬ng quèc Campuchia do N. Xihanóc lµm Quèc vð¬ng. Tõ ®ã, Campuchia bðíc sang mét thêi k× míi. ?

Th¸ng 10 _ 2004, Quèc vð¬ng Xihanóc tuyªn bè tho¸i vÞ. Hoµng tö Xiham«ni lªn kÕ ng«i, trë thµnh Quèc vð¬ng cña Campuchia.

_ Tr×nh bµy kh¸i qu¸t cuéc ®Êu tranh giµnh ®éc lËp cña nh©n d©n §«ng Nam ¸ tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai. _ Çch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945 vµ cuéc ®Êu tranh b¶o vÖ nÒn ®éc lËp cña nh©n d©n In®«nªxia diÔn ra nhð thÕ nµo ? _ Hpy ph©n chia çc giai ®o¹n ph¸t triÓn cña çch m¹ng gi¶i phãng d©n téc ë Lµo tõ n¨m 1945 ®Õn n¨m 1975 vµ nªu néi dung chÝnh cña tõng giai ®o¹n. _ Hpy chän çc sù kiÖn chÝnh trong lÞch sö Campuchia tõ n¨m 1945 ®Õn n¨m 1993 vµ nªu néi dung cña sù kiÖn ®ã.

II _ Qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn cña c¸c nðíc §«ng Nam ¸

C¸c nðíc §«ng Nam ¸ sau khi giµnh ®éc lËp ® bðíc vµo con ®ðêng ph¸t triÓn kinh tÕ d©n téc. Trong qu¸ tr×nh x©y dùng ®Êt nðíc, c¸c quèc gia trong khu vùc ® thùc hiÖn nh÷ng chiÕn lðîc ph¸t triÓn kinh tÕ kh¸c nhau.

1. Nhãm 5 nðíc s¸ng lËp ASEAN

Sau khi giµnh ®ðîc ®éc lËp, çc nðíc In®«nªxia, Malaixia, Xingapo, PhilÝppin, Th¸i Lan vµ Brun©y ®Òu tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ theo m« h×nh cña çc nðíc tð b¶n chñ nghÜa. Ngoµi Brun©y, 5 nðíc cßn l¹i (gäi lµ nhãm nðíc s¸ng lËp ASEAN) ®Òu tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ thay thÕ nhËp khÈu (chiÕn lðîc kinh tÕ hðíng néi) víi môc tiªu nhanh chãng xo¸ bá nghÌo nµn, l¹c hËu, x©y dùng nÒn kinh tÕ tù chñ. ChiÕn lðîc hðíng néi nh×n chung ®ðîc thùc hiÖn trong kho¶ng nh÷ng n¨m 50 _ 60 ; tuy nhiªn, thêi ®iÓm b¾t ®Çu vµ kÕt thóc qu¸ tr×nh nµy ë çc nðíc kh«ng gièng nhau.

PhilÝppin thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ thay thÕ nhËp khÈu sím nhÊt vµ dµi nhÊt (1946 _ 1970), cßn Xingapo thùc hiÖn chiÕn lðîc nµy trong thêi gian ng¾n nhÊt (1961 _ 1964), Malaixia (1957 _ 1970), Th¸i Lan (1961 _ 1972), In®«nªxia (1950 _ 1965).

Néi dung chñ yÕu cña chiÕn lðîc kinh tÕ hðíng néi lµ ®Èy m¹nh ph¸t triÓn çc ngµnh c«ng nghiÖp s¶n xuÊt hµng tiªu dïng néi ®Þa thay thÕ hµng nhËp khÈu, lÊy thÞ trðêng trong nðíc lµm chç dùa ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt. Thùc hiÖn chiÕn lðîc c«ng nghiÖp ho¸ thay thÕ nhËp khÈu, çc nðíc ® ®¹t ®ðîc mét sè thµnh tùu ®¸ng kÓ, ®¸p øng ®ðîc nhu cÇu cña nh©n d©n, ph¸t triÓn mét sè ngµnh chÕ biÕn, chÕ t¹o, gi¶i quyÕt n¹n thÊt nghiÖp,... Xingapo x©y dùng ®ðîc c¬ së h¹ tÇng (®ðêng s¸, bÕn c¶ng,...) tèt nhÊt khu vùc. Sau 11 n¨m ph¸t triÓn, kinh tÕ Th¸i Lan cã bðíc tiÕn dµi. KÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ 6 n¨m (1961 _ 1966) ®· t¨ng thu nhËp quèc d©n lªn 7,6%, dù tr÷ ngo¹i tÖ vµ vµng t¨ng 15%. Sau kÕ ho¹ch 5 n¨m (1966 _ 1970), miÒn T©y Malaixia ®· chÊm døt nhËp khÈu g¹o, miÒn §«ng gi¶m nhËp khÈu g¹o... In®«nªxia x©y dùng çc khu c«ng nghiÖp cã quy m« lín, s¶n xuÊt thay thÕ ®ðîc mét phÇn çc mÆt hµng c«ng nghiÖp nhËp khÈu.

Tuy nhiªn, chiÕn lðîc kinh tÕ hðíng néi còng béc lé mét sè h¹n chÕ : thiÕu nguån vèn, nguyªn liÖu vµ c«ng nghÖ ; chi phÝ cao dÉn tíi lµm ¨n thua lç, tÖ tham nhòng, quan liªu ph¸t triÓn ; ®êi sèng ngðêi lao ®éng cßn khã kh¨n, chða gi¶i quyÕt ®ðîc quan hÖ gi÷a t¨ng trðëng víi c«ng b»ng x héi. Sù h¹n chÕ cña chiÕn lðîc nµy ® buéc chÝnh phñ 5 nðíc nãi trªn, tõ thËp kØ 60 _ 70 trë ®i, chuyÓn sang chiÕn lðîc c«ng nghiÖp ho¸ lÊy xuÊt khÈu lµm chñ ®¹o

(chiÕn lðîc kinh tÕ hðíng ngo¹i), "më cöa" nÒn kinh tÕ, thu hót vèn vµ kÜ thuËt cña nðíc ngoµi, tËp trung s¶n xuÊt hµng ho¸ ®Ó xuÊt khÈu, ph¸t triÓn ngo¹i thð¬ng.

Sau khi thùc hiÖn chiÕn lðîc kinh tÕ hðíng ngo¹i, c¸c nðíc trªn ® thu ®ðîc nhiÒu thµnh tùu. TØ träng c«ng nghiÖp trong nÒn kinh tÕ quèc d©n ® lín h¬n n«ng nghiÖp, mËu dÞch ®èi ngo¹i t¨ng trðëng nhanh.

N¨m 1980, tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña 5 quèc gia s¸ng lËp ASEAN ®¹t tíi 130 tØ USD, chiÕm 14% tæng kim ng¹ch ngo¹i thð¬ng cña c¸c quèc gia vµ khu vùc ®ang ph¸t triÓn. VÊn ®Ò c«ng b»ng x· héi vµ t¨ng trðëng ®ðîc c¶i thiÖn. ThËp kØ 70 ®· chøng kiÕn tèc ®é ph¸t triÓn cao cña nÒn kinh tÕ In®«nªxia : tõ 2,5% (nh÷ng n¨m 60) lªn 7% _ 7,5%. Tèc ®é t¨ng trðëng kinh tÕ cña Th¸i Lan (1985 _ 1995) lµ 9% ; cña Malaixia ®¹t tõ 6,3% ®Õn 8,5% (1960 _ 1990). Xingapo lµ nðíc chuyÓn biÕn m¹nh nhÊt víi tèc ®é t¨ng trðëng 12% (1966 _ 1973) vµ trë thµnh "con rång" næi tréi nhÊt trong 4 "con rång kinh tÕ" cña ch©u ¸.

MÆc dï ®¹t ®ðîc thµnh tùu to lín, nhðng chiÕn lðîc nµy còng cã nh÷ng h¹n chÕ nhð phô thuéc vµo vèn vµ thÞ trðêng bªn ngoµi qu¸ lín, ®Çu tð bÊt hîp lÝ...

BiÓu hiÖn ®iÓn h×nh cña sù h¹n chÕ nµy lµ cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh _ tiÒn tÖ n¨m 1997 t¸c ®éng lín vµo nÒn kinh tÕ cña c¸c nðíc Th¸i Lan, In®«nªxia, PhilÝppin, Malaixia vµ Xingapo. Cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng chÝnh trÞ kh«ng æn ®Þnh ë mét sè nðíc. §Õn nh÷ng n¨m 1999 _ 2000, kinh tÕ cña c¸c nðíc nµy míi ®ðîc kh«i phôc, tèc ®é t¨ng trðëng cña c¶ khu vùc lµ 4% _ 5%.

2. Nhãm c¸c nðíc §«ng Dð¬ng

Sau khi giµnh ®ðîc ®éc lËp, c¸c nðíc §«ng Dð¬ng(1) vÒ c¬ b¶n ® ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ tËp trung vµ ® ®¹t ®ðîc mét sè thµnh tùu, nhðng cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n. Vµo nh÷ng n¨m 80 _ 90 cña thÕ kØ XX, c¸c nðíc nµy tõng bðíc chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trðêng.

Trong thêi k× x©y dùng ®Êt nðíc, mÆc dï ® ®¹t ®ðîc mét sè thµnh tùu bðíc ®Çu, nhðng Lµo vÉn lµ nðíc n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp vµ dÞch vô chða ph¸t triÓn. Tõ cuèi nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kØ XX, Lµo thùc hiÖn c«ng cuéc ®æi míi, kinh tÕ cã nh÷ng bðíc ph¸t triÓn kh¸ nhanh, ®êi sèng c¸c d©n téc ®ðîc c¶i thiÖn. N¨m 2000, GDP t¨ng 5,7%, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp t¨ng 4,5%, c«ng nghiÖp t¨ng 9,2%. Tuy nhiªn, b×nh qu©n thu nhËp theo ®Çu ngðêi cßn thÊp (281 USD n¨m 1999 vµ 324 USD n¨m 2000).

Sau khi thµnh lËp Vð¬ng quèc (1993), t×nh h×nh chÝnh trÞ dÇn dÇn æn ®Þnh, Campuchia bðíc vµo giai ®o¹n phôc håi kinh tÕ vµ x héi, ®¹t ®ðîc mét sè thµnh tùu ®¸ng kÓ. (1) Néi dung lÞch sö ViÖt Nam giai ®o¹n nµy ®ðîc ®Ò cËp trong c¸c bµi vÒ lÞch sö ViÖt Nam ë phÇn sau.

TØ lÖ t¨ng trðëng GDP n¨m 1999 lµ 6,9%, n¨m 2000 lµ 5,4%. MÆc dï tØ lÖ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp t¨ng 7% (1995), nhðng Campuchia vÉn lµ nðíc n«ng nghiÖp, thu nhËp quèc d©n b×nh qu©n theo ®Çu ngðêi cßn thÊp (265 USD n¨m 2000).

3. C¸c nðíc kh¸c ë §«ng Nam ¸

NÒn kinh tÕ Brun©y cã nÐt kh¸c víi 5 nðíc s¸ng lËp ASEAN. HÇu nhð toµn bé nÒn kinh tÕ Brun©y ®Òu dùa vµo nguån thu tõ dÇu má vµ khÝ tù nhiªn (chiÕm tíi 75% thu nhËp trong nðíc). Lð¬ng thùc, thùc phÈm ph¶i nhËp tíi 80%. Do cã nhiÒu dÇu löa vµ khÝ ®èt, d©n sè l¹i Ýt (336 000 ngðêi _ n¨m 2000), nªn tæng thu nhËp b×nh qu©n theo ®Çu ngðêi cña nðíc nµy lªn tíi 18 000 USD (2000). Tõ gi÷a nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kØ XX, ChÝnh phñ tiÕn hµnh ®iÒu chØnh c¸c chÝnh s¸ch c¬ b¶n nh»m ®a d¹ng ho¸ nÒn kinh tÕ, tiÕt kiÖm n¨ng lðîng, gia t¨ng c¸c mÆt hµng tiªu dïng vµ xuÊt khÈu.

Sau gÇn 30 n¨m thi hµnh chÝnh s¸ch tù lùc hðíng néi cña chÝnh quyÒn qu©n sù, Mianma cã c¬ së h¹ tÇng rÊt l¹c hËu, xuÊt khÈu g¹o _ thÕ m¹nh cña Mianma _ gi¶m dÇn, tèc ®é t¨ng trðëng kinh tÕ rÊt thÊp... Tõ cuèi n¨m 1998, ChÝnh phñ tiÕn hµnh c¶i çch kinh tÕ víi ba chÝnh s¸ch lín : kªu gäi ®Çu tð vµ "më cöa", gi¶i phãng khu vùc kinh tÕ tð nh©n, xö lÝ cã hiÖu qu¶ çc doanh nghiÖp nhµ nðíc. Cuéc c¶i çch bðíc ®Çu mang l¹i sù khëi s¾c cho nÒn kinh tÕ. Tèc ®é t¨ng trðëng GDP n¨m 1995 lµ 7% ; n¨m 1998 : 5,8% ; n¨m 1999 : 11%, n¨m 2000 : 6,2%. ?

_ Nªu nh÷ng nÐt chÝnh trong c«ng cuéc x©y dùng ®Êt nðíc ë Lµo vµ Campuchia.

_ So s¸nh c¸c chiÕn lðîc kinh tÕ hðíng néi vµ hðíng ngo¹i cña nhãm nðíc s¸ng lËp ASEAN. Néi dung, thµnh tùu vµ h¹n chÕ cña tõng chiÕn lðîc.

III _ Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña tæ chøc ASEAN

Bðíc vµo nöa sau nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kØ XX, t×nh h×nh §«ng Nam ¸ vµ thÕ giíi cã nhiÒu biÕn chuyÓn t¸c ®éng tíi çc nðíc trong khu vùc. Sau h¬n 20 n¨m ®Êu tranh giµnh vµ b¶o vÖ ®éc lËp còng nhð x©y dùng kinh tÕ, nhiÒu nðíc trong khu vùc bðíc vµo thêi k× æn ®Þnh, dèc søc ph¸t triÓn kinh tÕ. Çc nðíc ®Òu cã nhu cÇu hîp t¸c víi nhau ®Ó cïng ph¸t triÓn. Trong bèi c¶nh MÜ ngµy cµng sa lÇy trªn chiÕn trðêng §«ng Dð¬ng, hä muèn liªn kÕt l¹i ®Ó mét mÆt gi¶m bít søc Ðp cña çc nðíc lín, mÆt kh¸c h¹n chÕ ¶nh hðëng cña chñ nghÜa x héi ®ang th¾ng lîi ë Trung Quèc vµ ViÖt Nam. H¬n n÷a, nh÷ng tæ chøc hîp t¸c mang tÝnh khu vùc trªn thÕ giíi xuÊt hiÖn ngµy cµng nhiÒu, nhÊt lµ sù thµnh c«ng cña Khèi thÞ trðêng chung ch©u ¢u (EEC) ® cæ vò rÊt lín ®èi víi çc nðíc §«ng Nam ¸. 43

Ngµy 8 _ 8 _ 1967, HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ (viÕt t¾t theo tiÕng Anh lµ ASEAN) ®ðîc thµnh lËp t¹i B¨ng Cèc (Th¸i Lan) víi sù tham gia cña 5 nðíc : In®«nªxia, Malaixia, PhilÝppin, Xingapo vµ Th¸i Lan.

Môc tiªu cña ASEAN lµ ph¸t triÓn kinh tÕ vµ v¨n ho¸ th«ng qua nh÷ng nç lùc hîp t¸c chung gi÷a c¸c nðíc thµnh viªn, trªn tinh thÇn duy tr× hoµ b×nh vµ æn ®Þnh khu vùc.

Trong giai ®o¹n ®Çu (1967 _ 1975), ASEAN lµ mét tæ chøc non trÎ, sù hîp t¸c trong khu vùc cßn láng lÎo, chða cã vÞ thÕ trªn trðêng quèc tÕ. Tõ gi÷a nh÷ng n¨m 70, ASEAN cã nh÷ng bðíc tiÕn míi. Sù ph¸t triÓn nµy ®ðîc ®¸nh dÊu b»ng Héi nghÞ cÊp cao lÇn thø nhÊt häp t¹i Bali (In®«nªxia) th¸ng 2 _ 1976 víi viÖc kÝ HiÖp ðíc th©n thiÖn vµ hîp t¸c ë §«ng Nam ¸ (gäi t¾t lµ HiÖp ðíc Bali).

HiÖp ðíc Bali x¸c ®Þnh nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n trong quan hÖ gi÷a çc nðíc : t«n träng ®éc lËp, chñ quyÒn vµ toµn vÑn l nh thæ ; kh«ng can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé cña nhau ; kh«ng sö dông vò lùc hoÆc ®e do¹ dïng vò lùc ®èi víi nhau ; gi¶i quyÕt çc tranh chÊp b»ng biÖn ph¸p hoµ b×nh ; hîp t¸c ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶ trong çc lÜnh vùc kinh tÕ, v¨n ho¸ vµ x héi.

Vµo thêi ®iÓm nµy, quan hÖ gi÷a çc nðíc §«ng Dð¬ng vµ ASEAN bðíc ®Çu ®ðîc c¶i thiÖn. Hai nhãm nðíc ® thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao vµ b¾t ®Çu cã çc chuyÕn ®i th¨m lÉn nhau cña çc nhµ l nh ®¹o cÊp cao.

Tuy nhiªn, tõ cuèi thËp kØ 70 ®Õn gi÷a thËp kØ 80 cña thÕ kØ XX, t×nh h×nh gi÷a hai nhãm nðíc c¨ng th¼ng do sù kÝch ®éng, can thiÖp cña c¸c nðíc lín khi ViÖt Nam ®ða qu©n vµo gióp ®ì nh©n d©n Campuchia lËt ®æ chÕ ®é Kh¬me ®á. §Õn gi÷a nh÷ng n¨m 80, khi t×nh h×nh Campuchia dÇn dÇn hoµ dÞu, ASEAN b¾t ®Çu qu¸ tr×nh ®èi tho¹i víi ViÖt Nam. §©y còng lµ thêi k× kinh tÕ c¸c nðíc ASEAN b¾t ®Çu t¨ng trðëng.

N¨m 1984, sau khi giµnh ®ðîc ®éc lËp, Brun©y gia nhËp vµ trë thµnh thµnh viªn thø 6 cña ASEAN.

Tõ ®Çu nh÷ng n¨m 90, ChiÕn tranh l¹nh chÊm døt vµ "vÊn ®Ò Campuchia" ®ðîc gi¶i quyÕt, t×nh h×nh chÝnh trÞ khu vùc ®ðîc c¶i thiÖn c¨n b¶n, ASEAN cã ®iÒu kiÖn më réng tæ chøc, kÕt n¹p thµnh viªn míi.

N¨m 1992, ViÖt Nam vµ Lµo tham gia HiÖp ðíc Bali. TiÕp ®ã, ngµy 28 _ 7 _ 1995, ViÖt Nam trë thµnh thµnh viªn thø 7 cña ASEAN. N¨m 1997, Lµo vµ Mianma gia nhËp ASEAN. N¨m 1999, Campuchia ®ðîc kÕt n¹p vµo tæ chøc nµy.

Nhð vËy, tõ 5 nðíc s¸ng lËp ban ®Çu, ASEAN ® ph¸t triÓn thµnh 10 nðíc thµnh viªn. Tõ ®©y, ASEAN ®Èy m¹nh ho¹t ®éng hîp t¸c kinh tÕ, x©y dùng §«ng Nam ¸ thµnh khu vùc hoµ b×nh, æn ®Þnh ®Ó cïng ph¸t triÓn. 44

N¨m 1992, ASEAN quyÕt ®Þnh sÏ tæ chøc §«ng Nam ¸ thµnh mét khu vùc mËu dÞch tù do (viÕt t¾t tiÕng Anh lµ AFTA) trong vßng 10 _ 15 n¨m. N¨m 1993, theo s¸ng kiÕn cña ASEAN, DiÔn ®µn khu vùc (viÕt t¾t tiÕng Anh lµ ARF) ®ðîc thµnh lËp víi sù tham gia cña 18 nðíc trong vµ ngoµi khu vùc(1), nh»m t¹o nªn m«i trðêng hoµ b×nh vµ æn ®Þnh cho sù ph¸t triÓn cña §«ng Nam ¸. N¨m 1996, Héi nghÞ lÇn thø nhÊt cña tæ chøc DiÔn ®µn hîp t¸c ¸ _ ¢u (viÕt t¾t lµ ASEM) häp ë B¨ng Cèc cã c¸c vÞ nguyªn thñ cña 15 nðíc ch©u ¢u, 10 nðíc ch©u ¸ vµ Chñ tÞch Uû ban ch©u ¢u tham gia nh»m t¨ng cðêng sù hîp t¸c gi÷a c¸c nðíc thuéc hai ch©u lôc(2).

H×nh 15. C¸c nhµ l·nh ®¹o 10 nðíc ASEAN t¹i Héi nghÞ cÊp cao (kh«ng chÝnh thøc) lÇn thø ba (PhilÝppin, 11 _ 1999)

Th¸ng 11 _ 2007, Héi nghÞ cÊp cao ASEAN lÇn thø 13 ® kÝ kÕt b¶n HiÕn chð¬ng ASEAN nh»m x©y dùng mét Céng ®ång ASEAN cã vÞ thÕ cao h¬n vµ hiÖu qu¶ h¬n. ?

_ Nguyªn nh©n ra ®êi cña tæ chøc ASEAN lµ g× ? _ Hpy cho biÕt néi dung chÝnh cña HiÖp ðíc Bali n¨m 1976.

C©u hái Vµ BµI TËP

1. LËp niªn biÓu vÒ c¸c sù kiÖn chÝnh trong qu¸ tr×nh ®Êu tranh giµnh ®éc lËp vµ x©y dùng ®Êt nðíc cña nh©n d©n §«ng Nam ¸ (1945 _ 2000). 2. T¹i sao nãi tõ ®Çu nh÷ng n¨m 90, mét thêi k× míi ®· më ra cho c¸c nðíc §«ng Nam ¸ ?

3. Sðu tÇm nh÷ng tµi liÖu lÞch sö (¶nh, v¨n kiÖn, c¸c b¶n Tuyªn bè, sè liÖu...) vÒ tæ chøc ASEAN vµ quan hÖ ViÖt Nam _ ASEAN.

(1) §Õn n¨m 2005, ARF bao gåm 23 thµnh viªn. (2) Héi nghÞ ASEM 5 (2004) t¹i Hµ Néi ® kÕt n¹p thªm 10 nðíc ch©u ¢u vµ 3 nðíc ch©u ¸.

Ên ®é vµ khu vùc trung ®«ng Sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, cuéc ®Êu tranh giµnh ®éc lËp cña nh©n d©n Ên §é d©ng cao vµ giµnh ®ðîc th¾ng lîi cuèi cïng. TiÕp ®ã, nh©n d©n Ên §é ®¹t ®ðîc nhiÒu thµnh tùu trong c«ng cuéc x©y dùng kinh tÕ _ x· héi. ë khu vùc Trung §«ng, t×nh h×nh ngµy cµng c¨ng th¼ng do sù tranh chÊp quyÒn lîi gi÷a c¸c nðíc ®Õ quèc. Cuéc ®Êu tranh giµnh ®éc lËp cña nh©n d©n Palextin, mÆc dï ®¹t ®ðîc nh÷ng thµnh qu¶ bðíc ®Çu, nhðng vÉn cßn nhiÒu khã kh¨n.

I _ Ên §é

Ên §é lµ nðíc lín thø hai ë ch©u ¸, víi diÖn tÝch gÇn 3,3 triÖu km2, d©n sè 1 tØ 20 triÖu ngðêi (n¨m 2000).

1. Cuéc ®Êu tranh giµnh ®éc lËp

Trong nh÷ng n¨m 1945 _ 1947, cuéc ®Êu tranh ®ßi ®éc lËp cña nh©n d©n Ên §é dðíi sù l nh ®¹o cña §¶ng Quèc ®¹i bïng lªn m¹nh mÏ.

N¨m 1946, ë Ên §é ®· x¶y ra 848 cuéc b·i c«ng. Tiªu biÓu lµ ngµy 19 _ 2 _ 1946, hai v¹n thuû binh trªn 20 chiÕn h¹m ë Bombay næi dËy khëi nghÜa, h¹ cê Anh, tæ chøc biÓu t×nh chèng ®Õ quèc Anh, ®ßi ®éc lËp d©n téc. Cuéc næi dËy nµy nhanh chãng ®ðîc sù hðëng øng cña çc lùc lðîng d©n téc. Ngµy 22 _ 2, ë Bombay b¾t ®Çu cuéc b·i c«ng, tuÇn hµnh vµ mÝt tinh cña quÇn chóng, thu hót 20 v¹n c«ng nh©n, häc sinh, sinh viªn tham gia. Cuéc ®Êu tranh ë Bombay ®· kÐo theo nhiÒu vô næi dËy cña nh©n d©n Cancótta, Ma®r¸t, Carasi,... vµ çc cuéc xung ®ét vò trang cña n«ng d©n víi ®Þa chñ vµ c¶nh s¸t ë çc tØnh. Phong trµo Tebhaga ("mét phÇn ba") cña n«ng d©n ®ßi chñ ®Êt h¹ møc t« xuèng 1/3 thu ho¹ch diÔn ra ë nhiÒu ®Þa phð¬ng, tiªu biÓu lµ ë Bengan. §Çu n¨m 1947, cao trµo b·i c«ng cña c«ng nh©n tiÕp tôc bïng næ ë nhiÒu thµnh phè lín nhð cuéc b·i c«ng cña h¬n 40 v¹n c«ng nh©n ë Cancótta th¸ng 2 _ 1947.

Quy m« réng lín vµ khÝ thÕ cña phong trµo ®Êu tranh ® lµm cho chÝnh quyÒn thùc d©n Anh kh«ng thÓ tiÕp tôc thèng trÞ Ên §é theo h×nh thøc thùc d©n kiÓu cò ®ðîc n÷a, ph¶i nhðîng bé, høa sÏ trao quyÒn tù trÞ cho Ên §é vµ ngðêi Anh sÏ rêi khái Ên §é trðíc th¸ng 7 _ 1948.

Maob¸tt¬n _ Phã vð¬ng cuèi cïng cña Anh _ ®Õn Ên §é th¸ng 4 _ 1947, ®· thð¬ng lðîng víi §¶ng Quèc ®¹i vµ Liªn ®oµn Håi gi¸o Ên §é, ®Ò ra phð¬ng ¸n ®éc lËp cho Ên §é, ®ðîc gäi lµ "phð¬ng ¸n Maob¸tt¬n". Theo phð¬ng ¸n nµy, Ên §é sÏ bÞ chia thµnh hai nðíc tù trÞ dùa trªn c¬ së t«n gi¸o : Ên §é cña ngðêi theo Ên §é gi¸o vµ Pakixtan cña nh÷ng ngðêi theo Håi gi¸o.

H×nh 16. Nªru (thø nhÊt, bªn tr¸i) vµ Maob¸tt¬n (bªn ph¶i) héi ®µm vÒ viÖc trao tr¶ ®éc lËp cho Ên §é

Trªn c¬ së tho¶ thuËn nµy, ngµy 15 _ 8 _ 1947, Ên §é ® t¸ch thµnh hai quèc gia : Ên §é vµ Pakixtan(1).

Kh«ng tho¶ m n víi quy chÕ tù trÞ, §¶ng Quèc ®¹i ® l nh ®¹o nh©n d©n ®Êu tranh giµnh ®éc lËp d©n téc hoµn toµn trong nh÷ng n¨m 1948 _ 1950.

Ngµy 30 _ 1 _ 1948, vÞ l nh tô kiÖt xuÊt M. Gan®i bÞ bän ph¶n ®éng cùc ®oan ¸m s¸t. Tuy vËy, §¶ng Quèc ®¹i do G. Nªru ®øng ®Çu vÉn tiÕp tôc con ®ðêng ®Êu tranh v× ®éc lËp d©n téc.

Trðíc søc Ðp cña phong trµo quÇn chóng, thùc d©n Anh buéc ph¶i c«ng nhËn ®éc lËp hoµn toµn cña Ên §é. Ngµy 26 _ 1 _ 1950, Ên §é tuyªn bè ®éc lËp vµ thµnh lËp nðíc céng hoµ.

Nðíc Céng hoµ Ên §é ®ðîc thµnh lËp ®¸nh dÊu th¾ng lîi to lín cña nh©n d©n Ên §é dðíi sù l nh ®¹o cña §¶ng Quèc ®¹i do M. Gan®i vµ G. Nªru ®øng ®Çu. Sù kiÖn nµy cã ¶nh hðëng quan träng ®Õn phong trµo gi¶i phãng d©n téc trªn thÕ giíi. (1) Khi ®ã, Pakixtan gåm hai phÇn ë phÝa t©y vµ phÝa ®«ng Ên §é. Ngµy 26 - 3 - 1971, nh©n d©n miÒn §«ng Pakixtan, vèn lµ céng ®ång ngðêi Bengan, ® næi dËy ®Êu tranh vò trang, tuyªn bè t¸ch khái Pakixtan, thµnh lËp nðíc Céng hoµ Nh©n d©n B¨ngla®Ðt.

H×nh 17. Lðîc ®å c¸c nðíc Nam ¸ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai

2. C«ng cuéc x©y dùng ®Êt nðíc

Trong thêi k× x©y dùng ®Êt nðíc, Ên §é ® thùc hiÖn nh÷ng kÕ ho¹ch dµi h¹n nh»m ph¸t triÓn kinh tÕ _ x héi vµ v¨n ho¸. Nhê thµnh tùu cña cuéc "c¸ch m¹ng xanh" trong n«ng nghiÖp, tõ gi÷a nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kØ XX, Ên §é ® tù tóc ®ðîc lð¬ng thùc cho gÇn 1 tØ ngðêi vµ b¾t ®Çu xuÊt khÈu. S¶n xuÊt c«ng nghiÖp t¨ng, ®Æc biÖt lµ c«ng nghiÖp nÆng ; c¬ së h¹ tÇng ®ðîc x©y dùng hiÖn ®¹i.

Qua 7 kÕ ho¹ch 5 n¨m, nÒn c«ng nghiÖp Ên §é gi÷ ®ðîc møc ph¸t triÓn trung b×nh lµ 5%/n¨m. Ên §é chÕ t¹o ®ðîc m¸y mãc, thiÕt bÞ ngµnh dÖt, ho¸ chÊt, m¸y bay, tµu thuû, ®Çu m¸y xe löa, ti vi mµu,... NhiÒu nhµ m¸y ®iÖn (nhiÖt ®iÖn, thuû ®iÖn, ®iÖn nguyªn tö...) ®ðîc x©y dùng, ®¶m b¶o nhu cÇu vÒ ®iÖn cho Ên §é,... Vµo nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kØ XX, Ên §é ®øng thø 10 trong nh÷ng nðíc s¶n xuÊt c«ng nghiÖp lín nhÊt thÕ giíi. Tèc ®é t¨ng trðëng GDP n¨m 1995 ®¹t 7,4% ; n¨m 1998 : 6% ; n¨m 1999 : 7,1% ; n¨m 2000 : 3,9%.

Trong ba thËp niªn cuèi thÕ kØ XX, Ên §é ®Çu tð nhiÒu vµo lÜnh vùc c«ng nghÖ cao, trðíc hÕt lµ c«ng nghÖ th«ng tin vµ viÔn th«ng, ®ang cè g¾ng vð¬n lªn hµng c¸c cðêng quèc vÒ c«ng nghÖ phÇn mÒm, c«ng nghÖ h¹t nh©n, c«ng nghÖ

vò trô... Cuéc "c¸ch m¹ng chÊt x¸m" b¾t ®Çu tõ nh÷ng n¨m 90 ® ®ða Ên §é trë thµnh mét trong nh÷ng nðíc s¶n xuÊt phÇn mÒm lín nhÊt thÕ giíi. Trong c¸c lÜnh vùc v¨n ho¸, gi¸o dôc vµ khoa häc _ kÜ thuËt, Ên §é cã nh÷ng bðíc tiÕn nhanh chãng. N¨m 1974, Ên §é thö thµnh c«ng bom nguyªn tö ; n¨m 1975 phãng vÖ tinh nh©n t¹o lªn quü ®¹o Tr¸i §Êt b»ng tªn löa cña m×nh. N¨m 1996, víi viÖc

phãng thµnh c«ng vÖ tinh ®Þa tÜnh, Ên §é trë thµnh mét trong 6 nðíc(1) cã kh¶

n¨ng phãng vÖ tinh lªn vò trô. §Õn n¨m 2002, Ên §é cã 7 vÖ tinh nh©n t¹o ®ang ho¹t ®éng trong vò trô.

VÒ ®èi ngo¹i, Ên §é thi hµnh chÝnh s¸ch hoµ b×nh, trung lËp tÝch cùc, lu«n lu«n ñng hé cuéc ®Êu tranh giµnh ®éc lËp cña c¸c d©n téc. Ên §é lµ mét trong nh÷ng nðíc s¸ng lËp Phong trµo kh«ng liªn kÕt. VÞ thÕ cña Ên §é ngµy cµng ®ðîc n©ng cao trªn trðêng quèc tÕ. Ên §é chÝnh thøc thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao víi ViÖt Nam ngµy 7 _ 1 _ 1972. ?

_ Tr×nh bµy nh÷ng nÐt chÝnh cña cuéc ®Êu tranh giµnh ®éc lËp ë Ên §é sau n¨m 1945. _ Nªu kÕt qu¶ cña cuéc "c¸ch m¹ng xanh" ë Ên §é.

II _ Khu vùc Trung §«ng

Khu vùc Trung §«ng (hay cßn gäi lµ T©y ¸) cã diÖn tÝch 4,7 triÖu km2 vµ d©n sè lµ 189 triÖu ngðêi (n¨m 2000), bao gåm phÇn lín c¸c nðíc A RËp. §©y lµ khu vùc cã nguån dÇu má chiÕm 2/3 tr÷ lðîng toµn thÕ giíi vµ lµ n¬i tiÕp gi¸p víi ba ch©u lôc (¸, Phi, ¢u). Cïng víi kªnh ®µo Xuyª, n¬i nµy trë thµnh ®Çu mèi giao th«ng quan träng cña thÕ giíi. Do ®ã, Trung §«ng lu«n lµ môc tiªu nhßm ngã, tranh giµnh cña c¸c ®Õ quèc phð¬ng T©y. Sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, khu vùc nµy bÞ Anh ®« hé. Sau ChiÕn tranh

thÕ giíi thø hai, MÜ t×m c¸ch hÊt c¼ng Anh ®Ó khèng chÕ Trung §«ng. MÜ thi

hµnh chÝnh s¸ch lîi dông m©u thuÉn gi÷a ngðêi A RËp vµ ngðêi Do Th¸i, ñng hé chñ nghÜa phôc quèc cña ngðêi Do Th¸i, can thiÖp vµo vÊn ®Ò Palextin vµ

Trung §«ng. Sù xung ®ét gi÷a hai d©n téc Do Th¸i vµ A RËp Palextin ngµy

cµng c¨ng th¼ng, ngðêi Anh kh«ng gi¶i quyÕt næi, buéc ph¶i ®ða vÊn ®Ò Palextin ra Liªn hîp quèc.

(1) 6 nðíc cã kh¶ n¨ng phãng vÖ tinh lªn vò trô lµ Nga, MÜ, Trung Quèc, NhËt B¶n, Ph¸p, Ên §é.

H×nh 18. Lðîc ®å khu vùc Trung §«ng sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai

Theo NghÞ quyÕt 181 (29 _ 11 _ 1947) cña Liªn hîp quèc, sù ®« hé cña Anh bÞ huû bá vµ l nh thæ Palextin bÞ chia lµm hai quèc gia : mét cña ngðêi A RËp Palextin, mét cña ngðêi Do Th¸i. Ngµy 14 _ 5 _ 1948, Nhµ nðíc Do Th¸i thµnh lËp, lÊy tªn lµ Ixraen. Kh«ng t¸n thµnh NghÞ quyÕt 181, ngµy 15 _ 5 _ 1948, b¶y nðíc A RËp(1) ® tÊn c«ng Ixraen. Tõ ®ã, xung ®ét gi÷a Ixraen vµ Palextin diÔn ra liªn miªn. Tr¶i qua 4 cuéc chiÕn tranh(2), Ixraen ®· chiÕm toµn bé l·nh thæ dµnh cho Palextin, b¸n ®¶o Xinai cña Ai CËp (b¸n ®¶o nµy ®ðîc tr¶ cho Ai CËp n¨m 1979), cao nguyªn G«lan (Xiri) vµ miÒn Nam Lib¨ng(3).

Ngµy 28 _ 5 _ 1964, t¹i Giªruxalem, Tæ chøc gi¶i phãng Palextin (PLO) ®ðîc thµnh lËp, ® ®oµn kÕt réng r i c¸c lùc lðîng yªu nðíc ®Êu tranh cho sù nghiÖp gi¶i phãng Palextin. N¨m 1975, Liªn hîp quèc c«ng nhËn quyÒn bÊt kh¶ x©m ph¹m cña nh©n d©n Palextin. Ngµy 15 _ 11 _ 1988, Nhµ nðíc Palextin ra ®êi. Th¸ng 3 _ 1989, Y. Araph¸t ®ðîc bÇu lµm Tæng thèng ®Çu tiªn cña Nhµ nðíc nµy. (1) Ai CËp, Xiri, Lib¨ng, Ir¾c, Gioãc®ani, A RËp Xªót vµ Yªmen. (2) LÇn thø nhÊt vµo th¸ng 5 - 1948, lÇn 2 : 1956, lÇn 3 : 1967, lÇn 4 : 1973. (3) Th¸ng 5 − 2000, Ixraen rót hÕt qu©n khái Nam Lib¨ng, chÊm døt 22 n¨m chiÕm ®ãng (tõ n¨m 1978).

Y. Araph¸t (1929 _ 2004) theo ®¹o Håi ; n¨m 1948, tham gia cuéc chiÕn tranh

chèng Ixraen, sau ®ã häc ®¹i häc ë Ai CËp vµ lµm c«ng tr×nh sð ë C«oÐt. N¨m 1969, Araph¸t ®ðîc bÇu lµm Chñ tÞch Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng Tæ chøc

gi¶i phãng Palextin (PLO), kiªm Tæng tð lÖnh lùc lðîng vò trang c¸ch m¹ng.

Ngµy 26 _ 8 _ 1993, Ixraen chÊp nhËn ®µm ph¸n víi PLO trªn nguyªn t¾c "®æi ®Êt lÊy hoµ b×nh". Ngµy 13 _ 9 _ 1993, sau 45 n¨m chiÕn tranh, lÇn ®Çu tiªn mét hiÖp ®Þnh hoµ b×nh ®ðîc kÝ kÕt gi÷a Ixraen vµ PLO, cßn gäi lµ HiÖp ®Þnh Gada _ Giªric«. HiÖp ®Þnh hoµ b×nh quy ®Þnh PLO ®ðîc quyÒn qu¶n lÝ d¶i Gada vµ thµnh phè Giªric«, Ixraen rót qu©n khái hai khu vùc nãi trªn, chÝnh quyÒn tù trÞ cña ngðêi Palextin ®ðîc thµnh lËp ë ®©y...

Tho¶ thuËn nµy lµ mét bðíc ®ét ph¸ tÝch cùc trong tiÕn tr×nh dµn xÕp hoµ b×nh ë Trung §«ng.

H×nh 19. C¸i b¾t tay lÞch sö gi÷a Chñ tÞch PLO Araph¸t (bªn ph¶i) vµ Thñ tðíng Ixraen Rabin

Ngµy 28 _ 9 _ 1995, dðíi sù chøng kiÕn cña Tæng thèng MÜ B. Clint¬n, t¹i Nhµ Tr¾ng (MÜ), Chñ tÞch PLO Y. Araph¸t vµ Thñ tðíng Ixraen I. Rabin ® chÝnh thøc kÝ hiÖp ®Þnh më réng quyÒn tù trÞ cña ngðêi Palextin ë bê T©y s«ng Gioãc®an.

Ngµy 23 _ 10 _ 1998, hai bªn kÝ B¶n ghi nhí Oai Riv¬, theo ®ã Ixraen sÏ chuyÓn giao 27,2% l nh thæ bê T©y s«ng Gioãc®an cho Palextin trong vßng 12 tuÇn,...

Tuy nhiªn, tiÕn tr×nh hoµ b×nh ë Trung §«ng tiÕn triÓn chËm, cã lóc hÇu nhð ngðng trÖ. Cuéc xung ®ét gi÷a hai bªn vÉn diÔn ra liªn tiÕp.

Sau cuéc chiÕn tranh Ir¾c (th¸ng 3 _ 2003), nhãm "Bèn bªn" (Liªn hîp quèc, Liªn minh ch©u ¢u, Nga vµ MÜ) ®ða ra kÕ ho¹ch hoµ b×nh (thðêng ®ðîc gäi lµ "Lé tr×nh hoµ b×nh") ®Ó gi¶i quyÕt cuéc xung ®ét gi÷a Ixraen vµ Palextin.

Nhðng viÖc thùc thi cßn nhiÒu khã kh¨n v× hai phÝa Ixraen vµ Palextin chða ®¹t ®ðîc tho¶ thuËn trong nhiÒu vÊn ®Ò c¬ b¶n. Sau khi Araph¸t qua

®êi, Tæng thèng míi cña Palextin lµ M. Apb¸t (®ðîc bÇu th¸ng 1 _ 2005) tiÕp

tôc cuéc ®Êu tranh, t×m kiÕm gi¶i ph¸p thð¬ng lðîng víi Ixraen.

_ LËp b¶ng biªn niªn vÒ tiÕn tr×nh ®Êu tranh gi¶i phãng cña nh©n d©n Palextin tõ n¨m 1947 ®Õn nay.

_ Quan s¸t h×nh 19, hpy gi¶i thÝch t¹i sao gäi lµ "C¸i b¾t tay lÞch sö" ?

C©u hái Vµ BµI TËP

1. Tr×nh bµy nh÷ng thµnh tùu x©y dùng ®Êt nðíc vµ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña Ên §é sau khi giµnh ®ðîc ®éc lËp.

2. Nh÷ng nguyªn nh©n nµo lµm cho t×nh h×nh Trung §«ng c¨ng th¼ng, kh«ng æn ®Þnh ?

C¸c n íc ch©u phi vµ MÜ Latinh Sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, phong trµo gi¶i phãng d©n téc vµ b¶o vÖ ®éc lËp ë ch©u Phi vµ khu vùc MÜ Latinh bïng næ, ®· giµnh ®ðîc th¾ng lîi to lín. Sau ®ã, hµng lo¹t c¸c quèc gia bðíc vµo thêi k× x©y dùng ®Êt nðíc, bé mÆt hai khu vùc tõng bðíc thay ®æi nhðng cßn ®Çy khã kh¨n vµ nhiÒu n¬i kh«ng æn ®Þnh.

I _ c¸c nðíc ch©u phi

Ch©u Phi lµ ch©u lôc lín thø ba thÕ giíi (sau ch©u ¸ vµ ch©u MÜ), gåm 54 nðíc, cã diÖn tÝch kho¶ng 30,3 triÖu km2, d©n sè 800 triÖu ngðêi (n¨m 2000).

1. Vµi nÐt vÒ cuéc ®Êu tranh giµnh ®éc lËp

ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai kÕt thóc còng nhð nh÷ng thay ®æi vÒ t×nh h×nh quèc tÕ sau chiÕn tranh ® thóc ®Èy phong trµo ®éc lËp d©n téc t¹i ch©u Phi. ThÊt b¹i cña chñ nghÜa ph¸t xÝt, sù suy yÕu cña Anh vµ Ph¸p, hai quèc gia thèng trÞ nhiÒu vïng thuéc ®Þa t¹i ch©u Phi, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng cña nh©n d©n ch©u Phi. Th¾ng lîi cña phong trµo gi¶i phãng d©n téc ë ch©u ¸, trðíc hÕt lµ cña ViÖt Nam vµ Trung Quèc, ® cæ vò c¸c cuéc ®Êu tranh cña nh©n d©n ch©u Phi.

Phong trµo ®Êu tranh ® diÔn ra s«i næi, bïng næ sím nhÊt ë B¾c Phi, sau ®ã lan ra c¸c vïng kh¸c.

Më ®Çu lµ cuéc binh biÕn cña sÜ quan vµ binh lÝnh yªu nðíc Ai CËp (3 _ 7 _ 1952) lËt ®æ vð¬ng triÒu Pharóc, chç dùa cña thùc d©n Anh, lËp nªn nðíc Céng hoµ Ai CËp (1953). Cïng n¨m 1952, nh©n d©n Libi giµnh ®ðîc ®éc lËp. Sau 8 n¨m ®Êu tranh vò trang chèng Ph¸p (1954 _ 1962), nh©n d©n Angiªri ®· giµnh ®ðîc th¾ng lîi. Tõ nöa sau thËp niªn 50, hÖ thèng thuéc ®Þa cña thùc d©n ch©u ¢u ë ch©u Phi nèi tiÕp nhau tan r·, c¸c quèc gia ®éc lËp lÇn lðît xuÊt hiÖn nhð Tuynidi, Marèc, Xu®¨ng (1956) ; Gana (1957) ; Ghinª (1958),...

§Æc biÖt, lÞch sö ghi nhËn n¨m 1960 lµ N¨m ch©u Phi víi 17 nðíc ®ðîc trao tr¶ ®éc lËp. N¨m 1975, th¾ng lîi cña nh©n d©n M«d¨mbÝch vµ ¡ngg«la trong cuéc ®Êu tranh chèng thùc d©n Bå §µo Nha, vÒ c¬ b¶n ® chÊm døt sù tån t¹i cña chñ nghÜa thùc d©n cò ë ch©u Phi cïng hÖ thèng thuéc ®Þa cña nã.

Tõ sau n¨m 1975, nh©n d©n c¸c thuéc ®Þa cßn l¹i ë ch©u Phi hoµn thµnh cuéc ®Êu tranh ®¸nh ®æ nÒn thèng trÞ thùc d©n cò, giµnh ®éc lËp d©n téc vµ quyÒn sèng cña con ngðêi. Sau nhiÒu thËp kØ ®Êu tranh, nh©n d©n Nam R«®ªdia ®· tuyªn bè thµnh lËp nðíc Céng hoµ Dimbabuª (18 _ 4 _ 1980). Trðíc søc Ðp cña nh©n d©n vµ Liªn hîp quèc, chÝnh quyÒn Nam Phi ®· ph¶i trao tr¶ ®éc lËp cho Namibia ; ngµy 21 _ 3 _ 1990, Namibia tuyªn bè ®éc lËp.

H×nh 20. Nenx¬n Man®ªla

T¹i Nam Phi, trðíc ¸p lùc ®Êu tranh cña ngðêi da mµu, b¶n HiÕn ph¸p th¸ng 11 _ 1993 ® chÝnh thøc xo¸ bá chÕ ®é ph©n biÖt chñng téc (Ap¸cthai). Sau ®ã, víi th¾ng lîi cña cuéc bÇu cö d©n chñ ®a chñng téc lÇn ®Çu tiªn ë Nam Phi (th¸ng 4 _ 1994), Nenx¬n Man®ªla trë thµnh Tæng thèng ngðêi da ®en ®Çu tiªn cña Céng hoµ Nam Phi. Sù kiÖn ®ã ®¸nh dÊu viÖc chÊm døt chÕ ®é ph©n biÖt chñng téc d man, ®Çy bÊt c«ng ® tõng tån t¹i 3 thÕ kØ ë nðíc nµy.

Nenx¬n Man®ªla sinh ngµy 18 _ 7 _ 1919. Ngay tõ thêi trÎ, «ng ®· tÝch cùc ®Êu tranh chèng chÕ ®é Ap¸cthai. Trong thêi gian bÞ giam gi÷ (1964 _ 1990), «ng vÉn tham gia ®Êu tranh vµ lµ Phã Chñ tÞch §¹i héi D©n téc Phi (ANC). Sau khi ra tï, «ng trë thµnh Chñ tÞch ANC (1991), sau ®ã lµ Tæng thèng nðíc Céng hoµ Nam Phi (1994 _ 1999). Tuy nghØ hðu nhðng Nenx¬n Man®ªla vÉn tÝch cùc ho¹t ®éng cho hoµ b×nh vµ hoµ gi¶i c¸c cuéc xung ®ét ë ch©u Phi.

H×nh 21. Lðîc ®å ch©u Phi sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai

2. T×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ _ x· héi

Sau khi giµnh ®ðîc ®éc lËp, c¸c nðíc ch©u Phi b¾t tay vµo c«ng cuéc x©y dùng ®Êt nðíc, ph¸t triÓn kinh tÕ _ x héi, tuy ® gÆt h¸i ®ðîc nh÷ng thµnh tùu bðíc ®Çu nhðng chða ®ñ ®Ó thay ®æi c¨n b¶n bé mÆt cña ch©u lôc nµy.

Trong thËp kØ 60 cña thÕ kØ XX, tæng s¶n phÈm quèc d©n cña c¸c quèc gia ®éc lËp ë ch©u Phi ®Òu cã tèc ®é t¨ng trðëng trung b×nh h»ng n¨m 5,8%, thËp kØ 70 lµ 5,2%, thËp kØ 80 tõ 2% ®Õn 3%, n¨m 1995 lµ 3,5%.

MÆc dï vËy, nhiÒu nðíc ch©u Phi cßn trong t×nh tr¹ng l¹c hËu, kh«ng æn ®Þnh vµ khã kh¨n do xung ®ét, ®¶o chÝnh, néi chiÕn diÔn ra liªn miªn ; ®ãi nghÌo, bÖnh tËt vµ mï ch÷ ; sù bïng næ vÒ d©n sè ; nî nÇn vµ sù phô thuéc vµo nðíc ngoµi v.v... TÊt c¶ nh÷ng khã kh¨n ®ã ® vµ ®ang lµ th¸ch thøc lín ®èi víi nh©n d©n c¸c nðíc ch©u Phi.

Tõ n¨m 1952 ®Õn n¨m 1985, t¹i ch©u Phi næ ra 241 lÇn ®¶o chÝnh qu©n sù. Tõ n¨m 1987 ®Õn n¨m 1997, ch©u Phi ®· x¶y ra tíi 14 cuéc xung ®ét vµ néi chiÕn. Bi th¶m nhÊt lµ cuéc néi chiÕn ë Ruan®a n¨m 1994 gi÷a hai bé téc Hutu vµ Tuxi lµm 800 000 ngðêi thiÖt m¹ng, h¬n 1,2 triÖu ngðêi ph¶i tÞ n¹n, trong khi d©n sè nðíc nµy chØ cã 7 triÖu ngðêi. Trong sè 43 quèc gia mµ Liªn hîp quèc x¸c ®Þnh lµ nghÌo nhÊt thÕ giíi (n¨m 1997), th× ë ch©u Phi cã 29 nðíc. Kho¶ng 150 triÖu d©n ch©u Phi thuéc diÖn ®ãi ¨n thðêng xuyªn. Vµo ®Çu nh÷ng n¨m 90, sè nî cña ch©u Phi lªn tíi 300 tØ USD víi sè l·i h»ng n¨m ph¶i tr¶ lµ trªn 25 tØ USD.

C¸c nðíc ch©u Phi cïng céng ®ång quèc tÕ ®ang t×m nhiÒu gi¶i ph¸p th¸o gì nh÷ng khã kh¨n : gi¶i quyÕt xung ®ét, kh¾c phôc ®ãi nghÌo, ng¨n ngõa bÖnh dÞch. Tæ chøc thèng nhÊt ch©u Phi (OAU) thµnh lËp th¸ng 5 _ 1963, ®Õn n¨m 2002 ®æi thµnh Liªn minh ch©u Phi (AU). Liªn minh ch©u Phi ®ang triÓn khai nhiÒu chð¬ng tr×nh chiÕn lðîc v× sù ph¸t triÓn cña ch©u lôc. ?

_ Nh÷ng nh©n tè nµo ®p thóc ®Èy phong trµo gi¶i phãng d©n téc ë ch©u Phi tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai ?

_ Nªu nh÷ng khã kh¨n cña c¸c nðíc ch©u Phi trªn bðíc ®ðêng ph¸t triÓn.

II _ C¸c nðíc MÜ Latinh

MÜ Latinh gåm 33 nðíc (trong ®ã chØ cã mét nðíc ë B¾c MÜ lµ Mªhic«, toµn bé c¸c nðíc cßn l¹i n»m ë Trung vµ Nam lôc ®Þa ch©u MÜ vµ vïng biÓn Caribª), diÖn tÝch trªn 20,5 triÖu km2, d©n sè 517 triÖu ngðêi (n¨m 2000).

1. Vµi nÐt vÒ qu¸ tr×nh giµnh vµ b¶o vÖ ®éc lËp

Kh¸c víi ch©u ¸ vµ ch©u Phi, nhiÒu nðíc ë MÜ Latinh sím giµnh ®ðîc ®éc lËp tõ ®Çu thÕ kØ XIX sau khi tho¸t khái ¸ch thèng trÞ cña thùc d©n T©y Ban Nha vµ Bå §µo Nha, nhðng sau ®ã l¹i bÞ lÖ thuéc vµo MÜ. Sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, víi ðu thÕ vÒ kinh tÕ vµ qu©n sù, MÜ t×m çch biÕn MÜ Latinh thµnh "s©n sau" cña m×nh vµ x©y dùng çc chÕ ®é ®éc tµi th©n MÜ. Còng v× thÕ, çc cuéc ®Êu tranh chèng chÕ ®é ®éc tµi th©n MÜ bïng næ vµ ph¸t triÓn. Tiªu biÓu lµ th¾ng lîi cña çch m¹ng Cuba dðíi sù l nh ®¹o cña Phi®en Çtxt¬r«. 55

H×nh 22. Phi®en C¸txt¬r« (n¨m 1959)

Th¸ng 3 _ 1952, víi sù gióp ®ì cña MÜ, Batixta ® thiÕt lËp chÕ ®é ®éc tµi qu©n sù ë Cuba. ChÝnh quyÒn Batixta xo¸ bá hiÕn ph¸p tiÕn bé, cÊm çc ®¶ng ph¸i chÝnh trÞ ho¹t ®éng, b¾t giam vµ tµn s¸t nhiÒu ngðêi yªu nðíc. Trong bèi c¶nh ®ã, nh©n d©n Cuba ® ®øng lªn ®Êu tranh chèng chÕ ®é ®éc tµi, më ®Çu b»ng cuéc tÊn c«ng vµo tr¹i lÝnh M«nca®a cña 135 thanh niªn yªu nðíc do Phi®en Çtxt¬r« chØ huy (26 _ 7 _ 1953). Ngµy 1 _ 1 _ 1959, chÕ ®é Batixta sôp ®æ, nðíc Céng hoµ Cuba ra ®êi do Phi®en Çtxt¬r« ®øng ®Çu.

Phi®en Çtxt¬r« sinh ngµy 13 _ 8 _ 1927. Sau khi ®ç TiÕn sÜ LuËt (1950), «ng tham gia ho¹t ®éng çch m¹ng chèng chÕ ®é ®éc tµi Batixta. Sau cuéc tÊn c«ng tr¹i lÝnh M«nca®a (26 _ 7 _ 1953) kh«ng thµnh, «ng bÞ b¾t vµ bÞ kÕt ¸n tï. Ra tï, Phi®en sang Mªhic« chuÈn bÞ lùc lðîng. §Õn cuèi n¨m 1956, «ng cïng 81 chiÕn sÜ vÒ nðíc ph¸t ®éng nh©n d©n ®Êu tranh vò trang lËt ®æ chÕ ®é ®éc tµi. Çch m¹ng thµnh c«ng, Phi®en thèng nhÊt çc tæ chøc çch m¹ng, thµnh lËp §¶ng Céng s¶n Cuba (10 _ 1965) vµ trë thµnh BÝ thð thø nhÊt, dÉn d¾t çch m¹ng Cuba tõng bðíc tiÕn lªn.

Nh»m ng¨n chÆn ¶nh hðëng cña c¸ch m¹ng Cuba, vµo th¸ng 8 _ 1961, MÜ ®Ò xðíng viÖc tæ chøc "Liªn minh v× tiÕn bé" ®Ó l«i kÐo c¸c nðíc MÜ Latinh. Còng v× thÕ, tõ nh÷ng thËp kØ 60 _ 70, phong trµo ®Êu tranh chèng MÜ vµ chÕ ®é ®éc tµi th©n MÜ ë khu vùc ngµy cµng ph¸t triÓn vµ thu nhiÒu th¾ng lîi.

N¨m 1964, phong trµo ®Êu tranh cña nh©n d©n Panama ®ßi thu håi chñ quyÒn kªnh ®µo diÔn ra s«i næi, buéc MÜ ph¶i tõ bá quyÒn chiÕm kªnh ®µo vµ tr¶ l¹i cho Panama vµo n¨m 1999. Do phong trµo ®Êu tranh m¹nh mÏ, c¸c quèc ®¶o ë vïng biÓn Caribª lÇn lðît giµnh ®ðîc ®éc lËp : Hamaica, Trini®¸t vµ T«bag« (1962), Guyana, Bacba®èt (1966). §Õn n¨m 1983, trong vïng Caribª ®· cã 13 quèc gia ®éc lËp.

Cïng víi çc h×nh thøc b i c«ng cña c«ng nh©n, næi dËy cña n«ng d©n ®ßi ruéng ®Êt, ®Êu tranh nghÞ trðêng ®Ó thµnh lËp çc chÝnh phñ tiÕn bé, cao trµo ®Êu tranh vò trang bïng næ m¹nh mÏ ë MÜ Latinh nªn khu vùc nµy ®ðîc gäi lµ "Lôc ®Þa bïng ch¸y". Phong trµo ®Êu tranh vò trang chèng chÕ ®é ®éc tµi ë çc nðíc Vªnªxuªla, Goatªmala, C«l«mbia, Pªru, Nicaragoa, Chilª, En Xanva®o...

® diÔn ra liªn tôc. KÕt qu¶ lµ chÝnh quyÒn ®éc tµi ë nhiÒu nðíc ® bÞ lËt ®æ, c¸c chÝnh phñ d©n chñ ®ðîc thiÕt lËp.

H×nh 23. Lðîc ®å khu vùc MÜ Latinh sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai

2. T×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ _ x· héi

Sau khi kh«i phôc ®éc lËp, giµnh ®ðîc chñ quyÒn, c¸c nðíc MÜ Latinh bðíc vµo thêi k× x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ _ x héi, ®¹t ®ðîc nhiÒu thµnh tùu ®¸ng khÝch lÖ. Tõ thËp kØ 50 ®Õn cuèi thËp kØ 70 cña thÕ kØ XX, tØ lÖ t¨ng trðëng kinh tÕ b×nh qu©n cña c¸c nðíc MÜ Latinh lµ 5,5%. GDP n¨m 1960 lµ 69,4 tØ USD ; ®Õn n¨m 1979, con sè nµy lªn 599,3 tØ USD.

Víi Cuba, sau khi çch m¹ng thµnh c«ng, ChÝnh phñ çch m¹ng do Phi®en Çtxt¬r« ®øng ®Çu ® tiÕn hµnh nh÷ng c¶i çch d©n chñ thµnh c«ng (c¶i çch ruéng ®Êt, quèc h÷u ho¸ çc xÝ nghiÖp cña tð b¶n nðíc ngoµi,...). §Õn n¨m 1961, ChÝnh phñ Cuba tuyªn bè b¾t ®Çu tiÕn hµnh çch m¹ng x héi chñ nghÜa vµ x©y dùng chñ nghÜa x héi. Víi sù nç lùc cña nh©n d©n vµ sù gióp ®ì cña çc nðíc x héi chñ nghÜa, Cuba ®¹t ®ðîc nhiÒu thµnh tùu to lín : Tõ mét nÒn n«ng nghiÖp ®éc canh (mÝa) vµ nÒn c«ng nghiÖp ®¬n nhÊt (khai th¸c má), Cuba ® x©y dùng ®ðîc mét nÒn c«ng nghiÖp víi c¬ cÊu ngµnh hîp lÝ vµ nÒn n«ng nghiÖp víi s¶n phÈm ®a d¹ng (mÝa, lóa, rau qu¶, cµ phª, thuèc l¸, cao su, ch¨n nu«i,...). Cuba còng ®¹t ®ðîc thµnh tùu cao trong çc lÜnh vùc v¨n ho¸, gi¸o dôc, y tÕ, thÓ thao,... Trong thËp niªn 80, nhiÒu nðíc MÜ Latinh r¬i vµo t×nh tr¹ng suy tho¸i kinh tÕ nÆng nÒ, l¹m ph¸t t¨ng nhanh, khñng ho¶ng trÇm träng, nî nðíc ngoµi chång chÊt, dÉn ®Õn nh÷ng biÕn ®éng vÒ chÝnh trÞ. §å thÞ t¨ng trðëng kinh tÕ liªn tôc gi¶m : 3,9% (1986), 2,7% (1987), 0,3% (1988), −0,5% (1989) vµ −1,2% (1990). L¹m ph¸t ®¹t tíi con sè kØ lôc : 1 200%/n¨m ; riªng ¸chentina lµ 4 900%/n¨m. Nî nðíc ngoµi lªn tíi 410 tØ USD (1989).

Sau thÊt b¹i trong vô tranh chÊp chñ quyÒn quÇn ®¶o Manvin¸t víi Anh (4 _ 1982), chÕ ®é ®éc tµi bÞ xo¸ bá ë ¸chentina, më ®Çu qu¸ tr×nh d©n sù ho¸ chÝnh quyÒn ë hµng lo¹t nðíc MÜ Latinh kh¸c : B«livia (1982), Braxin (1985), Haiti (1986), Chilª (1988), En Xanva®o (1989) vµ Urugoay (1989).

Bðíc sang thËp niªn 90, nÒn kinh tÕ MÜ Latinh cã chuyÓn biÕn tÝch cùc h¬n. TØ lÖ l¹m ph¸t ®ðîc h¹ xuèng cßn dðíi 30%/n¨m, mét sè nðíc ®¹t møc lÝ tðëng nhð Mªhic« : 4,4%, B«livia : 4,45%, Chilª 4,6%,... §Çu tð nðíc ngoµi vµo MÜ Latinh ®¹t khèi lðîng lín : 68 tØ USD (1993) vµ trªn 70 tØ USD (1994), ®øng hµng thø hai thÕ giíi sau §«ng ¸. Mét sè nðíc trë thµnh nðíc c«ng nghiÖp míi (viÕt t¾t theo tiÕng Anh lµ NICs) nhð Braxin, ¸chentina, Mªhic«. Tuy nhiªn, t×nh h×nh kinh tÕ cña nhiÒu nðíc MÜ Latinh cßn gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n, m©u thuÉn x héi vÉn lµ vÊn ®Ò næi bËt, tham nhòng trë thµnh quèc n¹n, ng¨n c¶n sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Tèc ®é t¨ng trðëng kinh tÕ trung b×nh h»ng n¨m tõ n¨m 1991 ®Õn n¨m 2000 kho¶ng 3%. Nî nðíc ngoµi lµ g¸nh nÆng ®Ì lªn c¸c nðíc MÜ Latinh víi 607,2 tØ USD (1995).

M©u thuÉn x· héi chñ yÕu lµ do ph©n phèi kh«ng c«ng b»ng. Sè ngðêi nghÌo ë MÜ Latinh chiÕm tØ lÖ 46% d©n sè, trong lóc ®ã h¬n 40 ngðêi giµu ®ðîc xÕp vµo hµng tØ phó. T×nh h×nh tham nhòng ë nhiÒu nðíc MÜ Latinh rÊt nghiªm träng.

_ Nªu nh÷ng sù kiÖn chÝnh trong qu¸ tr×nh ®Êu tranh cña c¸ch m¹ng Cuba.

_ T¹i sao gäi khu vùc MÜ Latinh sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai lµ "Lôc ®Þa bïng ch¸y" ?

C©u hái Vµ BµI TËP 1. Nh÷ng thµnh qu¶ cña cuéc ®Êu tranh giµnh ®éc lËp cña nh©n d©n ch©u Phi sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai vµ nh÷ng khã kh¨n mµ ch©u lôc nµy ®ang ph¶i ®èi mÆt lµ g× ? 2. H·y tr×nh bµy nh÷ng thµnh tùu vµ khã kh¨n cña c¸c nðíc MÜ Latinh trong thêi k× x©y dùng ®Êt nðíc.

PhÇn ®äc thªm

KÕ ho¹ch maob¸tt¬n

Ngµy 3 _ 7, "KÕ ho¹ch Maob¸tt¬n" vÒ viÖc ph©n chia Ên §é thµnh hai xø tù trÞ ®ðîc c«ng bè víi c¸c néi dung sau :

1) Trªn l·nh thæ Ên §é thµnh lËp hai xø tù trÞ (dominions) lµ Liªn bang Ên §é vµ Pakixtan.

2) VÊn ®Ò ph©n chia Bengan vµ Pengi¸p theo ®Æc trðng t«n gi¸o sÏ ®ðîc quyÕt ®Þnh th«ng qua biÓu quyÕt cña ®¹i biÓu c¸c khu vùc cã cð d©n Ên gi¸o vµ Håi gi¸o cð tró. 3) T¹i tØnh biªn giíi T©y B¾c vµ huyÖn Silhet (Atsam) chñ yÕu cã ngðêi Håi gi¸o sinh sèng th× tiÕn hµnh trðng cÇu d©n ý. 4) Sè phËn cña Xinh sÏ ®ðîc biÓu quyÕt ë Héi ®ång lËp ph¸p hµng tØnh.

5) ViÖc c¸c c«ng quèc gia nhËp vµo xø tù trÞ nµo lµ thÈm quyÒn cña l·nh vð¬ng c«ng quèc ®ã.

6) Quèc héi lËp hiÕn chung sÏ chia thµnh Quèc héi lËp hiÕn cña hai xø tù trÞ, c¬ quan nµy sÏ quyÕt ®Þnh thÓ chÕ cña hai quèc gia.

K× häp cña Uû ban Quèc ®¹i toµn Ên (th¸ng 6 _ 1947) víi 157 phiÕu thuËn, 61 phiÕu chèng ®· chÊp thuËn kÕ ho¹ch trªn. Trong khi ®ã, Liªn ®oµn Håi gi¸o ®ßi bæ sung thªm ®iÒu kho¶n "nhËp vµo Pakixtan toµn bé xø Bengan vµ Pengi¸p".

KÕt qu¶ bá phiÕu ë Xinh vµ trðng cÇu d©n ý ë Silhet, cïng nh÷ng biªn giíi T©y B¾c, x¸c ®Þnh c¸c vïng ®ã thuéc Pakixtan.

Th¸ng 8 _ 1947, "KÕ ho¹ch Maob¸tt¬n" víi tð c¸ch lµ "§¹o luËt vÒ nÒn ®éc lËp Ên §é", ®ðîc NghÞ viÖn Anh th«ng qua vµ cã hiÖu lùc tõ ngµy 15 _ 8 _ 1947. Còng trong ngµy nµy, t¹i Thµnh §á lÞch sö ë §ªli, lÇn ®Çu tiªn, G. Nªru kÐo quèc k× Ên §é lªn. Thêi k× ph¸t triÓn ®éc lËp cña Ên §é b¾t ®Çu.

(Vò Dð¬ng Ninh (Chñ biªn), LÞch sö Ên §é, NXB Gi¸o dôc, H., 1995, tr. 130 _ 131)

Liªn hîp quèc vµ trung ®«ng

Sau mét thêi gian th¶o luËn kÐo dµi vµ tranh c·i gay g¾t, ngµy 29 _ 11 _ 1947, §¹i héi ®ång Liªn hîp quèc ®· th«ng qua víi ®a sè phiÕu (33 nðíc t¸n thµnh trong ®ã cã Liªn X« vµ MÜ ; 13 nðíc chèng vµ 10 nðíc bá phiÕu tr¾ng trong ®ã cã Anh) nghÞ quyÕt vÒ viÖc b·i bá quyÒn uû trÞ cña Anh ë Palextin vµ chia Palextin thµnh hai nðíc ®éc lËp víi mét liªn minh kinh tÕ vµ mét chÕ ®é riªng ®èi víi Giªruxalem : _ Nhµ nðíc Do Th¸i : 14 100 km2 (56% l·nh thæ Palextin) _ Nhµ nðíc A RËp : 11 100 km2 (43% l·nh thæ)

_ Thµnh phè Giªruxalem vµ Betlem cïng víi c¸c vïng phô cËn (1% l·nh thæ Palextin) lµ mét ®¬n vÞ hµnh chÝnh ®éc lËp víi chÕ ®é quèc tÕ ®Æc biÖt.

H×nh 24. Sù ph©n chia ®Êt Palextin cña Liªn hîp quèc n¨m 1947

D©n sè Palextin ®ðîc chia theo d©n téc : trong quèc gia A RËp cã 725 000 ngðêi A RËp vµ 10 000 ngðêi Do Th¸i ; cßn trong quèc gia Do Th¸i cã 498 000 ngðêi Do Th¸i vµ 497 000 ngðêi A RËp ; ë vïng Giªruxalem cã 105 000 ngðêi A RËp vµ 100 000 ngðêi Do Th¸i. TÝnh chÊt d©n chñ cña çc nhµ nðíc A RËp vµ Do Th¸i tð¬ng lai ph¶i ®ðîc b¶o ®¶m b»ng viÖc th«ng qua çc hiÕn ph¸p d©n chñ vµ quyÒn b×nh ®¼ng cho çc d©n téc lµ thiÓu sè sèng trong çc quèc gia nµy. NghÞ quyÕt còng quy ®Þnh râ : quyÒn uû trÞ vµ sù chiÕm ®ãng cña qu©n ®éi Anh ph¶i chÊm døt chËm nhÊt lµ vµo ngµy 1 _ 8 _ 1948 ; hai nðíc ®éc lËp vµ chÕ ®é quèc tÕ ®èi víi Giªruxalem ph¶i b¾t ®Çu tån t¹i sau ®ã hai th¸ng, chËm nhÊt lµ vµo ngµy 1 _ 10 _ 1948.

(NguyÔn ThÞ Thð, NguyÔn Hång BÝch, NguyÔn V¨n S¬n, LÞch sö Trung CËn §«ng, NXB Gi¸o dôc, H., 2000, tr. 291 _ 292)

Chð¬ng

MÜ, T¢Y ¢U, NHËT B¶N (1945 - 2000)

N íc MÜ Sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, nðíc MÜ bðíc sang giai ®o¹n ph¸t triÓn míi víi tiÒm lùc kinh tÕ _ tµi chÝnh vµ lùc lðîng qu©n sù to lín. Dùa vµo ®ã, c¸c giíi cÇm quyÒn MÜ theo ®uæi mðu ®å thèng trÞ toµn thÕ giíi vµ n« dÞch c¸c quèc gia _ d©n téc trªn hµnh tinh.

I _ Nðíc MÜ tõ n¨m 1945 ®Õn n¨m 1973

1. Sù ph¸t triÓn kinh tÕ

Sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, nÒn kinh tÕ MÜ ph¸t triÓn m¹nh mÏ.

Trong kho¶ng nöa sau nh÷ng n¨m 40, tæng s¶n phÈm quèc d©n t¨ng trung b×nh h»ng n¨m lµ 6%. S¶n lðîng c«ng nghiÖp MÜ chiÕm tíi h¬n mét nöa s¶n lðîng c«ng nghiÖp toµn thÕ giíi (h¬n 56% n¨m 1948). S¶n xuÊt n«ng nghiÖp t¨ng 27% so víi trðíc chiÕn tranh. N¨m 1949, s¶n lðîng n«ng nghiÖp MÜ b»ng 2 lÇn s¶n lðîng cña 5 nðíc Anh, Ph¸p, CHLB §øc, Italia vµ NhËt B¶n céng l¹i. MÜ cã h¬n 50% tµu bÌ ®i l¹i trªn mÆt biÓn, 3/4 dù tr÷ vµng cña thÕ giíi (kho¶ng 24,6 tØ USD, n¨m 1949) vµ nÒn kinh tÕ MÜ chiÕm gÇn 40% tæng s¶n phÈm kinh tÕ thÕ giíi.

Trong kho¶ng 20 n¨m sau chiÕn tranh, MÜ trë thµnh trung t©m kinh tÕ _ tµi chÝnh lín nhÊt thÕ giíi. Së dÜ kinh tÕ MÜ cã ®ðîc sù ph¸t triÓn vµ søc m¹nh to lín nhð vËy lµ do mét sè yÕu tè sau : 1 _ L nh thæ MÜ réng lín, tµi nguyªn thiªn nhiªn phong phó, khÝ hËu kh¸ thuËn lîi. 2 _ MÜ cã nguån nh©n lùc dåi dµo, tr×nh ®é kÜ thuËt cao. 3 _ MÜ tham gia ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai muén h¬n, tæn thÊt Ýt h¬n so víi nhiÒu nðíc kh¸c. H¬n n÷a, MÜ cßn lîi dông chiÕn tranh ®Ó lµm giµu, thu lîi nhuËn tõ bu«n b¸n vò khÝ. 4 _ MÜ lµ nðíc khëi ®Çu cuéc c¸ch m¹ng khoa häc _ kÜ thuËt hiÖn ®¹i cña thÕ giíi. ViÖc ¸p dông thµnh c«ng nh÷ng thµnh tùu cña cuéc c¸ch m¹ng nµy ® cho phÐp MÜ n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm vµ ®iÒu chØnh hîp lÝ c¬ cÊu s¶n xuÊt. 5 _ Tr×nh ®é tËp trung 61

tð b¶n vµ s¶n xuÊt ë MÜ rÊt cao. Çc tæ hîp c«ng nghiÖp _ qu©n sù, çc c«ng ti, vµ tËp ®oµn tð b¶n lòng ®o¹n MÜ (nhð Giªnªran M«t¬, Pho, Rècc¬pheol¬...) cã søc s¶n xuÊt, c¹nh tranh lín vµ hiÖu qu¶ ë c¶ trong vµ ngoµi nðíc. 6 _ Çc chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p ®iÒu tiÕt cña Nhµ nðíc cã vai trß quan träng thóc ®Èy kinh tÕ MÜ ph¸t triÓn.

2. Thµnh tùu khoa häc _ kÜ thuËt

MÜ ® ®¹t ®ðîc nhiÒu thµnh tùu lín trong cuéc c¸ch m¹ng khoa häc _ kÜ thuËt hiÖn ®¹i.

H×nh 25. Trung t©m Hµng kh«ng vò trô Kenn¬®i

Trong vµ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, nhiÒu nhµ khoa häc næi tiÕng cña thÕ giíi ®· di cð sang MÜ. §Çu tð cho gi¸o dôc vµ nghiªn cøu khoa häc ë MÜ rÊt lín.

MÜ lµ mét trong nh÷ng nðíc ®i ®Çu trong c¸c lÜnh vùc chÕ t¹o c«ng cô s¶n xuÊt míi (m¸y tÝnh ®iÖn tö, m¸y tù ®éng), vËt liÖu míi (p«lime, vËt liÖu tæng hîp), n¨ng lðîng míi (n¨ng lðîng nguyªn tö, nhiÖt h¹ch), s¶n xuÊt vò khÝ (bom nguyªn tö, bom khinh khÝ, tªn löa ®¹n ®¹o), chinh phôc vò trô (®ða ngðêi lªn MÆt Tr¨ng n¨m 1969, th¸m hiÓm sao Ho¶) vµ ®i ®Çu cuéc "c¸ch m¹ng xanh" trong n«ng nghiÖp v.v... 62

Nh÷ng thµnh tùu ®ã kh«ng chØ thóc ®Èy kinh tÕ MÜ ph¸t triÓn mµ cßn cã ¶nh hðëng lín trªn toµn thÕ giíi.

3. T×nh h×nh chÝnh trÞ _ x· héi

MÜ lµ nðíc céng hoµ liªn bang theo chÕ ®é tæng thèng. Hai ®¶ng D©n chñ vµ Céng hoµ thay nhau cÇm quyÒn.

VÒ ®èi néi, tõ n¨m 1945 ®Õn ®Çu nh÷ng n¨m 70, nðíc MÜ ® tr¶i qua 5 ®êi tæng thèng (tõ H. Truman ®Õn R. NÝchx¬n), mçi tæng thèng ®Òu ®ða ra mét chð¬ng tr×nh c¶i çch nh÷ng vÊn ®Ò x héi. Tæng thèng H. Truman triÓn khai "chð¬ng tr×nh c¶i çch c«ng b»ng" ; §. Aixenhao quan t©m ph¸t triÓn hÖ thèng xa lé toµn liªn bang vµ tiÕn hµnh nh÷ng c¶i çch quan träng vÒ gi¸o dôc ; G. Kenn¬®i tiÕn hµnh viÖc tu chÝnh (lÇn thø 23) HiÕn ph¸p theo hðíng tiÕn bé h¬n ; L. Gi«nx¬n ®ða ra chð¬ng tr×nh "x· héi vÜ ®¹i" víi cuéc chiÕn chèng ®ãi nghÌo ; R. NÝchx¬n triÓn khai chÝnh s¸ch míi vÒ lð¬ng, gi¸ c¶, ph©n bæ l¹i ng©n s¸ch ; th«ng qua çc ®¹o luËt vÒ b¶o vÖ m«i trðêng, vÒ sù an toµn cña s¶n phÈm tiªu dïng v.v...

MÆt kh¸c, trong bèi c¶nh cña ChiÕn tranh l¹nh, còng nhð ®øng trðíc phong trµo ®Êu tranh cña nh©n d©n MÜ, chÝnh s¸ch ®èi néi cña c¸c chÝnh quyÒn MÜ lµ tËp trung duy tr×, b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn chÕ ®é tð b¶n MÜ. LuËt T¸p — H¸cl©y (1947) mang tÝnh chÊt chèng c«ng ®oµn râ rÖt ; sù hoµnh hµnh cña “chñ nghÜa M¸c C¸cti” ®Çu nh÷ng n¨m 50 rÊt tiªu biÓu cho xu hðíng chèng céng s¶n ë MÜ.

Tuy lµ nðíc tð b¶n ph¸t triÓn, lµ trung t©m kinh tÕ – tµi chÝnh cña thÕ giíi, khoa häc – kÜ thuËt ph¸t triÓn, møc sèng cña ngðêi d©n ®ðîc n©ng cao, nhðng nðíc MÜ vÉn chøa ®ùng nhiÒu m©u thuÉn gi÷a c¸c tÇng líp x héi. Tõ n¨m 1945 ®Õn n¨m 1973, kinh tÕ MÜ ®· tr¶i qua Ýt nhÊt lµ 7 lÇn khñng ho¶ng hoÆc suy tho¸i. Th©m hôt ng©n s¸ch, nî nÇn, l¹m ph¸t, ph¸ s¶n, thÊt nghiÖp, ph©n ho¸ giµu nghÌo v.v... vÉn lµ nh÷ng vÊn ®Ò kh«ng dÔ kh¾c phôc. NhiÒu vô bª bèi chÝnh trÞ lín ë MÜ ®· x¶y ra nhð vô ¸m s¸t Tæng thèng Kenn¬®i (1963), vô tiÕt lé Tµi liÖu mËt LÇu n¨m gãc (1971), vô Oat¬ghÕt buéc Tæng thèng NÝchx¬n tõ chøc (1974) v.v...

Trong bèi c¶nh ®ã, tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai ®Õn nay, c¸c cuéc ®Êu tranh v× hoµ b×nh, d©n chñ vµ d©n sinh vÉn diÔn ra m¹nh mÏ.

N¨m 1963, phong trµo ®Êu tranh cña ngðêi da ®en chèng ph©n biÖt chñng téc bïng lªn m¹nh mÏ, thu hót 25 triÖu ngðêi tham gia, lan réng ra 125 thµnh phè (m¹nh nhÊt lµ ë §it¬roi). Tõ n¨m 1969 ®Õn n¨m 1973, nh÷ng cuéc ®Êu tranh cña ngðêi da ®á còng diÔn ra m¹nh mÏ. §Æc biÖt, phong trµo chèng chiÕn tranh x©m lðîc cña MÜ ë ViÖt Nam ®· lµm cho nðíc MÜ bÞ chia rÏ s©u s¾c.

VÒ ®èi ngo¹i, víi tiÒm lùc vÒ kinh tÕ vµ qu©n sù to lín, tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, MÜ ® triÓn khai chiÕn lðîc toµn cÇu víi tham väng b¸ chñ thÕ giíi. Th¸ng 3 _ 1947, trong diÔn v¨n ®äc trðíc Quèc héi MÜ, Tæng thèng H. Truman ® c«ng khai nªu lªn "Sø mÖnh l nh ®¹o thÕ giíi tù do chèng l¹i sù bµnh trðíng cña chñ nghÜa céng s¶n". ChiÕn lðîc toµn cÇu cña MÜ ®ðîc triÓn khai qua nhiÒu häc thuyÕt cô thÓ nhð : Häc thuyÕt Truman vµ chiÕn lðîc "Ng¨n chÆn" ; Häc thuyÕt Aixenhao vµ chiÕn lðîc "Tr¶ ®òa å ¹t" ; Häc thuyÕt Kenn¬®i vµ chiÕn lðîc "Ph¶n øng linh ho¹t" ; Häc thuyÕt NÝchx¬n vµ chiÕn lðîc "Ng¨n ®e thùc tÕ" v.v...

MÆc dï çc chiÕn lðîc cô thÓ mang nh÷ng tªn gäi kh¸c nhau, nhðng chiÕn lðîc toµn cÇu cña MÜ nh»m thùc hiÖn 3 môc tiªu chñ yÕu : mét lµ, ng¨n chÆn, ®Èy lïi vµ tiÕn tíi xo¸ bá hoµn toµn chñ nghÜa x héi trªn thÕ giíi ; hai lµ, ®µn ¸p phong trµo gi¶i phãng d©n téc, phong trµo c«ng nh©n vµ céng s¶n quèc tÕ, phong trµo chèng chiÕn tranh, v× hoµ b×nh, d©n chñ trªn thÕ giíi ; ba lµ, khèng chÕ, chi phèi çc nðíc tð b¶n ®ång minh cña MÜ. §Ó thùc hiÖn çc môc tiªu chiÕn lðîc trªn ®©y, chÝnh s¸ch c¬ b¶n cña MÜ lµ dùa vµo søc m¹nh, trðíc hÕt lµ søc m¹nh qu©n sù vµ kinh tÕ. MÜ ®· khëi xðíng cuéc ChiÕn tranh l¹nh trªn ph¹m vi thÕ giíi, dÉn ®Õn t×nh tr¹ng ®èi ®Çu c¨ng th¼ng víi Liªn X« vµ çc nðíc x· héi chñ nghÜa. MÜ trùc tiÕp g©y ra hoÆc tiÕp tay cho nhiÒu cuéc chiÕn tranh vµ b¹o lo¹n, lËt ®æ ë nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi, tiªu biÓu lµ viÖc tiÕn hµnh chiÕn tranh x©m lðîc ViÖt Nam (1954 _ 1975) vµ dÝnh lÝu vµo cuéc chiÕn tranh ë Trung §«ng.

Th¸ng 2 _ 1972, Tæng thèng MÜ R. NÝchx¬n sang th¨m Trung Quèc, më ra mét thêi k× míi trong quan hÖ gi÷a hai nðíc. N¨m 1979, quan hÖ ngo¹i giao gi÷a MÜ vµ Trung Quèc ®ðîc thiÕt lËp. Th¸ng 5 _ 1972, R. NÝchx¬n tíi th¨m Liªn X«, thùc hiÖn s¸ch lðîc hoµ ho n víi hai nðíc lín ®Ó chèng l¹i phong trµo ®Êu tranh c¸ch m¹ng cña c¸c d©n téc.

Phong trµo ®Êu tranh cña nh©n d©n MÜ lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n buéc chÝnh quyÒn MÜ ph¶i cã nh÷ng nhðîng bé cã lîi cho quÇn chóng. Trðíc th¾ng lîi cña nh©n d©n ViÖt Nam vµ chÞu søc Ðp cña phong trµo ph¶n chiÕn ë MÜ, chÝnh quyÒn NÝchx¬n ph¶i kÝ HiÖp ®Þnh Pari (1973) chÊm døt chiÕn tranh x©m lðîc ViÖt Nam vµ rót hÕt qu©n vÒ nðíc. ?

_ T¹i sao trong kho¶ng 20 n¨m sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, MÜ trë thµnh trung t©m kinh tÕ _ tµi chÝnh lín nhÊt thÕ giíi ? _ Nªu nh÷ng nÐt chÝnh trong chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña MÜ tõ n¨m 1945 ®Õn n¨m 1973.

II _ Nðíc MÜ tõ n¨m 1973 ®Õn n¨m 1991

1. T×nh h×nh kinh tÕ vµ khoa häc _ kÜ thuËt

N¨m 1973, do t¸c ®éng cña cuéc khñng ho¶ng n¨ng lðîng thÕ giíi, kinh tÕ MÜ l©m vµo mét cuéc khñng ho¶ng vµ suy tho¸i, kÐo dµi tíi n¨m 1982. N¨ng suÊt lao ®éng trung b×nh h»ng n¨m tõ n¨m 1974 ®Õn n¨m 1981 gi¶m

xuèng cßn 0,43%. TØ lÖ l¹m ph¸t n¨m 1973 _ 1974 tõ 9% lªn 12% vµ ®Õn n¨m 1976 lµ 40% ; ®ång ®«la ®· ph¶i ph¸ gi¸ hai lÇn.

Tõ n¨m 1983 trë ®i, kinh tÕ MÜ phôc håi vµ ph¸t triÓn trë l¹i, nhðng còng chØ ë tèc ®é trung b×nh so víi T©y ¢u vµ NhËt B¶n. Tuy vÉn lµ nðíc ®øng ®Çu thÕ giíi vÒ søc m¹nh kinh tÕ _ tµi chÝnh, nhðng tØ träng cña kinh tÕ MÜ gi¶m sót nhiÒu so víi trðíc. Cuèi nh÷ng n¨m 80, MÜ chØ chiÕm 23% tæng s¶n phÈm kinh tÕ thÕ giíi. C¸c

ngµnh c«ng nghiÖp nhð luyÖn thÐp, dÖt bÞ suy tho¸i, ngµnh c«ng nghiÖp « t«

chao ®¶o v× cuéc c¹nh tranh víi c¸c c«ng ti chÕ t¹o « t« cña NhËt B¶n.

Khoa häc _ kÜ thuËt MÜ tiÕp tôc ph¸t triÓn, nhðng ngµy cµng bÞ c¹nh tranh r¸o riÕt bëi T©y ¢u, NhËt B¶n.

2. T×nh h×nh chÝnh trÞ _ x· héi

VÒ ®èi néi, tõ n¨m 1974 ®Õn n¨m 1991, nðíc MÜ ® tr¶i qua bèn ®êi tæng thèng, tõ G. Pho ®Õn G. Bus¬ (cha). Sù thÊt b¹i trong cuéc chiÕn tranh ViÖt Nam ® t¸c ®éng lín ®Õn nðíc MÜ. Th¸ng 9 _ 1974, Tæng thèng G. Pho ra lÖnh ©n x¸ cho cùu Tæng thèng NÝchx¬n (v× vô Oat¬ghÕt), khoan hång ®èi víi nh÷ng ngðêi ®µo ngò vµ trèn qu©n dÞch trong thêi k× chiÕn tranh ViÖt Nam. Trong thËp niªn 80, MÜ thùc hiÖn Häc thuyÕt kinh tÕ Rig©n, ®¹t ®ðîc mét sè kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh, nhðng nðíc MÜ vÉn tiÕp tôc vÊp ph¶i nhiÒu khã kh¨n.

VÒ ®èi ngo¹i, sau thÊt b¹i trong cuéc chiÕn tranh x©m lðîc ViÖt Nam, çc chÝnh quyÒn MÜ vÉn tiÕp tôc triÓn khai chiÕn lðîc toµn cÇu vµ theo ®uæi ChiÕn tranh l¹nh. §Æc biÖt víi Häc thuyÕt Rig©n vµ chiÕn lðîc "§èi ®Çu trùc tiÕp", MÜ t¨ng cðêng ch¹y ®ua vò trang, can thiÖp vµo çc c«ng viÖc quèc tÕ ë hÇu hÕt çc ®Þa bµn chiÕn lðîc vµ ®iÓm nãng trªn thÕ giíi. 65

Tõ gi÷a nh÷ng n¨m 80, MÜ vµ Liªn X« ®Òu ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i. Xu hðíng ®èi tho¹i vµ hoµ ho n ngµy cµng chiÕm ðu thÕ trªn thÕ giíi. Th¸ng 12 _ 1989, MÜ vµ Liªn X« ® chÝnh thøc tuyªn bè chÊm døt ChiÕn tranh l¹nh, më ra thêi k× míi trªn trðêng quèc tÕ. Cïng víi ®iÒu ®ã, MÜ vµ c¸c nðíc phð¬ng T©y còng ra søc t¸c ®éng vµo qu¸ tr×nh khñng ho¶ng, dÉn ®Õn sù sôp ®æ cña chÕ ®é XHCN ë c¸c nðíc §«ng ¢u vµ Liªn X« (1989 _ 1991). MÜ còng ® giµnh ®ðîc th¾ng lîi trong cuéc ChiÕn tranh vïng VÞnh chèng Ir¾c (1990 _ 1991). ?

Tr×nh bµy nh÷ng nÐt lín vÒ t×nh h×nh kinh tÕ vµ chÝnh trÞ _ xp héi MÜ thêi k× 1973 _ 1991.

III _ Nðíc MÜ tõ n¨m 1991 ®Õn n¨m 2000

1. T×nh h×nh kinh tÕ, khoa häc _ kÜ thuËt vµ v¨n ho¸

Bðíc vµo nh÷ng n¨m ®Çu tiªn cña thËp kØ 90, kinh tÕ MÜ l¹i l©m vµo mét ®ît suy tho¸i nÆng nÒ. Tuy nhiªn, trong hai nhiÖm k× cÇm quyÒn cña Tæng thèng B. Clint¬n (tõ th¸ng 1 _ 1993 ®Õn th¸ng 1 _ 2001), kinh tÕ MÜ ® cã sù phôc håi vµ ph¸t triÓn trë l¹i. MÜ vÉn lµ nðíc cã nÒn kinh tÕ hµng ®Çu thÕ giíi. GDP cña MÜ n¨m 2000 lµ 9 765 tØ USD, b×nh qu©n GDP ®Çu ngðêi lµ 34 600 USD.

Nðíc MÜ t¹o ra 25% gi¸ trÞ tæng s¶n phÈm cña toµn thÕ giíi vµ cã vai trß chi

phèi trong hÇu hÕt c¸c tæ chøc kinh tÕ _ tµi chÝnh quèc tÕ nhð Tæ chøc

Thð¬ng m¹i ThÕ giíi (WTO), Ng©n hµng ThÕ giíi (WB), Quü TiÒn tÖ Quèc tÕ

(IMF) v.v...

Khoa häc _ kÜ thuËt cña MÜ vÉn tiÕp tôc ph¸t triÓn víi ®éi ngò c¸c chuyªn gia ®«ng nhÊt thÕ giíi. TÝnh chung, MÜ chiÕm tíi 1/3 sè lðîng b¶n quyÒn ph¸t minh s¸ng chÕ cña toµn thÕ giíi. MÜ dÉn ®Çu vÒ sè lðît ngðêi nhËn gi¶i N«ben (286/755, tÝnh ®Õn n¨m 2003).

TÝnh ®a v¨n ho¸ lµ nÐt næi bËt trong nÒn v¨n ho¸ MÜ. MÆc dï míi tr¶i qua h¬n 200 n¨m ph¸t triÓn, MÜ ® ®¹t ®ðîc nhiÒu thµnh tùu v¨n ho¸ rÊt ®¸ng chó ý.

MÜ cã kinh ®« ®iÖn ¶nh H«liót vµ gi¶i thðëng ¤xca rÊt uy tÝn. Trong v¨n häc, MÜ ®ðîc 11 gi¶i N«ben (chØ thua Ph¸p). MÜ lµ mét trong nh÷ng cðêng quèc thÓ thao hµng ®Çu thÕ giíi. VÒ ©m nh¹c, gi¶i Grammy cã tiÕng vang vµ ¶nh hðëng quan träng ®Õn nh¹c trÎ toµn thÕ giíi.

2. T×nh h×nh chÝnh trÞ _ x· héi

VÒ ®èi néi, chÝnh quyÒn B. Clint¬n "cè g¾ng øng dông ba gi¸ trÞ : c¬ héi, tr¸ch nhiÖm vµ céng ®ång ®Ó vðît qua nh÷ng thö th¸ch". Theo ®ã, chÝnh quyÒn cè g¾ng t¹o c¬ héi thªm nhiÒu viÖc lµm, më réng thÞ trðêng vµ tËp trung ®Çu tð cho con ngðêi ; ®ång thêi ®ßi hái viÖc n©ng cao tr¸ch nhiÖm cña mçi c¸ nh©n, cña chÝnh phñ vµ cña toµn x héi trªn c¬ së ®oµn kÕt céng ®ång gia ®×nh, l¸ng giÒng, d©n téc.

VÒ ®èi ngo¹i, trong bèi c¶nh ChiÕn tranh l¹nh kÕt thóc, trËt tù thÕ giíi míi chða ®Þnh h×nh, ë thËp kØ 90 MÜ ® triÓn khai chiÕn lðîc "Cam kÕt vµ më réng" víi ba trô cét chÝnh lµ : 1 _ B¶o ®¶m an ninh víi mét lùc lðîng qu©n sù m¹nh vµ s½n sµng chiÕn ®Êu cao. 2 _ T¨ng cðêng kh«i phôc vµ ph¸t triÓn tÝnh n¨ng ®éng vµ søc m¹nh nÒn kinh tÕ MÜ. 3 _ Sö dông khÈu hiÖu "d©n chñ" nhð mét c«ng cô can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé cña c¸c nðíc kh¸c.

MÜ vÉn l·nh ®¹o vµ chi phèi khèi qu©n sù NATO ; MÜ cïng Liªn hîp quèc vµ c¸c cðêng quèc kh¸c b¶o trî cho tiÕn tr×nh hoµ b×nh ë Trung §«ng, nhðng vÉn cã sù thiªn vÞ ®èi víi Ixraen ; MÜ ®· ñng hé viÖc kÝ kÕt HiÖp ®Þnh hoµ b×nh Pari vÒ Campuchia (1991)... Nhðng MÜ vÉn duy tr× c¸c c¨n cø qu©n sù vµ qu©n ®éi ë NhËt B¶n vµ Hµn Quèc còng nhð ë nhiÒu n¬i kh¸c trªn thÕ giíi.

Víi søc m¹nh kinh tÕ, qu©n sù, khoa häc _ kÜ thuËt vðît tréi, trong bèi c¶nh Liªn X« tan r , MÜ cã tham väng thiÕt lËp mét trËt tù thÕ giíi "®¬n cùc", trong ®ã MÜ lµ siªu cðêng duy nhÊt ®ãng vai trß chi phèi vµ l nh ®¹o. Tuy nhiªn, thÕ giíi kh«ng chÊp nhËn mét trËt tù do MÜ ®¬n phð¬ng s¾p ®Æt. Vô khñng bè ngµy 11 _ 9 _ 2001 cho thÊy nðíc MÜ còng rÊt dÔ bÞ tæn thð¬ng vµ chñ nghÜa khñng bè sÏ lµ mét trong nh÷ng yÕu tè dÉn ®Õn sù thay ®æi quan träng trong chÝnh s¸ch ®èi néi vµ ®èi ngo¹i cña MÜ khi bðíc vµo thÕ kØ XXI. MÜ b×nh thðêng ho¸ quan hÖ ngo¹i giao víi ViÖt Nam ngµy 11 _ 7 _ 1995. ?

_ Hpy nªu nh÷ng nÐt chÝnh vÒ t×nh h×nh kinh tÕ, khoa häc _ kÜ thuËt

cña MÜ tõ n¨m 1991 ®Õn n¨m 2000.

_ Nh÷ng môc tiªu trong chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña MÜ dðíi thêi Tæng thèng B. Clint¬n lµ g× ?

C©u hái Vµ BµI TËP

1. Sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña MÜ tõ n¨m 1945 ®Õn n¨m 2000 diÔn ra nhð thÕ nµo ? 2. Nªu nh÷ng nÐt chÝnh trong chÝnh s¸ch ®èi néi vµ ®èi ngo¹i cña MÜ tõ n¨m 1945 ®Õn n¨m 2000.

T¢Y ¢U Sau khi kh«i phôc nÒn kinh tÕ bÞ tµn ph¸ do chiÕn tranh, c¸c nðíc T©y ¢u ®· bðíc sang mét giai ®o¹n ph¸t triÓn míi víi nh÷ng thay ®æi to lín, mµ næi bËt lµ sù liªn kÕt kinh tÕ _ chÝnh trÞ cña c¸c nðíc trong khu vùc.

I _ T©y ¢u tõ n¨m 1945 ®Õn n¨m 1950

ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai ® ®Ó l¹i cho c¸c nðíc T©y ¢u nhiÒu hËu qu¶ nÆng nÒ.

NhiÒu thµnh phè, nhµ m¸y, bÕn c¶ng, khu c«ng nghiÖp, ®ðêng giao th«ng bÞ tµn ph¸. Hµng triÖu ngðêi chÕt, mÊt tÝch hoÆc bÞ tµn phÕ. Nðíc §øc bÞ lùc lðîng §ång minh chiÕm ®ãng vµ chia c¾t. ë Ph¸p, n¨m 1945 s¶n xuÊt c«ng nghiÖp chØ b»ng 38% vµ n«ng nghiÖp chØ b»ng 50% so víi n¨m 1938 ; Italia tæn thÊt kho¶ng 1/3 cña c¶i quèc gia.

Tuy nhiªn, víi sù cè g¾ng cña tõng nðíc vµ viÖn trî cña MÜ trong khu«n khæ "KÕ ho¹ch M¸csan", ®Õn kho¶ng n¨m 1950, nÒn kinh tÕ cña hÇu hÕt c¸c nðíc tð b¶n T©y ¢u ® c¬ b¶n phôc håi, ®¹t møc trðíc chiÕn tranh.

VÒ chÝnh trÞ, tuy çc nðíc T©y ¢u cã nh÷ng thÓ chÕ kh¸c nhau nhð qu©n chñ lËp hiÕn (Anh, T©y Ban Nha, Hµ Lan v.v...) hoÆc céng hoµ (Ph¸p, §øc, Italia v.v...) nhðng ®Òu theo chÕ ®é ®¹i nghÞ (mét viÖn hoÆc hai viÖn), ®Òu lµ nÒn thèng trÞ cña giai cÊp tð s¶n. ¦u tiªn hµng ®Çu trong chÝnh s¸ch ®èi néi vµ ®èi ngo¹i cña çc nðíc T©y ¢u lµ cñng cè chÝnh quyÒn, æn ®Þnh t×nh h×nh chÝnh trÞ – x héi, hµn g¾n vÕt thð¬ng chiÕn tranh, phôc håi nÒn kinh tÕ. VÒ ®èi ngo¹i, çc nðíc T©y ¢u liªn minh chÆt chÏ víi MÜ trong cuéc ChiÕn tranh l¹nh ®èi ®Çu víi Liªn X« vµ çc nðíc XHCN, ®ång thêi t×m çch quay trë l¹i cai trÞ çc thuéc ®Þa cò cña m×nh.

ë Ph¸p, ngay sau chiÕn tranh, cã 5 ®¶ng viªn céng s¶n gi÷ çc chøc vô quan träng trong chÝnh phñ, nhðng giai cÊp tð s¶n Ph¸p ®· t×m mäi çch g¹t bá hä. ChÝnh phñ C«ng ®¶ng ë Anh thi hµnh chÝnh s¸ch lo¹i trõ nh÷ng ngðêi céng s¶n ra khái qu©n ®éi, xÝ nghiÖp vµ çc c¬ quan nhµ nðíc. N¨m 1947, §¶ng D©n chñ Thiªn Chóa gi¸o ë Italia g©y ra cuéc khñng ho¶ng chÝnh trÞ ®Ó ®Èy nh÷ng ngðêi céng s¶n ra khái chÝnh phñ. Nh÷ng hµnh ®éng trªn nh»m ®¸p øng ®iÒu kiÖn cña MÜ ®Ó ®ðîc nhËn viÖn trî theo kÕ ho¹ch M¸csan.

NhiÒu nðíc T©y ¢u nhð Anh, Ph¸p, Italia, Bå §µo Nha, BØ, Hµ Lan v.v... ® tham gia Tæ chøc HiÖp ðíc B¾c §¹i T©y Dð¬ng (khèi qu©n sù NATO _ thµnh lËp n¨m 1949) do MÜ ®øng ®Çu. Ph¸p tiÕn hµnh x©m lðîc trë l¹i §«ng Dð¬ng ; Anh trë l¹i MiÕn §iÖn, M Lai ; Hµ Lan trë l¹i In®«nªxia v.v... N¨m 1949, trªn phÇn l nh thæ T©y §øc ® thµnh lËp Nhµ nðíc CHLB §øc (trong khi ë phÇn l nh thæ phÝa ®«ng thµnh lËp Nhµ nðíc CHDC §øc). Sù tån t¹i hai nhµ nðíc §øc vµ chia ®«i thµnh phè BÐclin (T©y BÐclin vµ §«ng BÐclin) lµm cho nðíc §øc trë thµnh mét t©m ®iÓm ®èi ®Çu ë ch©u ¢u gi÷a hai cùc X« _ MÜ. Tãm l¹i, tõ n¨m 1945 ®Õn n¨m 1950, víi sù viÖn trî cña MÜ, c¸c nðíc tð b¶n T©y ¢u ® c¬ b¶n æn ®Þnh vµ phôc håi vÒ mäi mÆt, trë thµnh lùc lðîng ®èi träng víi khèi XHCN §«ng ¢u võa míi h×nh thµnh. ?

Hpy cho biÕt kh¸i qu¸t vÒ t×nh h×nh kinh tÕ vµ chÝnh trÞ ë T©y ¢u sau

ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai (1945 _ 1950).

II _ T©y ¢u tõ n¨m 1950 ®Õn n¨m 1973

1. Sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ khoa häc _ kÜ thuËt

Sau giai ®o¹n phôc håi (1945 _ 1950), tõ nh÷ng n¨m 50 ®Õn ®Çu nh÷ng n¨m 70, nÒn kinh tÕ cña c¸c nðíc tð b¶n chñ yÕu ë T©y ¢u ®Òu cã sù ph¸t triÓn nhanh.

Tèc ®é t¨ng trðëng b×nh qu©n cña kinh tÕ Ph¸p giai ®o¹n nµy lµ 5%. §Õn ®Çu thËp niªn 70, Ph¸p trë thµnh cðêng quèc c«ng nghiÖp thø n¨m trªn thÕ giíi, ®øng ®Çu ch©u ¢u vÒ s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp ; CHLB §øc cã nÒn kinh tÕ ë vÞ trÝ thø ba (sau MÜ, NhËt B¶n) ; Anh cã nÒn c«ng nghiÖp ®øng thø tð trong thÕ giíi tð b¶n.

§iÒu ®¸ng chó ý lµ qu¸ tr×nh liªn kÕt khu vùc ë T©y ¢u ngµy cµng diÔn ra m¹nh mÏ víi sù h×nh thµnh Céng ®ång kinh tÕ ch©u ¢u (EEC _ 1957), sau trë thµnh Céng ®ång ch©u ¢u (EC _ 1967).

Tõ ®Çu thËp kØ 70 trë ®i, T©y ¢u ® trë thµnh mét trong ba trung t©m kinh tÕ – tµi chÝnh lín cña thÕ giíi (cïng víi MÜ vµ NhËt B¶n). C¸c nðíc tð b¶n chñ yÕu ë T©y ¢u nhð Anh, Ph¸p, CHLB §øc, Italia, Thuþ §iÓn, PhÇn Lan v.v... ®Òu cã nÒn khoa häc – kÜ thuËt ph¸t triÓn cao, hiÖn ®¹i.

Së dÜ çc nðíc T©y ¢u ph¸t triÓn kinh tÕ nhanh nhð vËy lµ do mét sè yÕu tè sau : 1 _ Çc nðíc nµy ® ph¸t triÓn vµ ¸p dông thµnh c«ng çc thµnh tùu cña çch m¹ng khoa häc – kÜ thuËt hiÖn ®¹i ®Ó t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, n©ng cao chÊt lðîng, h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm. 2 _ Nhµ nðíc ®ãng vai trß quan träng trong viÖc qu¶n lÝ, ®iÒu tiÕt, thóc ®Èy nÒn kinh tÕ. 3 _ Çc nðíc tð b¶n ë T©y ¢u ® tËn dông tèt çc c¬ héi bªn ngoµi ®Ó ph¸t triÓn nhð nguån viÖn trî cña MÜ, tranh thñ ®ðîc gi¸ nguyªn liÖu rÎ tõ çc nðíc thuéc thÕ giíi thø ba, hîp t¸c cã hiÖu qu¶ trong khu«n khæ cña Céng ®ång ch©u ¢u (EC) v.v...

2. T×nh h×nh chÝnh trÞ

VÒ chÝnh trÞ, giai ®o¹n 1950 _ 1973 ®¸nh dÊu sù tiÕp tôc ph¸t triÓn cña nÒn d©n chñ tð s¶n ë T©y ¢u, ®ång thêi còng ghi nhËn nh÷ng biÕn ®éng ®¸ng chó ý trªn chÝnh trðêng nhiÒu nðíc trong khu vùc. ë Ph¸p, trong nh÷ng n¨m tån t¹i cña nÒn Céng hoµ thø tð (1946 _ 1958) ®· thay ®æi tíi 25 néi c¸c, tõ n¨m 1958 thiÕt lËp nÒn Céng hoµ thø n¨m do tðíng §ê G«n lµm Tæng thèng. Phong trµo ®Êu tranh cña 80 v¹n sinh viªn, häc sinh, c«ng nh©n, viªn chøc Pari th¸ng 5 _ 1968 ®· gãp phÇn buéc Tæng thèng §ê G«n ph¶i tõ chøc (4 _ 1969). ë CHLB §øc, n¨m 1968, §¶ng Céng s¶n ra ho¹t ®éng c«ng khai. ë Italia, n¨m 1960, ph¸i h÷u trong §¶ng D©n chñ Thiªn Chóa gi¸o ®· sö dông lùc lðîng c¶nh s¸t cïng c¸c tæ chøc ph¸t xÝt míi ©m mðu tiÕn hµnh mét cuéc ®¶o chÝnh ph¶n ®éng. QuÇn chóng ®· lËp chðíng ng¹i vËt trªn ®ðêng phè, tæ chøc tæng b·i c«ng gãp phÇn lµm thÊt b¹i cuéc ®¶o chÝnh nµy. TÝnh chung tõ n¨m 1945 ®Õn n¨m 1995, ë Italia cã tíi 54 chÝnh phñ thay nhau cÇm quyÒn.

VÒ ®èi ngo¹i, trong khu«n khæ cña ChiÕn tranh l¹nh vµ trËt tù thÕ giíi hai cùc Ianta, tõ n¨m 1950 ®Õn n¨m 1973, nhiÒu nðíc tð b¶n T©y ¢u mét mÆt vÉn tiÕp tôc chÝnh s¸ch liªn minh chÆt chÏ víi MÜ, mÆt kh¸c ® nç lùc më réng h¬n n÷a quan hÖ ®èi ngo¹i. ChÝnh phñ mét sè nðíc T©y ¢u ñng hé cuéc chiÕn tranh x©m lðîc cña MÜ ë ViÖt Nam ; ñng hé Ixraen trong çc cuéc chiÕn tranh chèng çc nðíc A RËp. CHLB §øc ®· gia nhËp khèi NATO (th¸ng 5 _ 1955), trë thµnh t©m ®iÓm quan träng cña MÜ vµ phð¬ng T©y trong cuéc ®èi ®Çu c¨ng th¼ng víi Liªn X« vµ phe XHCN. NhiÒu vïng l·nh thæ vµ h¶i c¶ng cña Italia trë thµnh n¬i ®ãng çc c¨n cø qu©n sù quan träng cña MÜ.

Nhðng Ph¸p l¹i cã nh÷ng ®éng th¸i kh¸c. Trong thËp niªn 60, chÝnh quyÒn cña Tæng thèng §ê G«n ®· ph¶n ®èi viÖc trang bÞ vò khÝ h¹t nh©n cho CHLB §øc ; ph¶n ®èi MÜ x©m lðîc ViÖt Nam ; chó ý ph¸t triÓn quan hÖ víi Liªn X« vµ c¸c nðíc XHCN kh¸c. §Æc biÖt, n¨m 1966 Ph¸p ®· rót ra khái Bé ChØ huy NATO,

vµ yªu cÇu rót trô së NATO cïng tÊt c¶ c¸c c¨n cø qu©n sù vµ qu©n ®éi MÜ ra khái l·nh thæ nðíc Ph¸p. C¸c nðíc kh¸c nhð Thuþ §iÓn, PhÇn Lan,... còng ph¶n ®èi cuéc chiÕn tranh cña MÜ ë ViÖt Nam.

Trong giai ®o¹n 1950 _ 1973, chñ nghÜa thùc d©n cò cña Anh, Ph¸p, Hµ Lan ® sôp ®æ trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi. ?

_ Ph©n tÝch nh÷ng yÕu tè thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ cña T©y ¢u tõ n¨m 1950 ®Õn n¨m 1973. _ Nªu nh÷ng nÐt chÝnh trong t×nh h×nh chÝnh trÞ ë T©y ¢u giai ®o¹n 1950 _ 1973.

III _ T©y ¢u tõ n¨m 1973 ®Õn n¨m 1991

1. T×nh h×nh kinh tÕ

Do t¸c ®éng cña cuéc khñng ho¶ng n¨ng lðîng thÕ giíi, còng nhð MÜ vµ NhËt B¶n, tõ n¨m 1973 nhiÒu nðíc tð b¶n chñ yÕu ë T©y ¢u l©m vµo suy tho¸i vµ khñng ho¶ng hoÆc ph¸t triÓn kh«ng æn ®Þnh kÐo dµi ®Õn ®Çu thËp kØ 90.

Tõ n¨m 1973 ®Õn n¨m 1992, tèc ®é t¨ng trðëng kinh tÕ trung b×nh h»ng n¨m ë Ph¸p thùc tÕ gi¶m xuèng cßn 2,4% ®Õn 2,2% ; n¨m 1991, kinh tÕ Anh t¨ng trðëng ©m (−1,8%). Sè ngðêi thÊt nghiÖp ë Italia n¨m 1983 lµ 2,5 triÖu ngðêi (chiÕm h¬n 10% lùc lðîng lao ®éng) vµ ë CHLB §øc n¨m 1989 lµ 3 triÖu ngðêi.

Tuy vÉn lµ mét trong ba trung t©m kinh tÕ – tµi chÝnh lín cña thÕ giíi, nhðng kinh tÕ tð b¶n chñ nghÜa ë T©y ¢u gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n. Sù ph¸t triÓn thðêng diÔn ra xen kÏ víi suy tho¸i, khñng ho¶ng vµ l¹m ph¸t, thÊt nghiÖp. T©y ¢u lu«n gÆp ph¶i sù c¹nh tranh quyÕt liÖt tõ phÝa MÜ, NhËt B¶n vµ c¸c nðíc c«ng nghiÖp míi (NICs). Qu¸ tr×nh "liªn hîp ho¸" T©y ¢u trong khu«n khæ cña Céng ®ång ch©u ¢u (EC) vÉn cßn nhiÒu khã kh¨n vµ trë ng¹i.

2. T×nh h×nh chÝnh trÞ _ x· héi

ChÝnh trðêng T©y ¢u cã phÇn æn ®Þnh h¬n so víi giai ®o¹n 1945 _ 1973. Nhðng bªn c¹nh sù ph¸t triÓn, x héi T©y ¢u vÉn béc lé nh÷ng mÆt tr¸i cña nã. Sù ph©n ho¸ giµu nghÌo ngµy cµng lín.

ë Anh, tÇng líp giµu chiÕm chða ®Çy 1% d©n sè nhðng l¹i n¾m trong tay gÇn 50% sè tð b¶n, 100 c«ng ti lín kiÓm so¸t tíi 50% s¶n phÈm c«ng nghiÖp. ë CHLB §øc, nhãm c¸c nhµ tð b¶n giµu cã chØ chiÕm 1,7% d©n sè, nhðng chiÕm h÷u tíi 70% tð liÖu s¶n xuÊt.

Çc tÖ n¹n x héi nhð hèi lé, tham nhòng, b¹o lùc, ma tuý vÉn thðêng xuyªn x¶y ra, trong ®ã téi ph¹m maphia rÊt ®iÓn h×nh ë Italia. Cßn ë CHLB §øc, tinh thÇn bµi ngo¹i, bµi Do Th¸i vµ çc tæ chøc ph¸t xÝt míi vÉn tån t¹i vµ ho¹t ®éng ; çc vÊn ®Ò s¾c téc vµ t«n gi¸o l¹i n¶y sinh rÊt phøc t¹p ë Anh liªn quan ®Õn ®¹o Thiªn Chóa vµ ®¹o Tin Lµnh còng nhð phong trµo ®ßi ®éc lËp ë B¾c Ailen.

VÒ mÆt ®èi ngo¹i, th¸ng 11 _ 1972, hai nðíc §øc kÝ HiÖp ®Þnh vÒ nh÷ng c¬ së cña quan hÖ gi÷a §«ng §øc vµ T©y §øc, theo ®ã, CHLB §øc vµ CHDC §øc cam kÕt t«n träng chñ quyÒn vµ quyÒn tù quyÕt cña nhau, kh«ng ®e do¹ vµ x©m ph¹m lÉn nhau. TiÕp ®ã, c¸c nðíc T©y ¢u tham gia §Þnh ðíc Henxinki (1975) vÒ an ninh vµ hîp t¸c ch©u ¢u. Th¸ng 11 _ 1989, bøc tðêng BÐclin bÞ ph¸ bá, sau ®ã kh«ng l©u, nðíc §øc ® t¸i thèng nhÊt (3 _ 10 _ 1990). Trong n¨m 1991, 12 nðíc thµnh viªn EC ® kÝ HiÖp ðíc MaxtrÝch ®¸nh dÊu bðíc chuyÓn tõ Céng ®ång ch©u ¢u (EC) sang Liªn minh ch©u ¢u (EU). ?

_ Hpy tr×nh bµy sù kh«ng æn ®Þnh vÒ kinh tÕ ë c¸c nðíc tð b¶n chñ nghÜa T©y ¢u giai ®o¹n 1973 _ 1991.

_ Nªu nh÷ng nÐt chÝnh trong t×nh h×nh chÝnh trÞ _ xp héi T©y ¢u giai ®o¹n 1973 _ 1991.

IV _ T©y ¢u tõ n¨m 1991 ®Õn n¨m 2000

1. T×nh h×nh kinh tÕ

Bðíc vµo ®Çu thËp kØ 90, nÒn kinh tÕ nhiÒu nðíc T©y ¢u ® tr¶i qua mét ®ît suy tho¸i ng¾n. Tèc ®é t¨ng trðëng kinh tÕ cña Anh n¨m 1991 lµ −1,8%, n¨m 1992 lµ cña Italia n¨m 1993 lµ −0,9% ; cña CHLB §øc n¨m 1993 lµ −1,6%.

−0,8% ;

Tuy nhiªn, tõ kho¶ng n¨m 1994 trë ®i, kinh tÕ T©y ¢u b¾t ®Çu phôc håi vµ ph¸t triÓn trë l¹i. N¨m 2000, møc t¨ng trðëng cña kinh tÕ Ph¸p lµ 3,8% ; Anh lµ 3,8% ; §øc lµ 2,9% vµ Italia lµ 3,0%. T©y ¢u vÉn lµ mét trong ba trung t©m kinh tÕ − tµi chÝnh lín nhÊt thÕ giíi. §Õn gi÷a thËp niªn 90, chØ riªng 15 nðíc thµnh viªn EU cã sè d©n tæng céng 375 triÖu ngðêi, GDP h¬n 7 000 tØ USD, chiÕm kho¶ng 1/3 tæng s¶n phÈm c«ng nghiÖp cña thÕ giíi víi gÇn 50% gi¸ trÞ xuÊt khÈu vµ h¬n 50% c¸c nguån tð b¶n.

C¸c nðíc T©y ¢u cã nÒn khoa häc − kÜ thuËt hiÖn ®¹i ; ®¹t nhiÒu thµnh tùu vÒ v¨n ho¸, gi¸o dôc, v¨n häc, nghÖ thuËt, thÓ thao.

H×nh 26. Tæng thèng Ph¸p MÝtt¬r¨ng vµ N÷ hoµng Anh £lidabÐt II c¾t b¨ng kh¸nh thµnh ®ðêng hÇm qua eo biÓn M¨ngs¬ (6 _ 5 _ 1994)

2. T×nh h×nh chÝnh trÞ _ x· héi

VÒ ®èi néi, t×nh h×nh çc nðíc T©y ¢u trong thËp kØ cuèi cïng cña thÕ kØ XX c¬ b¶n lµ æn ®Þnh. Nhðng chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña çc nðíc nµy l¹i cã sù ®iÒu chØnh quan träng trong bèi c¶nh ChiÕn tranh l¹nh ® kÕt thóc, trËt tù thÕ giíi hai cùc Ianta tan r . Qu¸ tr×nh liªn kÕt cña çc thµnh viªn EU trë nªn chÆt chÏ h¬n. NÕu nhð Anh vÉn duy tr× liªn minh chÆt chÏ víi MÜ, th× Ph¸p vµ §øc ® trë thµnh nh÷ng ®èi träng víi MÜ trong nhiÒu vÊn ®Ò quèc tÕ quan träng. Tuy nhiªn, tÊt c¶ çc nðíc T©y ¢u ®Òu chó ý më réng quan hÖ quèc tÕ, kh«ng chØ víi çc nðíc tð b¶n ph¸t triÓn kh¸c mµ cßn c¶ víi çc nðíc ®ang ph¸t triÓn ë ch©u ¸, ch©u Phi, khu vùc MÜ Latinh còng nhð víi çc nðíc §«ng ¢u vµ SNG.

Dï vËy, chñ nghÜa tð b¶n hiÖn ®¹i ë T©y ¢u vÉn tån t¹i nhiÒu vÊn ®Ò chða gi¶i quyÕt ®ðîc nhð sù çch biÖt ngµy cµng lín gi÷a mét sè Ýt ngðêi cùc giµu víi sè ®«ng ngðêi sèng dðíi møc nghÌo khæ, t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp lan trµn. Çc tÖ n¹n x héi cïng sù suy tho¸i cña ®¹o ®øc vµ lèi sèng v.v... vÉn lµ nh÷ng c¨n bÖnh tån t¹i dai d¼ng ngay trong lßng chñ nghÜa tð b¶n hiÖn ®¹i. Tõ sau ngµy 11 _ 9 _ 2001, nh÷ng vô khñng bè cña çc lùc lðîng Håi gi¸o cùc ®oan lu«n ®e do¹ nÒn an ninh cña nhiÒu nðíc T©y ¢u. ?

_ Sù phôc håi, ph¸t triÓn vµ vÞ trÝ kinh tÕ cña T©y ¢u trong thËp kØ cuèi cïng cña thÕ kØ XX ®ðîc thÓ hiÖn nhð thÕ nµo ?

_ Nªu nh÷ng nÐt c¬ b¶n trong chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña c¸c nðíc T©y ¢u tõ n¨m 1991 ®Õn n¨m 2000.

V _ Liªn minh ch©u ¢u (EU)

Sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, cïng víi xu thÕ toµn cÇu ho¸, khuynh hðíng liªn kÕt khu vùc diÔn ra m¹nh mÏ trªn thÕ giíi, tiªu biÓu lµ qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña Liªn minh ch©u ¢u (EU).

Qua mét qu¸ tr×nh chuÈn bÞ, theo s¸ng kiÕn cña Ph¸p, ngµy 18 _ 4 _ 1951, s¸u nðíc T©y ¢u (gåm Ph¸p, CHLB §øc, Italia, BØ, Hµ Lan, Lócx¨mbua) ® thµnh lËp "Céng ®ång than – thÐp ch©u ¢u" (ECSC) nh»m phèi hîp ®¶m b¶o viÖc s¶n xuÊt vµ tiªu thô than, thÐp cña c¸c nðíc thµnh viªn.

Sau ®ã, ngµy 25 _ 3 _ 1957, s¸u nðíc nµy l¹i kÝ HiÖp ðíc R«ma thµnh lËp "Céng ®ång n¨ng lðîng nguyªn tö ch©u ¢u" (EURATOM) vµ "Céng ®ång kinh tÕ ch©u ¢u" (EEC). §Õn ngµy 1 _ 7 _ 1967, ba tæ chøc trªn ® ®ðîc hîp nhÊt l¹i thµnh "Céng ®ång ch©u ¢u" (EC). Th¸ng 12 _ 1991, c¸c nðíc thµnh viªn EC ® kÝ t¹i Hµ Lan b¶n HiÖp ðíc MaxtrÝch, cã hiÖu lùc tõ 1 _ 1 _ 1993, ®æi tªn thµnh Liªn minh ch©u ¢u (EU).

H×nh 27. LÔ kÝ HiÖp ðíc R«ma (25 _ 3 _ 1957)

Tõ 6 nðíc ban ®Çu, ®Õn n¨m 1995, EU ®· ph¸t triÓn thµnh 15 nðíc thµnh viªn. Cô thÓ lµ kÕt n¹p thªm : Anh, §an M¹ch, Ailen (1973) ; Hi L¹p (1981) ; T©y Ban Nha, Bå §µo Nha (1986) ; ¸o, PhÇn Lan, Thuþ §iÓn (1995). N¨m 2004, EU kÕt n¹p thªm 10 nðíc ; ®Õn n¨m 2007, thªm 2 nðíc lµ Rumani vµ Bungari, n©ng sè thµnh viªn lªn 27 quèc gia.

EU ra ®êi kh«ng chØ nh»m hîp t¸c gi÷a c¸c nðíc thµnh viªn trong lÜnh vùc kinh tÕ, tiÒn tÖ mµ cßn liªn minh trong lÜnh vùc chÝnh trÞ (nhð x¸c ®Þnh luËt c«ng d©n ch©u ¢u, chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i vµ an ninh chung, HiÕn ph¸p chung v.v...). 74

C¬ cÊu tæ chøc cña EU gåm 5 c¬ quan chÝnh lµ Héi ®ång ch©u ¢u, Héi ®ång Bé trðëng, Uû ban ch©u ¢u, NghÞ viÖn ch©u ¢u, Toµ ¸n ch©u ¢u. Ngoµi ra cßn cã mét sè uû ban chuyªn m«n kh¸c.

H×nh 28. Lðîc ®å c¸c nðíc thuéc Liªn minh ch©u ¢u

Th¸ng 6 _ 1979 ® diÔn ra cuéc bÇu cö NghÞ viÖn ch©u ¢u ®Çu tiªn. Th¸ng 3 _ 1995, b¶y nðíc EU huû bá sù kiÓm so¸t ®èi víi viÖc ®i l¹i cña c«ng d©n c¸c nðíc nµy qua biªn giíi cña nhau. Ngµy 1 _ 1 _ 1999, ®ång tiÒn chung ch©u ¢u (EURO) ® ®ðîc ph¸t hµnh vµ ngµy 1 _ 1 _ 2002, chÝnh thøc ®ðîc sö dông ë nhiÒu nðíc EU, thay cho c¸c ®ång b¶n tÖ. 75

Nhð vËy, EU ® trë thµnh tæ chøc liªn kÕt chÝnh trÞ – kinh tÕ vµo hµng lín nhÊt hµnh tinh, chiÕm kho¶ng h¬n 1/4 GDP cña toµn thÕ giíi.

Quan hÖ ViÖt Nam – EU ®ðîc chÝnh thøc thiÕt lËp n¨m 1990, tõ ®ã mèi quan hÖ nµy ngµy cµng ph¸t triÓn trªn c¬ së hîp t¸c toµn diÖn. ?

Nªu nh÷ng sù kiÖn chÝnh trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña Liªn minh ch©u ¢u (EU).

C©u hái Vµ BµI TËP

1. Tr×nh bµy kh¸i qu¸t sù ph¸t triÓn cña c¸c nðíc T©y ¢u qua c¸c giai ®o¹n.

2. V× sao nãi Liªn minh ch©u ¢u lµ tæ chøc liªn kÕt khu vùc lín nhÊt trªn thÕ giíi ?

NhËt B¶n Lµ nðíc b¹i trËn trong ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, nhðng tõ sau n¨m 1945, NhËt B¶n ®· bðíc vµo mét thêi k× ph¸t triÓn míi víi nh÷ng ®æi thay c¨n b¶n vÒ chÝnh trÞ _ x· héi cïng nh÷ng thµnh tùu nhð mét sù thÇn k× vÒ kinh tÕ _ khoa häc c«ng nghÖ. NhËt B¶n ®· vð¬n lªn, trë thµnh mét siªu cðêng kinh tÕ, mét trung t©m kinh tÕ _ tµi chÝnh cña thÕ giíi.

I _ NhËt B¶n tõ n¨m 1945 ®Õn n¨m 1952

Sù thÊt b¹i trong ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai ® ®Ó l¹i cho NhËt B¶n nh÷ng hËu qu¶ hÕt søc nÆng nÒ. Kho¶ng 3 triÖu ngðêi chÕt vµ mÊt tÝch ; 40% ®« thÞ, 80% tµu bÌ, 34% m¸y mãc c«ng nghiÖp bÞ ph¸ huû ; 13 triÖu ngðêi thÊt nghiÖp. Th¶m ho¹ ®ãi rÐt ®e do¹ toµn nðíc NhËt B¶n.

Theo quy ®Þnh cña Héi nghÞ Pètx®am, NhËt B¶n sau chiÕn tranh tuy bÞ lùc lðîng §ång minh, thùc tÕ lµ MÜ chiÕm ®ãng tõ n¨m 1945 ®Õn n¨m 1952, nhðng ChÝnh phñ NhËt B¶n vÉn ®ðîc phÐp tån t¹i vµ ho¹t ®éng.

VÒ chÝnh trÞ, Bé ChØ huy tèi cao lùc lðîng §ång minh (SCAP) ® thi hµnh mét sè biÖn ph¸p ®Ó lo¹i bá chñ nghÜa qu©n phiÖt vµ bé m¸y chiÕn tranh cña NhËt B¶n. 76

Qu©n ®éi vµ toµn bé ngµnh c«ng nghiÖp qu©n sù NhËt B¶n bÞ gi¶i thÓ. Toµ ¸n qu©n sù ViÔn §«ng ®ðîc lËp ra ®Ó xÐt xö téi ph¹m chiÕn tranh NhËt B¶n (kÕt ¸n 7 tªn tö h×nh, 16 tªn tï chung th©n). C¸c ®¶ng ph¸i qu©n phiÖt bÞ gi¶i t¸n, kho¶ng 290 000 ngðêi liªn quan ®Õn chÕ ®é qu©n phiÖt trðíc ®©y bÞ lo¹i khái bé m¸y nhµ nðíc.

HiÕn ph¸p cò (1889) cña NhËt B¶n bÞ b i bá, thay vµo ®ã lµ HiÕn ph¸p míi cã hiÖu lùc tõ ngµy 3 _ 5 _ 1947. VÒ thÓ chÕ, NhËt B¶n lµ nðíc qu©n chñ lËp hiÕn, nhðng thùc tÕ lµ theo chÕ ®é d©n chñ ®¹i nghÞ tð s¶n dùa trªn ba nguyªn t¾c c¬ b¶n lµ : chñ quyÒn cña toµn d©n, vai trß tðîng trðng cña Thiªn hoµng vµ hoµ b×nh, t«n träng nh÷ng quyÒn c¬ b¶n cña con ngðêi.

Ng«i vÞ Thiªn hoµng vÉn ®ðîc duy tr× nhðng kh«ng cßn quyÒn lùc ®èi víi nhµ nðíc. NghÞ viÖn gåm hai viÖn (Thðîng viÖn vµ H¹ viÖn) do nh©n d©n bÇu ra lµ c¬ quan quyÒn lùc tèi cao gi÷ quyÒn lËp ph¸p ; chÝnh phñ do Thñ tðíng ®øng ®Çu gi÷ quyÒn hµnh ph¸p. HiÕn ph¸p x¸c ®Þnh c¸c quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña ngðêi d©n.

NhËt B¶n cam kÕt tõ bá viÖc tiÕn hµnh chiÕn tranh, kh«ng ®e do¹ hoÆc sö dông vò lùc trong quan hÖ quèc tÕ, kh«ng duy tr× qu©n ®éi thðêng trùc vµ kh«ng ®ða c¸c lùc lðîng vò trang ra nðíc ngoµi, chØ cã lùc lðîng phßng vÖ d©n sù ®Ó b¶o ®¶m an ninh trËt tù trong nðíc.

VÒ kinh tÕ, trong thêi k× bÞ chiÕm ®ãng (1945 _ 1952), SCAP ® thùc hiÖn ba cuéc c¶i çch lín : mét lµ, thñ tiªu chÕ ®é kinh tÕ tËp trung, trðíc hÕt lµ gi¶i t¸n çc "Daib¸txð" (çc tËp ®oµn, c«ng ti ®éc quyÒn cßn mang nhiÒu tÝnh chÊt dßng téc) ; hai lµ, c¶i çch ruéng ®Êt (quy ®Þnh ®Þa chñ chØ ®ðîc cã kh«ng qu¸ 3 hÐcta ruéng, sè cßn l¹i ChÝnh phñ ®em b¸n cho n«ng d©n) ; ba lµ, d©n chñ ho¸ lao ®éng (th«ng qua vµ thùc hiÖn çc ®¹o luËt vÒ lao ®éng). Dùa vµo nç lùc cña b¶n th©n vµ viÖn trî cña MÜ, ®Õn kho¶ng nh÷ng n¨m 1950 _ 1951, NhËt B¶n ® kh«i phôc ®ðîc nÒn kinh tÕ, ®¹t møc trðíc chiÕn tranh. Trong chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i, NhËt B¶n chñ trð¬ng liªn minh chÆt chÏ víi MÜ. NhËt B¶n kÝ kÕt HiÖp ðíc hoµ b×nh Xan Phranxixc« (8 _ 9 _ 1951) vµ kÕt thóc chÕ ®é chiÕm ®ãng cña §ång minh (n¨m 1952). Cïng ngµy, HiÖp ðíc An ninh MÜ — NhËt ®ðîc kÝ kÕt, ®Æt nÒn t¶ng cho quan hÖ gi÷a hai nðíc. Theo ®ã, NhËt B¶n chÊp nhËn ®øng dðíi "chiÕc «" b¶o hé h¹t nh©n cña MÜ, ®Ó cho MÜ ®ãng qu©n vµ x©y dùng c¨n cø qu©n sù trªn l nh thæ NhËt B¶n.

Theo HiÕn ph¸p míi, NhËt B¶n tiÕn hµnh c¶i c¸ch gi¸o dôc trªn nhiÒu mÆt, n¨m 1947 ban hµnh LuËt Gi¸o dôc. Néi dung gi¸o dôc thay ®æi c¨n b¶n : phñ nhËn vai trß thiªng liªng cña Thiªn hoµng, khuyÕn khÝch ph¸t triÓn v¨n ho¸ vµ truyÒn b¸ tð tðëng hoµ b×nh, quy ®Þnh hÖ thèng gi¸o dôc 6 _ 3 _ 3 _ 4 (6 n¨m 77

tiÓu häc, 3 n¨m trung häc c¬ së, 3 n¨m trung häc phæ th«ng, 4 n¨m ®¹i häc). ChÕ ®é gi¸o dôc b¾t buéc lµ 9 n¨m. ?

_ Nªu néi dung c¬ b¶n cña nh÷ng c¶i c¸ch d©n chñ ë NhËt B¶n trong giai ®o¹n bÞ chiÕm ®ãng vµ ý nghÜa cña chóng. _ Liªn minh NhËt _ MÜ ®ðîc biÓu hiÖn nhð thÕ nµo ?

II _ NhËt B¶n tõ n¨m 1952 ®Õn n¨m 1973

Sau khi nÒn kinh tÕ phôc håi vµ ®¹t møc trðíc chiÕn tranh, tõ n¨m 1952 ®Õn n¨m 1960, NhËt B¶n cã bðíc ph¸t triÓn nhanh. Tõ n¨m 1960 ®Õn n¨m 1973, kinh tÕ NhËt B¶n bðíc vµo giai ®o¹n ph¸t triÓn "thÇn k×".

Tèc ®é t¨ng trðëng b×nh qu©n h»ng n¨m cña NhËt B¶n tõ n¨m 1960 ®Õn n¨m 1969 lµ 10,8%, tõ n¨m 1970 ®Õn n¨m 1973 tuy cã gi¶m ®i nhðng vÉn ®¹t b×nh qu©n 7,8%, cao h¬n c¸c nðíc ph¸t triÓn kh¸c. N¨m 1968, kinh tÕ NhËt B¶n ®· vðît Anh, Ph¸p, CHLB §øc, vð¬n lªn ®øng thø hai trong thÕ giíi tð b¶n (sau MÜ).

NhËt B¶n trë thµnh mét trong ba trung t©m kinh tÕ _ tµi chÝnh cña thÕ giíi (cïng víi MÜ vµ T©y ¢u).

Tõ ®Çu nh÷ng n¨m 70 trë ®i, NhËt B¶n rÊt coi träng ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ khoa häc _ kÜ thuËt. §Æc biÖt, NhËt B¶n ® t×m çch rót ng¾n kho¶ng çch vÒ sù ph¸t triÓn khoa häc _ kÜ thuËt b»ng çch mua b»ng ph¸t minh s¸ng chÕ vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ. TÝnh ®Õn n¨m 1968, NhËt B¶n ® mua b»ng ph¸t minh cña nðíc ngoµi trÞ gi¸ 6 tØ USD.

H×nh 29. CÇu Sªt« ¤hasi, nèi hai ®¶o H«nsu vµ Sic«cð

§Õn gi÷a thËp kØ 70, chi phÝ nghiªn cøu ph¸t triÓn cña NhËt B¶n trong tØ lÖ GDP ®øng thø hai trªn thÕ giíi (sau MÜ). Khoa häc _ kÜ thuËt vµ c«ng nghÖ NhËt B¶n chñ yÕu tËp trung vµo lÜnh vùc s¶n xuÊt phôc vô nhu cÇu d©n dông, ®¹t ®ðîc nhiÒu thµnh tùu lín.

Ngoµi c¸c s¶n phÈm d©n dông næi tiÕng thÕ giíi (nhð tivi, tñ l¹nh, « t« v.v...), NhËt B¶n cã thÓ ®ãng ®ðîc tµu chë dÇu cã träng t¶i 1 triÖu tÊn ; x©y dùng c¸c c«ng tr×nh to lín nhð ®ðêng ngÇm dðíi biÓn dµi 53,8 km nèi 2 ®¶o H«nsu vµ Hèccai®«, cÇu ®ðêng bé dµi 9,4 km nèi hai ®¶o H«nsu vµ Sic«cð v.v...

Tõ mét nðíc b¹i trËn, chÞu hËu qu¶ chiÕn tranh rÊt nÆng nÒ, chØ sau mét thêi gian ng¾n, NhËt B¶n ® vð¬n lªn thµnh mét siªu cðêng kinh tÕ (sau MÜ) lµ do mét sè yÕu tè sau : 1 _ Ngðêi d©n NhËt B¶n víi truyÒn thèng v¨n ho¸, gi¸o dôc, ®¹o ®øc lao ®éng tèt, tiÕt kiÖm, tay nghÒ cao vµ cã nhiÒu kh¶ n¨ng s¸ng t¹o lµ nh©n tè hµng ®Çu cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Con ngðêi ®ðîc coi lµ vèn quý nhÊt, ®ång thêi lµ "c«ng nghÖ cao nhÊt". 2 _ Nhµ nðíc qu¶n lÝ kinh tÕ mét çch hiÖu qu¶, cã vai trß rÊt lín trong viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ë tÇm vÜ m«. 3 _ Çc c«ng ti NhËt B¶n n¨ng ®éng, cã tÇm nh×n xa, qu¶n lÝ tèt nªn cã tiÒm lùc vµ søc c¹nh tranh cao. 4 _ NhËt B¶n lu«n ¸p dông çc thµnh tùu khoa häc – kÜ thuËt hiÖn ®¹i, kh«ng ngõng n©ng cao n¨ng suÊt, c¶i tiÕn mÉu m , h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm. 5 _ Chi phÝ cho quèc phßng cña NhËt B¶n Ýt (HiÕn ph¸p quy ®Þnh kh«ng vðît qu¸ 1% GDP), nªn cã ®iÒu kiÖn tËp trung vèn ®Çu tð cho kinh tÕ. 6 _ NhËt B¶n biÕt tËn dông çc yÕu tè bªn ngoµi nhð tranh thñ çc nguån viÖn trî cña MÜ sau chiÕn tranh, dùa vµo MÜ vÒ mÆt qu©n sù ®Ó gi¶m chi phÝ quèc phßng, lîi dông çc cuéc chiÕn tranh ë TriÒu Tiªn (1950 _ 1953) vµ ViÖt Nam (1954 _ 1975) ®Ó lµm giµu.

H×nh 30. Tµu cao tèc t¹i NhËt B¶n

Tuy nhiªn, nÒn kinh tÕ NhËt B¶n vÉn ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng th¸ch thøc : 1 _ L nh thæ NhËt B¶n kh«ng lín, d©n sè ®«ng, tµi nguyªn kho¸ng s¶n rÊt nghÌo nµn, thðêng x¶y ra thiªn tai (®éng ®Êt, nói löa...), nÒn c«ng nghiÖp hÇu nhð phô thuéc hoµn toµn vµo çc nguån nguyªn liÖu vµ nhiªn liÖu nhËp khÈu. MÆc dï n«ng nghiÖp cã tr×nh ®é ph¸t triÓn cao, nhðng NhËt B¶n vÉn ph¶i nhËp khÈu lð¬ng thùc, thùc phÈm. 2 _ C¬ cÊu vïng kinh tÕ cña NhËt B¶n thiÕu c©n ®èi, tËp trung chñ yÕu vµo ba trung t©m lµ T«ki«, ¤xaca vµ Nag«ia, trong khi çc vïng kh¸c ®ðîc ®Çu tð ph¸t triÓn rÊt Ýt, gi÷a c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp còng cã sù mÊt c©n ®èi. 3 _ Lµ mét trong nh÷ng trung t©m kinh tÕ – tµi chÝnh thÕ giíi, NhËt B¶n lu«n gÆp sù c¹nh tranh quyÕt liÖt cña MÜ, T©y ¢u, çc nðíc c«ng nghiÖp míi (NICs), Trung Quèc... vµ t©m lÝ e ng¹i ë nðíc ngoµi vÒ mét "®Õ quèc kinh tÕ" NhËt B¶n. 4 _ Còng nhð kinh tÕ MÜ, NhËt B¶n kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ®ðîc nh÷ng m©u thuÉn c¬ b¶n n»m ngay trong b¶n th©n nÒn kinh tÕ tð b¶n chñ nghÜa.

VÒ chÝnh trÞ, tõ n¨m 1955 trë ®i, §¶ng D©n chñ Tù do (LDP) liªn tôc cÇm quyÒn ë NhËt B¶n (cho ®Õn n¨m 1993). §¸ng chó ý lµ dðíi thêi Thñ tðíng Ikª®a Hayat« (1960 _ 1964), NhËt B¶n chñ trð¬ng x©y dùng mét "Nhµ nðíc phóc lîi chung" vµ ®ða ra kÕ ho¹ch t¨ng thu nhËp quèc d©n lªn gÊp ®«i trong vßng 10 n¨m (1960 _ 1970). ChÝnh trong thêi gian nµy, kinh tÕ NhËt B¶n ® cã sù ph¸t triÓn "thÇn k×". NÒn t¶ng trong chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña NhËt B¶n lµ liªn minh chÆt chÏ víi MÜ. HiÖp ðíc An ninh MÜ – NhËt kÝ n¨m 1951 cã gi¸ trÞ trong 10 n¨m, sau ®ã ®ðîc kÐo dµi vÜnh viÔn. N¨m 1956, NhËt B¶n ® b×nh thðêng ho¸ quan hÖ ngo¹i giao víi Liªn X« vµ còng trong n¨m nµy trë thµnh thµnh viªn cña Liªn hîp quèc. Phong trµo ®Êu tranh cña nh©n d©n NhËt B¶n v× hoµ b×nh, d©n chñ vµ d©n sinh, chèng chiÕn tranh cña MÜ ë ViÖt Nam, còng nhð c¸c cuéc ®Êu tranh theo mïa (mïa xu©n vµ mïa thu) kÓ tõ n¨m 1954 trë ®i ®ßi t¨ng lð¬ng, c¶i thiÖn ®êi sèng lu«n diÔn ra m¹nh mÏ. ?

_ Nªu nh÷ng nh©n tè thóc ®Èy sù ph¸t triÓn "thÇn k×" cña nÒn kinh tÕ NhËt B¶n. _ Nh÷ng th¸ch thøc ®èi víi nÒn kinh tÕ NhËt B¶n lµ g× ?

III _ NhËt B¶n tõ n¨m 1973 ®Õn n¨m 1991

Sau giai ®o¹n ph¸t triÓn "thÇn k×", do t¸c ®éng cña cuéc khñng ho¶ng n¨ng lðîng thÕ giíi, tõ n¨m 1973 trë ®i, sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña NhËt B¶n thðêng xen kÏ víi nh÷ng giai ®o¹n suy tho¸i. Tuy nhiªn, nÒn kinh tÕ NhËt B¶n vÉn ®øng thø hai trong thÕ giíi tð b¶n (sau MÜ). Tõ nöa sau nh÷ng n¨m 80, NhËt B¶n ® vð¬n lªn thµnh siªu cðêng tµi chÝnh sè mét thÕ giíi víi dù tr÷ vµng vµ ngo¹i tÖ gÊp 3 lÇn MÜ, 1,5 lÇn CHLB §øc. NhËt B¶n còng lµ chñ nî lín nhÊt thÕ giíi.

VÒ chÝnh trÞ, tõ n¨m 1973 ®Õn n¨m 1993, §¶ng D©n chñ Tù do tiÕp tôc cÇm quyÒn (tõ Thñ tðíng Tanaca ®Õn Thñ tðíng Miyadaoa), ®ða NhËt B¶n vðît qua khã kh¨n ®Ó tiÕp tôc ph¸t triÓn. Trong bèi c¶nh cña ChiÕn tranh l¹nh c¨ng th¼ng trong nh÷ng n¨m 70 _ ®Çu nh÷ng n¨m 80, lùc lðîng phßng vÖ cña NhËt B¶n ®ðîc t¨ng cðêng.

Lùc lðîng phßng vÖ d©n sù kh«ng ngõng t¨ng lªn, ®ðîc trang bÞ hiÖn ®¹i. NÕu n¨m 1952, NhËt B¶n míi cã 75 000 qu©n th× ®Õn nh÷ng n¨m 70 lµ 269 000 qu©n. Chi phÝ quèc phßng tuy kh«ng vðît qu¸ 1% GDP, nhðng v× khèi lðîng GDP cña NhËt B¶n rÊt lín, nªn trªn thùc tÕ, ng©n s¸ch quèc phßng cña NhËt B¶n còng rÊt lín. Theo HiÖp ðíc An ninh NhËt _ MÜ, sè qu©n MÜ ®ãng ë NhËt B¶n lµ 46 000 ngðêi. Nh÷ng c¨n cø quan träng nhÊt cña MÜ ®ðîc ®Æt trªn ®¶o ¤kinaoa.

Víi søc m¹nh kinh tÕ _ tµi chÝnh ngµy cµng lín, tõ nöa sau nh÷ng n¨m 70, NhËt B¶n cè g¾ng ®ða ra chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i riªng cña m×nh. N¨m 1973, NhËt B¶n thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao víi ViÖt Nam (ngµy 21 _ 9), b×nh thðêng ho¸ quan hÖ ngo¹i giao víi Trung Quèc. N¨m 1978, HiÖp ðíc Hoµ b×nh vµ H÷u nghÞ NhËt – Trung ® ®ðîc kÝ kÕt.

Sù ra ®êi cña "häc thuyÕt Phucð®a" th¸ng 8 _ 1977 ®ðîc coi nhð lµ mèc ®¸nh dÊu sù "trë vÒ" ch©u ¸ cña NhËt B¶n, trong khi vÉn coi träng quan hÖ NhËt _ MÜ, NhËt _ T©y ¢u. "Häc thuyÕt Kaiphu" do Thñ tðíng Kaiphu ®ða ra n¨m 1991 lµ sù ph¸t triÓn tiÕp tôc häc thuyÕt Phucð®a trong ®iÒu kiÖn lÞch sö míi.

Néi dung chÝnh cña häc thuyÕt Phucð®a lµ cñng cè mèi quan hÖ víi çc nðíc §«ng Nam ¸ trong çc lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, x héi vµ lµ b¹n hµng b×nh ®¼ng cña çc nðíc ASEAN. ?

Nªu nh÷ng ®iÓm chÝnh trong chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña NhËt B¶n giai

®o¹n 1973 _ 1991.

IV _ NhËt B¶n tõ n¨m 1991 ®Õn n¨m 2000

Trong thËp niªn 90, mÆc dï nÒn kinh tÕ suy tho¸i nhðng NhËt B¶n vÉn lµ mét trong ba trung t©m kinh tÕ _ tµi chÝnh lín cña thÕ giíi. TØ träng cña NhËt B¶n trong nÒn s¶n xuÊt cña thÕ giíi lµ 1/10. GDP cña NhËt B¶n

n¨m 2000 lµ 4 746 tØ USD, thu nhËp b×nh qu©n trªn ®Çu ngðêi lµ 37 408 USD.

Khoa häc _ kÜ thuËt cña NhËt B¶n tiÕp tôc ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao, tËp trung vµo lÜnh vùc s¶n xuÊt phôc vô nhu cÇu d©n dông. Trong c«ng cuéc chinh phôc vò trô, tÝnh ®Õn n¨m 1992, NhËt B¶n ® phãng 49 vÖ tinh vµ hîp t¸c cã hiÖu qu¶ víi MÜ, Nga trong c¸c chð¬ng tr×nh vò trô quèc tÕ.

VÒ chÝnh trÞ, sau 38 n¨m §¶ng D©n chñ Tù do (LDP) liªn tôc cÇm quyÒn (1955 _ 1993), tõ n¨m 1993 ®Õn n¨m 2000, çc ®¶ng ®èi lËp hoÆc liªn minh çc ®¶ng ph¸i kh¸c nhau ® tham gia n¾m quyÒn l nh ®¹o, t×nh h×nh x héi NhËt B¶n cã phÇn kh«ng æn ®Þnh. ChØ trong 3 n¨m, tõ n¨m 1993 ®Õn n¨m 1996, NhËt B¶n ®· cã tíi 5 lÇn thay ®æi néi çc (tõ Thñ tðíng H«s«kaoa ®Õn Thñ tðíng Hasim«t«). TrËn ®éng ®Êt ë C«bª (1 _ 1995) g©y thiÖt h¹i lín vÒ ngðêi vµ cña, vô khñng bè b»ng h¬i ®éc trong ®ðêng tµu ®iÖn ngÇm cña gi¸o ph¸i Aum (3 _ 1995), n¹n thÊt nghiÖp t¨ng cao... ®· lµm cho nhiÒu ngðêi NhËt B¶n hÕt søc lo l¾ng.

VÒ ®èi ngo¹i, NhËt B¶n tiÕp tôc liªn minh chÆt chÏ víi MÜ. Th¸ng 4 _ 1996, trong chuyÕn th¨m cña Tæng thèng MÜ B. Clint¬n ®Õn NhËt B¶n, hai bªn ® ra tuyªn bè t¸i kh¼ng ®Þnh viÖc kÐo dµi vÜnh viÔn HiÖp ðíc An ninh MÜ _ NhËt. MÆt kh¸c, víi c¸c häc thuyÕt Miyadaoa (1 _ 1993) vµ häc thuyÕt Hasim«t« (1 _ 1997), NhËt B¶n vÉn coi träng quan hÖ víi T©y ¢u vµ më réng ho¹t ®éng ®èi ngo¹i víi c¸c ®èi t¸c kh¸c trªn ph¹m vi toµn cÇu.

Víi khu vùc ch©u ¸ _ Th¸i B×nh Dð¬ng, kÓ tõ ®Çu thËp niªn 90 ®Õn nay, çc quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ gi÷a NhËt B¶n víi çc nðíc NICs vµ ASEAN tiÕp tôc gia t¨ng víi tèc ®é ngµy cµng m¹nh mÏ. TÝnh ®Õn n¨m 1995, xuÊt nhËp khÈu cña NhËt B¶n vµo khu vùc nµy t¨ng liªn tôc trong 13 n¨m liÒn. Víi çc nðíc ASEAN, ®Çu tð trùc tiÕp (FDI) cña NhËt B¶n t¨ng rÊt nhanh, n¨m 1990 t¨ng 7,8 lÇn so víi n¨m 1989, vµ ®Õn n¨m 1995 t¨ng 11,2%.

ViÖn trî ODA cña NhËt B¶n dµnh cho ch©u ¸ n¨m 1998 lµ 5,28 tØ USD (chiÕm 50% tæng viÖn trî ODA trªn toµn thÕ giíi), trong ®ã, tæng sè vèn ODA dµnh cho ViÖt Nam lµ 103,2 tØ yªn (tð¬ng ®ð¬ng 733,26 triÖu USD).

Nhð vËy, vai trß, vÞ trÝ vµ ¶nh hðëng cña NhËt B¶n ngµy cµng lín trªn trðêng quèc tÕ c¶ vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ.

VÒ v¨n ho¸, lµ mét nðíc tð b¶n ph¸t triÓn, nhðng NhËt B¶n vÉn lðu gi÷ ®ðîc nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn thèng vµ b¶n s¾c v¨n ho¸ cña m×nh. Sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i lµ nÐt ®¸ng chó ý trong ®êi sèng v¨n ho¸ NhËt B¶n. Kh«ng chØ v¨n, th¬, nh¹c, ho¹, kiÕn tróc hiÖn ®¹i NhËt B¶n ® cã ®ðîc chç ®øng trªn thÕ giíi, mµ ngay c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng nhð Hoa ®¹o, Trµ ®¹o v.v... còng rÊt ®ðîc quan t©m ë nðíc ngoµi. ?

Nªu nh÷ng nÐt c¬ b¶n vÒ t×nh h×nh kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña NhËt B¶n trong thËp kØ 90 cña thÕ kØ XX.

C©u hái Vµ BµI TËP

1. Nh÷ng yÕu tè nµo khiÕn cho NhËt B¶n trë thµnh mét trong ba trung t©m kinh tÕ _ tµi chÝnh cña thÕ giíi trong nöa sau thÕ kØ XX ?

2. Tr×nh bµy nh÷ng nÐt chÝnh vÒ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña NhËt B¶n trong thêi k× ChiÕn tranh l¹nh.

PhÇn ®äc thªm

1. MÜ phãng con tµu ap«l« lªn mÆt tr¨ng

Ngµy 17 − 4 − 1970

Con tµu Ap«l« 13 h¹ çnh an toµn xuèng Th¸i B×nh Dð¬ng sau mét hµnh tr×nh kh«ng thµnh c«ng tíi MÆt Tr¨ng. NhiÖm vô ®ðîc dù ®Þnh lµ thùc hiÖn cuéc ®æ bé xuèng MÆt Tr¨ng lÇn thø ba nhðng ®· ®ét nhiªn bÞ gi¸n ®o¹n vµo ngµy 13 _ 4 sau 2 ngµy rðìi cÊt çnh do næ m«®un vËn hµnh g©y mÊt ®iÖn ë khoang ®iÒu khiÓn cña phi thuyÒn. Çc nhµ du hµnh vò trô ph¶i sö dông ®éng c¬ cña tµu ®æ bé lªn MÆt Tr¨ng ®Ó ®iÒu khiÓn con tµu bay trë vÒ Tr¸i §Êt. Ngµy 9 − 2 − 1971

Ap«l« 14 r¬i xuèng biÓn Th¸i B×nh Dð¬ng sau 9 ngµy bay trong vò trô, bao gåm 33 tiÕng ®ång hå bay trªn quü ®¹o cña MÆt Tr¨ng.

Ngµy 16 − 4 − 1972

MÜ phãng con tµu Ap«l« 16. NhiÖm vô cña tµu lªn MÆt Tr¨ng. §©y lµ chuyÕn th¸m hiÓm cã ngðêi l¸i lÇn thø 5 nh»m thu thËp c¸c mÉu ®¸ tõ vïng nói Decartes. Sau 11 ngµy bay trong kh«ng gian gåm ba ngµy trªn MÆt Tr¨ng, c¸c nhµ du hµnh vò trô MÜ ®· quay trë l¹i Tr¸i §Êt.

(Niªn gi¸m lÞch sö Hoa K×, NXB Khoa häc X· héi, H., 2004, tr.1135, 1138, 1143)

CM YK

2. sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña liªn minh ch©u ©u (EU)

HiÖn nay EU lµ mét trung t©m kinh tÕ hïng m¹nh trªn thÕ giíi, cã tèc ®é t¨ng trðëng kh¸ æn ®Þnh : tèc ®é t¨ng GDP n¨m 1996 lµ 1,6%, n¨m 1997 lµ 2,5%, n¨m 1999 lµ 2,0%. N¨m 1998 trong c¬n b·o tµi chÝnh _ tiÒn tÖ lµm nghiªng ng¶ nÒn kinh tÕ thÕ giíi th× Liªn minh ch©u ¢u vÉn tiÕp tôc qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tuy cã bÞ ¶nh hðëng cña cuéc khñng ho¶ng nµy. Sù bõng s¸ng cña kinh tÕ EU ®ðîc xem lµ mét trong nh÷ng nh©n tè gióp cho nÒn kinh tÕ thÕ giíi tr¸nh ®ðîc nguy c¬ suy tho¸i toµn cÇu.

(Bïi Huy Kho¸t (Chñ biªn), Thóc ®Èy quan hÖ thð¬ng m¹i _ ®Çu tð gi÷a EU vµ ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kØ XXI, NXB Khoa häc X· héi, H., 2001, tr. 27 _ 28)

3. vÞ trÝ cña nhËt b¶n trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi

§øng trªn phð¬ng diÖn kinh tÕ th× sù ph¸t triÓn "thÇn k×" cña NhËt B¶n lµ mét hiÖn tðîng næi bËt, vµ hÇu nhð ngðêi ta ®Òu thèng nhÊt thêi gian diÔn ra sù thÇn k× ®ã lµ tõ thËp niªn 60 ®Õn ®Çu nh÷ng n¨m 70. Trong thêi k× "t¨ng trðëng gi¶m tèc" tõ ®Çu thËp niªn 70 trë l¹i ®©y, tuy nÒn kinh tÕ NhËt ®· mÊt ®i sù "thÇn k×" cña nã, nhðng tèc ®é ph¸t triÓn vÉn lín vµ vÉn cao h¬n møc tiªu chuÈn quèc tÕ (mÆc dï cã xen lÉn nh÷ng thêi k× khñng ho¶ng vµ suy tho¸i ng¾n). Chøng minh râ rÖt nhÊt cho ®iÒu ®ã lµ kÓ tõ ®Çu thËp niªn 70 cho ®Õn nay, NhËt lu«n gi÷ v÷ng vai trß lµ mét trong ba trung t©m kinh tÕ, tµi chÝnh lín nhÊt cña thÕ giíi tð b¶n (MÜ _ T©y ¢u _ NhËt B¶n) vµ lµ siªu cðêng kinh tÕ thø hai cña thÕ giíi (sau MÜ). (Lª V¨n Quang, LÞch sö NhËt B¶n, Tñ s¸ch §¹i häc Tæng hîp Thµnh phè Hå ChÝ Minh _ 1996, tr. 248 _ 249)

Chð¬ng

quan hÖ quèc tÕ (1945 - 2000)

quan hÖ quèc tÕ trong vµ sau thêi k× chiÕn tranh l¹nh Võa ra khái cuéc ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, c¸c quèc gia bÞ l«i cuèn vµo t×nh tr¹ng ®èi ®Çu cña cuéc ChiÕn tranh l¹nh gi÷a hai siªu cðêng MÜ vµ Liªn X«, thËm chÝ cã lóc nhð bªn bê cña mét cuéc chiÕn tranh thÕ giíi míi. T×nh h×nh ®ã ®· trë thµnh nh©n tè chñ yÕu t¸c ®éng vµ chi phèi c¸c quan hÖ quèc tÕ trong h¬n bèn thËp kØ cña nöa sau thÕ kØ XX.

I _ M©u thuÉn §«ng _ T©y vµ sù khëi ®Çu cña chiÕn tranh l¹nh

Tõ liªn minh cïng nhau chèng ph¸t xÝt, sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, hai cðêng quèc Liªn X« vµ MÜ nhanh chãng chuyÓn sang thÕ ®èi ®Çu, dÇn dÇn ®i tíi t×nh tr¹ng chiÕn tranh l¹nh.

Trðíc hÕt, ®ã lµ sù ®èi lËp vÒ môc tiªu vµ chiÕn lðîc gi÷a hai cðêng quèc. Liªn X« chñ trð¬ng duy tr× hoµ b×nh, an ninh thÕ giíi, b¶o vÖ nh÷ng thµnh qu¶ cña chñ nghÜa x héi vµ ®Èy m¹nh phong trµo çch m¹ng thÕ giíi. Ngðîc l¹i, MÜ ra søc chèng ph¸ Liªn X« vµ çc nðíc x héi chñ nghÜa, ®Èy lïi phong trµo çch m¹ng nh»m thùc hiÖn mðu ®å b¸ chñ thÕ giíi. MÜ hÕt søc lo ng¹i ¶nh hðëng to lín cña Liªn X« cïng nh÷ng th¾ng lîi cña çc cuéc çch m¹ng d©n chñ nh©n d©n ë çc nðíc §«ng ¢u, ®Æc biÖt lµ sù thµnh c«ng cña çch m¹ng Trung Quèc víi sù ra ®êi nðíc Céng hoµ Nh©n d©n Trung Hoa. Chñ nghÜa x héi ® trë thµnh mét hÖ thèng thÕ giíi, tr¶i dµi tõ §«ng ©u tíi phÝa ®«ng ch©u ¸. Nhðng còng sau chiÕn tranh, MÜ ® vð¬n lªn thµnh mét nðíc tð b¶n giµu m¹nh nhÊt, vðît xa çc nðíc tð b¶n kh¸c, n¾m ®éc quyÒn vò khÝ nguyªn tö. MÜ tù cho m×nh cã quyÒn l nh ®¹o thÕ giíi _ nhð Tæng thèng Truman c«ng khai tuyªn bè : Ngµy nay Hoa K× lµ mét quèc gia m¹nh, kh«ng cã mét quèc gia nµo 85

m¹nh h¬n... §iÒu ®ã cã nghÜa lµ víi søc m¹nh nhð thÕ, chóng ta (MÜ) cã nghÜa vô n¾m quyÒn l nh ®¹o thÕ giíi.

Sù kiÖn ®ðîc xem lµ khëi ®Çu cho chÝnh s¸ch chèng Liªn X«, g©y nªn t×nh tr¹ng chiÕn tranh l¹nh cña MÜ lµ th«ng ®iÖp cña Tæng thèng Truman t¹i Quèc héi MÜ ngµy 12 _ 3 _ 1947. Trong ®ã, Tæng thèng MÜ kh¼ng ®Þnh : Sù tån t¹i cña Liªn X« lµ nguy c¬ lín ®èi víi nðíc MÜ vµ ®Ò nghÞ viÖn trî khÈn cÊp 400 triÖu USD cho hai nðíc Hi L¹p vµ Thæ NhÜ K×. §ã lµ "Häc thuyÕt Truman" víi néi dung quan träng lµ x¸c lËp h¬n n÷a mèi quan hÖ cña MÜ víi ch©u ¢u nh»m : 1_ Cñng cè c¸c chÝnh quyÒn th©n phð¬ng T©y vµ ®Èy lïi phong trµo ®Êu tranh yªu nðíc ë Hi L¹p vµ Thæ NhÜ K× ; 2_ BiÕn hai nðíc Hi L¹p vµ Thæ NhÜ K× thµnh nh÷ng c¨n cø tiÒn phð¬ng chèng Liªn X« vµ c¸c nðíc d©n chñ nh©n d©n §«ng ¢u ; 3_ G¹t bá ¶nh hðëng cña Anh cã tõ trðíc ë Hi L¹p vµ Thæ NhÜ K×. Nhð thÕ, häc thuyÕt Truman lµ mét sù tËp hîp lùc lðîng cña MÜ nh»m ph¶n øng trðíc nh÷ng th¾ng lîi vµ ¶nh hðëng cña chñ nghÜa x· héi ë ch©u ¢u.

Hai lµ, vµo ®Çu th¸ng 6 _ 1947, MÜ ®Ò ra "KÕ ho¹ch M¸csan" víi kho¶n viÖn trî kho¶ng 17 tØ USD ®Ó gióp çc nðíc T©y ©u phôc håi nÒn kinh tÕ bÞ tµn ph¸ sau chiÕn tranh. MÆt kh¸c, qua kÕ ho¹ch nµy, MÜ cßn nh»m tËp hîp çc nðíc T©y ¢u vµo liªn minh qu©n sù chèng Liªn X« vµ çc nðíc §«ng ¢u. ViÖc thùc hiÖn "KÕ ho¹ch M¸csan" ® t¹o nªn sù ph©n chia ®èi lËp vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ gi÷a çc nðíc T©y ¢u tð b¶n chñ nghÜa vµ çc nðíc §«ng ¢u x héi chñ nghÜa. Ba lµ, ngµy 4 _ 4 _ 1949, MÜ thµnh lËp khèi qu©n sù _ Tæ chøc HiÖp ðíc B¾c §¹i T©y Dð¬ng (NATO).

T¹i thñ ®« Oasinht¬n, MÜ vµ 11 nðíc phð¬ng T©y (Anh, Ph¸p, Cana®a, Italia, BØ, Hµ Lan, Lócx¨mbua, §an M¹ch, Na Uy, Aix¬len, Bå §µo Nha) ®· kÝ HiÖp ðíc B¾c §¹i T©y Dð¬ng chÝnh thøc thµnh lËp NATO ; sau nµy thªm Hi L¹p (2 _ 1952), Thæ NhÜ K× (2 _ 1952), CHLB §øc (5 _ 1955), T©y Ban Nha (5 _ 1982)(1).

§©y lµ liªn minh qu©n sù lín nhÊt cña çc nðíc tð b¶n phð¬ng T©y do MÜ cÇm ®Çu nh»m chèng Liªn X« vµ çc nðíc x héi chñ nghÜa §«ng ©u. Ngay sau khi HiÖp ðíc NATO ®ðîc phª chuÈn, MÜ ®· kÝ hµng lo¹t çc hiÖp ®Þnh tay ®«i víi çc nðíc thµnh viªn vÒ viÖc sö dông vò khÝ vµ thiÕt lËp çc c¨n cø qu©n sù cña MÜ trªn l·nh thæ çc nðíc nµy.

§Ó kh«i phôc ®Êt nðíc sau chiÕn tranh, th¸ng 1 _ 1949, Liªn X« vµ c¸c nðíc §«ng ¢u thµnh lËp Héi ®ång tð¬ng trî kinh tÕ, thùc hiÖn sù hîp t¸c vµ gióp ®ì lÉn nhau gi÷a c¸c nðíc XHCN. (1) Tõ sau ChiÕn tranh l¹nh, th¸ng 3 _ 1999, NATO kÕt n¹p thªm 3 nðíc (Ba Lan, Hunggari vµ SÐc) ; ®Õn th¸ng 4 _ 2004 më réng thªm 7 nðíc (Bungari, Ext«nia, LÝtva, L¸tvia, Rumani, Sl«vakia, Sl«vªnia).

Th¸ng 5 _ 1955, Liªn X« vµ c¸c nðíc §«ng ¢u (Anbani, Ba Lan, Hunggari, Bungari, CHDC §øc, TiÖp Kh¾c, Rumani) ® thµnh lËp Tæ chøc HiÖp ðíc V¸csava, mét liªn minh chÝnh trÞ _ qu©n sù mang tÝnh chÊt phßng thñ cña c¸c nðíc x héi chñ nghÜa ch©u ¢u. Sù ra ®êi cña NATO vµ Tæ chøc HiÖp ðíc V¸csava lµ nh÷ng sù kiÖn ®¸nh dÊu sù x¸c lËp cña côc diÖn hai cùc, hai phe. ChiÕn tranh l¹nh ® bao trïm c¶ thÕ giíi. ?

_ Néi dung chÝnh cña häc thuyÕt Truman lµ g× ?

_ Tæ chøc HiÖp ðíc B¾c §¹i T©y Dð¬ng vµ Tæ chøc HiÖp ðíc V¸csava ®ðîc h×nh thµnh vµ g©y hËu qu¶ nhð thÕ nµo ®èi víi t×nh h×nh thÕ giíi ?

II _ Sù ®èi ®Çu §«ng _ T©y vµ c¸c cuéc chiÕn tranh côc bé

T×nh h×nh trªn cho thÊy : ChiÕn tranh l¹nh lµ cuéc ®èi ®Çu c¨ng th¼ng gi÷a hai phe _ phe tð b¶n chñ nghÜa do MÜ cÇm ®Çu vµ phe x héi chñ nghÜa do Liªn X« lµm trô cét. ChiÕn tranh l¹nh ® diÔn ra trªn hÇu hÕt c¸c lÜnh vùc, tõ chÝnh trÞ, qu©n sù ®Õn kinh tÕ, v¨n ho¸ _ tð tðëng... ngo¹i trõ sù xung ®ét trùc tiÕp b»ng qu©n sù gi÷a hai siªu cðêng quèc. Tuy kh«ng næ ra mét cuéc chiÕn tranh thÕ giíi, nhðng trong gÇn nöa thÕ kØ cña ChiÕn tranh l¹nh, thÕ giíi lu«n n»m trong t×nh tr¹ng c¨ng th¼ng, nhiÒu cuéc chiÕn tranh côc bé ® diÔn ra ë mét sè khu vùc nhð §«ng Nam ¸, §«ng B¾c ¸ vµ Trung §«ng.

1. Cuéc phong to¶ BÐclin (1948) vµ Bøc tðêng BÐclin (1961)

Tr¸i víi nh÷ng tho¶ thuËn t¹i çc héi nghÞ Ianta vµ Pètx®am (1945) vÒ mét gi¶i ph¸p thèng nhÊt nðíc §øc, ngµy 23 _ 2 _ 1948, t¹i Lu©n §«n, çc nðíc MÜ, Anh, Ph¸p ® cïng nhau ®Ò ra mét quy chÕ vÒ tð¬ng lai cho viÖc hîp nhÊt ba khu vùc chiÕm ®ãng cña hä. Liªn X« kÞch liÖt ph¶n ®èi. §Ó tr¶ ®òa cho viÖc tho¶ thuËn riªng rÏ nµy, ngµy 31 _ 3 _ 1948, Liªn X« quyÕt ®Þnh phong to¶, kiÓm so¸t tÊt c¶ çc mèi liªn hÖ gi÷a çc khu vùc T©y BÐclin víi T©y §øc.

T×nh h×nh ch©u ¢u trë nªn c¨ng th¼ng. Çc nðíc T©y ¢u ph¶i tæ chøc cÇu hµng kh«ng ®Ó duy tr× viÖc tiÕp tÕ cho T©y BÐclin. Cuéc phong to¶ BÐclin cña Liªn X« kÐo dµi h¬n 1 n¨m, ®ðîc chÊm døt vµo ngµy 12 _ 5 _ 1949, sau khi cïng ngµy çc nðíc phð¬ng T©y b i bá viÖc ng¨n chÆn bu«n b¸n gi÷a çc khu vùc T©y vµ §«ng BÐclin. 87

Vµo n¨m 1961, vÊn ®Ò nðíc §øc l¹i trë nªn c¨ng th¼ng. §ã lµ, trðíc t×nh tr¹ng di cð å ¹t tõ §«ng §øc sang T©y §øc g©y nªn nhiÒu khã kh¨n, kh«ng æn ®Þnh vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ x héi ë §«ng §øc, ®ªm 12 _ 8 _ 1961, ChÝnh phñ CHDC §øc ® x©y dùng mét bøc tðêng víi d©y kÏm gai ng¨n c¸ch hai khu vùc §«ng vµ T©y BÐclin. Tõ ®ã, viÖc qua l¹i gi÷a hai khu vùc ë BÐclin bÞ ®×nh chØ, quan hÖ gi÷a hai nhµ nðíc §øc cµng ®èi ®Çu quyÕt liÖt.

2. Cuéc chiÕn tranh x©m lðîc §«ng Dð¬ng cña thùc d©n Ph¸p (1945 - 1954)

Ngay sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, thùc d©n Ph¸p ® quay trë l¹i tiÕn hµnh cuéc chiÕn tranh x©m lðîc ba nðíc ViÖt Nam, Lµo, Campuchia. Cuéc chiÕn bïng næ tõ Sµi Gßn (9 _ 1945), tíi th¸ng 12 _ 1946 lan réng trªn toµn câi §«ng Dð¬ng.

Vðît qua mu«n vµn khã kh¨n gian khæ, nh©n d©n ba nðíc §«ng Dð¬ng ® kiªn cðêng chiÕn ®Êu b¶o vÖ nÒn ®éc lËp. Sau khi c¸ch m¹ng Trung Quèc thµnh c«ng (1 _ 10 _ 1949), cuéc kh¸ng chiÕn cña ViÖt Nam cã ®iÒu kiÖn liªn l¹c vµ nhËn ®ðîc sù ñng hé, gióp ®ì cña Liªn X«, Trung Quèc vµ c¸c nðíc x héi chñ nghÜa. Tõ n¨m 1950, MÜ viÖn trî cho Ph¸p vµ can thiÖp ngµy cµng s©u vµo cuéc chiÕn tranh §«ng Dð¬ng. ChiÕn tranh §«ng Dð¬ng ngµy cµng chÞu sù t¸c ®éng cña hai phe.

Sau chiÕn th¾ng §iÖn Biªn Phñ lÞch sö (7 _ 5 _ 1954) cña qu©n d©n ViÖt Nam, Héi nghÞ Gi¬nev¬ vÒ §«ng Dð¬ng ® ®ðîc triÖu tËp víi sù tham gia cña c¸c nðíc lín nhð Liªn X«, Trung Quèc, MÜ, Anh vµ c¸c bªn tham chiÕn lµ ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ vµ Ph¸p... HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬ vÒ §«ng Dð¬ng (21 _ 7 _ 1954) ® c«ng nhËn ®éc lËp, chñ quyÒn, thèng nhÊt vµ toµn vÑn l nh thæ cña ViÖt Nam, Lµo vµ Campuchia. Cuéc chiÕn ë §«ng Dð¬ng ® chÊm døt, nhðng ViÖt Nam t¹m thêi bÞ chia c¾t lµm hai miÒn, lÊy vÜ tuyÕn 17 lµm ranh giíi qu©n sù.

HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬ ®¸nh dÊu th¾ng lîi cña nh©n d©n ViÖt Nam, Lµo vµ Campuchia, nhðng mÆt kh¸c còng ph¶n ¸nh cuéc ®Êu tranh gay g¾t gi÷a hai phe. §¹i biÓu MÜ ra tuyªn bè kh«ng chÞu sù rµng buéc cña HiÖp ®Þnh nh»m chuÈn bÞ cho sù x©m lðîc sau nµy.

3. Cuéc chiÕn tranh TriÒu Tiªn (1950 - 1953)

Sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, theo tho¶ thuËn gi÷a c¸c §ång minh, qu©n ®éi Liªn X« chiÕm ®ãng miÒn B¾c b¸n ®¶o TriÒu Tiªn, qu©n ®éi MÜ chiÕm ®ãng

miÒn Nam, lÊy vÜ tuyÕn 38 lµm giíi tuyÕn ph©n chia t¹m thêi. N¨m 1948, hai chÝnh quyÒn ®ðîc thµnh lËp riªng rÏ lµ §¹i Hµn D©n Quèc (Hµn Quèc) ë phÝa Nam vµ Céng hoµ D©n chñ Nh©n d©n TriÒu Tiªn ë phÝa B¾c, ®ðîc MÜ vµ Liªn X« b¶o trî cho mçi bªn. Ngµy 25 _ 6 _ 1950, qu©n ®éi CHDCND TriÒu Tiªn vðît vÜ tuyÕn 38, më cuéc tÊn c«ng quy m« tð¬ng ®èi lín xuèng phÝa nam.

Sau gÇn ba th¸ng tÊn c«ng, tíi 13 _ 9 _ 1950, qu©n ®éi CHDCND TriÒu Tiªn ®·

chiÕm 95% ®Êt ®ai vµ 97% d©n sè Hµn Quèc. Trðíc t×nh h×nh ®ã, MÜ ®· huy

®éng toµn bé lùc lðîng ë ViÔn §«ng ®æ bé vµo c¶ng Nh©n Xuyªn (15 _ 9 _ 1950)

dðíi danh nghÜa "qu©n ®éi Liªn hîp quèc", sau ®ã vðît qua vÜ tuyÕn 38, ®¸nh chiÕm miÒn B¾c, tiÕn tíi s«ng ¸p Lôc gi¸p Trung Quèc. Th¸ng 10 _ 1950,

Qu©n chÝ nguyÖn Trung Quèc tiÕn vµo TriÒu Tiªn "kh¸ng MÜ, viÖn TriÒu". Qu©n

®éi TriÒu _ Trung ®· ®Èy lïi qu©n MÜ khái B¾c vÜ tuyÕn 38. Sau ®ã, chiÕn sù tiÕp diÔn ë khu vùc vÜ tuyÕn 38.

Sau h¬n ba n¨m chiÕn tranh, víi nh÷ng tæn thÊt nÆng nÒ cña c¶ hai bªn, ngµy 27 _ 7 _ 1953, HiÖp ®Þnh ®×nh chiÕn ®ðîc kÝ kÕt gi÷a Trung Quèc _ TriÒu Tiªn víi MÜ _ Hµn Quèc. Theo ®ã, vÜ tuyÕn 38 vÉn lµ ranh giíi qu©n sù gi÷a hai miÒn B¾c, Nam TriÒu Tiªn. Cuéc chiÕn tranh TriÒu Tiªn lµ sù ®ông ®Çu trùc tiÕp ®Çu tiªn gi÷a hai phe, kh«ng ph©n th¾ng b¹i.

4. Cuéc khñng ho¶ng Caribª (1962)

Sau khi c¸ch m¹ng Cuba th¾ng lîi, MÜ kh«ng ngõng chèng ph¸ c«ng cuéc x©y dùng ®Êt nðíc cña nh©n d©n Cuba. Th¸ng 10 _ 1962, t×nh h×nh trë nªn c¨ng th¼ng nghiªm träng do "cuéc khñng ho¶ng Caribª". Trðíc sù ®e do¹ x©m lðîc cña MÜ, mïa hÌ 1962, hai ChÝnh phñ Liªn X« vµ

Cuba tho¶ thuËn : Liªn X« x©y dùng c¨n cø tªn löa ®¹n ®¹o tÇm trung trªn

l·nh thæ Cuba ®Ó gióp Cuba b¶o vÖ nÒn ®éc lËp, an ninh cña m×nh.

LÊy cí an ninh nðíc MÜ bÞ ®e do¹, tèi 22 _ 10 _ 1962 Tæng thèng MÜ Kenn¬®i lªn ¸n nh÷ng ho¹t ®éng qu©n sù cña Liªn X« t¹i Cuba, th«ng b¸o quyÕt ®Þnh

cña ChÝnh phñ MÜ lµ phong to¶ b»ng h¶i qu©n quanh Cuba, göi tèi hËu thð

®ßi Liªn X« dì bá vµ rót tªn löa vÒ nðíc. C¶ thÕ giíi lo l¾ng vÒ nguy c¬ mét cuéc chiÕn tranh thÕ giíi míi.

Cuèi cïng, ngµy 26 _ 10, hai bªn ®· tho¶ thuËn : Liªn X« rót tªn löa vµ cam

kÕt kh«ng ®ða tªn löa trë l¹i Cuba ; MÜ cam kÕt kh«ng x©m lðîc Cuba. Cuéc khñng ho¶ng kÕt thóc, nhðng quan hÖ MÜ _ Cuba vÉn tiÕp tôc c¨ng th¼ng.

5. Cuéc chiÕn tranh x©m lðîc ViÖt Nam cña ®Õ quèc MÜ (1954 - 1975)

Sau HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬ n¨m 1954 vÒ §«ng Dð¬ng, MÜ ® nhanh chãng thay thÕ Ph¸p, dùng lªn chÝnh quyÒn Ng« §×nh DiÖm, ©m mðu chia c¾t l©u dµi ViÖt Nam, biÕn miÒn Nam ViÖt Nam thµnh thuéc ®Þa kiÓu míi vµ c¨n cø qu©n sù cña MÜ. Nhðng mðu ®å cña MÜ ® vÊp ph¶i ý chÝ quËt cðêng vµ cuéc ®Êu tranh anh dòng cña nh©n d©n ViÖt Nam.

ChiÕn tranh ViÖt Nam ® trë thµnh cuéc chiÕn tranh côc bé lín nhÊt ph¶n ¸nh m©u thuÉn gi÷a hai phe. Nhðng cuèi cïng, mäi chiÕn lðîc chiÕn tranh cña MÜ ®Òu bÞ ph¸ s¶n. Th¸ng 1 _ 1973, HiÖp ®Þnh Pari ®ðîc kÝ kÕt. Theo ®ã, MÜ cam kÕt t«n träng c¸c quyÒn d©n téc c¬ b¶n lµ ®éc lËp, chñ quyÒn, thèng nhÊt vµ toµn vÑn l nh thæ cña ViÖt Nam, rót qu©n khái ViÖt Nam, cam kÕt kh«ng dÝnh lÝu hoÆc can thiÖp vÒ qu©n sù ®èi víi nðíc ta. §Õ quèc MÜ më réng cuéc chiÕn tranh x©m lðîc sang Lµo vµ Campuchia. Nh©n d©n ba nðíc §«ng Dð¬ng ®oµn kÕt tiÕn hµnh cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ, cøu nðíc, ®Õn n¨m 1975 giµnh th¾ng lîi hoµn toµn.

H×nh 31. Bøc tðêng ë Oasinht¬n ghi tªn lÝnh MÜ chÕt ë ViÖt Nam

Tãm l¹i, trong thêi k× ChiÕn tranh l¹nh, hÇu nhð mäi cuéc chiÕn tranh hoÆc xung ®ét qu©n sù ë c¸c khu vùc trªn thÕ giíi, víi nh÷ng h×nh thøc vµ møc ®é kh¸c nhau, ®Òu liªn quan tíi sù ®èi ®Çu gi÷a hai cùc X« _ MÜ.

_ Nªu tãm t¾t néi dung c¸c cuéc chiÕn tranh côc bé ®p x¶y ra tõ n¨m 1945 ®Õn n¨m 1975.

_ Tõ nh÷ng sù kiÖn trong bµi, em cã nhËn xÐt g× vÒ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña MÜ ?

III _ Xu thÕ hoµ ho·n ®«ng _ t©y vµ chiÕn tranh l¹nh chÊm døt

MÆc dï ChiÕn tranh l¹nh vÉn tiÕp diÔn, nhðng tõ ®Çu nh÷ng n¨m 70 xu hðíng hoµ ho n §«ng _ T©y ® xuÊt hiÖn víi nh÷ng cuéc gÆp gì thð¬ng lðîng X« _ MÜ.

Trªn c¬ së nh÷ng tho¶ thuËn X« _ MÜ, ngµy 9 _ 11 _ 1972, hai nðíc §øc _ Céng hoµ D©n chñ vµ Céng hoµ Liªn bang _ ® kÝ kÕt t¹i Bon HiÖp ®Þnh vÒ nh÷ng c¬ së cña quan hÖ gi÷a §«ng §øc vµ T©y §øc. Theo ®ã, hai bªn ph¶i t«n träng kh«ng ®iÒu kiÖn chñ quyÒn vµ sù toµn vÑn l·nh thæ cña nhau còng nhð cña c¸c nðíc ch©u ¢u trªn ®ðêng biªn giíi hiÖn t¹i. Hai bªn thiÕt lËp quan hÖ l¸ng giÒng th©n thiÖn, b×nh thðêng trªn c¬ së b×nh ®¼ng, gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò tranh chÊp b»ng biÖn ph¸p hoµ b×nh vµ sÏ tù kiÒm chÕ viÖc ®e do¹ b»ng vò lùc hay sö dông vò lùc.

Còng trong n¨m 1972, hai siªu cðêng Liªn X«, MÜ ® tho¶ thuËn vÒ viÖc h¹n chÕ vò khÝ chiÕn lðîc vµ ngµy 26 _ 5 kÝ HiÖp ðíc vÒ viÖc h¹n chÕ hÖ thèng phßng chèng tªn löa (ABM), sau ®ã lµ HiÖp ®Þnh h¹n chÕ vò khÝ tiÕn c«ng chiÕn lðîc(1) (gäi t¾t lµ SALT _ 1). HiÖp ðíc ABM quy ®Þnh : Liªn X« vµ MÜ mçi nðíc chØ ®ðîc x©y dùng hai hÖ thèng ABM víi mçi hÖ thèng cã 100 tªn löa chèng tªn löa. Sau ®ã, trong n¨m 1974 hai nðíc l¹i tho¶ thuËn mçi nðíc chØ cã mét hÖ thèng ABM. Víi hai hiÖp ðíc nµy, tõ gi÷a nh÷ng n¨m 70 ®· h×nh thµnh thÕ c©n b»ng chiÕn lðîc gi÷a Liªn X« vµ MÜ vÒ lùc lðîng qu©n sù nãi chung vµ vÒ vò khÝ h¹t nh©n chiÕn lðîc nãi riªng. Cuèi n¨m 2001, MÜ ®¬n phð¬ng rót khái HiÖp ðíc ABM ; ®iÒu nµy cã thÓ dÉn ®Õn mét cuéc ch¹y ®ua vò trang míi vÒ vò khÝ h¹t nh©n.

§Çu th¸ng 8 _ 1975, 33 nðíc ch©u ©u cïng MÜ vµ Cana®a ® kÝ kÕt §Þnh ðíc Henxinki, kh¼ng ®Þnh nh÷ng nguyªn t¾c trong quan hÖ gi÷a çc quèc gia nhð b×nh ®¼ng, chñ quyÒn, sù bÒn v÷ng cña ®ðêng biªn giíi, gi¶i quyÕt hoµ b×nh çc tranh chÊp... nh»m b¶o ®¶m an ninh ch©u ¢u vµ sù hîp t¸c gi÷a çc nðíc vÒ kinh tÕ, khoa häc vµ kÜ thuËt, b¶o vÖ m«i trðêng v.v... §Þnh ðíc Henxinki n¨m 1975 ®¸nh dÊu sù chÊm døt t×nh tr¹ng ®èi ®Çu gi÷a hai khèi nðíc tð b¶n chñ nghÜa vµ x· héi chñ nghÜa ë ch©u ¢u, ®ång thêi t¹o nªn mét c¬ chÕ gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò liªn quan ®Õn hoµ b×nh, an ninh ë ch©u lôc nµy.

Cïng víi c¸c sù kiÖn trªn, tõ ®Çu nh÷ng n¨m 70, hai siªu cðêng X« _ MÜ ® tiÕn hµnh nh÷ng cuéc gÆp cÊp cao, nhÊt lµ tõ n¨m 1985 khi Goãcbachèp lªn cÇm quyÒn ë Liªn X«. HÇu nhð h»ng n¨m ®Òu diÔn ra c¸c cuéc gÆp gì gi÷a nguyªn thñ hai nðíc _ Goãcbachèp vµ Rig©n, sau lµ Goãcbachèp vµ Bus¬ (cha). NhiÒu (1) Vò khÝ tiÕn c«ng chiÕn lðîc ®ðîc hiÓu lµ tªn löa vðît ®¹i ch©u cã tÇm b¾n xa h¬n 5 500 km, m¸y bay nÐm bom cã tÇm ho¹t ®éng tð¬ng tù vµ tµu ngÇm h¹t nh©n phãng tªn löa tÇm xa.

v¨n kiÖn hîp t¸c vÒ kinh tÕ vµ khoa häc _ kÜ thuËt ® ®ðîc kÝ kÕt gi÷a hai nðíc, nhðng träng t©m lµ nh÷ng tho¶ thuËn vÒ thñ tiªu tªn löa tÇm trung ë ch©u ¢u, c¾t gi¶m vò khÝ chiÕn lðîc còng nhð h¹n chÕ cuéc ch¹y ®ua vò trang gi÷a hai nðíc.

Th¸ng 12 _ 1989, trong cuéc gÆp kh«ng chÝnh thøc t¹i ®¶o Manta (§Þa Trung H¶i), Tæng BÝ thð §¶ng Céng s¶n Liªn X« Goãcbachèp vµ Tæng thèng MÜ Bus¬ ® chÝnh thøc cïng tuyªn bè chÊm døt ChiÕn tranh l¹nh. Së dÜ hai siªu cðêng X« _ MÜ tuyªn bè chÊm døt ChiÕn tranh l¹nh v× : Mét lµ, cuéc ch¹y ®ua vò trang kÐo dµi h¬n bèn thËp kØ ®· lµm cho c¶ hai nðíc qu¸ tèn kÐm vµ bÞ suy gi¶m thÕ m¹nh trªn nhiÒu mÆt so víi c¸c cðêng quèc kh¸c. Hai lµ, sù vð¬n lªn m¹nh mÏ cña §øc, NhËt B¶n vµ T©y ¢u... ®· ®Æt ra nhiÒu khã kh¨n vµ th¸ch thøc to lín. C¸c nðíc nµy ®· trë thµnh nh÷ng ®èi thñ c¹nh tranh ®¸ng gêm ®èi víi MÜ. Cßn Liªn X« lóc nµy nÒn kinh tÕ ngµy cµng l©m vµo t×nh tr¹ng tr× trÖ, khñng ho¶ng. Do vËy, hai cðêng quèc Liªn X« vµ MÜ ®Òu cÇn ph¶i tho¸t khái thÕ ®èi ®Çu ®Ó æn ®Þnh vµ cñng cè vÞ thÕ cña m×nh.

ChiÕn tranh l¹nh chÊm døt ® më ra chiÒu hðíng vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn gi¶i quyÕt hoµ b×nh c¸c vô tranh chÊp, xung ®ét ®ang diÔn ra ë nhiÒu khu vùc trªn thÕ giíi. ë ¸pganixtan, Liªn X« vµ MÜ ®· tho¶ thuËn gi¶i quyÕt cuéc xung ®ét víi viÖc qu©n ®éi Liªn X« rót ra khái ¸pganixtan.

Th¸ng 10 _ 1991, HiÖp ®Þnh vÒ mét gi¶i ph¸p chÝnh trÞ toµn bé ë Campuchia ®· ®ðîc kÝ kÕt t¹i Pari. Nhê ®ã, cuéc xung ®ét kÐo dµi h¬n mét thËp kØ víi nh÷ng téi ¸c diÖt chñng cña chÕ ®é Kh¬me ®á ®· chÊm døt. Nh÷ng triÓn väng tèt ®Ñp ®· më ra ®Ó x©y dùng mét nðíc Campuchia míi. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c nðíc trong khu vùc ®ðîc c¶i thiÖn nh»m x©y dùng mét §«ng Nam ¸ hoµ b×nh vµ æn ®Þnh, ë T©y Nam Phi, qu©n ®éi Nam Phi vµ qu©n t×nh nguyÖn Cuba ®Òu rót khái Namibia. Ngµy 21 _ 3 _ 1990, Céng hoµ Namibia tuyªn bè ®éc lËp.

Tuy vËy, t×nh tr¹ng ChiÕn tranh l¹nh chØ thùc sù kÕt thóc sau khi Liªn bang X« viÕt tan r , trËt tù hai cùc kh«ng cßn n÷a. ?

Tr×nh bµy vµ ph©n tÝch nh÷ng sù kiÖn chøng tá xu thÕ hoµ hopn gi÷a hai siªu cðêng Liªn X« vµ MÜ ; gi÷a hai phe xp héi chñ nghÜa vµ tð b¶n chñ nghÜa.

IV _ thÕ giíi sau chiÕn tranh l¹nh

Sau nhiÒu n¨m tr× trÖ vµ khñng ho¶ng kÐo dµi, tíi nh÷ng n¨m 1989 _ 1991 chÕ ®é x héi chñ nghÜa ® bÞ sôp ®æ ë c¸c nðíc §«ng ¢u vµ Liªn bang X« viÕt. Ngµy 28 _ 6 _ 1991, Héi ®ång tð¬ng trî kinh tÕ (SEV) tuyªn bè gi¶i thÓ. Sau ®ã, ngµy 1 _ 7 _ 1991, Tæ chøc HiÖp ðíc V¸csava chÊm døt ho¹t ®éng. Víi "cùc"

Liªn X« tan r , hÖ thèng thÕ giíi cña c¸c nðíc x héi chñ nghÜa kh«ng cßn tån t¹i, TrËt tù thÕ giíi hai cùc Ianta ® sôp ®æ. ThÕ "hai cùc" cña hai siªu cðêng kh«ng cßn n÷a, MÜ lµ "cùc" duy nhÊt cßn l¹i. Ph¹m vi ¶nh hðëng cña Liªn X« ë ch©u ¢u vµ ch©u ¸ ® bÞ mÊt, ¶nh hðëng cña MÜ còng bÞ thu hÑp ë nhiÒu n¬i. Tõ sau n¨m 1991 ®Çy biÕn ®éng, t×nh h×nh thÕ giíi ® diÔn ra nh÷ng thay ®æi to lín vµ phøc t¹p. Mét lµ, trËt tù thÕ giíi hai cùc ® sôp ®æ nhðng trËt tù thÕ giíi míi l¹i ®ang trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh. Dð luËn thÕ giíi cho r»ng ph¶i nhiÒu n¨m n÷a míi cã thÓ h×nh thµnh mét trËt tù thÕ giíi míi theo xu hðíng ®a cùc, nhiÒu trung t©m víi sù vð¬n lªn, ®ua tranh m¹nh mÏ cña c¸c cðêng quèc nhð MÜ, Liªn minh ch©u ¢u, NhËt B¶n, Nga, Trung Quèc.

Hai lµ, sau ChiÕn tranh l¹nh, hÇu nhð c¸c quèc gia ®Òu ®iÒu chØnh chiÕn lðîc ph¸t triÓn, tËp trung vµo ph¸t triÓn kinh tÕ.

Ngµy nay, kinh tÕ ®· trë thµnh träng ®iÓm cña quan hÖ quèc tÕ, nÒn t¶ng c¨n b¶n ®Ó x©y dùng søc m¹nh thùc sù cña mçi quèc gia.

Ba lµ, sù tan r cña Liªn X« ® t¹o cho MÜ mét lîi thÕ t¹m thêi. Giíi cÇm quyÒn MÜ ra søc thiÕt lËp trËt tù thÕ giíi mét cùc ®Ó MÜ lµm b¸ chñ thÕ giíi.

MÆc dï ngµy nay MÜ cã mét lùc lðîng kinh tÕ _ tµi chÝnh, khoa häc _ kÜ thuËt vµ qu©n sù vðît tréi so víi tÊt c¶ c¸c quèc gia, nhðng gi÷a tham väng to lín lµm b¸ chñ thÕ giíi vµ kh¶ n¨ng hiÖn thùc cña MÜ lµ mét kho¶ng c¸ch kh«ng nhá. NhiÒu sù kiÖn diÔn ra trªn thÕ giíi gÇn ®©y ®· chøng tá ®iÒu ®ã.

Bèn lµ, sau ChiÕn tranh l¹nh, hoµ b×nh thÕ giíi ®ðîc cñng cè, nhðng ë nhiÒu khu vùc t×nh h×nh l¹i kh«ng æn ®Þnh víi nh÷ng cuéc néi chiÕn, xung ®ét qu©n sù ®Ém m¸u kÐo dµi. Nh÷ng cuéc xung ®ét ®· x¶y ra ë b¸n ®¶o Banc¨ng, mét sè nðíc ch©u Phi vµ Trung ¸. Nguyªn nh©n chÝnh lµ do nh÷ng m©u thuÉn vÒ s¾c téc, t«n gi¸o vµ tranh chÊp l·nh thæ ®· bïng lªn d÷ déi, khi m©u thuÉn hai cùc §«ng _ T©y kh«ng cßn n÷a.

Bðíc sang thÕ kØ XXI, víi sù tiÕn triÓn cña xu thÕ hoµ b×nh, hîp t¸c vµ ph¸t triÓn, c¸c d©n téc hi väng vÒ mét tð¬ng lai tèt ®Ñp cña loµi ngðêi. Nhðng cuéc tÊn c«ng khñng bè bÊt ngê vµo nðíc MÜ ngµy 11 _ 9 _ 2001 ® më ®Çu cho mét thêi k× biÕn ®éng lín trong t×nh h×nh thÕ giíi. ChØ trong mét thêi gian ng¾n, toµ nhµ Trung t©m Thð¬ng m¹i thÕ giíi (WTC) bÞ ®æ sôp, hµng ngh×n d©n thðêng thiÖt m¹ng, tæn thÊt vËt chÊt lªn tíi hµng chôc tØ USD.

Sù kiÖn 11 _ 9 ® ®Æt c¸c quèc gia _ d©n téc ®øng trðíc nh÷ng th¸ch thøc cña chñ nghÜa khñng bè ®Çy tÖ h¹i víi nh÷ng nguy c¬ khã lðêng. Nã ® g©y ra nh÷ng t¸c ®éng to lín, phøc t¹p ®èi víi t×nh h×nh chÝnh trÞ thÕ giíi vµ c¸c quan hÖ quèc tÕ. 93

Víi xu thÕ ph¸t triÓn cña thÕ giíi tõ cuèi thÕ kØ XX _ ®Çu thÕ kØ XXI, ngµy nay c¸c quèc gia _ d©n téc võa ®øng trðíc nh÷ng thêi c¬ ph¸t triÓn thuËn lîi, võa ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng th¸ch thøc v« cïng gay g¾t. ?

Hpy nªu nh÷ng biÕn ®æi chÝnh cña t×nh h×nh thÕ giíi sau khi ChiÕn tranh l¹nh chÊm døt.

C©u hái Vµ BµI TËP

1. H·y t×m chän nh÷ng sù kiÖn tiªu biÓu cña thêi k× ChiÕn tranh l¹nh.

2. Tr×nh bµy c¸c xu thÕ ph¸t triÓn cña thÕ giíi sau khi ChiÕn tranh l¹nh chÊm døt. Liªn hÖ víi c«ng cuéc §æi míi ë nðíc ta.

PhÇn ®äc thªm

... ThÕ kØ XXI sÏ tiÕp tôc cã nhiÒu biÕn ®æi. Khoa häc vµ c«ng nghÖ sÏ cã bðíc tiÕn nh¶y vät. Kinh tÕ tri thøc cã vai trß ngµy cµng næi bËt trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lùc lðîng s¶n xuÊt. Toµn cÇu ho¸ kinh tÕ lµ mét xu thÕ kh¸ch quan, l«i cuèn ngµy cµng nhiÒu nðíc tham gia ; xu thÕ nµy ®ang bÞ mét sè nðíc ph¸t triÓn vµ c¸c tËp ®oµn kinh tÕ tð b¶n xuyªn quèc gia chi phèi, chøa ®ùng nhiÒu m©u thuÉn, võa cã mÆt tÝch cùc võa cã mÆt tiªu cùc, võa cã hîp t¸c võa cã ®Êu tranh. C¸c m©u thuÉn c¬ b¶n trªn thÕ giíi biÓu hiÖn dðíi nh÷ng h×nh thøc vµ møc ®é kh¸c nhau vÉn tån t¹i vµ ph¸t triÓn, cã mÆt s©u s¾c h¬n. ThÕ giíi ®øng trðíc nhiÒu vÊn ®Ò toµn cÇu mµ kh«ng mét quèc gia riªng lÎ nµo cã thÓ tù gi¶i quyÕt nÕu kh«ng cã sù hîp t¸c ®a phð¬ng nhð : b¶o vÖ m«i trðêng, h¹n chÕ sù bïng næ vÒ d©n sè, ®Èy lïi nh÷ng dÞch bÖnh hiÓm nghÌo, chèng téi ph¹m quèc tÕ...

Trong mét vµi thËp kØ tíi, Ýt cã kh¶ n¨ng x¶y ra chiÕn tranh thÕ giíi. Nhðng chiÕn tranh côc bé, xung ®ét vò trang, xung ®ét d©n téc, t«n gi¸o, ch¹y ®ua vò trang, ho¹t ®éng can thiÖp lËt ®æ, khñng bè cßn x¶y ra ë nhiÒu n¬i víi tÝnh chÊt phøc t¹p ngµy cµng t¨ng. Hoµ b×nh, hîp t¸c vµ ph¸t triÓn lµ xu thÕ lín, ph¶n ¸nh ®ßi hái bøc xóc cña c¸c quèc gia, d©n téc. Cuéc ®Êu tranh v× hoµ b×nh, ®éc lËp, d©n chñ, d©n sinh, tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi sÏ cã nh÷ng bðíc tiÕn míi. Khu vùc §«ng Nam ¸, ch©u ¸ _ Th¸i B×nh Dð¬ng sau khñng ho¶ng tµi chÝnh _ kinh tÕ cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn n¨ng ®éng nhðng vÉn tiÒm Èn nh÷ng nh©n tè g©y mÊt æn ®Þnh. Nh÷ng nÐt míi Êy trong t×nh h×nh thÕ giíi vµ khu vùc t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn t×nh h×nh nðíc ta. Trðíc m¾t nh©n d©n ta cã c¶ c¬ héi lín vµ th¸ch thøc lín.

(§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, H., 2001, tr. 64 _ 66)

Chð¬ng

c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ vµ xu thÕ toµn cÇu ho¸

Çch m¹ng khoa häc _ c«ng nghÖ vµ xu thÕ toµn cÇu ho¸ nöa sau thÕ kØ XX Tõ nh÷ng n¨m 40 cña thÕ kØ XX, loµi ngðêi ®· tr¶i qua cuéc çch m¹ng khoa häc _ kÜ thuËt lÇn thø hai, ®ðîc khëi ®Çu tõ nðíc MÜ. Víi quy m« réng lín, néi dung s©u s¾c vµ toµn diÖn, nhÞp ®iÖu v« cïng nhanh chãng, cuéc çch m¹ng khoa häc _ kÜ thuËt ®· ®ða l¹i nh÷ng thµnh tùu k× diÖu vµ nh÷ng ®æi thay lín lao trong ®êi sèng nh©n lo¹i. NÒn v¨n minh thÕ giíi ®· cã nh÷ng bðíc nh¶y vät chða tõng thÊy.

I _ cuéc c¸ch m¹ng khoa häc _ c«ng nghÖ

1. Nguån gèc vµ ®Æc ®iÓm

Còng nhð çch m¹ng c«ng nghiÖp ë thÕ kØ XVIII _ XIX, cuéc çch m¹ng khoa häc _ kÜ thuËt ngµy nay diÔn ra lµ do nh÷ng ®ßi hái cña cuéc sèng, cña s¶n xuÊt nh»m ®¸p øng nhu cÇu vËt chÊt vµ tinh thÇn ngµy cµng cao cña con ngðêi, nhÊt lµ trong t×nh h×nh bïng næ d©n sè thÕ giíi vµ sù v¬i c¹n nghiªm träng çc nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn, ®Æc biÖt tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai.

Nh÷ng ®ßi hái bøc thiÕt ®ã ®Æt ra cho cuéc c¸ch m¹ng khoa häc _ kÜ thuËt ph¶i gi¶i quyÕt, trðíc hÕt lµ chÕ t¹o vµ t×m kiÕm nh÷ng c«ng cô s¶n xuÊt míi cã kÜ thuËt vµ n¨ng suÊt cao, t¹o ra nh÷ng vËt liÖu míi.

Tõ l©u n¨ng lðîng ®· trë thµnh mét vÊn ®Ò chiÕn lðîc cña loµi ngðêi. Bëi ®ã lµ nguån gèc cña mäi chuyÓn ®éng, nu«i sèng çc cuéc çch m¹ng c«ng nghiÖp trðíc kia còng nhð çch m¹ng khoa häc _ kÜ thuËt ngµy nay. Trong t×nh h×nh çc vËt liÖu tù nhiªn ngµy cµng v¬i c¹n, çch m¹ng khoa häc _ kÜ thuËt ®· cã nh÷ng cèng hiÕn v« gi¸ trong viÖc t¹o ra nh÷ng vËt liÖu míi, nhÊt lµ nh÷ng vËt liÖu tæng hîp cã ý nghÜa cùc k× quan träng trong mäi mÆt ®êi sèng cña con ngðêi.

§Æc ®iÓm lín nhÊt cña çch m¹ng khoa häc – kÜ thuËt ngµy nay lµ khoa häc trë thµnh lùc lðîng s¶n xuÊt trùc tiÕp, kh¸c víi cuéc çch m¹ng c«ng nghiÖp thÕ kØ XVIII. Trong cuéc çch m¹ng khoa häc – kÜ thuËt hiÖn ®¹i, mäi ph¸t minh kÜ thuËt ®Òu b¾t nguån tõ nghiªn cøu khoa häc. Khoa häc g¾n liÒn víi kÜ thuËt, khoa häc ®i trðíc më ®ðêng cho kÜ thuËt. §Õn lðît m×nh, kÜ thuËt l¹i ®i trðíc më ®ðêng cho s¶n xuÊt. Nhð vËy, khoa häc ® tham gia trùc tiÕp vµo s¶n xuÊt, trë thµnh nguån gèc chÝnh cña nh÷ng tiÕn bé kÜ thuËt vµ c«ng nghÖ. Cuéc çch m¹ng khoa häc — kÜ thuËt ngµy nay ®· ph¸t triÓn qua hai giai ®o¹n : giai ®o¹n thø nhÊt tõ nh÷ng n¨m 40 ®Õn ®Çu nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kØ XX ; giai ®o¹n thø hai tõ cuéc khñng ho¶ng n¨ng lðîng n¨m 1973 ®Õn nay. Trong giai ®o¹n sau, cuéc çch m¹ng diÔn ra chñ yÕu vÒ c«ng nghÖ víi sù ra ®êi cña thÕ hÖ m¸y tÝnh ®iÖn tö míi (thÕ hÖ thø ba), vÒ vËt liÖu míi, vÒ nh÷ng d¹ng n¨ng lðîng míi vµ c«ng nghÖ sinh häc, ph¸t triÓn tin häc. Cuéc çch m¹ng c«ng nghÖ trë thµnh cèt lâi cña çch m¹ng khoa häc — kÜ thuËt nªn giai ®o¹n thø hai ®ðîc gäi lµ çch m¹ng khoa häc — c«ng nghÖ.

2. Nh÷ng thµnh tùu tiªu biÓu

Tr¶i qua h¬n nöa thÕ kØ, nhÊt lµ tõ nh÷ng n¨m 70, cuéc c¸ch m¹ng khoa häc – kÜ thuËt ® thu ®ðîc nh÷ng tiÕn bé phi thðêng vµ nh÷ng thµnh tùu k× diÖu.

Trong lÜnh vùc khoa häc c¬ b¶n, loµi ngðêi ® ®¹t ®ðîc nh÷ng thµnh tùu hÕt søc to lín, nh÷ng bðíc nh¶y vät chða tõng thÊy trong lÞch sö c¸c ngµnh To¸n häc, VËt lÝ häc, Ho¸ häc, Sinh häc... Dùa vµo nh÷ng ph¸t minh lín cña c¸c ngµnh khoa häc c¬ b¶n, con ngðêi ® øng dông vµo kÜ thuËt vµ s¶n xuÊt phôc vô cuéc sèng cña m×nh.

H×nh 32. Cõu §«li, ®éng vËt ®Çu tiªn ra ®êi b»ng phð¬ng ph¸p sinh s¶n v« tÝnh

Sù kiÖn g©y chÊn ®éng lín trong dð luËn thÕ giíi lµ vµo th¸ng 3 _ 1997, c¸c nhµ khoa häc ® t¹o ra ®ðîc mét con cõu

b»ng phð¬ng ph¸p sinh s¶n v« tÝnh tõ mét tÕ bµo lÊy tõ tuyÕn vó cña mét con cõu ®ang cã thai, ®Æt tªn lµ §«li. Th¸ng 6 _ 2000, c¸c nhµ khoa häc cña c¸c nðíc Anh, Ph¸p, MÜ, §øc, NhËt vµ Trung Quèc sau 10 n¨m hîp t¸c nghiªn cøu ® c«ng bè "B¶n ®å gen ngðêi". §Õn th¸ng 4 _ 2003, "B¶n ®å gen ngðêi" míi ®ðîc gi¶i m hoµn chØnh. Nh÷ng thµnh tùu míi nµy ®· më ra mét kØ nguyªn míi cña y häc vµ sinh häc,

víi triÓn väng to lín ®Èy lïi bÖnh tËt vµ tuæi giµ. Tuy nhiªn, nh÷ng thµnh tùu

nµy l¹i g©y nªn nh÷ng lo ng¹i vÒ mÆt ph¸p lÝ vµ ®¹o lÝ nhð c«ng nghÖ sao chÐp con ngðêi hoÆc thð¬ng m¹i ho¸ c«ng nghÖ gen.

Trong lÜnh vùc c«ng nghÖ ® xuÊt hiÖn nh÷ng ph¸t minh quan träng, nh÷ng thµnh tùu to lín trong çc lÜnh vùc : c«ng cô s¶n xuÊt míi (m¸y tÝnh ®iÖn tö, m¸y tù ®éng vµ hÖ thèng m¸y tù ®éng, ngðêi m¸y (r«bèt)...) ; nguån n¨ng lðîng míi (n¨ng lðîng mÆt trêi, n¨ng lðîng giã vµ nhÊt lµ n¨ng lðîng nguyªn tö...) ; vËt liÖu míi (nhð p«lime _ chÊt dÎo víi nhiÒu lo¹i h×nh kh¸c nhau, çc lo¹i vËt liÖu siªu s¹ch, siªu cøng, siªu bÒn, siªu dÉn...) ; c«ng nghÖ sinh häc víi nh÷ng ®ét ph¸ phi thðêng trong c«ng nghÖ di truyÒn, c«ng nghÖ tÕ bµo, c«ng nghÖ vi sinh, c«ng nghÖ enzim vµ dÉn tíi cuéc "çch m¹ng xanh" trong n«ng nghiÖp víi nh÷ng gièng lóa míi cã n¨ng suÊt cao, th©n c©y chÞu bÖnh tèt... ; nh÷ng tiÕn bé thÇn k× trong th«ng tin liªn l¹c vµ giao th«ng vËn t¶i (çp sîi thuû tinh quang dÉn, m¸y bay siªu ©m khæng lå, tµu ho¶ tèc ®é cao...) ; chinh phôc vò trô (vÖ tinh nh©n t¹o, du hµnh vò trô...).

H×nh 33. Con ngðêi ®Æt ch©n lªn MÆt Tr¨ng

Trong nh÷ng thËp niªn gÇn ®©y, víi nh÷ng tiÕn bé cña kÜ thuËt ®iÖn tö, tin häc vµ viÔn th«ng, C«ng nghÖ th«ng tin ® ph¸t triÓn m¹nh mÏ nhð mét sù bïng næ 97

trªn ph¹m vi toµn cÇu. HiÖn nay, m¸y tÝnh, ®Æc biÖt lµ m¸y vi tÝnh, ®ang ®ðîc sö dông ë kh¾p mäi n¬i vµ cã kh¶ n¨ng liªn kÕt víi nhau bëi çc m¹ng truyÒn d÷ liÖu. § h×nh thµnh m¹ng th«ng tin m¸y tÝnh toµn cÇu (Internet). Trong tð¬ng lai sÏ lµ çc siªu lé th«ng tin phñ kh¾p mäi ®Þa bµn trong nðíc vµ trªn thÕ giíi. C«ng nghÖ th«ng tin ngµy cµng ®ðîc øng dông s©u réng trong mäi ngµnh kinh tÕ vµ ho¹t ®éng x héi. YÕu tè th«ng tin ngµy cµng chiÕm mét vÞ trÝ quan träng trong nÒn kinh tÕ vµ x héi. NÒn v¨n minh nh©n lo¹i ® sang mét chð¬ng míi _ "v¨n minh th«ng tin". Cuéc çch m¹ng khoa häc – c«ng nghÖ cã nh÷ng t¸c ®éng to lín vÒ nhiÒu mÆt nhð t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, kh«ng ngõng n©ng cao møc sèng vµ chÊt lðîng cuéc sèng cña con ngðêi. Tõ ®ã dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi lín vÒ c¬ cÊu d©n cð, chÊt lðîng nguån nh©n lùc, nh÷ng ®ßi hái míi vÒ gi¸o dôc vµ ®µo t¹o nghÒ nghiÖp, sù h×nh thµnh mét thÞ trðêng thÕ giíi víi xu thÕ toµn cÇu ho¸.

Tuy nhiªn, cuéc c¸ch m¹ng khoa häc – c«ng nghÖ còng g©y nªn hËu qu¶ tiªu cùc (chñ yÕu do chÝnh con ngðêi t¹o nªn) nhð t×nh tr¹ng « nhiÔm m«i trðêng trªn hµnh tinh còng nhð trong vò trô, hiÖn tðîng Tr¸i §Êt nãng dÇn lªn, nh÷ng tai n¹n lao ®éng vµ giao th«ng, c¸c lo¹i dÞch bÖnh míi... vµ nhÊt lµ viÖc chÕ t¹o nh÷ng lo¹i vò khÝ hiÖn ®¹i cã søc c«ng ph¸ vµ huû diÖt khñng khiÕp cã thÓ tiªu diÖt nhiÒu lÇn sù sèng trªn hµnh tinh. ?

Hpy nªu nh÷ng thµnh tùu vµ ý nghÜa cña c¸ch m¹ng khoa häc _ c«ng nghÖ trong thêi gian gÇn ®©y.

II _ Xu thÕ toµn cÇu ho¸ vµ ¶nh hðëng cña nã

Mét hÖ qu¶ quan träng cña c¸ch m¹ng khoa häc _ c«ng nghÖ lµ tõ ®Çu nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kØ XX, nhÊt lµ tõ sau ChiÕn tranh l¹nh, trªn thÕ giíi ® diÔn ra xu thÕ toµn cÇu ho¸.

XÐt vÒ b¶n chÊt, toµn cÇu ho¸ lµ qu¸ tr×nh t¨ng lªn m¹nh mÏ nh÷ng mèi liªn hÖ, nh÷ng ¶nh hðëng t¸c ®éng lÉn nhau, phô thuéc lÉn nhau cña tÊt c¶ çc khu vùc, çc quèc gia, çc d©n téc trªn thÕ giíi. Xu thÕ toµn cÇu ho¸ kinh tÕ ngµy nay lµ sù phô thuéc lÉn nhau trªn ph¹m vi

toµn cÇu, sù h×nh thµnh thÞ trðêng thÕ giíi vµ ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ,

sù di chuyÓn tù do vÒ tð b¶n, hµng ho¸ vµ nh©n c«ng trªn ph¹m vi toµn cÇu.

Nh÷ng biÓu hiÖn chñ yÕu cña xu thÕ toµn cÇu ho¸ ngµy nay lµ : _ Sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña quan hÖ thð¬ng m¹i quèc tÕ.

Tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai ®Õn nay, gi¸ trÞ trao ®æi thð¬ng m¹i trªn ph¹m vi quèc tÕ ®· t¨ng 12 lÇn. Thð¬ng m¹i quèc tÕ t¨ng cã nghÜa lµ nÒn kinh tÕ cña c¸c nðíc trªn thÕ giíi quan hÖ chÆt chÏ vµ phô thuéc lÉn nhau, tÝnh quèc tÕ ho¸ cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi t¨ng.

_ Sù ph¸t triÓn vµ t¸c ®éng to lín cña c¸c c«ng ti xuyªn quèc gia.

Theo sè liÖu cña Liªn hîp quèc, kho¶ng 500 c«ng ti xuyªn quèc gia lín kiÓm so¸t tíi 25% tæng s¶n phÈm thÕ giíi vµ gi¸ trÞ trao ®æi cña nh÷ng c«ng ti nµy tð¬ng ®ð¬ng 3/4 gi¸ trÞ thð¬ng m¹i toµn cÇu.

_ Sù s¸p nhËp vµ hîp nhÊt çc c«ng ti thµnh nh÷ng tËp ®oµn lín, nhÊt lµ çc c«ng ti khoa häc _ kÜ thuËt, nh»m t¨ng cðêng kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ trðêng trong vµ ngoµi nðíc. Lµn sãng s¸p nhËp nµy t¨ng lªn nhanh chãng vµo nh÷ng n¨m cuèi thÕ kØ XX. _ Sù ra ®êi cña çc tæ chøc liªn kÕt kinh tÕ, thð¬ng m¹i, tµi chÝnh quèc tÕ vµ khu vùc. §ã lµ Quü TiÒn tÖ Quèc tÕ (IMF), Ng©n hµng ThÕ giíi (WB), Tæ chøc Thð¬ng m¹i ThÕ giíi (WTO), Liªn minh ch©u ¢u (EU), HiÖp ðíc Thð¬ng m¹i tù do B¾c MÜ (NAFTA), HiÖp ðíc Thð¬ng m¹i tù do ASEAN (AFTA), DiÔn ®µn hîp t¸c kinh tÕ ch©u ¸ _ Th¸i B×nh Dð¬ng (APEC), DiÔn ®µn hîp t¸c ¸ _ ¢u (ASEM) v.v...

C¸c tæ chøc nµy cã vai trß ngµy cµng quan träng trong viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ chung cña thÕ giíi vµ khu vùc. Lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh t¨ng tiÕn m¹nh mÏ cña lùc lðîng s¶n xuÊt, toµn cÇu ho¸ lµ xu thÕ kh¸ch quan, lµ mét thùc tÕ kh«ng thÓ ®¶o ngðîc ®ðîc. Nã cã mÆt tÝch cùc vµ tiªu cùc, nhÊt lµ ®èi víi c¸c nðíc ®ang ph¸t triÓn.

VÒ mÆt tÝch cùc, ®ã lµ sù thóc ®Èy rÊt m¹nh, rÊt nhanh cña viÖc ph¸t triÓn vµ x· héi ho¸ lùc lðîng s¶n xuÊt, ®ða l¹i sù t¨ng trðëng cao (nöa ®Çu thÕ kØ XX, GDP thÕ giíi t¨ng 2,7 lÇn, nöa cuèi thÕ kØ t¨ng 5,2 lÇn), gãp phÇn chuyÓn biÕn c¬ cÊu kinh tÕ, ®ßi hái tiÕn hµnh c¶i c¸ch s©u réng ®Ó n©ng cao søc c¹nh tranh vµ hiÖu qu¶ cña nÒn kinh tÕ...

VÒ mÆt tiªu cùc, toµn cÇu ho¸ ®· lµm trÇm träng thªm sù bÊt c«ng x· héi, ®µo s©u hè ng¨n çch giµu nghÌo trong tõng nðíc vµ gi÷a çc nðíc. Toµn cÇu ho¸ lµm cho mäi mÆt ho¹t ®éng vµ ®êi sèng cña con ngðêi kÐm an toµn h¬n (tõ kÐm an toµn vÒ kinh tÕ, tµi chÝnh ®Õn kÐm an toµn vÒ chÝnh trÞ), hoÆc t¹o ra nguy c¬ ®¸nh mÊt b¶n s¾c d©n téc vµ x©m ph¹m ®éc lËp tù chñ cña çc quèc gia...

Nhð vËy, toµn cÇu ho¸ lµ thêi c¬ lÞch sö. §ã võa lµ c¬ héi rÊt to lín cho sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña c¸c nðíc, ®ång thêi còng t¹o ra th¸ch thøc lµ nÕu bá lì thêi c¬ th× sÏ bÞ tôt hËu rÊt xa.

ViÖt Nam còng n»m trong xu thÕ chung ®ã. §¹i héi §¶ng lÇn thø IX ® kh¼ng ®Þnh : "N¾m b¾t c¬ héi, vðît qua th¸ch thøc, ph¸t triÓn m¹nh mÏ trong thêi k× míi, ®ã lµ vÊn ®Ò cã ý nghÜa sèng cßn ®èi víi §¶ng vµ nh©n d©n ta". ?

Xu thÕ toµn cÇu ho¸ thÓ hiÖn trong nh÷ng lÜnh vùc nµo ?

C©u hái Vµ BµI TËP 1. H·y gi¶i thÝch thÕ nµo lµ khoa häc ®· trë thµnh lùc lðîng s¶n xuÊt trùc tiÕp.

2. T¹i sao nãi : Toµn cÇu ho¸ võa lµ c¬ héi, võa lµ th¸ch thøc ®èi víi c¸c nðíc ®ang ph¸t triÓn ?

PhÇn ®äc thªm ... "Chóng ta ®ang sèng trong mét thÕ giíi ®æi thay nhanh chãng bëi nh÷ng tiÕn bé vðît bËc cña khoa häc c«ng nghÖ vµ trong mét m«i trðêng kinh tÕ quèc tÕ mµ kh«ng mét nÒn kinh tÕ quèc gia nµo cã thÓ tån t¹i biÖt lËp, tÝnh tuú thuéc lÉn nhau gi÷a çc nÒn kinh tÕ ngµy cµng ®Ëm nÐt. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, çc nðíc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn cÇn t¨ng cðêng hîp t¸c, ®èi tho¹i, n©ng cao sù hiÓu biÕt vµ hç trî lÉn nhau cïng ph¸t triÓn. Çc nðíc ®ang ph¸t triÓn rÊt cÇn sù trî gióp tÝch cùc cña çc nðíc ph¸t triÓn ®Ó n©ng cao kh¶ n¨ng tham gia ®Çy ®ñ vµ c«ng b»ng çc quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ... Sù trî gióp cña çc nðíc ph¸t triÓn còng nhð cña çc tæ chøc quèc tÕ UNCTAD... ®èi víi çc nðíc ®ang ph¸t triÓn cÇn tËp trung vµo viÖc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, n©ng cao tr×nh ®é khoa häc, c«ng nghÖ, s¶n xuÊt hiÖu qu¶ vµ gia t¨ng nguån vèn ®Çu tð, më réng kh¶ n¨ng tiÕp cËn thÞ trðêng xuÊt khÈu hµng ho¸. §Æc biÖt cÇn t¨ng cðêng gióp ®ì thùc hiÖn çc chð¬ng tr×nh quèc gia xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo, thu hÑp kho¶ng çch vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ gi÷a çc nðíc, t¹o c¬ së v÷ng ch¾c cho hoµ b×nh, æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng". (TrÝch ph¸t biÓu cña Thñ tðíng Phan V¨n Kh¶i t¹i Héi nghÞ UNCTAD _ 10(*), B¨ng Cèc, ngµy 13 _ 2 _ 2000)

(*) UNCTAD : ch÷ viÕt t¾t tiÕng Anh cña Héi nghÞ Liªn hîp quèc vÒ Thð¬ng m¹i vµ Ph¸t triÓn (UN Conference on Trade and Development).

100

Tæng kÕt LÞch sö thÕ giíi hiÖn ®¹i tõ n¨m 1945 ®Õn n¨m 2000 ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai kÕt thóc ®· më ra mét giai ®o¹n míi cña lÞch sö thÕ giíi hiÖn ®¹i. ChØ trong nöa sau thÕ kØ XX, t×nh h×nh thÕ giíi biÕn chuyÓn thËt s«i ®éng víi bao diÔn biÕn dån dËp, ®em l¹i nh÷ng thay ®æi to lín vµ c¶ nh÷ng ®¶o lén ®Çy bÊt ngê. §ã lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn m¹nh mÏ, tiÕn bé phi thðêng, nhðng c¸c cuéc ®Êu tranh còng thËt gay g¾t, quyÕt liÖt víi kh«ng Ýt nguy c¬, hiÓm ho¹.

I _ Nh÷ng néi dung chñ yÕu cña lÞch sö thÕ giíi tõ sau n¨m 1945

1. Sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, mét trËt tù thÕ giíi míi ® ®ðîc x¸c lËp. §ã lµ TrËt tù thÕ giíi hai cùc Ianta víi ®Æc trðng næi bËt lµ thÕ giíi chia thµnh hai phe _ tð b¶n chñ nghÜa vµ x héi chñ nghÜa _ do hai siªu cðêng MÜ vµ Liªn X« ®øng ®Çu mçi phe. §Æc trðng hai cùc _ hai phe ®ã hÇu nhð bao trïm thÕ giíi, lµ nh©n tè hµng ®Çu chi phèi nÒn chÝnh trÞ thÕ giíi vµ c¸c quan hÖ quèc tÕ trong phÇn lín nöa sau thÕ kØ XX.

2. Víi th¾ng lîi cña çc cuéc çch m¹ng d©n chñ nh©n d©n ë çc nðíc §«ng ©u, chñ nghÜa xg héi ®g vðît ra khái ph¹m vi mét nðíc, trë thµnh mét hÖ thèng thÕ giíi. Th¾ng lîi cña çch m¹ng ViÖt Nam (1945), çch m¹ng Trung Quèc (1949) vµ çch m¹ng Cuba (1959) ® më réng kh«ng gian ®Þa lÝ cña hÖ thèng çc nðíc x héi chñ nghÜa _ mét d¶i ®Êt réng lín tr¶i dµi tõ phÝa ®«ng ch©u ¸ qua Liªn bang X« viÕt tíi phÇn phÝa ®«ng ch©u ©u vµ lan sang vïng biÓn Caribª cña khu vùc MÜ Latinh. Trong nhiÒu thËp niªn, hÖ thèng x héi chñ nghÜa ® trë thµnh mét lùc lðîng hïng hËu vÒ chÝnh trÞ _ qu©n sù vµ kinh tÕ, chiÕm lÜnh nhiÒu ®Ønh cao cña khoa häc _ kÜ thuËt thÕ giíi. Do nh÷ng sai ph¹m nghiªm träng trong ®ðêng lèi chÝnh s¸ch vµ sù chèng ph¸ cña çc thÕ lùc ®Õ quèc vµ ph¶n ®éng quèc tÕ, vµo cuèi nh÷ng n¨m 1980 ®Çu nh÷ng n¨m 1990, chÕ ®é x· héi chñ nghÜa ®· tan r· ë çc nðíc §«ng ¢u vµ Liªn X«. §©y lµ mét tæn thÊt nÆng nÒ trong phong trµo céng s¶n vµ c«ng nh©n quèc tÕ, ®Ó l¹i nh÷ng hËu qu¶ nghiªm träng cho cuéc ®Êu tranh cña çc d©n téc v× hoµ b×nh æn ®Þnh, ®éc lËp chñ quyÒn vµ tiÕn bé x· héi.

3. Ngay sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, mét cao trµo gi¶i phãng d©n téc ®g dÊy lªn m¹nh mÏ ë c¸c nðíc ¸, Phi vµ MÜ Latinh. Dðíi nh÷ng ®ßn ®¶ kÝch m nh liÖt cña cao trµo gi¶i phãng, hÖ thèng thuéc ®Þa vµ chÕ ®é ph©n biÖt chñng téc 101

(Ap¸cthai) kÐo dµi nhiÒu thÕ kØ ® bÞ sôp ®æ hoµn toµn. Th¾ng lîi cã ý nghÜa lÞch sö ®ã ® ®ða tíi sù ra ®êi cña h¬n 100 quèc gia ®éc lËp trÎ tuæi. B¶n ®å chÝnh trÞ thÕ giíi ® cã nh÷ng thay ®æi to lín vµ s©u s¾c. Çc quèc gia ®éc lËp ngµy cµng tÝch cùc tham gia vµ cã vai trß quan träng trong ®êi sèng chÝnh trÞ thÕ giíi víi ý chÝ chèng chñ nghÜa thùc d©n, v× hoµ b×nh, ®éc lËp d©n téc vµ tiÕn bé x héi. Sau khi giµnh ®ðîc ®éc lËp, víi çc chiÕn lðîc ph¸t triÓn qua çc giai ®o¹n, nhiÒu nðíc ¸, Phi, MÜ Latinh ® ®¹t ®ðîc nh÷ng thµnh tùu to lín vÒ kinh tÕ _ x héi trong c«ng cuéc x©y dùng ®Êt nðíc. Tuy nhiªn, do nhiÒu nguyªn nh©n, b¶n ®å chÝnh trÞ cña çc nðíc ¸, Phi vµ MÜ Latinh còng cßn kh«ng Ýt nh÷ng m¶ng ¶m ®¹m víi çc cuéc xung ®ét, chia rÏ kÐo dµi vµ c¶ nh÷ng cuéc c¶i çch kinh tÕ _ x· héi chða mÊy thµnh c«ng.

4. Trong nöa sau thÕ kØ XX, hÖ thèng tð b¶n chñ nghÜa ®g cã nh÷ng biÕn chuyÓn quan träng. Trðíc hÕt, tõ sau chiÕn tranh, MÜ ® vð¬n lªn trë thµnh ®Õ quèc giµu m¹nh nhÊt. Víi lùc lðîng kinh tÕ _ tµi chÝnh vµ qu©n sù vðît tréi, giíi cÇm quyÒn MÜ ® r¸o riÕt thùc hiÖn çc chiÕn lðîc toµn cÇu nh»m mðu ®å thèng trÞ thÕ giíi. Cã thÓ nãi, MÜ hÇu nhð ® dÝnh lÝu, can thiÖp vµo nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi, nhðng còng râ rµng lµ MÜ ph¶i chÊp nhËn kh«ng Ýt thÊt b¹i, tiªu biÓu lµ sù thÊt b¹i trong cuéc chiÕn tranh x©m lðîc ViÖt Nam (1954 _ 1975). Hai lµ, nhê cã sù tù ®iÒu chØnh kÞp thêi, nÒn kinh tÕ çc nðíc tð b¶n ® t¨ng trðëng kh¸ liªn tôc, ®ða l¹i nh÷ng thay ®æi vÒ chÊt trong c¬ cÊu còng nhð xu hðíng ph¸t triÓn vµ h×nh thµnh çc trung t©m kinh tÕ lín cña thÕ giíi. Ba lµ, dðíi t¸c ®éng to lín cña çch m¹ng khoa häc _ kÜ thuËt, nhÊt lµ sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña lùc lðîng s¶n xuÊt, çc nðíc tð b¶n ngµy cµng cã xu hðíng liªn kÕt kinh tÕ khu vùc, tiªu biÓu lµ sù ra ®êi tõ h¬n 40 n¨m qua cña Céng ®ång kinh tÕ ch©u ©u (EEC) mµ ngµy nay lµ Liªn minh ch©u ©u (EU). MÜ, EU vµ NhËt B¶n ® trë thµnh ba trung t©m kinh tÕ lín cña thÕ giíi.

5. So víi c¸c giai ®o¹n lÞch sö thÕ giíi trðíc ®©y, chða bao giê c¸c quan hÖ quèc tÕ ®ðîc më réng vµ ®a d¹ng nhð trong nöa sau thÕ kØ XX.

Cã nhiÒu nguyªn nh©n dÉn tíi t×nh h×nh ®ã : sù tham gia ngµy cµng ®«ng cña çc nðíc ¸, Phi, MÜ Latinh míi giµnh ®ðîc ®éc lËp vµo çc ho¹t ®éng chÝnh trÞ quèc tÕ ; quy m« toµn cÇu cña çc ho¹t ®éng kinh tÕ _ tµi chÝnh vµ chÝnh trÞ cña çc quèc gia vµ çc tæ chøc quèc tÕ ; nh÷ng tiÕn bé k× diÖu cña khoa häc _ kÜ thuËt lµm cho Tr¸i §Êt nhð thu nhá l¹i nhê çc phð¬ng tiÖn th«ng tin liªn l¹c vµ giao th«ng vËn t¶i nhanh chãng h¬n, thuËn tiÖn h¬n... Nh÷ng nÐt næi bËt cña quan hÖ quèc tÕ tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai lµ :

T×nh tr¹ng ®èi ®Çu gay g¾t gi÷a hai siªu cðêng, hai phe mµ ®Ønh cao lµ t×nh tr¹ng ChiÕn tranh l¹nh kÐo dµi tíi h¬n bèn thËp kØ.

102

C¶ hai siªu cðêng ®· chi nh÷ng kho¶n ng©n s¸ch khæng lå cho ch¹y ®ua vò trang, s¶n xuÊt ®ñ lo¹i vò khÝ tèi t©n, thµnh lËp c¸c c¨n cø vµ liªn minh qu©n sù. C¸c cuéc chiÕn tranh côc bé diÔn ra hÇu nhð liªn tôc lµm cho t×nh h×nh thÕ giíi cµng thªm c¨ng th¼ng, cã lóc nhð ®øng bªn bê cña mét cuéc chiÕn tranh thÕ giíi.

Tuy nhiªn, trðíc hÕt çc quèc gia vÉn cïng tån t¹i hoµ b×nh, võa ®Êu tranh võa hîp t¸c. C¶ hai siªu cðêng còng nhð çc nðíc kh¸c ®Òu ý thøc vÒ nh÷ng hiÓm ho¹ khñng khiÕp kh«ng lðêng hÕt ®ðîc cña mét cuéc chiÕn tranh h¹t nh©n. H¬n thÕ n÷a, ý chÝ ®Êu tranh gi÷ g×n hoµ b×nh cña çc d©n téc ®ðîc ®Ò cao h¬n bao giê hÕt, bëi hä võa míi tr¶i qua hai cuéc chiÕn tranh thÕ giíi chØ trong vßng chða ®Çy nöa thÕ kØ. Cuèi cïng, ChiÕn tranh l¹nh chÊm døt, thÕ giíi chuyÓn dÇn sang xu thÕ hoµ ho n vµ hoµ dÞu, ®èi tho¹i vµ hîp t¸c ph¸t triÓn. Nhðng còng râ rµng, ®©y ®ã vÉn cßn nh÷ng "di chøng" cña ChiÕn tranh l¹nh víi nh÷ng nguy c¬ bïng næ çc cuéc xung ®ét do m©u thuÉn vÒ s¾c téc, t«n gi¸o vµ tranh chÊp l nh thæ cïng nh÷ng vô khñng bè, nh÷ng cuéc chiÕn tranh li khai. 6. Tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, mét cuéc çch m¹ng khoa häc _ kÜ thuËt (tõ ®Çu nh÷ng n¨m 70 ®ðîc gäi lµ çch m¹ng khoa häc _ c«ng nghÖ) ®g diÔn ra víi quy m«, néi dung vµ nhÞp ®iÖu chða tõng thÊy cïng nh÷ng hÖ qu¶ vÒ nhiÒu mÆt lµ v« cïng to lín. §Æc ®iÓm næi bËt cña cuéc çch m¹ng khoa häc _ kÜ thuËt ngµy nay lµ khoa häc ® trë thµnh lùc lðîng s¶n xuÊt trùc tiÕp, ®¸p øng nh÷ng ®ßi hái míi vÒ c«ng cô s¶n xuÊt, nh÷ng nguån n¨ng lðîng míi vµ nh÷ng vËt liÖu míi cña cuéc sèng ngµy cµng cã chÊt lðîng cao cña x héi loµi ngðêi. Çch m¹ng khoa häc _ kÜ thuËt ® ®em l¹i nh÷ng tiÕn bé phi thðêng, nh÷ng thµnh tùu k× diÖu, nhðng mÆt kh¸c còng ®Æt ra trðíc çc d©n téc nhiÒu vÊn ®Ò ph¶i gi¶i quyÕt nhð viÖc ®µo t¹o con ngðêi cho nguån nh©n lùc chÊt lðîng cao cña thêi ®¹i "v¨n minh trÝ tuÖ", vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i trðêng sinh th¸i trªn Tr¸i §Êt vµ c¶ trong vò trô, sù c©n b»ng gi÷a t¨ng trðëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x héi... Trong sù ph¸t triÓn cña çch m¹ng khoa häc _ kÜ thuËt, xu thÕ toµn cÇu ho¸ ® diÔn ra nhð mét lµn sãng lan nhanh ra toµn thÕ giíi. Cã thÓ nãi, toµn cÇu ho¸ ®ßi hái çc quèc gia ph¶i cã lêi gi¶i ®¸p vµ sù thÝch øng ®Ó võa kÞp thêi võa kh«n ngoan n¾m b¾t thêi c¬, tr¸nh viÖc bá lì c¬ héi vµ tôt hËu. ?

Nh÷ng néi dung chñ yÕu cña lÞch sö thÕ giíi tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai ®Õn nay.

II _ Xu thÕ ph¸t triÓn cña thÕ giíi sau CHiÕn tranh L¹nh

Víi nh÷ng thay ®æi cña t×nh h×nh thÕ giíi, nhÊt lµ trong bèi c¶nh trËt tù thÕ giíi míi ®ang trªn tiÕn tr×nh h×nh thµnh cïng víi nh÷ng t¸c ®éng to lín cña c¸ch m¹ng khoa häc _ kÜ thuËt tõ h¬n mét thËp kØ qua, cã thÓ thÊy nh÷ng xu thÕ ph¸t triÓn næi bËt cña thÕ giíi nhð sau : 103

_ Mét lµ, sau ChiÕn tranh l¹nh, hÇu nhð tÊt c¶ c¸c quèc gia ®Òu ra søc ®iÒu chØnh chiÕn lðîc ph¸t triÓn lÊy kinh tÕ lµm träng ®iÓm, bëi ngµy nay kinh tÕ ® trë thµnh néi dung c¨n b¶n trong quan hÖ quèc tÕ. X©y dùng søc m¹nh tæng hîp cña quèc gia thay thÕ cho ch¹y ®ua vò trang ® trë thµnh h×nh thøc chñ yÕu trong cuéc c¹nh tranh gi÷a c¸c cðêng quèc. Søc m¹nh cña mçi quèc gia lµ dùa trªn nÒn s¶n xuÊt phån vinh, nÒn tµi chÝnh v÷ng ch¾c, mét nÒn c«ng nghÖ cã tr×nh ®é cao cïng víi lùc lðîng quèc phßng hïng m¹nh.

_ Hai lµ, sau ChiÕn tranh l¹nh, quan hÖ gi÷a c¸c nðíc lín ®ðîc ®iÒu chØnh theo chiÒu hðíng ®èi tho¹i, tho¶ hiÖp, tr¸nh xung ®ét trùc tiÕp nh»m t¹o nªn mét m«i trðêng quèc tÕ thuËn lîi gióp hä vð¬n lªn m¹nh mÏ, x¸c lËp mét vÞ trÝ ðu thÕ trong trËt tù thÕ giíi míi. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c nðíc lín ngµy nay mang tÝnh hai mÆt næi bËt lµ : m©u thuÉn vµ hµi hoµ, c¹nh tranh vµ hîp t¸c, tiÕp xóc vµ kiÒm chÕ v.v...

_ Ba lµ, tuy hoµ b×nh vµ æn ®Þnh lµ xu thÕ chñ ®¹o cña t×nh h×nh thÕ giíi sau ChiÕn tranh l¹nh, nhðng ë nhiÒu khu vùc vÉn diÔn ra néi chiÕn vµ xung ®ét. Nguy c¬ nµy cµng trë nªn trÇm träng, khi ë nhiÒu n¬i l¹i béc lé chñ nghÜa li khai, chñ nghÜa khñng bè... Nh÷ng m©u thuÉn s¾c téc, t«n gi¸o vµ tranh chÊp l nh thæ thðêng cã nh÷ng c¨n nguyªn lÞch sö s©u xa nªn viÖc gi¶i quyÕt kh«ng dÔ dµng vµ thðêng kÐo dµi. Cuéc khñng bè ngµy 11 _ 9 _ 2001 ë MÜ ® g©y ra nh÷ng t¸c h¹i to lín, b¸o hiÖu nhiÒu nguy c¬ míi ®èi víi thÕ giíi.

_ Bèn lµ, nh÷ng n¨m 90 sau ChiÕn tranh l¹nh, thÕ giíi ® vµ ®ang chøng kiÕn xu thÕ toµn cÇu ho¸ diÔn ra ngµy cµng m¹nh mÏ. Nh÷ng nÐt næi bËt cña qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ lµ sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña thð¬ng m¹i thÕ giíi ; sù ph¸t triÓn vµ vai trß ngµy cµng to lín cña c¸c c«ng ti xuyªn quèc gia ; sù ra ®êi cña c¸c tæ chøc kinh tÕ, thð¬ng m¹i, tµi chÝnh quèc tÕ vµ khu vùc v.v...

Toµn cÇu ho¸ lµ xu thÕ ph¸t triÓn kh¸ch quan. §èi víi c¸c nðíc ®ang ph¸t triÓn, ®©y võa lµ thêi c¬ thuËn lîi võa lµ th¸ch thøc gay g¾t trong sù vð¬n lªn cña ®Êt nðíc.

Loµi ngðêi ® bðíc sang thÕ kØ XXI. MÆc dï cßn gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n gian khæ, c¸c d©n téc ngµy cµng cã tiÕng nãi chung, ®oµn kÕt cïng nhau x©y dùng mét thÕ giíi hoµ b×nh æn ®Þnh, hîp t¸c ph¸t triÓn v× c«ng b»ng vµ h¹nh phóc cho mçi con ngðêi, cho mçi d©n téc trªn hµnh tinh. ?

C¸c xu thÕ ph¸t triÓn cña thÕ giíi hiÖn nay lµ g× ? Qua ®ã, em hpy nªu râ thÕ nµo lµ nh÷ng thêi c¬ vµ nh÷ng th¸ch thøc ®èi víi c¸c d©n téc ?

C©u hái Vµ BµI TËP

1. LËp niªn biÓu nh÷ng sù kiÖn chÝnh cña lÞch sö thÕ giíi tõ n¨m 1945 ®Õn n¨m 2000.

104

2. H·y tãm t¾t qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ tan r· cña TrËt tù thÕ giíi hai cùc Ianta.

hÇn hai

LÕCH SÛÃ VIÏåT NAM TÛÂ NÙM 1919 ÀÏËN NÙM 2000

105

Chð¬ng

ViÖt nam

tõ n¨m 1919 ®Õn n¨m 1930 13

Nh÷ng chuyÓn biÕn míi vÒ kinh tÕ vµ xE héi ë ViÖt Nam sau chiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt Cuéc khai th¸c thuéc ®Þa lÇn thø hai cña thùc d©n Ph¸p ë §«ng Dð¬ng ®· t¹o ra nh÷ng chuyÓn biÕn míi vÒ kinh tÕ vµ c¬ cÊu giai cÊp x· héi ë ViÖt Nam. M©u thuÉn gi÷a d©n téc ViÖt Nam víi thùc d©n Ph¸p cµng thªm s©u s¾c, thóc ®Èy phong trµo ®Êu tranh d©n téc d©n chñ cã bðíc ph¸t triÓn míi.

I _ hoµn c¶nh quèc tÕ sau chiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt Sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, t×nh h×nh thÕ giíi cã nh÷ng chuyÓn biÕn míi.

C¸c nðíc ®Õ quèc th¾ng trËn ® häp ®Ó ph©n chia l¹i thÕ giíi, thiÕt lËp mét trËt tù hoµ b×nh, an ninh míi.

HËu qu¶ cña chiÕn tranh, khñng ho¶ng kinh tÕ ë çc nðíc tð b¶n chñ nghÜa vµ ¶nh hðëng cña cuéc Çch m¹ng th¸ng Mðêi Nga (11 _ 1917), víi sù ra ®êi cña nðíc Nga X« viÕt, ® thóc ®Èy phong trµo gi¶i phãng d©n téc ë phð¬ng §«ng, phong trµo c«ng nh©n vµ lao ®éng ë phð¬ng T©y ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Çc ®¶ng céng s¶n ë çc nðíc tð b¶n chñ nghÜa, çc nðíc thuéc ®Þa vµ nöa thuéc ®Þa lÇn lðît ra ®êi : §¶ng Céng s¶n §øc (1 _ 1919), §¶ng Céng s¶n Anh (8 _ 1920), §¶ng Céng s¶n MÜ (1921), §¶ng Céng s¶n In®«nªxia (5 _ 1920), §¶ng Céng s¶n Trung Quèc (7 _ 1921). Quèc tÕ Céng s¶n (Quèc tÕ thø ba) ®ðîc thµnh lËp ë M¸txc¬va (3 _ 1919), ®¶m nhËn sø mÖnh tËp hîp, l nh ®¹o phong trµo çch m¹ng v« s¶n vµ phong trµo gi¶i phãng d©n téc ë çc nðíc trªn thÕ giíi. ë Ph¸p, §¶ng X héi ® ph©n ho¸ s©u s¾c. T¹i §¹i héi Tua th¸ng 12 _ 1920, bé phËn tÝch cùc nhÊt trong §¶ng X héi Ph¸p ® bá phiÕu t¸n thµnh gia nhËp Quèc tÕ

106

Céng s¶n vµ t¸ch ra ®Ó thµnh lËp §¶ng Céng s¶n Ph¸p. Nh÷ng chuyÓn biÕn míi cña t×nh h×nh thÕ giíi cã ¶nh hðëng lín ®Õn sù ph¸t triÓn phong trµo gi¶i phãng d©n téc ViÖt Nam. ?

Tr×nh bµy hoµn c¶nh quèc tÕ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt.

II _ ChÝnh s¸ch thèng trÞ cña thùc d©n Ph¸p ë ViÖt Nam

1. Cuéc khai th¸c thuéc ®Þa lÇn thø hai

ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt ® lµm cho nÒn kinh tÕ cña Ph¸p bÞ tæn thÊt nÆng nÒ, víi h¬n 1,4 triÖu ngðêi chÕt vµ thiÖt h¹i vÒ vËt chÊt lªn tíi 200 tØ phr¨ng. §Ó hµn g¾n vµ kh«i phôc nÒn kinh tÕ, nhµ cÇm quyÒn Ph¸p võa t×m c¸ch thóc ®Èy s¶n xuÊt trong nðíc, võa t¨ng cðêng ®Çu tð khai th¸c thuéc ®Þa, trðíc hÕt lµ c¸c nðíc ë §«ng Dð¬ng vµ ch©u Phi.

Chð¬ng tr×nh khai th¸c lÇn thø hai thùc hiÖn ë §«ng Dð¬ng do Anbe Xar« _ Toµn quyÒn §«ng Dð¬ng _ v¹ch ra. Chð¬ng tr×nh nµy ®ðîc triÓn khai tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt (1919) ®Õn trðíc cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ thÕ giíi (1929 _ 1933). Thùc d©n Ph¸p ® ®Çu tð víi tèc ®é nhanh, quy m« lín vµo c¸c ngµnh kinh tÕ ViÖt Nam. ChØ trong vßng 6 n¨m (1924 _ 1929), sè vèn ®Çu tð vµo §«ng Dð¬ng, chñ yÕu lµ ViÖt Nam lªn ®Õn 4 tØ phr¨ng, nhiÒu nhÊt lµ vµo n«ng nghiÖp. N¨m 1924, vèn ®Çu tð vµo n«ng nghiÖp lµ 52 triÖu phr¨ng, ®Õn n¨m 1927 ®· lªn ®Õn 400 triÖu phr¨ng. DiÖn tÝch c¸c ®ån ®iÒn trång lóa, cao su, cµ phª... ®ðîc më réng. DiÖn tÝch trång cao su tõ 1 500 hÐcta n¨m 1918 lªn ®Õn 78 620 hÐcta n¨m 1930. NhiÒu c«ng ti trång cao su ra ®êi : C«ng ti §Êt ®á, C«ng ti Mis¬lanh, C«ng ti Trång c©y nhiÖt ®íi v.v...

Sau n«ng nghiÖp, tð b¶n Ph¸p chó träng ®Çu tð vµo khai th¸c má, trðíc hÕt lµ má than. NhiÒu c«ng ti khai th¸c má than míi ®ðîc thµnh lËp nhð C«ng ti than H¹ Long _ §ång §¨ng, C«ng ti than vµ kim khÝ §«ng Dð¬ng, C«ng ti than Tuyªn Quang, C«ng ti than §«ng TriÒu... Ngoµi than, c¸c c¬ së khai th¸c má thiÕc, kÏm, s¾t ®Òu ®ðîc bæ sung thªm vèn, t¨ng thªm nh©n c«ng vµ ®Èy m¹nh tiÕn ®é khai th¸c. Mét sè c¬ së chÕ biÕn quÆng kÏm, thiÕc, c¸c nhµ m¸y t¬ sîi H¶i Phßng, Nam §Þnh, nhµ m¸y rðîu Hµ Néi, Nam §Þnh, nhµ m¸y diªm Hµ Néi, BÕn Thuû, nhµ m¸y ®ðêng Tuy Hoµ, nhµ m¸y xay x¸t g¹o Chî Lín... ® ®ðîc n©ng cÊp vµ më réng quy m«. 107

Thð¬ng nghiÖp, trðíc hÕt lµ ngo¹i thð¬ng, cã sù t¨ng tiÕn h¬n trðíc. Trðíc chiÕn tranh, hµng ho¸ Ph¸p nhËp vµo §«ng Dð¬ng míi chiÕm 37%, ®Õn nh÷ng n¨m 1929 _ 1930 ® lªn ®Õn 63% tæng sè hµng nhËp. Quan hÖ giao lðu bu«n b¸n néi ®Þa còng ®ðîc ®Èy m¹nh.

Giao th«ng vËn t¶i ph¸t triÓn nh»m phôc vô c«ng cuéc khai th¸c vµ vËn chuyÓn nguyªn vËt liÖu, lðu th«ng hµng ho¸ trong vµ ngoµi nðíc. §ðêng s¾t xuyªn §«ng Dð¬ng ®ðîc nèi thªm ®o¹n §ång §¨ng _ Na SÇm (1922), Vinh _ §«ng Hµ (1927). §Õn n¨m 1932, Ph¸p ® x©y dùng 2 389 km ®ðêng s¾t trªn l nh thæ ViÖt Nam. HÖ thèng giao th«ng ®ðêng thuû tiÕp tôc ®ðîc khai th¸c. Ngoµi çc c¶ng ® cã tõ trðíc nhð c¶ng H¶i Phßng, Sµi Gßn, §µ N½ng, Quy Nh¬n, thùc d©n Ph¸p xóc tiÕn x©y dùng çc c¶ng míi nhð Hßn Gai, BÕn Thuû. Çc ®« thÞ ®ðîc më réng vµ d©n cð ®«ng h¬n. Ng©n hµng §«ng Dð¬ng n¾m trän quyÒn chØ huy kinh tÕ §«ng Dð¬ng, ph¸t hµnh tiÒn giÊy vµ cho vay l i.

Cïng víi chÝnh s¸ch khai th¸c n«ng, c«ng, thð¬ng nghiÖp..., thùc d©n Ph¸p cßn thi hµnh c¸c biÖn ph¸p t¨ng thuÕ nªn ng©n s¸ch §«ng Dð¬ng thu ®ðîc n¨m 1930 t¨ng gÊp 3 lÇn so víi n¨m 1912.

2. ChÝnh s¸ch chÝnh trÞ, v¨n ho¸, gi¸o dôc

Sau chiÕn tranh, chÝnh s¸ch thèng trÞ cña Ph¸p ë §«ng Dð¬ng vÉn kh«ng thay ®æi mµ cßn ®ðîc t¨ng cðêng. §ã lµ chÝnh s¸ch chuyªn chÕ, mäi quyÒn hµnh ®Òu n»m trong tay thùc d©n Ph¸p vµ bän tay sai trung thµnh cña chóng. Bé m¸y c¶nh s¸t, mËt th¸m, nhµ tï vÉn tiÕp tôc ®ðîc cñng cè vµ ho¹t ®éng r¸o riÕt. Mét sè tæ chøc chÝnh trÞ, an ninh, kinh tÕ ®ðîc thµnh lËp.

Thùc d©n Ph¸p thi hµnh mét vµi c¶i çch chÝnh trÞ _ hµnh chÝnh ®Ó ®èi phã víi nh÷ng biÕn ®éng ®ang diÔn ra ë §«ng Dð¬ng, nhð t¨ng thªm sè ngðêi ViÖt trong çc phßng thð¬ng m¹i vµ canh n«ng ë çc thµnh phè lín, lËp ViÖn D©n biÓu Trung K× (2 _ 1926), ViÖn D©n biÓu B¾c K× (4 _ 1926)... Chóng th«ng qua bé phËn cÇm ®Çu t¹i hð¬ng th«n ®Ó x©m nhËp, kiÓm so¸t xuèng çc lµng x . V¨n ho¸, gi¸o dôc còng cã nh÷ng thay ®æi.

Th¸ng 12 _ 1917, Toµn quyÒn §«ng Dð¬ng lËp Héi ®ång Tð vÊn häc chÝnh

§«ng Dð¬ng víi chøc n¨ng ®Ò ra nh÷ng quy chÕ cho ngµnh gi¸o dôc.

HÖ thèng gi¸o dôc ®ðîc më réng gåm c¸c cÊp tiÓu häc, trung häc, cao ®¼ng vµ ®¹i häc. M« h×nh gi¸o dôc cã tÝnh hiÖn ®¹i ®ang h×nh thµnh ë §«ng Dð¬ng. 108

C¬ së xuÊt b¶n, in Ên xuÊt hiÖn ngµy cµng nhiÒu víi hµng chôc tê b¸o, t¹p chÝ ch÷ Ph¸p vµ ch÷ Quèc ng÷. Nhµ cÇm quyÒn Ph¸p sö dông b¸o chÝ, v¨n ho¸... ®Ó phôc vô c«ng cuéc khai th¸c vµ thèng trÞ cña chóng ; ðu tiªn, khuyÕn khÝch xuÊt b¶n çc s¸ch b¸o theo chñ trð¬ng "Ph¸p _ ViÖt ®Ò huÒ". Çc trµo lðu tð tðëng, khoa häc _ kÜ thuËt, v¨n ho¸, nghÖ thuËt phð¬ng T©y cã ®iÒu kiÖn trµn vµo ViÖt Nam. Çc ngµnh v¨n häc, nghÖ thuËt (héi ho¹, ®iªu kh¾c, kiÕn tróc v.v...) ® cã nh÷ng biÕn chuyÓn míi vÒ néi dung, phð¬ng ph¸p s¸ng t¸c. Çc yÕu tè v¨n ho¸ truyÒn thèng, v¨n ho¸ míi tiÕn bé vµ n« dÞch cïng tån t¹i, ®an xen, ®Êu tranh víi nhau. ?

Nªu nh÷ng chÝnh s¸ch kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸ cña thùc d©n Ph¸p ë §«ng Dð¬ng.

III _ Nh÷ng chuyÓn biÕn míi vÒ kinh tÕ vµ giai cÊp x· héi ë ViÖt Nam

1. ChuyÓn biÕn vÒ kinh tÕ

H×nh 34. Phè Hµng §µo (Hµ Néi) n¨m 1926

109

Qua cuéc khai th¸c thuéc ®Þa lÇn thø hai, nÒn kinh tÕ cña tð b¶n Ph¸p tiÕp tôc ®ðîc më réng vµ bao trïm lªn nÒn kinh tÕ phong kiÕn ViÖt Nam. Trong qu¸ tr×nh ®Çu tð vèn vµ më réng khai th¸c thuéc ®Þa, thùc d©n Ph¸p còng cã ®Çu tð kÜ thuËt vµ nh©n lùc, song rÊt h¹n chÕ. C¬ cÊu kinh tÕ ViÖt Nam cã chuyÓn biÕn Ýt nhiÒu, song chØ cã tÝnh chÊt côc bé ë mét sè vïng, cßn phæ biÕn vÉn trong t×nh tr¹ng l¹c hËu, nghÌo nµn. Kinh tÕ §«ng Dð¬ng ngµy cµng bÞ cét chÆt vµo kinh tÕ Ph¸p vµ §«ng Dð¬ng vÉn lµ thÞ trðêng ®éc chiÕm cña tð b¶n Ph¸p.

2. ChuyÓn biÕn vÒ giai cÊp x· héi

Do t¸c ®éng cña chÝnh s¸ch khai th¸c thuéc ®Þa trªn quy m« lín vµ chÝnh s¸ch thèng trÞ cña thùc d©n Ph¸p, c¬ cÊu giai cÊp cña x héi ViÖt Nam cã nh÷ng chuyÓn biÕn míi.

Giai cÊp ®Þa chñ bÞ ph©n ho¸ thµnh ba bé phËn kh¸ râ rÖt lµ tiÓu ®Þa chñ, trung ®Þa chñ vµ ®¹i ®Þa chñ (mét sè ®ång thêi lµ tð s¶n). H×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trong mét d©n téc cã truyÒn thèng yªu nðíc chèng ngo¹i x©m, nªn mét bé phËn kh«ng Ýt tiÓu vµ trung ®Þa chñ cã ý thøc d©n téc chèng thùc d©n Ph¸p vµ tay sai. Giai cÊp n«ng d©n bÞ thèng trÞ, bÞ tðíc ®o¹t ruéng ®Êt, bÇn cïng ho¸. M©u thuÉn gi÷a n«ng d©n ViÖt Nam _ lùc lðîng d©n cð ®«ng ®¶o nhÊt _ víi ®Õ quèc Ph¸p vµ tay sai hÕt søc gay g¾t. §ã lµ c¬ së cña sù bïng næ c¸c cuéc ®Êu tranh cña n«ng d©n trong sù nghiÖp ®Êu tranh giµnh ®éc lËp vµ tù do.

Giai cÊp tiÓu tð s¶n (bao gåm nh÷ng ngðêi bu«n b¸n nhá, chñ xðëng nhá, thî thñ c«ng, häc sinh, sinh viªn, c«ng chøc, trÝ thøc...) sau chiÕn tranh ® cã sù ph¸t triÓn nhanh vÒ sè lðîng. Hä cã ý thøc d©n téc d©n chñ, chèng thùc d©n Ph¸p vµ tay sai. §Æc biÖt, bé phËn trÝ thøc, häc sinh, sinh viªn rÊt nh¹y c¶m víi thêi cuéc vµ tha thiÕt canh t©n ®Êt nðíc nªn rÊt h¨ng h¸i tham gia c¸c cuéc ®Êu tranh v× ®éc lËp, tù do cña d©n téc.

Giai cÊp tð s¶n ra ®êi sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt vµ ph©n ho¸ thµnh hai bé phËn lµ tð s¶n m¹i b¶n vµ tð s¶n d©n téc. Tð s¶n m¹i b¶n lµ nh÷ng chñ tð b¶n lín, më xÝ nghiÖp ®Ó gia c«ng vµ nhËn thÇu cho ®Õ quèc, lËp c¸c hiÖu bu«n b¸n lín... Tð s¶n d©n téc ® ®i vµo con ®ðêng ph¸t triÓn kinh tÕ d©n téc. §Þa vÞ kinh tÕ cña tð b¶n ViÖt Nam rÊt nhá bÐ, tæng sè vèn kinh doanh chØ b»ng kho¶ng 5% sè vèn cña tð b¶n nðíc ngoµi ®Çu tð vµo nðíc ta lóc bÊy giê. Tð s¶n d©n téc ViÖt Nam lµ lùc lðîng cã khuynh hðíng d©n téc vµ d©n chñ.

110

Giai cÊp c«ng nh©n ViÖt Nam ngµy cµng ®«ng ®¶o. Trðíc ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, sè lðîng c«ng nh©n kho¶ng 10 v¹n ngðêi ; ®Õn n¨m 1929, trong çc doanh nghiÖp cña ngðêi Ph¸p ë §«ng Dð¬ng, chñ yÕu lµ ë ViÖt Nam, ® cã trªn 22 v¹n ngðêi. C«ng nh©n ViÖt Nam bÞ thùc d©n vµ giíi tð s¶n bãc lét. Giai cÊp c«ng nh©n g¾n bã m¸u thÞt víi giai cÊp n«ng d©n, kÕ thõa vµ ph¸t huy truyÒn thèng yªu nðíc bÊt khuÊt cña d©n téc, sím chÞu ¶nh hðëng cña trµo lðu çch m¹ng v« s¶n trªn thÕ giíi nªn ® nhanh chãng vð¬n lªn trë thµnh mét ®éng lùc m¹nh mÏ cña phong trµo d©n téc theo khuynh hðíng çch m¹ng tiªn tiÕn cña thêi ®¹i.

Tãm l¹i, tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt ®Õn cuèi nh÷ng n¨m 20 cña thÕ kØ XX, trªn ®Êt nðíc ViÖt Nam ® diÔn ra nh÷ng biÕn ®æi quan träng vÒ kinh tÕ vµ giai cÊp x héi. M©u thuÉn trong x héi ViÖt Nam ngµy cµng s©u s¾c, chñ yÕu lµ m©u thuÉn gi÷a d©n téc ViÖt Nam víi thùc d©n Ph¸p vµ tay sai ph¶n ®éng. Cuéc ®Êu tranh cña nh©n d©n ta chèng ®Õ quèc vµ tay sai diÔn ra ngµy cµng gay g¾t. ?

Sù ph©n ho¸ giai cÊp xq héi ë ViÖt Nam sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt ®q diÔn ra nhð thÕ nµo ?

C©u hái Vµ BµI TËP 1. Tr×nh bµy chÝnh s¸ch khai th¸c thuéc ®Þa lÇn thø hai cña Ph¸p vµ t¸c ®éng cña nã ®Õn t×nh h×nh kinh tÕ vµ giai cÊp x· héi ë ViÖt Nam.

2. Th¸i ®é c¸c giai cÊp trong x· héi ViÖt Nam ®èi víi sù thèng trÞ cña thùc d©n Ph¸p vµ tay sai nhð thÕ nµo ?

111

Phong trµo d©n téc d©n chñ ë ViÖt Nam tõ n¨m 1919 ®Õn n¨m 1925 Sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, dðíi ¶nh hðëng cña t×nh h×nh quèc tÕ vµ cuéc khai th¸c thuéc ®Þa, phong trµo d©n téc d©n chñ ë ViÖt Nam diÔn ra s«i næi víi sù tham gia cña c¸c giai cÊp vµ tÇng líp x· héi, cã néi dung, h×nh thøc tæ chøc ®Êu tranh míi.

I _ ho¹t ®éng cña Phan Béi Ch©u, Phan Ch©u Trinh vµ mét sè ngðêi ViÖt Nam sèng ë ph¸p

1. Ho¹t ®éng cña Phan Béi Ch©u

Sau nh÷ng n¨m b«n ba ho¹t ®éng ë NhËt B¶n vµ Trung Quèc kh«ng thµnh c«ng, Phan Béi Ch©u bÞ bän qu©n phiÖt Trung Quèc b¾t giam (1913), ®Õn cuèi n¨m 1917 míi ®ðîc tr¶ tù do. Tõ sù thÊt b¹i vµ thêi cuéc sau chiÕn tranh thÕ giíi, Phan Béi Ch©u, tuy vÉn nÆng lßng yªu nðíc song ® kh«ng thÓ tiÕp tôc t×m ®ðîc phð¬ng lðîc cøu nðíc ®óng ®¾n. Viªn Toµn quyÒn Ph¸p Anbe Xar« t×m c¸ch dô dç, mua chuéc, nhðng ® bÞ Phan Béi Ch©u khðíc tõ. Gi÷a lóc ®ã, ¶nh hðëng cña C¸ch m¹ng th¸ng Mðêi vµ sù ra ®êi cña nðíc Nga X« viÕt ® b¾t ®Çu ®Õn víi «ng nhð mét luång ¸nh s¸ng míi. C¶m t×nh víi nðíc Nga X« viÕt, cuèi n¨m 1920, Phan Béi Ch©u dÞch ra ch÷ H¸n cuèn §iÒu tra ch©n tðíng Nga La Tð cña mét t¸c gi¶ NhËt B¶n, viÕt TruyÖn Ph¹m Hång Th¸i, ngîi ca tinh thÇn yªu nðíc, hi sinh anh dòng cña ngðêi thanh niªn hä Ph¹m.

Th¸ng 6 _ 1925, trong khi chða thÓ thay ®æi ®ðîc tæ chøc, thay ®æi phð¬ng lðîc ®Êu tranh thÝch hîp víi biÕn chuyÓn míi cña ®Êt nðíc vµ thêi ®¹i th× Phan Béi Ch©u bÞ thùc d©n Ph¸p b¾t t¹i Thðîng H¶i (Trung Quèc) ®ða vÒ nðíc, kÕt ¸n tï råi ®ða vÒ an trÝ ë HuÕ. Tõ ®ã trë ®i, trong hoµn c¶nh mét ngðêi tï bÞ giam láng, Phan Béi Ch©u kh«ng thÓ tiÕn theo nhÞp bðíc ®Êu tranh míi cña d©n téc.

2. Ho¹t ®éng cña Phan Ch©u Trinh vµ mét sè ngðêi ViÖt Nam trªn ®Êt Ph¸p

Nðíc Ph¸p lµ n¬i cã nhiÒu ngðêi ViÖt Nam sinh sèng vµ ho¹t ®éng cho phong trµo d©n téc cña ViÖt Nam. Sau khi ra khái nhµ tï C«n §¶o, Phan Ch©u Trinh

112

sang Ph¸p (1911) tiÕp tôc ho¹t ®éng. ¤ng cã quan hÖ víi NguyÔn ¸i Quèc trong nh÷ng n¨m th¸ng ho¹t ®éng ë Ph¸p.

Vµo ®Çu n¨m 1922, Phan Ch©u Trinh ®Õn M¸cx©y. Nh©n dÞp vua Kh¶i §Þnh sang dù Héi chî thuéc ®Þa ®Ó khuÕch trð¬ng "c«ng lao khai ho¸" cña Ph¸p, Phan Ch©u Trinh viÕt ThÊt ®iÒu thð v¹ch ra 7 téi ®¸ng chÐm cña Kh¶i §Þnh. Phan Ch©u Trinh cßn tæ chøc diÔn thuyÕt lªn ¸n chÕ ®é qu©n chñ vµ quan trðêng ë ViÖt Nam ; tiÕp tôc h« hµo "Khai d©n trÝ, chÊn d©n khÝ, hËu d©n sinh"...

Th¸ng 6 _ 1925, Phan Ch©u Trinh vÒ nðíc. MÆc dï søc khoÎ ® yÕu, «ng vÉn tiÕp tôc ho¹t ®éng, ®¶ ph¸ chÕ ®é qu©n chñ, ®Ò cao d©n quyÒn. NhiÒu tÇng líp nh©n d©n, nhÊt lµ thanh niªn rÊt mÕn mé vµ hðëng øng ho¹t ®éng cña Phan Ch©u Trinh.

Sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, nhiÒu ViÖt kiÒu t¹i Ph¸p ® tham gia ho¹t ®éng nhð chuyÓn tµi liÖu, s¸ch b¸o tiÕn bé vÒ nðíc. Mét sè thuû thñ ViÖt Nam ® ho¹t ®éng trong Héi Liªn hiÖp thuéc ®Þa. NhiÒu trÝ thøc vµ lao ®éng ViÖt Nam ë Ph¸p ® tËp hîp trong çc tæ chøc yªu nðíc. N¨m 1925, Héi nh÷ng ngðêi lao ®éng trÝ ãc §«ng Dð¬ng ra ®êi. Mét sè thanh niªn, sinh viªn yªu nðíc xuÊt th©n trong çc gia ®×nh ®Þa chñ, tð s¶n lËp ra §¶ng ViÖt Nam ®éc lËp, xuÊt b¶n b¸o T¸i sinh. §¶ng cã mét sè chi bé ë Pari vµ çc tØnh l©n cËn, cßn ë trong nðíc th× kh«ng cã v× thiÕu chç dùa. ?

Nªu nh÷ng ho¹t ®éng yªu nðíc cña Phan Béi Ch©u vµ Phan Ch©u Trinh trong nh÷ng n¨m 1920 − 1925.

II _ ho¹t ®éng cña tð s¶n, tiÓu tð s¶n vµ c¸c cuéc ®Êu tranh cña c«ng nh©n ViÖt Nam

1. Ho¹t ®éng cña tð s¶n vµ tiÓu tð s¶n

Ra ®êi trong cuéc khai th¸c thuéc ®Þa lÇn thø hai cña Ph¸p, giai cÊp tð s¶n ViÖt Nam vèn nhá yÕu vÒ kinh tÕ vµ thðêng xuyªn bÞ tð s¶n nðíc ngoµi c¹nh tranh, chÌn Ðp. N¨m 1919, tð s¶n ViÖt Nam ® tæ chøc cuéc tÈy chay tð s¶n Hoa kiÒu (1919) ë mét sè tØnh vµ thµnh phè nhð Sµi Gßn, Hµ Néi, H¶i Phßng, Nam §Þnh... ë Hµ Néi cã cuéc vËn ®éng ngðêi ViÖt Nam chØ mua hµng cña ngðêi ViÖt Nam. 113

N¨m 1923, ®Þa chñ vµ tð s¶n ViÖt Nam ®Êu tranh chèng tð b¶n Ph¸p ®éc quyÒn c¶ng Sµi Gßn, ®éc quyÒn xuÊt c¶ng lóa g¹o Nam K×. Giai cÊp tð s¶n ® dïng b¸o chÝ ®Ó bªnh vùc quyÒn lîi cho m×nh trong cuéc ®Êu tranh chèng ®éc quyÒn.

Mét sè tð s¶n vµ ®Þa chñ lín ë Nam K× (®¹i biÓu lµ Bïi Quang Chiªu, NguyÔn Phan Long...) ® lËp ra §¶ng LËp hiÕn (1923). C¬ quan ng«n luËn cña §¶ng LËp hiÕn lµ tê DiÔn ®µn §«ng Dð¬ng vµ tê TiÕng déi An Nam. Khi ®ðîc thùc d©n Ph¸p nhðîng bé cho Ýt quyÒn lîi (nhð cho tham gia Héi ®ång Qu¶n h¹t Nam K×), hä l¹i tho¶ hiÖp víi chóng.

Ngoµi §¶ng LËp hiÕn ë trong Nam, cßn cã nhãm Nam phong cña Ph¹m Quúnh vµ nhãm Trung B¾c t©n v¨n cña NguyÔn V¨n VÜnh ë ngoµi B¾c. Ph¹m Quúnh cæ vò cho thuyÕt "qu©n chñ lËp hiÕn", cßn NguyÔn V¨n VÜnh ®Ò cao tð tðëng "trùc trÞ". TÇng líp tiÓu tð s¶n trÝ thøc (gåm sinh viªn trðêng Cao ®¼ng Sð ph¹m Hµ Néi, häc sinh vµ gi¸o viªn c¸c trðêng, viªn chøc, nhµ v¨n, nhµ b¸o, v.v...) s«i næi ®Êu tranh ®ßi quyÒn tù do d©n chñ.

Vµo ®Çu nh÷ng n¨m 20, ® cã nhiÒu thanh niªn yªu nðíc sang Qu¶ng Ch©u (Trung Quèc) t×m ®ðêng cøu nðíc, trong ®ã cã Lª Hång S¬n, Hå Tïng MËu, NguyÔn C«ng ViÔn v.v... N¨m 1923, hä lËp ra tæ chøc T©m t©m xz.

§Ó ph¸t huy ¶nh hðëng, g©y tiÕng vang thøc tØnh ®ång bµo trong nðíc, T©m t©m x· cö Ph¹m Hång Th¸i thùc hiÖn mðu s¸t Toµn quyÒn §«ng Dð¬ng MÐclanh (Merlin) ë Sa DiÖn (Qu¶ng Ch©u) ngµy 19 _ 6 _ 1924. Sù viÖc kh«ng thµnh, Ph¹m Hång Th¸i ®· anh dòng hi sinh trªn dßng Ch©u Giang. TiÕng bom Ph¹m Hång Th¸i ®· nhãm tiÕp ngän löa chiÕn ®Êu, khÝch lÖ tinh thÇn ®Êu tranh cña nh©n d©n ta, nhÊt lµ thanh niªn. Sù kiÖn lÞch sö ®ã tuy nhá nhðng "nhð chim Ðn nhá b¸o hiÖu mïa xu©n"(1).

Mét sè tæ chøc chÝnh trÞ nhð ViÖt Nam nghÜa ®oµn, Héi Phôc ViÖt, §¶ng Thanh niªn ®ðîc thµnh lËp (®¹i biÓu lµ T«n Quang PhiÖt, §Æng Thai Mai, TrÇn Huy LiÖu, NguyÔn An Ninh v.v...), víi nhiÒu ho¹t ®éng phong phó vµ s«i ®éng (mÝt tinh, biÓu t×nh, b i kho¸, v.v...). NhiÒu tê b¸o tiÕn bé lÇn lðît ra ®êi. B¸o tiÕng Ph¸p cã Chu«ng rÌ, An Nam trÎ, Ngðêi nhµ quª; b¸o tiÕng ViÖt cã H÷u thanh, TiÕng d©n, §«ng Ph¸p thêi b¸o, Thùc nghiÖp d©n b¸o... Hä lËp ra mét sè nhµ xuÊt b¶n tiÕn bé nhð Nam ®ång thð xz (Hµ Néi), Cðêng häc thð xz (Sµi Gßn), Quan h¶i tïng thð (HuÕ)... (1) TrÇn D©n Tiªn, Nh÷ng mÈu chuyÖn vÒ ®êi ho¹t ®éng cña Hå Chñ tÞch, NXB V¨n nghÖ, H., 1956, tr. 67.

114

Trong phong trµo yªu nðíc d©n chñ c«ng khai håi ®ã cã mét sè sù kiÖn næi bËt nhð cuéc ®Êu tranh ®ßi nhµ cÇm quyÒn Ph¸p th¶ Phan Béi Ch©u (1925), c¸c cuéc truy ®iÖu, ®Ó tang Phan Ch©u Trinh (1926). Riªng ë Sµi Gßn, ®¸m tang Phan Ch©u Trinh ® thu hót kho¶ng 14 v¹n ngðêi tham dù.

2. C¸c cuéc ®Êu tranh cña c«ng nh©n

Nh÷ng n¨m ®Çu sau chiÕn tranh, c¸c cuéc ®Êu tranh cña c«ng nh©n tuy cßn lÎ tÎ vµ tù ph¸t nhðng ® nãi lªn ý thøc giai cÊp ®ang ph¸t triÓn nhanh chãng, lµm c¬ së cho c¸c tæ chøc vµ phong trµo chÝnh trÞ cao h¬n vÒ sau. Ngay tõ n¨m 1920, c«ng nh©n Sµi Gßn _ Chî Lín ® thµnh lËp C«ng héi (bÝ mËt) do T«n §øc Th¾ng ®øng ®Çu.

Çc cuéc ®Êu tranh cña c«ng nh©n vµ thuû thñ Ph¸p trªn çc tµu Ph¸p ghÐ vµo çc c¶ng H¶i Phßng (1919) vµ Sµi Gßn (1920), còng nhð çc cuéc ®Êu tranh cña c«ng nh©n vµ thuû thñ Trung Quèc t¹i çc c¶ng lín Hð¬ng C¶ng, ¸o M«n, Thðîng H¶i (1921), ® gãp phÇn cæ vò, ®éng viªn c«ng nh©n ViÖt Nam h¨ng h¸i ®Êu tranh.

N¨m 1922, c«ng nh©n vµ viªn chøc çc c¬ së c«ng thð¬ng cña tð nh©n ë B¾c K× ®ßi chñ tð b¶n ngðêi Ph¸p ph¶i cho hä nghØ ngµy chñ nhËt cã tr¶ lð¬ng. Cïng n¨m ®ã, cßn cã cuéc b i c«ng cña c«ng nh©n çc nhµ m¸y dÖt, rðîu, xay x¸t g¹o ë Nam §Þnh, Hµ Néi, H¶i Dð¬ng v.v... Th¸ng 8 _ 1925, thî m¸y xðëng Ba Son t¹i c¶ng Sµi Gßn kh«ng chÞu söa ch÷a chiÕn h¹m Mis¬lª cña Ph¸p trðíc khi chiÕn h¹m nµy chë lÝnh sang tham gia ®µn ¸p phong trµo ®Êu tranh çch m¹ng cña nh©n d©n Trung Quèc. Cuéc b i c«ng næ ra víi yªu s¸ch ®ßi t¨ng lð¬ng 20% vµ ph¶i cho nh÷ng c«ng nh©n mÊt viÖc lµm ®ðîc trë l¹i lµm viÖc. Sau 8 ngµy b i c«ng, nhµ chøc tr¸ch Ph¸p ® ph¶i chÊp nhËn t¨ng lð¬ng 10% cho c«ng nh©n. Cuéc b i c«ng Ba Son th¾ng lîi, ®¸nh dÊu bðíc tiÕn míi cña phong trµo c«ng nh©n ViÖt Nam. ?

Nªu nh÷ng ho¹t ®éng cña tð s¶n, tiÓu tð s¶n vµ c¸c cuéc ®Êu tranh cña c«ng nh©n trong nh÷ng n¨m 1920 _ 1925.

III _ Ho¹t ®éng cña NguyÔn ¸i Quèc

Sau nh÷ng n¨m b«n ba hÇu kh¾p çc ch©u lôc trªn thÕ giíi, NguyÔn TÊt Thµnh trë l¹i Ph¸p (1917), gia nhËp §¶ng X héi Ph¸p v× ®©y lµ tæ chøc chÝnh trÞ duy nhÊt ë Ph¸p theo ®uæi lÝ tðëng cña §¹i Çch m¹ng Ph¸p : Tù do, B×nh ®¼ng, B¸c ¸i vµ ®Êu tranh v× quyÒn lîi cho çc nðíc thuéc ®Þa. 115

Ngµy 18 _ 6 _ 1919, thay mÆt nh÷ng ngðêi ViÖt Nam yªu nðíc t¹i Ph¸p, NguyÔn TÊt Thµnh víi tªn gäi míi lµ NguyÔn ¸i Quèc göi ®Õn Héi nghÞ VÐcxai b¶n Yªu s¸ch cña nh©n d©n An Nam. B¶n Yªu s¸ch ®ßi ChÝnh phñ Ph¸p vµ c¸c nðíc ®ång minh thõa nhËn c¸c quyÒn tù do, d©n chñ, quyÒn b×nh ®¼ng vµ quyÒn tù quyÕt cña d©n téc ViÖt Nam. B¶n Yªu s¸ch gåm 8 ®iÓm nhð sau :

1. Tæng ©n x¸ cho tÊt c¶ nh÷ng ngðêi b¶n xø bÞ ¸n tï chÝnh trÞ ;

2. C¶i çch nÒn ph¸p lÝ ë §«ng Dð¬ng b»ng çch cho ngðêi b¶n xø còng ®ðîc quyÒn hðëng nh÷ng b¶o ®¶m vÒ mÆt ph¸p luËt nhð ngðêi ch©u ¢u ; xo¸ bá hoµn toµn çc toµ ¸n ®Æc biÖt dïng lµm c«ng cô ®Ó khñng bè vµ ¸p bøc bé phËn trung thùc nhÊt trong nh©n d©n An Nam ; 3. Tù do b¸o chÝ vµ tù do ng«n luËn ; 4. Tù do lËp héi vµ tù do héi häp ;

5. Tù do cð tró ë nðíc ngoµi vµ tù do xuÊt dð¬ng ;

6. Tù do häc tËp, thµnh lËp c¸c trðêng kÜ thuËt vµ chuyªn nghiÖp ë tÊt c¶ c¸c tØnh cho ngðêi b¶n xø ;

7. Thay chÕ ®é ra c¸c s¾c lÖnh b»ng chÕ ®é ra c¸c ®¹o luËt ;

8. §oµn ®¹i biÓu thðêng trùc cña ngðêi b¶n xø, do ngðêi b¶n xø bÇu ra, t¹i NghÞ viÖn Ph¸p ®Ó gióp cho NghÞ viÖn biÕt ®ðîc nh÷ng nguyÖn väng cña ngðêi b¶n xø.

B¶n Yªu s¸ch kh«ng ®ðîc Héi nghÞ VÐcxai chÊp nhËn. Sù thËt ®ã cho thÊy nh÷ng lêi tuyªn bè cña çc nhµ chÝnh trÞ ®Õ quèc vÒ quyÒn tù do, d©n chñ vµ quyÒn tù quyÕt cña çc d©n téc, mµ ®iÓn h×nh lµ chð¬ng tr×nh 14 ®iÓm cña Tæng thèng MÜ Uynx¬n chØ lµ trß lõa bÞp çc d©n téc nhá yÕu. V× vËy, "muèn ®ðîc gi¶i phãng, çc d©n téc chØ cã thÓ tr«ng cËy vµo lùc lðîng cña b¶n th©n m×nh"(1).

Gi÷a th¸ng 7 _ 1920, NguyÔn ¸i Quèc ®äc b¶n S¬ th¶o lÇn thø nhÊt nh÷ng luËn cð¬ng vÒ vÊn ®Ò d©n téc vµ vÊn ®Ò thuéc ®Þa cña V. I. Lªnin ®¨ng trªn b¸o Nh©n ®¹o cña §¶ng X héi Ph¸p. LuËn cð¬ng cña Lªnin ® gióp NguyÔn ¸i Quèc kh¼ng ®Þnh, muèn cøu nðíc vµ gi¶i phãng d©n téc ph¶i ®i theo con ®ðêng c¸ch m¹ng v« s¶n.

Ngµy 25 _ 12 _ 1920, NguyÔn ¸i Quèc tham dù §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc cña §¶ng X héi Ph¸p häp t¹i thµnh phè Tua. Ngðêi ® ®øng vÒ phÝa ®a sè ®¹i biÓu bá phiÕu t¸n thµnh gia nhËp Quèc tÕ Céng s¶n vµ thµnh lËp §¶ng Céng s¶n Ph¸p. NguyÔn ¸i Quèc trë thµnh ®¶ng viªn céng s¶n, ®ång thêi lµ mét trong nh÷ng ngðêi tham gia thµnh lËp §¶ng Céng s¶n Ph¸p.

(1) TrÇn D©n Tiªn, Nh÷ng mÈu chuyÖn vÒ ®êi ho¹t ®éng cña Hå Chñ tÞch, S®d, tr. 36.

116

Tõ ®©y, NguyÔn ¸i Quèc cµng tÝch cùc ho¹t ®éng vµ tiÕp tôc häc tËp, nghiªn cøu lÝ luËn c¸ch m¹ng d©n téc ë thuéc ®Þa theo con ®ðêng c¸ch m¹ng v« s¶n ®Ó truyÒn b¸ vÒ ViÖt Nam.

N¨m 1921, NguyÔn ¸i Quèc cïng víi mét sè ngðêi yªu nðíc cña Angiªri, Marèc, Tuynidi... lËp ra Héi Liªn hiÖp thuéc ®Þa ë Pari nh»m tËp hîp nh÷ng ngðêi d©n thuéc ®Þa sèng trªn ®Êt Ph¸p, nghiªn cøu t×nh h×nh chÝnh trÞ, kinh tÕ cña thuéc ®Þa ®Ó soi s¸ng cho cuéc ®Êu tranh v× quyÒn lîi cña nh©n d©n c¸c nðíc thuéc ®Þa. C¬ quan ng«n luËn cña Héi lµ b¸o Ngðêi cïng khæ do NguyÔn ¸i Quèc lµm chñ nhiÖm kiªm chñ bót. Ngðêi cßn viÕt nhiÒu bµi cho c¸c b¸o Nh©n ®¹o (cña §¶ng Céng s¶n Ph¸p), §êi sèng c«ng nh©n (cña Tæng Liªn ®oµn lao ®éng Ph¸p)... vµ ®Æc biÖt lµ t¸c phÈm B¶n ¸n chÕ ®é thùc d©n Ph¸p (1925).

H×nh 35. Toµn c¶nh §¹i héi Tua (Ph¸p) n¨m 1920

Th¸ng 6 _ 1923, NguyÔn ¸i Quèc bÝ mËt rêi nðíc Ph¸p sang Liªn X« dù Héi nghÞ Quèc tÕ N«ng d©n (10 _ 1923) vµ ®ðîc bÇu vµo Ban chÊp hµnh Héi. Ngðêi ë l¹i Liªn X«, võa nghiªn cøu, häc tËp võa viÕt bµi cho b¸o Sù thËt cña §¶ng Céng s¶n Liªn X«, t¹p chÝ Thð tÝn Quèc tÕ cña Quèc tÕ Céng s¶n. T¹i §¹i héi Quèc tÕ Céng s¶n lÇn thø V (1924), NguyÔn ¸i Quèc tr×nh bµy lËp trðêng, quan ®iÓm cña m×nh vÒ vÞ trÝ chiÕn lðîc cña çch m¹ng çc nðíc thuéc ®Þa, vÒ mèi quan hÖ gi÷a phong trµo c«ng nh©n ë çc nðíc ®Õ quèc víi phong trµo çch m¹ng ë çc nðíc thuéc ®Þa, vÒ vai trß vµ søc m¹nh to lín cña giai cÊp n«ng d©n ë çc nðíc thuéc ®Þa. 117

Ngµy 11 _ 11 _ 1924, NguyÔn ¸i Quèc ®Õn Qu¶ng Ch©u (Trung Quèc) ®Ó trùc tiÕp ®µo t¹o çn bé, x©y dùng tæ chøc çch m¹ng, truyÒn b¸ lÝ luËn çch m¹ng gi¶i phãng d©n téc vµo ViÖt Nam. Sù chuyÓn biÕn vÒ kinh tÕ, x héi vµ giai cÊp ë ViÖt Nam, dðíi ¸ch thèng trÞ cña thùc d©n Ph¸p, ® t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó "Chñ nghÜa xz héi chØ cßn ph¶i lµm çi viÖc lµ gieo h¹t gièng cña c«ng cuéc gi¶i phãng n÷a th«i"(1).

Nh÷ng t¸c phÈm vµ bµi viÕt cña NguyÔn ¸i Quèc trong nh÷ng n¨m 20 cña thÕ kØ XX ® h×nh thµnh hÖ thèng quan ®iÓm lÝ luËn vÒ c¸ch m¹ng gi¶i phãng d©n téc vµ ph¸t triÓn x héi theo xu hðíng tiÕn ho¸ cña thêi ®¹i, ®ðîc trùc tiÕp truyÒn b¸ vµo ViÖt Nam, ® thóc ®Èy phong trµo d©n téc ph¸t triÓn. ?

Nªu nh÷ng ho¹t ®éng cña NguyÔn ¸i Quèc tõ n¨m 1919 ®Õn n¨m 1924.

C©u hái Vµ BµI TËP

1. NhËn xÐt vÒ lùc lðîng tham gia, môc tiªu vµ h×nh thøc ®Êu tranh cña phong trµo d©n téc d©n chñ ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m 1919 _ 1925.

2. Qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn cña NguyÔn ¸i Quèc tõ mét ngðêi yªu nðíc trë thµnh mét ngðêi céng s¶n ®· diÔn ra nhð thÕ nµo ?

Phong trµo d©n téc d©n chñ ë ViÖt Nam tõ n¨m 1925 ®Õn n¨m 1930 Tõ n¨m 1925 ®Õn ®Çu n¨m 1930, phong trµo d©n téc d©n chñ ë ViÖt Nam

ngµy cµng ph¸t triÓn m¹nh, c¸c tæ chøc c¸ch m¹ng ®· lÇn lðît ra ®êi.

I _ Sù ra ®êi vµ ho¹t ®éng cña ba tæ chøc c¸ch m¹ng

1. Héi ViÖt Nam C¸ch m¹ng Thanh niªn

Sau khi ®Õn Qu¶ng Ch©u (Trung Quèc), NguyÔn ¸i Quèc më líp huÊn luyÖn ®µo t¹o çn bé. §a sè häc viªn lµ thanh niªn, häc sinh, trÝ thøc ViÖt Nam yªu nðíc. Hä "häc lµm çch m¹ng, häc çch ho¹t ®éng bÝ mËt". PhÇn lín sè häc viªn ®ã sau khi häc xong "bÝ mËt vÒ nðíc truyÒn b¸ lÝ luËn gi¶i phãng d©n téc vµ

(1) Hå ChÝ Minh, Toµn tËp, tËp 1, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, H., 1995, tr. 28.

118

tæ chøc nh©n d©n"(1). Mét sè ngðêi ®ðîc göi sang häc t¹i Trðêng §¹i häc Phð¬ng §«ng ë M¸txc¬va (Liªn X«) hoÆc Trðêng Qu©n sù Hoµng Phè (Trung Quèc).

NguyÔn ¸i Quèc lùa chän mét sè thanh niªn tÝch cùc trong T©m t©m x ®Ó tæ chøc thµnh nhãm Céng s¶n ®oµn (2 _ 1925).

Th¸ng 6 _ 1925, NguyÔn ¸i Quèc thµnh lËp Héi ViÖt Nam C¸ch m¹ng Thanh niªn nh»m tæ chøc vµ l nh ®¹o quÇn chóng ®oµn kÕt l¹i, kÞch liÖt tranh ®Êu ®Ó ®¸nh ®æ ®Õ quèc chñ nghÜa Ph¸p vµ tay sai ®Ó tù cøu lÊy m×nh.(2)

H×nh 36. B×a cuèn s¸ch §ðêng K¸ch mÖnh

C¬ quan l nh ®¹o cao nhÊt cña Héi lµ Tæng bé, trong ®ã cã NguyÔn ¸i Quèc, Hå Tïng MËu, Lª Hång S¬n. Trô së cña Tæng bé ®Æt t¹i Qu¶ng Ch©u (Trung Quèc).

B¸o Thanh niªn lµ c¬ quan ng«n luËn cña Héi do NguyÔn ¸i Quèc s¸ng lËp. Sè b¸o ®Çu tiªn ra ngµy 21 _ 6 _ 1925.

§Çu n¨m 1927, t¸c phÈm §ðêng K¸ch mÖnh cña NguyÔn ¸i Quèc ®ðîc xuÊt b¶n.

B¸o Thanh niªn vµ s¸ch §ðêng K¸ch mÖnh ® trang bÞ lÝ luËn gi¶i phãng d©n téc cho çn bé cña Héi ViÖt Nam Çch m¹ng Thanh niªn ®Ó tuyªn truyÒn cho giai cÊp c«ng nh©n vµ çc tÇng líp nh©n d©n ViÖt Nam. N¨m 1928, Héi cã gÇn 300 héi viªn, ®Õn n¨m 1929 cã kho¶ng 1 700 héi viªn.

Héi ®· x©y dùng tæ chøc c¬ së cña m×nh hÇu kh¾p c¶ nðíc. C¸c k× bé Trung K×, B¾c K×, Nam K× cña Héi lÇn lðît ra ®êi.

(1) TrÇn D©n Tiªn, Nh÷ng mÈu chuyÖn vÒ ®êi ho¹t ®éng cña Hå Chñ tÞch, S®d, tr. 71.

(2) Xem : Tuyªn ng«n cña §¹i héi toµn quèc lÇn thø nhÊt Héi ViÖt Nam C¸ch m¹ng Thanh niªn. V¨n kiÖn §¶ng _ Toµn tËp, tËp 1, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, H., 1998, tr. 98.

119

Héi cßn x©y dùng c¬ së trong ViÖt kiÒu ë Xiªm (Th¸i Lan). N¨m 1926, c¬ së ®Çu tiªn cña Héi ®ðîc x©y dùng ë tØnh Phi ChÞt, sau ®ã ph¸t triÓn ®Õn c¸c tØnh U §on, Na Khon v.v...

Tõ cuèi n¨m 1928, sau khi cã chñ trð¬ng "v« s¶n ho¸", nhiÒu çn bé cña Héi ® ®i s©u vµo çc nhµ m¸y, xÝ nghiÖp, ®ån ®iÒn cïng lao ®éng vµ sèng víi c«ng nh©n ®Ó tuyªn truyÒn vµ vËn ®éng çch m¹ng. Phong trµo quÇn chóng ph¸t triÓn m¹nh mÏ.

Trong thêi gian ho¹t ®éng ë Qu¶ng Ch©u, ngµy 9 _ 7 _ 1925, NguyÔn ¸i Quèc ® cïng mét sè nhµ yªu nðíc TriÒu Tiªn, In®«nªxia... lËp ra Héi Liªn hiÖp çc d©n téc bÞ ¸p bøc ë ¸ §«ng. T«n chØ cña Héi lµ liªn l¹c víi çc d©n téc bÞ ¸p bøc ®Ó cïng lµm çch m¹ng ®¸nh ®æ ®Õ quèc.

2. T©n ViÖt C¸ch m¹ng ®¶ng

Ngµy 14 _ 7 _ 1925, mét sè tï chÝnh trÞ cò ë Trung K× nhð Lª V¨n Hu©n, NguyÔn §×nh Kiªn... cïng mét nhãm sinh viªn Trðêng Cao ®¼ng Sð ph¹m Hµ Néi nhð T«n Quang PhiÖt, §Æng Thai Mai... lËp ra Héi Phôc ViÖt (1925), sau ®ã ®æi thµnh Héi Hðng Nam. Th¸ng 7 _ 1926, Héi ®æi tªn lµ ViÖt Nam Çch m¹ng ®¶ng vµ ®Õn th¸ng 7 _ 1927 l¹i ®æi tªn lµ ViÖt Nam Çch m¹ng ®ång chÝ héi. Héi ® nhiÒu lÇn bµn ®Ó hîp nhÊt víi Héi ViÖt Nam Çch m¹ng Thanh niªn song kh«ng thµnh. §Õn ngµy 14 _ 7 _ 1928, Héi häp §¹i héi t¹i HuÕ, quyÕt ®Þnh ®æi tªn thµnh T©n ViÖt Çch m¹ng ®¶ng (§¶ng T©n ViÖt).

§¶ng T©n ViÖt chñ trð¬ng l nh ®¹o quÇn chóng ë trong nðíc vµ liªn l¹c víi c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc trªn thÕ giíi ®Ó ®¸nh ®æ chñ nghÜa ®Õ quèc nh»m thiÕt lËp mét xz héi b×nh ®¼ng vµ b¸c ¸i. §¶ng tËp hîp nh÷ng trÝ thøc vµ thanh niªn tiÓu tð s¶n yªu nðíc. §Þa bµn ho¹t ®éng chñ yÕu ë Trung K×.

§¶ng T©n ViÖt ra ®êi vµ ho¹t ®éng trong ®iÒu kiÖn Héi ViÖt Nam Çch m¹ng Thanh niªn ph¸t triÓn m¹nh nªn tð tðëng çch m¹ng cña NguyÔn ¸i Quèc vµ ®ðêng lèi cña Héi ® l«i cuèn nhiÒu ®¶ng viªn trÎ, tiªn tiÕn cña §¶ng T©n ViÖt. T¸c phÈm §ðêng K¸ch mÖnh ®ðîc coi nhð s¸ch chØ dÉn ®èi víi çc héi viªn T©n ViÖt.

Mét sè ®¶ng viªn tiªn tiÕn ® chuyÓn sang Héi ViÖt Nam C¸ch m¹ng Thanh niªn. Sè ®¶ng viªn tiªn tiÕn cßn l¹i th× tÝch cùc chuÈn bÞ ®Ó tiÕn tíi thµnh lËp mét chÝnh ®¶ng theo tð tðëng c¸ch m¹ng cña NguyÔn ¸i Quèc, cña häc thuyÕt M¸c _ Lªnin.

120

3. ViÖt Nam Quèc d©n ®¶ng vµ khëi nghÜa Yªn B¸i ViÖt Nam Quèc d©n ®¶ng ®ðîc thµnh lËp ngµy 25 _ 12 _ 1927. H¹t nh©n ®Çu tiªn cña §¶ng lµ Nam ®ång thð x , mét nhµ xuÊt b¶n tiÕn bé do Ph¹m TuÊn Tµi lËp ra ®Çu n¨m 1927. ViÖt Nam Quèc d©n ®¶ng do NguyÔn Th¸i Häc, Phã §øc ChÝnh... s¸ng lËp lµ mét chÝnh ®¶ng çch m¹ng, ®Ò ra môc tiªu ®Êu tranh giµnh ®éc lËp d©n téc. Khi míi thµnh lËp, §¶ng chða cã chÝnh cð¬ng râ rµng mµ chØ nªu chung chung lµ : "Trðíc lµm d©n téc çch m¹ng, sau lµm thÕ giíi çch m¹ng". B¶n ®iÒu lÖ cña §¶ng n¨m 1928 l¹i nªu lªn chñ nghÜa cña §¶ng lµ "chñ nghÜa xz héi d©n chñ". Môc ®Ých cña §¶ng lµ ®oµn kÕt lùc lðîng ®Ó : _ §Èy m¹nh çch m¹ng d©n téc ; _ X©y dùng nÒn d©n chñ trùc tiÕp ; _ Gióp ®ì çc d©n téc bÞ ¸p bøc.

H×nh 37. NguyÔn Th¸i Häc (1904 _ 1930)

B¶n Chð¬ng tr×nh hµnh ®éng cña §¶ng c«ng bè n¨m 1929 ® nªu nguyªn t¾c tð tðëng lµ : "Tù do _ B×nh ®¼ng _ B¸c ¸i". Chð¬ng tr×nh cña §¶ng chia thµnh 4 thêi k×. Thêi k× cuèi cïng lµ bÊt hîp t¸c víi ChÝnh phñ Ph¸p vµ triÒu ®×nh nhµ NguyÔn, cæ ®éng b i c«ng, ®¸nh ®uæi giÆc Ph¸p, ®¸nh ®æ ng«i vua, thiÕt lËp d©n quyÒn.

ViÖt Nam Quèc d©n ®¶ng chñ trð¬ng tiÕn hµnh "c¸ch m¹ng b»ng s¾t vµ m¸u", chó träng lÊy binh lÝnh ngðêi ViÖt trong qu©n ®éi Ph¸p lµm lùc lðîng chñ lùc. Tæ chøc c¬ së cña §¶ng trong quÇn chóng rÊt Ýt. §Þa bµn ho¹t ®éng cña §¶ng chØ bã hÑp trong mét sè ®Þa phð¬ng ë B¾c K×, cßn ë Trung K× vµ Nam K× kh«ng ®¸ng kÓ.

§¶ng thµnh lËp chða ®ðîc bao l©u, hÖ thèng tæ chøc míi x©y dùng ë mét sè ®Þa phð¬ng, th× ® bÞ thùc d©n Ph¸p khñng bè d÷ déi, §¶ng l©m vµo t×nh thÕ bÞ ®éng ®èi phã, nguy c¬ tan r ®ang ®Õn gÇn.

Th¸ng 2 _ 1929, ViÖt Nam Quèc d©n ®¶ng tæ chøc vô ¸m s¸t tªn trïm mé phu Badanh ë Hµ Néi. Sau ®ã, thùc d©n Ph¸p ® tiÕn hµnh cuéc khñng bè d man. Hµng lo¹t ®¶ng viªn vµ quÇn chóng c¶m t×nh víi §¶ng bÞ b¾t. 121

Th¸ng 7 _ 1929, Toµn quyÒn §«ng Dð¬ng P¸txkiª quyÕt ®Þnh lËp Toµ ¸n ®¹i h×nh xö nh÷ng ngðêi çch m¹ng. Ngµy 10 _ 10 _ 1929, phiªn toµ ®Æc biÖt cña chÝnh quyÒn tay sai ë thµnh phè Vinh (NghÖ An) xö ¸n 45 chiÕn sÜ çch m¹ng, trong ®ã kÕt ¸n tö h×nh v¾ng mÆt NguyÔn ¸i Quèc vµ TrÇn Phó. ViÖt Nam Quèc d©n ®¶ng bÞ khñng bè nÆng nÒ. Çc l nh tô cña ViÖt Nam Quèc d©n ®¶ng nhð NguyÔn Th¸i Häc, NguyÔn Kh¾c Nhu... bÞ ®Þch truy lïng r¸o riÕt. Néi bé l nh ®¹o ViÖt Nam Quèc d©n ®¶ng bÞ chia rÏ.

BÞ ®éng trðíc t×nh thÕ ®ã, nh÷ng c¸n bé l nh ®¹o chñ chèt cßn l¹i cña §¶ng ® quyÕt ®Þnh dèc hÕt lùc lðîng ®Ó thùc hiÖn cuéc b¹o ®éng cuèi cïng víi ý tðëng : "Kh«ng thµnh c«ng còng thµnh nh©n !".

Cuéc khëi nghÜa cña ViÖt Nam Quèc d©n ®¶ng næ ra ®ªm 9 _ 2 _ 1930 ë Yªn B¸i. Cïng ®ªm, khëi nghÜa næ ra ë Phó Thä, S¬n T©y, sau ®ã lµ H¶i Dð¬ng, Th¸i B×nh... ë Hµ Néi cã cuéc ®¸nh bom cña qu©n khëi nghÜa ®Ó phèi hîp.

T¹i Yªn B¸i, qu©n khëi nghÜa ®· chiÕm ®ðîc tr¹i lÝnh, giÕt vµ lµm bÞ thð¬ng mét sè sÜ quan vµ h¹ sÜ quan Ph¸p, song kh«ng lµm chñ ®ðîc tØnh lÞ nªn h«m sau bÞ qu©n Ph¸p ph¶n c«ng vµ dËp t¾t. Cßn c¸c n¬i kh¸c, nghÜa qu©n chØ t¹m thêi lµm chñ vµi huyÖn lÞ nhá nhðng bÞ ®Þch nhanh chãng chiÕm l¹i.

Cuéc khëi nghÜa cña ViÖt Nam Quèc d©n ®¶ng bÞ thÊt b¹i nhanh chãng, song ® cæ vò lßng yªu nðíc cña nh©n d©n ViÖt Nam. Hµnh ®éng yªu nðíc, tÊm gð¬ng hi sinh cña çc chiÕn sÜ çch m¹ng ë Yªn B¸i lµ sù nèi tiÕp truyÒn thèng ®Êu tranh bÊt khuÊt cña d©n téc ViÖt Nam. Vai trß lÞch sö cña ViÖt Nam Quèc d©n ®¶ng víi tð çch lµ mét chÝnh ®¶ng çch m¹ng trong phong trµo d©n téc võa míi xuÊt hiÖn ® chÊm døt cïng víi sù thÊt b¹i cña khëi nghÜa Yªn B¸i. ?

_ Tr×nh bµy sù ra ®êi vµ ho¹t ®éng cña çc tæ chøc : Héi ViÖt Nam Çch m¹ng Thanh niªn, T©n ViÖt Çch m¹ng ®¶ng vµ ViÖt Nam Quèc d©n ®¶ng. _ Cuéc khëi nghÜa Yªn B¸i ®q diÔn ra nhð thÕ nµo ? ý nghÜa lÞch sö.

II _ phong trµo c«ng nh©n vµ c¸c tÇng líp nh©n d©n viÖt nam

Trong hai n¨m 1926 _ 1927 ® næ ra 27 cuéc ®Êu tranh cña c«ng nh©n.

Cuèi n¨m 1928, sau khi cã chñ trð¬ng "v« s¶n ho¸", nhiÒu çn bé cña Héi ViÖt Nam Çch m¹ng Thanh niªn ®i vµo çc nhµ m¸y, hÇm má, ®ån ®iÒn, cïng

122

sinh ho¹t vµ lao ®éng víi c«ng nh©n ®Ó tuyªn truyÒn vËn ®éng c¸ch m¹ng, n©ng cao ý thøc chÝnh trÞ cho giai cÊp c«ng nh©n. Phong trµo c«ng nh©n ph¸t triÓn m¹nh, trë thµnh nßng cèt cña phong trµo d©n téc trong c¶ nðíc. Trong hai n¨m 1928 _ 1929 ® cã tíi 40 cuéc ®Êu tranh cña c«ng nh©n. §Êu tranh cña c«ng nh©n ® næ ra t¹i c¸c trung t©m kinh tÕ, chÝnh trÞ. §ã lµ b·i c«ng cña c«ng nh©n má than M¹o Khª, ®ån ®iÒn Léc Ninh, nhµ m¸y cða BÕn Thuû, nhµ m¸y xi m¨ng H¶i Phßng, nhµ m¸y in Poãctay (Sµi Gßn), h·ng dÇu Nhµ BÌ, nhµ m¸y t¬ Nam §Þnh, nhµ m¸y chai H¶i Phßng, nhµ m¸y söa ch÷a xe löa Trðêng Thi (Vinh), nhµ m¸y AVIA (Hµ Néi), h·ng bu«n S¸cne Sµi Gßn, së ð¬m c©y Hµ Néi, nhµ m¸y ®iÖn Nam §Þnh, h·ng xe h¬i §µ N½ng, nhµ m¸y dÖt Nam §Þnh, ®ån ®iÒn cao su Phó RiÒng, h·ng dÇu H¶i Phßng, nhµ in Chî Lín v.v...

C¸c cuéc b i c«ng ®ã kh«ng chØ giíi h¹n trong ph¹m vi mét nhµ m¸y, mét ®Þa phð¬ng, mét ngµnh mµ ® b¾t ®Çu cã sù liªn kÕt thµnh phong trµo chung.

Cïng víi çc cuéc b i c«ng cña c«ng nh©n, çc cuéc ®Êu tranh cña n«ng d©n, tiÓu thð¬ng, tiÓu chñ, häc sinh còng ® diÔn ra ë mét sè n¬i, trong ®ã ®¸ng chó ý lµ çc cuéc ®Êu tranh cña n«ng d©n chèng sðu cao, thuÕ nÆng, chèng çc thñ ®o¹n chiÕm ®o¹t ruéng ®Êt cña cðêng hµo ¸c b¸. ?

Nªu nh÷ng nÐt chÝnh vÒ phong trµo ®Êu tranh cña giai cÊp c«ng nh©n trong nh÷ng n¨m 1925 _ 1929.

III _ §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ra ®êi

1. Sù xuÊt hiÖn c¸c tæ chøc céng s¶n n¨m 1929

N¨m 1929, phong trµo ®Êu tranh cña c«ng nh©n, n«ng d©n, tiÓu tð s¶n vµ c¸c tÇng líp nh©n d©n yªu nðíc kh¸c ph¸t triÓn, kÕt thµnh mét lµn sãng d©n téc d©n chñ ngµy cµng lan réng.

Cuèi th¸ng 3 _ 1929, víi sù nh¹y c¶m vÒ chÝnh trÞ, mét sè héi viªn tiªn tiÕn cña Héi ViÖt Nam C¸ch m¹ng Thanh niªn ë B¾c K× häp t¹i nhµ sè 5D phè Hµm Long (Hµ Néi) lËp ra Chi bé Céng s¶n ®Çu tiªn ë ViÖt Nam gåm cã 7 ®¶ng viªn(1). Chi bé më réng cuéc vËn ®éng ®Ó thµnh lËp mét ®¶ng céng s¶n nh»m thay thÕ cho Héi ViÖt Nam C¸ch m¹ng Thanh niªn.

(1) Ng« Gia Tù, NguyÔn §øc C¶nh, §ç Ngäc Du, TrÞnh §×nh Cöu, TrÇn V¨n Cung, Dð¬ng H¹c §Ýnh, Kim T«n (tøc NguyÔn Tu©n).

123

Tõ ngµy 1 ®Õn ngµy 9 _ 5 _ 1929, §¹i héi lÇn thø nhÊt cña Héi ViÖt Nam C¸ch m¹ng Thanh niªn häp t¹i Hð¬ng C¶ng (Trung Quèc). T¹i §¹i héi, ®oµn ®¹i biÓu B¾c K× ®Æt vÊn ®Ò thµnh lËp ngay ®¶ng céng s¶n ®Ó thay thÕ Héi ViÖt Nam C¸ch m¹ng Thanh niªn, song kh«ng ®ðîc chÊp nhËn nªn ® bá §¹i héi vÒ nðíc.

§¹i héi vÉn tiÕp tôc häp vµ th«ng qua Tuyªn ng«n, ChÝnh cð¬ng, §iÒu lÖ cña Héi v.v...

ChÝnh cð¬ng cña Héi x¸c ®Þnh çch m¹ng ViÖt Nam lµ cuéc çch m¹ng tð s¶n d©n quyÒn, ®¸nh ®æ ®Õ quèc chñ nghÜa Ph¸p vµ chÕ ®é phong kiÕn ViÖt Nam, ph¸t triÓn theo con ®ðêng çch m¹ng x· héi chñ nghÜa. Ph¶i ®Êu tranh ®Ó giµnh lÊy chÝnh quyÒn, thµnh lËp nÒn chuyªn chÝnh c«ng n«ng theo h×nh thøc X« viÕt ; giai cÊp v« s¶n lµ giai cÊp l·nh ®¹o çch m¹ng. §¹i héi kh¼ng ®Þnh viÖc lËp mét ®¶ng céng s¶n ®Ó l·nh ®¹o çch m¹ng ViÖt Nam lµ mét nhu cÇu cÇn thiÕt, song v× tr×nh ®é gi¸c ngé chÝnh trÞ vµ ®Êu tranh cña quÇn chóng cßn non yÕu, tr×nh ®é lÝ luËn vÒ chñ nghÜa céng s¶n vµ kinh nghiÖm ®Êu tranh cña nh÷ng ngðêi çch m¹ng cßn thÊp nªn chða thÓ thµnh lËp ngay ®¶ng céng s¶n ®ðîc. V× vËy, trðíc m¾t ph¶i chØnh ®èn Héi, t¹o ®iÒu kiÖn tæ chøc v÷ng råi sÏ tæ chøc ®¶ng céng s¶n sau...

Ngµy 17 _ 6 _ 1929, ®¹i biÓu c¸c tæ chøc c¬ së céng s¶n ë B¾c K× häp §¹i héi t¹i nhµ sè 312 phè Kh©m Thiªn (Hµ Néi), quyÕt ®Þnh thµnh lËp §«ng Dð¬ng Céng s¶n ®¶ng, th«ng qua Tuyªn ng«n, §iÒu lÖ cña §¶ng, ra b¸o Bóa liÒm lµm c¬ quan ng«n luËn vµ cö ra Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng cña §¶ng. §«ng Dð¬ng Céng s¶n ®¶ng ® tiÕp tôc më réng tæ chøc c¬ së §¶ng trong nhiÒu ®Þa phð¬ng ë B¾c, Trung vµ c¶ ë Nam K×.

Kho¶ng th¸ng 8 _ 1929, çc çn bé l nh ®¹o tiªn tiÕn trong Tæng bé vµ K× bé Héi ViÖt Nam Çch m¹ng Thanh niªn ë Nam K× còng ® quyÕt ®Þnh lËp An Nam Céng s¶n ®¶ng. §¶ng cã mét chi bé ho¹t ®éng ë Trung Quèc vµ mét sè chi bé ho¹t ®éng ë Nam K×. Tê b¸o §á lµ c¬ quan ng«n luËn cña §¶ng. Vµo kho¶ng th¸ng 11 _ 1929, An Nam Céng s¶n ®¶ng häp §¹i héi ®Ó th«ng qua ®ðêng lèi chÝnh trÞ vµ bÇu Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng cña §¶ng.

An Nam Céng s¶n ®¶ng ® tÝch cùc vËn ®éng ®Ó hîp nhÊt víi §«ng Dð¬ng Céng s¶n ®¶ng, liªn l¹c víi Quèc tÕ Céng s¶n vµ mét sè ®¶ng céng s¶n trªn thÕ giíi. §¶ng ® ®Èy m¹nh cuéc vËn ®éng ph¸t triÓn tæ chøc §¶ng, C«ng héi, N«ng héi, §oµn Thanh niªn.

Mét sè ®¶ng viªn tiªn tiÕn cña §¶ng T©n ViÖt còng tÝch cùc vËn ®éng lËp c¸c chi bé céng s¶n vµ xóc tiÕn viÖc chuÈn bÞ lËp ®¶ng céng s¶n. Th¸ng 9 _ 1929, nh÷ng ®¶ng viªn tiªn tiÕn trong §¶ng T©n ViÖt tuyªn bè thµnh lËp §«ng Dð¬ng Céng s¶n liªn ®oµn. NhiÒu ®¶ng viªn §¶ng T©n ViÖt lÇn lðît gia nhËp §«ng Dð¬ng Céng s¶n liªn ®oµn, h×nh thµnh nhiÒu chi bé §¶ng ë Trung K×, Nam K×

124

vµ c¶ ë B¾c K×. Theo kÕ ho¹ch, §«ng Dð¬ng Céng s¶n liªn ®oµn chÝnh thøc häp ®¹i héi vµo ngµy 1 _ 1 _ 1930, song do nhiÒu ®¹i biÓu trªn ®ðêng ®i dù ®¹i héi bÞ ®Þch b¾t, nªn kh«ng tiÕn hµnh ®ðîc. Tuy vËy, víi Tuyªn ®¹t th¸ng 9 _ 1929, §«ng Dð¬ng Céng s¶n liªn ®oµn ® chÝnh thøc ra ®êi, ho¹t ®éng vµ l nh ®¹o quÇn chóng ®Êu tranh.

Sù ra ®êi cña ba tæ chøc céng s¶n lóc bÊy giê lµ mét xu thÕ kh¸ch quan cña çch m¹ng gi¶i phãng d©n téc ë ViÖt Nam. Çc tæ chøc céng s¶n trªn ® nhanh chãng ph¸t triÓn c¬ së trong nhiÒu ®Þa phð¬ng vµ trùc tiÕp l nh ®¹o çc cuéc ®Êu tranh cña quÇn chóng. Nhðng çc tæ chøc ®ã ®Òu ho¹t ®éng riªng rÏ, tranh giµnh ¶nh hðëng cña nhau, thËm chÝ c«ng kÝch lÉn nhau lµm cho phong trµo çch m¹ng trong c¶ nðíc cã nguy c¬ bÞ chia rÏ lín. Gi÷a lóc ®ã, NguyÔn ¸i Quèc ®ðîc tin Héi ViÖt Nam Çch m¹ng Thanh niªn ph©n biÖt thµnh hai nhãm, mçi nhãm tæ chøc thµnh mét ®¶ng céng s¶n. Ngðêi liÒn rêi khái Xiªm sang Trung Quèc ®Ó thèng nhÊt çc tæ chøc céng s¶n.

2. Héi nghÞ thµnh lËp §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam Víi chøc tr¸ch lµ ph¸i viªn cña Quèc tÕ Céng s¶n cã quyÒn quyÕt ®Þnh mäi vÊn ®Ò liªn quan tíi phong trµo c¸ch m¹ng ë §«ng Dð¬ng, NguyÔn ¸i Quèc chñ ®éng triÖu tËp ®¹i biÓu cña §«ng Dð¬ng Céng s¶n ®¶ng vµ An Nam Céng s¶n ®¶ng ®Õn Cöu Long (Hð¬ng C¶ng, Trung Quèc) ®Ó bµn viÖc thèng nhÊt ®¶ng.

Héi nghÞ hîp nhÊt §¶ng b¾t ®Çu häp ngµy 6 _ 1 _ 1930 t¹i Cöu Long do NguyÔn ¸i Quèc chñ tr×(1). Dù Héi nghÞ cã TrÞnh §×nh Cöu vµ NguyÔn §øc C¶nh lµ ®¹i biÓu cña §«ng Dð¬ng Céng s¶n ®¶ng, Ch©u V¨n Liªm vµ NguyÔn ThiÖu lµ ®¹i biÓu cña An Nam Céng s¶n ®¶ng.

H×nh 38. NguyÔn ¸i Quèc ®Çu nh÷ng n¨m 30

(1) Xem : Hå ChÝ Minh, Toµn tËp, tËp 3, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, H., 1995, tr. 12.

125

NguyÔn ¸i Quèc phª ph¸n nh÷ng quan ®iÓm sai lÇm cña mçi tæ chøc céng s¶n riªng rÏ vµ nªu chð¬ng tr×nh héi nghÞ. Héi nghÞ ® th¶o luËn vµ nhÊt trÝ víi ý kiÕn cña NguyÔn ¸i Quèc lµ thèng nhÊt çc tæ chøc céng s¶n thµnh mét ®¶ng duy nhÊt lÊy tªn lµ §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, th«ng qua ChÝnh cð¬ng v¾n t¾t, S¸ch lðîc v¾n t¾t cña §¶ng... do NguyÔn ¸i Quèc so¹n th¶o. §ã lµ Cð¬ng lÜnh chÝnh trÞ ®Çu tiªn cña §¶ng, cã gi¸ trÞ lÝ luËn vµ thùc tiÔn l©u dµi ®èi víi çch m¹ng ViÖt Nam. Cð¬ng lÜnh x¸c ®Þnh ®ðêng lèi chiÕn lðîc çch m¹ng cña §¶ng lµ tiÕn hµnh cuéc "tð s¶n d©n quyÒn çch m¹ng vµ thæ ®Þa çch m¹ng ®Ó ®i tíi xz héi céng s¶n". NhiÖm vô cña çch m¹ng lµ ®¸nh ®æ ®Õ quèc Ph¸p, bän phong kiÕn vµ tð s¶n ph¶n çch m¹ng, lµm cho nðíc ViÖt Nam ®ðîc ®éc lËp tù do ; lËp chÝnh phñ c«ng n«ng binh ; tæ chøc qu©n ®éi c«ng n«ng, tÞch thu hÕt s¶n nghiÖp lín cña ®Õ quèc ; tÞch thu ruéng ®Êt cña ®Õ quèc vµ bän ph¶n çch m¹ng chia cho d©n cµy nghÌo, tiÕn hµnh çch m¹ng ruéng ®Êt v.v... Lùc lðîng çch m¹ng lµ c«ng nh©n, n«ng d©n, tiÓu tð s¶n, trÝ thøc. §èi víi phó n«ng, trung tiÓu ®Þa chñ vµ tð s¶n th× lîi dông hoÆc trung lËp, ®ång thêi ph¶i liªn l¹c víi çc d©n téc bÞ ¸p bøc vµ v« s¶n thÕ giíi. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, ®éi tiªn phong cña giai cÊp v« s¶n, sÏ gi÷ vai trß l nh ®¹o çch m¹ng... Cð¬ng lÜnh chÝnh trÞ ®Çu tiªn cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, do NguyÔn ¸i Quèc so¹n th¶o, lµ mét cð¬ng lÜnh gi¶i phãng d©n téc s¸ng t¹o, kÕt hîp ®óng ®¾n vÊn ®Ò d©n téc vµ vÊn ®Ò giai cÊp. §éc lËp vµ tù do lµ tð tðëng cèt lâi cña cð¬ng lÜnh nµy. Nh©n dÞp §¶ng ra ®êi, NguyÔn ¸i Quèc ra Lêi kªu gäi c«ng nh©n, n«ng d©n, binh lÝnh, thanh niªn, häc sinh, anh chÞ em bÞ ¸p bøc bãc lét. Lêi kªu gäi cã ®o¹n :

"§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®· ®ðîc thµnh lËp. §ã lµ §¶ng cña giai cÊp v« s¶n. §¶ng sÏ d×u d¾t giai cÊp v« s¶n l·nh ®¹o c¸ch m¹ng An Nam ®Êu tranh nh»m gi¶i phãng cho toµn thÓ anh chÞ em bÞ ¸p bøc, bãc lét cña chóng ta".(1)

Héi nghÞ hîp nhÊt c¸c tæ chøc céng s¶n ViÖt Nam mang tÇm vãc lÞch sö cña mét §¹i héi thµnh lËp §¶ng. Ngµy 8 _ 2 _ 1930, c¸c ®¹i biÓu dù Héi nghÞ vÒ nðíc.

Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng l©m thêi cña §¶ng ®ðîc thµnh lËp, gåm : TrÞnh §×nh Cöu, TrÇn V¨n Lan, NguyÔn V¨n Híi, NguyÔn Phong S¾c, Hoµng Quèc ViÖt, Ph¹m H÷u LÇu, Lðu LËp §¹o, do TrÞnh §×nh Cöu ®øng ®Çu. TiÕp ®Õn, c¸c xø uû B¾c K×, Trung K× vµ Nam K× còng ®ðîc thµnh lËp.

Ngµy 24 _ 2 _ 1930, theo ®Ò nghÞ cña §«ng Dð¬ng Céng s¶n liªn ®oµn, tæ chøc nµy ®ðîc gia nhËp §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. (1) Hå ChÝ Minh, Toµn tËp, tËp 3, S®d, tr. 10.

126

Sau nµy, §¹i héi §¶ng lÇn thø III (9 _ 1960) quyÕt ®Þnh lÊy ngµy 3 _ 2 h»ng n¨m lµ ngµy kØ niÖm thµnh lËp §¶ng.

§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ra ®êi lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña cuéc ®Êu tranh d©n téc vµ giai cÊp cña nh©n d©n ViÖt Nam. §¶ng lµ s¶n phÈm cña sù kÕt hîp chñ nghÜa M¸c _ Lªnin víi phong trµo c«ng nh©n vµ phong trµo yªu nðíc ViÖt Nam trong thêi ®¹i míi.

ViÖc thµnh lËp §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam lµ mét bðíc ngoÆt vÜ ®¹i trong lÞch sö ViÖt Nam. Tõ ®©y, çch m¹ng gi¶i phãng d©n téc cña nh©n d©n ViÖt Nam ®ðîc ®Æt dðíi sù l nh ®¹o duy nhÊt cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, mét §¶ng cã ®ðêng lèi çch m¹ng khoa häc vµ s¸ng t¹o, cã tæ chøc chÆt chÏ, cã ®éi ngò çn bé ®¶ng viªn kiªn trung nguyÖn suèt ®êi hi sinh cho lÝ tðëng cña §¶ng, cho ®éc lËp cña d©n téc, cho tù do cña nh©n d©n(1). §¶ng ra ®êi lµ sù chuÈn bÞ tÊt yÕu ®Çu tiªn cã tÝnh quyÕt ®Þnh cho nh÷ng bðíc ph¸t triÓn nh¶y vät tiÕp theo trong lÞch sö d©n téc ViÖt Nam. ?

_ Nªu vai trß cña NguyÔn ¸i Quèc ®èi víi qu¸ tr×nh vËn ®éng chuÈn bÞ thµnh lËp §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. _ Tr×nh bµy ý nghÜa lÞch sö cña viÖc thµnh lËp §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam.

C©u hái Vµ BµI TËP

1. Tr×nh bµy néi dung ChÝnh cð¬ng v¾n t¾t, S¸ch lðîc v¾n t¾t cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam.

2. T¹i sao nãi §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ra ®êi lµ s¶n phÈm lÞch sö cña cuéc ®Êu tranh yªu nðíc cña nh©n d©n ViÖt Nam trong ba thËp kØ ®Çu thÕ kØ XX ?

PhÇn ®äc thªm

®«ng dð¬ng

"Tuy r»ng Quèc tÕ Céng s¶n ®· lµm cho vÊn ®Ò thuéc ®Þa cã ®ðîc tÇm quan träng xøng ®¸ng víi nã b»ng çch coi nã lµ thuéc vÒ nh÷ng vÊn ®Ò thêi sù khÈn trð¬ng nhÊt, nhðng trong thùc tiÔn, çc ban thuéc ®Þa ë çc cðêng quèc thùc d©n, cho ®Õn nay, vÉn chða quan t©m ®Õn vÊn ®Ò nµy, thËm chÝ çc ban nµy còng chða xem xÐt vÊn ®Ò mét çch nghiªm tóc ! (1) Theo b¸o ço cña NguyÔn ¸i Quèc göi Quèc tÕ Céng s¶n ngµy 18 _ 2 _ 1930, trong toµn §¶ng lóc nµy cã 310 ®¶ng viªn, cßn çc tæ chøc quÇn chóng cã 3 584 héi viªn. Xem : Hå ChÝ Minh, Toµn tËp, tËp 3, S®d, tr. 14.

127

Sù kh«ng ho¹t ®éng nµy thËt ®¸ng ng¹c nhiªn, nhÊt lµ khi kh«ng cßn sù tranh c·i néi bé trong ®¶ng ®· ®ðîc thanh trõ, vµ ®¸ng ng¹c nhiªn khi vÊn ®Ò tuyÓn mé ngðêi thuéc ®Þa l¹i ®ðîc chñ nghÜa tð b¶n vµ chñ nghÜa ®Õ quèc cña chÝnh quèc nghiªn cøu r¸o riÕt. Sù kh«ng ho¹t ®éng nµy cã lÏ do c¸c ®ång chÝ chóng ta kh«ng hiÓu biÕt t×nh h×nh chÝnh x¸c cña nh÷ng xø bÞ ¸p bøc. Do vËy, t«i thÊy cã Ých, nÕu ph¸c ho¹ ng¾n gän ë ®©y t×nh h×nh cña mét trong nh÷ng thuéc ®Þa lín nhÊt cña nðíc Ph¸p, lµ §«ng Dð¬ng.

Nãi r»ng §«ng Dð¬ng gåm hai mð¬i triÖu ngðêi bÞ bãc lét, hiÖn nay ®· chÝn muåi cho mét cuéc çch m¹ng lµ sai, nhðng nãi r»ng §«ng Dð¬ng kh«ng muèn çch m¹ng vµ b»ng lßng víi chÕ ®é b©y giê nhð çc «ng chñ cña chóng ta vÉn thðêng nghÜ thÕ, th× l¹i cµng sai h¬n n÷a. Sù thËt lµ ngðêi §«ng Dð¬ng kh«ng cã mét phð¬ng tiÖn hµnh ®éng vµ häc tËp nµo hÕt. B¸o chÝ, héi häp, lËp héi, ®i l¹i ®Òu bÞ cÊm... ViÖc cã nh÷ng tê b¸o vµ t¹p chÝ mang tð tðëng tiÕn bé mét chót hoÆc cã mét tê b¸o cña giai cÊp c«ng nh©n Ph¸p lµ mét téi nÆng. Rðîu cån vµ thuèc phiÖn cïng b¸o chÝ ph¶n ®éng cña bän cÇm quyÒn bæ sung cho çi c«ng cuéc ngu d©n cña chÝnh phñ. M¸y chÐm vµ nhµ tï lµm nèt phÇn cßn l¹i.

BÞ ®Çu ®éc c¶ vÒ tinh thÇn lÉn thÓ x¸c, bÞ bÞt måm vµ bÞ giam h·m, ngðêi ta cã thÓ tðëng r»ng çi bÇy ngðêi Êy cø m·i m·i bÞ dïng lµm ®å ®Ó tÕ çi «ng thÇn tð b¶n, r»ng bÇy ngðêi ®ã kh«ng sèng n÷a, kh«ng suy nghÜ n÷a vµ lµ v« dông trong viÖc c¶i t¹o x· héi. Kh«ng : ngðêi §«ng Dð¬ng kh«ng chÕt, ngðêi §«ng Dð¬ng vÉn sèng, sèng m·i m·i. Sù ®Çu ®éc cã hÖ thèng cña bän tð b¶n thùc d©n kh«ng thÓ lµm tª liÖt søc sèng, cµng kh«ng thÓ lµm tª liÖt tð tðëng çch m¹ng cña ngðêi §«ng Dð¬ng. Luång giã tõ nðíc Nga thî thuyÒn, tõ Trung Quèc çch m¹ng hoÆc tõ Ên §é chiÕn ®Êu ®ang thæi ®Õn gi¶i ®éc cho ngðêi §«ng Dð¬ng. Ngðêi §«ng Dð¬ng kh«ng ®ðîc häc, ®óng thÕ, b»ng s¸ch vë vµ b»ng diÔn v¨n, nhðng ngðêi §«ng Dð¬ng nhËn sù gi¸o dôc b»ng çch kh¸c. §au khæ, nghÌo ®ãi vµ sù ®µn ¸p tµn b¹o lµ nh÷ng ngðêi thÇy duy nhÊt cña hä. NÕu nh÷ng ngðêi x· héi chñ nghÜa l¬ lµ viÖc gi¸o dôc, th× giai cÊp tð s¶n thùc d©n b¶n xø _ bän quan l¹i _ cø phô tr¸ch gi¸o dôc b»ng phð¬ng ph¸p cña chóng. Ngðêi §«ng Dð¬ng tiÕn bé mét çch rÊt mµu nhiÖm vµ khi thêi c¬ cho phÐp hä sÏ biÕt tá ra xøng ®¸ng víi nh÷ng ngðêi thÇy cña hä. §»ng sau sù phôc tïng tiªu cùc, ngðêi §«ng Dð¬ng giÊu mét çi g× ®ang s«i sôc, ®ang gµo thÐt vµ sÏ bïng næ mét çch ghª gím, khi thêi c¬ ®Õn. Bé phËn ðu tó cã nhiÖm vô ph¶i thóc ®Èy cho thêi c¬ ®ã mau ®Õn.

Sù tµn b¹o cña chñ nghÜa tð b¶n ®· chuÈn bÞ ®Êt råi : Chñ nghÜa x· héi chØ cßn ph¶i lµm c¸i viÖc lµ gieo h¹t gièng cña c«ng cuéc gi¶i phãng n÷a th«i". NguyÔn ¸i quèc

128

(Hå ChÝ Minh, Toµn tËp, TËp 1, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, H., 1995, tr. 27 _ 28)

Chð¬ng

ViÖt Nam

tõ n¨m 1930 ®Õn n¨m 1945 16

Phong trµo çch m¹ng 1930 _ 1935 Trong nh÷ng n¨m 1929 _ 1933, ViÖt Nam ph¶i g¸nh chÞu nh÷ng thiÖt h¹i cña cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ ë nðíc Ph¸p. §iÒu ®ã trë thµnh mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm bïng næ phong trµo çch m¹ng 1930 _ 1931 dðíi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam (tõ th¸ng 10 _ 1930 lµ §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng) ; tiÕp ®ã, trong nh÷ng n¨m 1932 _ 1935 lµ cuéc ®Êu tranh phôc håi phong trµo çch m¹ng.

I _ ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m khñng ho¶ng kinh tÕ thÕ giíi 1929 _ 1933

1. T×nh h×nh kinh tÕ

Tõ n¨m 1930, kinh tÕ ViÖt Nam bðíc vµo thêi k× suy tho¸i, b¾t ®Çu tõ n«ng nghiÖp. Lóa g¹o bÞ sôt gi¸. Ruéng ®Êt bá hoang n¨m 1930 lµ 200 000 hÐcta, n¨m 1933 lµ 500 000 hÐcta. S¶n xuÊt c«ng nghiÖp bÞ suy gi¶m. N¨m 1929, tæng gi¸ trÞ s¶n lðîng khai kho¸ng cña §«ng Dð¬ng lµ 18 triÖu ®ång, n¨m 1933 chØ cßn 10 triÖu ®ång. Trong thð¬ng nghiÖp, xuÊt nhËp khÈu ®×nh ®èn. Hµng ho¸ khan hiÕm, gi¸ c¶ ®¾t ®á. HËu qu¶ cña cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ ë ViÖt Nam rÊt nÆng nÒ so víi c¸c thuéc ®Þa kh¸c cña Ph¸p còng nhð so víi c¸c nðíc trong khu vùc.

2. T×nh h×nh x· héi

HËu qu¶ lín nhÊt cña cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ lµ lµm trÇm träng thªm t×nh tr¹ng ®ãi khæ cña c¸c tÇng líp nh©n d©n lao ®éng. NhiÒu c«ng nh©n bÞ sa th¶i. ë B¾c K×, n¬i tËp trung nhiÒu c«ng nh©n, cã tíi 25 000 ngðêi bÞ sa th¶i. Sè ngðêi cã viÖc lµm th× lð¬ng bÞ c¾t gi¶m tõ 30% ®Õn 50%. Cuéc sèng cña thî thuyÒn ngµy cµng khã kh¨n. 129

N÷ kÝ gi¶ ngðêi Ph¸p ¡ng®rª Vi«lÝt viÕt vÒ t×nh tr¹ng c«ng nh©n §«ng Dð¬ng n¨m 1931 nhð sau : "Lð¬ng c«ng nh©n kh«ng bao giê vðît qu¸ tõ 2 ®Õn 2,5 phr¨ng mçi ngµy (tøc tõ 2 hµo ®Õn 2 hµo 5 xu).

Trong c¸c xðëng dÖt, ngµy lµm viÖc tõ 7 giê s¸ng ®Õn 9 giê tèi. §µn «ng lð¬ng tõ 1,75 phr¨ng ®Õn 2 phr¨ng, ®µn bµ tõ 1,25 ®Õn 1,50 phr¨ng, trÎ em tõ 8 ®Õn 10 tuæi ®ðîc lÜnh 0,75 phr¨ng.

T«i ®ðîc biÕt ë çc ®ån ®iÒn, vµ nãi riªng ë çc ®ån ®iÒn trång cao su t¹i çc vïng khÝ hËu rÊt xÊu, c«ng nh©n ph¶i lµm viÖc tõ 15 ®Õn 16 giê mçi ngµy vµ ®ðîc tr¶ tõ 1,2 ®Õn 2,2 phr¨ng mçi ngµy"(1).

N«ng d©n ph¶i chÞu c¶nh thuÕ cao, vay nî nÆng l i, n«ng phÈm lµm ra ph¶i b¸n gi¸ h¹. Ruéng ®Êt bÞ ®Þa chñ ngðêi Ph¸p vµ ngðêi ViÖt chiÕm ®o¹t. Hä bÞ bÇn cïng ho¸.

C¸c tÇng líp nh©n d©n lao ®éng kh¸c còng kh«ng tr¸nh khái t¸c ®éng xÊu cña khñng ho¶ng kinh tÕ. Thî thñ c«ng bÞ ph¸ s¶n, nhµ bu«n nhá ph¶i ®ãng cöa hiÖu, viªn chøc bÞ sa th¶i... Mét sè ®«ng tð s¶n d©n téc còng gÆp nhiÒu khã kh¨n trong kinh doanh.

M©u thuÉn x héi ngµy cµng s©u s¾c, víi hai m©u thuÉn c¬ b¶n lµ m©u thuÉn gi÷a d©n téc ViÖt Nam víi thùc d©n Ph¸p vµ m©u thuÉn gi÷a n«ng d©n víi ®Þa chñ phong kiÕn, trong ®ã chñ yÕu lµ m©u thuÉn gi÷a d©n téc ViÖt Nam víi thùc d©n Ph¸p vµ tay sai ph¶n ®éng. V× vËy, trong nh÷ng n¨m cuèi thËp niªn 20 cña thÕ kØ XX, phong trµo c«ng nh©n vµ phong trµo yªu nðíc ph¸t triÓn m¹nh mÏ, l«i cuèn ®«ng ®¶o c¸c giai cÊp, tÇng líp x héi tham gia. §Çu n¨m 1930, cuéc khëi nghÜa Yªn B¸i do ViÖt Nam Quèc d©n ®¶ng l nh ®¹o thÊt b¹i. ChÝnh quyÒn thùc d©n ® tiÕn hµnh mét chiÕn dÞch khñng bè d man nh÷ng ngðêi yªu nðíc ViÖt Nam. §iÒu ®ã cµng lµm c¨ng th¼ng thªm nh÷ng m©u thuÉn vµ t×nh tr¹ng bÊt æn trong x héi. ?

Hqy nªu thùc tr¹ng kinh tÕ _ xq héi ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m khñng ho¶ng kinh tÕ thÕ giíi 1929 _ 1933.

II _ Phong trµo c¸ch m¹ng 1930 _ 1931 víi ®Ønh cao X« ViÕt NghÖ _ TÜnh

1. Phong trµo c¸ch m¹ng 1930 _ 1931

Trong bèi c¶nh cña cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ diÔn ra gay g¾t vµ phong trµo c¸ch m¹ng d©ng cao, ngay sau khi ra ®êi, §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ® l nh ®¹o phong trµo ®Êu tranh cña quÇn chóng c«ng _ n«ng réng kh¾p trªn c¶ nðíc.

(1) A. Viollis, Indochine S.O.S (§«ng Dð¬ng cÊp cøu), Les Ðditeurs Français rÐunis, Paris, 1949, tr. 107.

130

Th¸ng 2 _ 1930, næ ra mét sè cuéc ®Êu tranh cña c«ng nh©n, n«ng d©n vµ c¸c tÇng líp lao ®éng kh¸c. Tiªu biÓu lµ cuéc b·i c«ng cña c«ng nh©n ®ån ®iÒn cao su Phó RiÒng, DÇu TiÕng. ë Hµ Néi, cê ®á bóa liÒm ®ðîc treo ë mét sè ®ðêng phè chÝnh.

Môc tiªu ®Êu tranh lµ ®ßi c¶i thiÖn ®êi sèng. C«ng nh©n ®ßi t¨ng lð¬ng, gi¶m giê lµm. N«ng d©n ®ßi gi¶m sðu, gi¶m thuÕ. Bªn c¹nh ®ã còng xuÊt hiÖn nh÷ng khÈu hiÖu chÝnh trÞ nhð "§¶ ®¶o chñ nghÜa ®Õ quèc ! §¶ ®¶o phong kiÕn", "Th¶ tï chÝnh trÞ"v.v... Sang th¸ng 3 vµ 4, diÔn ra c¸c cuéc ®Êu tranh cña c«ng nh©n nhµ m¸y sîi Nam §Þnh, c«ng nh©n nhµ m¸y diªm BÕn Thuû.

Th¸ng 5, trªn ph¹m vi c¶ nðíc bïng næ nhiÒu cuéc ®Êu tranh nh©n ngµy Quèc tÕ Lao ®éng 1 _ 5.

Çc cuéc ®Êu tranh nµy ®¸nh dÊu bðíc ngoÆt cña phong trµo çch m¹ng. LÇn ®Çu tiªn, c«ng nh©n ViÖt Nam biÓu t×nh kØ niÖm ngµy Quèc tÕ Lao ®éng, ®Êu tranh ®ßi quyÒn lîi cho nh©n d©n lao ®éng trong nðíc vµ thÓ hiÖn t×nh ®oµn kÕt çch m¹ng víi nh©n d©n lao ®éng thÕ giíi.

Tõ th¸ng 6 ®Õn th¸ng 8 _ 1930, c¶ nðíc cã 121 cuéc ®Êu tranh (B¾c K× : 17, Trung K× : 82, Nam K× : 22), trong ®ã c«ng nh©n cã 22 cuéc, n«ng d©n : 95, c¸c tÇng líp lao ®éng kh¸c : 4.

Sang th¸ng 9, phong trµo ®Êu tranh d©ng cao, nhÊt lµ ë hai tØnh NghÖ An vµ Hµ TÜnh. Nh÷ng cuéc biÓu t×nh cña n«ng d©n (cã vò trang tù vÖ) víi hµng ngh×n ngðêi tham gia kÐo ®Õn huyÖn lÞ, tØnh lÞ ®ßi gi¶m sðu, gi¶m thuÕ ë c¸c huyÖn Nam §µn, Thanh Chð¬ng, DiÔn Ch©u, Anh S¬n, Nghi Léc, Hðng Nguyªn, §« Lð¬ng (NghÖ An), Can Léc, Th¹ch Hµ, CÈm Xuyªn, K× Anh (Hµ TÜnh). C¸c cuéc ®Êu tranh nµy ®ðîc c«ng nh©n Vinh _ BÕn Thuû hðëng øng.

H×nh 39. §Êu tranh trong phong trµo X« viÕt NghÖ _ TÜnh (tranh s¬n dÇu)

131

Tiªu biÓu lµ cuéc biÓu t×nh cña n«ng d©n huyÖn Hðng Nguyªn (NghÖ An) ngµy 12 _ 9 _ 1930. Kho¶ng 8 000 n«ng d©n kÐo ®Õn phñ lÞ víi nh÷ng khÈu hiÖu c¸ch m¹ng "§¶ ®¶o chñ nghÜa ®Õ quèc !", "§¶ ®¶o phong kiÕn !", "Bá sðu thuÕ, chia ruéng ®Êt" v.v... §oµn biÓu t×nh xÕp thµnh hµng dµi h¬n 1 kil«mÐt kÐo vÒ thµnh phè Vinh. §i ®Çu lµ nh÷ng ngðêi cÇm cê ®á, ®i hai bªn lµ nh÷ng ®éi viªn tù vÖ ®ðîc trang bÞ dao, gËy. Trªn ®ðêng ®i, ®oµn biÓu t×nh dõng l¹i vµi n¬i ®Ó diÔn thuyÕt vµ chØnh ®èn ®éi ngò. Dßng ngðêi cµng ®i cµng ®ðîc bæ sung thªm. Khi ®Õn gÇn Vinh, con sè lªn tíi 30 000 ngðêi vµ xÕp thµnh hµng dµi tíi 4 kil«mÐt. Thùc d©n Ph¸p ®· ®µn ¸p d· man. Chóng cho m¸y bay nÐm bom xuèng ®oµn biÓu t×nh lµm chÕt 217 ngðêi, bÞ thð¬ng 125 ngðêi. Sù ®µn ¸p kh«ng ng¨n ®ðîc cuéc ®Êu tranh. QuÇn chóng kÐo ®Õn huyÖn lÞ ph¸ nhµ lao, ®èt huyÖn ®ðêng, v©y ®ån lÝnh khè xanh.

HÖ thèng chÝnh quyÒn thùc d©n, phong kiÕn bÞ tª liÖt, tan r ë nhiÒu huyÖn, x . NhiÒu tªn tri huyÖn, lÝ trðëng bá trèn hoÆc ®Çu hµng.

Trong t×nh h×nh ®ã, nhiÒu cÊp uû §¶ng ë th«n x ® l nh ®¹o nh©n d©n ®øng ra lµm chñ vËn mÖnh cña m×nh, tù qu¶n lÝ ®êi sèng chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, x héi ë ®Þa phð¬ng, lµm chøc n¨ng cña chÝnh quyÒn çch m¹ng theo h×nh thøc X« viÕt. ë B¾c K×, cã çc cuéc biÓu t×nh cña n«ng d©n TiÒn H¶i (Th¸i B×nh), Duy Tiªn, B×nh Lôc (Hµ Nam), c«ng nh©n nhµ m¸y dÖt Nam §Þnh, c«ng nh©n çc nhµ m¸y ë H¶i Phßng.

ë Trung K×, trong th¸ng 10 _ 1930 cã c¸c cuéc ®Êu tranh cña n«ng d©n c¸c huyÖn §øc Phæ, S¬n TÞnh (Qu¶ng Ng i).

ë Nam K×, trong th¸ng 10 _ 1930 cã c¸c cuéc ®Êu tranh ë Bµ ChiÓu (Sµi Gßn), Chî Lín, Cao L nh (Sa §Ðc)... Th¸ng 9 vµ th¸ng 10 n¨m 1930, c¶ nðíc cã 362 cuéc ®Êu tranh (B¾c K× : 29, Trung K× : 316, Nam K× : 17), trong ®ã cã h¬n 20 cuéc cña c«ng nh©n, h¬n 300 cuéc cña n«ng d©n, h¬n 10 cuéc cña c¸c tÇng líp kh¸c.

2. X« viÕt NghÖ _ TÜnh

T¹i NghÖ An, X« viÕt ra ®êi tõ th¸ng 9 _ 1930 ë çc x thuéc huyÖn Thanh Chð¬ng, Nam §µn, mét phÇn huyÖn Anh S¬n, Nghi Léc, Hðng Nguyªn, DiÔn Ch©u. ë Hµ TÜnh, X« viÕt h×nh thµnh ë çc x thuéc huyÖn Can Léc, Nghi Xu©n, Hð¬ng Khª vµo cuèi n¨m 1930, ®Çu n¨m 1931. Çc x« viÕt thùc hiÖn quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n lao ®éng, ®iÒu hµnh mäi mÆt ®êi sèng x héi.

VÒ chÝnh trÞ, quÇn chóng ®ðîc tù do tham gia ho¹t ®éng trong çc ®oµn thÓ çch m¹ng, tù do héi häp. Çc ®éi tù vÖ ®á vµ toµ ¸n nh©n d©n ®ðîc thµnh lËp.

132

H×nh 40. Lðîc ®å phong trµo X« viÕt NghÖ _ TÜnh

VÒ kinh tÕ, thi hµnh c¸c biÖn ph¸p chia ruéng ®Êt c«ng, tiÒn, lóa c«ng cho d©n cµy nghÌo ; b i bá thuÕ th©n, thuÕ chî, thuÕ ®ß, thuÕ muèi ; xo¸ nî cho ngðêi nghÌo ; chó träng ®¾p ®ª phßng lôt, tu söa cÇu cèng, ®ðêng giao th«ng ; lËp c¸c tæ chøc ®Ó n«ng d©n gióp ®ì nhau trong s¶n xuÊt.

VÒ v¨n ho¸ _ xz héi, chÝnh quyÒn çch m¹ng më líp d¹y ch÷ Quèc ng÷ cho çc tÇng líp nh©n d©n, xo¸ bá çc tÖ n¹n nhð mª tÝn, dÞ ®oan, rðîu chÌ, cê b¹c,... TrËt tù trÞ an ®ðîc gi÷ v÷ng. Tinh thÇn ®oµn kÕt, gióp ®ì nhau trong nh©n d©n ®ðîc x©y dùng.

X« viÕt NghÖ _ TÜnh lµ ®Ønh cao cña phong trµo c¸ch m¹ng 1930 _ 1931. Tuy chØ tån t¹i ®ðîc 4 _ 5 th¸ng, nhðng nã lµ nguån cæ vò m¹nh mÏ quÇn chóng nh©n d©n trong c¶ nðíc.

Trðíc t×nh h×nh ®ã, thùc d©n Ph¸p tËp trung lùc lðîng ®µn ¸p, khñng bè phong trµo. Chóng ®iÒu ®éng binh lÝnh ®ãng nhiÒu ®ån bèt ë hai tØnh NghÖ An vµ Hµ TÜnh. Cïng víi viÖc cho lÝnh ®i cµn quÐt, b¾n giÕt nh©n d©n, ®èt ph¸, triÖt h¹ lµng m¹c, chóng cßn dïng nhiÒu thñ ®o¹n chia rÏ, dô dç, mua chuéc. V× vËy, nhiÒu c¬ quan l nh ®¹o cña §¶ng, c¬ së quÇn chóng bÞ ph¸ vì ; nhiÒu c¸n bé, ®¶ng viªn, quÇn chóng yªu nðíc bÞ b¾t bí, tï ®µy hoÆc bÞ giÕt h¹i. Tõ gi÷a n¨m 1931, phong trµo c¸ch m¹ng trong c¶ nðíc dÇn dÇn l¾ng xuèng. 133

3. Héi nghÞ lÇn thø nhÊt Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng l©m thêi §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam (10 _ 1930)

Gi÷a lóc phong trµo c¸ch m¹ng cña quÇn chóng ®ang diÔn ra quyÕt liÖt, Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng l©m thêi cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam häp Héi nghÞ lÇn thø nhÊt t¹i Hð¬ng C¶ng (Trung Quèc) vµo th¸ng 10 _ 1930.

Héi nghÞ ® quyÕt ®Þnh ®æi tªn §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam thµnh §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng ; cö ra Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng chÝnh thøc do TrÇn Phó lµm Tæng BÝ thð vµ th«ng qua LuËn cð¬ng chÝnh trÞ cña §¶ng.

H×nh 41. TrÇn Phó (1904 _ 1931)

LuËn cð¬ng x¸c ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò chiÕn lðîc vµ s¸ch lðîc cña çch m¹ng §«ng Dð¬ng. Çch m¹ng §«ng Dð¬ng lóc ®Çu lµ cuéc çch m¹ng tð s¶n d©n quyÒn, sau ®ã sÏ tiÕp tôc ph¸t triÓn, bá qua thêi k× tð b¶n chñ nghÜa, tiÕn th¼ng lªn con ®ðêng xz héi chñ nghÜa.

Hai nhiÖm vô chiÕn lðîc cña çch m¹ng lµ ®¸nh ®æ phong kiÕn vµ ®¸nh ®æ ®Õ quèc cã quan hÖ kh¨ng khÝt víi nhau. §éng lùc çch m¹ng lµ giai cÊp v« s¶n vµ n«ng d©n. L nh ®¹o çch m¹ng lµ giai cÊp v« s¶n víi ®éi tiªn phong cña nã lµ §¶ng Céng s¶n.

LuËn cð¬ng chÝnh trÞ nªu râ h×nh thøc vµ phð¬ng ph¸p ®Êu tranh, vÒ mèi quan hÖ gi÷a c¸ch m¹ng ViÖt Nam vµ c¸ch m¹ng thÕ giíi.

Tuy nhiªn, LuËn cð¬ng chða nªu ®ðîc m©u thuÉn chñ yÕu cña x héi §«ng Dð¬ng, kh«ng ®ða ngän cê d©n téc lªn hµng ®Çu mµ nÆng vÒ ®Êu tranh giai cÊp vµ çch m¹ng ruéng ®Êt ; ®¸nh gi¸ kh«ng ®óng kh¶ n¨ng çch m¹ng cña tÇng líp tiÓu tð s¶n, kh¶ n¨ng chèng ®Õ quèc vµ phong kiÕn ë møc ®é nhÊt ®Þnh cña giai cÊp tð s¶n d©n téc, kh¶ n¨ng l«i kÐo mét bé phËn trung, tiÓu ®Þa chñ tham gia mÆt trËn d©n téc thèng nhÊt chèng ®Õ quèc vµ tay sai. Sau Héi nghÞ, Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng §¶ng tËp trung l nh ®¹o phong trµo çch m¹ng c¶ nðíc chèng l¹i cuéc khñng bè vµ çc thñ ®o¹n th©m ®éc cña kÎ thï, ®ång thêi cã nh÷ng chØ thÞ cô thÓ cho NghÖ _ TÜnh vµ kªu gäi nh©n d©n c¶ nðíc ®Êu tranh ñng hé vµ b¶o vÖ X« viÕt NghÖ _ TÜnh.

134

4. ý nghÜa lÞch sö vµ bµi häc kinh nghiÖm cña phong trµo c¸ch m¹ng 1930 _ 1931

Phong trµo çch m¹ng 1930 _ 1931 chØ diÔn ra trong mét thêi gian ng¾n nhðng cã ý nghÜa lÞch sö to lín. Phong trµo kh¼ng ®Þnh ®ðêng lèi ®óng ®¾n cña §¶ng, quyÒn l nh ®¹o cña giai cÊp c«ng nh©n ®èi víi çch m¹ng çc nðíc ë §«ng Dð¬ng. Tõ trong phong trµo, khèi liªn minh c«ng _ n«ng h×nh thµnh, c«ng nh©n vµ n«ng d©n ® ®oµn kÕt víi nhau trong ®Êu tranh çch m¹ng.

Phong trµo c¸ch m¹ng 1930 _ 1931 ®ðîc ®¸nh gi¸ cao trong phong trµo céng s¶n vµ c«ng nh©n quèc tÕ. Quèc tÕ Céng s¶n ® c«ng nhËn §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng lµ ph©n bé ®éc lËp, trùc thuéc Quèc tÕ Céng s¶n.

Phong trµo c¸ch m¹ng 1930 _ 1931 ® ®Ó l¹i cho §¶ng ta nhiÒu bµi häc kinh nghiÖm quý b¸u vÒ c«ng t¸c tð tðëng, vÒ x©y dùng khèi liªn minh c«ng n«ng vµ mÆt trËn d©n téc thèng nhÊt, vÒ tæ chøc vµ l nh ®¹o quÇn chóng ®Êu tranh v.v... Phong trµo cã ý nghÜa nhð cuéc tËp dðît ®Çu tiªn cña §¶ng vµ quÇn chóng cho Tæng khëi nghÜa th¸ng T¸m sau nµy. ?

_ Tr×nh bµy diÔn biÕn phong trµo c¸ch m¹ng 1930 _ 1931. _ Nªu râ sù ra ®êi vµ ho¹t ®éng cña X« viÕt NghÖ _ TÜnh.

_ Néi dung c¬ b¶n cña LuËn cð¬ng chÝnh trÞ th¸ng 10 _ 1930 cña §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng. ¦u ®iÓm vµ h¹n chÕ cña LuËn cð¬ng lµ g× ?

III _ Phong trµo c¸ch m¹ng trong nh÷ng n¨m 1932 _ 1935

1. Cuéc ®Êu tranh phôc håi phong trµo c¸ch m¹ng

Khi phong trµo c¸ch m¹ng 1930 _ 1931 l¾ng xuèng, thùc d©n Ph¸p vÉn tiÕp tôc thi hµnh chÝnh s¸ch khñng bè vµ mÞ d©n.

Hµng v¹n ngðêi bÞ b¾t, tï ®µy. C¸c tr¹i giam vµ nhµ tï chËt nÝch tï chÝnh trÞ, nhð nhµ tï Ho¶ Lß (Hµ Néi), Kh¸m Lín (Sµi Gßn), nhµ tï C«n §¶o, Kon Tum, Lao B¶o, S¬n La... HÇu hÕt c¸c uû viªn Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng §¶ng, Xø uû B¾c K×, Trung K×, Nam K× bÞ b¾t. Tõ n¨m 1930 ®Õn n¨m 1933, thùc d©n Ph¸p b¾t giam 246 532 ngðêi. Riªng nhµ tï C«n §¶o trong nh÷ng n¨m 1930 _ 1935 cã 833 tï chÝnh trÞ bÞ tra tÊn ®Õn chÕt. ë ngôc Kon Tum cã kho¶ng 300 ngðêi bÞ thñ tiªu.

135

Cïng víi chÝnh s¸ch khñng bè, thùc d©n Ph¸p dïng nh÷ng thñ ®o¹n mÞ d©n, lõa bÞp ®Ó l«i kÐo c¸c tÇng líp quan l¹i, ®Þa chñ, tð s¶n, trÝ thøc, ®Ó mª hoÆc mét bé phËn nh©n d©n. VÒ chÝnh trÞ, chóng cho t¨ng sè ®¹i diÖn ngðêi ViÖt vµo c¬ quan lËp ph¸p ; vÒ kinh tÕ, chóng cho ngðêi b¶n xø ®ðîc tham gia ®Êu thÇu mét sè c«ng tr×nh c«ng céng ; vÒ gi¸o dôc, chóng cho tæ chøc l¹i mét sè trðêng cao ®¼ng ; chóng cßn lîi dông c¸c t«n gi¸o ®Ó chia rÏ khèi ®oµn kÕt d©n téc.

Trong hoµn c¶nh ®ã, nh÷ng ngðêi céng s¶n vÉn kiªn cðêng ®Êu tranh. Nh÷ng ®¶ng viªn trong tï kiªn tr× b¶o vÖ lËp trðêng, quan ®iÓm c¸ch m¹ng cña §¶ng, tæng kÕt bµi häc kinh nghiÖm chØ ®¹o phong trµo, tæ chøc vðît ngôc. Nh÷ng ®¶ng viªn kh«ng bÞ b¾t th× t×m c¸ch g©y dùng l¹i tæ chøc §¶ng vµ quÇn chóng.

Mét sè ®¶ng viªn ®ang ho¹t ®éng ë Trung Quèc vµ Xiªm (Th¸i Lan) ® trë vÒ nðíc ho¹t ®éng.

N¨m 1932, Lª Hång Phong vµ mét sè ®ång chÝ nhËn chØ thÞ cña Quèc tÕ Céng s¶n tæ chøc Ban l nh ®¹o Trung ð¬ng cña §¶ng. Th¸ng 6 _ 1932, Ban l nh ®¹o Trung ð¬ng th¶o ra Chð¬ng tr×nh hµnh ®éng cña §¶ng. Chð¬ng tr×nh hµnh ®éng nªu chñ trð¬ng ®Êu tranh ®ßi çc quyÒn tù do d©n chñ cho nh©n d©n lao ®éng, th¶ tï chÝnh trÞ, b i bá çc thø thuÕ bÊt c«ng, cñng cè vµ ph¸t triÓn çc ®oµn thÓ çch m¹ng cña quÇn chóng.

Dùa vµo chð¬ng tr×nh hµnh ®éng, phong trµo ®Êu tranh cña quÇn chóng ®ðîc nhen nhãm trë l¹i víi c¸c tæ chøc nhð héi cÊy, héi cµy, héi hiÕu hØ, héi ®äc s¸ch b¸o v.v...

NhiÒu cuéc ®Êu tranh cña c«ng nh©n vµ n«ng d©n còng ® næ ra : n¨m 1932 cã 230 cuéc, n¨m 1933 cã 244 cuéc, tËp trung ë Qu¶ng Nam, Qu¶ng Ng i, Sµi Gßn, Gia §Þnh. N«ng d©n c¸c tØnh Gia §Þnh, Long Xuyªn, Trµ Vinh, Kh¸nh Hoµ, Ninh ThuËn, B×nh ThuËn, Cao B»ng, L¹ng S¬n... liªn tiÕp cã c¸c cuéc ®Êu tranh.

Trong thêi k× nµy, mét sè h×nh thøc ®Êu tranh míi xuÊt hiÖn nhð vËn ®éng bÇu cö, ho¹t ®éng trªn lÜnh vùc b¸o chÝ. N¨m 1935, ®¹i biÓu cho nh÷ng ngðêi lao ®éng ® tróng cö vµo Héi ®ång thµnh phè Sµi Gßn. Mét sè ®¶ng viªn ho¹t ®éng hîp ph¸p ® sö dông b¸o chÝ c«ng khai ®Êu tranh chèng nh÷ng quan ®iÓm chÝnh trÞ, triÕt häc, v¨n häc, nghÖ thuËt tð s¶n, tuyªn truyÒn chñ nghÜa M¸c _ Lªnin vµ ®ðêng lèi chñ trð¬ng cña §¶ng.

Cuèi n¨m 1933, c¸c tæ chøc cña §¶ng dÇn dÇn ®ðîc kh«i phôc vµ cñng cè. §Çu n¨m 1934, Ban chØ huy ë ngoµi cña §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng ®ðîc thµnh

136

lËp do Lª Hång Phong ®øng ®Çu. Cuèi n¨m 1934 _ ®Çu n¨m 1935, c¸c xø uû B¾c K×, Trung K× vµ Nam K× ®ðîc lËp l¹i.

Nhð vËy, ®Õn ®Çu n¨m 1935, c¸c tæ chøc §¶ng vµ phong trµo quÇn chóng ®ðîc phôc håi.

2. §¹i héi ®¹i biÓu lÇn thø nhÊt §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng (3 _ 1935)

Tõ ngµy 27 ®Õn ngµy 31 _ 3 _ 1935, §¹i héi ®¹i biÓu lÇn thø nhÊt cña §¶ng häp t¹i Ma Cao (Trung Quèc). Tham dù §¹i héi cã 13 ®¹i biÓu, thay mÆt cho h¬n 500 ®¶ng viªn thuéc c¸c ®¶ng bé trong nðíc vµ ë nðíc ngoµi.

Sau khi ®¸nh gi¸ t×nh h×nh, §¹i héi x¸c ®Þnh 3 nhiÖm vô chñ yÕu cña §¶ng trong thêi gian trðíc m¾t lµ cñng cè vµ ph¸t triÓn §¶ng ; tranh thñ quÇn chóng réng r i ; chèng chiÕn tranh ®Õ quèc.

§¹i héi th«ng qua NghÞ quyÕt chÝnh trÞ, §iÒu lÖ §¶ng, c¸c nghÞ quyÕt vÒ vËn ®éng c«ng nh©n, n«ng d©n, binh lÝnh, thanh niªn, phô n÷ ; vÒ c«ng t¸c trong c¸c d©n téc thiÓu sè, vÒ ®éi tù vÖ vµ cøu tÕ ®á. §¹i héi bÇu ra Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng gåm 13 ngðêi vµ bÇu Lª Hång Phong lµm Tæng BÝ thð cña §¶ng. NguyÔn ¸i Quèc ®ðîc cö lµm ®¹i diÖn cña §¶ng t¹i Quèc tÕ Céng s¶n.

§¹i héi ®¹i biÓu lÇn thø nhÊt cña §¶ng ®¸nh dÊu mèc quan träng : §¶ng ® kh«i phôc ®ðîc hÖ thèng tæ chøc tõ Trung ð¬ng ®Õn ®Þa phð¬ng, ® kh«i phôc ®ðîc c¸c tæ chøc quÇn chóng cña §¶ng. ?

_ Phong trµo c¸ch m¹ng nðíc ta ®ðîc phôc håi trong nh÷ng n¨m 1932 _ 1935 nhð thÕ nµo ? _ Nªu néi dung vµ ý nghÜa cña §¹i héi ®¹i biÓu lÇn thø nhÊt cña §¶ng.

C©u hái Vµ BµI TËP 1. Em cã nhËn xÐt g× vÒ quy m«, lùc lðîng tham gia, h×nh thøc ®Êu tranh cña phong trµo c¸ch m¹ng 1930 _ 1931 ?

2. Nªu ý nghÜa lÞch sö vµ bµi häc kinh nghiÖm cña phong trµo c¸ch m¹ng 1930 _ 1931, ®Ønh cao lµ X« viÕt NghÖ _ TÜnh.

3. ë ®Þa phð¬ng em trong nh÷ng n¨m 1930 _ 1931 cã diÔn ra phong trµo ®Êu tranh nµo kh«ng ? H·y tr×nh bµy diÔn biÕn vµ kÕt qu¶ cña phong trµo.

137

Phong trµo d©n chñ 1936 _ 1939 Vµo nöa cuèi nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kØ XX, trðíc nh÷ng biÕn chuyÓn cña t×nh h×nh thÕ giíi vµ trong nðíc, §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng thay ®æi chñ trð¬ng, chuyÓn sang h×nh thøc ®Êu tranh c«ng khai, hîp ph¸p vµ nöa hîp ph¸p víi môc tiªu ®ßi tù do, d©n sinh, d©n chñ, c¬m ¸o vµ hoµ b×nh.

I _ T×nh h×nh ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m 1936 _ 1939

1. T×nh h×nh chÝnh trÞ

Trong nh÷ng n¨m 1936 _ 1939, t×nh h×nh thÕ giíi cã nhiÒu sù kiÖn t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn phong trµo c¸ch m¹ng ViÖt Nam.

Tõ ®Çu nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kØ XX, bän ph¸t xÝt cÇm quyÒn ë mét sè nðíc nhð §øc, Italia, NhËt B¶n r¸o riÕt ch¹y ®ua vò trang, chuÈn bÞ chiÕn tranh thÕ giíi.

Th¸ng 7 _ 1935, Quèc tÕ Céng s¶n tiÕn hµnh §¹i héi lÇn thø VII t¹i M¸txc¬va (Liªn X«). §¹i héi ® quyÕt nghÞ nhiÒu vÊn ®Ò träng ®¹i, nhð x¸c ®Þnh kÎ thï lµ chñ nghÜa ph¸t xÝt vµ nhiÖm vô trðíc m¾t cña giai cÊp c«ng nh©n lµ chèng chñ nghÜa ph¸t xÝt nh»m môc tiªu ®Êu tranh giµnh d©n chñ, b¶o vÖ hoµ b×nh, thµnh lËp mÆt trËn nh©n d©n réng r i. §oµn ®¹i biÓu §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng, do Lª Hång Phong dÉn ®Çu, tham dù §¹i héi. Th¸ng 6 _ 1936, MÆt trËn Nh©n d©n lªn cÇm quyÒn ë Ph¸p. ChÝnh phñ míi ® cho thi hµnh mét sè c¶i c¸ch tiÕn bé ë thuéc ®Þa.

ë §«ng Dð¬ng, ChÝnh phñ Ph¸p cö ph¸i viªn sang ®iÒu tra t×nh h×nh, thay Toµn quyÒn míi, söa ®æi ®«i chót luËt bÇu cö vµo ViÖn d©n biÓu, ©n x¸ mét sè tï chÝnh trÞ, níi réng quyÒn tù do b¸o chÝ v.v...

Lóc nµy ë ViÖt Nam, nhiÒu ®¶ng ph¸i chÝnh trÞ ra ho¹t ®éng, trong ®ã cã ®¶ng c¸ch m¹ng, ®¶ng theo xu hðíng c¶i lð¬ng, ®¶ng ph¶n ®éng v.v... C¸c ®¶ng tËn dông c¬ héi, ®Èy m¹nh ho¹t ®éng, tranh giµnh ¶nh hðëng trong quÇn chóng. Tuy nhiªn, chØ cã §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng lµ ®¶ng m¹nh nhÊt, cã tæ chøc chÆt chÏ vµ cã chñ trð¬ng râ rµng.

138

2. T×nh h×nh kinh tÕ _ x· héi

Sau cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ thÕ giíi (1929 _ 1933), chÝnh quyÒn thùc d©n Ph¸p ë §«ng Dð¬ng tËp trung ®Çu tð, khai th¸c thuéc ®Þa ®Ó bï ®¾p sù thiÕu hôt cho kinh tÕ "chÝnh quèc".

VÒ n«ng nghiÖp, chÝnh s¸ch cña chÝnh quyÒn thùc d©n t¹o ®iÒu kiÖn cho tð b¶n Ph¸p chiÕm ®o¹t ruéng ®Êt cña n«ng d©n, lµm cho 2/3 n«ng d©n kh«ng cã ruéng hoÆc chØ cã Ýt ruéng. PhÇn lín ®Êt n«ng nghiÖp ®éc canh trång lóa. C¸c ®ån ®iÒn cña tð b¶n Ph¸p chñ yÕu trång cao su, cµ phª, chÌ, ®ay, gai, b«ng...

VÒ c«ng nghiÖp, ngµnh khai má ®ðîc ®Èy m¹nh. Tæng s¶n lðîng khai má n¨m 1929 trÞ gi¸ 18,6 triÖu ®ång, n¨m 1939 lµ 29,5 triÖu ®ång.

S¶n lðîng c¸c ngµnh dÖt, s¶n xuÊt xi m¨ng, chÕ cÊt rðîu t¨ng. C¸c ngµnh Ýt ph¸t triÓn lµ ®iÖn, nðíc, c¬ khÝ, ®ðêng, giÊy, diªm.

VÒ thð¬ng nghiÖp, chÝnh quyÒn thùc d©n ®éc quyÒn b¸n thuèc phiÖn, rðîu, muèi, thu ®ðîc lîi nhuËn rÊt cao. Hµng xuÊt khÈu chñ yÕu lµ kho¸ng s¶n, n«ng s¶n. Hµng nhËp khÈu lµ m¸y mãc vµ hµng tiªu dïng.

Nh×n chung, nh÷ng n¨m 1936 _ 1939 lµ thêi k× phôc håi vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ë ViÖt Nam, nhðng chØ tËp trung vµo mét sè ngµnh ®¸p øng cho nhu cÇu chiÕn tranh. NÒn kinh tÕ ViÖt Nam vÉn l¹c hËu vµ lÖ thuéc vµo kinh tÕ Ph¸p.

§êi sèng c¸c tÇng líp nh©n d©n vÉn gÆp nhiÒu khã kh¨n do chÝnh s¸ch t¨ng thuÕ cña chÝnh quyÒn thuéc ®Þa. Sè c«ng nh©n thÊt nghiÖp cßn nhiÒu. Ngay c¶ nh÷ng ngðêi cã viÖc lµm, møc lð¬ng vÉn kh«ng b»ng thêi k× trðíc khñng ho¶ng. B¸o B¹n D©n ngµy 24 _ 6 _ 1937 viÕt : "T¹i Sµi Gßn ngµy 14 _ 6 _ 1937, ®é 2 000 ngðêi thÊt nghiÖp võa ®µn «ng, ®µn bµ, con nÝt kÐo nhau ®Õn toµ §èc lÝ xin viÖc vµ xin g¹o".

N«ng d©n kh«ng ®ñ ruéng cµy. Hä cßn chÞu møc ®Þa t« cao vµ nhiÒu thñ ®o¹n bãc lét kh¸c cña ®Þa chñ cðêng hµo, nh÷ng hñ tôc cðíi cheo, ®×nh ®¸m...

Tð s¶n d©n téc cã Ýt vèn nªn chØ lËp ®ðîc nh÷ng c«ng ti nhá, ph¶i chÞu thuÕ cao, bÞ tð b¶n Ph¸p chÌn Ðp.

NhiÒu ngðêi trong giíi tiÓu tð s¶n trÝ thøc thÊt nghiÖp. C«ng chøc nhËn ®ðîc møc lð¬ng thÊp. C¸c tÇng líp lao ®éng kh¸c ph¶i chÞu thuÕ kho¸ nÆng nÒ, gi¸ c¶ sinh ho¹t ®¾t ®á.

B¸o Ngµy nay sè 131 ngµy 8 _ 10 _ 1938 thuËt l¹i mét cuéc pháng vÊn : "Hái : C«ng chøc ViÖt Nam cã g× lo nhÊt ? _ §¸p : Nî ! Nî ! Nî ! Nî tuèt...".

139

§êi sèng cña ®a sè nh©n d©n khã kh¨n, cùc khæ. ChÝnh v× thÕ hä h¨ng h¸i tham gia phong trµo ®Êu tranh ®ßi tù do, c¬m ¸o dðíi sù l nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng. ?

Nªu nh÷ng nÐt chÝnh vÒ t×nh h×nh kinh tÕ _ xq héi ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m 1936 _ 1939.

II _ Phong trµo d©n chñ 1936 _ 1939

1. Héi nghÞ Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng th¸ng 7 _ 1936

Th¸ng 7 _ 1936, Héi nghÞ Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng, do Lª Hång Phong chñ tr×, häp ë Thðîng H¶i (Trung Quèc). Héi nghÞ dùa trªn NghÞ quyÕt §¹i héi lÇn thø VII cña Quèc tÕ Céng s¶n, c¨n cø vµo t×nh h×nh cô thÓ ViÖt Nam ®Ó ®Þnh ra ®ðêng lèi vµ phð¬ng ph¸p ®Êu tranh. Héi nghÞ x¸c ®Þnh : NhiÖm vô chiÕn lðîc cña çch m¹ng tð s¶n d©n quyÒn §«ng Dð¬ng lµ chèng ®Õ quèc vµ chèng phong kiÕn ; nhiÖm vô trùc tiÕp, trðíc m¾t lµ ®Êu tranh chèng chÕ ®é ph¶n ®éng thuéc ®Þa, chèng ph¸t xÝt, chèng nguy c¬ chiÕn tranh, ®ßi tù do, d©n sinh, d©n chñ, c¬m ¸o vµ hoµ b×nh. Phð¬ng ph¸p ®Êu tranh lµ kÕt hîp çc h×nh thøc c«ng khai vµ bÝ mËt, hîp ph¸p vµ bÊt hîp ph¸p. Héi nghÞ chñ trð¬ng thµnh lËp MÆt trËn Thèng nhÊt nh©n d©n ph¶n ®Õ §«ng Dð¬ng. §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng kªu gäi çc ®¶ng ph¸i chÝnh trÞ, çc tæ chøc quÇn chóng vµ nh©n d©n §«ng Dð¬ng hµnh ®éng, ®Êu tranh cho d©n chñ. Phong trµo quÇn chóng lan réng trong c¶ nðíc. Sau héi nghÞ nµy, Hµ Huy TËp ®ðîc cö lµm Tæng BÝ thð cña §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng.

TiÕp ®ã, Héi nghÞ Trung ð¬ng c¸c n¨m 1937 vµ 1938 bæ sung vµ ph¸t triÓn néi dung c¬ b¶n NghÞ quyÕt Héi nghÞ Trung ð¬ng th¸ng 7 _ 1936. T¹i Héi nghÞ Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng th¸ng 3 _ 1938, MÆt trËn Thèng nhÊt nh©n d©n ph¶n ®Õ §«ng Dð¬ng ®æi thµnh MÆt trËn Thèng nhÊt d©n chñ §«ng Dð¬ng, gäi t¾t lµ MÆt trËn D©n chñ §«ng Dð¬ng.

2. Nh÷ng phong trµo ®Êu tranh tiªu biÓu

a) Phong trµo ®Êu tranh ®ßi tù do, d©n sinh, d©n chñ

Tõ gi÷a n¨m 1936, ®ðîc tin Quèc héi Ph¸p cö ph¸i ®oµn sang ®iÒu tra t×nh h×nh §«ng Dð¬ng, §¶ng chñ trð¬ng vËn ®éng vµ tæ chøc c¸c tÇng líp nh©n d©n

140

héi häp, th¶o ra b¶n "d©n nguyÖn" ®Ó göi tíi ph¸i ®oµn, tiÕn tíi triÖu tËp §«ng Dð¬ng §¹i héi vµo th¸ng 8 _ 1936. §¶ng còng kªu gäi c¸c ®¶ng ph¸i chÝnh trÞ, c¸c tæ chøc quÇn chóng cïng tham gia.

Khëi ®Çu ë Nam K×, ®Õn cuèi th¸ng 9 _ 1936 ®· cã h¬n 600 uû ban hµnh ®éng ®ðîc thµnh lËp. Phong trµo m¹nh nhÊt ë Sµi Gßn, Chî Lín, Thñ DÇu Mét, Gia §Þnh, Biªn Hoµ... Uû ban hµnh ®éng ph©n ph¸t truyÒn ®¬n, ra b¸o chÝ, tæ chøc mÝt tinh, héi häp quÇn chóng, th¶o luËn nh÷ng yªu cÇu vÒ d©n chñ, d©n sinh...

ë B¾c K×, trong th¸ng 9, Uû ban l©m thêi chi nh¸nh B¾c K× §«ng Dð¬ng §¹i héi thµnh lËp. C¸c uû ban hµnh ®éng thµnh lËp ë Hµ Néi, Hµ §«ng, B¾c Ninh, VÜnh Yªn, Hµ Nam...

ë Trung K×, ngµy 12 _ 9 _ 1936, Uû ban l©m thêi chi nh¸nh Trung K× §«ng Dð¬ng §¹i héi thµnh lËp. C¸c uû ban hµnh ®éng ®ðîc thµnh lËp ë Qu¶ng TrÞ, Qu¶ng Nam, Qu¶ng Ng·i, §µ N½ng...

Trðíc sù lan réng cña phong trµo, bän ph¶n ®éng thuéc ®Þa ®µn ¸p vµ chia rÏ quÇn chóng. Ngµy 15 _ 9 _ 1936, chóng ra lÖnh gi¶i t¸n Uû ban hµnh ®éng, cÊm héi häp, tÞch thu c¸c b¸o cæ ®éng cho §«ng Dð¬ng §¹i héi.

MÆc dï ph¸i ®oµn cña Quèc héi Ph¸p kh«ng sang, phong trµo §«ng Dð¬ng §¹i héi bÞ cÊm ho¹t ®éng, song ®«ng ®¶o quÇn chóng ® ®ðîc thøc tØnh, ®oµn kÕt ®Êu tranh ®ßi quyÒn sèng ; §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng thu ®ðîc mét sè kinh nghiÖm vÒ ph¸t ®éng vµ l nh ®¹o phong trµo ®Êu tranh c«ng khai, hîp ph¸p. ChÝnh quyÒn thùc d©n ® ph¶i gi¶i quyÕt mét phÇn yªu s¸ch cña nh©n d©n nhð níi réng quyÒn xuÊt b¶n b¸o chÝ, tù do ®i l¹i, th¶ mét sè tï chÝnh trÞ...

Song song víi cuéc vËn ®éng §«ng Dð¬ng §¹i héi vµ sau khi phong trµo bÞ cÊm, c¸c tÇng líp nh©n d©n trong c¶ nðíc tiÕn hµnh nhiÒu cuéc ®Êu tranh ®ßi quyÒn lîi. ChØ riªng 6 th¸ng cuèi n¨m 1936 cã 361 cuéc ®Êu tranh, trong ®ã cã 236 cuéc ®Êu tranh cña c«ng nh©n. Tiªu biÓu lµ cuéc b i c«ng ngµy 23 _ 11 cña c«ng nh©n Hßn Gai, CÈm Ph¶, M«ng Dð¬ng... ®ßi t¨ng lð¬ng 25%(1).

N¨m 1937 cã 400 cuéc b i c«ng cña c«ng nh©n. Tiªu biÓu lµ cuéc ®Êu tranh cña c«ng nh©n xe löa Nam §«ng Dð¬ng ngµy 9 _ 7 _ 1937 vµ má than Vµng Danh ngµy 28 _ 9 _ 1937. 15 cuéc ®Êu tranh cña n«ng d©n ®ßi gi¶m t«, gi¶m tøc... TiÓu thð¬ng ë Hµ Néi, H¶i Phßng, c¸c thµnh phè vµ thÞ x kh¸c b i thÞ, ®ßi gi¶m thuÕ chî, thuÕ hµng.

(1) Ngµy nµy trë thµnh ngµy héi truyÒn thèng cña c«ng nh©n má.

141

Trong th¸ng 1 vµ th¸ng 2 _ 1937 cßn cã nh÷ng cuéc mÝt tinh vµ biÓu t×nh lín cña nh©n d©n c¶ nðíc nh»m biÓu dð¬ng lùc lðîng khi G. G«®a _ ph¸i viªn cña ChÝnh phñ Ph¸p _ sang ®iÒu tra t×nh h×nh §«ng Dð¬ng vµ Brªviª sang nhËm chøc Toµn quyÒn §«ng Dð¬ng.

Trong th¸ng 3 vµ th¸ng 7, Trung ð¬ng §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng häp ®Ó bµn vÒ c«ng t¸c quÇn chóng. §¶ng quyÕt ®Þnh lËp C«ng héi thay C«ng héi ®á, §oµn Thanh niªn ph¶n ®Õ thay §oµn Thanh niªn céng s¶n, Héi Cøu tÕ b×nh d©n thay Héi Cøu tÕ ®á v.v... ë n«ng th«n, lËp Héi cÊy, Héi cµy, Héi hiÕu hØ v.v... Nh÷ng h×nh thøc tæ chøc linh ho¹t, ho¹t ®éng c«ng khai, nöa c«ng khai, ® tËp hîp réng r i c¸c tÇng líp nh©n d©n tham gia.

N¨m 1938 cã 131 cuéc b i c«ng cña c«ng nh©n. Tuy sè lðîng cuéc ®Êu tranh gi¶m so víi n¨m trðíc, nhðng chÊt lðîng cao h¬n biÓu hiÖn ë tr×nh ®é gi¸c ngé cña quÇn chóng, khÈu hiÖu ®Êu tranh, sù phèi hîp ®Êu tranh gi÷a c¸c ®Þa phð¬ng. Cuèi n¨m 1938 ë Nam K× x¶y ra n¹n ®ãi. N«ng d©n nhiÒu n¬i biÓu t×nh. §iÓn h×nh lµ cuéc biÓu t×nh cña h¬n 1 000 n«ng d©n Cµ Mau (10 _ 1938). Phong trµo ®Êu tranh cña tiÓu thð¬ng, häc sinh d©ng cao.

§Æc biÖt lµ cuéc ®Êu tranh ngµy 1 _ 5 _ 1938. LÇn ®Çu tiªn, trong ngµy Quèc tÕ Lao ®éng, nhiÒu cuéc mÝt tinh ®ðîc tæ chøc c«ng khai ë Hµ Néi, Sµi Gßn vµ nhiÒu n¬i kh¸c, ® thu hót ®«ng ®¶o quÇn chóng tham gia.

N¨m 1939, phong trµo tËp trung ë nh÷ng trung t©m c«ng nghiÖp lín nhð Hµ Néi, H¶i Phßng, Sµi Gßn, Chî Lín...

142

H×nh 42. MÝt tinh kØ niÖm ngµy Quèc tÕ Lao ®éng (1 _ 5 _ 1938) t¹i khu §Êu X¶o (nay lµ khu vùc Cung V¨n ho¸ H÷u nghÞ Hµ Néi)

NguyÔn ¸i Quèc nhËn xÐt : "So víi trðíc th× c¸c cuéc b·i c«ng n¨m 1939 cã

tæ chøc vµ cã kØ luËt h¬n. C¸c cuéc b·i c«ng Êy ®Òu ®ða ra nh÷ng yªu s¸ch

cô thÓ h¬n : ®ßi t¨ng lð¬ng, ngµy lµm 8 giê, b¶o hiÓm x· héi, c«ng nhËn c¸c ®¹i biÓu, tù do nghiÖp ®oµn. §ã lµ nh÷ng yªu s¸ch c¬ b¶n.

HÇu hÕt c¸c cuéc b·i c«ng ®Òu ®ðîc sù ñng hé tinh thÇn vµ vËt chÊt cña

c«ng nh©n c¸c ngµnh kh¸c, cña n«ng d©n vµ tiÓu thð¬ng, ®«i khi ngay c¶ tï chÝnh trÞ còng ®ãng gãp vµo c¸c cuéc l¹c quyªn ñng hé."(1)

b) §Êu tranh nghÞ trðêng

§Êu tranh ë nghÞ trðêng lµ mét lÜnh vùc ®Êu tranh míi mÎ cña §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng.

Trong c¸c cuéc tuyÓn cö vµo c¸c c¬ quan lËp ph¸p, MÆt trËn D©n chñ, trong ®ã §¶ng Céng s¶n lµ thµnh viªn tÝch cùc, ® ®ða ngðêi ra øng cö víi chð¬ng tr×nh hµnh ®éng, nhð më réng quyÒn tù do, d©n chñ, bá thuÕ m«n bµi, thuÕ chî, thuÕ ®ß, bá thuèc phiÖn, bá ®éc quyÒn rðîu, më mang y tÕ, cøu tÕ thÊt nghiÖp v.v...

Trong cuéc bÇu cö vµo ViÖn D©n biÓu Trung K× th¸ng 8 _ 1937, §¶ng vËn ®éng nh÷ng ngðêi tiÕn bé trong hµng ngò trÝ thøc ra øng cö. §¶ng sö dông b¸o chÝ ®Ó tuyªn truyÒn vµ vËn ®éng cö tri bá phiÕu cho nh÷ng øng cö viªn nµy. KÕt qu¶ lµ hÇu hÕt c¸c øng cö viªn do §¶ng vËn ®éng ra øng cö ® tróng cö. Trong k× häp cña ViÖn D©n biÓu th¸ng 9 _ 1938, c¸c nghÞ viªn ® b¸c bá dù ¸n thuÕ th©n vµ thuÕ ®iÒn thæ cña chÝnh phñ thuéc ®Þa.

N¨m 1938, trong cuéc tranh cö vµo ViÖn D©n biÓu B¾c K×, 15 øng cö viªn cña MÆt trËn D©n chñ ® tróng cö. MÆt trËn D©n chñ cßn giµnh th¾ng lîi trong Héi ®ång Kinh tÕ lÝ tµi §«ng Dð¬ng _ c¬ quan "d©n cö" cao nhÊt ë §«ng Dð¬ng.

N¨m 1939, diÔn ra cuéc tuyÓn cö vµo Héi ®ång Qu¶n h¹t Nam K×. Trong cuéc tuyÓn cö nµy, MÆt trËn D©n chñ bÞ thÊt b¹i do nh÷ng thñ ®o¹n th©m ®éc cña bän ph¶n ®éng thuéc ®Þa, do néi bé MÆt trËn kh«ng thèng nhÊt ý kiÕn.

§¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng chñ trð¬ng tham gia ®Êu tranh c«ng khai trªn nghÞ trðêng nh»m môc ®Ých më réng lùc lðîng cña MÆt trËn D©n chñ vµ v¹ch trÇn chÝnh s¸ch ph¶n ®éng cña bän thùc d©n vµ tay sai, bªnh vùc quyÒn lîi cña nh©n d©n lao ®éng. (1) Hå ChÝ Minh, TuyÓn tËp, TËp 1 (1919 _ 1945), NXB ChÝnh trÞ quèc gia, H., 2002, tr. 550.

143

c) §Êu tranh trªn lÜnh vùc b¸o chÝ

§¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng triÖt ®Ó sö dông b¸o chÝ c«ng khai lµm vò khÝ ®Êu tranh c¸ch m¹ng ; tuyªn truyÒn ®ðêng lèi, quan ®iÓm cña §¶ng, tËp hîp, hðíng dÉn phong trµo ®Êu tranh cña quÇn chóng.

§©y còng lµ lÜnh vùc ®Êu tranh míi mÎ cña §¶ng. Nh÷ng ngðêi céng s¶n t×m mäi c¸ch xuÊt b¶n b¸o. Tõ n¨m 1937, b¸o chÝ c«ng khai cña §¶ng ph¸t triÓn nhanh chãng. B¾c K× lµ n¬i b¸o §¶ng ph¸t triÓn m¹nh nhÊt. C¸c tê b¸o tiÕng ViÖt lµ Hån trÎ, T©n x· héi, Thêi b¸o, Thêi thÕ, Tin tøc, §êi nay, Phong ho¸...

C¸c tê b¸o tiÕng Ph¸p lµ Le Travail (Lao ®éng), Rassemblement (TËp hîp),

En Avant (TiÕn lªn), Notre Voix (TiÕng nãi cña chóng ta)...

ë Trung K×, c¸c tê b¸o tiªu biÓu lµ Nhµnh lóa, D©n, S«ng Hð¬ng tôc b¶n, Kinh tÕ t©n v¨n.

ë Nam K×, c¸c b¸o xuÊt b¶n b»ng tiÕng ViÖt lµ Phæ th«ng, D©n chóng,

Lao ®éng, Míi..., b¸o tiÕng Ph¸p cã c¸c tê La Lutte (Tranh ®Êu), L’avant garde (TiÒn phong), Le Peuple (Nh©n d©n)...

C¸c b¸o cña §¶ng tuyªn truyÒn, giíi thiÖu vÒ chñ nghÜa M¸c _ Lªnin, §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng, Liªn X«, Quèc tÕ Céng s¶n, MÆt trËn Nh©n d©n Ph¸p v.v...

B¸o chÝ c¸ch m¹ng trë thµnh mòi xung kÝch trong nh÷ng phong trµo lín vµ ho¹t ®éng cña cuéc vËn ®éng d©n chñ, d©n sinh thêi k× 1936 _ 1939 nhð §«ng Dð¬ng §¹i héi, "®ãn" G«®a vµ Brªviª, nh÷ng cuéc bÇu cö vµ ®Êu tranh nghÞ trðêng v.v...

Trong thêi gian nµy, nhiÒu s¸ch chÝnh trÞ _ lÝ luËn ®ðîc xuÊt b¶n c«ng khai hoÆc ®ðîc ®ða tõ Ph¸p vÒ. NhiÒu t¸c phÈm v¨n häc hiÖn thùc phª ph¸n ra ®êi nhð Bðíc ®ðêng cïng cña NguyÔn C«ng Hoan ; T¾t ®Ìn, LÒu châng cña Ng« TÊt Tè ; Gi«ng tè, Sè ®á cña Vò Träng Phông ; th¬ c¸ch m¹ng cña Tè H÷u ; kÞch cã t¸c phÈm Kim tiÒn cña Vi HuyÒn §¾c, §êi c« Lùu cña TrÇn H÷u Trang.

Cuèi n¨m 1937, §¶ng ph¸t ®éng phong trµo truyÒn b¸ ch÷ Quèc ng÷ nh»m gióp quÇn chóng lao ®éng ®äc ®ðîc s¸ch b¸o, n©ng cao sù hiÓu biÕt vÒ chÝnh trÞ.

Cuéc ®Êu tranh cña §¶ng trªn lÜnh vùc b¸o chÝ nh÷ng n¨m 1936 _ 1939 ® thu ®ðîc kÕt qu¶ to lín, trðíc hÕt vÒ v¨n ho¸ _ tð tðëng. §«ng ®¶o c¸c tÇng líp nh©n d©n ®ðîc gi¸c ngé vÒ con ®ðêng c¸ch m¹ng cña §¶ng. 144

3. ý nghÜa lÞch sö vµ bµi häc kinh nghiÖm cña phong trµo d©n chñ 1936 _ 1939

Cuéc vËn ®éng d©n chñ 1936 _ 1939 lµ mét phong trµo quÇn chóng réng lín, cã tæ chøc dðíi sù l nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng. Phong trµo d©n chñ 1936 _ 1939, b»ng søc m¹nh ®oµn kÕt cña quÇn chóng, ® buéc chÝnh quyÒn thùc d©n ph¶i nhðîng bé mét sè yªu s¸ch cô thÓ trðíc m¾t vÒ d©n sinh, d©n chñ ; quÇn chóng ®ðîc gi¸c ngé vÒ chÝnh trÞ, ® tham gia mÆt trËn d©n téc thèng nhÊt, trë thµnh lùc lðîng chÝnh trÞ hïng hËu cña c¸ch m¹ng ; ®éi ngò c¸n bé, ®¶ng viªn ®ðîc rÌn luyÖn vµ ngµy cµng trðëng thµnh.

Trong qu¸ tr×nh ®Êu tranh, §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng tÝch luü ®ðîc nhiÒu bµi häc kinh nghiÖm vÒ x©y dùng mÆt trËn d©n téc thèng nhÊt, kinh nghiÖm tæ chøc, l nh ®¹o quÇn chóng ®Êu tranh c«ng khai, hîp ph¸p. §ång thêi, §¶ng thÊy ®ðîc nh÷ng h¹n chÕ cña m×nh trong c«ng t¸c mÆt trËn, vÊn ®Ò d©n téc... Cã thÓ nãi, phong trµo d©n chñ 1936 _ 1939 nhð mét cuéc tËp dðît, chuÈn bÞ cho cuéc Tæng khëi nghÜa th¸ng T¸m sau nµy. ?

_ Nªu néi dung c¬ b¶n cña Héi nghÞ Trung ð¬ng §¶ng th¸ng 7 _ 1936.

_ NhiÖm vô, môc tiªu, h×nh thøc ®Êu tranh trong thêi k× 1936 _ 1939 lµ g× ? _ Tr×nh bµy mét trong c¸c phong trµo ®Êu tranh thêi k× 1936 _ 1939.

_ Tr×nh bµy ý nghÜa lÞch sö vµ bµi häc kinh nghiÖm cña phong trµo d©n chñ 1936 _ 1939.

C©u hái Vµ BµI TËP 1. Em cã nhËn xÐt g× vÒ quy m«, lùc lðîng tham gia vµ h×nh thøc ®Êu tranh cña phong trµo d©n chñ 1936 _ 1939 ? 2. H·y so s¸nh chñ trð¬ng, s¸ch lðîc c¸ch m¹ng cña §¶ng, h×nh thøc ®Êu tranh gi÷a thêi k× 1936 _ 1939 víi thêi k× 1930 _ 1931.

145

Phong trµo gi¶i phãng d©n téc 1939 _ 1945 Cuéc ®Êu tranh chèng ph¸t xÝt cña phe §ång minh trong ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai (1939 _ 1945) ®· t¹o c¬ héi kh¸ch quan cho c¸c thuéc ®Þa vïng lªn tù gi¶i phãng khái ¸ch thùc d©n. §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng ®· kÞp thêi chuyÓn hðíng ®Êu tranh, tÝch cùc chuÈn bÞ lùc lðîng, chê thêi c¬ khëi nghÜa giµnh chÝnh quyÒn. C¸ch m¹ng th¸ng T¸m th¾ng lîi, nðíc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ ra ®êi.

I _ T×nh h×nh ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m 1939 _ 1945

1. T×nh h×nh chÝnh trÞ

Ngµy 1 _ 9 _ 1939, ph¸t xÝt §øc tiÕn c«ng Ba Lan. Ngµy 3 _ 9 _ 1939, Ph¸p vµ Anh tuyªn chiÕn víi §øc. ChÝnh phñ Ph¸p thùc hiÖn chÝnh s¸ch thï ®Þch ®èi víi çc lùc lðîng tiÕn bé trong nðíc vµ phong trµo çch m¹ng ë çc thuéc ®Þa, trong ®ã cã §«ng Dð¬ng. Th¸ng 6 _ 1940, Ph¸p ®Çu hµng §øc. ë §«ng Dð¬ng, §« ®èc G. §¬cu ®ðîc cö lµm Toµn quyÒn thay G. Cat¬ru. ChÝnh quyÒn míi thùc hiÖn mét lo¹t chÝnh s¸ch v¬ vÐt søc ngðêi, søc cña cña §«ng Dð¬ng dèc vµo cuéc chiÕn tranh.

Cuèi th¸ng 9 _ 1940, qu©n NhËt B¶n vðît biªn giíi ViÖt _ Trung vµo miÒn B¾c ViÖt Nam. Qu©n Ph¸p nhanh chãng ®Çu hµng. Ph¸t xÝt NhËt gi÷ nguyªn bé m¸y thèng trÞ cña thùc d©n Ph¸p, dïng nã ®Ó bãc lét kinh tÕ phôc vô cho nhu cÇu chiÕn tranh vµ ®µn ¸p phong trµo c¸ch m¹ng. ViÖt Nam bÞ ®Æt dðíi ¸ch thèng trÞ cña NhËt _ Ph¸p. ë trong nðíc lóc nµy kh«ng chØ cã nh÷ng ®¶ng ph¸i chÝnh trÞ th©n Ph¸p mµ c¶ nh÷ng ®¶ng ph¸i th©n NhËt B¶n, nhð §¹i ViÖt, Phôc quèc... NhËt B¶n vµ tay sai ra søc tuyªn truyÒn lõa bÞp vÒ v¨n minh vµ søc m¹nh cña NhËt B¶n, vÒ thuyÕt §¹i §«ng ¸, dän ®ðêng cho NhËt B¶n hÊt c¼ng Ph¸p. Th¸ng 6 _ 1941, §øc tÊn c«ng Liªn X«. Cuéc chiÕn ®Êu cña nh©n d©n Liªn X« trong cuéc chiÕn tranh vÖ quèc ® cæ vò m¹nh mÏ phong trµo c¸ch m¹ng ViÖt Nam.

146

2. T×nh h×nh kinh tÕ _ x· héi

§Çu th¸ng 9 _ 1939, Toµn quyÒn Cat¬ru ra lÖnh tæng ®éng viªn nh»m cung cÊp cho "mÉu quèc" tiÒm lùc tèi ®a cña §«ng Dð¬ng vÒ qu©n sù, nh©n lùc, c¸c s¶n phÈm vµ nguyªn liÖu.

Thùc d©n Ph¸p thi hµnh chÝnh s¸ch "Kinh tÕ chØ huy". Chóng t¨ng møc thuÕ cò, ®Æt thªm thuÕ míi..., ®ång thêi sa th¶i bít c«ng nh©n, viªn chøc, gi¶m tiÒn lð¬ng, t¨ng giê lµm... Chóng kiÓm so¸t g¾t gao s¶n xuÊt vµ ph©n phèi, Ên ®Þnh gi¸ c¶... Khi qu©n NhËt vµo §«ng Dð¬ng, Ph¸p buéc ph¶i ®Ó cho NhËt sö dông çc s©n bay, phð¬ng tiÖn giao th«ng, kiÓm so¸t hÖ thèng ®ðêng s¾t vµ çc tµu biÓn. NhËt B¶n cßn b¾t chÝnh quyÒn thùc d©n Ph¸p h»ng n¨m nép cho chóng mét kho¶n tiÒn lín. Trong 4 n¨m 6 th¸ng, Ph¸p ph¶i nép mét kho¶n tiÒn gÇn 724 triÖu ®ång. Qu©n NhËt cßn cðíp ruéng ®Êt cña n«ng d©n, b¾t n«ng d©n nhæ lóa, ng« ®Ó trång ®ay, thÇu dÇu phôc vô cho nhu cÇu chiÕn tranh. NhËt B¶n yªu cÇu chÝnh quyÒn thùc d©n Ph¸p xuÊt khÈu çc nguyªn liÖu chiÕn lðîc sang NhËt nhð than, s¾t, cao su, xi m¨ng v.v...

Mét sè c«ng ti cña NhËt B¶n ®Çu tð vµo nh÷ng ngµnh phôc vô cho nhu cÇu qu©n sù nhð khai th¸c m¨nggan, s¾t ë Th¸i Nguyªn, apatÝt ë Lµo Cai, cr«m ë Thanh Ho¸. ChÝnh s¸ch v¬ vÐt bãc lét cña Ph¸p _ NhËt ® ®Èy nh©n d©n ta tíi chç cïng cùc. HËu qu¶ lµ cuèi n¨m 1944 _ ®Çu n¨m 1945 cã kho¶ng 2 triÖu ®ång bµo ta chÕt ®ãi.

TÊt c¶ c¸c giai cÊp, tÇng líp x héi ë nðíc ta, trõ bän tay sai ®Õ quèc, ®¹i ®Þa chñ vµ tð s¶n m¹i b¶n, ®Òu bÞ ¶nh hðëng bëi chÝnh s¸ch bãc lét cña Ph¸p _ NhËt.

C«ng nh©n bÞ bãc lét nÆng nÒ, ph¶i lµm viÖc tõ 10 ®Õn 12 giê/ngµy, tiÒn lð¬ng gi¶m, gi¸ c¶ sinh ho¹t ®¾t ®á.

N«ng d©n chÞu sðu cao, thuÕ nÆng, ph¶i ®i lÝnh ®i phu, bÞ cðìng bøc nhæ lóa trång ®ay, thÇu dÇu.

TiÓu tð s¶n trÝ thøc, viªn chøc mÊt viÖc lµm hoÆc bÞ gi¶m lð¬ng ; tiÓu thð¬ng b¸n Õ hµng, nhiÒu tiÓu chñ ph¶i ngõng s¶n xuÊt.

Tð s¶n d©n téc võa bÞ chÝnh s¸ch "Kinh tÕ chØ huy" lµm cho ph¸ s¶n, võa bÞ thiÖt h¹i v× søc mua cña nh©n d©n gi¶m sót.

§Þa chñ võa vµ nhá bÞ thiÖt h¹i vµ bÞ ph¸ s¶n v× chiÕn tranh, do ph¶i nép thãc t¹, chÞu thuÕ cao.

147

Nh÷ng biÕn chuyÓn cña t×nh h×nh thÕ giíi vµ trong nðíc ®Æt ra cho §¶ng ta nhiÖm vô ph¶i n¾m b¾t vµ ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c, kÞp thêi t×nh h×nh, ®Ò ra ®ðêng lèi ®Êu tranh phï hîp. ?

Hqy tr×nh bµy nh÷ng nÐt chÝnh vÒ t×nh h×nh nðíc ta nh÷ng n¨m ®Çu ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai.

II _ phong trµo gi¶i phãng d©n téc tõ th¸ng 9 _ 1939 ®Õn th¸ng 3 _ 1945

1. Héi nghÞ Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng th¸ng 11 _ 1939

Hai th¸ng sau khi ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai bïng næ, tõ ngµy 6 ®Õn ngµy 8 _ 11 _ 1939, Héi nghÞ Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng §¶ng ®ðîc triÖu tËp t¹i Bµ §iÓm (Hãc M«n _ Gia §Þnh), do Tæng BÝ thð NguyÔn V¨n Cõ chñ tr×. Sau khi ph©n tÝch tÝnh chÊt cuéc ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, nhËn ®Þnh vÒ t×nh h×nh thÕ giíi vµ §«ng Dð¬ng, Héi nghÞ x¸c ®Þnh môc tiªu chiÕn lðîc trðíc m¾t cña çch m¹ng §«ng Dð¬ng lµ ®¸nh ®æ ®Õ quèc vµ tay sai, gi¶i phãng çc d©n téc §«ng Dð¬ng, lµm cho §«ng Dð¬ng hoµn toµn ®éc lËp. Héi nghÞ chñ trð¬ng t¹m g¸c khÈu hiÖu çch m¹ng ruéng ®Êt vµ ®Ò ra khÈu hiÖu tÞch thu ruéng ®Êt cña ®Õ quèc vµ ®Þa chñ ph¶n béi quyÒn lîi d©n téc, chèng t« cao, l i nÆng. KhÈu hiÖu lËp chÝnh quyÒn X« viÕt c«ng, n«ng, binh ®ðîc thay thÕ b»ng khÈu hiÖu lËp chÝnh quyÒn d©n chñ céng hoµ.

VÒ phð¬ng ph¸p c¸ch m¹ng, chuyÓn tõ ®Êu tranh ®ßi quyÒn d©n sinh, d©n chñ sang ®Êu tranh trùc tiÕp ®¸nh ®æ chÝnh quyÒn ®Õ quèc vµ tay sai ; tõ ho¹t ®éng hîp ph¸p, nöa hîp ph¸p sang ho¹t ®éng bÝ mËt vµ bÊt hîp ph¸p.

§Ó tËp trung mäi lùc lðîng cña d©n téc vµo nhiÖm vô chñ yÕu lµ chèng chiÕn tranh ®Õ quèc vµ ¸ch thèng trÞ ph¸t xÝt thuéc ®Þa, §¶ng chñ trð¬ng thµnh lËp MÆt trËn Thèng nhÊt d©n téc Ph¶n ®Õ §«ng Dð¬ng (gäi t¾t lµ MÆt trËn Ph¶n ®Õ §«ng Dð¬ng) thay cho MÆt trËn D©n chñ §«ng Dð¬ng kh«ng cßn phï hîp víi t×nh h×nh vµ nhiÖm vô míi.

NghÞ quyÕt Héi nghÞ Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng §¶ng th¸ng 11 _ 1939 ®¸nh dÊu bðíc chuyÓn hðíng quan träng _ ® ®Æt nhiÖm vô gi¶i phãng d©n téc lªn hµng ®Çu, thÓ hiÖn sù nh¹y bÐn vÒ chÝnh trÞ vµ n¨ng lùc s¸ng t¹o cña §¶ng.

148

2. Nh÷ng cuéc ®Êu tranh më ®Çu thêi k× míi a) Cuéc khëi nghÜa B¾c S¬n (27 _ 9 _ 1940)

MÆc dï thùc d©n Ph¸p ® nhðîng bé mäi yªu s¸ch, NhËt B¶n vÉn thùc hiÖn kÕ ho¹ch ®¸nh chiÕm §«ng Dð¬ng. Ngµy 22 _ 9 _ 1940, qu©n NhËt B¶n vðît qua biªn giíi ViÖt _ Trung, ®¸nh chiÕm L¹ng S¬n, nÐm bom H¶i Phßng, ®æ bé lªn §å S¬n.

ë L¹ng S¬n, qu©n Ph¸p bÞ tæn thÊt nÆng nÒ. Sè lín qu©n Ph¸p ®Çu hµng, sè cßn l¹i rót ch¹y vÒ Th¸i Nguyªn qua ch©u B¾c S¬n.

§ªm 27 _ 9 _ 1940, nh©n d©n B¾c S¬n dðíi sù l nh ®¹o cña §¶ng bé ®Þa phð¬ng ® næi dËy chÆn ®¸nh qu©n Ph¸p, chiÕm ®ån Má Nhµi. Nguþ quyÒn ë B¾c S¬n tan r . Nh©n d©n lµm chñ ch©u lÞ vµ c¸c vïng l©n cËn. §éi du kÝch B¾c S¬n ®ðîc thµnh lËp.

H×nh 43. Lðîc ®å khëi nghÜa B¾c S¬n

Tuy Ph¸p vµ NhËt B¶n m©u thuÉn víi nhau, nhðng ®Òu ho¶ng sî trðíc lùc lðîng c¸ch m¹ng, ® nhanh chãng c©u kÕt l¹i. MÊy h«m sau, NhËt B¶n th¶ tï binh Ph¸p vµ cho qu©n Ph¸p trë l¹i ®ãng c¸c ®ån bèt ë L¹ng S¬n. Thùc d©n Ph¸p 149

tiÕn hµnh khñng bè phong trµo c¸ch m¹ng B¾c S¬n. Chóng ®èt ph¸ lµng b¶n, dån lµng, tËp trung d©n, b¾n giÕt nh÷ng ngðêi tham gia khëi nghÜa.

Khëi nghÜa B¾c S¬n cã ý nghÜa lÞch sö quan träng _ më ®Çu phong trµo ®Êu tranh vò trang gi¶i phãng d©n téc sau khi cã chñ trð¬ng chuyÓn hðíng ®Êu tranh cña §¶ng. Khëi nghÜa B¾c S¬n gióp §¶ng ta rót ra nh÷ng bµi häc quý b¸u vÒ khëi nghÜa vò trang, chän thêi c¬ khëi nghÜa.

b) Cuéc khëi nghÜa Nam K× (23 _ 11 _ 1940)

Th¸ng 11 _ 1940, x¶y ra cuéc xung ®ét gi÷a thùc d©n Ph¸p vµ Th¸i Lan. ChÝnh quyÒn thùc d©n b¾t thanh niªn ViÖt Nam vµ Cao Miªn ®i lµm bia ®ì ®¹n. Nh©n d©n Nam K× vµ binh lÝnh ®Êu tranh ph¶n ®èi viÖc ®ða binh lÝnh ra mÆt trËn.

Trong bèi c¶nh ®ã, Xø uû Nam K× chuÈn bÞ ph¸t ®éng nh©n d©n khëi nghÜa vµ cö ®¹i biÓu ra B¾c xin chØ thÞ cña Trung ð¬ng.

Trðíc nh÷ng thay ®æi cña t×nh h×nh thÕ giíi vµ trong nðíc, Héi nghÞ Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng §¶ng ®ðîc triÖu tËp tõ ngµy 6 ®Õn ngµy 9 _ 11 _ 1940 t¹i lµng §×nh B¶ng (Tõ S¬n _ B¾c Ninh). Héi nghÞ ®Ò ra chñ trð¬ng trong t×nh h×nh míi : x¸c ®Þnh kÎ thï chÝnh cña nh©n d©n §«ng Dð¬ng lµ ®Õ quèc Ph¸p _ NhËt ; quyÕt ®Þnh duy tr× ®éi du kÝch B¾c S¬n ®Ó x©y dùng thµnh lùc lðîng vò trang c¸ch m¹ng ; tiÕn tíi thµnh lËp c¨n cø du kÝch ; quyÕt ®Þnh ®×nh chØ khëi nghÜa vò trang ë Nam K× v× thêi c¬ chða chÝn muåi.

QuyÕt ®Þnh ho n khëi nghÜa cña Trung ð¬ng §¶ng chða tíi n¬i, nhðng lÖnh khëi nghÜa cña Xø uû Nam K× ® ®Õn c¸c ®Þa phð¬ng, nªn cuéc khëi nghÜa vÉn næ ra ®óng thêi gian quy ®Þnh lµ ®ªm 22 r¹ng s¸ng 23 _ 11 _ 1940.

Khëi nghÜa bïng næ tõ miÒn §«ng ®Õn miÒn T©y Nam Bé : Biªn Hoµ, Gia §Þnh, Chî Lín, T©n An, BÕn Tre, Trµ Vinh, CÇn Th¬, Sãc Tr¨ng, B¹c Liªu, R¹ch Gi¸, MÜ Tho, VÜnh Long. ChÝnh quyÒn c¸ch m¹ng ®ðîc thµnh lËp ë nhiÒu n¬i. Tõ trong khëi nghÜa, lÇn ®Çu tiªn xuÊt hiÖn cê ®á sao vµng.

Do kÕ ho¹ch bÞ lé, thùc d©n Ph¸p kÞp thêi ®èi phã. Chóng cho m¸y bay nÐm bom tµn s¸t nh©n d©n nh÷ng vïng næi dËy, b¾t bí nhiÒu ngðêi, trong ®ã cã nhiÒu c¸n bé l nh ®¹o §¶ng ë Nam K×. Lùc lðîng khëi nghÜa cßn l¹i ph¶i rót vÒ vïng §ång Th¸p vµ U Minh ®Ó cñng cè lùc lðîng.

Cuéc khëi nghÜa Nam K× chøng tá tinh thÇn yªu nðíc cña c¸c tÇng líp nh©n d©n miÒn Nam, s½n sµng ®øng lªn chiÕn ®Êu chèng qu©n thï.

150

Hßn khoai

H×nh 44. Lðîc ®å khëi nghÜa Nam K×

c) Cuéc binh biÕn §« Lð¬ng (13 _ 1 _ 1941)

Trong khi thùc d©n Ph¸p khñng bè d÷ déi nh÷ng ngðêi tham gia khëi nghÜa Nam K×, t¹i Trung K× nh÷ng binh lÝnh ngðêi ViÖt trong qu©n ®éi Ph¸p ® lµm binh biÕn, chèng l¹i viÖc Ph¸p ®ða hä sang Lµo ®¸nh qu©n Th¸i Lan. Ngµy 13 _ 1 _ 1941, binh lÝnh ®ån Chî R¹ng (NghÖ An) dðíi sù chØ huy cña §éi Cung (NguyÔn V¨n Cung) ® næi dËy. Tèi h«m ®ã, hä ®¸nh chiÕm ®ån §« Lð¬ng råi lªn « t« tiÕn vÒ Vinh ®Ó phèi hîp víi binh lÝnh ë ®©y chiÕm thµnh. Nhðng kÕ ho¹ch kh«ng thùc hiÖn ®ðîc. Qu©n Ph¸p kÞp thêi ®èi phã. ChiÒu h«m sau, toµn bé binh lÝnh tham gia næi dËy bÞ b¾t. Ngµy 11 _ 2 _ 1941, §éi Cung còng bÞ sa vµo tay giÆc.

Ngµy 24 _ 4 _ 1941, thùc d©n Ph¸p xö b¾n §éi Cung cïng 10 ®ång chÝ cña «ng. NhiÒu ngðêi kh¸c bÞ kÕt ¸n khæ sai, ®ða ®i ®µy.

151

H×nh 45. Lðîc ®å binh biÕn §« Lð¬ng

Trong thêi gian h¬n 3 th¸ng, 3 cuéc næi dËy nèi tiÕp næ ra ë 3 miÒn cña ®Êt nðíc, do nhiÒu tÇng líp nh©n d©n vµ binh lÝnh tham gia, ® nªu cao tinh thÇn bÊt khuÊt cña d©n téc. C¸c cuéc næi dËy ® thÊt b¹i v× ®iÒu kiÖn chða chÝn muåi, nhðng "®ã lµ nh÷ng tiÕng sóng b¸o hiÖu cho cuéc khëi nghÜa toµn quèc, lµ bðíc ®Çu ®Êu tranh b»ng vò lùc cña c¸c d©n téc §«ng Dð¬ng".

3. NguyÔn ¸i Quèc vÒ nðíc trùc tiÕp l·nh ®¹o c¸ch m¹ng. Héi nghÞ lÇn thø 8 Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng (5 _ 1941)

Ngµy 28 _ 1 _ 1941, NguyÔn ¸i Quèc vÒ nðíc trùc tiÕp l nh ®¹o c¸ch m¹ng. Sau mét thêi gian chuÈn bÞ, Ngðêi chñ tr× Héi nghÞ lÇn thø 8 Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng §¶ng t¹i P¸c Bã (Hµ Qu¶ng _ Cao B»ng) tõ ngµy 10 ®Õn ngµy 19 _ 5 _ 1941.

Héi nghÞ kh¼ng ®Þnh nhiÖm vô chñ yÕu trðíc m¾t cña c¸ch m¹ng lµ gi¶i phãng d©n téc, tiÕp tôc thùc hiÖn chñ trð¬ng t¹m g¸c khÈu hiÖu ruéng ®Êt, nªu khÈu hiÖu gi¶m t«, gi¶m tøc, chia l¹i ruéng c«ng, tiÕn tíi thùc hiÖn ngðêi cµy cã ruéng. Héi nghÞ chØ râ sau khi ®¸nh ®uæi ®Õ quèc Ph¸p _ NhËt, sÏ thµnh lËp

152

ChÝnh phñ nh©n d©n cña nðíc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ. Héi nghÞ quyÕt ®Þnh thµnh lËp MÆt trËn ViÖt Nam ®éc lËp ®ång minh thay cho MÆt trËn Thèng nhÊt d©n téc ph¶n ®Õ §«ng Dð¬ng vµ gióp ®ì viÖc lËp mÆt trËn ë c¸c nðíc Lµo, Campuchia, thay tªn c¸c héi Ph¶n ®Õ thµnh héi Cøu quèc. Héi nghÞ x¸c ®Þnh h×nh th¸i cuéc khëi nghÜa ë nðíc ta lµ ®i tõ khëi nghÜa tõng phÇn tiÕn lªn tæng khëi nghÜa vµ kÕt luËn : chuÈn bÞ khëi nghÜa lµ nhiÖm vô trung t©m cña toµn §¶ng, toµn d©n trong giai ®o¹n hiÖn t¹i. Héi nghÞ bÇu ra Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng míi, bÇu Trðêng Chinh lµm Tæng BÝ thð.

Héi nghÞ lÇn thø 8 cña Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng §¶ng ® hoµn chØnh chñ trð¬ng ®ðîc ®Ò ra t¹i Héi nghÞ Trung ð¬ng th¸ng 11 _ 1939, nh»m gi¶i quyÕt môc tiªu sè 1 cña c¸ch m¹ng lµ d©n téc gi¶i phãng vµ ®Ò ra nhiÒu chñ trð¬ng s¸ng t¹o thùc hiÖn môc tiªu Êy. Ngµy 19 _ 5 _ 1941, ViÖt Nam ®éc lËp ®ång minh (gäi t¾t lµ ViÖt Minh) ra ®êi. N¨m th¸ng sau, Tuyªn ng«n, Chð¬ng tr×nh, §iÒu lÖ ViÖt Minh ®ðîc c«ng bè chÝnh thøc. Chð¬ng tr×nh cøu nðíc cña ViÖt Minh ®ðîc ®«ng ®¶o c¸c tÇng líp nh©n d©n hðëng øng.

4. ChuÈn bÞ tiÕn tíi khëi nghÜa giµnh chÝnh quyÒn a) X©y dùng lùc lðîng cho cuéc khëi nghÜa vò trang

_ X©y dùng lùc lðîng chÝnh trÞ : Mét trong nh÷ng nhiÖm vô cÊp b¸ch cña §¶ng lµ vËn ®éng quÇn chóng tham gia ViÖt Minh. Cao B»ng lµ n¬i thÝ ®iÓm cuéc vËn ®éng x©y dùng c¸c héi Cøu quèc trong MÆt trËn ViÖt Minh. §Õn n¨m 1942, kh¾p c¸c ch©u ë Cao B»ng ®Òu cã Héi Cøu quèc, trong ®ã cã 3 ch©u "hoµn toµn"(1). TiÕp ®ã, Uû ban ViÖt Minh tØnh Cao B»ng vµ Uû ban ViÖt Minh l©m thêi liªn tØnh Cao _ B¾c _ L¹ng ®ðîc thµnh lËp.

ë nhiÒu tØnh, thµnh thuéc B¾c K× vµ ë mét sè tØnh Trung K×, hÇu hÕt c¸c héi Ph¶n ®Õ (thêi k× MÆt trËn Ph¶n ®Õ §«ng Dð¬ng tõ th¸ng 11 _ 1939 ®Õn th¸ng 5 _ 1941) chuyÓn thµnh c¸c héi Cøu quèc (thêi k× MÆt trËn ViÖt Minh tõ th¸ng 5 _ 1941), ®ång thêi nhiÒu héi Cøu quèc míi ®ðîc thµnh lËp.

(1) NghÜa lµ mäi ngðêi ®Òu gia nhËp ViÖt Minh.

153

Trong khi chó träng tíi c«ng nh©n vµ n«ng d©n, §¶ng cßn tranh thñ tËp hîp réng r i c¸c tÇng líp kh¸c nhð sinh viªn, häc sinh, trÝ thøc, tð s¶n d©n téc vµo mÆt trËn cøu nðíc. N¨m 1943, §¶ng ®Ò ra b¶n §Ò cð¬ng V¨n ho¸ ViÖt Nam. N¨m 1944, §¶ng D©n chñ ViÖt Nam vµ Héi V¨n ho¸ cøu quèc ViÖt Nam ®ðîc thµnh lËp, ®øng trong MÆt trËn ViÖt Minh. §¶ng còng t¨ng cðêng c«ng t¸c vËn ®éng binh lÝnh ngðêi ViÖt trong qu©n ®éi Ph¸p, nh÷ng ngo¹i kiÒu ë §«ng Dð¬ng chèng ph¸t xÝt. B¸o chÝ cña §¶ng vµ cña MÆt trËn ViÖt Minh (ViÖt Nam ®éc lËp, Gi¶i phãng, Cê gi¶i phãng, ChÆt xiÒng,...) ® gãp phÇn vµo viÖc tuyªn truyÒn ®ðêng lèi chÝnh s¸ch cña §¶ng, ®Êu tranh chèng thñ ®o¹n chÝnh trÞ, v¨n ho¸ cña ®Þch...

_ X©y dùng lùc lðîng vò trang : Cïng víi viÖc x©y dùng lùc lðîng chÝnh trÞ, c«ng t¸c x©y dùng lùc lðîng vò trang c¸ch m¹ng ®ðîc §¶ng ®Æc biÖt coi träng. Sau khi cuéc khëi nghÜa B¾c S¬n thÊt b¹i, mét bé phËn lùc lðîng vò trang khëi nghÜa chuyÓn sang x©y dùng thµnh nh÷ng ®éi du kÝch, ho¹t ®éng ë c¨n cø ®Þa B¾c S¬n _ Vâ Nhai. Bðíc sang n¨m 1941, nh÷ng ®éi du kÝch ë khu c¨n cø nµy lín m¹nh lªn vµ thèng nhÊt l¹i thµnh Trung ®éi Cøu quèc qu©n I (14 _ 2 _ 1941). Cøu quèc qu©n ph¸t ®éng chiÕn tranh du kÝch trong 8 th¸ng (tõ th¸ng 7 _ 1941 ®Õn th¸ng 2 _ 1942) ®Ó ®èi phã víi sù v©y quÐt cña ®Þch, sau ®ã ph©n t¸n thµnh nhiÒu bé phËn ®Ó chÊn chØnh lùc lðîng, g©y dùng c¬ së chÝnh trÞ trong quÇn chóng t¹i c¸c tØnh Th¸i Nguyªn, Tuyªn Quang, L¹ng S¬n. Ngµy 15 _ 9 _ 1941, Trung ®éi Cøu quèc qu©n II ra ®êi. Cuèi n¨m 1941, NguyÔn ¸i Quèc quyÕt ®Þnh thµnh lËp ®éi tù vÖ vò trang ®Ó

chuÈn bÞ cho viÖc x©y dùng lùc lðîng vò trang nh©n d©n vµ thóc ®Èy c¬ së chÝnh trÞ ph¸t triÓn. Ngðêi cßn tæ chøc c¸c líp huÊn luyÖn chÝnh trÞ, qu©n sù,

biªn so¹n c¸c tµi liÖu vÒ ®¸nh du kÝch, kinh nghiÖm du kÝch Nga, kinh nghiÖm du kÝch Tµu...

_ X©y dùng c¨n cø ®Þa : C«ng t¸c x©y dùng c¨n cø ®Þa çch m¹ng còng ®ðîc §¶ng quan t©m. Vïng B¾c S¬n _ Vâ Nhai ®ðîc x©y dùng thµnh c¨n cø ®Þa çch m¹ng. N¨m 1941, sau khi vÒ nðíc, NguyÔn ¸i Quèc chän Cao B»ng ®Ó x©y dùng c¨n cø ®Þa dùa trªn c¬ së lùc lðîng chÝnh trÞ ®ðîc tæ chøc vµ ph¸t triÓn. §ã lµ hai c¨n cø ®Þa ®Çu tiªn cña çch m¹ng nðíc ta. Trong nh÷ng vïng c¨n cø çch m¹ng, h»ng ngµy diÔn ra ho¹t ®éng s¶n xuÊt, x©y dùng, chiÕn ®Êu, ho¹t ®éng cña çc ®oµn thÓ cøu quèc, lùc lðîng vò trang.

154

b) GÊp rót chuÈn bÞ khëi nghÜa vò trang giµnh chÝnh quyÒn

Tõ ®Çu n¨m 1943, cuéc chiÕn tranh thÕ giíi chuyÓn biÕn theo chiÒu hðíng cã lîi cho c¸ch m¹ng nðíc ta. Hång qu©n Liªn X« chuyÓn sang ph¶n c«ng qu©n §øc, sù thÊt b¹i cña phe ph¸t xÝt ® râ rµng. T×nh h×nh ®ã ®ßi hái §¶ng ta ®Èy m¹nh h¬n n÷a c«ng t¸c chuÈn bÞ cho cuéc khëi nghÜa giµnh chÝnh quyÒn.

Tõ ngµy 25 ®Õn ngµy 28 _ 2 _ 1943, Ban Thðêng vô Trung ð¬ng §¶ng häp ë Vâng La (§«ng Anh _ Phóc Yªn)(1). Héi nghÞ ® v¹ch ra mét kÕ ho¹ch cô thÓ vÒ c«ng viÖc chuÈn bÞ toµn diÖn cho cuéc khëi nghÜa vò trang. Sau héi nghÞ nµy, c«ng t¸c chuÈn bÞ khëi nghÜa ®ðîc tiÕn hµnh gÊp rót. ë hÇu kh¾p çc vïng n«ng th«n vµ thµnh thÞ B¾c K×, çc ®oµn thÓ ViÖt Minh, Héi Cøu quèc ®ðîc x©y dùng vµ cñng cè. ë çc thµnh phè, thÞ x· nhð Hµ Néi, H¶i Phßng, U«ng BÝ, Nam §Þnh, ViÖt Tr×..., çc héi Cøu quèc ®ðîc thµnh lËp trong nhiÒu nhµ m¸y, trðêng häc...

ë nhiÒu tØnh ven biÓn Trung K×, phong trµo ViÖt Minh còng ph¸t triÓn m¹nh trong n«ng d©n, c«ng nh©n, d©n nghÌo thµnh thÞ. ë Nam K×, tæ chøc ViÖt Minh cã c¬ së ë Sµi Gßn, Gia §Þnh, T©y Ninh vµ mét sè tØnh kh¸c.

§Æc biÖt, ë c¸c c¨n cø ®Þa Trung ð¬ng, c«ng cuéc chuÈn bÞ khëi nghÜa diÔn ra khÈn trð¬ng. ë c¨n cø B¾c S¬n _ Vâ Nhai, Cøu quèc qu©n ho¹t ®éng m¹nh, tuyªn truyÒn vò trang, g©y dùng c¬ së chÝnh trÞ, më réng khu c¨n cø. Trong qu¸ tr×nh ®ã, Trung ®éi Cøu quèc qu©n III ra ®êi (25 _ 2 _ 1944). ë c¨n cø Cao B»ng, nh÷ng ®éi tù vÖ vò trang, ®éi du kÝch ®ðîc thµnh lËp. N¨m 1943, Ban ViÖt Minh liªn tØnh Cao _ B¾c _ L¹ng lËp ra 19 ban "Xung phong Nam tiÕn" ®Ó liªn l¹c víi c¨n cø ®Þa B¾c S¬n _ Vâ Nhai vµ ph¸t triÓn lùc lðîng xuèng c¸c tØnh miÒn xu«i.

Ngµy 7 _ 5 _ 1944, Tæng bé ViÖt Minh ra chØ thÞ cho c¸c cÊp "Söa so¹n khëi nghÜa" vµ ngµy 10 _ 8 _ 1944, Trung ð¬ng §¶ng kªu gäi nh©n d©n "S¾m vò khÝ ®uæi thï chung".

Ngµy 22 _ 12 _ 1944, theo chØ thÞ cña Hå ChÝ Minh, §éi ViÖt Nam Tuyªn truyÒn Gi¶i phãng qu©n ®ðîc thµnh lËp (Nguyªn B×nh, Cao B»ng). Sau khi ra ®êi, §éi ® ®¸nh th¾ng liªn tiÕp hai trËn ë Phay Kh¾t vµ Nµ NgÇn (Cao B»ng). C¨n cø Cao _ B¾c _ L¹ng ®ðîc cñng cè vµ më réng. C«ng cuéc chuÈn bÞ vÉn tiÕp tôc cho ®Õn trðíc ngµy Tæng khëi nghÜa.

(1) §«ng Anh nay thuéc Hµ Néi.

155

H×nh 46. LÔ thµnh lËp §éi ViÖt Nam Tuyªn truyÒn Gi¶i phãng qu©n

_ Nªu néi dung c¬ b¶n cña NghÞ quyÕt Héi nghÞ Trung ð¬ng §¶ng th¸ng 11 _ 1939. _ Hqy tr×nh bµy nguyªn nh©n, diÔn biÕn, ý nghÜa lÞch sö cña Khëi nghÜa B¾c S¬n, Khëi nghÜa Nam K× vµ Binh biÕn §« Lð¬ng.

_ Nªu néi dung c¬ b¶n cña NghÞ quyÕt Héi nghÞ lÇn thø 8 Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng (5 _ 1941).

_ C«ng cuéc chuÈn bÞ khëi nghÜa cña §¶ng tõ sau Héi nghÞ Trung ð¬ng 8 (5 _ 1941) ®q diÔn ra nhð thÕ nµo ?

C©u hái Vµ BµI TËP 1. T¹i sao trong 3 n¨m liªn tiÕp 1939, 1940, 1941 Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng §¶ng ®Òu triÖu tËp héi nghÞ ? VÊn ®Ò quan träng nhÊt ®ðîc c¸c héi nghÞ ®Ò cËp tíi lµ g× ?

2. Vai trß cña NguyÔn ¸i Quèc t¹i Héi nghÞ lÇn thø 8 Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng §¶ng (5 _ 1941) ®ðîc thÓ hiÖn nhð thÕ nµo ?

156

cao trµo kh¸ng nhËt cøu nðíc vµ tæng khëi nghÜa th¸ng T¸m n¨m 1945. Nðíc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ ra §êi Gi÷a th¸ng 8 _ 1945, NhËt hoµng tuyªn bè ®Çu hµng §ång minh, qu©n ®éi NhËt B¶n ë §«ng Dð¬ng cïng ChÝnh phñ th©n NhËt TrÇn Träng Kim hoang mang tan r·. Thêi c¬ tæng khëi nghÜa ®· tíi. Dðíi sù l·nh ®¹o cña §¶ng, nh©n d©n c¶ nðíc khëi nghÜa giµnh chÝnh quyÒn. Nðíc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ ®ðîc thµnh lËp.

I _ khëi nghÜa vò trang giµnh chÝnh quyÒn

1. Khëi nghÜa tõng phÇn (tõ th¸ng 3 ®Õn gi÷a th¸ng 8 _ 1945)

§Çu n¨m 1945, trªn ®ðêng Hång qu©n Liªn X« tiÕn ®¸nh BÐclin, sµo huyÖt cuèi cïng cña ph¸t xÝt §øc, mét lo¹t nðíc ch©u ¢u ®ðîc gi¶i phãng.

ë mÆt trËn ch©u ¸ _ Th¸i B×nh Dð¬ng, qu©n §ång minh gi¸ng cho ph¸t xÝt NhËt nh÷ng ®ßn nÆng nÒ.

ë §«ng Dð¬ng, lùc lðîng Ph¸p theo ph¸i §ê G«n r¸o riÕt ho¹t ®éng, chê thêi c¬ ph¶n c«ng qu©n NhËt B¶n, m©u thuÉn NhËt _ Ph¸p trë nªn gay g¾t.

Trðíc t×nh h×nh ®ã, qu©n ®éi NhËt B¶n ra tay trðíc. Vµo lóc 20 giê ngµy 9 _ 3 _ 1945, NhËt ®¶o chÝnh Ph¸p. Qu©n Ph¸p chèng cù yÕu ít ë mét vµi n¬i råi mau chãng ®Çu hµng. Sau khi hÊt c¼ng Ph¸p, ph¸t xÝt NhËt tuyªn bè "gióp c¸c d©n téc §«ng Dð¬ng x©y dùng nÒn ®éc lËp". Chóng dùng lªn ChÝnh phñ TrÇn Träng Kim vµ ®ða B¶o §¹i lªn lµm "Quèc trðëng". NhËt B¶n ® hoµn toµn ®éc chiÕm §«ng Dð¬ng, t¨ng cðêng v¬ vÐt, bßn rót tiÒn cña cña nh©n d©n ta vµ ®µn ¸p d man nh÷ng ngðêi c¸ch m¹ng. §ang lóc NhËt ®¶o chÝnh Ph¸p, Ban Thðêng vô Trung ð¬ng §¶ng häp t¹i lµng §×nh B¶ng (Tõ S¬n _ B¾c Ninh). Ngµy 12 _ 3 _ 1945, Ban Thðêng vô Trung ð¬ng §¶ng ra chØ thÞ "NhËt _ Ph¸p b¾n nhau vµ hµnh ®éng cña chóng ta". B¶n chØ thÞ nhËn ®Þnh : Cuéc ®¶o chÝnh ® t¹o nªn sù khñng ho¶ng chÝnh trÞ s©u s¾c, nhðng nh÷ng ®iÒu kiÖn tæng khëi nghÜa chða chÝn muåi. Ph¸t xÝt NhËt trë thµnh kÎ thï chÝnh cña nh©n d©n §«ng Dð¬ng. KhÈu hiÖu "§¸nh ®uæi Ph¸p _ NhËt" ®ðîc thay b»ng khÈu hiÖu "§¸nh ®uæi ph¸t xÝt NhËt".

H×nh thøc ®Êu tranh ®ðîc x¸c ®Þnh lµ tõ bÊt hîp t¸c, b i c«ng, b i thÞ ®Õn biÓu t×nh, thÞ uy, vò trang du kÝch vµ s½n sµng chuyÓn qua h×nh thøc tæng khëi nghÜa khi cã ®iÒu kiÖn. 157

Héi nghÞ quyÕt ®Þnh ph¸t ®éng mét "cao trµo kh¸ng NhËt cøu nðíc m¹nh mÏ lµm tiÒn ®Ò cho cuéc tæng khëi nghÜa".

ë khu c¨n cø ®Þa Cao _ B¾c _ L¹ng, ViÖt Nam Tuyªn truyÒn Gi¶i phãng qu©n vµ Cøu quèc qu©n phèi hîp víi lùc lðîng chÝnh trÞ cña quÇn chóng gi¶i phãng hµng lo¹t x , ch©u, huyÖn. T¹i nh÷ng n¬i nµy, chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng ®ðîc thµnh lËp, c¸c héi Cøu quèc ®ðîc cñng cè vµ ph¸t triÓn.

ë B¾c K× vµ B¾c Trung K×, trðíc thùc tÕ n¹n ®ãi ®ang diÔn ra trÇm träng do chÝnh s¸ch cðíp bãc cña Ph¸p _ NhËt, §¶ng ®Ò ra khÈu hiÖu "Ph¸ kho thãc gi¶i quyÕt n¹n ®ãi". KhÈu hiÖu ® ®¸p øng nguyÖn väng cÊp b¸ch nhÊt cña n«ng d©n nªn t¹o thµnh phong trµo ®Êu tranh m¹nh mÏ chða tõng cã.

Hµng triÖu quÇn chóng kÐo ®i ph¸ kho thãc, chèng ®ãi dðíi nhiÒu h×nh thøc. Cã n¬i quÇn chóng ® giµnh ®ðîc chÝnh quyÒn. Phong trµo diÔn ra s«i næi ë c¸c tØnh B¾c Giang, B¾c Ninh, VÜnh Yªn, Phóc Yªn, Ninh B×nh, Qu¶ng Yªn, NghÖ An, Hµ TÜnh...

§ång thêi víi phong trµo nµy, lµn sãng khëi nghÜa tõng phÇn d©ng lªn t¹i nhiÒu n¬i. ViÖt Minh l nh ®¹o quÇn chóng næi dËy ë Tiªn Du (B¾c Ninh, 10 _ 3), BÇn Yªn Nh©n (Hðng Yªn, 11 _ 3)...

ë Qu¶ng Ng i, tï chÝnh trÞ ë nhµ lao Ba T¬ næi dËy, l nh ®¹o quÇn chóng khëi nghÜa, thµnh lËp chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng (11 _ 3), tæ chøc ®éi du kÝch Ba T¬.

§¶ng viªn, çn bé çch m¹ng bÞ giam trong çc nhµ tï NghÜa Lé, S¬n La, Ho¶ Lß (Hµ Néi), Bu«n Ma Thuét (§¾k L¾k), Héi An (Qu¶ng Nam) ® ®Êu tranh ®ßi tù do hoÆc næi dËy ph¸ nhµ giam, vðît ngôc ra ngoµi ho¹t ®éng. §ã lµ nguån bæ sung çn bé quan träng, lµ nh©n tè thóc ®Èy phong trµo khëi nghÜa vµ tæng khëi nghÜa vÒ sau.

ë Nam K×, phong trµo ViÖt Minh ho¹t ®éng m¹nh nhÊt t¹i MÜ Tho vµ HËu Giang.

2. Sù chuÈn bÞ cuèi cïng trðíc ngµy Tæng khëi nghÜa

§Ó ®Èy m¹nh h¬n n÷a c«ng t¸c chuÈn bÞ khëi nghÜa vò trang, tõ ngµy 15 ®Õn ngµy 20 _ 4 _ 1945, Ban Thðêng vô Trung ð¬ng §¶ng triÖu tËp Héi nghÞ Qu©n sù çch m¹ng B¾c K×. Héi nghÞ quyÕt ®Þnh thèng nhÊt çc lùc lðîng vò trang, ph¸t triÓn h¬n n÷a lùc lðîng vò trang vµ nöa vò trang ; më trðêng ®µo t¹o cÊp tèc çn bé qu©n sù vµ chÝnh trÞ ; tÝch cùc ph¸t triÓn chiÕn tranh du kÝch ; x©y dùng chiÕn khu chuÈn bÞ cho cuéc tæng khëi nghÜa khi thêi c¬ ®Õn. Uû ban Qu©n sù çch m¹ng B¾c K× ®ðîc thµnh lËp cã nhiÖm vô chØ huy çc chiÕn khu ë B¾c K× vµ gióp ®ì c¶ nðíc vÒ mÆt qu©n sù.

158

Ngµy 16 _ 4 _ 1945, Tæng bé ViÖt Minh ra chØ thÞ thµnh lËp Uû ban D©n téc gi¶i phãng ViÖt Nam vµ Uû ban d©n téc gi¶i phãng c¸c cÊp.

Thùc hiÖn quyÕt nghÞ cña Héi nghÞ Qu©n sù c¸ch m¹ng B¾c K×, ngµy 15 _ 5 _ 1945, Cøu quèc qu©n vµ ViÖt Nam Tuyªn truyÒn Gi¶i phãng qu©n thèng nhÊt thµnh ViÖt Nam Gi¶i phãng qu©n. NhiÒu chiÕn khu cña Trung ð¬ng vµ khu c¨n cø cña ®Þa phð¬ng ®ðîc x©y dùng. Th¸ng 5 _ 1945, Hå ChÝ Minh rêi P¸c Bã (Cao B»ng) vÒ T©n Trµo (Tuyªn Quang). Ngðêi chän T©n Trµo lµm trung t©m chØ ®¹o phong trµo c¸ch m¹ng c¶ nðíc.

H×nh 47. Lðîc ®å Khu gi¶i phãng ViÖt B¾c

Ngµy 4 _ 6 _ 1945, theo chØ thÞ cña Hå ChÝ Minh, khu gi¶i phãng chÝnh thøc ®ðîc thµnh lËp, gäi lµ Khu gi¶i phãng ViÖt B¾c, gåm hÇu hÕt c¸c tØnh Cao B»ng, B¾c K¹n, L¹ng S¬n, Hµ Giang, Tuyªn Quang, Th¸i Nguyªn vµ mét sè vïng thuéc c¸c tØnh l©n cËn nhð B¾c Giang, Phó Thä, Yªn B¸i, VÜnh Yªn. T©n Trµo ®ðîc chän lµm Thñ ®« Khu gi¶i phãng. Uû ban chØ huy l©m thêi Khu gi¶i phãng ®ðîc thµnh lËp. Khu gi¶i phãng ViÖt B¾c lµ h×nh ¶nh thu nhá cña nðíc ViÖt Nam míi. C«ng cuéc chuÈn bÞ ®ðîc gÊp rót hoµn thµnh. Toµn d©n téc ®éi ngò ® s½n sµng, ®ãn chê thêi c¬ vïng dËy Tæng khëi nghÜa. 159

3. Tæng khëi nghÜa th¸ng T¸m n¨m 1945

a) NhËt B¶n ®Çu hµng §ång minh, lÖnh Tæng khëi nghÜa ®ðîc ban bè

§Çu th¸ng 8 _ 1945, qu©n §ång minh tiÕn c«ng m¹nh mÏ vµo c¸c vÞ trÝ cña qu©n ®éi NhËt B¶n ë ch©u ¸ _ Th¸i B×nh Dð¬ng. §Ó uy hiÕp NhËt B¶n, ngµy 6 vµ 9 _ 8 _ 1945, MÜ ® nÐm hai qu¶ bom nguyªn tö xuèng hai thµnh phè Hir«sima vµ Nagaxaki cña NhËt B¶n, huû diÖt hai thµnh phè nµy, giÕt h¹i hµng v¹n d©n thðêng. Ngµy 8 _ 8 _ 1945, Liªn X« tuyªn chiÕn víi NhËt B¶n. Ngµy 9 _ 8, qu©n ®éi X« viÕt më mµn chiÕn dÞch tæng c«ng kÝch ®¹o qu©n Quan §«ng cña NhËt B¶n ë §«ng B¾c Trung Quèc.

Trðíc t×nh thÕ ®ã, ngµy 9 _ 8 _ 1945, Héi ®ång tèi cao chiÕn tranh cña NhËt B¶n ® häp bµn vÒ çc ®iÒu kiÖn ®Çu hµng theo Tuyªn bè Pètx®am. Sau nh÷ng cuéc thð¬ng lðîng gi÷a NhËt B¶n vµ §ång minh, ngµy 14 _ 8 _ 1945, Héi ®ång tèi cao chiÕn tranh vµ Néi çc NhËt B¶n häp víi sù tham gia cña NhËt hoµng ® th«ng qua quyÕt ®Þnh ®Çu hµng. Gi÷a trða 15 _ 8 _ 1945, NhËt hoµng tuyªn bè ®Çu hµng kh«ng ®iÒu kiÖn çc lùc lðîng §ång minh trªn sãng ph¸t thanh cña NhËt B¶n. Qu©n NhËt ë §«ng Dð¬ng rÖu r . ChÝnh phñ th©n NhËt TrÇn Träng Kim hoang mang. §iÒu kiÖn kh¸ch quan thuËn lîi cho Tæng khëi nghÜa ® ®Õn.

Ngay tõ ngµy 13 _ 8 _ 1945, khi nhËn ®ðîc nh÷ng th«ng tin vÒ viÖc NhËt B¶n s¾p ®Çu hµng, Trung ð¬ng §¶ng vµ Tæng bé ViÖt Minh lËp tøc thµnh lËp Uû ban khëi nghÜa toµn quèc. 23 giê cïng ngµy, Uû ban khëi nghÜa toµn quèc ban bè "Qu©n lÖnh sè 1", chÝnh thøc ph¸t lÖnh Tæng khëi nghÜa trong c¶ nðíc.

Tõ ngµy 14 ®Õn ngµy 15 _ 8 _ 1945, Héi nghÞ toµn quèc cña §¶ng häp ë T©n Trµo (S¬n Dð¬ng _ Tuyªn Quang). Héi nghÞ th«ng qua kÕ ho¹ch l nh ®¹o toµn d©n Tæng khëi nghÜa vµ quyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò quan träng vÒ chÝnh s¸ch ®èi néi, ®èi ngo¹i sau khi giµnh ®ðîc chÝnh quyÒn.

TiÕp ®ã, tõ ngµy 16 ®Õn ngµy 17 _ 8 _ 1945, §¹i héi Quèc d©n ®ðîc triÖu tËp ë T©n Trµo. §¹i héi t¸n thµnh chñ trð¬ng Tæng khëi nghÜa cña §¶ng, th«ng qua 10 chÝnh s¸ch cña ViÖt Minh, cö ra Uû ban D©n téc gi¶i phãng ViÖt Nam do Hå ChÝ Minh lµm Chñ tÞch. 160

b) DiÔn biÕn Tæng khëi nghÜa

§Õn gi÷a th¸ng 8 _ 1945, khÝ thÕ c¸ch m¹ng sôc s«i trong c¶ nðíc. Tõ ngµy 14 _ 8, mét sè cÊp bé §¶ng vµ tæ chøc ViÖt Minh, tuy chða nhËn ®ðîc lÖnh Tæng khëi nghÜa do th«ng tin liªn l¹c khã kh¨n, nhðng c¨n cø vµo t×nh h×nh cô thÓ cña ®Þa phð¬ng vµ vËn dông chØ thÞ "NhËt _ Ph¸p b¾n nhau vµ hµnh ®éng cña chóng ta" ® ph¸t ®éng nh©n d©n khëi nghÜa. Khëi nghÜa ® næ ra ë nhiÒu x , huyÖn thuéc c¸c tØnh ch©u thæ s«ng Hång, Thanh Ho¸, NghÖ An, Hµ TÜnh, Thõa Thiªn _ HuÕ, Kh¸nh Hoµ...

ChiÒu 16 _ 8 _ 1945, theo lÖnh cña Uû ban khëi nghÜa, mét ®¬n vÞ gi¶i phãng qu©n do Vâ Nguyªn Gi¸p chØ huy, xuÊt ph¸t tõ T©n Trµo tiÕn vÒ gi¶i phãng thÞ x Th¸i Nguyªn.

Ngµy 18 _ 8 _ 1945, nh©n d©n B¾c Giang, H¶i Dð¬ng, Hµ TÜnh, Qu¶ng Nam giµnh ®ðîc chÝnh quyÒn ë tØnh lÞ. §©y lµ c¸c ®Þa phð¬ng giµnh ®ðîc chÝnh quyÒn sím nhÊt trong c¶ nðíc.

ë Hµ Néi, chiÒu ngµy 17 _ 8, quÇn chóng néi, ngo¹i thµnh tæ chøc mÝt tinh ë Nhµ h¸t Lín, sau ®ã xÕp thµnh ®éi ngò, ®i tõ Nhµ h¸t Lín qua c¸c trung t©m, h« vang c¸c khÈu hiÖu : "ñng hé ViÖt Minh !", "§¶ ®¶o bï nh×n !", "ViÖt Nam ®éc lËp !"...

H×nh 48. QuÇn chóng c¸ch m¹ng chiÕm Phñ Kh©m sai (Hµ Néi)

161

Uû ban Khëi nghÜa quyÕt ®Þnh khëi nghÜa giµnh chÝnh quyÒn vµo ngµy 19 _ 8 _ 1945.

Ngµy 18 _ 8, cê ®á sao vµng xuÊt hiÖn trªn c¸c ®ðêng phè chÝnh cña Hµ Néi.

Ngµy 19 _ 8, hµng v¹n nh©n d©n néi, ngo¹i thµnh xuèng ®ðêng biÓu dð¬ng lùc lðîng. QuÇn chóng c¸ch m¹ng, cã sù hç trî cña c¸c ®éi tù vÖ chiÕn ®Êu, lÇn lðît chiÕm Phñ Kh©m sai, Së C¶nh s¸t Trung ð¬ng, Së Bðu ®iÖn, Tr¹i B¶o an binh... Tèi 19 _ 8, cuéc khëi nghÜa giµnh chÝnh quyÒn ë Hµ Néi th¾ng lîi.

ë HuÕ, ngµy 20 _ 8, Uû ban Khëi nghÜa tØnh ®ðîc thµnh lËp. Uû ban quyÕt ®Þnh giµnh chÝnh quyÒn vµo ngµy 23 _ 8. Hµng v¹n nh©n d©n néi, ngo¹i thµnh kÐo vÒ biÓu t×nh thÞ uy chiÕm c¸c c«ng së. ChÝnh quyÒn vÒ tay nh©n d©n.

H×nh 49. Nh©n d©n Sµi Gßn trong nh÷ng ngµy th¸ng 8 _ 1945

T¹i Sµi Gßn, Xø uû Nam K× quyÕt ®Þnh khëi nghÜa ë Sµi Gßn vµ c¸c tØnh vµo ngµy 25 _ 8.

S¸ng 25 _ 8, c¸c ®¬n vÞ "Xung phong c«ng ®oµn", "Thanh niªn tiÒn phong", c«ng nh©n, n«ng d©n c¸c tØnh Gia §Þnh, Biªn Hoµ, Thñ DÇu Mét, MÜ Tho kÐo vÒ thµnh phè. QuÇn chóng chiÕm Së MËt th¸m, Së C¶nh s¸t, nhµ ga, bðu ®iÖn, nhµ m¸y ®iÖn... giµnh chÝnh quyÒn ë Sµi Gßn.

Khëi nghÜa th¾ng lîi ë ba thµnh phè lín Hµ Néi, HuÕ, Sµi Gßn ® t¸c ®éng quyÕt ®Þnh ®Õn c¸c ®Þa phð¬ng trong c¶ nðíc. NhiÒu n¬i, tõ rõng nói, n«ng th«n, thµnh thÞ nèi tiÕp nhau khëi nghÜa. §ång Nai Thðîng vµ Hµ Tiªn lµ nh÷ng ®Þa phð¬ng giµnh chÝnh quyÒn muén nhÊt vµo ngµy 28 _ 8.

162

Nhð vËy, trõ mÊy thÞ x do lùc lðîng cña Trung Hoa D©n quèc vµ tay sai chiÕm ®ãng tõ trðíc (Mãng C¸i, Hµ Giang, Lµo Cai, Lai Ch©u, VÜnh Yªn), cuéc Tæng khëi nghÜa giµnh ®ðîc th¾ng lîi trªn c¶ nðíc trong vßng nöa th¸ng, tõ ngµy 14 ®Õn ngµy 28 _ 8 _ 1945. ChiÒu 30 _ 8, trðíc cuéc mÝt tinh lín cã hµng v¹n quÇn chóng tham gia, vua B¶o §¹i tuyªn bè tho¸i vÞ. ChÕ ®é phong kiÕn ViÖt Nam hoµn toµn sôp ®æ. ?

_ Hqy cho biÕt hoµn c¶nh lÞch sö vµ diÔn biÕn khëi nghÜa tõng phÇn tõ th¸ng 3 ®Õn gi÷a th¸ng 8 _ 1945.

_ Nªu hoµn c¶nh lÞch sö vµ diÔn biÕn Tæng khëi nghÜa th¸ng T¸m n¨m 1945.

II _ nðíc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ ®ðîc thµnh lËp (2 _ 9 _ 1945)

Ngµy 25 _ 8 _ 1945, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh cïng víi Trung ð¬ng §¶ng vµ Uû ban D©n téc gi¶i phãng ViÖt Nam tõ T©n Trµo vÒ ®Õn Hµ Néi.

Theo ®Ò nghÞ cña Hå ChÝ Minh, Uû ban D©n téc gi¶i phãng ViÖt Nam c¶i tæ thµnh ChÝnh phñ l©m thêi nðíc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ (28 _ 8 _ 1945). Trong nh÷ng ngµy lÞch sö nµy, Hå ChÝ Minh so¹n th¶o b¶n Tuyªn ng«n §éc lËp, chuÈn bÞ mäi c«ng viÖc ®Ó ChÝnh phñ l©m thêi ra m¾t quèc d©n.

Ngµy 2 _ 9 _ 1945, t¹i Qu¶ng trðêng Ba §×nh (Hµ Néi), trðíc cuéc mÝt tinh lín cña hµng v¹n nh©n d©n Thñ ®« vµ c¸c vïng l©n cËn, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh thay mÆt ChÝnh phñ l©m thêi ®äc Tuyªn ng«n §éc lËp, trÞnh träng tuyªn bè víi toµn thÓ quèc d©n vµ thÕ giíi : Nðíc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ thµnh lËp. B¶n Tuyªn ng«n nªu râ : "Ph¸p ch¹y, NhËt hµng, vua B¶o §¹i tho¸i vÞ. D©n ta ® ®¸nh ®æ c¸c xiÒng xÝch thùc d©n gÇn 100 n¨m nay ®Ó x©y dùng nªn nðíc ViÖt Nam ®éc lËp. D©n ta l¹i ®¸nh ®æ chÕ ®é qu©n chñ mÊy mð¬i thÕ kØ mµ lËp nªn chÕ ®é d©n chñ céng hoµ"(1).

Cuèi b¶n Tuyªn ng«n, Hå ChÝ Minh thay mÆt nh©n d©n ViÖt Nam kh¼ng ®Þnh ý chÝ s¾t ®¸ cña nh©n d©n ViÖt Nam quyÕt gi÷ v÷ng nÒn ®éc lËp, tù do võa giµnh ®ðîc : "Nðíc ViÖt Nam cã quyÒn hðëng tù do vµ ®éc lËp, vµ sù thËt ® trë thµnh mét nðíc tù do, ®éc lËp. Toµn thÓ d©n téc ViÖt Nam quyÕt ®em tÊt c¶ tinh thÇn vµ lùc lðîng, tÝnh m¹ng vµ cña c¶i ®Ó gi÷ v÷ng quyÒn tù do, ®éc lËp Êy"(2). (1), (2), Hå ChÝ Minh, TuyÓn tËp, TËp 1 (1919 _ 1945), S®d, tr. 701 _ 702.

163

H×nh 50. Qu¶ng trðêng Ba §×nh (Hµ Néi) ngµy 2 _ 9 _ 1945

Ngµy 2 _ 9 _ 1945 m i m i ®i vµo lÞch sö ViÖt Nam, lµ mét trong nh÷ng ngµy héi lín nhÊt, vÎ vang nhÊt cña d©n téc. ?

Nðíc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ ®q ra ®êi nhð thÕ nµo ? Néi dung c¬ b¶n cña Tuyªn ng«n §éc lËp ngµy 2 _ 9 _ 1945.

III _ nguyªn nh©n th¾ng lîi, ý nghÜa lÞch sö vµ bµi häc kinh nghiÖm cña c¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945

1. Nguyªn nh©n th¾ng lîi

_ Nguyªn nh©n kh¸ch quan :

ChiÕn th¾ng cña §ång minh trong cuéc chiÕn tranh chèng ph¸t xÝt, ®Æc biÖt lµ chiÕn th¾ng ph¸t xÝt §øc vµ qu©n phiÖt NhËt cña Hång qu©n Liªn X« ® cæ vò tinh thÇn, cñng cè niÒm tin cho nh©n d©n ta trong sù nghiÖp ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc, t¹o thêi c¬ ®Ó nh©n d©n ta ®øng lªn Tæng khëi nghÜa. _ Nguyªn nh©n chñ quan :

D©n téc ta vèn cã truyÒn thèng yªu nðíc nång nµn, tõng tr¶i qua nh÷ng cuéc ®Êu tranh kiªn cðêng, bÊt khuÊt cho ®éc lËp, tù do. V× vËy, khi §¶ng Céng s¶n

164

§«ng Dð¬ng vµ MÆt trËn ViÖt Minh phÊt cao cê cøu nðíc th× toµn d©n nhÊt tÒ ®øng lªn cøu nðíc, cøu nhµ, víi tinh thÇn "®em søc ta mµ tù gi¶i phãng cho ta".

C¸ch m¹ng th¸ng T¸m do §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng l nh ®¹o, ®øng ®Çu lµ Hå ChÝ Minh l nh ®¹o, ® ®Ò ra ®ðêng lèi c¸ch m¹ng ®óng ®¾n dùa trªn c¬ së lÝ luËn M¸c _ Lªnin ®ðîc vËn dông s¸ng t¹o vµo hoµn c¶nh ViÖt Nam.

§Ó giµnh th¾ng lîi trong Çch m¹ng th¸ng T¸m, §¶ng ta ® cã qu¸ tr×nh chuÈn bÞ trong suèt 15 n¨m, qua çc phong trµo çch m¹ng 1930 _ 1935, 1936 _ 1939, ® ®óc rót ®ðîc nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm qua nh÷ng thµnh c«ng vµ thÊt b¹i, ®Æc biÖt lµ trong qu¸ tr×nh x©y dùng lùc lðîng chÝnh trÞ, lùc lðîng vò trang, c¨n cø ®Þa thêi k× vËn ®éng gi¶i phãng d©n téc 1939 _ 1945.

Trong nh÷ng ngµy khëi nghÜa, toµn §¶ng, toµn d©n nhÊt trÝ, ®ång lßng, kh«ng sî hi sinh, gian khæ, quyÕt t©m giµnh ®éc lËp tù do. C¸c cÊp bé §¶ng vµ ViÖt Minh tõ Trung ð¬ng ®Õn ®Þa phð¬ng linh ho¹t, s¸ng t¹o chØ ®¹o khëi nghÜa, chíp thêi c¬ ph¸t ®éng quÇn chóng næi dËy giµnh chÝnh quyÒn.

2. ý nghÜa lÞch sö

C¸ch m¹ng th¸ng T¸m më ra mét bðíc ngoÆt lín trong lÞch sö d©n téc ta, ® ph¸ tan xiÒng xÝch n« lÖ cña thùc d©n Ph¸p h¬n 80 n¨m, ¸ch thèng trÞ cña ph¸t xÝt NhËt gÇn 5 n¨m, lËt nhµo ngai vµng phong kiÕn ngù trÞ ngãt chôc thÕ kØ ë nðíc ta, lËp nªn nðíc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ _ Nhµ nðíc do nh©n d©n lao ®éng lµm chñ.

Th¾ng lîi cña C¸ch m¹ng th¸ng T¸m ®¸nh dÊu bðíc ph¸t triÓn nh¶y vät cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam, më ®Çu kØ nguyªn míi cña d©n téc : kØ nguyªn ®éc lËp, tù do ; kØ nguyªn nh©n d©n lao ®éng n¾m chÝnh quyÒn, lµm chñ ®Êt nðíc, lµm chñ vËn mÖnh d©n téc ; kØ nguyªn gi¶i phãng d©n téc g¾n liÒn víi gi¶i phãng x héi.

Víi th¾ng lîi cña C¸ch m¹ng th¸ng T¸m, §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng ® l nh ®¹o th¾ng lîi cuéc c¸ch m¹ng gi¶i phãng d©n téc ë mét nðíc thuéc ®Þa, trë thµnh mét §¶ng cÇm quyÒn, chuÈn bÞ nh÷ng ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cho nh÷ng th¾ng lîi tiÕp theo.

Th¾ng lîi cña C¸ch m¹ng th¸ng T¸m ® gãp phÇn vµo chiÕn th¾ng chñ nghÜa ph¸t xÝt trong ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, ® chäc thñng kh©u yÕu nhÊt trong hÖ thèng thuéc ®Þa cña chñ nghÜa ®Õ quèc, gãp phÇn lµm suy yÕu chóng, cæ vò m¹nh mÏ c¸c d©n téc thuéc ®Þa ®Êu tranh tù gi¶i phãng, "cã ¶nh hðëng trùc tiÕp vµ rÊt to lín ®Õn hai d©n téc b¹n lµ Miªn vµ Lµo". 165

3. Bµi häc kinh nghiÖm

§¶ng vËn dông s¸ng t¹o chñ nghÜa M¸c _ Lªnin vµo thùc tiÔn ViÖt Nam, n¾m b¾t diÔn biÕn t×nh h×nh thÕ giíi vµ c¸ch m¹ng trong nðíc ®Ó thay ®æi chñ trð¬ng cho phï hîp ; gi¶i quyÕt ®óng ®¾n mèi quan hÖ gi÷a nhiÖm vô d©n téc vµ d©n chñ, ®Ò cao vÊn ®Ò d©n téc, ®Æt nhiÖm vô gi¶i phãng d©n téc lªn hµng ®Çu. §¶ng tËp hîp, tæ chøc ®oµn kÕt lùc lðîng c¸ch m¹ng trong mét mÆt trËn d©n téc thèng nhÊt réng r i _ MÆt trËn ViÖt Minh, trªn c¬ së liªn minh c«ng n«ng, t¹o nªn søc m¹nh toµn d©n, ph©n ho¸ vµ c« lËp cao ®é kÎ thï råi tiÕn lªn ®¸nh b¹i chóng.

Trong chØ ®¹o khëi nghÜa, §¶ng linh ho¹t kÕt hîp ®Êu tranh chÝnh trÞ víi ®Êu tranh vò trang, kÕt hîp chiÕn tranh du kÝch, ®Êu tranh chÝnh trÞ vµ khëi nghÜa tõng phÇn, khëi nghÜa ë n«ng th«n vµ thµnh thÞ tiÕn tíi Tæng khëi nghÜa.

§¶ng lu«n kÕt hîp gi÷a ®Êu tranh vµ x©y dùng ®Ó ngµy cµng v÷ng m¹nh vÒ tæ chøc, tð tðëng vµ chÝnh trÞ, ®ñ n¨ng lùc vµ uy tÝn l nh ®¹o c¸ch m¹ng thµnh c«ng. ?

Nªu nguyªn nh©n th¾ng lîi, ý nghÜa lÞch sö vµ bµi häc kinh nghiÖm cña C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945.

C©u hái Vµ BµI TËP 1. Chøng minh : C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945 th¾ng lîi lµ kÕt qu¶ cña 15 n¨m (1930 _ 1945) chuÈn bÞ lùc lðîng vµ l·nh ®¹o ®Êu tranh cña §¶ng.

2. Trong Çch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945, §¶ng ta ®· vËn dông nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm g× tõ phong trµo çch m¹ng 1930 _ 1931 vµ phong trµo d©n chñ 1936 _ 1939 ? 3. Tr×nh bµy çc h×nh thøc tæ chøc mÆt trËn d©n téc thèng nhÊt tõ n¨m 1930 ®Õn n¨m 1945. Nªu vai trß cña tõng mÆt trËn.

4. T×m hiÓu vÒ cuéc khëi nghÜa giµnh chÝnh quyÒn th¸ng T¸m n¨m 1945 ë ®Þa phð¬ng em.

166

PhÇn ®äc thªm

1. LÖnh khëi nghÜa (Qu©n lÖnh sè 1 cña Uû ban khëi nghÜa)

"... Giê tæng khëi nghÜa ®· ®¸nh ! C¬ héi cã mét cho qu©n d©n ViÖt Nam vïng dËy giµnh lÊy quyÒn ®éc lËp cña nðíc nhµ ! Mang nhiÖm vô l·nh ®¹o cuéc khëi nghÜa toµn quèc cho ®Õn toµn th¾ng, Uû ban khëi nghÜa ®· thµnh lËp. Hìi çc tðíng sÜ vµ ®éi viªn Qu©n gi¶i phãng ViÖt Nam ! Dðíi mÖnh lÖnh cña Uû ban khëi nghÜa, çc b¹n h·y tËp trung lùc lðîng, kÝp ®¸nh vµo çc ®« thÞ vµ trong trËn cña qu©n ®Þch ; ®¸nh chÑn çc ®ðêng rót lui cña chóng, tðíc vâ khÝ cña chóng ! §¹p qua mu«n trïng trë lùc, çc b¹n h·y kiªn quyÕt tiÕn ! Hìi nh©n d©n toµn quèc ! Dðíi mÖnh lÖnh cña Uû ban khëi nghÜa, ®ång bµo h·y ®em hÕt t©m lùc ñng hé ®¹o Qu©n gi¶i phãng, sung vµo bé ®éi, x«ng ra mÆt trËn ®¸nh ®uæi qu©n thï. Chóng ta ph¶i hµnh ®éng cho nhanh víi mét tinh thÇn v« cïng qu¶ c¶m, v« cïng thËn träng ! Tæ quèc ®ang ®ßi hái nh÷ng hi sinh lín lao cña çc b¹n ! Cuéc th¾ng lîi hoµn toµn nhÊt ®Þnh sÏ vÒ ta ! Ngµy 13 th¸ng 8 n¨m 1945, 11 giê ®ªm Uû ban khëi nghÜa" (§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, V¨n kiÖn §¶ng _ Toµn tËp, TËp 7, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, H., 2000 tr. 421 _ 422)

2. HiÖu triÖu cña Tæng bé ViÖt Minh

"Hìi quèc d©n ®ång bµo ! Hìi c¸c ®oµn thÓ cøu quèc ! Ph¸t xÝt NhËt ®· gôc ®Çu hµng Anh, MÜ, Nga, Tµu. Qu©n §ång minh s¾p trµn vµo §«ng Dð¬ng. Giê Tæng khëi nghÜa ®· ®¸nh ! D©n téc ta ®· ®Õn lóc vïng dËy cðíp l¹i quyÒn ®éc lËp cña m×nh ! Trðíc c¬ héi cã mét kh«ng hai Êy, toµn thÓ d©n téc ta ph¶i ®em hÕt lùc lðîng, dïng hÕt can ®¶m, bao quanh ®¹o qu©n Gi¶i phãng ViÖt Nam, tung xð¬ng m¸u ra ®¸nh ®uæi giÆc NhËt, ®ßi lÊy tù do, h¹nh phóc cho nh©n d©n ! Ngµy vinh quang Êy ®ð¬ng ®ßi hái nh÷ng hi sinh quyÕt liÖt, nhðng dòng c¶m phi thðêng cña non nðíc. Th¾ng lîi nhÊt ®Þnh vÒ ta ! Ngµy 14 th¸ng 8 n¨m 1945 Tæng bé ViÖt Minh" (§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, V¨n kiÖn §¶ng _ Toµn tËp, TËp 7, S®d, tr. 558)

167

Chð¬ng

III

ViÖt Nam

tõ n¨m 1945 ®Õn n¨m 1954 20

nðíc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ Tõ sau ngµy 2 _ 9 _ 1945 ®Õn trðíc ngµy 19 _ 12 _ 1946 Trong h¬n mét n¨m ®Çu sau Çch m¹ng th¸ng T¸m, çch m¹ng nðíc ta ®øng trðíc mu«n vµn khã kh¨n thö th¸ch, cã gi¶i quyÕt ®ðîc th× thµnh qu¶ çch m¹ng míi ®ðîc gi÷ v÷ng vµ ph¸t huy. X©y dùng chÝnh quyÒn çch m¹ng, ph¸t huy thuËn lîi, kh¾c phôc khã kh¨n, ®Êu tranh chèng ngo¹i x©m, néi ph¶n, b¶o vÖ chÝnh quyÒn... lµ nh÷ng nhiÖm vô cÊp b¸ch cña §¶ng, ChÝnh phñ vµ nh©n d©n ta.

I _ T×nh h×nh nðíc ta sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945

Nðíc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ võa ra ®êi ® ph¶i ®èi mÆt víi nhiÒu khã kh¨n thö th¸ch. Qu©n ®éi c¸c nðíc §ång minh, dðíi danh nghÜa gi¶i gi¸p qu©n ®éi NhËt B¶n, lò lðît kÐo vµo nðíc ta.

Tõ vÜ tuyÕn 16 trë ra B¾c, cã gÇn 20 v¹n qu©n Trung Hoa D©n quèc ®ãng ë Hµ Néi vµ hÇu hÕt çc tØnh. Theo sau chóng lµ bän tay ch©n tõ çc tæ chøc ph¶n ®éng nhð ViÖt Nam Quèc d©n ®¶ng (ViÖt Quèc), ViÖt Nam Çch m¹ng ®ång minh héi (ViÖt Çch). Tõ vÜ tuyÕn 16 trë vµo Nam, qu©n Anh t¹o ®iÒu kiÖn cho thùc d©n Ph¸p trë l¹i x©m lðîc nðíc ta. Lîi dông t×nh h×nh ®ã, bän ph¶n ®éng trong nðíc ngãc ®Çu dËy lµm tay sai cho Ph¸p, chèng ph¸ çch m¹ng. Ngoµi ra, trªn c¶ nðíc ta cßn 6 v¹n qu©n NhËt B¶n chê gi¶i gi¸p. Mét bé phËn qu©n NhËt B¶n theo lÖnh Anh ®¸nh l¹i lùc lðîng vò trang cña ta, t¹o ®iÒu kiÖn cho qu©n Ph¸p më réng ph¹m vi chiÕm ®ãng ë Nam Bé.

Trong khi ®ã, chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng võa míi thµnh lËp, chða ®ðîc cñng cè ; lùc lðîng vò trang cßn non yÕu. NÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp nðíc ta vèn ® l¹c hËu,

168

l¹i bÞ chiÕn tranh tµn ph¸ nÆng nÒ. HËu qu¶ n¹n ®ãi cuèi n¨m 1944 _ ®Çu n¨m 1945 chða ®ðîc kh¾c phôc. N¹n lôt lín, lµm vì ®ª ë 9 tØnh B¾c Bé, råi h¹n h¸n kÐo dµi lµm cho mét nöa diÖn tÝch kh«ng canh t¸c ®ðîc. NhiÒu xÝ nghiÖp cßn n»m trong tay tð b¶n Ph¸p. C¸c c¬ së c«ng nghiÖp cña ta chða phôc håi ®ðîc s¶n xuÊt. Hµng ho¸ khan hiÕm, gi¸ c¶ t¨ng vät, ®êi sèng nh©n d©n gÆp nhiÒu khã kh¨n.

Ng©n s¸ch Nhµ nðíc lóc nµy hÇu nhð trèng rçng, kho b¹c Nhµ nðíc chØ cã h¬n 1,2 triÖu ®ång. ChÝnh quyÒn c¸ch m¹ng l¹i chða qu¶n lÝ ®ðîc Ng©n hµng §«ng Dð¬ng. Trong lóc ®ã, qu©n Trung Hoa D©n quèc tung ra thÞ trðêng c¸c lo¹i tiÒn cña Trung Quèc ® mÊt gi¸, lµm cho nÒn tµi chÝnh nðíc ta thªm rèi lo¹n. “Tµn dð” v¨n ho¸ l¹c hËu do chÕ ®é thùc d©n phong kiÕn ®Ó l¹i hÕt søc nÆng nÒ, h¬n 90% d©n sè kh«ng biÕt ch÷.

Nðíc ta ®øng trðíc t×nh thÕ "ngµn c©n treo sîi tãc". Tuy nhiªn, chóng ta cã nhiÒu thuËn lîi c¬ b¶n. Nh©n d©n ta ® giµnh quyÒn lµm chñ, bðíc ®Çu ®ðîc hðëng tù do, nªn rÊt phÊn khëi, g¾n bã víi chÕ ®é. C¸ch m¹ng nðíc ta cã §¶ng dÇy d¹n kinh nghiÖm, cã l nh tô s¸ng suèt lµ Chñ tÞch Hå ChÝ Minh l nh ®¹o. Trªn thÕ giíi, hÖ thèng x héi chñ nghÜa ®ang h×nh thµnh, phong trµo gi¶i phãng d©n téc d©ng cao ë nhiÒu nðíc thuéc ®Þa vµ phô thuéc, phong trµo ®Êu tranh v× hoµ b×nh, d©n chñ ph¸t triÓn ë nhiÒu nðíc tð b¶n. ?

T×nh h×nh nðíc ta sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945 cã nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n g× ?

II _ Bðíc ®Çu x©y dùng vµ cñng cè chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng

1. VÒ chÝnh trÞ _ qu©n sù

ChØ mét tuÇn sau khi nðíc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ ra ®êi, ngµy 8 _ 9 _ 1945, ChÝnh phñ l©m thêi c«ng bè lÖnh tæng tuyÓn cö trong c¶ nðíc.

Ngµy 6 _ 1 _ 1946, vðît qua mäi hµnh ®éng chèng ph¸ cña kÎ thï, h¬n 90% cö tri trong c¶ nðíc ®i bá phiÕu, bÇu ®ðîc 333 ®¹i biÓu B¾c _ Trung _ Nam vµo Quèc héi, tðîng trðng cho khèi ®oµn kÕt toµn d©n téc. §©y lµ lÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö d©n téc, nh©n d©n ta ®ðîc thùc hiÖn quyÒn c«ng d©n, bÇu ra nh÷ng ®¹i biÓu ch©n chÝnh cña m×nh vµo c¬ quan quyÒn lùc cao nhÊt cña Nhµ nðíc. Sau cuéc bÇu cö Quèc héi, t¹i çc ®Þa phð¬ng thuéc B¾c Bé vµ Trung Bé, nh©n d©n tiÕn hµnh bÇu cö héi ®ång nh©n d©n çc cÊp (tØnh, x·) theo nguyªn t¾c phæ th«ng ®Çu phiÕu. Uû ban hµnh chÝnh çc cÊp ®ðîc thµnh lËp.

169

H×nh 51. Nh©n d©n bá phiÕu bÇu ®¹i biÓu Quèc héi kho¸ I (6 _ 1 _ 1946)

Ngµy 2 _ 3 _ 1946, t¹i phiªn häp ®Çu tiªn ë Hµ Néi, Quèc héi x¸c nhËn thµnh tÝch cña ChÝnh phñ l©m thêi trong nh÷ng ngµy ®Çu x©y dùng chÕ ®é míi, th«ng qua danh s¸ch ChÝnh phñ liªn hiÖp kh¸ng chiÕn do Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®øng ®Çu vµ lËp ra Ban dù th¶o HiÕn ph¸p. B¶n HiÕn ph¸p ®Çu tiªn cña nðíc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ ®ðîc Quèc héi th«ng qua ngµy 9 _ 11 _ 1946.

H×nh 52. Quèc héi kho¸ I häp phiªn ®Çu tiªn t¹i Nhµ h¸t Lín Hµ Néi (2 _ 3 _ 1946)

170

Lùc lðîng vò trang ®ðîc x©y dùng. ViÖt Nam Gi¶i phãng qu©n (thµnh lËp th¸ng 5 _ 1945), ®ðîc chÊn chØnh vµ ®æi thµnh VÖ quèc ®oµn (9 _ 1945). Ngµy 22 _ 5 _ 1946, VÖ quèc ®oµn ®ðîc ®æi thµnh Qu©n ®éi Quèc gia ViÖt Nam. Cuèi n¨m 1945, lùc lðîng d©n qu©n, tù vÖ t¨ng lªn hµng chôc v¹n ngðêi, cã mÆt ë hÇu hÕt c¸c th«n x , ®ðêng phè, xÝ nghiÖp trªn kh¾p c¶ nðíc.

2. VÒ kinh tÕ _ tµi chÝnh

Mét trong nh÷ng nhiÖm vô cÊp b¸ch sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m lµ gi¶i quyÕt n¹n ®ãi vµ khã kh¨n vÒ tµi chÝnh.

§Ó gi¶i quyÕt n¹n ®ãi, ChÝnh phñ l©m thêi ®Ò ra nhiÒu biÖn ph¸p cÊp thêi nhð tæ chøc quyªn gãp, ®iÒu hoµ thãc g¹o gi÷a c¸c ®Þa phð¬ng trong nðíc, nghiªm trÞ nh÷ng ngðêi ®Çu c¬ tÝch tr÷ g¹o. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh kªu gäi nh©n d©n c¶ nðíc "Nhðêng c¬m sÎ ¸o".

Hðëng øng lêi kªu gäi cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, trªn kh¾p c¶ nðíc, nh©n d©n ta lËp "Hò g¹o cøu ®ãi", tæ chøc "Ngµy ®ång t©m", kh«ng dïng g¹o, ng«, khoai, s¾n... ®Ó nÊu rðîu.

H×nh 53. Nh©n d©n Nam Bé quyªn gãp g¹o cøu gióp ®ång bµo bÞ ®ãi ë B¾c Bé (10 _ 1945)

§Ó gi¶i quyÕt c¨n b¶n n¹n ®ãi, t¨ng gia s¶n xuÊt lµ biÖn ph¸p hµng ®Çu vµ cã tÝnh chÊt l©u dµi. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh kªu gäi "T¨ng gia s¶n xuÊt ! T¨ng gia s¶n xuÊt ngay ! T¨ng gia s¶n xuÊt n÷a !". 171

Hðëng øng lêi kªu gäi cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, mét phong trµo thi ®ua t¨ng gia s¶n xuÊt dÊy lªn kh¾p c¶ nðíc, dðíi c¸c khÈu hiÖu "TÊc ®Êt tÊc vµng", "Kh«ng mét tÊc ®Êt bá hoang"...

ChÝnh quyÒn çch m¹ng ra lÖnh b i bá thuÕ th©n vµ çc thø thuÕ v« lÝ kh¸c cña chÕ ®é cò, gi¶m t« 25%, gi¶m thuÕ ruéng ®Êt 20%, tÞch thu ruéng ®Êt cña ®Õ quèc vµ ViÖt gian chia cho d©n cµy nghÌo, chia l¹i ruéng ®Êt c«ng mét çch c«ng b»ng, d©n chñ.

Nhê nh÷ng biÖn ph¸p tÝch cùc trªn ®©y, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nhanh chãng ®ðîc phôc håi, n¹n ®ãi bÞ ®Èy lïi mét bðíc.

§Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng trèng rçng vÒ ng©n s¸ch, ChÝnh phñ kªu gäi tinh thÇn tù nguyÖn ®ãng gãp cña nh©n d©n c¶ nðíc. Hðëng øng cuéc vËn ®éng x©y dùng "Quü ®éc lËp", phong trµo "TuÇn lÔ vµng" do ChÝnh phñ ph¸t ®éng, nh©n d©n ta h¨ng h¸i ®ãng gãp tiÒn cña, vµng b¹c ñng hé nÒn ®éc lËp cña Tæ quèc. ChØ trong thêi gian ng¾n, nh©n d©n ®· tù nguyÖn ®ãng gãp 370 kil«gam

vµng, 20 triÖu ®ång vµo "Quü ®éc lËp", 40 triÖu ®ång vµo "Quü ®¶m phô quèc phßng".

Ngµy 23 _ 11 _ 1946, Quèc héi quyÕt ®Þnh cho lðu hµnh tiÒn ViÖt Nam trong c¶ nðíc thay cho tiÒn §«ng Dð¬ng cña Ph¸p trðíc ®©y.

3. VÒ v¨n ho¸ _ gi¸o dôc

Xo¸ n¹n mï ch÷, n©ng cao tr×nh ®é v¨n ho¸ cho nh©n d©n còng lµ mét trong nh÷ng nhiÖm vô cÊp b¸ch cÇn gi¶i quyÕt. Ngµy 8 _ 9 _ 1945, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh kÝ s¾c lÖnh thµnh lËp Nha B×nh d©n häc vô _ c¬ quan chuyªn tr¸ch viÖc chèng "giÆc dèt" _ kªu gäi nh©n d©n c¶ nðíc tham gia phong trµo xo¸ n¹n mï ch÷. Trong vßng mét n¨m, tõ ngµy 8 _ 9 _ 1945 ®Õn ngµy 8 _ 9 _ 1946, trªn toµn quèc ® tæ chøc gÇn 76 000 líp häc, xo¸ mï ch÷ cho h¬n 2,5 triÖu ngðêi. Trðêng häc c¸c cÊp phæ th«ng vµ ®¹i häc sím ®ðîc khai gi¶ng nh»m ®µo t¹o nh÷ng c«ng d©n vµ c¸n bé trung thµnh, cã n¨ng lùc phông sù Tæ quèc. Néi dung vµ phð¬ng ph¸p gi¸o dôc bðíc ®Çu ®ðîc x¸c ®Þnh theo tinh thÇn d©n téc _ d©n chñ. ?

172

Hqy nªu nh÷ng kÕt qu¶ chñ yÕu ®¹t ®ðîc trong n¨m ®Çu x©y dùng chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng, gi¶i quyÕt khã kh¨n cña ®Êt nðíc sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945.

III _ §Êu tranh chèng ngo¹i x©m vµ néi ph¶n, b¶o vÖ chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng

1. Kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p trë l¹i x©m lðîc ë Nam Bé

Víi d t©m x©m lðîc nðíc ta mét lÇn n÷a, ngay sau khi NhËt B¶n ®Çu hµng §ång minh, ChÝnh phñ §ê G«n ® quyÕt ®Þnh thµnh lËp mét ®¹o qu©n dðíi quyÒn chØ huy cña tðíng L¬c¬lÐc, ®ång thêi cö §« ®èc §¸cgi¨ngli¬ lµm Cao uû Ph¸p ë §«ng Dð¬ng.

Ngµy 2 _ 9 _ 1945, trong khi nh©n d©n Sµi Gßn _ Chî Lín tæ chøc mÝt tinh chµo mõng "Ngµy §éc lËp", thùc d©n Ph¸p ® x¶ sóng vµo nh÷ng ngðêi dù mÝt tinh, lµm 47 ngðêi chÕt vµ nhiÒu ngðêi bÞ thð¬ng. Ngµy 6 _ 9 _ 1945, qu©n Anh, víi danh nghÜa §ång minh gi¶i gi¸p qu©n NhËt, ®Õn Sµi Gßn, kÐo theo sau lµ mét ®¹i ®éi qu©n Ph¸p. Võa ®Õn Sµi Gßn, qu©n Anh yªu cÇu ta gi¶i t¸n lùc lðîng vò trang, th¶ hÕt tï binh Ph¸p do NhËt giam gi÷ sau ngµy 9 _ 3 _ 1945, trang bÞ vò khÝ cho sè tï binh nµy vµ cho qu©n Ph¸p chiÕm ®ãng nh÷ng n¬i quan träng trong thµnh phè.

§ªm 22 r¹ng s¸ng 23 _ 9 _ 1945, ®ðîc sù gióp ®ì cña qu©n Anh, thùc d©n Ph¸p cho qu©n ®¸nh óp trô së Uû ban nh©n d©n Nam Bé vµ c¬ quan tù vÖ thµnh phè Sµi Gßn, më ®Çu cuéc chiÕn tranh x©m lðîc nðíc ta lÇn thø hai.

Qu©n d©n Sµi Gßn _ Chî Lín cïng víi qu©n d©n Nam Bé ® nhÊt tÒ ®øng lªn chiÕn ®Êu chèng qu©n x©m lðîc. C¸c chiÕn sÜ lùc lðîng vò trang cña ta ®ét nhËp s©n bay T©n S¬n NhÊt, ®èt ch¸y tµu Ph¸p võa cËp bÕn Sµi Gßn, ®¸nh ph¸ kho tµng, ph¸ nhµ giam.

Phèi hîp víi c¸c lùc lðîng vò trang ®¸nh ®Þch, nh©n d©n Sµi Gßn _ Chî Lín ®Êu tranh triÖt ph¸ nguån tiÕp tÕ cña ®Þch, tõ chèi hîp t¸c víi chóng, dùng chðíng ng¹i vËt vµ chiÕn luü trªn ®ðêng phè. C¸c c«ng së, trðêng häc, nhµ m¸y, h ng bu«n ®ãng cöa, chî kh«ng häp, tµu xe ngõng ch¹y, ®iÖn nðíc bÞ c¾t. Qu©n Ph¸p trong thµnh phè bÞ bao v©y vµ lu«n bÞ tÊn c«ng.

Ngµy 5 _ 10 _ 1945, tðíng L¬c¬lÐc ®Õn Sµi Gßn cïng víi nhiÒu ®¬n vÞ bé binh vµ xe bäc thÐp míi tõ Ph¸p sang t¨ng viÖn. Víi lùc lðîng ®ðîc t¨ng cðêng, l¹i cã sù hç trî cña qu©n Anh vµ NhËt, qu©n Ph¸p ph¸ vßng v©y Sµi Gßn _ Chî Lín, råi më réng ®¸nh chiÕm Nam Bé vµ Nam Trung Bé.

Trung ð¬ng §¶ng, ChÝnh phñ vµ Chñ tÞch Hå ChÝ Minh huy ®éng lùc lðîng c¶ nðíc chi viÖn cho Nam Bé vµ Nam Trung Bé kh¸ng chiÕn. Hµng v¹n thanh niªn h¨ng h¸i gia nhËp qu©n ®éi, sung vµo çc ®oµn qu©n "Nam tiÕn", s¸t çnh cïng víi nh©n d©n Nam Bé vµ Nam Trung Bé chiÕn ®Êu. Nh÷ng çn bé vµ chiÕn sÜ h¨ng h¸i, cã Ýt nhiÒu kinh nghiÖm chiÕn ®Êu, nh÷ng vò khÝ, trang bÞ tèt nhÊt 173

cña ta lóc ®ã ®Òu dµnh cho ®oµn qu©n "Nam tiÕn". Nh©n d©n B¾c Bé vµ B¾c Trung Bé cßn thðêng xuyªn tæ chøc quyªn gãp tiÒn, g¹o, ¸o quÇn, thuèc men... göi ñng hé nh©n d©n Nam Bé vµ Nam Trung Bé kh¸ng chiÕn.

H×nh 54. §oµn qu©n "Nam tiÕn" lªn ®ðêng vµo Nam chiÕn ®Êu

2. §Êu tranh víi qu©n Trung Hoa D©n quèc vµ bän ph¶n c¸ch m¹ng ë miÒn B¾c

Trong hoµn c¶nh ph¶i ®èi phã víi d t©m x©m lðîc trë l¹i cña thùc d©n Ph¸p ë Nam Bé, sù uy hiÕp cña qu©n Trung Hoa D©n quèc ë ngoµi B¾c hßng lËt ®æ chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng, §¶ng, ChÝnh phñ, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh v¹ch râ : tr¸nh trðêng hîp mét m×nh ®èi phã víi nhiÒu lùc lðîng kÎ thï cïng mét lóc ; tõ ®ã chñ trð¬ng t¹m thêi hoµ ho n, tr¸nh xung ®ét víi qu©n Trung Hoa D©n quèc.

Víi danh nghÜa qu©n §ång minh vµo gi¶i gi¸p qu©n NhËt, qu©n Trung Hoa D©n quèc kh«ng d¸m ra mÆt c«ng khai, mµ dïng bän tay sai ViÖt Quèc, ViÖt C¸ch ph¸ ho¹i c¸ch m¹ng nðíc ta tõ bªn trong. Dùa vµo qu©n Trung Hoa D©n quèc, bän tay sai ®ßi ta c¶i tæ ChÝnh phñ, dµnh cho chóng mét sè ghÕ trong Quèc héi kh«ng qua bÇu cö, ®ßi nh÷ng ngðêi céng s¶n ra khái ChÝnh phñ...

Nh»m h¹n chÕ sù ph¸ ho¹i cña qu©n Trung Hoa D©n quèc vµ tay sai, t¹i phiªn häp ®Çu tiªn (2 _ 3 _ 1946), Quèc héi kho¸ I ®ång ý nhðêng cho çc ®¶ng ViÖt Quèc, ViÖt Çch 70 ghÕ trong Quèc héi kh«ng qua bÇu cö, 4 ghÕ bé trðëng trong ChÝnh phñ liªn hiÖp chÝnh thøc, NguyÔn H¶i ThÇn (l nh tô ViÖt Çch) gi÷ chøc Phã Chñ tÞch nðíc ; ®ång thêi nh©n nhðîng cho qu©n Trung Hoa D©n quèc mét

174

sè quyÒn lîi vÒ kinh tÕ, nhð cung cÊp mét phÇn lð¬ng thùc, thùc phÈm, phð¬ng tiÖn giao th«ng vËn t¶i, cho phÐp dïng tiÒn Trung Quèc trªn thÞ trðêng.

§Ó gi¶m bít søc Ðp c«ng kÝch cña kÎ thï, tr¸nh nh÷ng hiÓu lÇm trong nðíc vµ ngoµi nðíc cã thÓ trë ng¹i ®Õn tiÒn ®å, sù nghiÖp gi¶i phãng d©n téc, ®ång thêi ®Æt lîi Ých d©n téc lªn trªn hÕt, §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng tuyªn bè "tù gi¶i t¸n" (11 _ 11 _ 1945), nhðng thËt ra lµ t¹m thêi rót vµo ho¹t ®éng "bÝ mËt", tiÕp tôc l nh ®¹o ®Êt nðíc, l nh ®¹o chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng.

Th¸ng 7 _ 1946, víi sù gióp ®ì cña §¶ng Céng s¶n, giíi trÝ thøc yªu nðíc thµnh lËp §¶ng X héi ViÖt Nam.

§èi víi çc tæ chøc ph¶n çch m¹ng, tay sai cña Trung Hoa D©n quèc (ViÖt Quèc, ViÖt Çch), chÝnh quyÒn çch m¹ng dùa vµo quÇn chóng ® kiªn quyÕt v¹ch trÇn ©m mðu vµ hµnh ®éng chia rÏ, ph¸ ho¹i cña chóng. Nh÷ng kÎ ph¸ ho¹i cã ®ñ b»ng chøng th× bÞ trõng trÞ theo ph¸p luËt. ChÝnh phñ cßn ban hµnh mét sè s¾c lÖnh nh»m trÊn ¸p bän ph¶n çch m¹ng.

Nh÷ng biÖn ph¸p trªn ® h¹n chÕ c¸c ho¹t ®éng chèng ph¸ cña qu©n Trung Hoa D©n quèc vµ tay sai, lµm thÊt b¹i ©m mðu lËt ®æ chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng cña chóng.

3. Hoµ ho·n víi Ph¸p nh»m ®Èy qu©n Trung Hoa D©n quèc ra khái nðíc ta Sau khi chiÕm ®ãng c¸c ®« thÞ ë Nam Bé vµ Nam Trung Bé, thùc d©n Ph¸p ®Ò ra kÕ ho¹ch tiÕn qu©n ra B¾c nh»m th«n tÝnh c¶ nðíc ta.

§Ó thùc hiÖn ý ®å trªn, thùc d©n Ph¸p ®iÒu ®×nh víi ChÝnh phñ Trung Hoa D©n quèc vµ kÝ HiÖp ðíc Hoa _ Ph¸p (28 _ 2 _ 1946). Theo ®ã, Trung Hoa D©n quèc ®ðîc Ph¸p tr¶ l¹i c¸c t« giíi vµ nhðîng ®Þa cña Ph¸p trªn ®Êt Trung Quèc vµ ®ðîc vËn chuyÓn hµng ho¸ qua c¶ng H¶i Phßng vµo V©n Nam kh«ng ph¶i ®ãng thuÕ. §æi l¹i, Ph¸p ®ðîc ®ða qu©n ra B¾c thay qu©n Trung Hoa D©n quèc lµm nhiÖm vô gi¶i gi¸p qu©n ®éi NhËt B¶n.

HiÖp ðíc Hoa _ Ph¸p ® ®Æt nh©n d©n ta trðíc sù lùa chän mét trong hai con ®ðêng : hoÆc cÇm sóng chiÕn ®Êu chèng thùc d©n Ph¸p, kh«ng cho chóng ®æ bé lªn miÒn B¾c ; hoÆc hoµ ho n, nh©n nhðîng Ph¸p ®Ó tr¸nh t×nh tr¹ng ph¶i ®èi phã cïng mét lóc víi nhiÒu kÎ thï. Ngµy 3 _ 3 _ 1946, Ban Thðêng vô Trung ð¬ng §¶ng häp, do Hå ChÝ Minh chñ tr×, ® chän gi¶i ph¸p "hoµ ®Ó tiÕn".

ChiÒu 6 _ 3 _ 1946, t¹i Hµ Néi, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh thay mÆt ChÝnh phñ ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ, kÝ víi G. Xanht¬ni _ ®¹i diÖn ChÝnh phñ Ph¸p _ b¶n HiÖp ®Þnh S¬ bé. 175

Néi dung c¬ b¶n cña HiÖp ®Þnh :

_ ChÝnh phñ Ph¸p c«ng nhËn nðíc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ lµ mét quèc gia tù do, cã chÝnh phñ riªng, nghÞ viÖn riªng, qu©n ®éi riªng, tµi chÝnh riªng, vµ lµ thµnh viªn cña Liªn bang §«ng Dð¬ng, n»m trong khèi Liªn hiÖp Ph¸p.

_ ChÝnh phñ ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ tho¶ thuËn cho 15 000 qu©n Ph¸p ra B¾c thay qu©n Trung Hoa D©n quèc lµm nhiÖm vô gi¶i gi¸p qu©n ®éi NhËt B¶n, sè qu©n nµy sÏ ®ãng ë nh÷ng ®Þa ®iÓm quy ®Þnh vµ rót dÇn trong thêi h¹n 5 n¨m.

_ Hai bªn ngõng mäi cuéc xung ®ét ë phÝa Nam vµ gi÷ nguyªn qu©n ®éi cña m×nh t¹i vÞ trÝ cò, t¹o kh«ng khÝ thuËn lîi ®i ®Õn cuéc ®µm ph¸n chÝnh thøc bµn c¸c vÊn ®Ò vÒ ngo¹i giao cña ViÖt Nam, chÕ ®é tð¬ng lai cña §«ng Dð¬ng, quyÒn lîi kinh tÕ vµ v¨n ho¸ cña ngðêi Ph¸p ë ViÖt Nam.

KÝ HiÖp ®Þnh S¬ bé, hoµ ho n víi Ph¸p, ta ® tr¸nh ®ðîc cuéc chiÕn ®Êu bÊt lîi v× ph¶i chèng l¹i nhiÒu kÎ thï cïng mét lóc, ®Èy ®ðîc 20 v¹n qu©n Trung Hoa D©n quèc cïng bän tay sai ra khái nðíc ta, cã thªm thêi gian hoµ b×nh ®Ó cñng cè chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng, chuÈn bÞ lùc lðîng mäi mÆt cho cuéc kh¸ng chiÕn l©u dµi chèng thùc d©n Ph¸p. Sau khi kÝ HiÖp ®Þnh S¬ bé, thùc d©n Ph¸p vÉn tiÕp tôc g©y xung ®ét vò trang ë Nam Bé, lËp ChÝnh phñ Nam K× tù trÞ, ©m mðu t¸ch Nam Bé ra khái ViÖt Nam.

Do ta ®Êu tranh kiªn quyÕt, cuéc ®µm ph¸n chÝnh thøc gi÷a hai chÝnh phñ ViÖt Nam vµ Ph¸p ® ®ðîc tæ chøc t¹i Ph«ngtenn¬bl« (Ph¸p) tõ ngµy 6 _ 7 _ 1946. Cuéc ®µm ph¸n thÊt b¹i v× phÝa Ph¸p ngoan cè kh«ng chÞu c«ng nhËn ®éc lËp vµ thèng nhÊt cña nðíc ta. Trong lóc ®ã, t¹i §«ng Dð¬ng, qu©n Ph¸p t¨ng cðêng ho¹t ®éng khiªu khÝch. Quan hÖ ViÖt _ Ph¸p ngµy cµng c¨ng th¼ng, cã nguy c¬ næ ra chiÕn tranh.

Trðíc t×nh h×nh ®ã, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, bÊy giê ®ang ë th¨m nðíc Ph¸p víi tð c¸ch thðîng kh¸ch, ® kÝ víi Mutª _ ®¹i diÖn cña ChÝnh phñ Ph¸p _ b¶n T¹m ðíc ngµy 14 _ 9 _ 1946, nh©n nhðîng Ph¸p mét sè quyÒn lîi kinh tÕ _ v¨n ho¸ ë ViÖt Nam. B¶n T¹m ðíc ® t¹o ®iÒu kiÖn cho ta kÐo dµi thêi gian hoµ ho n ®Ó x©y dùng, cñng cè lùc lðîng, chuÈn bÞ bðíc vµo cuéc kh¸ng chiÕn toµn quèc khã tr¸nh khái chèng thùc d©n Ph¸p. ?

176

_ Cuéc ®Êu tranh cña qu©n vµ d©n ta víi qu©n Trung Hoa D©n quèc vµ bän ph¶n c¸ch m¹ng ®q diÔn ra nhð thÕ nµo ë phÝa B¾c sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945 ?

_ HiÖp ®Þnh S¬ bé ViÖt _ Ph¸p ngµy 6 _ 3 _ 1946 ®q ®ðîc kÝ kÕt trong hoµn c¶nh nµo ? Nªu néi dung vµ ý nghÜa cña HiÖp ®Þnh.

C©u hái Vµ BµI TËP 1. Nh÷ng khã kh¨n cña çch m¹ng nðíc ta sau Çch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945 ®· ®ðîc §¶ng vµ ChÝnh phñ çch m¹ng gi¶i quyÕt nhð thÕ nµo ? Nªu kÕt qu¶ vµ ý nghÜa.

2. §¶ng vµ ChÝnh phñ c¸ch m¹ng ®· thùc hiÖn chñ trð¬ng, s¸ch lðîc nhð thÕ nµo ®èi víi Ph¸p trong thêi gian trðíc ngµy 6 _ 3 _ 1946 vµ tõ ngµy 6 _ 3 _ 1946 ?

3. LËp niªn biÓu nh÷ng sù kiÖn vÒ x©y dùng chÝnh quyÒn, ®Êu tranh chèng thï trong vµ giÆc ngoµi, b¶o vÖ chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng trong n¨m ®Çu sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m (1945 _ 1946).

Nh÷ng n¨m ®Çu cña cuéc kh¸ng chiÕn toµn quèc chèng thùc d©n ph¸p (1946 _ 1950) Do hµnh ®éng ph¸ ho¹i HiÖp ®Þnh S¬ bé (6 _ 3 _ 1946) vµ T¹m ðíc (14 _ 9 _ 1946) nh»m ®Èy nhanh tíi chiÕn tranh cña thùc d©n Ph¸p, ta ®· chñ ®éng ph¸t ®éng cuéc kh¸ng chiÕn toµn quèc chèng thùc d©n Ph¸p (1946 _ 1954). Víi ®ðêng lèi kh¸ng chiÕn ®óng ®¾n, tõ n¨m 1946 ®Õn n¨m 1950, ta ®· x©y dùng lùc lðîng vÒ mäi mÆt, chuÈn bÞ cho cuéc chiÕn ®Êu l©u dµi vµ bðíc ®Çu giµnh th¾ng lîi quan träng trong c¸c chiÕn dÞch ViÖt B¾c thu _ ®«ng n¨m 1947 vµ Biªn giíi thu _ ®«ng n¨m 1950.

I _ Cuéc kh¸ng chiÕn toµn quèc chèng thùc d©n Ph¸p bïng næ

1. ¢m mðu vµ hµnh ®éng chiÕn tranh cña Ph¸p

ChÝnh phñ Ph¸p kh«ng thµnh thËt trong viÖc kÝ HiÖp ®Þnh S¬ bé 6 _ 3 _ 1946 vµ T¹m ðíc 14 _ 9 _ 1946 víi ViÖt Nam, nªn kÝ xong l¹i t×m c¸ch ph¸ ho¹i, ®Èy m¹nh viÖc chuÈn bÞ x©m lðîc nðíc ta mét lÇn n÷a.

ë Nam Bé vµ Nam Trung Bé, thùc d©n Ph¸p tiÕn ®¸nh c¸c vïng tù do cña ta. 177

ë B¾c Bé vµ Trung Bé, h¹ tuÇn th¸ng 11 _ 1946, thùc d©n Ph¸p khiªu khÝch, tiÕn c«ng ta ë H¶i Phßng vµ L¹ng S¬n. Th¸ng 12 _ 1946, chóng chiÕm ®ãng tr¸i phÐp ë §µ N½ng, H¶i Dð¬ng, ®ða thªm viÖn binh ®Õn H¶i Phßng.

ë Hµ Néi, t×nh h×nh nghiªm träng h¬n. Trong çc ngµy 15 vµ 16 _ 12, qu©n Ph¸p b¾n sóng, nÐm lùu ®¹n ë nhiÒu n¬i : ®èt Nhµ Th«ng tin ë phè Trµng TiÒn, chiÕm ®ãng c¬ quan Bé Tµi chÝnh vµ Bé Giao th«ng c«ng chÝnh. Chóng cßn cho xe ph¸ çc c«ng sù cña ta ë phè Lß §óc, g©y ra nh÷ng vô tµn s¸t ®Ém m¸u ë phè Hµng Bón, phè Yªn Ninh, ®Çu cÇu Long Biªn, khu Cöa §«ng... Tr¾ng trîn h¬n, trong çc ngµy 18 vµ 19 _ 12 _ 1946, tðíng Moãclie göi tèi hËu thð ®ßi ta ph¸ bá mäi c«ng sù vµ chðíng ng¹i trªn çc ®ðêng phè, gi¶i t¸n lùc lðîng tù vÖ chiÕn ®Êu, ®Ó qu©n Ph¸p lµm nhiÖm vô gi÷ trËt tù ë Hµ Néi. NÕu yªu cÇu ®ã kh«ng ®ðîc chÊp nhËn th× chËm nhÊt lµ vµo s¸ng 20 _ 12 _ 1946, qu©n Ph¸p sÏ chuyÓn sang hµnh ®éng !

2. §ðêng lèi kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p cña §¶ng

T×nh thÕ khÈn cÊp ® buéc §¶ng, ChÝnh phñ ta ph¶i cã quyÕt ®Þnh kÞp thêi.

Ngµy 12 _ 12 _ 1946, Ban Thðêng vô Trung ð¬ng §¶ng ra chØ thÞ Toµn d©n kh¸ng chiÕn.

Ngµy 18 vµ 19 _ 12 _ 1946, Héi nghÞ bÊt thðêng më réng Ban Thðêng vô Trung ð¬ng §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng häp t¹i V¹n Phóc (Hµ §«ng) dðíi sù chñ to¹ cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, ® quyÕt ®Þnh ph¸t ®éng c¶ nðíc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p x©m lðîc.

Tèi 19 _ 12 _ 1946, thay mÆt Trung ð¬ng §¶ng vµ ChÝnh phñ, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ra Lêi kªu gäi toµn quèc kh¸ng chiÕn. Lêi kªu gäi cã ®o¹n :

... Chóng ta muèn hoµ b×nh, chóng ta ph¶i nh©n nhðîng. Nhðng chóng ta cµng nh©n nhðîng, thùc d©n Ph¸p cµng lÊn tíi, v× chóng quyÕt t©m cðíp nðíc ta lÇn n÷a !

Kh«ng ! Chóng ta thµ hi sinh tÊt c¶, chø nhÊt ®Þnh kh«ng chÞu mÊt nðíc, nhÊt ®Þnh kh«ng chÞu lµm n« lÖ. Hìi ®ång bµo !

Chóng ta ph¶i ®øng lªn !

178

BÊt k× ®µn «ng, ®µn bµ, bÊt k× ngðêi giµ, ngðêi trÎ, kh«ng chia t«n gi¸o, ®¶ng ph¸i, d©n téc. HÔ lµ ngðêi ViÖt Nam th× ph¶i ®øng lªn ®¸nh thùc d©n Ph¸p ®Ó cøu Tæ quèc...

H×nh 55. Bót tÝch Lêi kªu gäi toµn quèc kh¸ng chiÕn cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh

Ngµy 21 _ 12 _ 1946, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh göi thð ®Õn nh©n d©n ViÖt Nam, nh©n d©n Ph¸p vµ nh©n d©n c¸c nðíc §ång minh. Trong thð, Ngðêi kh¼ng ®Þnh niÒm tin vµo th¾ng lîi cña cuéc kh¸ng chiÕn. Bøc thð nªu râ :

"Cuéc kh¸ng chiÕn rÊt l©u dµi vµ ®au khæ. Dï ph¶i hi sinh bao nhiªu vµ thêi gian kh¸ng chiÕn ®Õn bao giê, chóng ta còng nhÊt ®Þnh chiÕn ®Êu ®Õn cïng, ®Õn bao giê nðíc ViÖt Nam hoµn toµn ®éc lËp vµ thèng nhÊt. Chóng ta 20 triÖu chèng l¹i 10 v¹n thùc d©n. Cuéc th¾ng lîi cña chóng ta rÊt ®ðîc b¶o ®¶m".(1)

Tõ th¸ng 3 _ 1947, Tæng BÝ thð §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng Trðêng Chinh viÕt mét lo¹t bµi b¸o gi¶i thÝch cô thÓ vÒ ®ðêng lèi kh¸ng chiÕn, ®Õn th¸ng 9 _ 1947 in thµnh t¸c phÈm Kh¸ng chiÕn nhÊt ®Þnh th¾ng lîi.

ChØ thÞ Toµn d©n kh¸ng chiÕn, Lêi kªu gäi toµn quèc kh¸ng chiÕn vµ t¸c phÈm Kh¸ng chiÕn nhÊt ®Þnh th¾ng lîi lµ nh÷ng v¨n kiÖn lÞch sö quan träng vÒ ®ðêng lèi kh¸ng chiÕn, nªu râ tÝnh chÊt, môc ®Ých, néi dung vµ phð¬ng ch©m kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p, ®ã lµ : toµn d©n, toµn diÖn, trðêng k×, tù lùc c¸nh sinh vµ tranh thñ sù ñng hé cña quèc tÕ. ?

_ Cuéc kh¸ng chiÕn toµn quèc chèng thùc d©n Ph¸p bïng næ ngµy 19 _ 12 _ 1946 trong hoµn c¶nh nhð thÕ nµo ? _ Ph©n tÝch néi dung c¬ b¶n cña ®ðêng lèi kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p cña §¶ng ta.

(1) Hå ChÝ Minh, Toµn tËp, TËp 4, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, H., 1995, tr. 484.

179

II _ Cuéc chiÕn ®Êu ë c¸c ®« thÞ phÝa B¾c vÜ tuyÕn 16

1. Cuéc chiÕn ®Êu ë thñ ®« Hµ Néi

Trða ngµy 19 _ 12 _ 1946, Trung ð¬ng §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng ® chØ thÞ cho c¸c mÆt trËn trong c¶ nðíc "ChØ trong vßng 24 giê lµ cïng, giÆc Ph¸p sÏ næ sóng. TÊt c¶ hzy s½n sµng !".

Kho¶ng 20 giê ngµy 19 _ 12 _ 1946, c«ng nh©n nhµ m¸y ®iÖn Yªn Phô (Hµ Néi) ph¸ m¸y, c¶ thµnh phè t¾t ®iÖn, cuéc chiÕn ®Êu b¾t ®Çu. VÖ quèc qu©n, c«ng an xung phong, tù vÖ chiÕn ®Êu ®ång lo¹t tiÕn c«ng c¸c vÞ trÝ qu©n Ph¸p. Nh©n d©n ® khiªng bµn ghÕ, giðêng tñ, kiÖn hµng, h¹ c©y cèi... lµm thµnh nh÷ng chðíng ng¹i vËt hoÆc chiÕn luü chiÕn ®Êu. Cô giµ, em nhá vµ nh÷ng ngðêi kh«ng tham gia phôc vô chiÕn ®Êu, nhanh chãng t¶n cð ra c¸c vïng ngo¹i thµnh.

Tõ ngµy 19 _ 12 ®Õn ngµy 29 _ 12 _ 1946, nh÷ng cuéc chiÕn ®Êu ¸c liÖt ® diÔn ra ë néi thµnh. Hai bªn giµnh nhau tõng khu nhµ, gãc phè, nhð ë B¾c Bé phñ, Bðu ®iÖn Bê Hå, ®Çu cÇu Long Biªn, s©n bay B¹ch Mai, ga Hµng Cá, ë c¸c phè Kh©m Thiªn, Hµng §Ëu, Hµng B«ng, Hµng Da, Hµng Trèng... Qu©n d©n ta ® ®¸nh gÇn 40 trËn, lo¹i khái vßng chiÕn ®Êu hµng tr¨m tªn ®Þch.

H×nh 56. QuyÕt tö qu©n Hµ Néi «m bom ba cµng ®ãn ®¸nh xe t¨ng Ph¸p

180

Tõ ngµy 30 _ 12 _ 1946, ®Þch ph¶n c«ng, ta ph¶i thu hÑp ph¹m vi chiÕn ®Êu, chuyÓn lùc lðîng vÒ Liªn khu I (thuéc quËn Ba §×nh vµ phÝa B¾c quËn Hoµn KiÕm ngµy nay). Trong qu¸ tr×nh chiÕn ®Êu, Trung ®oµn Thñ ®« chÝnh thøc ®ðîc thµnh lËp. Nh÷ng cuéc chiÕn ®Êu ¸c liÖt tiÕp tôc diÔn ra ë khu chî §ång Xu©n, ë r¹p h¸t Olympia (nay lµ r¹p Hång Hµ).

Ngµy 17 _ 2 _ 1947, Trung ®oµn Thñ ®« thùc hiÖn cuéc rót qu©n vðît khái vßng v©y cña ®Þch, ra c¨n cø hËu phð¬ng an toµn. Trong 60 ngµy ®ªm chiÕn ®Êu,

qu©n vµ d©n Hµ Néi ®· chiÕn ®Êu gÇn 200 trËn, diÖt vµ lµm bÞ thð¬ng hµng ngh×n tªn ®Þch, ph¸ huû hµng chôc xe c¬ giíi, 5 m¸y bay..., hoµn thµnh xuÊt

s¾c nhiÖm vô giam ch©n ®Þch trong thµnh phè mét thêi gian dµi ®Ó hËu

phð¬ng kÞp thêi huy ®éng lùc lðîng kh¸ng chiÕn, di chuyÓn kho tµng, c«ng xðëng vÒ chiÕn khu, b¶o vÖ Trung ð¬ng §¶ng, ChÝnh phñ vÒ c¨n cø l·nh ®¹o

kh¸ng chiÕn.

2. Cuéc chiÕn ®Êu ë c¸c ®« thÞ kh¸c

Cïng víi thñ ®« Hµ Néi, qu©n d©n ta t¹i c¸c ®« thÞ kh¸c ë phÝa B¾c vÜ tuyÕn 16 ®øng lªn chiÕn ®Êu, më ®Çu kh¸ng chiÕn toµn quèc chèng Ph¸p.

ë thµnh phè Nam §Þnh, qu©n d©n ta bao v©y ®Þch tõ ngµy 19 _ 12 _ 1946 ®Õn ngµy 12 _ 3 _ 1947.

ë thµnh phè Vinh, ngay tõ ®Çu cuéc chiÕn ®Êu, qu©n d©n ta ® buéc ®Þch ®Çu hµng. ë thµnh phè HuÕ, trong 50 ngµy ®ªm, qu©n d©n ta bao v©y, tiÕn c«ng ®Þch.

ë thµnh phè §µ N½ng, qu©n d©n ta tiÕn c«ng, bao v©y, c« lËp s©n bay vµ ®¸nh lui nhiÒu ®ît tiÕn c«ng ph¸ v©y cña ®Þch.

Cuéc chiÕn ®Êu ë c¸c ®« thÞ phÝa B¾c vÜ tuyÕn 16 ® t¹o ®iÒu kiÖn cho c¶ nðíc chuyÓn vµo cuéc kh¸ng chiÕn l©u dµi.

Phèi hîp víi cuéc chiÕn ®Êu ë çc ®« thÞ phÝa B¾c vÜ tuyÕn 16, qu©n d©n ta ë çc tØnh phÝa Nam (Nam Bé vµ Nam Trung Bé) ®Èy m¹nh chiÕn tranh du kÝch, chÆn ®¸nh ®Þch trªn çc tuyÕn giao th«ng, ph¸ c¬ së hËu cÇn cña chóng. ?

Tr×nh bµy tãm t¾t diÔn biÕn cuéc chiÕn ®Êu ë c¸c ®« thÞ phÝa B¾c vÜ tuyÕn 16 më ®Çu kh¸ng chiÕn toµn quèc chèng thùc d©n Ph¸p. ý nghÜa cña nh÷ng cuéc chiÕn ®Êu ®ã.

181

III _ TÝch cùc chuÈn bÞ cho cuéc kh¸ng chiÕn l©u dµi

1. C«ng t¸c di chuyÓn, thùc hiÖn "Tiªu thæ kh¸ng chiÕn"

Sau khi rót khái Hµ Néi, c¸c c¬ quan §¶ng, ChÝnh phñ, MÆt trËn, c¸c ®oµn thÓ chuyÓn lªn c¨n cø ®Þa ViÖt B¾c.

Trong vßng 3 th¸ng ®Çu cña cuéc kh¸ng chiÕn, ta ®· vËn chuyÓn hµng v¹n tÊn m¸y mãc vµ dông cô s¶n xuÊt, hµng v¹n tÊn nguyªn vËt liÖu vÒ chiÕn khu ®Ó tiÕp tôc s¶n xuÊt phôc vô nhu cÇu cuéc kh¸ng chiÕn. Riªng ë B¾c Bé, gÇn 2/3 m¸y mãc ®ðîc chuyÓn lªn c¨n cø ViÖt B¾c.

Nh©n d©n c¸c ®« thÞ nhanh chãng t¶n cð ra c¸c vïng hËu phð¬ng vµ tiÕn hµnh ph¸ ho¹i nhµ cöa, ®ðêng s¸, cÇu cèng ®Ó kh«ng cho ®Þch sö dông, thùc hiÖn khÈu hiÖu "Vðên kh«ng nhµ trèng", "T¶n cð còng lµ kh¸ng chiÕn", "Ph¸ ho¹i ®Ó kh¸ng chiÕn" v.v...

H×nh 57. LËp c¶n trªn s«ng ë miÒn T©y Nam Bé

2. X©y dùng lùc lðîng mäi mÆt cho cuéc kh¸ng chiÕn l©u dµi

§¶ng, ChÝnh phñ l nh ®¹o vµ tæ chøc nh©n d©n c¶ nðíc x©y dùng lùc lðîng kh¸ng chiÕn vÒ mäi mÆt.

182

VÒ chÝnh trÞ, ChÝnh phñ quyÕt ®Þnh chia c¶ nðíc thµnh 14 khu hµnh chÝnh. C¸c Uû ban hµnh chÝnh chuyÓn thµnh Uû ban kh¸ng chiÕn hµnh chÝnh ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô kh¸ng chiÕn vµ kiÕn quèc. MÆt trËn d©n téc thèng nhÊt ®ðîc më réng, thµnh lËp Héi Liªn hiÖp quèc d©n ViÖt Nam (Héi Liªn ViÖt).

VÒ kinh tÕ, ChÝnh phñ ®Ò ra c¸c chÝnh s¸ch nh»m duy tr× vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt, trðíc hÕt lµ s¶n xuÊt lð¬ng thùc. S¶n lðîng lóa n¨m 1947 ®¹t 2 189 000 tÊn (n¨m 1946 ®¹t dðíi 2 triÖu tÊn). Nha TiÕp tÕ ®ðîc thµnh lËp, cã nhiÖm vô thu mua, dù tr÷ vµ ph©n phèi, ®¶m b¶o nhu cÇu ¨n, mÆc cho nh©n d©n vµ qu©n ®éi.

VÒ qu©n sù, ChÝnh phñ quy ®Þnh mäi ngðêi d©n tõ 18 ®Õn 45 tuæi ®ðîc tuyÓn chän tham gia c¸c lùc lðîng chiÕn ®Êu. Lùc lðîng vò trang c¸c cÊp kh«ng ngõng t¨ng lªn vÒ sè lðîng vµ trang bÞ.

VÒ v¨n ho¸, phong trµo b×nh d©n häc vô tiÕp tôc ®ðîc duy tr× vµ ph¸t triÓn. Trðêng phæ th«ng c¸c cÊp ®ðîc x©y dùng. ViÖc ch¨m sãc søc khoÎ cho nh©n d©n ®ðîc chó träng. ?

Tõ sau khi rót khái ®« thÞ ®Õn trðíc chiÕn dÞch ViÖt B¾c thu _ ®«ng n¨m 1947, qu©n d©n ta ®q lµm g× ®Ó chuÈn bÞ cho cuéc kh¸ng chiÕn l©u dµi ?

IV _ ChiÕn dÞch ViÖt B¾c thu _ ®«ng n¨m 1947

1. Thùc d©n Ph¸p tiÕn c«ng c¨n cø ®Þa kh¸ng chiÕn ViÖt B¾c

Th¸ng 3 _ 1947, ChÝnh phñ Rama®iª cö B«lae sang lµm Cao uû Ph¸p ë §«ng Dð¬ng, thay §¸cgi¨ngli¬. B«lae v¹ch ra kÕ ho¹ch tiÕn c«ng ViÖt B¾c, nh»m ®¸nh ph¸ c¨n cø ®Þa, tiªu diÖt c¬ quan ®Çu n o kh¸ng chiÕn vµ qu©n chñ lùc, triÖt ®ðêng liªn l¹c quèc tÕ cña ta. Chóng ©m mðu giµnh th¾ng lîi qu©n sù, tiÕn tíi thµnh lËp chÝnh phñ bï nh×n, nhanh chãng kÕt thóc chiÕn tranh.

Thùc d©n Ph¸p huy ®éng 12 000 qu©n vµ hÇu hÕt m¸y bay ë §«ng Dð¬ng do tðíng Valuy chØ huy, tiÕn c«ng ViÖt B¾c tõ ngµy 7 _ 10 _ 1947.

R¹ng s¸ng 7 _ 10 _ 1947, binh ®oµn qu©n dï do S«vanh¾c chØ huy ®æ qu©n xuèng chiÕm thÞ x· B¾c K¹n, thÞ trÊn Chî Míi... Cïng ngµy, binh ®oµn bé binh do B«ph¬rª chØ huy tõ L¹ng S¬n theo §ðêng sè 4 ®¸nh lªn Cao B»ng råi vßng xuèng B¾c K¹n, theo §ðêng sè 3, bao v©y ViÖt B¾c ë phÝa ®«ng vµ phÝa b¾c. Ngµy 9 _ 10, mét binh ®oµn hçn hîp bé binh vµ lÝnh thuû ®¸nh bé do C«mmuynan chØ huy tõ Hµ Néi ngðîc s«ng Hång vµ s«ng L« lªn Tuyªn Quang, ®Õn Chiªm Ho¸, ®¸nh vµo §µi ThÞ, bao v©y ViÖt B¾c ë phÝa t©y.

183

2. Qu©n d©n ta chiÕn ®Êu chèng cuéc tiÕn c«ng ViÖt B¾c cña ®Þch

Khi ®Þch võa tiÕn c«ng ViÖt B¾c, §¶ng ta ® cã chØ thÞ "Ph¶i ph¸ tan cuéc tiÕn c«ng mïa ®«ng cña giÆc Ph¸p". ChØ thÞ nªu râ : Giam ch©n ®Þch t¹i mÊy c¨n cø chóng võa chiÕm, bao v©y nh÷ng c¨n cø ®ã... ChÆt ®øt giao th«ng liªn l¹c gi÷a c¸c cø ®iÓm cña ®Þch, kh«ng cho chóng tiÕp øng vµ tiÕp tÕ... Ph¶i gi÷ g×n chñ lùc, nhðng ®ång thêi còng ph¶i nh»m nh÷ng chç yÕu cña ®Þch mµ ®¸nh nh÷ng trËn vang déi, nh÷ng trËn tiªu diÖt....

Trªn kh¾p c¸c mÆt trËn, qu©n d©n ta ® anh dòng chiÕn ®Êu, tõng bðíc ®Èy lïi cuéc tiÕn c«ng cña ®Þch.

ë B¾c K¹n, qu©n ta ® chñ ®éng bao v©y vµ tiÕn c«ng ®Þch ë Chî Míi, Chî §ån, Chî R , Ng©n S¬n, B¹ch Th«ng..., buéc Ph¸p ph¶i rót khái Chî §ån, Chî R cuèi th¸ng 11 _ 1947.

184

H×nh 58. Lðîc ®å chiÕn dÞch ViÖt B¾c thu _ ®«ng n¨m 1947

ë mÆt trËn hðíng ®«ng, qu©n d©n ta phôc kÝch chÆn ®¸nh ®Þch trªn §ðêng sè 4, tiªu biÓu lµ trËn phôc kÝch ë ®Ìo B«ng Lau (30 _ 10), ®¸nh tróng ®oµn xe c¬ giíi cña ®Þch, thu nhiÒu vò khÝ, qu©n trang qu©n dông cña chóng. §ðêng sè 4 trë thµnh "con ®ðêng chÕt", ®Þch ë vµo thÕ bÞ ®éng. ë mÆt trËn hðíng t©y, qu©n ta chÆn ®¸nh ®Þch nhiÒu trËn trªn s«ng L«. Mét ®oµn tµu chiÕn ®Þch gåm 5 chiÕc, cã m¸y bay yÓm trî, ®i tõ Tuyªn Quang ®Õn §oan Hïng th× r¬i vµo trËn ®Þa phôc kÝch, bÞ qu©n ta b¾n ch¸y hai tµu, b¾n hð háng hai tµu kh¸c. Ngµy 10 _ 11, ®oµn tµu tõ Chiªm Ho¸ vÒ Tuyªn Quang l¹i bÞ qu©n ta phôc kÝch ë Khe Lau (ng ba s«ng G©m _ s«ng L«), hai tµu chiÕn, mét ca n« bÞ b¾n ch¸y, hµng tr¨m tªn ®Þch bÞ tiªu diÖt. Nhð vËy, hai gäng k×m §«ng vµ T©y cña ®Þch ® bÞ bÎ g y, kh«ng khÐp l¹i ®ðîc.

Cuéc chiÕn ®Êu h¬n hai th¸ng gi÷a ta vµ ®Þch ® kÕt thóc b»ng cuéc rót ch¹y cña ®¹i bé phËn qu©n Ph¸p khái ViÖt B¾c ngµy 19 _ 12 _ 1947. C¬ quan ®Çu n o kh¸ng chiÕn ®ðîc b¶o toµn. Bé ®éi chñ lùc cña ta ® trðëng thµnh. Qu©n d©n ta lo¹i khái vßng chiÕn ®Êu h¬n 6 000 ®Þch, b¾n r¬i 16 m¸y bay, b¾n ch×m 11 tµu chiÕn, ca n«, ph¸ huû nhiÒu phð¬ng tiÖn chiÕn tranh.

Tuy vÉn cßn chiÕm ®ãng mét sè vÞ trÝ trªn §ðêng sè 3 vµ §ðêng sè 4 nhðng qu©n Ph¸p kh«ng thùc hiÖn ®ðîc ý ®å "®¸nh nhanh, th¾ng nhanh".

Víi chiÕn th¾ng ViÖt B¾c, cuéc kh¸ng chiÕn toµn quèc chèng thùc d©n Ph¸p x©m lðîc chuyÓn sang giai ®o¹n míi.

Phèi hîp víi cuéc chiÕn ®Êu ë ViÖt B¾c, qu©n d©n ta trªn c¸c chiÕn trðêng toµn quèc ho¹t ®éng m¹nh, ®¸nh kiÒm chÕ kh«ng cho ®Þch tËp trung binh lùc vµo chiÕn trðêng chÝnh.

Qu©n d©n Hµ Néi liªn tiÕp më nh÷ng cuéc tËp kÝch vµo c¸c ®ån bèt ®Þch ë ngo¹i thµnh, nhð Gia L©m, Th¹ch BÝch, ChÌm, V¨n §iÓn, VÜnh Tuy, CÇu GiÊy, CÇu §uèng...

§Çu th¸ng 12 _ 1947, qu©n d©n Sµi Gßn më hµng lo¹t cuéc tËp kÝch vµo c¸c ®ån bèt, kho tµng cña ®Þch ë ThÞ NghÌ, Gia §Þnh, Gß VÊp, BÕn C¸t, Bµ QuÑo, Bµ §iÓm, Phó L©m, Phó Thä...

ë nhiÒu ®Þa phð¬ng kh¸c còng cã nh÷ng cuéc tËp kÝch vµo c¸c ®ån bèt, kho tµng cña ®Þch, nhð S¬n La, S¬n T©y, Hµ §«ng, B¾c Ninh, H¶i Phßng, H¶i Dð¬ng, Qu¶ng Nam, §µ N½ng, Kh¸nh Hoµ, B×nh ThuËn, VÜnh Long... vµ c¸c tØnh T©y Nguyªn.

ChiÕn dÞch ViÖt B¾c thu _ ®«ng n¨m 1947 ®q diÔn ra nhð thÕ nµo ? KÕt qu¶ vµ ý nghÜa cña chiÕn dÞch.

185

V _ §Èy m¹nh kh¸ng chiÕn toµn d©n, toµn diÖn

1. ¢m mðu cña Ph¸p sau thÊt b¹i ë ViÖt B¾c

Sau thÊt b¹i cña qu©n Ph¸p ë ViÖt B¾c, phong trµo ®Êu tranh cña nh©n d©n Ph¸p ®ßi gi¶m bít ng©n s¸ch qu©n sù, ®ßi chÊm døt chiÕn tranh x©m lðîc ë §«ng Dð¬ng ngµy cµng lªn cao. Ph¸p nî MÜ gÇn 6 tØ USD, trong khi vÉn ph¶i tiªu phÝ cho cuéc chiÕn tranh §«ng Dð¬ng mçi ngµy 100 triÖu phr¨ng.

Trðíc t×nh h×nh ®ã, Ph¸p buéc ph¶i thay ®æi chiÕn lðîc chiÕn tranh, tõ "®¸nh nhanh, th¾ng nhanh" chuyÓn sang "®¸nh l©u dµi", thùc hiÖn chÝnh s¸ch "dïng ngðêi ViÖt ®¸nh ngðêi ViÖt, lÊy chiÕn tranh nu«i chiÕn tranh".

ChÝnh phñ Ph¸p cö tðíng Bled« sang thay tðíng Valuy lµm Tæng chØ huy qu©n Ph¸p ë §«ng Dð¬ng. Chóng ra søc cñng cè nguþ quyÒn, ph¸t triÓn nguþ qu©n, më réng c¸c vïng tÒ, t¨ng cðêng nh÷ng cuéc hµnh qu©n cµn quÐt, ra søc b¾t ngðêi, cðíp cña ®Ó cung cÊp cho chiÕn tranh.

§Ó chèng l¹i ChÝnh phñ kh¸ng chiÕn cña nðíc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ, n¨m 1949 thùc d©n Ph¸p ®ða B¶o §¹i vÒ nðíc thµnh lËp chÝnh phñ bï nh×n tay sai. Th¸ng 7 _ 1949, B¶o §¹i ®øng ra lËp chÝnh phñ, tù xðng lµ Quèc trðëng kiªm Thñ tðíng.

2. Cuéc kh¸ng chiÕn cña ta sau th¾ng lîi ë ViÖt B¾c

Thùc hiÖn phð¬ng ch©m chiÕn lðîc "®¸nh l©u dµi" ph¸ ©m mðu míi cña ®Þch, §¶ng vµ ChÝnh phñ ta chñ trð¬ng t¨ng cðêng søc m¹nh vµ hiÖu lùc cña chÝnh quyÒn d©n chñ nh©n d©n tõ trung ð¬ng ®Õn c¬ së, t¨ng cðêng lùc lðîng vò trang, ®Èy m¹nh cuéc kh¸ng chiÕn toµn d©n, toµn diÖn. Trªn mÆt trËn chÝnh trÞ : Th¸ng 6 _ 1948, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ph¸t ®éng phong trµo thi ®ua yªu nðíc toµn quèc. Phong trµo l«i cuèn mäi lùc lðîng x héi tham gia thùc hiÖn nhiÖm vô kh¸ng chiÕn, kiÕn quèc.

§Çu n¨m 1949, ChÝnh phñ quyÕt ®Þnh tæ chøc bÇu cö Héi ®ång nh©n d©n vµ Uû ban kh¸ng chiÕn hµnh chÝnh c¸c cÊp. ChÝnh quyÒn d©n chñ nh©n d©n tõng bðíc ®ðîc kiÖn toµn, ph¸t huy vai trß tæ chøc, ®éng viªn toµn d©n tham gia kh¸ng chiÕn, kiÕn quèc.

Th¸ng 6 _ 1949, MÆt trËn ViÖt Minh vµ Héi Liªn ViÖt quyÕt ®Þnh tiÕn tíi thèng nhÊt hai tæ chøc. Khèi ®oµn kÕt toµn d©n, ®oµn kÕt giai cÊp ngµy cµng cñng cè vµ më réng, ph¸ ©m mðu chia rÏ "dïng ngðêi ViÖt ®¸nh ngðêi ViÖt" cña ®Þch. Trªn mÆt trËn qu©n sù : §¶ng vµ ChÝnh phñ chñ trð¬ng ®éng viªn nh©n d©n thùc hiÖn vò trang toµn d©n, ph¸t triÓn chiÕn tranh du kÝch, tiÕn hµnh du kÝch chiÕn lµ chÝnh, vËn ®éng chiÕn lµ phô, råi tõ du kÝch chiÕn tiÕn dÇn lªn vËn ®éng chiÕn.

186

Trªn mÆt trËn kinh tÕ : ChÝnh phñ ra c¸c s¾c lÖnh gi¶m t« 25%, gi¶m tøc, ho n nî, xo¸ nî, chia l¹i ruéng ®Êt c«ng, t¹m cÊp ruéng ®Êt v¾ng chñ, ruéng ®Êt lÊy tõ tay ®Õ quèc vµ bän ph¶n ®éng. TÝnh ®Õn cuèi n¨m 1950, chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng ® t¹m cÊp ®ðîc 253 863 hÐcta ruéng ®Êt cho gÇn 500 000 n«ng d©n. N«ng d©n phÊn khëi, h¨ng h¸i s¶n xuÊt.

C«ng nghiÖp vµ thñ c«ng nghiÖp ph¸t triÓn theo quy m« nhá vµ ph©n t¸n, chó träng c«ng nghiÖp ®Þa phð¬ng vµ c«ng nghiÖp quèc phßng, ®¸p øng nhu cÇu thiÕt yÕu cña ®êi sèng vµ chiÕn ®Êu. Trong nh÷ng n¨m 1948 _ 1949, ta ® s¶n xuÊt ®ðîc sóng cèi 60 mm vµ 120 mm, sóng SKZ... Trªn mÆt trËn v¨n ho¸, gi¸o dôc : N¨m 1948, t¹i Héi nghÞ V¨n ho¸ toµn quèc, Tæng BÝ thð Trðêng Chinh ®äc b¸o ço Chñ nghÜa M¸c vµ vÊn ®Ò v¨n ho¸ ViÖt Nam, nªu râ nÒn v¨n ho¸ míi çch m¹ng ViÖt Nam ®ðîc x©y dùng theo phð¬ng ch©m : D©n téc _ Khoa häc _ §¹i chóng. Phong trµo "B×nh d©n häc vô" vµ gi¸o dôc phæ th«ng çc cÊp ®ðîc duy tr× vµ ph¸t triÓn. Th¸ng 7 _ 1950, ChÝnh phñ ®Ò ra chñ trð¬ng c¶i çch gi¸o dôc phæ th«ng nh»m xo¸ bá nh÷ng tµn tÝch cña nÒn gi¸o dôc thùc d©n phong kiÕn, hðíng gi¸o dôc phôc vô nhiÖm vô kh¸ng chiÕn, kiÕn quèc vµ ®Æt nÒn mãng cho nÒn gi¸o dôc d©n téc, d©n chñ ViÖt Nam (thay hÖ thèng gi¸o dôc cò b»ng hÖ thèng gi¸o dôc míi 9 n¨m). HÖ thèng çc trðêng ®¹i häc vµ trung häc chuyªn nghiÖp còng b¾t ®Çu ®ðîc x©y dùng. ?

Cuéc kh¸ng chiÕn toµn d©n, toµn diÖn cña ta ®ðîc ®Èy m¹nh nhð thÕ nµo sau chiÕn th¾ng ViÖt B¾c thu _ ®«ng n¨m 1947 ?

VI _ hoµn c¶nh lÞch sö míi vµ ChiÕn dÞch Biªn giíi thu _ ®«ng n¨m 1950

1. Hoµn c¶nh lÞch sö míi cña cuéc kh¸ng chiÕn

Bðíc sang n¨m 1950, cuéc kh¸ng chiÕn cña ta cã thªm nhiÒu thuËn lîi nhðng còng ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng th¸ch thøc míi.

Ngµy 1 _ 10 _ 1949, c¸ch m¹ng Trung Quèc thµnh c«ng, nðíc Céng hoµ Nh©n d©n Trung Hoa ra ®êi.

Ngµy 14 _ 1 _ 1950, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh tuyªn bè s½n sµng ®Æt quan hÖ ngo¹i giao víi c¸c nðíc. Ngµy 18 _ 1 _ 1950, ChÝnh phñ Céng hoµ Nh©n d©n Trung Hoa, ngµy 30 _ 1 _ 1950 ChÝnh phñ Liªn X« vµ trong vßng mét th¸ng sau, c¸c nðíc trong phe XHCN lÇn lðît c«ng nhËn vµ ®Æt quan hÖ ngo¹i giao víi nðíc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ. 187

§©y lµ th¾ng lîi to lín cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam. Cuéc kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n ta ®ðîc sù ®ång t×nh ñng hé cña nh©n d©n thÕ giíi. VÒ phÝa ®Þch, ngµy 13 _ 5 _ 1949, cã sù ®ång ý cña MÜ, ChÝnh phñ Ph¸p ®Ò ra kÕ ho¹ch R¬ve. Víi kÕ ho¹ch R¬ve, MÜ tõng bðíc can thiÖp s©u vµ "dÝnh lÝu trùc tiÕp" vµo cuéc chiÕn tranh §«ng Dð¬ng. Ngµy 7 _ 2 _ 1950, MÜ c«ng nhËn ChÝnh phñ B¶o §¹i. Ngµy 8 _ 5 _ 1950, MÜ ®ång ý viÖn trî kinh tÕ vµ qu©n sù cho Ph¸p nh»m tõng bðíc n¾m quyÒn ®iÒu khiÓn chiÕn tranh ë §«ng Dð¬ng. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch R¬ve, tõ th¸ng 6 _ 1949, Ph¸p ®ða nhiÒu vò khÝ míi vµo ViÖt Nam, tËp trung qu©n ë Nam Bé, Trung Bé, t¨ng cðêng hÖ thèng phßng ngù trªn §ðêng sè 4, thiÕt lËp "Hµnh lang §«ng _ T©y" (H¶i Phßng _ Hµ Néi _ Hoµ B×nh _ S¬n La). Trªn c¬ së ®ã, Ph¸p chuÈn bÞ mét kÕ ho¹ch quy m« lín tiÕn c«ng ViÖt B¾c lÇn thø hai, mong giµnh th¾ng lîi, nhanh chãng kÕt thóc chiÕn tranh.

2. ChiÕn dÞch Biªn giíi thu _ ®«ng n¨m 1950

Ph¸p thùc hiÖn kÕ ho¹ch R¬ve ® lµm cho khu vùc tù do cña ta bÞ thu hÑp, c¨n cø ®Þa ViÖt B¾c bÞ bao v©y... §Ó kh¾c phôc khã kh¨n ®ã, ®ða cuéc kh¸ng chiÕn ph¸t triÓn lªn bðíc míi, th¸ng 6 _ 1950, §¶ng vµ ChÝnh phñ quyÕt ®Þnh më chiÕn dÞch Biªn giíi nh»m tiªu diÖt mét bé phËn quan träng sinh lùc ®Þch ; khai th«ng ®ðêng sang Trung Quèc vµ thÕ giíi ; më réng vµ cñng cè c¨n cø ®Þa ViÖt B¾c, ®ång thêi t¹o nh÷ng thuËn lîi míi thóc ®Èy cuéc kh¸ng chiÕn tiÕn lªn.

188

H×nh 59. B¸c Hå th¨m mét ®¬n vÞ tham gia chiÕn dÞch Biªn giíi thu _ ®«ng n¨m 1950

Chñ tÞch Hå ChÝ Minh trùc tiÕp ra mÆt trËn ®Ó cïng Bé ChØ huy chØ ®¹o vµ ®éng viªn bé ®éi chiÕn ®Êu.

S¸ng 16 _ 9 _ 1950, çc ®¬n vÞ qu©n ®éi ta næ sóng më ®Çu chiÕn dÞch b»ng trËn ®¸nh vµo vÞ trÝ §«ng Khª. MÊt §«ng Khª, qu©n ®Þch ë ThÊt Khª l©m vµo t×nh thÕ bÞ uy hiÕp, Cao B»ng bÞ c« lËp. Trðíc nguy c¬ bÞ tiªu diÖt, qu©n Ph¸p buéc ph¶i rót khái Cao B»ng theo §ðêng sè 4. §Ó yÓm trî cho cuéc rót qu©n nµy, Ph¸p huy ®éng qu©n tõ ThÊt Khª tiÕn lªn chiÕm l¹i §«ng Khª vµ ®ãn çnh qu©n tõ Cao B»ng rót vÒ ; ®ång thêi cho qu©n ®¸nh lªn Th¸i Nguyªn ®Ó thu hót bít chñ lùc cña ta. §o¸n ®ðîc ý ®Þnh cña ®Þch, qu©n ta chñ ®éng mai phôc, chÆn ®¸nh ®Þch nhiÒu n¬i trªn §ðêng sè 4 khiÕn cho hai çnh qu©n nµy kh«ng gÆp ®ðîc nhau. Hai binh ®oµn L¬ Pagi¬ vµ S¸ct«ng bÞ tiªu diÖt. §Õn lðît ThÊt Khª bÞ uy hiÕp, qu©n Ph¸p buéc ph¶i rót vÒ Na SÇm (8 _ 10) ; ngµy 13 _ 10, rót khái Na SÇm vÒ L¹ng S¬n. Trong khi ®ã, cuéc hµnh qu©n cña ®Þch lªn Th¸i Nguyªn còng bÞ qu©n ta chÆn ®¸nh. Qu©n Ph¸p trë nªn ho¶ng lo¹n, ph¶i rót ch¹y, §ðêng sè 4 ®ðîc gi¶i phãng ngµy 22 _ 10 _ 1950.

H×nh 60. Lðîc ®å chiÕn dÞch Biªn giíi thu _ ®«ng n¨m 1950

189

Phèi hîp víi mÆt trËn Biªn giíi, qu©n ta ho¹t ®éng m¹nh ë t¶ ng¹n s«ng Hång, T©y B¾c, §ðêng sè 6, sè 12, buéc ®Þch ph¶i rót khái thÞ x· Hoµ B×nh (4 _ 11 _ 1950). Phong trµo du kÝch chiÕn tranh ph¸t triÓn m¹nh ë B×nh _ TrÞ _ Thiªn, Liªn khu V vµ Nam Bé.

ChiÕn dÞch Biªn giíi kÕt thóc, ta ® lo¹i khái vßng chiÕn ®Êu h¬n 8 000 tªn ®Þch, gi¶i phãng tuyÕn biªn giíi ViÖt _ Trung tõ Cao B»ng ®Õn §×nh LËp víi 35 v¹n d©n ; chäc thñng "Hµnh lang §«ng _ T©y" cña Ph¸p. ThÕ bao v©y cña ®Þch c¶ trong vµ ngoµi ®èi víi c¨n cø ®Þa ViÖt B¾c bÞ ph¸ vì. KÕ ho¹ch R¬ve bÞ ph¸ s¶n.

Víi chiÕn th¾ng Biªn giíi, con ®ðêng liªn l¹c cña ta víi c¸c nðíc XHCN ®ðîc khai th«ng ; qu©n ®éi ta ® trðëng thµnh, giµnh ®ðîc thÕ chñ ®éng chiÕn lðîc trªn chiÕn trðêng chÝnh (B¾c Bé), më ra bðíc ph¸t triÓn míi cña cuéc kh¸ng chiÕn. ?

ChiÕn dÞch Biªn giíi thu _ ®«ng n¨m 1950 cña ta ®ðîc më ra trong hoµn c¶nh nhð thÕ nµo ? Nªu diÔn biÕn, kÕt qu¶ vµ ý nghÜa cña chiÕn dÞch.

C©u hái Vµ BµI TËP 1. Ph©n tÝch tÝnh chÊt chÝnh nghÜa vµ tÝnh nh©n d©n cña ®ðêng lèi kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p cña §¶ng.

2. LËp b¶ng thèng kª c¸c sù kiÖn lÞch sö lín cña cuéc kh¸ng chiÕn toµn quèc chèng thùc d©n Ph¸p tõ khi bïng næ ®Õn chiÕn dÞch Biªn giíi thu _ ®«ng n¨m 1950.

190

Bðíc ph¸t triÓn cña cuéc kh¸ng chiÕn toµn quèc chèng thùc d©n Ph¸p (1951 _ 1953) Bðíc sang giai ®o¹n tõ n¨m 1951 ®Õn n¨m 1953, cuéc chiÕn tranh x©m lðîc cña thùc d©n Ph¸p, cã sù gióp ®ì cña ®Õ quèc MÜ, ®ðîc ®Èy m¹nh ; lùc lðîng kh¸ng chiÕn cña ta trðëng thµnh mäi mÆt, qu©n d©n ta giµnh nhiÒu th¾ng lîi to lín vµ toµn diÖn.

I _ Thùc d©n Ph¸p tiÕp tôc ®Èy m¹nh chiÕn tranh x©m lðîc §«ng Dð¬ng

1. MÜ can thiÖp s©u vµo cuéc chiÕn tranh x©m lðîc §«ng Dð¬ng

Tõ th¸ng 5 _ 1949, MÜ tõng bðíc can thiÖp s©u vµo cuéc chiÕn tranh x©m lðîc §«ng Dð¬ng.

Ngµy 23 _ 12 _ 1950, MÜ kÝ víi Ph¸p HiÖp ®Þnh phßng thñ chung §«ng Dð¬ng. §©y lµ hiÖp ®Þnh viÖn trî qu©n sù, kinh tÕ _ tµi chÝnh cña MÜ cho Ph¸p vµ tay sai, qua ®ã MÜ tõng bðíc thay ch©n Ph¸p ë §«ng Dð¬ng.

Th¸ng 9 _ 1951, MÜ kÝ víi B¶o §¹i HiÖp ðíc hîp t¸c kinh tÕ ViÖt _ MÜ nh»m trùc tiÕp rµng buéc ChÝnh phñ B¶o §¹i vµo MÜ. Sau nh÷ng hiÖp ®Þnh nµy, viÖn trî cña MÜ chiÕm tØ lÖ ngµy cµng cao trong

ng©n s¸ch chiÕn tranh cña Ph¸p ë §«ng Dð¬ng : N¨m 1950 lµ 52 tØ phr¨ng, chiÕm 19% ng©n s¸ch ; n¨m 1954 lµ 555 tØ phr¨ng, chiÕm 73% ng©n s¸ch. C¸c

ph¸i ®oµn viÖn trî kinh tÕ, cè vÊn qu©n sù... cña MÜ ®Õn ViÖt Nam ngµy cµng

nhiÒu. C¸c trung t©m vµ c¸c trðêng huÊn luyÖn cña MÜ b¾t ®Çu tuyÓn chän,

®ða ngðêi ViÖt Nam sang häc ë MÜ.

2. KÕ ho¹ch §ê L¸t ®¬ T¸txinhi

Ngµy 6 _ 12 _ 1950, ChÝnh phñ Ph¸p cö §¹i tðíng §ê L¸t ®¬ T¸txinhi lµm Tæng chØ huy qu©n ®éi viÔn chinh, kiªm Cao uû Ph¸p ë §«ng Dð¬ng. Dùa vµo viÖn trî MÜ, l¹i cã quyÒn lùc tËp trung trong tay, §ê L¸t ®¬ T¸txinhi ®Ò ra kÕ ho¹ch míi nh»m kÕt thóc nhanh chiÕn tranh. 191

KÕ ho¹ch gåm bèn ®iÓm chÝnh :

_ GÊp rót tËp trung qu©n ¢u _ Phi nh»m x©y dùng mét lùc lðîng c¬ ®éng chiÕn lðîc m¹nh, ®ång thêi ra søc ph¸t triÓn nguþ qu©n ®Ó x©y dùng "qu©n ®éi quèc gia". _ X©y dùng phßng tuyÕn c«ng sù b»ng xi m¨ng cèt s¾t (boong ke), thµnh lËp "vµnh ®ai tr¾ng" bao quanh trung du vµ ®ång b»ng B¾c Bé nh»m ng¨n chÆn chñ lùc cña ta vµ kiÓm so¸t ta ®ða nh©n, tµi, vËt lùc ra vïng tù do.

_ TiÕn hµnh "chiÕn tranh tæng lùc", b×nh ®Þnh vïng t¹m chiÕm, v¬ vÐt søc ngðêi ; søc cña cña nh©n d©n ta ®Ó t¨ng cðêng lùc lðîng cña chóng.

_ §¸nh ph¸ hËu phð¬ng cña ta b»ng biÖt kÝch, thæ phØ, gi¸n ®iÖp, kÕt hîp oanh t¹c b»ng phi ph¸o víi chiÕn tranh t©m lÝ, chiÕn tranh kinh tÕ.

KÕ ho¹ch §ê L¸t ®¬ T¸txinhi ® ®ða cuéc chiÕn tranh x©m lðîc cña Ph¸p ë §«ng Dð¬ng lªn quy m« lín, lµm cho cuéc kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n ta, nhÊt lµ ë vïng sau lðng ®Þch, trë nªn khã kh¨n, phøc t¹p. ?

Tr×nh bµy ©m mðu vµ hµnh ®éng míi cña Ph¸p _ MÜ tõ sau thÊt b¹i ë chiÕn dÞch Biªn giíi thu _ ®«ng n¨m 1950.

II _ §¹i héi ®¹i biÓu lÇn thø II cña §¶ng (2 _ 1951)

Tõ ngµy 11 ®Õn ngµy 19 _ 2 _ 1951, §¹i héi ®¹i biÓu lÇn thø II cña §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng häp ë x Vinh Quang, huyÖn Chiªm Ho¸ (Tuyªn Quang). Dù §¹i héi cã 158 ®¹i biÓu chÝnh thøc, 53 ®¹i biÓu dù khuyÕt, thay mÆt cho h¬n 76 v¹n ®¶ng viªn. §¹i héi th«ng qua hai b¶n b¸o c¸o quan träng :

"B¸o c¸o ChÝnh trÞ" do Chñ tÞch Hå ChÝ Minh tr×nh bµy ® tæng kÕt kinh nghiÖm cña §¶ng qua c¸c chÆng ®ðêng lÞch sö ®Êu tranh oanh liÖt tõ ngµy ra ®êi, kh¼ng ®Þnh ®ðêng lèi kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p cña §¶ng.

B¸o ço "Bµn vÒ çch m¹ng ViÖt Nam" do Tæng BÝ thð Trðêng Chinh tr×nh bµy nªu râ nhiÖm vô c¬ b¶n cña çch m¹ng ViÖt Nam lµ ®¸nh ®uæi bän ®Õ quèc x©m lðîc, giµnh ®éc lËp vµ thèng nhÊt hoµn toµn cho d©n téc, xo¸ bá nh÷ng tµn tÝch phong kiÕn vµ nöa phong kiÕn, lµm cho ngðêi cµy cã ruéng, ph¸t triÓn chÕ ®é d©n chñ nh©n d©n, g©y c¬ së cho chñ nghÜa x héi ë ViÖt Nam. 192

H×nh 61. §¹i héi ®¹i biÓu lÇn thø II cña §¶ng (2 _ 1951)

§¹i héi quyÕt ®Þnh t¸ch §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng ®Ó thµnh lËp ë ViÖt Nam, Lµo, Campuchia mçi nðíc mét §¶ng M¸c _ Lªnin riªng, cã cð¬ng lÜnh phï hîp víi ®Æc ®iÓm ph¸t triÓn cña tõng d©n téc. ë ViÖt Nam, §¹i héi quyÕt ®Þnh ®ða §¶ng ra ho¹t ®éng c«ng khai, víi tªn míi lµ §¶ng Lao ®éng ViÖt Nam, tiÕp tôc ®¶m nhiÖm sø mÖnh lÞch sö l nh ®¹o cuéc kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n ViÖt Nam.

§¹i héi th«ng qua Tuyªn ng«n, ChÝnh cð¬ng, §iÒu lÖ míi ; quyÕt ®Þnh xuÊt b¶n b¸o Nh©n d©n, c¬ quan ng«n luËn cña Trung ð¬ng §¶ng.

§¹i héi bÇu ra Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng vµ Bé ChÝnh trÞ. Hå ChÝ Minh ®ðîc bÇu lµm Chñ tÞch §¶ng, Trðêng Chinh ®ðîc bÇu l¹i lµm Tæng BÝ thð cña §¶ng.

§¹i héi ®¹i biÓu lÇn thø II lµ mèc ®¸nh dÊu bðíc ph¸t triÓn míi trong qu¸ tr×nh l nh ®¹o vµ trðëng thµnh cña §¶ng ta, lµ "§¹i héi kh¸ng chiÕn th¾ng lîi". ?

Nªu nh÷ng quyÕt ®Þnh chÝnh vµ ý nghÜa lÞch sö cña §¹i héi ®¹i biÓu lÇn thø II cña §¶ng (2 _ 1951).

193

III _ hËu phð¬ng kh¸ng chiÕn ph¸t triÓn mäi mÆt

1. VÒ chÝnh trÞ

Tõ ngµy 3 ®Õn ngµy 7 _ 3 _ 1951, ® diÔn ra §¹i héi toµn quèc thèng nhÊt MÆt trËn ViÖt Minh vµ Héi Liªn ViÖt thµnh mét mÆt trËn duy nhÊt, lÊy tªn lµ MÆt trËn Liªn hiÖp quèc d©n ViÖt Nam (MÆt trËn Liªn ViÖt), do T«n §øc Th¾ng lµm Chñ tÞch, Hå ChÝ Minh lµm Chñ tÞch danh dù.

H×nh 62. C¸c ®¹i biÓu dù §¹i héi thèng nhÊt MÆt trËn ViÖt Minh _ Liªn ViÖt (1951)

Ngµy 11 _ 3 _ 1951, MÆt trËn Liªn ViÖt, MÆt trËn Kh¬me Itxar¾c, MÆt trËn Lµo Itxala häp Héi nghÞ ®¹i biÓu ®Ó thµnh lËp Liªn minh nh©n d©n ViÖt _ Miªn _ Lµo. Liªn minh thµnh lËp ® t¨ng cðêng h¬n n÷a t×nh ®oµn kÕt gi÷a nh©n d©n ba nðíc trong cuéc ®Êu tranh chèng kÎ thï chung lµ thùc d©n Ph¸p vµ can thiÖp MÜ.

Phong trµo thi ®ua yªu nðíc ngµy cµng ¨n s©u, lan réng trong çc ngµnh, çc giíi, lµm n¶y në nhiÒu ®¬n vÞ, ç nh©n ðu tó. Ngµy 1 _ 5 _ 1952, §¹i héi ChiÕn sÜ thi ®ua vµ Çn bé gð¬ng mÉu toµn quèc lÇn thø nhÊt ® tæng kÕt, biÓu dð¬ng thµnh tÝch cña phong trµo thi ®ua yªu nðíc vµ bÇu chän 7 anh hïng : Cï ChÝnh Lan, La V¨n CÇu, NguyÔn Quèc TrÞ, NguyÔn ThÞ Chiªn, Ng« Gia Kh¶m, TrÇn §¹i NghÜa, Hoµng Hanh.

194

2. VÒ kinh tÕ

N¨m 1952, ChÝnh phñ më cuéc vËn ®éng lao ®éng s¶n xuÊt vµ thùc hµnh tiÕt kiÖm. Cuéc vËn ®éng ® l«i cuèn mäi ngµnh, mäi giíi tham gia. N¨m 1953, vïng tù do vµ vïng c¨n cø du kÝch tõ Liªn khu IV trë ra ® s¶n xuÊt ®ðîc 2 757 000 tÊn thãc vµ h¬n 650 000 tÊn hoa mµu. S¶n xuÊt thñ c«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp vÒ c¬ b¶n ®¸p øng ®ðîc nh÷ng nhu cÇu vÒ c«ng cô s¶n xuÊt vµ nh÷ng mÆt hµng thiÕt yÕu cña ®êi sèng. N¨m 1953, ta s¶n xuÊt ®ðîc 3 500 tÊn vò khÝ ®¹n dðîc, cung cÊp t¹m ®ñ cho bé ®éi vÒ thuèc men, qu©n trang, qu©n dông. §i ®«i víi ®Èy m¹nh s¶n xuÊt, ChÝnh phñ ®Ò ra nh÷ng chÝnh s¸ch nh»m chÊn chØnh chÕ ®é thuÕ kho¸, x©y dùng nÒn tµi chÝnh, ng©n hµng vµ thð¬ng nghiÖp.

§Ó båi dðìng søc d©n, nhÊt lµ n«ng d©n, ®Çu n¨m 1953 §¶ng vµ ChÝnh phñ quyÕt ®Þnh ph¸t ®éng quÇn chóng triÖt ®Ó gi¶m t« vµ c¶i c¸ch ruéng ®Êt.

Tõ th¸ng 4 _ 1953 ®Õn th¸ng 7 _ 1954, ta thùc hiÖn 5 ®ît gi¶m t« vµ 1 ®ît c¶i c¸ch ruéng ®Êt ë 53 x thuéc vïng tù do Th¸i Nguyªn, Thanh Ho¸.

§Õn cuèi n¨m 1953, tõ Liªn khu IV trë ra, chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng ® t¹m cÊp cho n«ng d©n 184 000 hÐcta ruéng ®Êt.

3. VÒ v¨n ho¸, gi¸o dôc, y tÕ

Ta tiÕp tôc cuéc c¶i c¸ch gi¸o dôc (tõ n¨m 1950) thùc hiÖn theo ba phð¬ng ch©m : phôc vô kh¸ng chiÕn, phôc vô d©n sinh, phôc vô s¶n xuÊt, g¾n nhµ trðêng víi ®êi sèng x héi.

TÝnh ®Õn n¨m 1952, ë c¸c liªn khu ViÖt B¾c, III, IV vµ V ®· cã trªn 1 triÖu häc sinh phæ th«ng. Phong trµo B×nh d©n häc vô ®¹t kÕt qu¶ tèt, ®Õn n¨m 1952 cã kho¶ng 14 triÖu ngðêi tho¸t n¹n mï ch÷ ; c«ng t¸c bæ tóc v¨n ho¸, ®Õn th¸ng 9 _ 1953, ®· cã 10 450 líp häc víi 335 946 häc viªn.

V¨n nghÖ sÜ h¨ng h¸i th©m nhËp mäi mÆt cña ®êi sèng, chiÕn ®Êu vµ s¶n xuÊt, thùc hiÖn lêi d¹y cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh "Kh¸ng chiÕn ho¸ v¨n ho¸ vµ v¨n ho¸ ho¸ kh¸ng chiÕn". C«ng t¸c vËn ®éng vÖ sinh phßng bÖnh, thùc hiÖn ®êi sèng míi, bµi trõ mª tÝn dÞ ®oan ngµy cµng mang tÝnh chÊt quÇn chóng réng lín. C«ng t¸c ch¨m lo søc khoÎ cho nh©n d©n ®ðîc coi träng. BÖnh viÖn, bÖnh x¸, phßng y tÕ, tr¹m cøu thð¬ng ®ðîc x©y dùng nhiÒu n¬i. ?

Tõ sau chiÕn th¾ng Biªn giíi thu _ ®«ng n¨m 1950 ®Õn trðíc ®«ng _ xu©n 1953 _ 1954, hËu phð¬ng kh¸ng chiÕn ®q ph¸t triÓn nhð thÕ nµo trªn c¸c mÆt chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, gi¸o dôc, y tÕ ?

195

IV _ Nh÷ng chiÕn dÞch tiÕn c«ng gi÷ v÷ng quyÒn chñ ®éng trªn chiÕn trðêng

1. C¸c chiÕn dÞch ë trung du vµ ®ång b»ng B¾c Bé (cuèi n¨m 1950 ®Õn gi÷a n¨m 1951)

§Ó gi÷ v÷ng quyÒn chñ ®éng chiÕn lðîc trªn chiÕn trðêng chÝnh B¾c Bé vµ ®Èy ®Þch lïi s©u vµo thÕ bÞ ®éng ®èi phã, trong thêi gian tõ cuèi n¨m 1950 ®Õn gi÷a n¨m 1951, qu©n ta liªn tôc më 3 chiÕn dÞch : chiÕn dÞch TrÇn Hðng §¹o (chiÕn dÞch Trung du), chiÕn dÞch Hoµng Hoa Th¸m (chiÕn dÞch §ðêng sè 18) vµ chiÕn dÞch Quang Trung (chiÕn dÞch Hµ _ Nam _ Ninh). §©y lµ nh÷ng chiÕn dÞch tiÕn c«ng quy m« lín cña qu©n ta ®¸nh vµo phßng

tuyÕn kiªn cè cña ®Þch ë trung du vµ ®ång b»ng, ®· lo¹i khái vßng chiÕn ®Êu

nhiÒu sinh lùc ®Þch, ph¸ vì tõng m¶ng kÕ ho¹ch b×nh ®Þnh cña chóng. Tuy nhiªn, do nhiÒu nguyªn nh©n vµ do lùa chän ®Þa bµn 3 chiÕn dÞch chða phï hîp víi kh¶ n¨ng t¸c chiÕn cña bé ®éi ta, mµ cã lîi cho ®Þch, nªn kÕt qu¶ chiÕn ®Êu bÞ h¹n chÕ.

Víi phð¬ng ch©m chiÕn lðîc "§¸nh ch¾c th¾ng" vµ phð¬ng hðíng chiÕn lðîc "Tr¸nh chç m¹nh, ®¸nh chç yÕu", ta chñ trð¬ng më nh÷ng chiÕn dÞch tiÕp theo ë rõng nói.

2. ChiÕn dÞch Hoµ B×nh ®«ng _ xu©n 1951 _ 1952

Hoµ B×nh lµ cöa ngâ nèi liÒn vïng tù do víi vïng ®ång b»ng B¾c Bé qua Chî BÕn, lµ m¹ch m¸u giao th«ng gi÷a ViÖt B¾c víi Liªn khu IV.

Ngµy 9 _ 11 _ 1951, §ê L¸t ®¬ T¸txinhi sö dông mét lùc lðîng lín qu©n c¬ ®éng tiÕn ®¸nh Chî BÕn, ®Õn ngµy 14 _ 11 ®¸nh chiÕm khu vùc Hoµ B×nh.

Nh»m tiªu diÖt sinh lùc ®Þch ë Hoµ B×nh, ph¸ kÕ ho¹ch b×nh ®Þnh cña chóng ë ®ång b»ng B¾c Bé vµ ®Èy m¹nh phong trµo chiÕn tranh du kÝch cña ta, tõ gi÷a th¸ng 11 _ 1951 ®Õn cuèi th¸ng 2 _ 1952, ta më chiÕn dÞch ph¶n c«ng vµ tiÕn c«ng ®Þch ë Hoµ B×nh.

ChiÕn dÞch Hoµ B×nh kÕt thóc sau h¬n 3 th¸ng. Ta gi¶i phãng hoµn toµn khu vùc Hoµ B×nh _ S«ng §µ réng 2 000 km2 víi 15 v¹n d©n. C¸c c¨n cø du kÝch cña ta ®ðîc më réng, nèi liÒn tõ B¾c Giang xuèng B¾c Ninh tíi s¸t §ðêng sè 5, qua Hðng Yªn, H¶i Dð¬ng, Th¸i B×nh, Nam §Þnh, Ninh B×nh.

196

3. ChiÕn dÞch T©y B¾c thu _ ®«ng n¨m 1952

T©y B¾c lµ vïng chiÕn lðîc quan träng, bÞ ®Þch chiÕm ®ãng, tõ ®ã chóng uy hiÕp c¨n cø ViÖt B¾c cña ta vµ che chë cho vïng Thðîng Lµo cña chóng.

Tõ ngµy 14 _ 10 ®Õn ngµy 10 _ 12 _ 1952, ta më chiÕn dÞch T©y B¾c. Cuéc chiÕn ®Êu diÔn ra ¸c liÖt ë Méc Ch©u, ThuËn Ch©u, Lai Ch©u, S¬n La, Yªn B¸i.

KÕt thóc chiÕn dÞch, ta ® gi¶i phãng 28 000 km2 víi 25 v¹n d©n, gåm toµn tØnh NghÜa Lé, gÇn hÕt tØnh S¬n La (trõ Nµ S¶n), bèn huyÖn ë Lai Ch©u, hai huyÖn ë Yªn B¸i, ph¸ mét phÇn ©m mðu lËp "xø Th¸i tù trÞ" cña ®Þch.

4. ChiÕn dÞch Thðîng Lµo xu©n _ hÌ n¨m 1953

Thðîng Lµo lµ vïng chiÕn lðîc quan träng, lµ hËu phð¬ng an toµn cña ®Þch. Sau thÊt b¹i ë T©y B¾c (ViÖt Nam), ®Þch t¨ng cðêng phßng thñ ë ®©y.

§Çu n¨m 1953, Trung ð¬ng §¶ng vµ ChÝnh phñ ta cïng ChÝnh phñ kh¸ng chiÕn Lµo vµ MÆt trËn Itxala tho¶ thuËn më chiÕn dÞch Thðîng Lµo, nh»m tiªu diÖt sinh lùc ®Þch, gi¶i phãng ®Êt ®ai, ®Èy m¹nh cuéc kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n Lµo.

ChiÕn dÞch diÔn ra tõ ngµy 8 _ 4 ®Õn ngµy 18 _ 5 _ 1953. Liªn qu©n ViÖt _ Lµo ® gi¶i phãng toµn bé tØnh SÇm Nða, mét phÇn tØnh Xiªng Kho¶ng vµ tØnh Phongxal× víi trªn 30 v¹n d©n.

Phèi hîp víi chiÕn trðêng chÝnh B¾c Bé, tõ n¨m 1951 ®Õn n¨m 1953, ë c¸c chiÕn trðêng Trung Bé vµ Nam Bé, qu©n d©n ta ® tËn dông c¸c h×nh thøc chiÕn tranh du kÝch, tiªu diÖt, tiªu hao nhiÒu sinh lùc ®Þch, ph¸ huû nhiÒu tæ chøc tÒ nguþ vµ nhiÒu c¬ së kinh tÕ cña chóng. ?

Chøng minh thÕ chñ ®éng ®¸nh ®Þch trªn chiÕn trðêng chÝnh B¾c Bé cña qu©n ta vÉn ®ðîc gi÷ v÷ng sau chiÕn th¾ng Biªn giíi thu _ ®«ng n¨m 1950 ®Õn trðíc ®«ng _ xu©n 1953 _ 1954.

C©u hái Vµ BµI TËP

1. T¹i sao nãi sau chiÕn th¾ng Biªn giíi thu _ ®«ng n¨m 1950 cuéc kh¸ng chiÕn cña ta bðíc sang giai ®o¹n ph¸t triÓn ?

2. LËp niªn biÓu nh÷ng th¾ng lîi tiªu biÓu cña qu©n d©n ta trªn c¸c mÆt trËn qu©n sù, chÝnh trÞ _ ngo¹i giao, kinh tÕ _ tµi chÝnh trong kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p tõ sau thu _ ®«ng n¨m 1950 ®Õn trðíc ®«ng _ xu©n 1953 _ 1954.

197

cuéc kh¸ng chiÕn toµn quèc chèng thùc d©n ph¸p kÕt thóc (1953 _ 1954) Bðíc vµo ®«ng _ xu©n 1953 _ 1954, Ph¸p _ MÜ ©m mðu giµnh mét th¾ng lîi qu©n sù quyÕt ®Þnh nh»m "kÕt thóc chiÕn tranh trong danh dù" ; qu©n ta më cuéc TiÕn c«ng chiÕn lðîc §«ng _ Xu©n 1953 _ 1954 víi ®Ønh cao lµ chiÕn dÞch lÞch sö §iÖn Biªn Phñ. ChiÕn th¾ng §iÖn Biªn Phñ ®· buéc thùc d©n Ph¸p kÝ HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬ n¨m 1954 vÒ chÊm døt chiÕn tranh, lËp l¹i hoµ b×nh ë §«ng Dð¬ng.

I _ ¢m mðu míi cña Ph¸p _ MÜ ë §«ng Dð¬ng : KÕ ho¹ch Nava

Tr¶i qua 8 n¨m kh¸ng chiÕn vµ kiÕn quèc, lùc lðîng kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n ta lín m¹nh ®¸ng kÓ.

Tðíng Nava nhËn xÐt : "ViÖt Minh lµ mét quèc gia râ rÖt. Hä cã chÝnh quyÒn, ¶nh hðëng cña hä lan c¶ vµo vïng kiÓm so¸t cña qu©n ®éi viÔn chinh. T¹i ®ã hä tuyÓn ®ðîc ngðêi, thu ®ðîc thuÕ, thùc hiÖn ®ðîc c¸c chÝnh s¸ch, mua ®ðîc c¸c thø cÇn thiÕt cho chiÕn tranh. Tõ n¨m 1945 ®Õn nay, hä chØ cã mét ChÝnh phñ Hå ChÝ Minh, chØ cã mét tðíng Tæng tð lÖnh Vâ Nguyªn Gi¸p, trong khi nðíc Ph¸p ®· 19 lÇn thay ®æi chÝnh phñ vµ 7 lÇn thay ®æi chØ huy..."(1).

Trong khi ®ã, phÝa Ph¸p bÞ thiÖt h¹i ngµy cµng nÆng nÒ ; ®Õn n¨m 1953, bÞ lo¹i khái vßng chiÕn ®Êu h¬n 39 v¹n qu©n vµ tiªu tèn h¬n 2 000 tØ phr¨ng. Vïng chiÕm ®ãng bÞ thu hÑp. Qu©n Ph¸p trªn chiÕn trðêng ngµy cµng ®i vµo thÕ phßng ngù, bÞ ®éng. Trðíc t×nh thÕ bÞ sa lÇy vµ thÊt b¹i cña Ph¸p, MÜ can thiÖp s©u vµo cuéc chiÕn tranh §«ng Dð¬ng, Ðp Ph¸p ph¶i kÐo dµi vµ më réng chiÕn tranh, tÝch cùc chuÈn bÞ thay thÕ Ph¸p.

Ngµy 7 _ 5 _ 1953, víi sù tho¶ thuËn cña MÜ, ChÝnh phñ Ph¸p cö tðíng Nava lµm Tæng chØ huy qu©n ®éi viÔn chinh Ph¸p ë §«ng Dð¬ng (thay tðíng Xal¨ng). Nava ®Ò ra kÕ ho¹ch qu©n sù víi hi väng trong 18 th¸ng giµnh lÊy mét th¾ng lîi quyÕt ®Þnh ®Ó "kÕt thóc chiÕn tranh trong danh dù".

(1) Henri Navarre, Agonie de l'Indochine. Plon, Paris 1958. TrÝch l¹i trong TiÕng sÊm §iÖn Biªn Phñ, NXB Qu©n ®éi nh©n d©n, H., 1984, tr. 49.

198

KÕ ho¹ch Nava ®ðîc chia thµnh hai bðíc :

Bðíc thø nhÊt, trong thu _ ®«ng n¨m 1953 vµ xu©n n¨m 1954, gi÷ thÕ phßng ngù chiÕn lðîc ë B¾c Bé, tÊn c«ng chiÕn lðîc ®Ó b×nh ®Þnh Trung Bé vµ Nam §«ng Dð¬ng, giµnh lÊy nguån nh©n lùc, vËt lùc ; xo¸ bá vïng tù do Liªn khu V, ®ång thêi ra søc më réng nguþ qu©n, tËp trung binh lùc, x©y dùng ®éi qu©n c¬ ®éng chiÕn lðîc m¹nh.

Bðíc thø hai, tõ thu _ ®«ng n¨m 1954, chuyÓn lùc lðîng ra chiÕn trðêng B¾c Bé, thùc hiÖn tiÕn c«ng chiÕn lðîc, cè giµnh th¾ng lîi qu©n sù quyÕt ®Þnh, buéc ta ph¶i ®µm ph¸n víi nh÷ng ®iÒu kiÖn cã lîi cho chóng nh»m kÕt thóc chiÕn tranh.

§Ó thùc hiÖn kÕ ho¹ch Nava, thùc d©n Ph¸p t¨ng thªm ë §«ng Dð¬ng 12 tiÓu ®oµn bé binh ®ða tõ Ph¸p, B¾c Phi, ®ång thêi xin MÜ t¨ng thªm viÖn trî qu©n sù (t¨ng gÊp ®«i so víi trðíc, chiÕm tíi 73% chi phÝ chiÕn tranh ë §«ng Dð¬ng), ra søc t¨ng cðêng nguþ qu©n, ®ða lùc lðîng nµy lªn ®Õn 334 000 qu©n vµo ®Çu n¨m 1954.

Tõ thu _ ®«ng n¨m 1953, Nava tËp trung lùc lðîng qu©n c¬ ®éng ë ®ång b»ng B¾c Bé lªn ®Õn 44 tiÓu ®oµn (trong tæng sè 84 tiÓu ®oµn toµn §«ng Dð¬ng), tiÕn hµnh nh÷ng cuéc cµn quÐt b×nh ®Þnh vïng chiÕm ®ãng, më réng ho¹t ®éng thæ phØ, biÖt kÝch ë vïng rõng nói biªn giíi phÝa B¾c, më cuéc tiÕn c«ng lín vµo Ninh B×nh, Thanh Ho¸ (10 _ 1953)... ®Ó ph¸ kÕ ho¹ch tiÕn c«ng cña ta.

Thñ tðíng Ph¸p Lanien nãi : "KÕ ho¹ch Nava ch¼ng nh÷ng ®ðîc ChÝnh phñ Ph¸p mµ c¶ nh÷ng ngðêi b¹n MÜ cïng t¸n thµnh. Nã cho phÐp hi väng ®ñ mäi ®iÒu"(1).

¢m mðu míi cña Ph¸p _ MÜ ë §«ng Dð¬ng khi bðíc vµo ®«ng _ xu©n 1953 _ 1954 nhð thÕ nµo ?

II _ Cuéc tiÕn c«ng chiÕn lðîc §«ng _ Xu©n 1953 _ 1954 vµ chiÕn dÞch §iÖn Biªn Phñ n¨m 1954

1. Cuéc TiÕn c«ng chiÕn lðîc §«ng _ Xu©n 1953 _ 1954

Cuèi th¸ng 9 _ 1953, Bé ChÝnh trÞ Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng §¶ng häp ë ViÖt B¾c ®Ó bµn vÒ kÕ ho¹ch qu©n sù §«ng _ Xu©n 1953 _ 1954.

(1) §ç ThiÖn _ §inh Kim Kh¸nh, TiÕng sÊm §iÖn Biªn Phñ, S®d, tr. 61.

199

N¾m v÷ng nhiÖm vô tiªu diÖt ®Þch lµ chÝnh, phð¬ng hðíng chiÕn lðîc cña ta trong ®«ng _ xu©n 1953 _ 1954 lµ : "TËp trung lùc lðîng më nh÷ng cuéc tiÕn c«ng vµo nh÷ng hðíng quan träng vÒ chiÕn lðîc mµ ®Þch tð¬ng ®èi yÕu, nh»m tiªu diÖt mét bé phËn sinh lùc ®Þch, gi¶i phãng ®Êt ®ai, ®ång thêi buéc chóng ph¶i bÞ ®éng ph©n t¸n lùc lðîng ®èi phã víi ta trªn nh÷ng ®Þa bµn xung yÕu mµ chóng kh«ng thÓ bá, do ph¶i ph©n t¸n lùc lðîng mµ t¹o ra cho ta nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi míi ®Ó tiªu diÖt thªm tõng bé phËn sinh lùc cña chóng"(1). Thùc hiÖn quyÕt ®Þnh cña Bé ChÝnh trÞ, trong ®«ng _ xu©n 1953 _ 1954, qu©n ta më mét lo¹t chiÕn dÞch tiÕn c«ng ®Þch ë hÇu kh¾p c¸c chiÕn trðêng §«ng Dð¬ng.

Ngµy 10 _ 12 _ 1953, mét bé phËn qu©n chñ lùc cña ta tiÕn c«ng thÞ x Lai Ch©u, lo¹i khái vßng chiÕn ®Êu 24 ®¹i ®éi ®Þch, gi¶i phãng Lai Ch©u (trõ §iÖn Biªn Phñ).

Nava buéc ph¶i ®ða 6 tiÓu ®oµn c¬ ®éng tõ ®ång b»ng B¾c Bé t¨ng cðêng cho §iÖn Biªn Phñ. Sau ®ång b»ng B¾c Bé, §iÖn Biªn Phñ trë thµnh n¬i tËp trung binh lùc thø hai cña Ph¸p.

§Çu th¸ng 12 _ 1953, liªn qu©n Lµo _ ViÖt më cuéc tiÕn c«ng ®Þch ë Trung Lµo, tiªu diÖt nhiÒu sinh lùc ®Þch, gi¶i phãng 4 v¹n km2 vµ thÞ x Thµ KhÑt ; bao v©y uy hiÕp XavannakhÐt vµ c¨n cø Xªn«. Nava buéc ph¶i t¨ng cðêng lùc lðîng cho Xªn« vµ Xªn« trë thµnh n¬i tËp trung binh lùc thø ba cña Ph¸p.

Cuèi th¸ng 1 _ 1954, liªn qu©n Lµo _ ViÖt tiÕn c«ng ®Þch ë Thðîng Lµo, gi¶i phãng lðu vùc s«ng NËm Hu, toµn tØnh Phongxal×, c¨n cø kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n Lµo ®ðîc më réng thªm gÇn 1 v¹n km2. Nava véi dïng ®ðêng hµng kh«ng ®ða qu©n tõ ®ång b»ng B¾c Bé t¨ng cðêng cho Lu«ng Phabang vµ Mðêng Sµi. Lu«ng Phabang vµ Mðêng Sµi trë thµnh n¬i tËp trung binh lùc thø tð cña Ph¸p.

§Çu th¸ng 2 _ 1954, qu©n ta tiÕn c«ng ®Þch ë B¾c T©y Nguyªn, lo¹i khái vßng chiÕn ®Êu 2 000 ®Þch, gi¶i phãng toµn tØnh Kon Tum, mét vïng réng lín víi 20 v¹n d©n ; bao v©y, uy hiÕp Pl©yku. Ph¸p buéc ph¶i bá dë cuéc tiÕn c«ng Tuy Hoµ (Phó Yªn) ®Ó t¨ng cðêng lùc lðîng cho Pl©yku vµ Pl©yku trë thµnh n¬i tËp trung binh lùc thø n¨m cña Ph¸p.

Phèi hîp víi mÆt trËn chÝnh khi qu©n chñ lùc ®Þch bÞ giam ch©n vµ ph©n t¸n nhiÒu n¬i, t¹i c¸c vïng sau lðng ®Þch, phong trµo chiÕn tranh du kÝch ph¸t triÓn m¹nh. (1) Vâ Nguyªn Gi¸p, §iÖn Biªn Phñ, NXB Qu©n ®éi nh©n d©n, H., 1964, tr. 47.

200

Hßn Khoai

H×nh 63. Lðîc ®å h×nh th¸i chiÕn trðêng trong §«ng _ Xu©n 1953 _ 1954.

201

ë Nam Bé, c¸c tiÓu ®oµn chñ lùc khu, chñ lùc tØnh tiÕn vµo vïng t¹m chiÕm ®Ó tiªu diÖt ®Þch, ®Èy m¹nh phong trµo ®Êu tranh cña nh©n d©n kÕt hîp víi ®Þch vËn. S©n bay T©n S¬n NhÊt bÞ tËp kÝch lµm næ hµng tr¨m tÊn bom. H¬n 1 000 ®ån tr¹i, th¸p canh ®Þch bÞ diÖt vµ bøc rót.

ë Nam Trung Bé, chiÕn tranh du kÝch ph¸t triÓn m¹nh, bao v©y bøc rót hµng lo¹t cø ®iÓm, ®ån bèt ®Þch, gi¶i phãng nhiÒu vïng réng lín nhð §iÖn Bµn (Qu¶ng Nam) víi 4 v¹n d©n ; vïng Hßn Khãi vµ T©y B¾c Kh¸nh Hoµ ; huyÖn T¸nh Linh vµ Lð¬ng S¬n (B×nh ThuËn).

ë B×nh _ TrÞ _ Thiªn, qu©n ta ho¹t ®éng m¹nh trªn §ðêng sè 9, ph¸ huû nhiÒu cÇu cèng, tiªu diÖt vµ bøc rót 6 vÞ trÝ ®Þch, gi¶i phãng huyÖn Hðíng Ho¸. Trªn ®ðêng s¾t vµ §ðêng sè 1, nhiÒu ®oµn tµu, xe cña ®Þch bÞ diÖt.

ë ®ång b»ng B¾c Bé, phßng tuyÕn s«ng §¸y cña ®Þch bÞ ph¸ vì, çc c¨n cø cña ta ë hai bªn bê s«ng Hång ®ðîc më réng. Du kÝch tiÕn hµnh tËp kÝch ®Þch trªn tuyÕn ®ðêng Hµ Néi _ H¶i Phßng, ph¸ huû nhiÒu tµu, xe. Çc ®« thÞ, ngay c¶ Hµ Néi, bÞ qu©n ta tiÕn c«ng ; çc s©n bay Çt Bi (H¶i Phßng), Gia L©m (Hµ Néi) còng bÞ qu©n ta tËp kÝch, ph¸ huû nhiÒu m¸y bay.

Th¾ng lîi trong ®«ng _ xu©n 1953 _ 1954 ® chuÈn bÞ vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn cho qu©n d©n ta më cuéc tiÕn c«ng quyÕt ®Þnh vµo tËp ®oµn cø ®iÓm §iÖn Biªn Phñ.

2. ChiÕn dÞch lÞch sö §iÖn Biªn Phñ (1954)

§iÖn Biªn Phñ lµ mét thung lòng réng lín n»m ë phÝa t©y rõng nói T©y B¾c, gÇn biªn giíi víi Lµo, cã vÞ trÝ chiÕn lðîc then chèt ë §«ng Dð¬ng vµ c¶ ë §«ng Nam ¸, nªn Ph¸p cè n¾m gi÷. Nava tËp trung mäi cè g¾ng ®Ó x©y dùng §iÖn Biªn Phñ thµnh tËp ®oµn cø ®iÓm m¹nh nhÊt ë §«ng Dð¬ng.

Tæng sè binh lùc ®Þch ë ®©y lóc cao nhÊt cã tíi 16 200 qu©n, gåm 12 tiÓu ®oµn vµ 7 ®¹i ®éi bé binh, 3 tiÓu ®oµn ph¸o binh, 1 tiÓu ®oµn c«ng binh, 1 ®¹i ®éi t¨ng, 1 ®¹i ®éi vËn t¶i, 1 phi ®éi 12 m¸y bay.

§Þch bè trÝ thµnh ba ph©n khu : ph©n khu B¾c gåm c¸c cø ®iÓm §éc LËp, B¶n KÐo ; ph©n khu Trung t©m ë ngay gi÷a Mðêng Thanh, n¬i ®Æt së chØ huy, cã trËn ®Þa ph¸o, kho hËu cÇn, s©n bay, tËp trung 2/3 lùc lðîng ; ph©n khu Nam ®Æt t¹i Hång Cóm, cã trËn ®Þa ph¸o, s©n bay. Tæng céng c¶ ba ph©n khu cã 49 cø ®iÓm.

202

Trong khi qu©n ta më chiÕn dÞch tiÕn c«ng Lai Ch©u (10 _ 12 _ 1953), Nava véi t¨ng cðêng lùc lðîng cho §iÖn Biªn Phñ ®Ó "cøu nguy Lai Ch©u", "b¶o vÖ Thðîng Lµo". §ã lµ mét hµnh ®éng ngoµi dù tÝnh cña kÕ ho¹ch Nava. Nhðng do vÞ trÝ chiÕn lðîc quan träng cña §iÖn Biªn Phñ ®èi víi B¾c §«ng Dð¬ng, Nava tËp trung x©y dùng §iÖn Biªn Phñ thµnh mét "c¸i bÉy hiÓm ¸c", mét "c¸i m¸y nghiÒn khæng lå".

§Çu th¸ng 12 _ 1953, Bé ChÝnh trÞ Trung ð¬ng §¶ng häp th«ng qua kÕ ho¹ch t¸c chiÕn cña Bé Tæng tð lÖnh vµ quyÕt ®Þnh më chiÕn dÞch §iÖn Biªn Phñ. Môc tiªu cña chiÕn dÞch lµ tiªu diÖt lùc lðîng ®Þch ë ®©y, gi¶i phãng vïng T©y B¾c, t¹o ®iÒu kiÖn gi¶i phãng B¾c Lµo.

Ta ®· huy ®éng mét lùc lðîng lín chuÈn bÞ cho chiÕn dÞch, gåm 4 ®¹i ®oµn bé binh, 1 ®¹i ®oµn c«ng ph¸o vµ nhiÒu tiÓu ®oµn c«ng binh, th«ng tin, vËn t¶i, qu©n y... víi tæng sè kho¶ng 55 000 qu©n, hµng chôc ngh×n tÊn vò khÝ, ®¹n dðîc ; 27 000 tÊn g¹o... ; 628 « t« vËn t¶i, 11 800 thuyÒn bÌ, 21 000 xe ®¹p, hµng ngh×n xe ngùa, tr©u, bß v.v... chuyÓn ra mÆt trËn.

§Çu th¸ng 3 _ 1954, c«ng t¸c chuÈn bÞ mäi mÆt ® hoµn tÊt. Ngµy 13 _ 3 _ 1954, qu©n ta næ sóng më mµn cuéc tÊn c«ng tËp ®oµn cø ®iÓm §iÖn Biªn Phñ. Ngµy 15 _ 3 _ 1954, Trung ð¬ng §¶ng vµ Chñ tÞch Hå ChÝ Minh göi ®iÖn khen ngîi, ®éng viªn c¸n bé, chiÕn sÜ ngoµi mÆt trËn. Bøc ®iÖn cã ®o¹n viÕt : "ChiÕn dÞch nµy lµ mét chiÕn dÞch lÞch sö cña qu©n ®éi ta, ta ®¸nh th¾ng chiÕn dÞch nµy cã ý nghÜa qu©n sù vµ chÝnh trÞ quan träng"(1).

ChiÕn dÞch §iÖn Biªn Phñ ®ðîc chia lµm ba ®ît :

H×nh 64. Lðîc ®å diÔn biÕn chiÕn dÞch §iÖn Biªn Phñ (1954)

(1) Hå ChÝ Minh, Toµn tËp, TËp 7, S®d, tr. 226.

§ît 1, tõ ngµy 13 ®Õn ngµy 17 _ 3 _ 1954 : Qu©n ta tiÕn c«ng tiªu diÖt côm cø ®iÓm Him Lam vµ toµn bé ph©n khu B¾c. KÕt qu¶, ta lo¹i khái vßng chiÕn ®Êu gÇn 2 000 ®Þch. 203

§ît 2, tõ ngµy 30 _ 3 ®Õn ngµy 26 _ 4 _ 1954 : Qu©n ta ®ång lo¹t tiÕn c«ng c¸c cø ®iÓm phÝa ®«ng ph©n khu Trung t©m nhð E1, D1, C1, A1... Ta chiÕm phÇn lín c¸c cø ®iÓm cña ®Þch, t¹o thªm ®iÒu kiÖn ®Ó bao v©y, chia c¾t, khèng chÕ ®Þch. Sau ®ît nµy, MÜ khÈn cÊp viÖn trî cho Ph¸p vµ ®e do¹ nÐm bom nguyªn tö ë §iÖn Biªn Phñ ; ta kÞp thêi kh¾c phôc khã kh¨n vÒ tiÕp tÕ, n©ng cao quyÕt t©m giµnh th¾ng lîi.

§ît 3, tõ ngµy 1 _ 5 ®Õn ngµy 7 _ 5 _ 1954 : Qu©n ta ®ång lo¹t tiÕn c«ng ph©n khu Trung t©m vµ ph©n khu Nam, lÇn lðît tiªu diÖt c¸c cø ®iÓm ®Ò kh¸ng cßn l¹i cña ®Þch. ChiÒu 7 _ 5, qu©n ta ®¸nh vµo së chØ huy ®Þch. 17 giê 30 ngµy 7 _ 5 _ 1954, tðíng §ê Caxt¬ri _ ChØ huy trðëng _ cïng toµn bé Ban Tham mðu cña ®Þch ®Çu hµng vµ bÞ b¾t sèng.

H×nh 65. BiÓu tðîng chiÕn th¾ng §iÖn Biªn Phñ

C¸c chiÕn trðêng toµn quèc ® phèi hîp chÆt chÏ nh»m ph©n t¸n, tiªu hao, k×m ch©n ®Þch, t¹o ®iÒu kiÖn cho §iÖn Biªn Phñ giµnh th¾ng lîi.

ë B¾c Bé, bé ®éi Hµ Néi ®ét nhËp s©n bay Gia L©m ph¸ huû 18 m¸y bay. C¸c ®¬n vÞ bé ®éi ®Þa phð¬ng vµ d©n qu©n du kÝch lµm tª liÖt §ðêng sè 5, tiªu diÖt nhiÒu ®ån bèt vïng sau lðng ®Þch. Trong th¸ng 6 vµ ®Çu th¸ng 7 _ 1954, ®Þch buéc ph¶i rót khái ViÖt Tr×, Chî BÕn (Hoµ B×nh), Th¸i B×nh, Ph¸t DiÖm, Bïi Chu, Ninh B×nh, Nam §Þnh, Phñ LÝ. PhÇn lín ®ång b»ng B¾c Bé ®ðîc gi¶i phãng.

ë Trung Bé, qu©n d©n Liªn khu V chÆn ®øng ®ît tiÕn c«ng trong chiÕn dÞch ¸tl¨ng lÇn thø hai, diÖt gÇn 5 000 tªn ®Þch. Bé ®éi T©y Nguyªn ®¸nh m¹nh trªn c¸c §ðêng sè 14, 19 vµ tËp kÝch lÇn thø hai vµo thÞ x· Pl©yku, diÖt nhiÒu ®Þch.

204

ë Nam Bé, kÕt hîp víi c¸c cuéc tiÕn c«ng cña bé ®éi, nh©n d©n næi dËy võa uy hiÕp, võa lµm c«ng t¸c binh vËn, ®· bøc rót hoÆc diÖt hµng ngh×n ®ån bèt, th¸p canh cña ®Þch. Vïng gi¶i phãng më réng, nèi liÒn tõ miÒn §«ng sang miÒn T©y.

Cuéc TiÕn c«ng chiÕn lðîc §«ng _ Xu©n 1953 _ 1954 vµ chiÕn dÞch lÞch sö §iÖn Biªn Phñ ® toµn th¾ng. Qu©n d©n ta ® lo¹i khái vßng chiÕn ®Êu 128 200 ®Þch, thu 19 000 sóng c¸c lo¹i, b¾n r¬i vµ ph¸ huû 162 m¸y bay, 81 ®¹i b¸c, gi¶i phãng nhiÒu vïng réng lín trong c¶ nðíc. Riªng t¹i mÆt trËn §iÖn Biªn Phñ, ta ® lo¹i khái vßng chiÕn ®Êu 16 200 ®Þch, trong ®ã cã 1 thiÕu tðíng, h¹ 62 m¸y bay c¸c lo¹i, thu toµn bé vò khÝ, phð¬ng tiÖn chiÕn tranh.

Th¾ng lîi cña cuéc TiÕn c«ng chiÕn lðîc §«ng _ Xu©n 1953 _ 1954 vµ chiÕn dÞch lÞch sö §iÖn Biªn Phñ ® ®Ëp tan hoµn toµn kÕ ho¹ch Nava, gi¸ng ®ßn quyÕt ®Þnh vµo ý chÝ x©m lðîc cña thùc d©n Ph¸p, lµm xoay chuyÓn côc diÖn chiÕn tranh, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho cuéc ®Êu tranh ngo¹i giao cña ta giµnh th¾ng lîi. ?

_ Tr×nh bµy diÔn biÕn cuéc TiÕn c«ng chiÕn lðîc §«ng _ Xu©n 1953 _ 1954 cña qu©n d©n ta.

_ ChiÕn dÞch lÞch sö §iÖn Biªn Phñ ®q ®ðîc chuÈn bÞ vµ giµnh th¾ng lîi nhð thÕ nµo ? ý nghÜa cña chiÕn th¾ng §iÖn Biªn Phñ.

III _ HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬ n¨m 1954 vÒ ChÊm døt chiÕn tranh, lËp l¹i hoµ b×nh ë §«ng Dð¬ng

1. Héi nghÞ Gi¬nev¬

Bðíc vµo ®«ng _ xu©n 1953 _ 1954, ®ång thêi víi cuéc tiÕn c«ng qu©n sù, ta ®Èy m¹nh cuéc ®Êu tranh ngo¹i giao, më ra kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt b»ng con ®ðêng hoµ b×nh cuéc chiÕn tranh ë §«ng Dð¬ng.

Ngµy 26 _ 11 _ 1953, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh tuyªn bè : "NÕu thùc d©n Ph¸p tiÕp tôc cuéc chiÕn tranh x©m lðîc th× nh©n d©n ViÖt Nam tiÕp tôc cuéc chiÕn tranh ¸i quèc ®Õn th¾ng lîi cuèi cïng. Nhðng nÕu ChÝnh phñ Ph¸p ®· rót ®ðîc bµi häc trong cuéc chiÕn tranh mÊy n¨m nay, muèn ®i ®Õn ®×nh chiÕn ë ViÖt Nam b»ng c¸ch thð¬ng lðîng vµ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò ViÖt Nam theo lèi hoµ b×nh th× nh©n d©n vµ ChÝnh phñ ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ s½n sµng tiÕp ý muèn ®ã".(1)

(1) Hå ChÝ Minh, Toµn tËp, TËp 7, S®d, tr. 168.

205

Th¸ng 1 _ 1954, Héi nghÞ Ngo¹i trðëng bèn nðíc Liªn X«, MÜ, Anh, Ph¸p häp t¹i BÐclin ® tho¶ thuËn vÒ viÖc triÖu tËp mét héi nghÞ quèc tÕ ë Gi¬nev¬ ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò TriÒu Tiªn vµ lËp l¹i hoµ b×nh ë §«ng Dð¬ng.

Ngµy 8 _ 5 _ 1954, mét ngµy sau khi chiÕn dÞch §iÖn Biªn Phñ kÕt thóc, Héi nghÞ Gi¬nev¬ b¾t ®Çu th¶o luËn vÒ vÊn ®Ò lËp l¹i hoµ b×nh ë §«ng Dð¬ng. Ph¸i ®oµn ChÝnh phñ ta, do Phã Thñ tðíng Ph¹m V¨n §ång lµm Trðëng ®oµn, chÝnh thøc ®ðîc mêi häp.

Cuéc ®Êu tranh trªn bµn héi nghÞ diÔn ra gay g¾t vµ phøc t¹p, do lËp trðêng thiÕu thiÖn chÝ vµ ngoan cè cña Ph¸p _ MÜ. LËp trðêng cña ChÝnh phñ ta lµ ®×nh chØ chiÕn sù trªn toµn câi §«ng Dð¬ng, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò qu©n sù vµ chÝnh trÞ cïng lóc cho c¶ ba nðíc ViÖt Nam, Lµo, Campuchia trªn c¬ së t«n träng ®éc lËp, chñ quyÒn, thèng nhÊt vµ toµn vÑn l·nh thæ cña mçi nðíc ë §«ng Dð¬ng.

C¨n cø vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña cuéc kh¸ng chiÕn còng nhð so s¸nh lùc lðîng gi÷a ta víi Ph¸p vµ xu thÕ chung cña thÕ giíi lµ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò tranh chÊp b»ng thð¬ng lðîng, ViÖt Nam ® kÝ HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬ ngµy 21 _ 7 _ 1954.

H×nh 66. Toµn c¶nh Héi nghÞ Gi¬nev¬ vÒ §«ng Dð¬ng (1954)

206

Tr¶i qua 8 phiªn häp toµn thÓ vµ 23 phiªn häp hÑp, ngµy 21 _ 7 _ 1954, c¸c hiÖp ®Þnh ®×nh chØ chiÕn sù ë ViÖt Nam, Lµo, Campuchia ®ðîc kÝ kÕt. B¶n tuyªn bè cuèi cïng vÒ viÖc lËp l¹i hoµ b×nh ë §«ng Dð¬ng ®· ®ðîc ®¹i diÖn c¸c nðíc dù Héi nghÞ kÝ chÝnh thøc. §¹i diÖn MÜ kh«ng kÝ mµ ra tuyªn bè riªng cam kÕt t«n träng HiÖp ®Þnh nhðng kh«ng chÞu sù rµng buéc cña HiÖp ®Þnh.

2. HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬

HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬ n¨m 1954 vÒ §«ng Dð¬ng bao gåm c¸c v¨n b¶n : HiÖp ®Þnh ®×nh chØ chiÕn sù ë ViÖt Nam, Lµo, Campuchia ; B¶n tuyªn bè cuèi cïng cña Héi nghÞ vµ c¸c phô b¶n kh¸c... Néi dung HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬ quy ®Þnh :

_ C¸c nðíc tham dù Héi nghÞ cam kÕt t«n träng c¸c quyÒn d©n téc c¬ b¶n lµ ®éc lËp, chñ quyÒn, thèng nhÊt vµ toµn vÑn l nh thæ cña ba nðíc ViÖt Nam, Lµo, Campuchia ; cam kÕt kh«ng can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé cña ba nðíc.

_ C¸c bªn tham chiÕn thùc hiÖn ngõng b¾n, lËp l¹i hoµ b×nh trªn toµn §«ng Dð¬ng.

_ C¸c bªn tham chiÕn thùc hiÖn cuéc tËp kÕt, chuyÓn qu©n, chuyÓn giao khu vùc... + ë ViÖt Nam, qu©n ®éi nh©n d©n ViÖt Nam vµ qu©n ®éi viÔn chinh Ph¸p tËp kÕt ë hai miÒn B¾c _ Nam, lÊy vÜ tuyÕn 17 (däc theo s«ng BÕn H¶i _ Qu¶ng TrÞ) lµm giíi tuyÕn qu©n sù t¹m thêi cïng víi mét khu phi qu©n sù ë hai bªn giíi tuyÕn. + ë Lµo, lùc lðîng kh¸ng chiÕn tËp kÕt ë hai tØnh SÇm Nða vµ Phongxal×. + ë Campuchia, lùc lðîng kh¸ng chiÕn phôc viªn t¹i chç, kh«ng cã vïng tËp kÕt.

_ HiÖp ®Þnh cÊm viÖc ®ða qu©n ®éi, nh©n viªn qu©n sù, vò khÝ nðíc ngoµi vµo çc nðíc §«ng Dð¬ng. Çc nðíc ngoµi kh«ng ®ðîc ®Æt c¨n cø qu©n sù ë §«ng Dð¬ng. Çc nðíc §«ng Dð¬ng kh«ng ®ðîc tham gia bÊt cø khèi liªn minh qu©n sù nµo vµ kh«ng ®Ó cho nðíc kh¸c dïng l nh thæ cña m×nh vµo viÖc g©y chiÕn tranh hoÆc phôc vô cho môc ®Ých x©m lðîc.

_ ViÖt Nam tiÕn tíi thèng nhÊt b»ng cuéc tæng tuyÓn cö tù do trong c¶ nðíc, sÏ ®ðîc tæ chøc vµo th¸ng 7 _ 1956, dðíi sù kiÓm so¸t vµ gi¸m s¸t cña mét uû ban quèc tÕ (trong ®ã Ên §é lµm Chñ tÞch, cïng hai nðíc thµnh viªn lµ Ba Lan vµ Cana®a). _ Tr¸ch nhiÖm thi hµnh HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬ thuéc vÒ nh÷ng ngðêi kÝ HiÖp ®Þnh vµ nh÷ng ngðêi kÕ tôc hä.

HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬ n¨m 1954 vÒ §«ng Dð¬ng lµ v¨n b¶n ph¸p lÝ quèc tÕ ghi nhËn çc quyÒn d©n téc c¬ b¶n cña nh©n d©n çc nðíc §«ng Dð¬ng vµ ®ðîc çc cðêng quèc cïng çc nðíc tham dù Héi nghÞ cam kÕt t«n träng. HiÖp ®Þnh ®¸nh dÊu th¾ng lîi cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p cña nh©n d©n ViÖt Nam, song chða trän vÑn v× míi gi¶i phãng ®ðîc miÒn B¾c. Cuéc ®Êu tranh çch m¹ng vÉn ph¶i tiÕp tôc nh»m gi¶i phãng miÒn Nam, thèng nhÊt ®Êt nðíc.

207

Víi HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬, Ph¸p buéc ph¶i chÊm døt chiÕn tranh x©m lðîc §«ng Dð¬ng, rót hÕt qu©n ®éi vÒ nðíc ; ®Õ quèc MÜ thÊt b¹i trong ©m mðu kÐo dµi, më réng, quèc tÕ ho¸ chiÕn tranh x©m lðîc §«ng Dð¬ng. ?

Hqy nªu nh÷ng néi dung c¬ b¶n vµ ý nghÜa lÞch sö cña HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬ n¨m 1954 vÒ §«ng Dð¬ng.

IV _ nguyªn nh©n th¾ng lîi, ý nghÜa lÞch sö cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p (1945 _ 1954)

1. Nguyªn nh©n th¾ng lîi

Th¾ng lîi cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p lµ nhê cã sù l nh ®¹o s¸ng suèt cña §¶ng, ®øng ®Çu lµ Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, víi ®ðêng lèi kh¸ng chiÕn ®óng ®¾n, s¸ng t¹o. Toµn d©n, toµn qu©n ta ®oµn kÕt mét lßng, dòng c¶m trong chiÕn ®Êu, cÇn cï trong lao ®éng s¶n xuÊt. Cuéc kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n ta chèng thùc d©n Ph¸p th¾ng lîi lµ nhê cã hÖ thèng chÝnh quyÒn d©n chñ nh©n d©n trong c¶ nðíc, mÆt trËn d©n téc thèng nhÊt ®ðîc cñng cè vµ më réng, lùc lðîng vò trang sím ®ðîc x©y dùng vµ kh«ng ngõng lín m¹nh, hËu phð¬ng réng lín, v÷ng ch¾c vÒ mäi mÆt.

Cuéc kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n ta, cïng víi cuéc kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n hai nðíc Lµo vµ Campuchia, ®ðîc tiÕn hµnh trong liªn minh chiÕn ®Êu cña nh©n d©n ba nðíc chèng kÎ thï chung, cã sù ®ång t×nh, ñng hé vµ gióp ®ì cña Trung Quèc, Liªn X« vµ c¸c nðíc d©n chñ nh©n d©n, cña nh©n d©n Ph¸p vµ loµi ngðêi tiÕn bé.

2. ý nghÜa lÞch sö

Th¾ng lîi cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p ® chÊm døt cuéc chiÕn tranh x©m lðîc, ®ång thêi chÊm døt ¸ch thèng trÞ cña thùc d©n Ph¸p trong gÇn mét thÕ kØ trªn ®Êt nðíc ta ; miÒn B¾c nðíc ta ®ðîc gi¶i phãng, chuyÓn sang giai ®o¹n c¸ch m¹ng x héi chñ nghÜa, t¹o c¬ së ®Ó nh©n d©n ta gi¶i phãng miÒn Nam, thèng nhÊt Tæ quèc. Th¾ng lîi cña cuéc kh¸ng chiÕn ® gi¸ng ®ßn nÆng nÒ vµo tham väng x©m lðîc, ©m mðu n« dÞch cña chñ nghÜa ®Õ quèc sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, gãp phÇn lµm tan r hÖ thèng thuéc ®Þa cña chóng, cæ vò m¹nh mÏ phong trµo gi¶i phãng d©n téc ë c¸c nðíc ch©u ¸, ch©u Phi vµ khu vùc MÜ Latinh.

208

Tuy vËy, miÒn Nam nðíc ta chða ®ðîc gi¶i phãng, nh©n d©n ta cßn ph¶i tiÕp tôc cuéc ®Êu tranh gian khæ chèng ®Õ quèc MÜ nh»m hoµn thµnh c¸ch m¹ng d©n téc d©n chñ nh©n d©n, thèng nhÊt ®Êt nðíc. ?

Ph©n tÝch nguyªn nh©n th¾ng lîi vµ ý nghÜa lÞch sö cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p (1945 _ 1954).

C©u hái Vµ BµI TËP 1. H·y chøng minh : ChiÕn th¾ng §iÖn Biªn Phñ lµ th¾ng lîi qu©n sù lín nhÊt cña ta trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vµ lµ th¾ng lîi quyÕt ®Þnh buéc thùc d©n Ph¸p ph¶i kÝ HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬ n¨m 1954, chÊm døt chiÕn tranh x©m lðîc §«ng Dð¬ng. 2. LËp b¶ng thèng kª c¸c sù kiÖn lÞch sö lín cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p tõ chiÕn dÞch Biªn giíi thu _ ®«ng n¨m 1950 ®Õn khi kÕt thóc cuéc kh¸ng chiÕn (th¸ng 7 _ 1954).

PhÇn ®äc thªm

1. ý nghÜa cña c¶i c¸ch ruéng ®Êt

C¸ch m¹ng ta lµ c¸ch m¹ng d©n téc gi¶i phãng, ph¶i chèng ®Õ quèc x©m lðîc vµ chèng phong kiÕn lµ chç dùa cña ®Õ quèc. KhÈu hiÖu cña ta lµ "tÊt c¶ cho tiÒn tuyÕn, tÊt c¶ ®Ó ®¸nh th¾ng". Kh¸ng chiÕn ®ßi hái søc ngðêi, søc cña ngµy mét nhiÒu ; n«ng d©n ®· cung cÊp søc ngðêi, søc cña nhiÒu nhÊt cho kh¸ng chiÕn. Ph¶i gi¶i phãng n«ng d©n khái ¸ch phong kiÕn, ph¶i båi dðìng cho n«ng d©n, th× míi ®éng viªn ®Çy ®ñ lùc lðîng to lín ®ã, dèc vµo kh¸ng chiÕn ®Ó tranh th¾ng lîi.

Then chèt th¾ng lîi cña kh¸ng chiÕn lµ cñng cè vµ më réng MÆt trËn d©n téc thèng nhÊt, cñng cè vµ ph¸t triÓn qu©n ®éi, cñng cè §¶ng vµ t¨ng cðêng sù l·nh ®¹o cña §¶ng, cñng cè c«ng n«ng liªn minh. ChØ cã ph¸t ®éng quÇn chóng c¶i c¸ch ruéng ®Êt, ta míi tiÕn hµnh nh÷ng c«ng viÖc ®ã mét c¸ch thuËn lîi.

... ChØ cã thùc hiÖn c¶i c¸ch ruéng ®Êt, ngðêi cµy cã ruéng, gi¶i phãng søc s¶n xuÊt ë n«ng th«n khái ¸ch trãi buéc cña giai cÊp ®Þa chñ phong kiÕn, míi cã thÓ chÊm døt t×nh tr¹ng bÇn cïng vµ l¹c hËu cña n«ng d©n, míi cã thÓ ph¸t ®éng m¹nh mÏ lùc lðîng to lín cña n«ng d©n ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ ®Èy m¹nh kh¸ng chiÕn ®Õn th¾ng lîi hoµn toµn.

(Hå ChÝ Minh, VÒ t×nh h×nh trðíc m¾t vµ nhiÖm vô c¶i c¸ch ruéng ®Êt _ "V¨n kiÖn §¶ng vÒ kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p", TËp I, NXB Sù thËt, H., 1985, tr. 306 _ 308)

209

2. Tinh thÇn quyÕt chiÕn, quyÕt th¾ng cña qu©n vµ d©n ta

Tinh thÇn quyÕt chiÕn quyÕt th¾ng cña qu©n vµ d©n ta trong chiÕn dÞch lÞch sö §iÖn Biªn Phñ vµ nãi chung trong c¸c chiÕn dÞch §«ng _ Xu©n lµ søc m¹nh v« cïng v« tËn cña quÇn chóng nh©n d©n, nhÊt lµ quÇn chóng nh©n d©n lao khæ, khi ®· thÊm nhuÇn ®ðêng lèi chÝnh trÞ ®óng ®¾n cña §¶ng, khi ®· vïng lªn chiÕn ®Êu v× nh÷ng nguyÖn väng c¬ b¶n vµ tha thiÕt cña m×nh, v× ®éc lËp cho Tæ quèc, v× ruéng ®Êt cho d©n cµy, ®Ó më ®ðêng tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi.

Tinh thÇn quyÕt chiÕn quyÕt th¾ng cña qu©n vµ d©n ta kÕ tôc vµ ph¸t triÓn truyÒn thèng ®Êu tranh bÊt khuÊt cña d©n téc ta, lµ tinh thÇn quËt cðêng vµ tµi mðu lðîc cña mét d©n téc kh«ng ®«ng l¾m, ®Êt kh«ng réng l¾m, ®· cã mÊy ngµn n¨m lÞch sö ®oµn kÕt chèng ngo¹i x©m, ®· tõng ®¸nh th¾ng nh÷ng ®éi qu©n x©m lðîc ®«ng h¬n gÊp nhiÒu lÇn. §ã lµ tinh thÇn yªu nðíc cña mét d©n téc ®· tõng lËp nªn nh÷ng chiÕn c«ng lõng lÉy : B¹ch §»ng, Chi L¨ng, §èng §a...

§ã lµ chÝ khÝ anh hïng cña mét qu©n ®éi çch m¹ng non trÎ, ®em søc m¹nh chÝnh nghÜa, cña khèi ®oµn kÕt toµn d©n mµ chèng l¹i qu©n ®éi hïng m¹nh cña mét nðíc ®Õ quèc x©m lðîc. Tinh thÇn ®ã còng tøc lµ tinh thÇn triÖt ®Ó çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n mµ §¶ng ta ®· dµy c«ng gi¸o dôc cho qu©n ®éi, lµ quyÕt t©m cao ®é ®¸nh ®æ chñ nghÜa ®Õ quèc vµ bÌ lò tay sai, lµ tinh thÇn chiÕn ®Êu anh dòng tuyÖt vêi, kh¾c phôc mäi khã kh¨n, vðît qua mäi gian khæ, lµ chñ nghÜa anh hïng çch m¹ng ®Æt lîi Ých cña nh©n d©n, cña d©n téc, cña çch m¹ng lªn trªn hÕt, s½n sµng hi sinh tÊt c¶ v× lîi Ých cña çch m¹ng. Tinh thÇn ®ã ®· ®ðîc hun ®óc rÌn luyÖn tr¶i qua qu¸ tr×nh ®Êu tranh çch m¹ng l©u dµi cña nh©n d©n ta.

...Tinh thÇn ®oµn kÕt chiÕn ®Êu, tinh thÇn quyÕt chiÕn quyÕt th¾ng cña qu©n vµ d©n ta dðíi sù l·nh ®¹o cña §¶ng râ rµng lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh th¾ng lîi cña chiÕn dÞch §iÖn Biªn Phñ còng nhð cña çc chiÕn dÞch §«ng _ Xu©n. §iÒu ®ã chøng minh r»ng truyÒn thèng yªu nðíc l©u ®êi cña d©n téc, khi ®· ®ðîc ph¸t huy m¹nh mÏ vµ tð tðëng çch m¹ng, ®ðêng lèi çch m¹ng, khi ®· ®i s©u vµo quÇn chóng nh©n d©n th× trë nªn mét søc m¹nh vËt chÊt vÜ ®¹i, v« ®Þch. §iÒu ®ã cµng chøng minh r»ng hËu phð¬ng v÷ng ch¾c lµ mét nh©n tè thðêng xuyªn quyÕt ®Þnh th¾ng lîi trong cuéc chiÕn tranh çch m¹ng.

(Vâ Nguyªn Gi¸p, §iÖn Biªn Phñ, S®d, tr. 140 _ 144)

210

211

Chð¬ng

ViÖt Nam

tõ n¨m 1954 ®Õn n¨m 1975

MiÒn B¾c thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô kinh tÕ _ x[ héi, miÒn Nam ®Êu tranh chèng chÕ ®é MÜ _ DiÖm, g×n gi÷ hoµ b×nh (1954 _ 1960) Do ®Õ quèc MÜ vµ chÝnh quyÒn Ng« §×nh DiÖm ph¸ ho¹i HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬ n¨m 1954 vÒ §«ng Dð¬ng, nðíc ta t¹m thêi bÞ chia c¾t lµm hai miÒn. Trong t×nh h×nh ®ã, mçi miÒn B¾c _ Nam thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô thuéc hai chiÕn lðîc c¸ch m¹ng kh¸c nhau : MiÒn B¾c thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô kinh tÕ _ x· héi ; miÒn Nam ®Êu tranh chèng chÕ ®é MÜ _ DiÖm, gi÷ g×n vµ ph¸t triÓn lùc lðîng, tõng bðíc ®ða c¸ch m¹ng tiÕn lªn.

I _ T×nh h×nh vµ nhiÖm vô c¸ch m¹ng nðíc ta sau HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬ n¨m 1954 vÒ §«ng Dð¬ng

HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬ n¨m 1954 vÒ §«ng Dð¬ng ®ðîc kÝ kÕt, ® chÊm døt cuéc chiÕn tranh x©m lðîc ViÖt Nam, Lµo, Campuchia cña thùc d©n Ph¸p cã ®Õ quèc MÜ gióp søc.

Ngµy 10 _ 10 _ 1954, qu©n ta tiÕn vµo tiÕp qu¶n Hµ Néi trong kh«ng khÝ tðng bõng cña ngµy héi gi¶i phãng. Ngµy 1 _ 1 _ 1955, Trung ð¬ng §¶ng, ChÝnh phñ vµ Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ra m¾t nh©n d©n Thñ ®«. To¸n lÝnh Ph¸p cuèi cïng rót khái H¶i Phßng ngµy 13 _ 5 _ 1955, rót khái ®¶o C¸t Bµ ngµy 16 _ 5 _ 1955. MiÒn B¾c nðíc ta hoµn toµn gi¶i phãng.

Gi÷a th¸ng 5 _ 1956, Ph¸p rót hÕt qu©n khái miÒn Nam khi chða thùc hiÖn hiÖp thð¬ng tæng tuyÓn cö thèng nhÊt hai miÒn Nam _ B¾c ViÖt Nam theo ®iÒu kho¶n cña HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬.

Ngay sau HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬, MÜ liÒn thay thÕ thùc d©n Ph¸p dùng lªn chÝnh quyÒn Ng« §×nh DiÖm ë miÒn Nam, thùc hiÖn ©m mðu chia c¾t nðíc ta, biÕn miÒn Nam thµnh thuéc ®Þa kiÓu míi vµ c¨n cø qu©n sù cña MÜ ë §«ng Dð¬ng vµ §«ng Nam ¸. 211

H×nh 67. Nh©n d©n Hµ Néi mõng ®ãn bé ®éi vµo tiÕp qu¶n Thñ ®« (10 _ 10 _ 1954)

Do ®ã, sù nghiÖp c¸ch m¹ng d©n téc d©n chñ nh©n d©n trªn c¶ nðíc chða hoµn thµnh ; nh©n d©n ta võa ph¶i hµn g¾n vÕt thð¬ng chiÕn tranh, kh«i phôc kinh tÕ ë miÒn B¾c, ®ða miÒn B¾c tiÕn lªn chñ nghÜa x héi, võa ph¶i tiÕp tôc cuéc c¸ch m¹ng d©n téc d©n chñ nh©n d©n ë miÒn Nam, thùc hiÖn hoµ b×nh, thèng nhÊt nðíc nhµ. ?

_ V× sao sau HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬ n¨m 1954 vÒ §«ng Dð¬ng, nðíc ta bÞ chia c¾t lµm hai miÒn ? _ Hjy nªu nhiÖm vô cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam trong thêi k× míi.

II _ MiÒn B¾c hoµn thµnh c¶i c¸ch ruéng ®Êt, kh«i phôc kinh tÕ, c¶i t¹o quan hÖ s¶n xuÊt (1954 _ 1960)

1. Hoµn thµnh c¶i c¸ch ruéng ®Êt, kh«i phôc kinh tÕ, hµn g¾n vÕt thð¬ng chiÕn tranh (1954 _ 1957) a) Hoµn thµnh c¶i c¸ch ruéng ®Êt

C«ng cuéc ph¸t ®éng quÇn chóng triÖt ®Ó gi¶m t«, c¶i c¸ch ruéng ®Êt ®ðîc thùc hiÖn tõ cuèi n¨m 1953. Khi ta võa kÕt thóc ®ît 5 gi¶m t« vµ ®ît 1 c¶i c¸ch ruéng ®Êt th× hoµ b×nh lËp l¹i ë miÒn B¾c.

212

C¨n cø vµo hoµn c¶nh thùc tÕ miÒn B¾c vµ nh»m ®¸p øng yªu cÇu vÒ quyÒn lîi kinh tÕ, chÝnh trÞ cña n«ng d©n, cñng cè khèi liªn minh c«ng n«ng, më réng mÆt trËn d©n téc thèng nhÊt, §¶ng vµ ChÝnh phñ quyÕt ®Þnh "§Èy m¹nh ph¸t ®éng quÇn chóng thùc hiÖn c¶i c¸ch ruéng ®Êt".

Thùc hiÖn chñ trð¬ng cña Trung ð¬ng, trong h¬n hai n¨m (1954 _ 1956), miÒn B¾c tiÕn hµnh ®ît 6 gi¶m t« vµ tiÕp 4 ®ît c¶i c¸ch ruéng ®Êt cßn l¹i (tõ ®ît 2 ®Õn ®ît 5) ë 3 314 x thuéc 22 tØnh ®ång b»ng vµ trung du.

Qua 5 ®ît c¶i c¸ch ruéng ®Êt, chóng ta ® tÞch thu, trðng thu, trðng mua kho¶ng 81 v¹n hÐcta ruéng ®Êt, 10 v¹n tr©u bß, 1,8 triÖu n«ng cô tõ tay giai cÊp ®Þa chñ ®em chia cho trªn 2 triÖu hé n«ng d©n. Giai cÊp ®Þa chñ ® c¨n b¶n bÞ xo¸ bá. N«ng d©n ® lµm chñ n«ng th«n, nguyÖn väng l©u ®êi cña n«ng d©n lµ "ngðêi cµy cã ruéng" ® ®ðîc thùc hiÖn.

H×nh 68. N«ng d©n phÊn khëi nhËn ruéng trong c¶i c¸ch ruéng ®Êt

Tuy vËy, trong c¶i çch ruéng ®Êt, chóng ta ph¹m mét sè sai lÇm nghiªm träng nhð ®Êu tè c¶ nh÷ng ngðêi thuéc tÇng líp trªn cã c«ng víi çch m¹ng, quy nhÇm mét sè n«ng d©n, çn bé, ®¶ng viªn... thµnh ®Þa chñ. Sai lÇm cßn thÓ hiÖn trong phð¬ng ph¸p ®Êu tè trµn lan, th« b¹o. 213

Th¸ng 9 _ 1956, Héi nghÞ lÇn thø 10 Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng §¶ng (kho¸ II) ® ®Ò ra chñ trð¬ng kiªn quyÕt söa ch÷a sai lÇm trong c¶i c¸ch ruéng ®Êt. C«ng t¸c söa sai ®ðîc tiÕn hµnh trong c¶ n¨m 1957. Nhê ®ã, hËu qu¶ cña sai lÇm ® ®ðîc kh¾c phôc. Sau c¶i c¸ch ruéng ®Êt, bé mÆt n«ng th«n miÒn B¾c cã nhiÒu thay ®æi, khèi liªn minh c«ng n«ng ®ðîc cñng cè. b) Kh«i phôc kinh tÕ, hµn g¾n vÕt thð¬ng chiÕn tranh

§©y lµ nhiÖm vô tÊt yÕu trong thêi k× ®Çu sau chiÕn tranh. K× häp thø 4 Quèc héi kho¸ I (3 _ 1955) ® quyÕt nghÞ cñng cè miÒn B¾c b»ng c¸ch "ra søc kh«i phôc vµ ph¸t triÓn kinh tÕ _ v¨n ho¸".

C«ng cuéc kh«i phôc kinh tÕ ®ðîc toµn d©n tÝch cùc hðëng øng vµ triÓn khai trong tÊt c¶ c¸c ngµnh. Trong n«ng nghiÖp, n«ng d©n h¨ng h¸i khai khÈn ruéng ®Êt bá hoang, b¶o ®¶m cµy cÊy hÕt ruéng ®Êt v¾ng chñ, t¨ng thªm ®µn tr©u bß, s¾m thªm n«ng cô. HÖ thèng ®ª ®iÒu dµi h¬n 3 000 km ® ®ðîc tu bæ. NhiÒu ®Ëp nðíc nhð ®Ëp B¸i Thðîng (Thanh Ho¸), §« Lð¬ng (NghÖ An), Th¸c Huèng (Th¸i Nguyªn) ® ®ðîc söa ch÷a. NhiÒu c«ng tr×nh thuû n«ng míi ®ðîc x©y dùng, cã t¸c dông më réng diÖn tÝch tðíi vµ tiªu nðíc. §Õn n¨m 1957, s¶n lðîng lð¬ng thùc ®¹t gÇn 4 triÖu tÊn, t¨ng h¬n 1,5 triÖu tÊn

so víi n¨m 1939. N¹n ®ãi cã tÝnh chÊt kinh niªn ë miÒn B¾c bðíc ®Çu ®ðîc

gi¶i quyÕt. §êi sèng cña nh©n d©n lao ®éng ®ðîc c¶i thiÖn.

Trong c«ng nghiÖp, chóng ta ® nhanh chãng kh«i phôc vµ më réng hÇu hÕt çc c¬ së c«ng nghiÖp, çc nhµ m¸y, xÝ nghiÖp quan träng nhð má than Hßn Gai, dÖt Nam §Þnh, xi m¨ng H¶i Phßng, ®iÖn Hµ Néi ; x©y dùng thªm mét sè nhµ m¸y míi nhð c¬ khÝ Hµ Néi, diªm Thèng NhÊt, gç CÇu §uèng, thuèc l¸ Th¨ng Long, ç hép H¶i Phßng, chÌ Phó Thä... ViÖc x©y dùng Nhµ m¸y c¬ khÝ Hµ Néi lµ sù kiÖn quan träng trong lÞch sö ph¸t triÓn c«ng nghiÖp ë ViÖt Nam. §©y lµ c¬ së ®Çu tiªn cña ngµnh chÕ t¹o m¸y ë nðíc ta. §Õn cuèi n¨m 1957, miÒn B¾c cã tÊt c¶ 97 nhµ m¸y, xÝ nghiÖp lín do Nhµ nðíc qu¶n lÝ.

Cïng víi viÖc kh«i phôc vµ ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, c¸c ngµnh thñ c«ng nghiÖp miÒn B¾c còng ®ðîc nhanh chãng kh«i phôc. §Õn n¨m 1957, ngµnh thñ c«ng nghiÖp ® cung cÊp gÇn 59% sè hµng ho¸ tiªu dïng trong nðíc, gi¶i quyÕt phÇn nµo viÖc lµm cho ngðêi lao ®éng.

214

H×nh 69. Toµn c¶nh Nhµ m¸y c¬ khÝ Hµ Néi

Trong thð¬ng nghiÖp, hÖ thèng mËu dÞch quèc doanh vµ hîp t¸c x mua b¸n ®ðîc më réng, ® cung cÊp ngµy cµng nhiÒu mÆt hµng cho nh©n d©n ; giao lðu hµng ho¸ gi÷a c¸c ®Þa phð¬ng ngµy cµng ph¸t triÓn ; ho¹t ®éng ngo¹i thð¬ng dÇn dÇn tËp trung vµo Nhµ nðíc. §Õn cuèi n¨m 1957, miÒn B¾c ® ®Æt quan hÖ bu«n b¸n víi 27 nðíc.

Giao th«ng vËn t¶i ®ðîc chó träng, kh«i phôc gÇn 700 km ®ðêng s¾t, söa ch÷a vµ lµm míi hµng ngh×n kil«mÐt ®ðêng « t«, x©y dùng vµ më réng thªm mét sè c¶ng nhð c¶ng H¶i Phßng, CÈm Ph¶, BÕn Thuû ; ®ðêng hµng kh«ng d©n dông quèc tÕ ®ðîc khai th«ng. V¨n ho¸, gi¸o dôc, y tÕ ®ðîc ®Èy m¹nh. NÒn gi¸o dôc ®ðîc ph¸t triÓn theo hðíng x héi chñ nghÜa. HÖ thèng gi¸o dôc phæ th«ng theo chð¬ng tr×nh 10 n¨m ® ®ðîc kh¼ng ®Þnh ; gi¸o dôc ®¹i häc ®ðîc chó ý ph¸t triÓn. N¨m häc 1956 _ 1957 cã gÇn 1 triÖu häc sinh phæ th«ng, h¬n 600 000 häc sinh vì lßng, gÇn 3 000 sinh viªn ®¹i häc, gÇn 8 000 häc sinh chuyªn nghiÖp trung cÊp vµ h¬n 1 triÖu ngðêi ®ðîc xo¸ n¹n mï ch÷.

HÖ thèng y tÕ ch¨m sãc søc khoÎ cho nh©n d©n ®ðîc Nhµ nðíc quan t©m x©y dùng. NÕp sèng lµnh m¹nh, gi÷ g×n vÖ sinh ®ðîc vËn ®éng thùc hiÖn ë kh¾p mäi n¬i. §Õn n¨m 1957, miÒn B¾c cã trªn 150 c¬ së ®iÒu trÞ, h¬n 100 ®éi y tÕ lðu ®éng, kho¶ng 8 000 c¸n bé tõ y t¸ ®Õn b¸c sÜ. Nh÷ng n¹n dÞch phæ biÕn ë miÒn B¾c trðíc kia nhð ®au m¾t hét, sèt rÐt... ®ðîc xo¸ bá.

Trong giai ®o¹n nµy, chÝnh quyÒn vµ qu©n ®éi ®ðîc cñng cè, kh¶ n¨ng phßng thñ ®Êt nðíc ®ðîc t¨ng cðêng, quan hÖ ngo¹i giao ®ðîc më réng. MÆt trËn Tæ quèc ®ðîc thµnh lËp th¸ng 9 _ 1955 ® t¨ng cðêng khèi ®¹i ®oµn kÕt toµn d©n x©y dùng ®Êt nðíc.

215

2. C¶i t¹o quan hÖ s¶n xuÊt, bðíc ®Çu ph¸t triÓn kinh tÕ _ x· héi (1958 _ 1960)

Trong 3 n¨m tiÕp theo (1958 _ 1960), miÒn B¾c lÊy c¶i t¹o x héi chñ nghÜa lµm träng t©m : c¶i t¹o ®èi víi n«ng nghiÖp, thñ c«ng nghiÖp, thð¬ng nghiÖp nhá, c«ng thð¬ng nghiÖp tð b¶n tð doanh, trong ®ã kh©u chÝnh lµ hîp t¸c ho¸ n«ng nghiÖp. Chñ trð¬ng nµy ®ðîc cô thÓ ho¸ trong kÕ ho¹ch 3 n¨m c¶i t¹o vµ bðíc ®Çu ph¸t triÓn kinh tÕ, v¨n ho¸ (1958 _ 1960), do Quèc héi kho¸ I, k× häp thø 8, th«ng qua th¸ng 4 _ 1958. Thùc hiÖn chñ trð¬ng trªn, kh¾p n¬i s«i næi phong trµo thi ®ua x©y dùng hîp t¸c x . Cuéc vËn ®éng hîp t¸c ho¸ n«ng nghiÖp ®ðîc tiÕn hµnh theo nguyªn t¾c tù nguyÖn, cïng cã lîi vµ qu¶n lÝ d©n chñ ; tõng bðíc ®ða ngðêi n«ng d©n vµo lµm ¨n tËp thÓ ®i tõ tæ ®æi c«ng lªn hîp t¸c x bËc thÊp, ®Õn bËc cao, tõ quy m« nhá ®Õn quy m« lín. §Õn cuèi n¨m 1960, c«ng cuéc hîp t¸c ho¸ n«ng nghiÖp ® c¨n b¶n hoµn thµnh _ trªn 85% sè hé n«ng d©n vµo hîp t¸c x víi 70% diÖn tÝch canh t¸c.

§èi víi tð s¶n d©n téc, §¶ng vµ Nhµ nðíc chñ trð¬ng c¶i t¹o b»ng phð¬ng ph¸p hoµ b×nh, sö dông mÆt tÝch cùc cña tð s¶n d©n téc, ®ða hä vµo lµm ¨n tËp thÓ dðíi h×nh thøc c«ng tð hîp doanh. §Õn cuèi n¨m 1960, cã h¬n 95% hé tð s¶n vµo c«ng tð hîp doanh.

§èi víi lùc lðîng tiÓu thð¬ng, tiÓu chñ, thî thñ c«ng, Nhµ nðíc chñ trð¬ng ®ða hä vµo con ®ðêng lµm ¨n tËp thÓ trong c¸c hîp t¸c x thñ c«ng nghiÖp, hîp t¸c x mua b¸n. §Õn cuèi n¨m 1960, h¬n 87% sè hé thñ c«ng vµ 45% ngðêi bu«n b¸n nhá vµo hîp t¸c x . §a sè tiÓu thð¬ng ® ®ðîc chuyÓn sang s¶n xuÊt.

Trong c¶i t¹o, chóng ta ®· ph¹m mét sè sai lÇm nhð ®· ®ång nhÊt c¶i t¹o víi xo¸ bá tð h÷u vµ çc thµnh phÇn kinh tÕ ç thÓ ; thùc hiÖn sai çc nguyªn t¾c x©y dùng hîp t¸c x· lµ tù nguyÖn, c«ng b»ng, d©n chñ, cïng cã lîi ; do ®ã, chða ph¸t huy ®ðîc tÝnh tÝch cùc, chñ ®éng, s¸ng t¹o cña x· viªn trong s¶n xuÊt.

§ång thêi víi nhiÖm vô c¶i t¹o x héi chñ nghÜa, c«ng nghiÖp quèc doanh ®ðîc ðu tiªn ®Çu tð x©y dùng. §Õn n¨m 1960, miÒn B¾c cã 172 xÝ nghiÖp lín do trung ð¬ng qu¶n lÝ, trªn 500 xÝ nghiÖp do ®Þa phð¬ng qu¶n lÝ.

Nh÷ng tiÕn bé vÒ kinh tÕ ® thóc ®Èy sù nghiÖp v¨n ho¸ _ gi¸o dôc ph¸t triÓn.

216

N¨m häc 1959 _ 1960, miÒn B¾c cã 6 300 trðêng víi 2,5 triÖu häc sinh, sinh viªn, chiÕm kho¶ng 17% d©n sè. Sè häc sinh phæ th«ng vµ sinh viªn ®¹i häc t¨ng 2 lÇn so víi n¨m häc 1956 _ 1957. Sè n÷ sinh vµ häc sinh c¸c d©n téc miÒn nói ®Õn trðêng ngµy cµng ®«ng. HÖ thèng y tÕ ch¨m sãc søc khoÎ cho nh©n d©n ph¸t triÓn kh¸ nhanh. C¸c c¬ së y tÕ n¨m 1960 t¨ng 11 lÇn so víi n¨m 1955.

Nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®ðîc trong thêi gian thùc hiÖn kÕ ho¹ch 3 n¨m cïng víi nh÷ng thay ®æi cña miÒn B¾c sau hai kÕ ho¹ch 3 n¨m (1954 _ 1960) ®ðîc ph¶n ¸nh tËp trung trong b¶n HiÕn ph¸p cña nðíc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ, do Quèc héi kho¸ I, k× häp thø 11, th«ng qua ngµy 31 _ 12 _ 1959. HiÕn ph¸p cßn thÓ hiÖn ý chÝ, nguyÖn väng cña nh©n d©n ViÖt Nam quyÕt t©m ®ða miÒn B¾c tiÕn lªn chñ nghÜa x héi vµ ®Êu tranh thèng nhÊt nðíc nhµ. ?

_ MiÒn B¾c ®j ®¹t ®ðîc nh÷ng thµnh tùu g× trong c«ng cuéc kh«i phôc kinh tÕ, hµn g¾n vÕt thð¬ng chiÕn tranh (1954 _ 1957). _ C«ng cuéc c¶i t¹o quan hÖ s¶n xuÊt xj héi chñ nghÜa ë miÒn B¾c tõ n¨m 1958 ®Õn n¨m 1960 ®j ®¹t ®ðîc nh÷ng thµnh tùu vµ cã h¹n chÕ g× ?

III _ MiÒn Nam ®Êu tranh chèng chÕ ®é mÜ _ diÖm, gi÷ g×n vµ ph¸t triÓn lùc lðîng c¸ch m¹ng, tiÕn tíi "®ång khëi" (1954 _ 1960)

1. §Êu tranh chèng chÕ ®é MÜ _ DiÖm, gi÷ g×n vµ ph¸t triÓn lùc lðîng c¸ch m¹ng (1954 _ 1959)

Ngay tõ th¸ng 7 _ 1954, nhËn râ ®Õ quèc MÜ lµ trë lùc chÝnh ng¨n c¶n viÖc lËp l¹i hoµ b×nh ë §«ng Dð¬ng vµ ®ang trë thµnh kÎ thï chÝnh, trùc tiÕp cña nh©n d©n §«ng Dð¬ng, Trung ð¬ng §¶ng ®Ò ra cho çch m¹ng miÒn Nam nhiÖm vô chuyÓn cuéc ®Êu tranh vò trang chèng Ph¸p sang ®Êu tranh chÝnh trÞ chèng MÜ _ DiÖm, ®ßi chóng thi hµnh HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬ n¨m 1954 vÒ §«ng Dð¬ng, gi÷ g×n vµ ph¸t triÓn lùc lðîng çch m¹ng. Më ®Çu lµ "Phong trµo hoµ b×nh" cña trÝ thøc vµ çc tÇng líp nh©n d©n Sµi

Gßn _ Chî Lín th¸ng 8 _ 1954. Phong trµo tæ chøc nhiÒu cuéc mÝt tinh, héi

häp chµo mõng ngµy héi ®Êt nðíc vµ ®ða yªu cÇu ®ßi chÝnh quyÒn thi hµnh

nghiªm chØnh HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬. Phong trµo nhanh chãng lan ra c¸c ®« thÞ

kh¸c vµ nhiÒu vïng n«ng th«n. Nh÷ng "Uû ban b¶o vÖ hoµ b×nh" ®ðîc thµnh

lËp vµ ho¹t ®éng c«ng khai.

Th¸ng 11 _ 1954, MÜ _ DiÖm tiÕn hµnh khñng bè, ®µn ¸p, lïng b¾t çc nhµ l nh ®¹o phong trµo. Nhðng phong trµo ®Êu tranh v× môc tiªu hoµ b×nh cña çc tÇng líp nh©n d©n tiÕp tôc d©ng cao, lan réng, l«i cuèn hµng triÖu ngðêi tham gia, gåm tÊt c¶ çc tÇng líp nh©n d©n, çc ®¶ng ph¸i, çc d©n téc Ýt ngðêi... h×nh thµnh nªn mÆt trËn chèng MÜ _ DiÖm. 217

Môc tiªu phong trµo ®ðîc më réng, h×nh thøc ®Êu tranh cã nh÷ng thay ®æi cho phï hîp víi t×nh h×nh míi. §Êu tranh võa ®ßi MÜ _ DiÖm thi hµnh HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬, ®ßi hiÖp thð¬ng tæng tuyÓn cö tù do thèng nhÊt ®Êt nðíc, chèng çi gäi lµ "trðng cÇu d©n ý", "bÇu cö quèc héi"... cña DiÖm, võa chèng MÜ _ DiÖm khñng bè, ®µn ¸p, chèng chiÕn dÞch "tè céng", "diÖt céng" cña chóng, ®ßi çc quyÒn tù do, d©n sinh, d©n chñ. §Êu tranh gi÷ g×n kÕt hîp víi ph¸t triÓn lùc lðîng çch m¹ng. H×nh thøc ®Êu tranh tõ ®Êu tranh chÝnh trÞ, hoµ b×nh chuyÓn sang ®Êu tranh vò trang tù vÖ, råi dïng b¹o lùc çch m¹ng. Ngµy 1 _ 5 _ 1957, 20 v¹n quÇn chóng lao ®éng Sµi Gßn _ Chî Lín xuèng

®ðêng ®Êu tranh. Ngµy 1 _ 5 _ 1958, 50 v¹n ®ång bµo Sµi Gßn _ Chî Lín xuèng ®ðêng tuÇn hµnh ®ßi c¸c quyÒn tù do, d©n sinh, d©n chñ, chèng

khñng bè. N¨m 1957, toµn miÒn Nam cã 2 triÖu lðît ngðêi tham gia ®Êu tranh ;

n¨m 1958, cã 3,7 triÖu lðît ngðêi ; n¨m 1959, cã 6 triÖu lðît ngðêi.

2. Phong trµo "§ång khëi" (1959 _ 1960)

Trong nh÷ng n¨m 1957 _ 1959, çch m¹ng miÒn Nam gÆp mu«n vµn khã kh¨n. Ng« §×nh DiÖm ban hµnh ®¹o luËt ®Æt céng s¶n ngoµi vßng ph¸p luËt. LuËt 10/59 (®Ò ra th¸ng 5 _ 1959) cho phÐp th¼ng tay giÕt h¹i bÊt cø ngðêi yªu nðíc nµo, bÊt cø ai cã biÓu hiÖn chèng l¹i chóng, lµm cho hµng v¹n çn bé, ®¶ng viªn bÞ giÕt h¹i, hµng chôc v¹n ®ång bµo yªu nðíc bÞ tï ®µy. Cuéc ®Êu tranh cña nh©n d©n ta ë miÒn Nam ®ßi hái cã mét biÖn ph¸p quyÕt liÖt ®Ó ®ða çch m¹ng vðît qua khã kh¨n thö th¸ch.

218

H×nh 70. Héi nghÞ lÇn thø 15 Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng §¶ng (n¨m 1959)

Th¸ng 1 _ 1959, Héi nghÞ lÇn thø 15 Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng §¶ng quyÕt ®Þnh ®Ó nh©n d©n miÒn Nam sö dông b¹o lùc çch m¹ng ®¸nh ®æ chÝnh quyÒn MÜ _ DiÖm vµ nhÊn m¹nh : ngoµi con ®ðêng dïng b¹o lùc çch m¹ng, nh©n d©n miÒn Nam kh«ng cã con ®ðêng nµo kh¸c. Phð¬ng hðíng c¬ b¶n cña çch m¹ng miÒn Nam lµ "dùa vµo lùc lðîng chÝnh trÞ cña quÇn chóng lµ chñ yÕu kÕt hîp víi lùc lðîng vò trang ®Ó ®¸nh ®æ ¸ch thèng trÞ cña ®Õ quèc vµ phong kiÕn, thiÕt lËp chÝnh quyÒn çch m¹ng cña nh©n d©n"(1). Phong trµo næi dËy tõ chç lÎ tÎ ë tõng ®Þa phð¬ng, nhð cuéc næi dËy ë VÜnh Th¹nh (B×nh §Þnh), B¸c ¸i (Ninh ThuËn) th¸ng 2 _ 1959, ë Trµ Bång (Qu¶ng Ng i) th¸ng 8 _ 1959, lan ra kh¾p miÒn Nam thµnh cao trµo çch m¹ng, tiªu biÓu víi cuéc "§ång khëi" ë BÕn Tre. T¹i BÕn Tre, ngµy 17 _ 1 _ 1960, cuéc "§ång khëi" næ ra ë ba x ®iÓm lµ §Þnh Thuû, B×nh Kh¸nh vµ Phðíc HiÖp thuéc huyÖn Má Cµy, råi nhanh chãng lan ra toµn huyÖn vµ çc huyÖn Giång Tr«m, Th¹nh Phó, Ba Tri, Ch©u Thµnh, B×nh §¹i. Hµng v¹n nh©n d©n xuèng ®ðêng, vò trang b»ng gi¸o m¸c, næi trèng mâ,

lïng b¾t bän tÒ ®iÖp ¸c «n, truy quÐt c¸c tæ chøc k×m kÑp cña ®Þch. QuÇn

chóng diÖt ®ån, gi¶i t¸n c¸c trô së héi ®ång x·, c¸c tæ chøc tay sai cña ®Þch. ChØ trong tuÇn lÔ ®Çu "§ång khëi", nh©n d©n 47 x· ®· ®ång lo¹t næi dËy ®Ëp

tan bé m¸y k×m kÑp cña ®Þch, gi¶i phãng 150 Êp, bøc rót 47 ®ån bèt, diÖt h¬n 300 tªn. C¸c th«n x· ®ðîc gi¶i phãng më ®¹i héi nh©n d©n, lËp toµ ¸n trõng

nghÌo. Thanh niªn n« nøc gia nhËp lùc lðîng vò trang.

Hoµ nhÞp víi cuéc "§ång khëi" ë BÕn Tre, nh©n d©n çc tØnh T©y Ninh, MÜ Tho, Trµ Vinh, B¹c Liªu, R¹ch Gi¸, Cµ Mau, Ch©u §èc, Sãc Tr¨ng, KiÕn Phong, KiÕn Tðêng... ®ång lo¹t næi dËy, lµm chñ 2/3 x Êp. TÝnh ®Õn cuèi n¨m 1960, t¹i çc tØnh Nam Bé, çch m¹ng ®· lµm chñ h¬n 600

x· trong tæng sè 1 298 x·, trong ®ã cã 116 x· hoµn toµn gi¶i phãng. ë vïng nói

c¸c tØnh Trung Trung Bé, cã 904 th«n trong tæng sè 3 829 th«n ®ðîc gi¶i phãng.

(1) Gi¸o tr×nh LÞch sö §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, H., 2004, tr. 214.

219

H×nh 71. Lðîc ®å phong trµo "§ång khëi" ë miÒn Nam

220

Th¾ng lîi cña phong trµo "§ång khëi" më ra vïng gi¶i phãng réng lín, liªn hoµn, dÉn ®Õn sù ra ®êi cña MÆt trËn D©n téc gi¶i phãng miÒn Nam ViÖt Nam ngµy 20 _ 12 _ 1960 do LuËt sð NguyÔn H÷u Thä lµm Chñ tÞch. MÆt trËn chñ trð¬ng ®oµn kÕt tÊt c¶ çc tÇng líp nh©n d©n, çc giai cÊp, çc d©n téc, çc t«n gi¸o vµ nh©n sÜ yªu nðíc ®Êu tranh ®¸nh ®æ ¸ch thèng trÞ cña ®Õ quèc MÜ vµ tËp ®oµn Ng« §×nh DiÖm.

H×nh 72. Chñ tÞch NguyÔn H÷u Thä duyÖt mét ®¬n vÞ vò trang gi¶i phãng miÒn Nam ViÖt Nam

Phong trµo "§ång khëi" th¾ng lîi ®¸nh dÊu bðíc ngoÆt cña c¸ch m¹ng miÒn Nam, chuyÓn c¸ch m¹ng tõ thÕ gi÷ g×n lùc lðîng sang thÕ tiÕn c«ng, chÊm døt thêi k× æn ®Þnh t¹m thêi cña chÕ ®é thùc d©n míi cña MÜ ë miÒn Nam, më ra thêi k× khñng ho¶ng cña chÕ ®é Sµi Gßn. ?

_ Phong trµo ®Êu tranh chèng chÕ ®é MÜ _ DiÖm cña nh©n d©n ta ë miÒn Nam ®j diÔn ra nhð thÕ nµo trong nh÷ng n¨m ®Çu sau HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬ ?

_ Phong trµo "§ång khëi" (1959 _ 1960) ë miÒn Nam ®j næ ra trong hoµn c¶nh nµo ? Nªu diÔn biÕn, kÕt qu¶ vµ ý nghÜa.

1. Tr×nh bµy nh÷ng chuyÓn biÕn cña x· héi miÒn B¾c tõ n¨m 1954 ®Õn n¨m 1960.

2. T¹i sao phong trµo "§ång khëi" (1959 _ 1960) ®ðîc coi lµ mèc ®¸nh dÊu bðíc ph¸t triÓn nh¶y vät cña c¸ch m¹ng miÒn Nam ?

221

X©y dùng chñ nghÜa x[ héi ë miÒn B¾c, ChiÕn ®Êu chèng chiÕn lðîc "chiÕn tranh ®Æc biÖt" cña ®Õ quèc mÜ ë miÒn Nam (1961 _ 1965) MiÒn B¾c thùc hiÖn kÕ ho¹ch Nhµ nðíc 5 n¨m lÇn thø nhÊt, bðíc ®Çu x©y dùng c¬ së vËt chÊt _ kÜ thuËt cña chñ nghÜa x· héi. ë miÒn Nam, nh©n d©n ta ph¸t triÓn cuéc khëi nghÜa quÇn chóng lªn chiÕn tranh c¸ch m¹ng, chèng chiÕn lðîc "ChiÕn tranh ®Æc biÖt" cña ®Õ quèc MÜ.

1. §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø III cña §¶ng (9 _ 1960)

Gi÷a lóc c¸ch m¹ng ë hai miÒn Nam _ B¾c cã nh÷ng bðíc tiÕn quan träng, §¶ng Lao ®éng ViÖt Nam tæ chøc §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø III.

H×nh 73. §oµn Chñ tÞch §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø III cña §¶ng (9 _ 1960)

222

§¹i héi häp tõ ngµy 5 ®Õn 10 _ 9 _ 1960 ë Hµ Néi. Tham dù §¹i héi cã 525 ®¹i biÓu chÝnh thøc vµ 51 ®¹i biÓu dù khuyÕt, thay mÆt cho h¬n 50 v¹n ®¶ng viªn trong c¶ nðíc. §¹i héi ®Ò ra nhiÖm vô cña çch m¹ng c¶ nðíc vµ çch m¹ng tõng miÒn ; chØ râ vÞ trÝ, vai trß cña çch m¹ng tõng miÒn, mèi quan hÖ gi÷a çch m¹ng hai miÒn.

Çch m¹ng x héi chñ nghÜa ë miÒn B¾c cã vai trß quyÕt ®Þnh nhÊt ®èi víi sù ph¸t triÓn cña çch m¹ng c¶ nðíc. Çch m¹ng d©n téc d©n chñ nh©n d©n ë miÒn Nam cã vai trß quyÕt ®Þnh trùc tiÕp ®èi víi sù nghiÖp gi¶i phãng miÒn Nam. Çch m¹ng hai miÒn cã quan hÖ mËt thiÕt, g¾n bã vµ t¸c ®éng lÉn nhau nh»m hoµn thµnh cuéc çch m¹ng d©n téc d©n chñ nh©n d©n trong c¶ nðíc, thùc hiÖn hoµ b×nh thèng nhÊt ®Êt nðíc.

§èi víi miÒn B¾c, §¹i héi kh¼ng ®Þnh ®ða miÒn B¾c tiÕn nhanh, tiÕn m¹nh, tiÕn v÷ng ch¾c lªn chñ nghÜa x héi.

§Ó thùc hiÖn môc tiªu trªn, ph¶i tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ x· héi chñ nghÜa nh»m x©y dùng nÒn kinh tÕ x· héi chñ nghÜa hiÖn ®¹i, kÕt hîp c«ng nghiÖp víi n«ng nghiÖp, lÊy c«ng nghiÖp nÆng lµm nÒn t¶ng, ðu tiªn ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nÆng mét c¸ch hîp lÝ, ®ång thêi ra søc ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp nhÑ.

§¹i héi th«ng qua B¸o c¸o chÝnh trÞ, B¸o c¸o söa ®æi §iÒu lÖ §¶ng vµ kÕ ho¹ch Nhµ nðíc 5 n¨m lÇn thø nhÊt (1961 _ 1965) nh»m x©y dùng bðíc ®Çu c¬ së vËt chÊt _ kÜ thuËt cña chñ nghÜa x héi, thùc hiÖn mét bðíc c«ng nghiÖp ho¸ x héi chñ nghÜa. §¹i héi bÇu Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng míi cña §¶ng, bÇu Bé ChÝnh trÞ. Hå ChÝ Minh ®ðîc bÇu l¹i lµm Chñ tÞch §¶ng, Lª DuÈn ®ðîc bÇu gi÷ chøc BÝ thð thø nhÊt cña §¶ng.

§¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø III cña §¶ng lµ "nguån ¸nh s¸ng míi, lùc lðîng míi cho toµn §¶ng vµ toµn d©n ta x©y dùng th¾ng lîi chñ nghÜa x héi ë miÒn B¾c vµ ®Êu tranh thùc hiÖn hoµ b×nh thèng nhÊt nðíc nhµ"(1).

2. MiÒn B¾c thùc hiÖn kÕ ho¹ch Nhµ nðíc 5 n¨m (1961 _ 1965)

Bðíc vµo thùc hiÖn kÕ ho¹ch Nhµ nðíc 5 n¨m lÇn thø nhÊt, miÒn B¾c chuyÓn sang lÊy x©y dùng chñ nghÜa x héi lµm träng t©m. NhiÖm vô c¬ b¶n cña kÕ ho¹ch 5 n¨m lµ ra søc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp, tiÕp tôc c«ng cuéc c¶i t¹o x héi chñ nghÜa, cñng cè vµ t¨ng cðêng thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh,

(1) V¨n kiÖn §¹i héi III _ Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng §¶ng Lao ®éng ViÖt Nam. XuÊt b¶n th¸ng 9 _ 1960, tr. 210.

223

c¶i thiÖn mét bðíc ®êi sèng vËt chÊt vµ v¨n ho¸ cña nh©n d©n lao ®éng, cñng cè quèc phßng, t¨ng cðêng trËt tù vµ an ninh x héi.

Trong tÊt c¶ c¸c ngµnh, c¸c giíi ®Òu dÊy lªn phong trµo thi ®ua yªu nðíc s«i næi : n«ng nghiÖp cã "§¹i Phong", c«ng nghiÖp cã "Duyªn H¶i", thñ c«ng nghiÖp cã "Thµnh C«ng", qu©n ®éi cã "Ba nhÊt", gi¸o dôc cã "Hai tèt"...

Ngµnh c«ng nghiÖp ®ðîc ðu tiªn ®Çu tð x©y dùng. Víi sù gióp ®ì cña Liªn X«, Trung Quèc vµ c¸c nðíc XHCN, tõ n¨m 1961 ®Õn n¨m 1964, vèn ®Çu tð x©y dùng c¬ b¶n cho c«ng nghiÖp lµ 48%, trong ®ã c«ng nghiÖp nÆng chiÕm gÇn 80%. Gi¸ trÞ s¶n lðîng ngµnh c«ng nghiÖp nÆng n¨m 1965 t¨ng 3 lÇn so víi n¨m 1960.

khÝ Hµ Néi, Nhµ m¸y c¬ khÝ TrÇn Hðng §¹o, Nhµ m¸y xe ®¹p Thèng NhÊt, Nhµ

m¸y ®ãng tµu B¹ch §»ng, Nhµ m¸y ®iÖn U«ng BÝ, Khu Gang thÐp Th¸i Nguyªn... c¸c khu c«ng nghiÖp ViÖt Tr×, Thðîng §×nh (Hµ Néi), c¸c nhµ m¸y ®ðêng V¹n §iÓm, S«ng Lam, sø H¶i Dð¬ng, pin V¨n §iÓn, dÖt 8 _ 3, dÖt kim

C«ng nghiÖp quèc doanh chiÕm tØ träng 93% trong tæng gi¸ trÞ s¶n lðîng

c«ng nghiÖp toµn miÒn B¾c, gi÷ vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. C«ng nghiÖp nhÑ cïng víi tiÓu thñ c«ng nghiÖp ®· gi¶i quyÕt ®ðîc 80%

224

Trong n«ng nghiÖp, sau khi ®ða ®¹i bé phËn n«ng d©n vµo c¸c hîp t¸c x , tõ n¨m 1961, c¸c ®Þa phð¬ng thùc hiÖn chñ trð¬ng x©y dùng hîp t¸c x s¶n xuÊt n«ng nghiÖp bËc cao. N«ng d©n bðíc ®Çu ¸p dông khoa häc _ kÜ thuËt vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. HÖ thèng thuû n«ng ph¸t triÓn, trong ®ã cã c«ng tr×nh B¾c _ Hðng _ H¶i. NhiÒu hîp t¸c x ®¹t vµ vðît n¨ng suÊt 5 tÊn thãc trªn 1 hÐcta gieo trång.

Thð¬ng nghiÖp quèc doanh ®ðîc Nhµ nðíc ðu tiªn ph¸t triÓn nªn ® chiÕm lÜnh thÞ trðêng, gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ, cñng cè quan hÖ s¶n xuÊt míi, æn ®Þnh vµ c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n.

HÖ thèng giao th«ng ®ðêng bé, ®ðêng s¾t, ®ðêng liªn tØnh, liªn huyÖn, ®ðêng s«ng, ®ðêng hµng kh«ng ®ðîc cñng cè. ViÖc ®i l¹i trong nðíc vµ giao th«ng quèc tÕ thuËn lîi h¬n trðíc. HÖ thèng gi¸o dôc tõ phæ th«ng ®Õn ®¹i häc ph¸t triÓn nhanh.

N¨m häc 1964 _ 1965, miÒn B¾c cã h¬n 9 000 trðêng phæ th«ng cÊp I, cÊp II vµ cÊp III víi tæng sè trªn 2,6 triÖu häc sinh. HÖ ®¹i häc vµ trung häc chuyªn nghiÖp cã 18 trðêng, t¨ng gÊp 2 lÇn so víi n¨m häc 1960 _ 1961.

MiÒn B¾c cßn lµm nghÜa vô chi viÖn cho tiÒn tuyÕn miÒn Nam. Trong 5 n¨m, mét khèi lðîng lín vò khÝ, ®¹n dðîc, thuèc men... ®ðîc chuyÓn vµo chiÕn trðêng. Ngµy cµng cã nhiÒu ®¬n vÞ vò trang, çn bé qu©n sù vµ çn bé çc ngµnh ®ðîc ®ða vµo miÒn Nam tham gia chiÕn ®Êu, phôc vô chiÕn ®Êu vµ x©y dùng vïng gi¶i phãng.

Nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®ðîc trong viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch 5 n¨m (1961 _ 1965) vµ nãi chung trong 10 n¨m (1954 _ 1964) ® lµm thay ®æi bé mÆt x héi miÒn B¾c. T¹i Héi nghÞ ChÝnh trÞ ®Æc biÖt, th¸ng 3 _ 1964, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh nãi : "Trong 10 n¨m qua, miÒn B¾c nðíc ta ® tiÕn nh÷ng bðíc dµi chða tõng thÊy trong lÞch sö d©n téc. §Êt nðíc, x héi vµ con ngðêi ®Òu ®æi míi."(1) Tuy nhiªn, khi ®Ò ra kÕ ho¹ch 5 n¨m (1961 _ 1965), chóng ta ®· ph¹m mét sè sai lÇm, khuyÕt ®iÓm do tð tðëng chñ quan, nãng véi, gi¸o ®iÒu, thÓ hiÖn trong viÖc ®Ò ra phð¬ng ch©m tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi nhanh, m¹nh, v÷ng ch¾c, trong viÖc ®Ò ra c¸c môc tiªu, chØ tiªu qu¸ cao, kh«ng tÝnh ®Õn kh¶ n¨ng vµ ®iÒu kiÖn cô thÓ cña ®Êt nðíc.

(1) Hå ChÝ Minh, Toµn tËp, tËp 11, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, H., 1996, tr. 224.

225

KÕ ho¹ch Nhµ nðíc 5 n¨m (1961 _ 1965) ®ang thùc hiÖn cã kÕt qu¶, th× ngµy 7 _ 2 _ 1965, ®Õ quèc MÜ chÝnh thøc më réng chiÕn tranh b»ng kh«ng qu©n vµ h¶i qu©n ®¸nh ph¸ miÒn B¾c. MiÒn B¾c ph¶i chuyÓn hðíng x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn chiÕn tranh. ?

_ §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø III cña §¶ng häp trong bèi c¶nh lÞch sö nhð thÕ nµo ? Nªu néi dung vµ ý nghÜa cña §¹i héi. _ MiÒn B¾c ®j ®¹t ®ðîc nh÷ng thµnh tùu vµ cã nh÷ng h¹n chÕ g× trong thùc hiÖn kÕ ho¹ch kinh tÕ _ xj héi 5 n¨m (1961 _ 1965) ?

II _ MiÒn Nam chiÕn ®Êu chèng chiÕn lðîc "ChiÕn tranh ®Æc biÖt" cña ®Õ quèc MÜ (1961 _ 1965)

1. ChiÕn lðîc "ChiÕn tranh ®Æc biÖt" cña ®Õ quèc MÜ ë miÒn Nam

Sau phong trµo "§ång khëi" (1959 _ 1960), nh©n d©n ta ë miÒn Nam tiÕp tôc næi dËy, kÕt hîp ®Êu tranh chÝnh trÞ víi ®Êu tranh vò trang chèng MÜ vµ chÝnh quyÒn Sµi Gßn.

Trong khi ®ã, trªn thÕ giíi, phong trµo gi¶i phãng d©n téc d©ng lªn m¹nh mÏ, trùc tiÕp ®e do¹ hÖ thèng thuéc ®Þa cña chñ nghÜa ®Õ quèc. §Ó ®èi phã l¹i, G. Kenn¬®i, võa lªn lµm Tæng thèng nðíc MÜ (®Çu n¨m 1961), ® ®Ò ra chiÕn lðîc toµn cÇu "Ph¶n øng linh ho¹t" vµ tiÕn hµnh chiÕn tranh x©m lðîc miÒn Nam ViÖt Nam víi chiÕn lðîc "ChiÕn tranh ®Æc biÖt".

"ChiÕn tranh ®Æc biÖt" lµ mét h×nh thøc chiÕn tranh x©m lðîc thùc d©n míi, ®ðîc tiÕn hµnh b»ng qu©n ®éi tay sai, dðíi sù chØ huy cña hÖ thèng "cè vÊn" MÜ, dùa vµo vò khÝ, trang bÞ kÜ thuËt, phð¬ng tiÖn chiÕn tranh cña MÜ, nh»m chèng l¹i c¸c lùc lðîng c¸ch m¹ng vµ nh©n d©n ta. ¢m mðu c¬ b¶n cña MÜ trong chiÕn lðîc "ChiÕn tranh ®Æc biÖt" lµ "dïng ngðêi ViÖt ®¸nh ngðêi ViÖt".

MÜ ®Ò ra "KÕ ho¹ch Xtal©y _ Taylo" víi néi dung chñ yÕu lµ b×nh ®Þnh miÒn Nam trong vßng 18 th¸ng. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch, MÜ t¨ng cðêng viÖn trî qu©n sù cho chÝnh quyÒn Ng« §×nh DiÖm, t¨ng nhanh lùc lðîng qu©n ®éi Sµi Gßn, tiÕn hµnh dån d©n lËp "Êp chiÕn lðîc", sö dông phæ biÕn c¸c chiÕn thuËt míi "trùc th¨ng vËn", "thiÕt xa vËn". ViÖn trî qu©n sù cña MÜ t¨ng gÊp ®«i. Bé ChØ huy qu©n sù MÜ (MACV) ®ðîc thµnh lËp t¹i Sµi Gßn ngµy 8 _ 2 _ 1962 thay cho §oµn cè vÊn viÖn trî qu©n sù MÜ (MAAG) thµnh lËp n¨m 1950 ®Ó trùc tiÕp chØ huy cuéc chiÕn tranh ë ViÖt Nam.

226

"Êp chiÕn lðîc" (sau ®ã gäi lµ "Êp t©n sinh") ®ðîc MÜ vµ chÝnh quyÒn Sµi Gßn coi nhð "xð¬ng sèng" cña "ChiÕn tranh ®Æc biÖt" vµ n©ng lªn thµnh "quèc s¸ch". Chóng coi viÖc lËp "Êp chiÕn lðîc" nhð mét cuéc chiÕn tranh tæng lùc nh»m ®Èy lùc lðîng çch m¹ng ra khái çc x· Êp, t¸ch d©n khái çch m¹ng, tiÕn tíi n¾m d©n, thùc hiÖn chð¬ng tr×nh "b×nh ®Þnh" miÒn Nam. Chóng dù ®Þnh dån 10 triÖu n«ng d©n vµo 16 000 Êp trong tæng sè 17 000 Êp toµn miÒn Nam.

§ðîc MÜ hç trî chiÕn ®Êu vµ chØ huy b»ng hÖ thèng cè vÊn, qu©n ®éi Sµi Gßn liªn tiÕp më c¸c cuéc hµnh qu©n cµn quÐt nh»m tiªu diÖt lùc lðîng c¸ch m¹ng, tiÕn hµnh nh÷ng ho¹t ®éng ph¸ ho¹i miÒn B¾c, phong to¶ biªn giíi, vïng biÓn nh»m ng¨n chÆn chi viÖn cña hËu phð¬ng miÒn B¾c cho chiÕn trðêng miÒn Nam.

2. MiÒn Nam chiÕn ®Êu chèng chiÕn lðîc "ChiÕn tranh ®Æc biÖt" cña MÜ

§¸p øng yªu cÇu cña çch m¹ng tõ khëi nghÜa tõng phÇn ph¸t triÓn lªn chiÕn tranh çch m¹ng, chèng "ChiÕn tranh ®Æc biÖt" cña MÜ vµ chÝnh quyÒn Sµi Gßn, Trung ð¬ng Côc miÒn Nam ®ðîc thµnh lËp (1 _ 1961) thay cho Xø uû Nam Bé cò vµ çc lùc lðîng vò trang çch m¹ng thèng nhÊt thµnh Qu©n gi¶i phãng miÒn Nam (15 _ 2 _ 1961).

H×nh 75. §oµn Chñ tÞch UBT¦MTDTGP miÒn Nam ViÖt Nam ra m¾t t¹i §¹i héi lÇn thø nhÊt (2 _ 1962)

Dðíi ngän cê ®oµn kÕt cøu nðíc cña MÆt trËn D©n téc gi¶i phãng do §¶ng l nh ®¹o, Qu©n gi¶i phãng miÒn Nam cïng víi nh©n d©n ®Èy m¹nh ®Êu tranh 227

chèng MÜ vµ chÝnh quyÒn Sµi Gßn, kÕt hîp ®Êu tranh chÝnh trÞ víi ®Êu tranh vò trang, næi dËy víi tiÕn c«ng trªn c¶ ba vïng chiÕn lðîc (rõng nói, n«ng th«n ®ång b»ng, ®« thÞ), tiÕn c«ng ®Þch b»ng c¶ ba mòi chÝnh trÞ, qu©n sù, binh vËn.

Trong nh÷ng n¨m 1961 _ 1962, Qu©n gi¶i phãng ® ®Èy lïi nhiÒu cuéc cµn quÐt, ®ång thêi víi tiÕn c«ng tiªu diÖt nhiÒu ®ån bèt lÎ cña ®Þch. N¨m 1962, qu©n d©n ta ® ®¸nh nhiÒu cuéc cµn quÐt lín cña ®Þch vµo chiÕn khu D, c¨n cø U Minh, T©y Ninh, phÝa B¾c vµ T©y B¾c Sµi Gßn.

Cuéc ®Êu tranh chèng vµ ph¸ "Êp chiÕn lðîc" diÔn ra gay go, quyÕt liÖt gi÷a ta vµ ®Þch, cã hµng chôc triÖu lðît ngðêi tham gia ph¸ "Êp chiÕn lðîc" ®i ®«i víi x©y dùng lµng chiÕn ®Êu. Víi quyÕt t©m "mét tÊc kh«ng ®i, mét li kh«ng rêi", nh©n d©n miÒn Nam kiªn quyÕt b¸m ®Êt, gi÷ lµng, ph¸ thÕ k×m kÑp cña ®Þch.

MÜ vµ chÝnh quyÒn Sµi Gßn dï tËp trung søc vµo dån d©n lËp "Êp chiÕn lðîc" nhðng còng chØ thùc hiÖn ®ðîc mét phÇn kÕ ho¹ch (gÇn mét nöa trong tæng sè 16 000 Êp). §Õn cuèi n¨m 1962, c¸ch m¹ng kiÓm so¸t trªn mét nöa tæng sè Êp, víi gÇn 70% n«ng d©n.

Ngµy 2 _ 1 _ 1963, h¬n 2 000 qu©n Sµi Gßn (®ðîc cè vÊn MÜ chØ huy, cã c¶ lÝnh dï cïng víi xe t¨ng, xe bäc thÐp, tµu chiÕn, m¸y bay lªn th¼ng) tiÕn c«ng vµo Êp B¾c (x· T©n Phó _ Cai LËy _ MÜ Tho). B¸m s¸t trËn ®Þa, chê khi ®Þch tiÕn s¸t, Qu©n gi¶i phãng míi næ sóng. Suèt mét ngµy chiÕn ®Êu, tuy lùc lðîng cña Qu©n gi¶i phãng b»ng 1/10 lùc lðîng cña ®Þch, nhðng c¸c mòi tiÕn c«ng cña ®Þch tõ nhiÒu hðíng vµo Êp B¾c ®Òu bÞ bÎ g·y. Ta lo¹i khái vßng chiÕn ®Êu h¬n 450 ®Þch (cã 19 cè vÊn MÜ), b¾n r¬i 8 m¸y bay, b¾n ch¸y 13 xe bäc thÐp M.113.

228

H×nh 76. §Þch th¸o ch¹y trong trËn Êp B¾c (2 _ 1 _ 1963)

ChiÕn th¾ng Êp B¾c ®¸nh dÊu bðíc trðëng thµnh cña lùc lðîng vò trang c¸ch m¹ng miÒn Nam, ® bðíc ®Çu ®¸nh b¹i c¸c chiÕn thuËt "trùc th¨ng vËn", "thiÕt xa vËn" cña ®Þch, ®¸nh sôp lßng tin cña qu©n ®éi Sµi Gßn vµo trang bÞ vò khÝ hiÖn ®¹i cña MÜ. ChiÕn th¾ng nµy còng chøng minh qu©n d©n miÒn Nam hoµn toµn cã kh¶ n¨ng ®¸nh b¹i "ChiÕn tranh ®Æc biÖt" cña MÜ vµ chÝnh quyÒn Sµi Gßn. Sau trËn Êp B¾c, phong trµo "Thi ®ua Êp B¾c, giÕt giÆc lËp c«ng" dÊy lªn kh¾p miÒn Nam.

Phong trµo ®Êu tranh chÝnh trÞ cña çc tÇng líp nh©n d©n trong çc ®« thÞ, c¶ ë nh÷ng thµnh phè lín nhð Sµi Gßn, HuÕ, §µ N½ng, cã bðíc ph¸t triÓn m¹nh mÏ, næi bËt lµ ®Êu tranh cña çc tÝn ®å PhËt gi¸o, cña "®éi qu©n tãc dµi" chèng l¹i sù ®µn ¸p cña chÝnh quyÒn DiÖm.

H×nh 77. "§éi qu©n tãc dµi" ®Êu tranh ®ßi ®Õ quèc MÜ rót khái miÒn Nam ViÖt Nam Ngµy 8 _ 5 _ 1963, hai v¹n t¨ng ni, PhËt tö ë HuÕ biÓu t×nh ph¶n ®èi chÝnh quyÒn Sµi Gßn cÊm treo cê PhËt. Mét lµn sãng ñng hé phong trµo PhËt tö ë HuÕ lan réng trong c¶ nðíc, nhÊt lµ ë Sµi Gßn, §µ N½ng. Sù kiÖn Hoµ thðîng ThÝch Qu¶ng §øc tù thiªu t¹i Sµi Gßn ®Ó ph¶n ®èi chÝnh quyÒn Ng« §×nh DiÖm ®· g©y xóc ®éng m¹nh trong nh©n d©n. Ngµy 16 _ 6 _ 1963, 70 v¹n quÇn chóng Sµi Gßn xuèng ®ðêng biÓu t×nh chèng MÜ _ DiÖm, lµm rung chuyÓn c¶ thµnh phè.

Phong trµo ®Êu tranh chÝnh trÞ ë ®« thÞ cïng víi phong trµo ph¸ "Êp chiÕn lðîc" ë n«ng th«n vµ nh÷ng ®ßn tiÕn c«ng liªn tiÕp cña c¸c lùc lðîng vò trang c¸ch m¹ng ® ®Èy nhanh qu¸ tr×nh suy sôp cña chÝnh quyÒn Ng« §×nh DiÖm. 229

Ngµy 1 _ 11 _ 1963, MÜ giËt d©y c¸c tðíng lÜnh trong qu©n ®éi Sµi Gßn, do Dð¬ng V¨n Minh cÇm ®Çu, lµm cuéc ®¶o chÝnh giÕt anh em DiÖm _ Nhu, víi hi väng æn ®Þnh t×nh h×nh ®Ó ®Èy m¹nh chiÕn tranh x©m lðîc. Nhðng cuéc ®¶o chÝnh ®· lµm cho chÝnh quyÒn Sµi Gßn l©m vµo khñng ho¶ng triÒn miªn. ChØ trong vßng 18 th¸ng sau ®ã, liªn tôc diÔn ra trªn 10 cuéc ®¶o chÝnh.

Sau khi lªn lµm Tæng thèng (thay G. Kenn¬®i bÞ ¸m s¸t ngµy 22 _ 11 _ 1963), L. Gi«nx¬n quyÕt ®Þnh ®Èy m¹nh h¬n n÷a "ChiÕn tranh ®Æc biÖt". KÕ ho¹ch Gi«nx¬n _ M¸c Namara thay thÕ kÕ ho¹ch Xtal©y _ Taylo ®ðîc v¹ch ra nh»m t¨ng cðêng viÖn trî qu©n sù, æn ®Þnh chÝnh quyÒn Sµi Gßn, b×nh ®Þnh miÒn Nam cã träng ®iÓm trong 2 n¨m (1964 _ 1965). MÆc dï vËy, tõng m¶ng lín "Êp chiÕn lðîc" cña ®Þch ®· bÞ ph¸ vì. Cuèi n¨m 1964, ®Þch chØ cßn kiÓm so¸t ®ðîc 3 300 Êp (kho¶ng 1/5 sè Êp dù kiÕn), tíi th¸ng 6 _ 1965, gi¶m xuèng møc thÊp nhÊt, chØ cßn kiÓm so¸t 2 200 Êp. "Êp chiÕn lðîc" _ xð¬ng sèng cña chiÕn lðîc "ChiÕn tranh ®Æc biÖt" _ ®· bÞ ph¸ s¶n vÒ c¬ b¶n. Vïng gi¶i phãng ngµy cµng më réng, trë thµnh hËu phð¬ng trùc tiÕp cña çch m¹ng. T¹i vïng gi¶i phãng, chÝnh quyÒn çch m¹ng çc cÊp ®ðîc thµnh lËp, ruéng ®Êt cña ViÖt gian bÞ tÞch thu ®ðîc chia cho d©n cµy nghÌo.

H×nh 78. Ph¸ "Êp chiÕn lðîc", khiªng nhµ vÒ n¬i ë cò

Sau chiÕn th¾ng Êp B¾c, Qu©n gi¶i phãng nhanh chãng trðëng thµnh vµ tiÕn lªn ®¸nh nh÷ng trËn cã quy m« lín. Cuèi n¨m 1964, qu©n vµ d©n §«ng Nam Bé më chiÕn dÞch tiÕn c«ng ®«ng _ xu©n 1964 _ 1965 víi trËn më mµn ®¸nh vµo Êp B×nh Gi .

230

Ngµy 2 _ 12 _ 1964, Qu©n gi¶i phãng më trËn tiÕn c«ng vµo Êp B×nh Gi· (Bµ RÞa). Trong h¬n 1 th¸ng, Qu©n gi¶i phãng ®· lo¹i khái vßng chiÕn ®Êu h¬n 1 700 ®Þch (trong ®ã cã 60 cè vÊn MÜ), tÞch thu vµ ph¸ huû nhiÒu phð¬ng tiÖn chiÕn tranh cña chóng.

Thõa th¾ng sau chiÕn th¾ng B×nh Gi , Qu©n gi¶i phãng vµ nh©n d©n miÒn Nam ®Èy m¹nh tiÕn c«ng xu©n _ hÌ 1965 vµ giµnh nhiÒu th¾ng lîi trong c¸c chiÕn dÞch An L o (B×nh §Þnh), Ba Gia (Qu¶ng Ng i), §ång Xoµi (B×nh Phðíc). Tõng ®¬n vÞ lín cña ®Þch bÞ tiªu diÖt gän hoÆc thiÖt h¹i nÆng. Qu©n ®éi Sµi Gßn, lùc lðîng nßng cèt cña "ChiÕn tranh ®Æc biÖt", kh«ng cßn ®ñ søc ®ð¬ng ®Çu víi c¸c cuéc tiÕn c«ng lín cña Qu©n gi¶i phãng vµ ®øng trðíc nguy c¬ tan r . ChiÕn lðîc "ChiÕn tranh ®Æc biÖt" thÊt b¹i hoµn toµn. ?

_ Tr×nh bµy ©m mðu vµ thñ ®o¹n cña MÜ khi tiÕn hµnh "ChiÕn tranh ®Æc biÖt" (1961 _ 1965) ë miÒn Nam. _ Qu©n d©n miÒn Nam ®j chiÕn ®Êu chèng "ChiÕn tranh ®Æc biÖt" (1961 _ 1965) vµ giµnh th¾ng lîi nhð thÕ nµo ?

1. B»ng nh÷ng sù kiÖn lÞch sö, h·y chøng minh c©u nãi cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh t¹i Héi nghÞ ChÝnh trÞ ®Æc biÖt (3 _ 1964) : "Trong 10 n¨m qua, miÒn B¾c nðíc ta ®· tiÕn nh÷ng bðíc dµi chða tõng thÊy trong lÞch sö d©n téc. §Êt nðíc, x· héi vµ con ngðêi ®Òu ®æi míi".

2. ¢m mðu vµ thñ ®o¹n cña MÜ ë miÒn Nam cã g× kh¸c nhau gi÷a hai giai ®o¹n 1954 _ 1960 vµ 1961 _ 1965 ?

231

ChiÕn ®Êu chèng chiÕn lðîc "ChiÕn tranh côc bé" ë miÒn Nam vµ chiÕn tranh ph¸ ho¹i miÒn B¾c lÇn thø nhÊt cña ®Õ quèc MÜ (1965 _ 1968) Sau thÊt b¹i cña chiÕn lðîc "ChiÕn tranh ®Æc biÖt", MÜ tiÕn hµnh chiÕn lðîc "ChiÕn tranh côc bé" ë miÒn Nam vµ më réng chiÕn tranh kh«ng qu©n, h¶i qu©n ph¸ ho¹i miÒn B¾c (lÇn thø nhÊt). Giai ®o¹n nµy, c¶ nðíc cã chiÕn tranh, nh©n d©n hai miÒn trùc tiÕp ®¸nh MÜ : miÒn Nam chiÕn ®Êu chèng chiÕn lðîc "ChiÕn tranh côc bé" ; miÒn B¾c chèng chiÕn tranh ph¸ ho¹i, tiÕp tôc s¶n xuÊt, x©y dùng trong chiÕn tranh vµ lµm nghÜa vô hËu phð¬ng kh¸ng chiÕn chèng MÜ, cøu nðíc cña d©n téc.

I _ ChiÕn ®Êu chèng chiÕn lðîc "ChiÕn tranh côc bé" cña ®Õ quèc MÜ ë miÒn Nam (1965 _ 1968)

1. ChiÕn lðîc "ChiÕn tranh côc bé" cña ®Õ quèc MÜ ë miÒn Nam

Sau thÊt b¹i cña chiÕn lðîc "ChiÕn tranh ®Æc biÖt", MÜ ®Èy m¹nh chiÕn tranh x©m lðîc miÒn Nam, chuyÓn sang chiÕn lðîc "ChiÕn tranh côc bé" vµ më réng chiÕn tranh ph¸ ho¹i miÒn B¾c.

"ChiÕn tranh côc bé" b¾t ®Çu tõ gi÷a n¨m 1965, lµ lo¹i h×nh chiÕn tranh x©m lðîc thùc d©n míi, ®ðîc tiÕn hµnh b»ng lùc lðîng qu©n ®éi MÜ, qu©n ®ång minh cña MÜ(1) vµ qu©n ®éi Sµi Gßn, lóc cao nhÊt (vµo n¨m 1969) gÇn 1,5 triÖu qu©n, trong ®ã qu©n MÜ chiÕm h¬n nöa triÖu, qu©n ®ång minh 7 v¹n.

Víi chiÕn lðîc "ChiÕn tranh côc bé", MÜ ©m mðu nhanh chãng t¹o ra ðu thÕ vÒ binh lùc vµ ho¶ lùc ®Ó cã thÓ ¸p ®¶o qu©n chñ lùc cña ta b»ng chiÕn lðîc qu©n sù míi "t×m diÖt", cè giµnh l¹i thÕ chñ ®éng trªn chiÕn trðêng, ®Èy lùc lðîng vò trang cña ta trë vÒ phßng ngù, buéc ta ph¶i ph©n t¸n ®¸nh nhá, hoÆc rót vÒ biªn giíi, lµm cho chiÕn tranh tµn lôi dÇn.

Dùa vµo ðu thÕ qu©n sù, víi qu©n sè ®«ng, vò khÝ hiÖn ®¹i, ho¶ lùc m¹nh, qu©n MÜ võa míi vµo miÒn Nam ® cho më ngay cuéc hµnh qu©n "t×m diÖt" vµo c¨n cø cña Qu©n gi¶i phãng ë V¹n Tðêng (Qu¶ng Ng i). TiÕp ®ã, MÜ më liÒn hai cuéc ph¶n c«ng chiÕn lðîc mïa kh«(2) (®«ng _ xu©n) 1965 _ 1966 vµ (1) §ång minh cña MÜ trong chiÕn tranh x©m lðîc miÒn Nam ViÖt Nam gåm 5 nðíc : Hµn Quèc, Th¸i Lan, PhilÝppin, ¤xtr©ylia, Niu Dil©n.

(2) KhÝ hËu miÒn Nam cã hai mïa trong n¨m : mïa mða tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng 10, mïa kh« tõ th¸ng 11 ®Õn th¸ng 4 n¨m sau (theo dð¬ng lÞch).

232

2. ChiÕn ®Êu chèng chiÕn lðîc "ChiÕn tranh côc bé" cña MÜ

ChiÕn ®Êu chèng chiÕn lðîc "ChiÕn tranh côc bé" lµ chèng l¹i cuéc chiÕn tranh x©m lðîc ®ðîc t¨ng cðêng vµ më réng víi lùc lðîng qu©n ®éi m¹nh, gåm MÜ, ®ång minh cña MÜ vµ qu©n ®éi Sµi Gßn, víi vò khÝ hiÖn ®¹i.

Nhðng víi ý chÝ kh«ng g× lay chuyÓn "QuyÕt chiÕn quyÕt th¾ng giÆc MÜ x©m lðîc", ®ðîc sù phèi hîp chiÕn ®Êu vµ chi viÖn cña miÒn B¾c, qu©n d©n ta ë miÒn Nam ® anh dòng chiÕn ®Êu, víi c¸c th¾ng lîi më ®Çu ë Nói Thµnh (Qu¶ng Nam), V¹n Tðêng (Qu¶ng Ng i).

H×nh 79. Lðîc ®å trËn V¹n Tðêng _ Qu¶ng Ng·i (8 _ 1965)

(1) Tõ mµ MÜ vµ chÝnh quyÒn Sµi Gßn gäi vïng ®Êt do c¸ch m¹ng n¾m gi÷.

233

Mê s¸ng 18 _ 8 _ 1965, MÜ huy ®éng 9 000 qu©n, nhiÒu xe t¨ng, xe bäc thÐp, m¸y bay, tµu chiÕn, më cuéc hµnh qu©n vµo th«n V¹n Tðêng nh»m tiªu diÖt mét ®¬n vÞ chñ lùc cña ta. Sau mét ngµy chiÕn ®Êu, mét trung ®oµn chñ lùc cña ta cïng víi qu©n du kÝch vµ nh©n d©n ®Þa phð¬ng ®· ®Èy lïi ®ðîc cuéc hµnh qu©n cña ®Þch, lo¹i khái vßng chiÕn ®Êu 900 ®Þch, b¾n ch¸y hµng chôc xe t¨ng, xe bäc thÐp vµ m¸y bay.

V¹n Tðêng ®ðîc coi lµ "Êp B¾c" ®èi víi qu©n MÜ vµ qu©n ®ång minh, më ®Çu cao trµo "T×m MÜ mµ ®¸nh, lïng nguþ mµ diÖt" trªn kh¾p miÒn Nam. NhiÒu "Vµnh ®ai diÖt MÜ" xuÊt hiÖn nhð ë Hoµ Vang, Chu Lai (Qu¶ng Nam), Cñ Chi (Sµi Gßn) ... Mét phong trµo thi ®ua trë thµnh "Dòng sÜ diÖt MÜ" vµ "§¬n vÞ anh hïng diÖt MÜ" diÔn ra s«i næi kh¾p n¬i. Sau trËn V¹n Tðêng, kh¶ n¨ng ®¸nh th¾ng MÜ trong "ChiÕn tranh côc bé" cña qu©n d©n ta cßn tiÕp tôc ®ðîc chøng minh trong hai mïa kh«.

Bðíc vµo mïa kh« thø nhÊt (®«ng _ xu©n 1965 _ 1966) víi 720 000 qu©n, trong ®ã MÜ vµ ®ång minh cã h¬n 220 000, ®Þch më ®ît ph¶n c«ng víi 450 cuéc hµnh qu©n, trong ®ã cã 5 cuéc hµnh qu©n "t×m diÖt" lín, nh»m vµo hai hðíng chiÕn lðîc chÝnh ë §«ng Nam Bé vµ Liªn khu V, víi môc tiªu ®¸nh b¹i chñ lùc Qu©n gi¶i phãng. Qu©n d©n ta trong thÕ trËn chiÕn tranh nh©n d©n, víi nhiÒu phð¬ng thøc t¸c chiÕn, ® chÆn ®¸nh ®Þch trªn mäi hðíng, chñ ®éng tiÕn c«ng ®Þch kh¾p mäi n¬i. Trong 4 th¸ng mïa kh« (tõ th¸ng 1 _ 1966), trªn toµn miÒn Nam, qu©n d©n ta lo¹i khái vßng chiÕn ®Êu 104 000 ®Þch, trong ®ã cã 42 000 qu©n MÜ, 3 500 qu©n ®ång minh, b¾n r¬i 1 430 m¸y bay.

Bðíc vµo mïa kh« thø hai (®«ng _ xu©n 1966 _ 1967), víi lùc lðîng ®ðîc t¨ng lªn h¬n 98 v¹n qu©n, trong ®ã MÜ vµ ®ång minh cã h¬n 44 v¹n, chóng më ®ît ph¶n c«ng víi 895 cuéc hµnh qu©n, cã ba cuéc hµnh qu©n lín "t×m diÖt" vµ "b×nh ®Þnh", lín nhÊt lµ cuéc hµnh qu©n Gianx¬n Xiti ®¸nh vµo c¨n cø Dð¬ng Minh Ch©u (B¾c T©y Ninh), nh»m tiªu diÖt qu©n chñ lùc vµ c¬ quan ®Çu n o cña ta.

Cïng víi nh÷ng cuéc chñ ®éng tiÕn c«ng ®Þch trªn chiÕn trðêng TrÞ _ Thiªn, §ðêng sè 9..., qu©n d©n ta më hµng lo¹t trËn ph¶n c«ng ®¸nh b¹i c¸c cuéc hµnh qu©n "t×m diÖt" vµ "b×nh ®Þnh" cña ®Þch.

Trong mïa kh« thø hai, trªn toµn miÒn Nam, qu©n d©n ta lo¹i khái vßng chiÕn ®Êu 151 000 tªn ®Þch, trong ®ã cã 68 000 qu©n MÜ, 5 500 qu©n ®ång minh, b¾n r¬i 1 231 m¸y bay.

234

ë hÇu kh¾p çc vïng n«ng th«n, quÇn chóng ®ðîc sù hç trî cña lùc lðîng vò trang ® ®øng lªn ®Êu tranh chèng ¸ch k×m kÑp cña ®Þch, ph¸ tõng m¶ng "Êp chiÕn lðîc". Trong hÇu kh¾p çc thµnh thÞ, c«ng nh©n, çc tÇng líp nh©n d©n lao ®éng kh¸c, häc sinh, sinh viªn, PhËt tö, mét sè binh sÜ qu©n ®éi Sµi Gßn... ®Êu tranh ®ßi MÜ rót vÒ nðíc, ®ßi tù do d©n chñ. Vïng gi¶i phãng ®ðîc më réng, uy tÝn cña MÆt trËn D©n téc gi¶i phãng miÒn Nam ViÖt Nam ®ðîc n©ng cao trªn trðêng quèc tÕ.

§Õn cuèi n¨m 1967, MÆt trËn D©n téc gi¶i phãng miÒn Nam ViÖt Nam cã c¬ quan thðêng trùc ë hÇu hÕt c¸c nðíc x héi chñ nghÜa vµ ë mét sè nðíc thuéc "thÕ giíi thø ba". Cð¬ng lÜnh cña MÆt trËn ®ðîc 41 nðíc, 12 tæ chøc quèc tÕ, 5 tæ chøc khu vùc lªn tiÕng ñng hé.

Trong khi ®ã, ®Õ quèc MÜ vµ chÝnh quyÒn Sµi Gßn ngµy cµng bÞ c« lËp trªn trðêng quèc tÕ. N¨m 1967, theo s¸ng kiÕn cña nhµ b¸c häc ngðêi Anh BÐct¬r¨ng Rótxen, Toµ ¸n Quèc tÕ xÐt xö téi ¸c chiÕn tranh cña MÜ ë ViÖt Nam vµ §«ng Dð¬ng ®ðîc thµnh lËp, téi ¸c chiÕn tranh cña MÜ bÞ v¹ch trÇn.

Bðíc vµo mïa xu©n n¨m 1968, xuÊt ph¸t tõ nhËn ®Þnh so s¸nh lùc lðîng thay ®æi cã lîi cho ta sau hai mïa kh«, ®ång thêi lîi dông m©u thuÉn ë MÜ trong n¨m bÇu cö tæng thèng (1968), ta chñ trð¬ng më mét cuéc Tæng tiÕn c«ng vµ næi dËy 235

trªn toµn miÒn Nam, träng t©m lµ ®« thÞ, nh»m tiªu diÖt mét bé phËn lùc lðîng qu©n MÜ, qu©n ®ång minh, ®¸nh ®ßn m¹nh vµo chÝnh quyÒn vµ qu©n ®éi Sµi Gßn, giµnh chÝnh quyÒn vÒ tay nh©n d©n, buéc MÜ ph¶i ®µm ph¸n, rót qu©n vÒ nðíc.

Cuéc Tæng tiÕn c«ng vµ næi dËy ®ðîc më ®Çu b»ng cuéc tËp kÝch chiÕn lðîc cña qu©n chñ lùc vµo hÇu kh¾p çc ®« thÞ trong ®ªm 30 r¹ng s¸ng 31 _ 1 _ 1968 (TÕt MËu Th©n). Cuéc Tæng tiÕn c«ng vµ næi dËy ® diÔn ra qua ba ®ît : tõ 30 _ 1 ®Õn 25 _ 2 ; th¸ng 5 vµ 6 ; th¸ng 8 vµ 9 _ 1968. Qu©n d©n ta ë miÒn Nam ®ång lo¹t tiÕn c«ng vµ næi dËy ë 37 trong tæng sè 44 tØnh, 4 trong sè 6 ®« thÞ lín, 64 trong sè 242 quËn lÞ, ë hÇu kh¾p çc "Êp chiÕn lðîc" vµ çc vïng n«ng th«n.

T¹i Sµi Gßn, Qu©n gi¶i phãng tiÕn c«ng vµo c¸c vÞ trÝ ®Çu n o cña ®Þch nhð Toµ §¹i sø MÜ, Dinh §éc LËp, Bé Tæng tham mðu qu©n ®éi Sµi Gßn, Bé Tð lÖnh BiÖt khu Thñ ®«, Tæng nha c¶nh s¸t, §µi ph¸t thanh, s©n bay T©n S¬n NhÊt...

Trong ®ît 1, qu©n d©n ta ®· lo¹i khái vßng chiÕn ®Êu 147 000 ®Þch, trong ®ã cã 43 000 lÝnh MÜ, ph¸ huû mét khèi lðîng lín vËt chÊt vµ phð¬ng tiÖn chiÕn tranh cña chóng.

Tõ trong cuéc Tæng tiÕn c«ng vµ næi dËy Xu©n MËu Th©n n¨m 1968 cã thªm nhiÒu lùc lðîng míi chèng MÜ, chèng chÝnh quyÒn Sµi Gßn xuÊt hiÖn, mÆt trËn ®oµn kÕt d©n téc chèng MÜ, cøu nðíc ®ðîc më réng. Tæ chøc Liªn minh çc lùc lðîng d©n téc, d©n chñ vµ hoµ b×nh ë Sµi Gßn, HuÕ vµ toµn miÒn Nam, ®¹i diÖn cho çc tÇng líp trÝ thøc, tð s¶n d©n téc tiÕn bé ë çc thµnh thÞ, ®ðîc thµnh lËp.

Cuéc Tæng tiÕn c«ng vµ næi dËy Xu©n MËu Th©n ® ®¸nh ®ßn bÊt ngê, lµm cho ®Þch cho¸ng v¸ng. Nhðng do lùc lðîng ®Þch cßn ®«ng (h¬n nöa triÖu lÝnh MÜ vµ ®ång minh, gÇn 1 triÖu qu©n Sµi Gßn), c¬ së ë thµnh thÞ m¹nh, nªn chóng ® nhanh chãng tæ chøc l¹i lùc lðîng ph¶n c«ng qu©n ta ë c¶ thµnh thÞ vµ n«ng th«n. V× vËy, trong ®ît 2 vµ 3, lùc lðîng cña ta gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n vµ tæn thÊt. Qu©n c¸ch m¹ng vµo chiÕm gi÷ thµnh phè trong ®ît 1 bÞ ®Èy ra ngoµi. Nh÷ng ngðêi d©n cã c¶m t×nh víi c¸ch m¹ng vµ ñng hé Qu©n gi¶i phãng trðíc ®ã bÞ b¾t hoÆc bÞ giÕt h¹i. NhiÒu vïng n«ng th«n ®ðîc gi¶i phãng trðíc ®©y, nay l¹i bÞ ®Þch chiÕm. Cã h¹n chÕ ®ã lµ do ta "Chñ quan trong viÖc ®¸nh gi¸ t×nh h×nh, ®Ò ra yªu cÇu chða thËt s¸t víi t×nh h×nh thùc tÕ lóc ®ã, nhÊt lµ sau ®ît tiÕn c«ng TÕt MËu Th©n, ta kh«ng kÞp thêi kiÓm ®iÓm rót kinh nghiÖm hay ®Ó ®¸nh gi¸ l¹i t×nh h×nh vµ cã chñ trð¬ng chuyÓn hðíng kÞp thêi, ta chËm thÊy cè g¾ng míi cña ®Þch vµ nh÷ng khã kh¨n lóc ®ã cña ta"(1).

(1) NghÞ quyÕt Héi nghÞ lÇn thø 21 Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng §¶ng (n¨m 1973).

236

MÆc dï cã nh÷ng tæn thÊt vµ h¹n chÕ, cuéc Tæng tiÕn c«ng vµ næi dËy Xu©n MËu Th©n vÉn cã ý nghÜa hÕt søc to lín, ® lµm lung lay ý chÝ x©m lðîc cña MÜ, buéc MÜ ph¶i tuyªn bè "phi MÜ ho¸" chiÕn tranh x©m lðîc (tøc thõa nhËn thÊt b¹i cña "ChiÕn tranh côc bé"), chÊm døt kh«ng ®iÒu kiÖn chiÕn tranh ph¸ ho¹i miÒn B¾c, chÊp nhËn ®µm ph¸n ë Pari ®Ó bµn vÒ chÊm døt chiÕn tranh. Cuéc Tæng tiÕn c«ng vµ næi dËy ® më ra bðíc ngoÆt cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ, cøu nðíc. ?

_ §Õ quèc MÜ thùc hiÖn ©m mðu vµ thñ ®o¹n g× trong viÖc tiÕn hµnh chiÕn lðîc “ChiÕn tranh côc bé" ë miÒn Nam (1965 _ 1968) ?

_ Qu©n d©n ta ë miÒn Nam ®j giµnh ®ðîc nh÷ng th¾ng lîi g× trong chiÕn ®Êu chèng chiÕn lðîc "ChiÕn tranh côc bé" cña MÜ tõ n¨m 1965 ®Õn n¨m 1968 ? Nªu ý nghÜa cña th¾ng lîi V¹n Tðêng (8 _ 1965). _ Cuéc Tæng tiÕn c«ng vµ næi dËy Xu©n MËu Th©n 1968 ë miÒn Nam ®j diÔn ra trong hoµn c¶nh nhð thÕ nµo ? Nªu diÔn biÕn, kÕt qu¶ vµ ý nghÜa.

II _ MiÒn B¾c võa chiÕn ®Êu chèng chiÕn tranh ph¸ ho¹i lÇn thø nhÊt cña MÜ, võa s¶n xuÊt vµ lµm nghÜa vô hËu phð¬ng (1965 _ 1968)

Cuèi n¨m 1964 _ ®Çu n¨m 1965, ®ång thêi víi ®Èy m¹nh chiÕn tranh x©m lðîc miÒn Nam, MÜ më réng chiÕn tranh kh«ng qu©n vµ h¶i qu©n ph¸ ho¹i miÒn B¾c.

Ngµy 5 _ 8 _ 1964, sau khi dùng lªn "sù kiÖn VÞnh B¾c Bé", MÜ cho m¸y bay nÐm bom b¾n ph¸ mét sè n¬i ë miÒn B¾c nhð cöa s«ng Gianh (Qu¶ng B×nh), Vinh _ BÕn Thuû (NghÖ An), L¹ch Trðêng (Thanh Ho¸), thÞ x Hßn Gai (Qu¶ng Ninh).

Ngµy 7 _ 2 _ 1965, lÊy cí "tr¶ ®òa" viÖc Qu©n gi¶i phãng miÒn Nam tiÕn c«ng doanh tr¹i qu©n MÜ ë Pl©yku, MÜ cho m¸y bay nÐm bom b¾n ph¸ thÞ x §ång Híi (Qu¶ng B×nh), ®¶o Cån Cá (VÜnh Linh) v.v..., chÝnh thøc g©y ra cuéc chiÕn tranh b»ng kh«ng qu©n vµ h¶i qu©n ph¸ ho¹i miÒn B¾c (lÇn thø nhÊt).

TiÕn hµnh chiÕn tranh ph¸ ho¹i, MÜ ©m mðu ph¸ tiÒm lùc kinh tÕ, quèc phßng, ph¸ c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x héi ë miÒn B¾c ; ng¨n chÆn nguån chi viÖn tõ bªn ngoµi vµo miÒn B¾c vµ tõ miÒn B¾c vµo miÒn Nam ; uy hiÕp tinh thÇn, lµm lung lay ý chÝ chèng MÜ cña nh©n d©n ta ë hai miÒn ®Êt nðíc. 237

MÜ ® huy ®éng mét lùc lðîng kh«ng qu©n vµ h¶i qu©n rÊt lín, gåm hµng ngh×n m¸y bay tèi t©n thuéc 50 lo¹i kh¸c nhau, c¶ nh÷ng lo¹i míi nhÊt, nhð F111, B52... vµ çc lo¹i vò khÝ hiÖn ®¹i. Kh«ng qu©n vµ h¶i qu©n MÜ tËp trung ®¸nh vµo çc môc tiªu qu©n sù, çc ®Çu mèi giao th«ng, çc nhµ m¸y, xÝ nghiÖp, hÇm má, çc c«ng tr×nh thuû lîi, khu ®«ng d©n. Chóng ®¸nh c¶ trðêng häc, nhµ trÎ, bÖnh viÖn, khu an dðìng, ®Òn, chïa, nhµ thê. M¸y bay, tµu chiÕn MÜ nÐm bom, b¾n ph¸ liªn tôc, kh¾p mäi n¬i, mäi lóc, trong mäi thêi tiÕt, víi cðêng ®é ngµy cµng t¨ng. Trung b×nh mçi ngµy cã 300 lÇn chiÕc m¸y bay MÜ ®i g©y téi ¸c víi 1 600 tÊn bom ®¹n trót xuèng çc lµng m¹c, phè x¸. Bom ®¹n cña chóng ® cðíp ®i biÕt bao sinh m¹ng vµ g©y thð¬ng tÝch cho bao nhiªu ngðêi kh¸c. Bom ®¹n cña chóng ® tµn ph¸ biÕt bao cña c¶i, c¬ së kinh tÕ, c«ng tr×nh v¨n ho¸, gi¸o dôc, y tÕ mµ nh©n d©n ta ® t¹o nªn trong h¬n 10 n¨m trðíc ®ã.

2. MiÒn B¾c võa s¶n xuÊt võa chiÕn ®Êu chèng chiÕn tranh ph¸ ho¹i

Ngay tõ ngµy ®Çu MÜ më réng chiÕn tranh, miÒn B¾c ® kÞp thêi chuyÓn mäi ho¹t ®éng sang thêi chiÕn, thùc hiÖn qu©n sù ho¸ toµn d©n, ®µo ®¾p c«ng sù chiÕn ®Êu, hÇm hµo phßng tr¸nh ; triÖt ®Ó s¬ t¸n, ph©n t¸n nh÷ng n¬i ®«ng d©n ®Ó tr¸nh thiÖt h¹i vÒ ngðêi vµ cña. Chèng l¹i nh÷ng hµnh ®éng ph¸ ho¹i cña ®Þch lµ nhiÖm vô cña c¸c lùc lðîng phßng kh«ng, kh«ng qu©n, h¶i qu©n víi vò khÝ, phð¬ng tiÖn chiÕn tranh hiÖn ®¹i, cña c¶ lùc lðîng tù vÖ, d©n qu©n vµ toµn d©n víi vò khÝ th«ng thðêng. HÔ ®Þch ®Õn lµ ®¸nh, ai kh«ng trùc tiÕp chiÕn ®Êu th× phôc vô chiÕn ®Êu. Khi b×nh thðêng th× toµn d©n s¶n xuÊt. Trong s¶n xuÊt x©y dùng kinh tÕ, ta chñ trð¬ng ®Èy m¹nh kinh tÕ ®Þa phð¬ng, chó träng ph¸t triÓn n«ng nghiÖp. X©y dùng kinh tÕ thêi chiÕn theo hðíng ®ã sÏ h¹n chÕ ®ðîc sù tµn ph¸ cña chiÕn tranh vµ t¨ng kh¶ n¨ng ®¶m b¶o yªu cÇu cña cuéc chiÕn ®Êu t¹i chç vµ ®êi sèng nh©n d©n c¸c ®Þa phð¬ng. Trong chiÕn ®Êu vµ s¶n xuÊt, trªn miÒn B¾c dÊy lªn phong trµo thi ®ua chèng MÜ, cøu nðíc, thÓ hiÖn s¸ng ngêi ch©n lÝ "Kh«ng cã g× quý h¬n ®éc lËp, tù do". Qua phong trµo thi ®ua, qu©n d©n ta tá râ søc m¹nh cña mét d©n téc giµu truyÒn thèng lao ®éng cÇn cï, s¸ng t¹o, chiÕn ®Êu th«ng minh, dòng c¶m, ® lËp ®ðîc thµnh tÝch to lín trong chiÕn ®Êu vµ s¶n xuÊt.

238

Trong h¬n 4 n¨m (tõ ngµy 5 _ 8 _ 1964 ®Õn ngµy 1 _ 11 _ 1968), miÒn B¾c b¾n r¬i, ph¸ huû 3 243 m¸y bay, trong ®ã cã 6 B52, 3 F111 ; b¾n ch¸y, b¾n ch×m 143 tµu chiÕn. Ngµy 1 _ 11 _ 1968, MÜ tuyªn bè ngõng h¼n chiÕn tranh ph¸ ho¹i miÒn B¾c.

Trªn mÆt trËn s¶n xuÊt, miÒn B¾c còng lËp ®ðîc nh÷ng thµnh tÝch quan träng. Trong n«ng nghiÖp, diÖn tÝch canh t¸c ®ðîc më réng, n¨ng suÊt lao ®éng kh«ng ngõng t¨ng lªn, ngµy cµng cã nhiÒu hîp t¸c x , nhiÒu ®Þa phð¬ng ®¹t "3 môc tiªu" (5 tÊn thãc, 2 ®Çu lîn, 1 lao ®éng trªn 1 hÐcta diÖn tÝch gieo trång trong 1 n¨m). N¨m 1965, miÒn B¾c cã 7 huyÖn, 640 hîp t¸c x ®¹t môc tiªu 5 tÊn thãc trªn 1 hÐcta gieo trång trong 1 n¨m ; ®Õn n¨m 1967, t¨ng lªn 30 huyÖn vµ 2 485 hîp t¸c x . Trong c«ng nghiÖp, n¨ng lùc s¶n xuÊt ë mét sè ngµnh ®ðîc gi÷ v÷ng. C¸c c¬ së c«ng nghiÖp lín ® kÞp thêi s¬ t¸n, ph©n t¸n, sím ®i vµo s¶n xuÊt, ®¸p øng nhu cÇu thiÕt yÕu nhÊt cña chiÕn ®Êu, s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. C«ng nghiÖp ®Þa phð¬ng vµ c«ng nghiÖp quèc phßng ®Òu ph¸t triÓn. Mçi tØnh trë thµnh mét ®¬n vÞ kinh tÕ tð¬ng ®èi hoµn chØnh. Giao th«ng vËn t¶i lµ mét trong nh÷ng träng ®iÓm b¾n ph¸ cña ®Þch, ®ðîc qu©n vµ d©n ta b¶o ®¶m thðêng xuyªn th«ng suèt.

V¨n ho¸, gi¸o dôc, y tÕ, khoa häc, v¨n häc, nghÖ thuËt còng ph¸t triÓn m¹nh, ® phôc vô ®¾c lùc cho nhiÖm vô chiÕn ®Êu, s¶n xuÊt vµ ®êi sèng.

3. MiÒn B¾c thùc hiÖn nghÜa vô hËu phð¬ng lín

Lµ hËu phð¬ng lín cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ, cøu nðíc, miÒn B¾c lu«n hðíng vÒ miÒn Nam. V× miÒn Nam ruét thÞt, miÒn B¾c phÊn ®Êu "Mçi ngðêi lµm viÖc b»ng hai". V× tiÒn tuyÕn kªu gäi, hËu phð¬ng s½n sµng ®¸p l¹i "Thãc kh«ng thiÕu mét c©n, qu©n kh«ng thiÕu mét ngðêi".

239

Tõ n¨m 1959, tuyÕn ®ðêng vËn chuyÓn chiÕn lðîc B¾c _ Nam mang tªn Hå ChÝ Minh trªn bé (däc theo d y nói Trðêng S¬n) vµ trªn biÓn (däc theo bê biÓn) b¾t ®Çu khai th«ng, dµi hµng ngh×n c©y sè, ® nèi liÒn hËu phð¬ng víi tiÒn tuyÕn.

H×nh 82. Chi viÖn cho chiÕn trðêng miÒn Nam qua tuyÕn ®ðêng Trðêng S¬n

Qua hai tuyÕn ®ðêng vËn chuyÓn chiÕn lðîc ®ã, trong 4 n¨m (1965 _ 1968) miÒn B¾c ® ®ða h¬n 300 000 c¸n bé, bé ®éi vµo Nam tham gia chiÕn ®Êu, phôc vô chiÕn ®Êu, x©y dùng kinh tÕ, v¨n ho¸ t¹i c¸c vïng gi¶i phãng ; hµng chôc v¹n tÊn vò khÝ, ®¹n dðîc, qu©n trang, qu©n dông, x¨ng dÇu, lð¬ng thùc, thùc phÈm, thuèc men vµ nhiÒu vËt dông kh¸c. TÝnh chung, søc ngðêi, søc cña tõ B¾c chuyÓn vµo Nam trong 4 n¨m ® t¨ng gÊp 10 lÇn so víi giai ®o¹n trðíc.

Nguån chi viÖn cïng víi th¾ng lîi trong chiÕn ®Êu vµ s¶n xuÊt cña qu©n d©n miÒn B¾c ® gãp phÇn quyÕt ®Þnh vµo th¾ng lîi cña qu©n d©n ta ë miÒn Nam trong chiÕn ®Êu chèng chiÕn lðîc "ChiÕn tranh côc bé" cña MÜ. ?

_ §Õ quèc MÜ ®j thùc hiÖn ©m mðu vµ dïng thñ ®o¹n g× trong cuéc chiÕn tranh kh«ng qu©n vµ h¶i qu©n ph¸ ho¹i miÒn B¾c tõ n¨m 1965 ®Õn n¨m 1968 ? _ MiÒn B¾c ®j lËp ®ðîc nh÷ng thµnh tÝch g× trong s¶n xuÊt vµ chiÕn ®Êu chèng chiÕn tranh ph¸ ho¹i cña MÜ tõ n¨m 1965 ®Õn n¨m 1968 ?

1. Ph©n tÝch nh÷ng ®iÓm gièng vµ kh¸c nhau gi÷a hai chiÕn lðîc "ChiÕn tranh ®Æc biÖt" (1961 _ 1965) vµ "ChiÕn tranh côc bé" (1965 _ 1968) cña MÜ ë miÒn Nam ViÖt Nam.

240

2. Tõ n¨m 1965 ®Õn n¨m 1968, qu©n d©n ta ë miÒn B¾c ®· chiÕn ®Êu vµ s¶n xuÊt nhð thÕ nµo vµ ®· ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu g× cña c¸ch m¹ng c¶ nðíc ?

ChiÕn ®Êu chèng chiÕn lðîc "ViÖt Nam ho¸ chiÕn tranh" ë miÒn Nam vµ chiÕn tranh ph¸ ho¹i miÒn B¾c lÇn thø hai cña ®Õ quèc MÜ (1969 _ 1973) Sau thÊt b¹i cña chiÕn lðîc "ChiÕn tranh côc bé", MÜ tiÕn hµnh chiÕn lðîc "ViÖt Nam ho¸ chiÕn tranh" ë miÒn Nam vµ më réng chiÕn tranh kh«ng qu©n, h¶i qu©n ph¸ ho¹i miÒn B¾c (lÇn thø hai) ; miÒn Nam chiÕn ®Êu chèng chiÕn lðîc "ViÖt Nam ho¸ chiÕn tranh", miÒn B¾c chèng chiÕn tranh ph¸ ho¹i cña MÜ. Thêi gian gi÷a hai cuéc chiÕn tranh ph¸ ho¹i, miÒn B¾c kh¾c phôc hËu qu¶ chiÕn tranh, kh«i phôc vµ ph¸t triÓn kinh tÕ _ v¨n ho¸, lµm nghÜa vô hËu phð¬ng.

I _ ChiÕn ®Êu chèng chiÕn lðîc "ViÖt Nam ho¸ chiÕn tranh" vµ "§«ng dð¬ng ho¸ chiÕn tranh" cña ®Õ quèc MÜ (1969 _ 1973)

1. ChiÕn lðîc "ViÖt Nam ho¸ chiÕn tranh" vµ "§«ng Dð¬ng ho¸ chiÕn tranh" cña ®Õ quèc MÜ

§Çu n¨m 1969, NÝchx¬n võa lªn n¾m chÝnh quyÒn ® ®Ò ra chiÕn lðîc toµn cÇu "Ng¨n ®e thùc tÕ" (thay cho chiÕn lðîc "Ph¶n øng linh ho¹t" cña Kenn¬®i) vµ tiÕp tôc cuéc chiÕn tranh x©m lðîc thùc d©n míi, thùc hiÖn chiÕn lðîc "ViÖt Nam ho¸ chiÕn tranh" ë miÒn Nam vµ më réng chiÕn tranh ra toµn §«ng Dð¬ng víi chiÕn lðîc "§«ng Dð¬ng ho¸ chiÕn tranh".

ChiÕn lðîc "ViÖt Nam ho¸ chiÕn tranh" ®ðîc tiÕn hµnh b»ng lùc lðîng qu©n ®éi Sµi Gßn lµ chñ yÕu, cã sù phèi hîp vÒ ho¶ lùc, kh«ng qu©n, hËu cÇn cña MÜ vµ vÉn do MÜ chØ huy b»ng hÖ thèng cè vÊn.

Víi chiÕn lðîc "ViÖt Nam ho¸ chiÕn tranh", qu©n MÜ vµ qu©n ®ång minh rót dÇn khái chiÕn tranh ®Ó gi¶m xð¬ng m¸u ngðêi MÜ trªn chiÕn trðêng, ®ång thêi lµ qu¸ tr×nh t¨ng cðêng lùc lðîng cña qu©n ®éi Sµi Gßn nh»m tËn dông xð¬ng m¸u ngðêi ViÖt Nam. Thùc chÊt ®ã lµ sù tiÕp tôc thùc hiÖn ©m mðu "Dïng ngðêi ViÖt ®¸nh ngðêi ViÖt" cña MÜ.

Qu©n ®éi Sµi Gßn cßn ®ðîc MÜ sö dông nhð lùc lðîng xung kÝch ë §«ng Dð¬ng trong c¸c cuéc hµnh qu©n më réng x©m lðîc Campuchia (1970), t¨ng cðêng chiÕn tranh ë Lµo (1971), thùc hiÖn ©m mðu "Dïng ngðêi §«ng Dð¬ng ®¸nh ngðêi §«ng Dð¬ng". 241

MÜ cßn dïng thñ ®o¹n ngo¹i giao, nhð lîi dông m©u thuÉn Trung _ X«, tho¶ hiÖp víi Trung Quèc, hoµ ho n víi Liªn X« nh»m h¹n chÕ sù gióp ®ì cña c¸c nðíc ®ã ®èi víi cuéc kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n ta.

2. ChiÕn ®Êu chèng chiÕn lðîc "ViÖt Nam ho¸ chiÕn tranh" vµ "§«ng Dð¬ng ho¸ chiÕn tranh" cña MÜ

Nh©n d©n ta chiÕn ®Êu chèng chiÕn lðîc "ViÖt Nam ho¸ chiÕn tranh" lµ chèng l¹i cuéc chiÕn tranh x©m lðîc toµn diÖn ®ðîc t¨ng cðêng vµ më réng ra toµn §«ng Dð¬ng ; võa chiÕn ®Êu chèng ®Þch trªn chiÕn trðêng, võa ®Êu tranh víi ®Þch trªn bµn ®µm ph¸n.

Th¾ng lîi chÝnh trÞ më ®Çu giai ®o¹n chèng "ViÖt Nam ho¸ chiÕn tranh" lµ sù ra ®êi cña ChÝnh phñ c¸ch m¹ng l©m thêi Céng hoµ miÒn Nam ViÖt Nam ngµy 6 _ 6 _ 1969. §ã lµ chÝnh phñ hîp ph¸p cña nh©n d©n miÒn Nam. Võa ra ®êi, ChÝnh phñ c¸ch m¹ng l©m thêi ® ®ðîc 23 nðíc c«ng nhËn, trong ®ã cã 21 nðíc ®Æt quan hÖ ngo¹i giao.

Gi÷a lóc cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ, cøu nðíc cña nh©n d©n ta ë c¶ hai miÒn vµ cuéc c¸ch m¹ng x héi chñ nghÜa ë miÒn B¾c ®ang trªn ®µ th¾ng lîi th× Chñ tÞch Hå ChÝ Minh qua ®êi ngµy 2 _ 9 _ 1969. §ã lµ mét tæn thÊt lín, kh«ng g× cã thÓ bï ®¾p ®èi víi d©n téc ta, ®èi víi c¸ch m¹ng nðíc ta.

242

H×nh 83. LÔ tang Chñ tÞch Hå ChÝ Minh (9 _ 9 _ 1969)

b¶n Di chóc lÞch sö. Trong Di chóc, Ngðêi nªu râ : "Cuéc kh¸ng chiÕn chèng

MÜ cã thÓ kÐo dµi... §ång bµo ta cã thÓ ph¶i hi sinh nhiÒu cña, nhiÒu ngðêi. Dï sao chóng ta ph¶i quyÕt t©m ®¸nh giÆc MÜ ®Õn th¾ng lîi hoµn toµn… Dï khã kh¨n gian khæ ®Õn mÊy, nh©n d©n ta nhÊt ®Þnh sÏ hoµn toµn th¾ng lîi.

§Õ quèc MÜ nhÊt ®Þnh ph¶i cót khái nðíc ta. Tæ quèc ta nhÊt ®Þnh sÏ thèng

nhÊt. §ång bµo Nam, B¾c nhÊt ®Þnh sÏ sum häp mét nhµ". Ngðêi còng nh¾c

Trong hai n¨m 1970 _ 1971, nh©n d©n ta cïng víi nh©n d©n hai nðíc Campuchia vµ Lµo ® giµnh ®ðîc nh÷ng th¾ng lîi cã ý nghÜa chiÕn lðîc trªn mÆt trËn qu©n sù vµ chÝnh trÞ. Trong hai ngµy 24 vµ 25 _ 4 _ 1970, Héi nghÞ cÊp cao ba nðíc ViÖt Nam _ Lµo _ Campuchia häp nh»m ®èi phã l¹i viÖc MÜ chØ ®¹o bän tay sai lµm ®¶o chÝnh lËt ®æ ChÝnh phñ trung lËp Xihanóc cña Campuchia (18 _ 3 _ 1970) ®Ó chuÈn bÞ cho bðíc phiªu lðu qu©n sù míi ; biÓu thÞ quyÕt t©m cña nh©n d©n ba nðíc §«ng Dð¬ng ®oµn kÕt chiÕn ®Êu chèng MÜ.

H×nh 84. Xihanóc, NguyÔn H÷u Thä, Ph¹m V¨n §ång, Xuphanuv«ng (tõ tr¸i sang ph¶i) t¹i Héi nghÞ cÊp cao ba nðíc §«ng Dð¬ng

243

Tõ ngµy 30 _ 4 ®Õn ngµy 30 _ 6 _ 1970, qu©n ®éi ViÖt Nam cã sù phèi hîp cña qu©n d©n Campuchia ® ®Ëp tan cuéc hµnh qu©n x©m lðîc Campuchia cña 10 v¹n qu©n MÜ vµ qu©n ®éi Sµi Gßn, lo¹i khái vßng chiÕn ®Êu 17 000 ®Þch, gi¶i phãng nhiÒu vïng ®Êt ®ai réng lín víi 4,5 triÖu d©n.

Tõ ngµy 12 _ 2 ®Õn ngµy 23 _ 3 _ 1971, qu©n ®éi ViÖt Nam cã sù phèi hîp cña qu©n d©n Lµo ® ®Ëp tan cuéc hµnh qu©n mang tªn "Lam S¬n _ 719" chiÕm gi÷ §ðêng 9 _ Nam Lµo cña 4,5 v¹n qu©n MÜ vµ qu©n ®éi Sµi Gßn, lo¹i khái vßng chiÕn ®Êu 22 000 ®Þch, buéc qu©n MÜ vµ qu©n ®éi Sµi Gßn ph¶i rót khái §ðêng 9 _ Nam Lµo, gi÷ v÷ng hµnh lang chiÕn lðîc cña c¸ch m¹ng §«ng Dð¬ng.

ë kh¾p çc thµnh thÞ, phong trµo cña çc tÇng líp nh©n d©n næ ra liªn tôc. §Æc biÖt ë Sµi Gßn, HuÕ, §µ N½ng, phong trµo häc sinh, sinh viªn næ ra rÇm ré ® thu hót ®«ng ®¶o giíi trÎ tham gia. Phong trµo häc sinh, sinh viªn cã vai trß quan träng, thðêng "ch©m ngßi næ" cho phong trµo chung cña çc tÇng líp nh©n nh©n thµnh thÞ.

T¹i çc vïng n«ng th«n, ®ång b»ng, rõng nói, ven thÞ, kh¾p n¬i cã phong trµo cña quÇn chóng næi dËy chèng "b×nh ®Þnh", ph¸ "Êp chiÕn lðîc" cña ®Þch. §Õn ®Çu n¨m 1971, çch m¹ng giµnh quyÒn lµm chñ thªm 3600 Êp víi 3 triÖu d©n. ChÝnh quyÒn çch m¹ng còng ® cÊp cho n«ng d©n trªn 1,6 triÖu hÐcta ruéng ®Êt. Trong vïng gi¶i phãng, çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, thñ c«ng nghiÖp ®ðîc ®Èy m¹nh.

3. Cuéc TiÕn c«ng chiÕn lðîc n¨m 1972

Bðíc vµo n¨m 1972, qu©n ta më cuéc TiÕn c«ng chiÕn lðîc tõ ngµy 30 _ 3, lÊy Qu¶ng TrÞ lµm hðíng tiÕn c«ng chñ yÕu bªn c¹nh c¸c hðíng §«ng Nam Bé vµ T©y Nguyªn, råi ph¸t triÓn réng ra kh¾p chiÕn trðêng miÒn Nam.

Qu©n ta tiÕn c«ng ®Þch víi cðêng ®é m¹nh, quy m« lín, trªn hÇu kh¾p c¸c ®Þa bµn chiÕn lðîc quan träng. ChØ trong thêi gian ng¾n (®Õn cuèi th¸ng 6 _ 1972), qu©n ta chäc thñng ba phßng tuyÕn m¹nh nhÊt cña ®Þch lµ Qu¶ng TrÞ, T©y Nguyªn, §«ng Nam Bé, lo¹i khái vßng chiÕn ®Êu h¬n 20 v¹n tªn ®Þch, gi¶i phãng nhiÒu vïng ®Êt ®ai réng lín vµ ®«ng d©n. Sau ®ßn më ®Çu bÊt ngê cña qu©n ta, qu©n ®éi Sµi Gßn cã sù yÓm trî cña MÜ ® ph¶n c«ng l¹i, g©y cho ta nhiÒu tæn thÊt ; MÜ g©y trë l¹i chiÕn tranh ph¸ ho¹i miÒn B¾c tõ ngµy 6 _ 4 _ 1972.

244

Cuéc TiÕn c«ng chiÕn lðîc n¨m 1972 ® gi¸ng ®ßn nÆng nÒ vµo chiÕn lðîc "ViÖt Nam ho¸ chiÕn tranh", buéc MÜ ph¶i tuyªn bè "MÜ ho¸" trë l¹i chiÕn tranh x©m lðîc (tøc thõa nhËn thÊt b¹i cña "ViÖt Nam ho¸ chiÕn tranh"). ?

_ Nªu ©m mðu vµ thñ ®o¹n cña MÜ trong chiÕn lðîc "ViÖt Nam ho¸ chiÕn tranh" vµ "§«ng Dð¬ng ho¸ chiÕn tranh" (1969 _ 1973).

_ Nªu nh÷ng th¾ng lîi chung cña ba nðíc ViÖt Nam, Lµo, Campuchia trªn c¸c mÆt trËn qu©n sù, chÝnh trÞ, ngo¹i giao trong chiÕn ®Êu chèng chiÕn lðîc "ViÖt Nam ho¸ chiÕn tranh" vµ "§«ng Dð¬ng ho¸ chiÕn tranh" cña MÜ (1969 _ 1973). _ Cuéc TiÕn c«ng chiÕn lðîc n¨m 1972 ë miÒn Nam ®j diÔn ra nhð thÕ nµo ? Nªu kÕt qu¶ vµ ý nghÜa.

II _ MiÒn B¾c kh«i phôc vµ ph¸t triÓn kinh tÕ _ x· héi, chiÕn ®Êu chèng chiÕn tranh ph¸ ho¹i lÇn thø hai cña MÜ vµ lµm nghÜa vô hËu phð¬ng (1969 _ 1973)

1. MiÒn B¾c kh«i phôc vµ ph¸t triÓn kinh tÕ _ x· héi

MiÒn B¾c võa tr¶i qua cuéc chiÕn tranh ph¸ ho¹i, v× vËy, yªu cÇu cÊp b¸ch trðíc m¾t lµ kh¾c phôc hËu qu¶ cña chiÕn tranh, kh«i phôc vµ ph¸t triÓn kinh tÕ _ x héi. Mét yªu cÇu cÊp b¸ch kh¸c ®Æt ra ®èi víi miÒn B¾c giai ®o¹n nµy lµ kh¾c phôc nh÷ng yÕu kÐm trong nÒn kinh tÕ. Thùc hiÖn chñ trð¬ng cña §¶ng vµ Di chóc cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, ba cuéc vËn ®éng chÝnh trÞ lín ®ðîc ph¸t ®éng : ®Èy m¹nh lao ®éng s¶n xuÊt ; ph¸t huy d©n chñ vµ t¨ng cðêng chÕ ®é lµm chñ tËp thÓ cña quÇn chóng x· viªn ë n«ng th«n ; n©ng cao chÊt lðîng ®¶ng viªn vµ kÕt n¹p ®¶ng viªn líp Hå ChÝ Minh.

Trªn kh¾p miÒn B¾c dÊy lªn phong trµo thi ®ua häc tËp, c«ng t¸c, lao ®éng s¶n xuÊt, nh»m kh«i phôc vµ ph¸t triÓn kinh tÕ _ x héi.

Trong n«ng nghiÖp, Nhµ nðíc ®Ò ra mét sè chñ trð¬ng khuyÕn khÝch s¶n xuÊt. Ch¨n nu«i ®ðîc ®ða lªn thµnh ngµnh chÝnh. C¸c hîp t¸c x tÝch cùc ¸p dông tiÕn bé khoa häc kÜ thuËt vµ nhiÒu biÖn ph¸p th©m canh t¨ng vô. Nhê ®ã, nhiÒu hîp t¸c x ®¹t ®ðîc môc tiªu 5 tÊn thãc trªn mét hecta gieo trång, mét sè hîp t¸c x ®¹t tõ 6 ®Õn 7 tÊn. S¶n lðîng lð¬ng thùc n¨m 1970 t¨ng h¬n 60 v¹n tÊn so víi n¨m 1968. ViÖc c¶i tiÕn qu¶n lÝ hîp t¸c x cã bðíc tiÕn ®¸ng kÓ. 245

Trong c«ng nghiÖp, nhiÒu c¬ së c«ng nghiÖp trung ð¬ng vµ ®Þa phð¬ng bÞ tµn ph¸ ®ðîc kh«i phôc nhanh chãng. NhiÒu c«ng tr×nh ®ang lµm dë ®ðîc ðu tiªn ®Çu tð x©y dùng tiÕp, ®ða vµo ho¹t ®éng. Nhµ m¸y Thuû ®iÖn Th¸c Bµ (Yªn B¸i) lµ nhµ m¸y thuû ®iÖn ®Çu tiªn cña ta ®ðîc gÊp rót hoµn thµnh vµ b¾t ®Çu ph¸t ®iÖn tõ th¸ng 10 _ 1971. Mét sè ngµnh c«ng nghiÖp quan träng, nhð ®iÖn, than, c¬ khÝ, vËt liÖu x©y dùng... ®Òu cã bðíc ph¸t triÓn. Gi¸ trÞ s¶n lðîng c«ng nghiÖp n¨m 1971 t¨ng 142% so víi n¨m 1968. HÖ thèng giao th«ng vËn t¶i, nhÊt lµ c¸c tuyÕn giao th«ng chiÕn lðîc bÞ ph¸ ho¹i nÆng nÒ, ®ðîc khÈn trð¬ng kh«i phôc.

V¨n ho¸, gi¸o dôc, y tÕ còng nhanh chãng ®ðîc kh«i phôc vµ ph¸t triÓn. §êi sèng nh©n d©n æn ®Þnh. Mét sè khã kh¨n do sai lÇm, khuyÕt ®iÓm cña ta trong chØ ®¹o, qu¶n lÝ kinh tÕ _ x héi bðíc ®Çu ®ðîc kh¾c phôc.

2. MiÒn B¾c võa chiÕn ®Êu chèng chiÕn tranh ph¸ ho¹i võa s¶n xuÊt

Ngµy 6 _ 4 _ 1972, MÜ cho m¸y bay nÐm bom b¾n ph¸ mét sè n¬i thuéc khu IV cò. Ngµy 16 _ 4 _ 1972, NÝchx¬n chÝnh thøc tiÕn hµnh cuéc chiÕn tranh b»ng kh«ng qu©n vµ h¶i qu©n ph¸ ho¹i miÒn B¾c (lÇn thø hai) ; ®Õn ngµy 9 _ 5 _ 1972, tuyªn bè phong to¶ c¶ng H¶i Phßng cïng c¸c cöa s«ng, luång l¹ch, vïng biÓn miÒn B¾c. Cuéc chiÕn tranh ph¸ ho¹i lÇn thø hai cña NÝchx¬n vðît xa cuéc chiÕn tranh ph¸ ho¹i lÇn thø nhÊt cña Gi«nx¬n c¶ vÒ quy m«, tèc ®é, cðêng ®é ®¸nh ph¸, sö dông c¸c lo¹i m¸y bay hiÖn ®¹i nhÊt nhð B52, F111. ý ®å cña NÝchx¬n lµ cøu nguy cho chiÕn lðîc "ViÖt Nam ho¸ chiÕn tranh", t¹o thÕ m¹nh trªn bµn ®µm ph¸n ë Pari.

Nhê ®ðîc chuÈn bÞ trðíc vµ víi tð thÕ lu«n lu«n s½n sµng chiÕn ®Êu, miÒn B¾c ® chñ ®éng, kÞp thêi chèng tr¶ ®Þch ngay tõ trËn ®Çu.

Trong ®iÒu kiÖn chiÕn tranh ¸c liÖt, c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt x©y dùng ë miÒn B¾c vÉn kh«ng bÞ ngõng trÖ, giao th«ng vËn t¶i b¶o ®¶m th«ng suèt, c¸c mÆt ho¹t ®éng kh¸c nhð v¨n ho¸, gi¸o dôc, y tÕ ®ðîc duy tr× vµ ph¸t triÓn.

Ngµy 14 _ 12 _ 1972, gÇn 2 th¸ng sau khi tuyªn bè ngõng nÐm bom b¾n ph¸ miÒn B¾c tõ vÜ tuyÕn 20 trë ra, ®Ó hç trî cho mðu ®å chÝnh trÞ _ ngo¹i giao míi, NÝchx¬n phª chuÈn kÕ ho¹ch më cuéc tËp kÝch chiÕn lðîc ®ðêng kh«ng b»ng m¸y bay B52 vµo Hµ Néi vµ H¶i Phßng, b¾t ®Çu tõ tèi ngµy 18 ®Õn hÕt ngµy 29 _ 12 _ 1972, nh»m giµnh th¾ng lîi qu©n sù quyÕt ®Þnh, buéc ta ph¶i kÝ mét hiÖp ®Þnh cã lîi cho MÜ.

246

Qu©n d©n ta ë miÒn B¾c ® ®¸nh tr¶ kh«ng qu©n MÜ nh÷ng ®ßn ®Ých ®¸ng, b¾n r¬i 81 m¸y bay (trong ®ã cã 34 m¸y bay B52, 5 m¸y bay F111), b¾t sèng 43 phi c«ng MÜ, ®Ëp tan cuéc tËp kÝch chiÕn lðîc ®ðêng kh«ng b»ng m¸y bay B52 cña chóng. Th¾ng lîi nµy ®ðîc coi nhð trËn "§iÖn Biªn Phñ trªn kh«ng".

TÝnh chung, trong c¶ cuéc chiÕn tranh ph¸ ho¹i lÇn thø hai (tõ 6 _ 4 _ 1972 ®Õn ngµy 15 _ 1 _ 1973), miÒn B¾c b¾n r¬i 735 m¸y bay MÜ (trong ®ã cã 61 m¸y bay B52, 10 m¸y bay F111), b¾n ch×m 125 tµu chiÕn, lo¹i khái vßng chiÕn ®Êu hµng tr¨m phi c«ng MÜ.

H×nh 85. M¸y bay MÜ bÞ b¾n r¬i trªn ®ðêng phè Hµ Néi

"§iÖn Biªn Phñ trªn kh«ng" lµ trËn th¾ng quyÕt ®Þnh cña ta, ® buéc MÜ ph¶i tuyªn bè ngõng h¼n c¸c ho¹t ®éng chèng ph¸ miÒn B¾c (15 _ 1 _ 1973) vµ kÝ HiÖp ®Þnh Pari vÒ chÊm døt chiÕn tranh, lËp l¹i hoµ b×nh ë ViÖt Nam (27 _ 1 _ 1973).

3. MiÒn B¾c thùc hiÖn nghÜa vô hËu phð¬ng lín

Trong thêi gian MÜ ngõng nÐm bom sau chiÕn tranh ph¸ ho¹i lÇn thø nhÊt vµ c¶ trong chiÕn tranh ph¸ ho¹i lÇn thø hai, miÒn B¾c ® tËp trung lín kh¶ n¨ng vÒ lùc lðîng vµ phð¬ng tiÖn ®Ó kh¾c phôc kÞp thêi hËu qu¶ cña nh÷ng trËn ®¸nh ph¸ 247

khèc liÖt, vðît qua nh÷ng cuéc bao v©y phong to¶ g¾t gao cña ®Þch, b¶o ®¶m tiÕp nhËn tèt hµng viÖn trî tõ bªn ngoµi vµ chi viÖn theo yªu cÇu cña tiÒn tuyÕn miÒn Nam, c¶ chiÕn trðêng Lµo vµ Campuchia.

Trong 3 n¨m (1969 _ 1971), hµng chôc v¹n thanh niªn miÒn B¾c ®ðîc gäi nhËp ngò, cã 60% trong sè ®ã lªn ®ðêng bæ sung cho c¸c chiÕn trðêng miÒn Nam, Lµo, Campuchia. Khèi lðîng vËt chÊt ®ða vµo c¸c chiÕn trðêng t¨ng gÊp 1,6 lÇn so víi 3 n¨m trðíc ®ã. N¨m 1972, miÒn B¾c ®· ®éng viªn h¬n 22 v¹n thanh niªn bæ sung cho lùc lðîng vò trang ; ®ða vµo chiÕn trðêng 3 nðíc §«ng Dð¬ng nhiÒu ®¬n vÞ bé ®éi ®ðîc huÊn luyÖn, trang bÞ ®Çy ®ñ. Khèi lðîng vËt chÊt ®ða vµo chiÕn trðêng n¨m 1972 t¨ng gÊp 1,7 lÇn so víi n¨m 1971.

_ MiÒn B¾c ®j ®¹t ®ðîc nh÷ng thµnh tùu g× trong viÖc thùc hiÖn nhiÖm vô kh«i phôc vµ ph¸t triÓn kinh tÕ _ xj héi tõ n¨m 1969 ®Õn n¨m 1973 ?

_ Qu©n vµ d©n miÒn B¾c ®j ®¸nh b¹i cuéc tËp kÝch chiÕn lðîc ®ðêng kh«ng b»ng m¸y bay B52 cña MÜ cuèi n¨m 1972 nhð thÕ nµo ? Nªu kÕt qu¶ vµ ý nghÜa. _ MiÒn B¾c ®j thùc hiÖn nghÜa vô cña hËu phð¬ng nhð thÕ nµo ®èi víi tiÒn tuyÕn miÒn Nam tõ n¨m 1969 ®Õn n¨m 1973 ?

iII _ §Êu tranh trªn mÆt trËn ngo¹i giao, hiÖp ®Þnh Pari n¨m 1973 vÒ chÊm døt chiÕn tranh, lËp l¹i hoµ b×nh ë ViÖt Nam

1. §Êu tranh ®ßi MÜ xuèng thang chiÕn tranh vµ thð¬ng lðîng ë Héi nghÞ Pari

§Çu n¨m 1967, sau th¾ng lîi trong hai mïa kh« 1965 _ 1966 vµ 1966 _ 1967, ta chñ trð¬ng më thªm mÆt trËn tiÕn c«ng ngo¹i giao, nh»m tè c¸o téi ¸c cña ®Õ quèc MÜ, v¹ch trÇn luËn ®iÖu hoµ b×nh bÞp bîm cña chóng, nªu cao tÝnh chÊt chÝnh nghÜa, lËp trðêng ®óng ®¾n cña ta, tranh thñ réng r i sù ®ång t×nh ñng hé cña dð luËn quèc tÕ.

Môc tiªu ®Êu tranh ngo¹i giao trðíc m¾t cña ta lµ ®ßi MÜ chÊm døt kh«ng ®iÒu kiÖn chiÕn tranh ph¸ ho¹i miÒn B¾c, coi ®ã lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó ®i ®Õn thð¬ng lðîng ë bµn héi nghÞ.

Ngµy 31 _ 3 _ 1968, sau ®ßn tiÕn c«ng bÊt ngê cña qu©n d©n ta trong cuéc Tæng tiÕn c«ng vµ næi dËy Xu©n MËu Th©n, Gi«nx¬n tuyªn bè ngõng nÐm bom b¾n ph¸ miÒn B¾c tõ vÜ tuyÕn 20 trë ra vµ b¾t ®Çu nãi ®Õn ®µm ph¸n víi ViÖt Nam.

248

Ngµy 13 _ 5 _ 1968, cuéc ®µm ph¸n chÝnh thøc Hai bªn, gi÷a ®¹i diÖn ChÝnh phñ ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ vµ ®¹i diÖn ChÝnh phñ Hoa K× häp phiªn ®Çu tiªn ë Pari.

Ngµy 1 _ 11 _ 1968, Tæng thèng MÜ Gi«nx¬n tuyªn bè ngõng nÐm bom b¾n ph¸ trªn toµn miÒn B¾c. Tõ ®©y, ®Êu tranh gi÷a ta vµ MÜ chñ yÕu xoay quanh vÊn ®Ò h×nh thøc, thµnh phÇn héi nghÞ vµ ® ®i ®Õn thèng nhÊt vÒ h×nh thøc Héi nghÞ Bèn bªn gi÷a ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ, MÆt trËn D©n téc gi¶i phãng miÒn Nam ViÖt Nam (sau ®ã lµ ChÝnh phñ C¸ch m¹ng l©m thêi Céng hoµ miÒn Nam ViÖt Nam), Hoa K× vµ ViÖt Nam Céng hoµ (chÝnh quyÒn Sµi Gßn). Héi nghÞ Bèn bªn vÒ ViÖt Nam chÝnh thøc häp phiªn ®Çu tiªn ngµy 25 _ 1 _ 1969 t¹i Pari.

Tõ phiªn häp ®Çu tiªn ®Õn khi ®¹t ®ðîc gi¶i ph¸p hiÖp ®Þnh, Héi nghÞ Bèn bªn ë Pari tr¶i qua nhiÒu phiªn häp chung c«ng khai vµ nhiÒu cuéc tiÕp xóc riªng. LËp trðêng Bèn bªn, mµ thùc chÊt lµ Hai bªn ViÖt Nam vµ Hoa K×, rÊt kh¸c nhau, m©u thuÉn nhau, khiÕn cho cuéc ®Êu tranh diÔn ra gay g¾t trªn bµn thð¬ng lðîng.

2. HiÖp ®Þnh Pari n¨m 1973 vÒ chÊm døt chiÕn tranh, lËp l¹i hoµ b×nh ë ViÖt Nam

Trong çc phiªn häp chung c«ng khai còng nhð trong çc cuéc tiÕp xóc riªng, phÝa ViÖt Nam tËp trung mòi nhän ®Êu tranh vµo hai vÊn ®Ò mÊu chèt nhÊt : ®ßi qu©n MÜ vµ qu©n ®ång minh rót hÕt khái miÒn Nam vµ ®ßi hä t«n träng çc quyÒn d©n téc c¬ b¶n cña nh©n d©n ViÖt Nam vµ quyÒn tù quyÕt cña nh©n d©n miÒn Nam ViÖt Nam.

PhÝa MÜ cã quan ®iÓm ngðîc l¹i, nhÊt lµ vÊn ®Ò rót qu©n, ®ßi qu©n ®éi miÒn B¾c còng ph¶i rót khái miÒn Nam, vµ tõ chèi kÝ dù th¶o HiÖp ®Þnh do phÝa ViÖt Nam ®ða ra (10 _ 1972) ®Ó råi më cuéc tËp kÝch chiÕn lðîc ®ðêng kh«ng b»ng m¸y bay B52 vµo Hµ Néi, H¶i Phßng trong 12 ngµy ®ªm cuèi n¨m 1972 víi ý ®å buéc phÝa ViÖt Nam kÝ dù th¶o HiÖp ®Þnh do MÜ ®ða ra. Nhðng MÜ ® thÊt b¹i. Qu©n d©n ta ® ®Ëp tan cuéc tËp kÝch chiÕn lðîc ®ðêng kh«ng b»ng m¸y bay B52 cña MÜ, lµm nªn trËn "§iÖn Biªn Phñ trªn kh«ng", sau ®ã buéc MÜ ph¶i kÝ dù th¶o HiÖp ®Þnh Pari do ViÖt Nam ®ða ra trðíc ®ã.

HiÖp ®Þnh vÒ chÊm døt chiÕn tranh, lËp l¹i hoµ b×nh ë ViÖt Nam ®ðîc kÝ t¾t ngµy 23 _ 1 _ 1973 gi÷a ®¹i diÖn hai chÝnh phñ ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ vµ Hoa K×, vµ kÝ chÝnh thøc ngµy 27 _ 1 _ 1973 gi÷a bèn Ngo¹i trðëng, ®¹i diÖn cho c¸c chÝnh phñ tham dù Héi nghÞ t¹i Pari. HiÖp ®Þnh Pari b¾t ®Çu cã hiÖu lùc tõ ngµy kÝ chÝnh thøc. 249

Néi dung HiÖp ®Þnh gåm nh÷ng ®iÒu kho¶n c¬ b¶n sau :

_ Hoa K× vµ c¸c nðíc cam kÕt t«n träng ®éc lËp, chñ quyÒn, thèng nhÊt vµ toµn vÑn l nh thæ cña ViÖt Nam.

_ Cuéc ngõng b¾n ë miÒn Nam ViÖt Nam ®ðîc thùc hiÖn vµo 24 giê ngµy 27 _ 1 _ 1973. Hoa K× cam kÕt chÊm døt mäi ho¹t ®éng qu©n sù chèng miÒn B¾c ViÖt Nam.

_ Hoa K× rót hÕt qu©n ®éi cña m×nh vµ qu©n ®ång minh trong thêi h¹n 60 ngµy kÓ tõ khi kÝ hiÖp ®Þnh, huû bá c¸c c¨n cø qu©n sù MÜ, cam kÕt kh«ng tiÕp tôc dÝnh lÝu qu©n sù hoÆc can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé cña miÒn Nam ViÖt Nam. _ Nh©n d©n miÒn Nam ViÖt Nam tù quyÕt ®Þnh tð¬ng lai chÝnh trÞ th«ng qua tæng tuyÓn cö tù do, kh«ng cã sù can thiÖp cña nðíc ngoµi.

_ Hai miÒn Nam _ B¾c ViÖt Nam sÏ thð¬ng lðîng vÒ viÖc thèng nhÊt ®Êt nðíc kh«ng cã sù can thiÖp cña nðíc ngoµi. _ Hai bªn tiÕn hµnh trao tr¶ tï binh vµ d©n thðêng bÞ b¾t.

_ C¸c bªn c«ng nhËn thùc tÕ miÒn Nam ViÖt Nam cã hai chÝnh quyÒn, hai qu©n ®éi, hai vïng kiÓm so¸t vµ ba lùc lðîng chÝnh trÞ (lùc lðîng c¸ch m¹ng, lùc lðîng hoµ b×nh trung lËp vµ lùc lðîng chÝnh quyÒn Sµi Gßn).

_ Hoa K× cam kÕt gãp phÇn vµo viÖc hµn g¾n vÕt thð¬ng chiÕn tranh ë ViÖt Nam vµ §«ng Dð¬ng, tiÕn tíi thiÕt lËp quan hÖ míi, b×nh ®¼ng vµ cïng cã lîi gi÷a hai nðíc.

H×nh 86. LÔ kÝ chÝnh thøc HiÖp ®Þnh Pari (27 _ 1 _ 1973)

250

Ngµy 2 _ 3 _ 1973, Héi nghÞ quèc tÕ vÒ ViÖt Nam ®ðîc triÖu tËp t¹i Pari, gåm ®¹i biÓu c¸c nðíc Liªn X«, Trung Quèc, Anh, Ph¸p, bèn bªn tham gia kÝ HiÖp

®Þnh vµ bèn nðíc trong Uû ban gi¸m s¸t vµ kiÓm so¸t quèc tÕ (Ba Lan,

Cana®a, Hunggari, In®«nªxia), víi sù cã mÆt cña Tæng thð kÝ Liªn hîp quèc. TÊt c¶ c¸c nðíc tham dù Héi nghÞ ®· kÝ vµo b¶n §Þnh ðíc c«ng nhËn vÒ mÆt

ph¸p lÝ quèc tÕ HiÖp ®Þnh Pari vÒ ViÖt Nam vµ b¶o ®¶m cho HiÖp ®Þnh ®ðîc

thi hµnh nghiªm chØnh.

HiÖp ®Þnh Pari vÒ ViÖt Nam lµ th¾ng lîi cña sù kÕt hîp gi÷a ®Êu tranh qu©n sù, ®Êu tranh chÝnh trÞ vµ ®Êu tranh ngo¹i giao, lµ kÕt qu¶ cña cuéc ®Êu tranh kiªn cðêng, bÊt khuÊt cña qu©n d©n ta ë hai miÒn ®Êt nðíc, më ra bðíc ngoÆt míi cho cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ, cøu nðíc cña d©n téc.

Víi HiÖp ®Þnh Pari, MÜ ph¶i c«ng nhËn c¸c quyÒn d©n téc c¬ b¶n cña nh©n d©n ta vµ rót hÕt qu©n vÒ nðíc. §ã lµ th¾ng lîi lÞch sö quan träng, t¹o ra thêi c¬ thuËn lîi ®Ó nh©n d©n ta tiÕn lªn gi¶i phãng hoµn toµn miÒn Nam. ?

_ MÜ ®j xuèng thang chiÕn tranh ®Ó ®Õn bµn ®µm ph¸n ë Pari nhð thÕ nµo ?

_ Nªu hoµn c¶nh, néi dung, ý nghÜa cña HiÖp ®Þnh Pari n¨m 1973 vÒ chÊm døt chiÕn tranh, lËp l¹i hoµ b×nh ë ViÖt Nam.

C©u hái Vµ BµI TËP 1. §Õ quèc MÜ ®· dïng nh÷ng thñ ®o¹n g× nh»m ph¸ vì liªn minh ®oµn kÕt chiÕn ®Êu ba d©n téc ViÖt Nam _ Lµo _ Campuchia ? KÕt qu¶ ra sao ?

2. LËp b¶ng so s¸nh nh÷ng ®iÓm gièng vµ kh¸c nhau gi÷a HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬ vÒ §«ng Dð¬ng n¨m 1954 vµ HiÖp ®Þnh Pari vÒ ViÖt Nam n¨m 1973 : hoµn c¶nh kÝ kÕt, néi dung c¬ b¶n vµ ý nghÜa lÞch sö cña HiÖp ®Þnh.

251

kh«i phôc vµ ph¸t triÓn kinh tÕ _ x[ héi ë miÒn b¾c, gi¶i phãng hoµn toµn miÒn Nam (1973 _ 1975) Sau HiÖp ®Þnh Pari n¨m 1973 vÒ chÊm døt chiÕn tranh, lËp l¹i hoµ b×nh ë ViÖt Nam, MÜ rót hÕt qu©n vÒ nðíc. MiÒn B¾c kh¾c phôc hËu qu¶ chiÕn tranh, kh«i phôc vµ ph¸t triÓn kinh tÕ _ x· héi, ra søc chi viÖn cho miÒn Nam ; miÒn Nam ®Êu tranh chèng ®Þch "b×nh ®Þnh _ lÊn chiÕm", t¹o thÕ vµ lùc tiÕn tíi cuéc Tæng tiÕn c«ng vµ næi dËy gi¶i phãng hoµn toµn miÒn Nam, giµnh toµn vÑn l·nh thæ Tæ quèc.

I _ MiÒn B¾c kh«i phôc vµ ph¸t triÓn kinh tÕ _ x· héi, ra søc chi viÖn cho miÒn nam

HiÖp ®Þnh Pari n¨m 1973 vÒ ViÖt Nam ®ðîc kÝ kÕt, qu©n MÜ buéc ph¶i rót khái nðíc ta, lµm thay ®æi so s¸nh lùc lðîng ë miÒn Nam cã lîi cho c¸ch m¹ng. MiÒn B¾c trë l¹i hoµ b×nh, tiÕn hµnh kh¾c phôc hËu qu¶ chiÕn tranh, kh«i phôc vµ ph¸t triÓn kinh tÕ _ x héi, ra søc chi viÖn cho tiÒn tuyÕn miÒn Nam.

§Õn cuèi th¸ng 6 _ 1973, miÒn B¾c c¨n b¶n hoµn thµnh viÖc th¸o gì thuû l«i, bom m×n do MÜ th¶ trªn biÓn, trªn s«ng, b¶o ®¶m ®i l¹i b×nh thðêng.

Sau hai n¨m (1973 _ 1974), vÒ c¬ b¶n miÒn B¾c kh«i phôc xong çc c¬ së kinh tÕ, çc hÖ thèng thuû n«ng, m¹ng lðíi giao th«ng, çc c«ng tr×nh v¨n ho¸, gi¸o dôc, y tÕ. Kinh tÕ cã bðíc ph¸t triÓn.

§Õn cuèi n¨m 1974, s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp trªn mét sè mÆt quan träng ® ®¹t vµ vðît møc n¨m 1964 vµ n¨m 1971 _ hai n¨m ®¹t møc cao nhÊt trong 20 n¨m x©y dùng chñ nghÜa x héi ë miÒn B¾c. Tæng s¶n phÈm x· héi n¨m 1973 cao h¬n n¨m 1965, n¨m 1974 cao h¬n n¨m 1973 lµ 12,4 %. S¶n lðîng lóa n¨m 1973 lµ 5 triÖu tÊn ; ®Õn n¨m 1974, mÆc dï cã nh÷ng khã kh¨n do thiªn tai, miÒn B¾c còng ®¹t ®ðîc 4,8 triÖu tÊn. Gi¸ trÞ tæng s¶n lðîng c«ng nghiÖp vµ thñ c«ng nghiÖp n¨m 1974 t¨ng 15 % so víi n¨m 1973.

Thùc hiÖn nghÜa vô hËu phð¬ng, trong hai n¨m 1973 _ 1974, miÒn B¾c ®ða vµo c¸c chiÕn trðêng miÒn Nam, Campuchia, Lµo gÇn 20 v¹n bé ®éi, hµng v¹n thanh niªn xung phong, c¸n bé chuyªn m«n, nh©n viªn kÜ thuËt. §ét xuÊt trong 2 th¸ng ®Çu n¨m 1975, miÒn B¾c gÊp rót ®ða vµo miÒn Nam 57 000 bé ®éi (trong tæng sè 108 000 bé ®éi cña kÕ ho¹ch ®éng viªn n¨m 1975).

252

VÒ vËt chÊt _ kÜ thuËt, miÒn B¾c ® cã nh÷ng nç lùc phi thðêng, ®¸p øng ®Çy ®ñ vµ kÞp thêi nhu cÇu to lín vµ cÊp b¸ch cña cuéc tæng tiÕn c«ng chiÕn lðîc ë miÒn Nam. Tõ ®Çu mïa kh« 1973 _ 1974 ®Õn ®Çu mïa kh« 1974 _ 1975, miÒn B¾c ®ða vµo chiÕn trðêng h¬n 26 v¹n tÊn vò khÝ, ®¹n dðîc, qu©n trang, qu©n dông, x¨ng dÇu, thuèc men, lð¬ng thùc, thùc phÈm (trong ®ã cã 4,6 v¹n tÊn vò khÝ ®¹n dðîc, 12,4 v¹n tÊn g¹o, 3,2 v¹n tÊn x¨ng dÇu).

Chi viÖn cho miÒn Nam trong thêi k× nµy, ngoµi yªu cÇu phôc vô nhiÖm vô chiÕn ®Êu tiÕn tíi Tæng tiÕn c«ng vµ næi dËy Xu©n 1975, cßn ph¶i phôc vô nhiÖm vô x©y dùng vïng gi¶i phãng (trªn c¸c mÆt quèc phßng, kinh tÕ, giao th«ng vËn t¶i, v¨n ho¸, gi¸o dôc, y tÕ) vµ chuÈn bÞ cho nhiÖm vô tiÕp qu¶n vïng gi¶i phãng sau khi chiÕn tranh kÕt thóc.

MiÒn B¾c ®j thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô g× sau HiÖp ®Þnh Pari n¨m 1973 vÒ ViÖt Nam ? KÕt qu¶ vµ ý nghÜa.

II _ MiÒn nam ®Êu tranh chèng ®Þch "b×nh ®Þnh _ lÊn chiÕm", t¹o thÕ vµ lùc, tiÕn tíi gi¶i phãng hoµn toµn

Víi HiÖp ®Þnh Pari n¨m 1973, ta ® "®¸nh cho MÜ cót". Ngµy 29 _ 3 _ 1973, to¸n lÝnh MÜ cuèi cïng ® rót khái nðíc ta, song MÜ vÉn gi÷ l¹i h¬n 2 v¹n cè vÊn qu©n sù, lËp ra Bé chØ huy qu©n sù, tiÕp tôc viÖn trî qu©n sù, kinh tÕ cho chÝnh quyÒn Sµi Gßn.

§ðîc cè vÊn MÜ chØ huy vµ nhËn viÖn trî cña MÜ, chÝnh quyÒn Sµi Gßn ngang nhiªn ph¸ ho¹i hiÖp ®Þnh Pari. Chóng huy ®éng gÇn nhð toµn bé lùc lðîng tiÕn hµnh chiÕn dÞch "trµn ngËp l nh thæ", liªn tiÕp më nh÷ng cuéc hµnh qu©n "b×nh ®Þnh _ lÊn chiÕm" vïng gi¶i phãng. §©y thùc chÊt lµ hµnh ®éng tiÕp tôc chiÕn lðîc "ViÖt Nam ho¸ chiÕn tranh" cña NÝchx¬n.

VÒ phÝa ta, viÖc kÝ HiÖp ®Þnh Pari vÒ chÊm døt chiÕn tranh ë ViÖt Nam n¨m 1973 vµ viÖc qu©n ®éi x©m lðîc MÜ rót khái nðíc ta, ® t¹o nªn sù thay ®æi c¨n b¶n trong so s¸nh lùc lðîng gi÷a c¸ch m¹ng vµ ph¶n c¸ch m¹ng, cã lîi cho cuéc ®Êu tranh cña nh©n d©n ta ë miÒn Nam chèng ©m mðu vµ hµnh ®éng míi cña MÜ vµ chÝnh quyÒn Sµi Gßn.

Trong cuéc ®Êu tranh chèng ®Þch "b×nh ®Þnh _ lÊn chiÕm", chèng ©m mðu "trµn ngËp l nh thæ" cña chóng, nh÷ng th¸ng ®Çu sau khi kÝ HiÖp ®Þnh, qu©n d©n ta ® ®¹t ®ðîc mét sè kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh. Nhðng do kh«ng ®¸nh gi¸ hÕt ©m mðu ph¸ ho¹i HiÖp ®Þnh cña ®Þch, do qu¸ nhÊn m¹nh ®Õn hoµ b×nh, hoµ hîp d©n téc... nªn trªn mét sè ®Þa bµn quan träng, ta bÞ mÊt ®Êt, mÊt d©n. 253

H×nh 87. Qu©n ®éi MÜ rót khái miÒn Nam ViÖt Nam N¾m b¾t t×nh h×nh trªn, th¸ng 7 _ 1973, Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng §¶ng häp Héi nghÞ lÇn thø 21. Trªn c¬ së nhËn ®Þnh kÎ thï vÉn lµ ®Õ quèc MÜ vµ tËp ®oµn NguyÔn V¨n ThiÖu _ kÎ ®ang ph¸ ho¹i hoµ b×nh, hoµ hîp d©n téc, ng¨n c¶n nh©n d©n ta ®i tíi ®éc lËp, tù do, thèng nhÊt Tæ quèc _ Héi nghÞ nªu râ nhiÖm vô c¬ b¶n cña çch m¹ng miÒn Nam trong giai ®o¹n hiÖn t¹i lµ tiÕp tôc cuéc çch m¹ng d©n téc d©n chñ nh©n d©n. Héi nghÞ nhÊn m¹nh trong bÊt cø t×nh h×nh nµo còng ph¶i tiÕp tôc con ®ðêng çch m¹ng b¹o lùc, ph¶i n¾m v÷ng chiÕn lðîc tiÕn c«ng, kiªn quyÕt ®Êu tranh trªn c¶ ba mÆt trËn : qu©n sù, chÝnh trÞ, ngo¹i giao.

Thùc hiÖn NghÞ quyÕt Héi nghÞ Trung ð¬ng lÇn thø 21 cña §¶ng, tõ cuèi n¨m 1973, qu©n d©n ta ë miÒn Nam võa kiªn quyÕt ®¸nh tr¶ ®Þch, b¶o vÖ vïng gi¶i phãng, võa chñ ®éng më nh÷ng cuéc tiÕn c«ng ®Þch, më réng vïng gi¶i phãng.

Cuèi n¨m 1974 ®Çu n¨m 1975, ta më ®ît ho¹t ®éng qu©n sù ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long vµ §«ng Nam Bé. Qu©n ta ® giµnh th¾ng lîi vang déi trong chiÕn dÞch §ðêng 14 _ Phðíc Long (tõ ngµy 12 _ 12 _ 1974 ®Õn ngµy 6 _ 1 _ 1975), lo¹i khái vßng chiÕn ®Êu 3 000 ®Þch, gi¶i phãng §ðêng 14, thÞ x vµ toµn tØnh Phðíc Long víi 5 v¹n d©n.

Sau chiÕn th¾ng nµy cña ta, chÝnh quyÒn Sµi Gßn ph¶n øng m¹nh vµ ®ða qu©n chiÕm l¹i, nhðng ® thÊt b¹i. Cßn MÜ chØ ph¶n øng yÕu ít, chñ yÕu dïng ¸p lùc ®e do¹ tõ xa.

254

Thùc tÕ th¾ng lîi cña ta ë Phðíc Long, ph¶n øng cña MÜ vµ chÝnh quyÒn Sµi Gßn sau ®ã cho thÊy râ vÒ sù lín m¹nh vµ kh¶ n¨ng th¾ng lín cña qu©n ta, sù suy yÕu vµ bÊt lùc cña qu©n ®éi Sµi Gßn ; vÒ kh¶ n¨ng can thiÖp trë l¹i b»ng qu©n sù rÊt h¹n chÕ cña MÜ.

Phèi hîp víi ®Êu tranh qu©n sù, nh©n d©n ta ë miÒn Nam ®Èy m¹nh ®Êu tranh chÝnh trÞ, ngo¹i giao nh»m tè ço hµnh ®éng cña MÜ vµ chÝnh quyÒn Sµi Gßn vi ph¹m HiÖp ®Þnh, ph¸ ho¹i hoµ b×nh, hoµ hîp d©n téc ; nªu cao tÝnh chÊt chÝnh nghÜa cuéc chiÕn ®Êu cña nh©n d©n ta ; ®ßi lËt ®æ chÝnh quyÒn NguyÔn V¨n ThiÖu, thùc hiÖn çc quyÒn tù do, d©n chñ... T¹i çc vïng gi¶i phãng, ®ång thêi víi cuéc ®Êu tranh b¶o vÖ quª hð¬ng, nh©n d©n ta ra søc kh«i phôc vµ ®Èy m¹nh s¶n xuÊt, t¨ng nguån dù tr÷ chiÕn lðîc cho cuéc chiÕn ®Êu hoµn thµnh gi¶i phãng miÒn Nam. N¨m 1973, diÖn tÝch gieo trång ë çc vïng gi¶i phãng thuéc ®ång b»ng s«ng Cöu Long t¨ng 20% so víi n¨m 1972. Nhê s¶n xuÊt ph¸t triÓn, ®ãng gãp cña nh©n d©n cho çch m¹ng ngµy cµng t¨ng. N¨m 1973, nh©n d©n Khu 9 (miÒn T©y Nam Bé) ®· ®ãng gãp 1,7 triÖu gi¹ lóa (b»ng 34 000 tÊn) vµ 6 th¸ng ®Çu n¨m 1974 ®· ®ãng gãp ®ðîc 2,4 triÖu gi¹ (b»ng 48 000 tÊn).

C¸c ngµnh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, thñ c«ng nghiÖp, thð¬ng nghiÖp, c¸c mÆt ho¹t ®éng v¨n ho¸, x héi, gi¸o dôc, y tÕ còng ®ðîc ®Èy m¹nh. ?

_ Trong nh÷ng n¨m ®Çu sau HiÖp ®Þnh Pari vÒ ViÖt Nam n¨m 1973, cuéc ®Êu tranh cña nh©n d©n ta ë miÒn Nam chèng ©m mðu, hµnh ®éng míi cña MÜ vµ chÝnh quyÒn Sµi Gßn ®j diÔn ra nhð thÕ nµo ? _ Nªu ý nghÜa cña chiÕn th¾ng Phðíc Long (6 _ 1 _ 1975).

III _ gi¶i phãng hoµn toµn miÒn nam, giµnh toµn vÑn l·nh thæ tæ quèc

1. Chñ trð¬ng, kÕ ho¹ch gi¶i phãng miÒn Nam

Cuèi n¨m 1974 _ ®Çu n¨m 1975, trong t×nh h×nh so s¸nh lùc lðîng ë miÒn Nam thay ®æi mau lÑ cã lîi cho c¸ch m¹ng, Bé ChÝnh trÞ Trung ð¬ng §¶ng ®Ò ra kÕ ho¹ch gi¶i phãng hoµn toµn miÒn Nam trong hai n¨m 1975 vµ 1976.

Tuy nhiªn, Bé ChÝnh trÞ nhÊn m¹nh "c¶ n¨m 1975 lµ thêi c¬" vµ chØ râ "nÕu thêi c¬ ®Õn vµo ®Çu hoÆc cuèi n¨m 1975 th× lËp tøc gi¶i phãng miÒn Nam trong n¨m 1975". Bé ChÝnh trÞ còng nhÊn m¹nh sù cÇn thiÕt tranh thñ thêi c¬ ®¸nh th¾ng nhanh ®Ó ®ì thiÖt h¹i vÒ ngðêi vµ cña cho nh©n d©n, gi÷ g×n tèt c¬ së kinh tÕ, c«ng tr×nh v¨n ho¸... gi¶m bít sù tµn ph¸ cña chiÕn tranh. 255

H×nh 88. Bé ChÝnh trÞ häp Héi nghÞ më réng, quyÕt ®Þnh kÕ ho¹ch gi¶i phãng miÒn Nam

Cuéc Tæng tiÕn c«ng vµ næi dËy Xu©n 1975 ® diÔn ra trong gÇn 2 th¸ng (tõ ngµy 4 _ 3 ®Õn ngµy 2 _ 5) qua 3 chiÕn dÞch lín : T©y Nguyªn, HuÕ _ §µ N½ng vµ chiÕn dÞch Hå ChÝ Minh.

T©y Nguyªn lµ ®Þa bµn chiÕn lðîc hÕt søc quan träng, c¶ ta vµ ®Þch ®Òu cè n¾m gi÷. Nhðng do nhËn ®Þnh sai hðíng tiÕn c«ng cña qu©n ta, ®Þch chèt gi÷ ë ®©y mét lùc lðîng máng, bè phßng cã nhiÒu s¬ hë. C¨n cø vµo ®ã, Bé ChÝnh trÞ Trung ð¬ng §¶ng ta quyÕt ®Þnh chän T©y Nguyªn lµm hðíng tiÕn c«ng chñ yÕu trong n¨m 1975.

Thùc hiÖn kÕ ho¹ch, ta tËp trung chñ lùc m¹nh víi vò khÝ kÜ thuËt hiÖn ®¹i, më chiÕn dÞch quy m« lín ë T©y Nguyªn. TrËn then chèt më mµn ë Bu«n Ma Thuét ngµy 10 _ 3 _ 1975 ® giµnh th¾ng lîi (trðíc ®ã, ngµy 4 _ 3, qu©n ta ®¸nh nghi binh ë Pl©yku vµ Kon Tum nh»m thu hót qu©n ®Þch vµo hðíng ®ã). Ngµy 12 _ 3 _ 1975, ®Þch ph¶n c«ng chiÕm l¹i Bu«n Ma Thuét nhðng kh«ng thµnh. Sau hai ®ßn ®au ë Bu«n Ma Thuét (vµo c¸c ngµy 10 vµ 12 _ 3), hÖ thèng phßng thñ cña ®Þch ë T©y Nguyªn rung chuyÓn, qu©n ®Þch mÊt tinh thÇn, hµng ngò rèi lo¹n.

Ngµy 14 _ 3 _ 1975, NguyÔn V¨n ThiÖu ra lÖnh rót toµn bé qu©n khái T©y Nguyªn vÒ gi÷ vïng duyªn h¶i miÒn Trung. Trªn ®ðêng rót ch¹y, chóng bÞ qu©n ta truy kÝch tiªu diÖt. §Õn ngµy 24 _ 3 _ 1975, T©y Nguyªn réng lín víi 60 v¹n d©n hoµn toµn ®ðîc gi¶i phãng.

256

257

ChiÕn dÞch T©y Nguyªn th¾ng lîi ® chuyÓn cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ, cøu nðíc sang giai ®o¹n cuèi : Tõ tiÕn c«ng chiÕn lðîc ë T©y Nguyªn ph¸t triÓn thµnh Tæng tiÕn c«ng chiÕn lðîc trªn toµn chiÕn trðêng miÒn Nam.

b) ChiÕn dÞch HuÕ _ §µ N½ng (tõ ngµy 21 _ 3 ®Õn ngµy 29 _ 3)

NhËn thÊy thêi c¬ chiÕn lðîc ®Õn nhanh vµ hÕt søc thuËn lîi, ngay khi chiÕn dÞch T©y Nguyªn ®ang tiÕp diÔn, Bé ChÝnh trÞ cã quyÕt ®Þnh kÞp thêi kÕ ho¹ch gi¶i phãng Sµi Gßn vµ toµn miÒn Nam, trðíc tiªn lµ tiÕn hµnh chiÕn dÞch gi¶i phãng HuÕ _ §µ N½ng.

Ph¸t hiÖn ®Þch co côm ë HuÕ, ngµy 21 _ 3, qu©n ta ®¸nh th¼ng vµo c¨n cø ®Þch, chÆn c¸c ®ðêng rót ch¹y cña chóng, h×nh thµnh thÕ bao v©y trong thµnh phè. §óng 10 giê 30 ngµy 25 _ 3, qu©n ta tiÕn vµo cè ®« HuÕ, ®Õn h«m sau (26 _ 3) th× gi¶i phãng thµnh phè vµ toµn tØnh Thõa Thiªn.

§µ N½ng, thµnh phè lín thø hai ë miÒn Nam, c¨n cø qu©n sù liªn hîp lín nhÊt cña MÜ vµ qu©n ®éi Sµi Gßn, r¬i vµo thÕ c« lËp. H¬n 10 v¹n ®Þch bÞ dån ø vÒ ®©y trë nªn hçn lo¹n, mÊt hÕt kh¶ n¨ng chiÕn ®Êu. S¸ng ngµy 29 _ 3, qu©n ta tõ ba phÝa b¾c, t©y, nam tiÕn th¼ng vµo thµnh phè, ®Õn 3 giê chiÒu th× gi¶i phãng toµn bé §µ N½ng. Cïng thêi gian gi¶i phãng HuÕ, qu©n ta tiÕn vµo gi¶i phãng thÞ x· Tam K×,

Qu¶ng Ng·i, Chu Lai... t¹o thªm mét hðíng uy hiÕp §µ N½ng tõ phÝa nam.

258

Tõ cuèi th¸ng 3 ®Õn th¸ng 4, nh©n d©n c¸c tØnh cßn l¹i ë ven biÓn miÒn Trung, Nam T©y Nguyªn vµ mét sè tØnh Nam Bé, cã sù hç trî cña lùc lðîng vò trang ®Þa phð¬ng vµ qu©n chñ lùc, ® næi dËy ®¸nh ®Þch giµnh quyÒn lµm chñ. C¸c ®¶o biÓn miÒn Trung còng lÇn lðît ®ðîc gi¶i phãng.

c) ChiÕn dÞch Hå ChÝ Minh (tõ ngµy 26 _ 4 ®Õn ngµy 30 _ 4)

Sau th¾ng lîi chiÕn dÞch T©y Nguyªn vµ chiÕn dÞch HuÕ _ §µ N½ng, Bé ChÝnh trÞ Trung ð¬ng §¶ng nhËn ®Þnh "Thêi c¬ chiÕn lðîc ®s ®Õn, ta cã ®iÒu kiÖn hoµn thµnh sím quyÕt t©m gi¶i phãng miÒn Nam" ; tõ ®ã ®i ®Õn quyÕt ®Þnh "Ph¶i tËp trung nhanh nhÊt lùc lðîng, binh khÝ kÜ thuËt vµ vËt chÊt gi¶i phãng miÒn Nam trðíc mïa mða (trðíc th¸ng 5 _ 1975)". Ngµy 14 _ 4 _ 1975, Bé ChÝnh trÞ quyÕt ®Þnh chiÕn dÞch gi¶i phãng Sµi Gßn _ Gia §Þnh mang tªn chiÕn dÞch Hå ChÝ Minh.

Trðíc khi b¾t ®Çu chiÕn dÞch gi¶i phãng Sµi Gßn, qu©n ta tiÕn c«ng xu©n léc vµ Phan Rang _ nh÷ng c¨n cø phßng thñ träng yÕu cña ®Þch b¶o vÖ Sµi Gßn tõ phÝa ®«ng.

Trðíc viÖc tuyÕn phßng thñ bÞ chäc thñng (Phan Rang ngµy 16 _ 4, Xu©n Léc ngµy 21 _ 4) vµ Phn«m Pªnh (thñ ®« Campuchia) gi¶i phãng (17 _ 4), néi bé MÜ vµ chÝnh quyÒn Sµi Gßn cµng thªm ho¶ng lo¹n. Ngµy 18 _ 4, Tæng thèng MÜ ra lÖnh di t¶n hÕt ngðêi MÜ khái Sµi Gßn. Ngµy 21 _ 4, NguyÔn V¨n ThiÖu tuyªn bè tõ chøc Tæng thèng. 17 giê ngµy 26 _ 4, qu©n ta ®ðîc lÖnh næ sóng më ®Çu chiÕn dÞch, 5 c¸nh qu©n vðît qua tuyÕn phßng thñ vßng ngoµi cña ®Þch tiÕn vµo trung t©m Sµi Gßn, ®¸nh chiÕm c¸c c¬ quan ®Çu n o cña chóng.

10 giê 45 phót ngµy 30 _ 4, xe t¨ng vµ bé binh cña ta tiÕn vµo Dinh §éc LËp, b¾t toµn bé néi çc Sµi Gßn, Dð¬ng V¨n Minh (võa lªn gi÷ chøc Tæng thèng ChÝnh phñ Sµi Gßn ngµy 28 _ 4) ® ph¶i tuyªn bè ®Çu hµng kh«ng ®iÒu kiÖn. §Õn 11 giê 30 phót cïng ngµy, l¸ cê çch m¹ng tung bay trªn nãc Dinh §éc LËp, b¸o hiÖu sù toµn th¾ng cña chiÕn dÞch Hå ChÝ Minh lÞch sö. Sau gi¶i phãng Sµi Gßn, lùc lðîng vò trang vµ nh©n d©n çc tØnh cßn l¹i thõa th¾ng nhÊt tÒ ®øng lªn tiÕn c«ng vµ næi dËy, theo phð¬ng thøc "x· gi¶i

phãng x·, huyÖn gi¶i phãng huyÖn, tØnh gi¶i phãng tØnh". §Õn ngµy 2 _ 5,

259

_ §¶ng ta ®j c¨n cø vµo ®iÒu kiÖn thêi c¬ nhð thÕ nµo ®Ó ®Ò ra kÕ ho¹ch gi¶i phãng hoµn toµn miÒn Nam ? Néi dung kÕ ho¹ch ®ã lµ g× ? _ Tr×nh bµy tãm t¾t diÔn biÕn cuéc Tæng tiÕn c«ng vµ næi dËy Xu©n 1975.

Cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ, cøu nðíc th¾ng lîi nhê sù l nh ®¹o s¸ng suèt cña §¶ng, ®øng ®Çu lµ Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, víi ®ðêng lèi chÝnh trÞ, qu©n sù ®éc lËp, tù chñ, ®óng ®¾n, s¸ng t¹o, ®ðêng lèi tiÕn hµnh ®ång thêi c¸ch m¹ng x héi chñ nghÜa ë miÒn B¾c vµ c¸ch m¹ng d©n téc d©n chñ nh©n d©n ë miÒn Nam, phð¬ng ph¸p ®Êu tranh linh ho¹t, kÕt hîp ®Êu tranh qu©n sù _ chÝnh trÞ _ ngo¹i giao.

Nh©n d©n ta ë hai miÒn giµu lßng yªu nðíc, ®oµn kÕt nhÊt trÝ, lao ®éng cÇn cï, chiÕn ®Êu dòng c¶m v× sù nghiÖp gi¶i phãng miÒn Nam, x©y dùng vµ b¶o vÖ miÒn B¾c, thèng nhÊt nðíc nhµ. HËu phð¬ng miÒn B¾c kh«ng ngõng lín m¹nh, ®¸p øng kÞp thêi c¸c yªu cÇu cña cuéc chiÕn ®Êu ë hai miÒn. Cuéc kh¸ng chiÕn th¾ng lîi cßn nhê sù phèi hîp chiÕn ®Êu, ®oµn kÕt gióp ®ì nhau trong qu¸ tr×nh ®Êu tranh chèng kÎ thï chung cña ba d©n téc ë §«ng Dð¬ng ;

260

sù ®ång t×nh, ñng hé vµ gióp ®ì to lín cña çc lùc lðîng çch m¹ng, hoµ b×nh, d©n chñ trªn thÕ giíi, nhÊt lµ cña Liªn X«, Trung Quèc vµ çc nðíc x héi chñ nghÜa kh¸c ; phong trµo nh©n d©n MÜ vµ nh©n d©n thÕ giíi ph¶n ®èi cuéc chiÕn tranh x©m lðîc ViÖt Nam cña ®Õ quèc MÜ.

2. ý nghÜa lÞch sö

Cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ, cøu nðíc th¾ng lîi ® kÕt thóc 21 n¨m chiÕn ®Êu chèng MÜ vµ 30 n¨m chiÕn tranh gi¶i phãng d©n téc, b¶o vÖ Tæ quèc tõ sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m 1945 ; chÊm døt ¸ch thèng trÞ cña chñ nghÜa thùc d©n, ®Õ quèc. Trªn c¬ së ®ã, hoµn thµnh cuéc c¸ch m¹ng d©n téc d©n chñ nh©n d©n trong c¶ nðíc, thèng nhÊt ®Êt nðíc. Th¾ng lîi cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ, cøu nðíc më ra kØ nguyªn míi cña lÞch sö d©n téc _ kØ nguyªn ®Êt nðíc ®éc lËp, thèng nhÊt, ®i lªn chñ nghÜa x héi.

Th¾ng lîi cña nh©n d©n ta, thÊt b¹i cña ®Õ quèc MÜ ® t¸c ®éng m¹nh ®Õn t×nh h×nh nðíc MÜ vµ thÕ giíi, lµ nguån cæ vò to lín ®èi víi phong trµo c¸ch m¹ng thÕ giíi, nhÊt lµ ®èi víi phong trµo gi¶i phãng d©n téc.

H×nh 92. Dinh §éc LËp trong ngµy Sµi Gßn gi¶i phãng

Th¾ng lîi ®ã "Msi msi ®ðîc ghi vµo lÞch sö d©n téc ta nhð mét trong nh÷ng trang chãi läi nhÊt, mét biÓu tðîng s¸ng ngêi vÒ sù toµn th¾ng cña chñ nghÜa anh hïng c¸ch m¹ng vµ trÝ tuÖ con ngðêi vµ ®i vµo lÞch sö thÕ giíi nhð mét 261

1. LËp b¶ng hÖ thèng nh÷ng th¾ng lîi cã ý nghÜa chiÕn lðîc cña qu©n d©n ta ë hai miÒn Nam _ B¾c trªn c¸c mÆt trËn qu©n sù, chÝnh trÞ, ngo¹i giao trong kh¸ng chiÕn chèng MÜ, cøu nðíc (1954 _ 1975).

2. Nh÷ng thµnh tùu chñ yÕu cña miÒn B¾c trong s¶n xuÊt, chiÕn ®Êu chèng chiÕn tranh ph¸ ho¹i cña MÜ vµ trong viÖc thùc hiÖn nghÜa vô hËu phð¬ng kh¸ng chiÕn chèng MÜ, cøu nðíc (1954 _ 1975) ®ðîc thÓ hiÖn nhð thÕ nµo ?

PhÇn ®äc thªm

Tr¶i qua hai mð¬i mèt n¨m chiÕn ®Êu, nh©n d©n ta ®· ®¸nh th¾ng cuéc chiÕn tranh x©m lðîc thùc d©n míi quy m« lín nhÊt, dµi ngµy nhÊt, ¸c liÖt vµ d· man nhÊt tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai. Víi cuång väng nghiÒn n¸t lùc lðîng c¸ch m¹ng ë miÒn Nam vµ "®Èy lïi miÒn B¾c trë l¹i thêi k× ®å ®¸", ®Õ quèc MÜ ®· tung vµo nðíc ta mét ®éi qu©n viÔn chinh h¬n 60 v¹n tªn gåm qu©n MÜ vµ qu©n cña n¨m nðíc chð hÇu cña MÜ lµm nßng cèt cho h¬n mét triÖu qu©n nguþ ; riªng vÒ qu©n ®éi MÜ, chóng ®· huy ®éng lóc cao nhÊt tíi 68% bé binh, 60% lÝnh thuû ®¸nh bé, 32% lùc lðîng kh«ng qu©n chiÕn thuËt, 50% lùc lðîng kh«ng qu©n chiÕn lðîc. NÕu tÝnh c¶ sè qu©n ®ãng ë nðíc ngoµi tham chiÕn ë ViÖt Nam th× chóng ®· sö dông h¬n 80 v¹n qu©n MÜ, vµ trong c¶ cuéc chiÕn tranh, chóng ®· ®éng viªn tíi 6 triÖu lðît binh sÜ MÜ, nÐm xuèng ®Êt nðíc ta 7 triÖu 850 ngh×n tÊn bom vµ tiªu tèn 352 tØ ®«la. Ngoµi ra, chóng cßn dïng nh÷ng ph¸t minh khoa häc, kÜ thuËt míi nhÊt ®Ó g©y v« vµn téi ¸c huû diÖt ®èi víi nh©n d©n ta. Ngµy nay, nh×n l¹i tÝnh chÊt vµ quy m« cña cuéc chiÕn tranh, thÊy hÕt nh÷ng lùc lðîng mµ kÎ ®Þch ®· tung ra, nh÷ng ý ®å mµ chóng ®· thó nhËn, nhí l¹i nh÷ng t×nh huèng cùc k× phøc t¹p vµ Ðo le mµ con thuyÒn c¸ch m¹ng ®· vðît qua, chóng ta cµng thÊy vÜ ®¹i biÕt bao tÇm vãc vµ ý nghÜa cña cuéc chiÕn ®Êu chèng MÜ, cøu nðíc cña d©n téc ta !

(§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, B¸o c¸o ChÝnh trÞ cña Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng §¶ng t¹i §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IV. NXB Sù thËt, H., 1977. tr 20 _ 21).

(1) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, B¸o c¸o chÝnh trÞ cña Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng §¶ng t¹i §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IV, NXB Sù thËt, H., 1977, tr. 5 _ 6.

262

2. Th¾ng lîi cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ, cøu nðíc (1954 _ 1975)

Cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ lµ cuéc kh¸ng chiÕn toµn d©n, toµn diÖn vµ l©u dµi. §i ®«i víi viÖc tæ chøc lùc lðîng chiÕn ®Êu trong c¶ nðíc, §¶ng hÕt søc coi träng viÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn lùc lðîng çch m¹ng ë miÒn Nam. §ã lµ çc ®¶ng bé miÒn Nam ®ðîc cñng cè, t«i luyÖn thµnh nh÷ng bé tham mðu dµy d¹n trªn tiÒn tuyÕn lín ; lµ khèi liªn minh c«ng n«ng mµ §¶ng ta ®· dµy c«ng x©y ®¾p trong çch m¹ng d©n téc d©n chñ ; lµ ®éi qu©n chÝnh trÞ quÇn chóng vµ lùc lðîng vò trang nh©n d©n, hai lùc lðîng chiÕn ®Êu c¬ b¶n trong chiÕn tranh çch m¹ng ; lµ MÆt trËn d©n téc gi¶i phãng miÒn Nam ViÖt Nam do §¶ng ta l·nh ®¹o, mÆt trËn yªu nðíc bao gåm çc ®oµn thÓ cña c«ng nh©n, n«ng d©n, thanh niªn, phô n÷, häc sinh, trÝ thøc, çc tæ chøc t«n gi¸o vµ ®¹i biÓu çc d©n téc ; lµ ChÝnh phñ çch m¹ng l©m thêi Céng hoµ miÒn Nam ViÖt Nam, ®· cïng víi MÆt trËn d©n téc gi¶i phãng ®éng viªn vµ tËp hîp ®«ng ®¶o çc tÇng líp nh©n d©n miÒn Nam kh¸ng chiÕn cøu nðíc vµ tranh thñ ngµy cµng réng r·i sù ®ång t×nh vµ ñng hé cña nh©n d©n vµ chÝnh phñ nhiÒu nðíc trªn thÕ giíi.

Th¾ng lîi cña kh¸ng chiÕn chèng MÜ, cøu nðíc lµ th¾ng lîi cña c¶ hai chiÕn lðîc çch m¹ng ®ðîc tiÕn hµnh ®ång thêi vµ kÕt hîp chÆt chÏ víi nhau : çch m¹ng d©n téc d©n chñ nh©n d©n ë miÒn Nam vµ çch m¹ng x· héi chñ nghÜa ë miÒn B¾c, trong ®ã, nhð NghÞ quyÕt §¹i héi lÇn thø III cña §¶ng ®· chØ râ vµ ngµy nay ®ðîc toµn bé thùc tiÔn chøng minh, çch m¹ng d©n téc d©n chñ nh©n d©n ë miÒn Nam cã t¸c dông quyÕt ®Þnh trùc tiÕp ®èi víi viÖc ®¸nh ®æ ¸ch thèng trÞ cña ®Õ quèc MÜ vµ tay sai, cßn çch m¹ng x· héi chñ nghÜa trªn miÒn B¾c cã nhiÖm vô quyÕt ®Þnh nhÊt ®èi víi sù ph¸t triÓn cña toµn bé çch m¹ng nðíc ta, ®èi víi sù nghiÖp thèng nhÊt nðíc nhµ.

ThËt vËy, kh«ng thÓ nµo cã th¾ng lîi cña sù nghiÖp kh¸ng chiÕn chèng MÜ, cøu nðíc nÕu kh«ng cã miÒn B¾c x· héi chñ nghÜa, suèt mðêi s¸u n¨m qua, lu«n lu«n cïng mét lóc ph¶i lµm hai nhiÖm vô chiÕn lðîc. §Æc biÖt tõ n¨m 1965, khi Héi nghÞ lÇn thø 11 Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng §¶ng kh¼ng ®Þnh chèng MÜ, cøu nðíc lµ nhiÖm vô hµng ®Çu cña toµn §¶ng, toµn d©n, toµn qu©n, th× miÒn B¾c ®· dèc vµo chiÕn tranh cøu nðíc vµ gi÷ nðíc toµn bé søc m¹nh cña chÕ ®é x· héi chñ nghÜa vµ ®· lµm trßn mét c¸ch xuÊt s¾c nghÜa vô c¨n cø ®Þa c¸ch m¹ng cña c¶ nðíc, xøng ®¸ng lµ ph¸o ®µi v« ®Þch cña chñ nghÜa x· héi.

(§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, B¸o c¸o ChÝnh trÞ cña Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng §¶ng t¹i §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IV, S®d, tr. 24 _ 25 vµ tr. 28 _ 29).

263

Chð¬ng

ViÖt Nam

tõ n¨m 1975 ®Õn n¨m 2000 29

ViÖt Nam trong n¨m ®Çu sau ®¹i th¾ng mïa xu©n 1975 Sau §¹i th¾ng mïa Xu©n 1975, nhiÖm vô cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam trong n¨m ®Çu lµ kh¾c phôc hËu qu¶ chiÕn tranh, kh«i phôc vµ ph¸t triÓn kinh tÕ _ x· héi ë hai miÒn, hoµn thµnh thèng nhÊt ®Êt nðíc vÒ mÆt Nhµ nðíc.

Tr¶i qua h¬n 20 n¨m (1954 _ 1975) tiÕn hµnh c¸ch m¹ng x héi chñ nghÜa, miÒn B¾c ®¹t ®ðîc nh÷ng thµnh tùu to lín vµ toµn diÖn, ® x©y dùng ®ðîc nh÷ng c¬ së vËt chÊt _ kÜ thuËt ban ®Çu cña chñ nghÜa x héi. Nhðng cuéc chiÕn tranh ph¸ ho¹i b»ng kh«ng qu©n vµ h¶i qu©n cña MÜ ® tµn ph¸ nÆng nÒ, g©y hËu qu¶ l©u dµi ®èi víi miÒn B¾c. "ChiÕn tranh ph¸ ho¹i cña MÜ ®· ph¸ huû hÇu hÕt nh÷ng c¸i mµ nh©n d©n ta ®· tèn biÕt bao c«ng søc ®Ó x©y dùng nªn, lµm cho qu¸ tr×nh tiÕn lªn s¶n xuÊt lín bÞ chËm l¹i ®Õn vµi ba kÕ ho¹ch 5 n¨m"(1).

MiÒn Nam hoµn toµn gi¶i phãng, chÕ ®é thùc d©n míi cña MÜ cïng bé m¸y chÝnh quyÒn Sµi Gßn ë trung ð¬ng bÞ sôp ®æ, nhðng c¬ së cña chÝnh quyÒn nµy ë ®Þa phð¬ng cïng bao di h¹i cña x héi cò vÉn tån t¹i. Cuéc chiÕn tranh cña MÜ ® g©y ra hËu qu¶ nÆng nÒ. NhiÒu lµng m¹c, ®ång ruéng bÞ tµn ph¸. Nöa triÖu hÐcta ruéng ®Êt bÞ bá hoang. Mét triÖu hÐcta rõng bÞ chÊt ®éc ho¸ häc vµ bom ®¹n cµy xíi. V« sè bom m×n cßn vïi lÊp trªn çc çnh ®ång, ruéng vðên, n¬i cð tró cña nh©n d©n. §éi ngò thÊt nghiÖp cã tíi hµng triÖu ngðêi. Sè ngðêi mï ch÷ chiÕm tØ lÖ lín trong cð d©n. (1) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, B¸o ço ChÝnh trÞ cña Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng §¶ng t¹i §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IV, S®d, tr. 37 _ 38.

264

MiÒn Nam cã nÒn kinh tÕ trong chõng mùc nhÊt ®Þnh ph¸t triÓn theo hðíng tð b¶n chñ nghÜa, song vÒ c¬ b¶n vÉn mang tÝnh chÊt cña kinh tÕ n«ng nghiÖp, s¶n xuÊt nhá vµ ph©n t¸n, ph¸t triÓn kh«ng c©n ®èi, lÖ thuéc nÆng nÒ vµo viÖn trî tõ bªn ngoµi. ?

Sau th¾ng lîi kh¸ng chiÕn chèng MÜ, cøu nðíc, c¸ch m¹ng ë hai miÒn B¾c _ Nam cã thuËn lîi vµ khã kh¨n g× ?

II _ Kh¾c phôc hËu qu¶ chiÕn tranh, kh«i phôc vµ ph¸t triÓn kinh tÕ _ x· héi ë hai miÒn ®Êt nðíc

ë miÒn B¾c, tuy chiÕn tranh ® chÊm døt sau HiÖp ®Þnh Pari n¨m 1973, nhðng do bÞ tµn ph¸ nÆng nÒ cña chiÕn tranh ph¸ ho¹i, nªn ®Õn gi÷a n¨m 1976, ta míi c¨n b¶n hoµn thµnh nhiÖm vô kh¾c phôc hËu qu¶ chiÕn tranh, kh«i phôc kinh tÕ.

Trong viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch Nhµ nðíc 6 th¸ng cuèi n¨m 1975 vµ 6 th¸ng ®Çu n¨m 1976, miÒn B¾c cã nh÷ng tiÕn bé ®¸ng kÓ. DiÖn tÝch trång lóa, hoa mµu, c©y c«ng nghiÖp 1976 ®Òu t¨ng h¬n n¨m 1975. NhiÒu c«ng tr×nh, nhµ m¸y ®ðîc më réng vµ x©y dùng míi. S¶n lðîng phÇn lín c¸c s¶n phÈm quan träng ®Òu ®¹t vµ vðît møc trðíc chiÕn tranh. Sù nghiÖp v¨n ho¸, gi¸o dôc, y tÕ ph¸t triÓn m¹nh.

MiÒn B¾c cßn lµm nghÜa vô cña c¨n cø ®Þa c¸ch m¹ng c¶ nðíc vµ nghÜa vô quèc tÕ ®èi víi Lµo, Campuchia trong thêi k× míi.

ë miÒn Nam, c«ng viÖc tiÕp qu¶n vïng míi gi¶i phãng tõ thµnh thÞ ®Õn n«ng th«n, tõ ®Êt liÒn ®Õn h¶i ®¶o, tõ c¨n cø qu©n sù ®Õn c¸c c¬ së s¶n xuÊt, hµnh chÝnh, v¨n ho¸ ®ðîc tiÕn hµnh khÈn trð¬ng.

ë nh÷ng vïng míi gi¶i phãng, viÖc thµnh lËp chÝnh quyÒn çch m¹ng vµ ®oµn thÓ quÇn chóng çc cÊp nhanh chãng ®ðîc thùc hiÖn. T¹i çc thµnh phè lín nhð Sµi Gßn, HuÕ, §µ N½ng... chÝnh quyÒn çch m¹ng tuyªn bè thµnh lËp ngay sau khi gi¶i phãng hoµn toµn.

§ðîc sù hðíng dÉn vµ gióp ®ì cña Nhµ nðíc, hµng triÖu ®ång bµo ta, trong thêi gian chiÕn tranh bÞ dån vµo c¸c "Êp chiÕn lðîc" hay bá ch¹y vµo c¸c thµnh phè kh«ng cã viÖc lµm, ®ðîc håi hð¬ng, chuyÓn vÒ n«ng th«n tham gia s¶n xuÊt hoÆc ®i x©y dùng vïng kinh tÕ míi.

265

ChÝnh quyÒn c¸ch m¹ng tÞch thu toµn bé tµi s¶n vµ ruéng ®Êt cña bän ph¶n ®éng trèn ra nðíc ngoµi, tuyªn bè xo¸ bá h×nh thøc bãc lét phong kiÕn, tiÕn hµnh ®iÒu chØnh ruéng ®Êt trong néi bé n«ng d©n, quèc h÷u ho¸ ng©n hµng, thay ®ång tiÒn cò b»ng ®ång tiÒn míi cña c¸ch m¹ng.

ChÝnh quyÒn c¸ch m¹ng chó träng kh«i phôc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®Ó ®¸p øng nhu cÇu trðíc m¾t vµ l©u dµi cña nh©n d©n vÒ lð¬ng thùc. C¸c c¬ së s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, thñ c«ng nghiÖp vµ thð¬ng nghiÖp, c¶ nh÷ng c¬ së bÞ gi¸n ®o¹n quan hÖ víi nðíc ngoµi, ®Òu trë l¹i ho¹t ®éng.

C¸c ho¹t ®éng v¨n ho¸, gi¸o dôc, y tÕ... ®ðîc tiÕn hµnh khÈn trð¬ng ngay tõ nh÷ng ngµy ®Çu míi gi¶i phãng. ?

Nªu nh÷ng thµnh tùu trong viÖc kh¾c phôc hËu qu¶ chiÕn tranh, kh«i phôc kinh tÕ, æn ®Þnh t×nh h×nh miÒn Nam sau gi¶i phãng n¨m 1975.

III _ Hoµn thµnh thèng nhÊt ®Êt nðíc vÒ mÆt Nhµ nðíc (1975 _ 1976)

Sau §¹i th¾ng mïa Xu©n 1975, Tæ quèc ViÖt Nam vÒ mÆt l nh thæ ® ®ðîc thèng nhÊt, song ë mçi miÒn vÉn tån t¹i h×nh thøc tæ chøc nhµ nðíc kh¸c nhau. Thùc tÕ ®ã tr¸i víi nguyÖn väng, t×nh c¶m thiªng liªng cña nh©n d©n hai miÒn B¾c _ Nam lµ sím ®ðîc sum häp trong mét ®¹i gia ®×nh, mong muèn cã mét chÝnh phñ thèng nhÊt, mét c¬ quan ®¹i diÖn quyÒn lùc chung cho nh©n d©n c¶ nðíc.

§¸p l¹i nguyÖn väng chÝnh ®¸ng cña nh©n d©n c¶ nðíc, ®ång thêi còng phï hîp víi thùc tÕ lÞch sö d©n téc _ "Nðíc ViÖt Nam lµ mét, d©n téc ViÖt Nam lµ mét", Héi nghÞ lÇn thø 24 Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng §¶ng (9 _ 1975) ® ®Ò ra nhiÖm vô hoµn thµnh thèng nhÊt ®Êt nðíc vÒ mÆt Nhµ nðíc. NghÞ quyÕt cña §¶ng nªu râ : "Thèng nhÊt ®Êt nðíc võa lµ nguyÖn väng tha thiÕt bËc nhÊt cña nh©n d©n c¶ nðíc, võa lµ quy luËt kh¸ch quan cña sù ph¸t triÓn c¸ch m¹ng ViÖt Nam, cña lÞch sö d©n téc ViÖt Nam".

Tõ ngµy 15 ®Õn ngµy 21 _ 11 _ 1975, Héi nghÞ HiÖp thð¬ng chÝnh trÞ thèng nhÊt ®Êt nðíc ®ðîc tæ chøc t¹i Sµi Gßn. Hai ®oµn ®¹i biÓu ®¹i diÖn cho hai miÒn tham dù. Héi nghÞ nhÊt trÝ hoµn toµn c¸c vÊn ®Ò vÒ chñ trð¬ng, biÖn ph¸p nh»m thèng nhÊt ®Êt nðíc vÒ mÆt Nhµ nðíc.

Ngµy 25 _ 4 _ 1976, cuéc Tæng tuyÓn cö bÇu Quèc héi chung ®ðîc tiÕn hµnh trong c¶ nðíc. H¬n 23 triÖu cö tri (98,8% tæng sè cö tri) ®i bá phiÕu vµ bÇu ra 492 ®¹i biÓu.

266

Tõ ngµy 24 _ 6 ®Õn ngµy 3 _ 7 _ 1976, Quèc héi nðíc ViÖt Nam thèng nhÊt _ Quèc héi kho¸ VI, häp k× ®Çu tiªn t¹i Hµ Néi.

Quèc héi th«ng qua chÝnh s¸ch ®èi néi vµ ®èi ngo¹i cña nðíc ViÖt Nam thèng nhÊt, quyÕt ®Þnh tªn nðíc lµ Céng hoµ xs héi chñ nghÜa ViÖt Nam (tõ ngµy 2 _ 7 _ 1976), quyÕt ®Þnh Quèc huy mang dßng ch÷ Céng hoµ x héi chñ nghÜa ViÖt Nam, Quèc k× lµ cê ®á sao vµng, Quèc ca lµ bµi TiÕn qu©n ca, Thñ ®« lµ Hµ Néi, thµnh phè Sµi Gßn _ Gia §Þnh ®ðîc ®æi tªn lµ Thµnh phè Hå ChÝ Minh. Quèc héi bÇu c¸c c¬ quan, chøc vô l nh ®¹o cao nhÊt cña nðíc Céng hoµ x héi chñ nghÜa ViÖt Nam, bÇu Ban dù th¶o HiÕn ph¸p.

T«n §øc Th¾ng ®ðîc bÇu lµm Chñ tÞch nðíc, Trðêng Chinh lµm Chñ tÞch Uû ban Thðêng vô Quèc héi, Ph¹m V¨n §ång lµm Thñ tðíng ChÝnh phñ.

ë ®Þa phð¬ng, Quèc héi quyÕt ®Þnh tæ chøc thµnh ba cÊp chÝnh quyÒn : cÊp tØnh vµ thµnh phè trùc thuéc Trung ð¬ng, cÊp huyÖn vµ tð¬ng ®ð¬ng, cÊp x· vµ tð¬ng ®ð¬ng. ë mçi cÊp chÝnh quyÒn cã Héi ®ång nh©n d©n vµ Uû ban nh©n d©n.

Víi kÕt qu¶ cña k× häp thø nhÊt Quèc héi kho¸ VI, c«ng viÖc thèng nhÊt ®Êt nðíc vÒ mÆt Nhµ nðíc ® hoµn thµnh. Tõ ®©y, viÖc tiÕp tôc hoµn thµnh thèng nhÊt trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc chÝnh trÞ, tð tðëng, kinh tÕ, v¨n ho¸, x héi sÏ g¾n liÒn víi viÖc thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô cña c¸ch m¹ng x héi chñ nghÜa trong ph¹m vi c¶ nðíc. 267

Hoµn thµnh thèng nhÊt ®Êt nðíc vÒ mÆt Nhµ nðíc ® t¹o nªn nh÷ng ®iÒu kiÖn chÝnh trÞ c¬ b¶n ®Ó ph¸t huy søc m¹nh toµn diÖn ®Êt nðíc, nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó c¶ nðíc ®i lªn chñ nghÜa x héi, nh÷ng kh¶ n¨ng to lín ®Ó b¶o vÖ Tæ quèc vµ më réng quan hÖ víi c¸c nðíc trªn thÕ giíi.

Nðíc Céng hoµ x héi chñ nghÜa ViÖt Nam võa ®ðîc thµnh lËp ® cã 94 nðíc chÝnh thøc c«ng nhËn vµ ®Æt quan hÖ ngo¹i giao (®Õn cuèi n¨m 1980 cã 106 nðíc). Ngµy 20 _ 9 _ 1977, nðíc ta trë thµnh thµnh viªn thø 149 cña Liªn hîp quèc. ?

Nªu nh÷ng quyÕt ®Þnh cña Quèc héi kho¸ VI k× häp thø nhÊt vÒ mét nðíc ViÖt Nam thèng nhÊt.

1. §¶ng vµ chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng ®· cã nh÷ng chñ trð¬ng vµ biÖn ph¸p g× nh»m gi¶i quyÕt nh÷ng nhiÖm vô cÊp b¸ch sau khi cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ, cøu nðíc kÕt thóc ? 2. Nªu ý nghÜa cña viÖc hoµn thµnh thèng nhÊt ®Êt nðíc vÒ mÆt Nhµ nðíc.

ViÖt Nam x©y dùng chñ nghÜa x[ héi vµ ®Êu tranh b¶o vÖ tæ quèc (1976 _ 1986) C¸ch m¹ng ViÖt Nam chuyÓn giai ®o¹n sang c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa tõ sau th¾ng lîi cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ, cøu nðíc vµ thèng nhÊt ®Êt nðíc vÒ mÆt Nhµ nðíc. Trong 10 n¨m ®Çu, tõ n¨m 1976 ®Õn n¨m 1986, qua hai kÕ ho¹ch Nhµ nðíc 5 n¨m (1976 _ 1980 vµ 1981 _ 1985), nh©n d©n ta thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô kinh tÕ _ x· héi nh»m x©y dùng ®Êt nðíc ®ång thêi víi ®Êu tranh b¶o vÖ Tæ quèc.

I _ ViÖt nam bðíc ®Çu ®i lªn chñ nghÜa x· héi (1976 _ 1986)

1. C¸ch m¹ng ViÖt Nam chuyÓn sang giai ®o¹n míi

Sau th¾ng lîi cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ, cøu nðíc vµ hoµn thµnh thèng nhÊt ®Êt nðíc vÒ mÆt Nhµ nðíc, c¸ch m¹ng nðíc ta chuyÓn sang giai ®o¹n ®Êt nðíc ®éc lËp, thèng nhÊt, ®i lªn chñ nghÜa xs héi.

268

§éc lËp vµ thèng nhÊt lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó ®Êt nðíc tiÕn lªn chñ nghÜa x héi. TiÕn lªn chñ nghÜa x héi sÏ ®¶m b¶o cho ®éc lËp vµ thèng nhÊt cña ®Êt nðíc thªm bÒn v÷ng. §éc lËp vµ thèng nhÊt kh«ng nh÷ng g¾n víi nhau mµ cßn g¾n víi chñ nghÜa x héi. §ã lµ con ®ðêng ph¸t triÓn hîp quy luËt cña çch m¹ng nðíc ta. Quy luËt ®ã lµ "Trong thêi ®¹i ngµy nay, khi ®éc lËp d©n téc vµ chñ nghÜa x· héi kh«ng t¸ch rêi nhau vµ ë nðíc ta, khi giai cÊp c«ng nh©n gi÷ vai trß l·nh ®¹o çch m¹ng th× th¾ng lîi cña çch m¹ng d©n téc d©n chñ nh©n d©n còng lµ sù b¾t ®Çu cña çch m¹ng x· héi chñ nghÜa"(1).

2. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch Nhµ nðíc 5 n¨m 1976 _ 1980

Quèc héi kho¸ VI nðíc Céng hoµ x héi chñ nghÜa ViÖt Nam, k× häp ®Çu tiªn (tõ ngµy 24 _ 6 ®Õn ngµy 3 _ 7 _ 1976) ® nªu râ : "Hoµn thµnh thèng nhÊt ®Êt nðíc, ®ða c¶ nðíc tiÕn nhanh, tiÕn m¹nh, tiÕn v÷ng ch¾c lªn chñ nghÜa x héi ; miÒn B¾c ph¶i tiÕp tôc ®Èy m¹nh sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x héi vµ hoµn thiÖn quan hÖ s¶n xuÊt x héi chñ nghÜa ; miÒn Nam ph¶i ®ång thêi tiÕn hµnh c¶i t¹o x héi chñ nghÜa vµ x©y dùng chñ nghÜa x héi"(2). §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IV cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam (häp tõ ngµy 14 ®Õn ngµy 20 _ 12 _ 1976) ® ®Ò ra ®ðêng lèi x©y dùng chñ nghÜa x héi trong ph¹m vi c¶ nðíc. §ðêng lèi chung çch m¹ng x héi chñ nghÜa vµ ®ðêng lèi x©y dùng kinh tÕ trong thêi k× qu¸ ®é do §¹i héi ®Ò ra dùa trªn c¬ së kinh nghiÖm cña çch m¹ng x héi chñ nghÜa ë miÒn B¾c trong 21 n¨m (1954 _ 1975), nhÊt lµ xuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm t×nh h×nh ®Êt nðíc vµ thÕ giíi trong giai ®o¹n çch m¹ng míi. §¹i héi nªu ba ®Æc ®iÓm lín, mµ ®Æc ®iÓm lín nhÊt lµ "Nðíc ta vÉn ®ang trong qu¸ tr×nh tõ mét x· héi mµ nÒn kinh tÕ cßn phæ biÕn lµ s¶n xuÊt nhá tiÕn th¼ng lªn chñ nghÜa x· héi, bá qua giai ®o¹n ph¸t triÓn tð b¶n chñ nghÜa"(3).

§Æc ®iÓm nµy quy ®Þnh cuéc çch m¹ng x héi chñ nghÜa ë nðíc ta lµ mét qu¸ tr×nh biÕn ®æi çch m¹ng toµn diÖn, s©u s¾c vµ triÖt ®Ó, ®ång thêi còng quy ®Þnh tÝnh chÊt l©u dµi, khã kh¨n vµ phøc t¹p trong qu¸ tr×nh ®ã. (1) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, B¸o ço chÝnh trÞ cña BCHT¦ §¶ng t¹i §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IV, S®d, tr. 39.

(3) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, B¸o c¸o chÝnh trÞ cña BCHT¦ §¶ng t¹i §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IV, S®d, tr. 47.

269

§¹i héi quyÕt ®Þnh phð¬ng hðíng, nhiÖm vô vµ môc tiªu cña kÕ ho¹ch Nhµ nðíc 5 n¨m 1976 _ 1980, lµ x©y dùng chñ nghÜa x héi vµ c¶i t¹o quan hÖ s¶n xuÊt x héi chñ nghÜa, nh»m hai môc tiªu c¬ b¶n : X©y dùng mét bðíc c¬ së vËt chÊt _ kÜ thuËt cña chñ nghÜa xs héi, bðíc ®Çu h×nh thµnh c¬ cÊu kinh tÕ míi trong c¶ nðíc mµ bé phËn chñ yÕu lµ c¬ cÊu c«ng _ n«ng nghiÖp vµ c¶i thiÖn mét bðíc ®êi sèng vËt chÊt vµ v¨n ho¸ cña nh©n d©n lao ®éng. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch 5 n¨m, nh©n d©n ta ®¹t ®ðîc nh÷ng thµnh tùu quan träng :

_ Kh«i phôc vµ ph¸t triÓn kinh tÕ

Çc c¬ së n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, giao th«ng vËn t¶i bÞ ®Þch ®¸nh ph¸ vÒ c¬ b¶n ® ®ðîc phôc håi vµ bðíc ®Çu ph¸t triÓn. N¨ng lùc s¶n xuÊt cña çc ngµnh kinh tÕ ®ðîc n©ng lªn. Trong n«ng nghiÖp, nhê t¨ng cðêng biÖn ph¸p khai hoang, th©m canh, t¨ng vô, diÖn tÝch gieo trång t¨ng thªm gÇn 2 triÖu hÐcta. N«ng nghiÖp ®ðîc trang bÞ thªm 18 000 m¸y kÐo çc lo¹i, ®ða tØ lÖ c¬ giíi ho¸ lµm ®Êt t¨ng lªn 25% diÖn tÝch gieo trång.

Trong c«ng nghiÖp, nhiÒu nhµ m¸y ®ðîc gÊp rót x©y dùng nhð c¸c nhµ m¸y xi m¨ng, ®iÖn, c¬ khÝ ®éng lùc, ®ðêng, giÊy, kÐo sîi. Giao th«ng vËn t¶i ®ðîc kh«i phôc vµ x©y dùng míi 1 700 kil«mÐt ®ðêng s¾t, 3 800 kil«mÐt ®ðêng bé, 30 000 mÐt cÇu, 4 000 mÐt bÕn c¶ng, bæ sung thªm nhiÒu phð¬ng tiÖn vËn t¶i. TuyÕn ®ðêng s¾t Thèng nhÊt tõ Hµ Néi ®i Thµnh phè Hå ChÝ Minh, sau 30 n¨m bÞ gi¸n ®o¹n, ® ho¹t ®éng trë l¹i.

270

H×nh 94. §oµn tµu Thèng nhÊt B¾c _ Nam

_ C¶i t¹o quan hÖ s¶n xuÊt

C«ng cuéc c¶i t¹o x héi chñ nghÜa ®ðîc ®Èy m¹nh víi tèc ®é nhanh trong c¸c vïng míi gi¶i phãng ë miÒn Nam. TÇng líp tð s¶n m¹i b¶n bÞ xo¸ bá ; 1 500 xÝ nghiÖp tð b¶n h¹ng lín vµ võa ®ðîc c¶i t¹o chuyÓn thµnh xÝ nghiÖp quèc doanh hoÆc c«ng tð hîp doanh. Thñ c«ng nghiÖp vµ thð¬ng nghiÖp ®ðîc s¾p xÕp vµ tæ chøc l¹i. §¹i bé phËn n«ng d©n miÒn Nam ®i vµo con ®ðêng lµm ¨n tËp thÓ, tham gia nh÷ng h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt phï hîp, nhð tæ ®oµn kÕt s¶n xuÊt, tËp ®oµn s¶n xuÊt, hîp t¸c x s¶n xuÊt. _ V¨n ho¸, gi¸o dôc, y tÕ

Ngµnh gi¸o dôc mÉu gi¸o, gi¸o dôc phæ th«ng, gi¸o dôc ®¹i häc vµ trung häc chuyªn nghiÖp ph¸t triÓn m¹nh. TÝnh chung, sè ngðêi ®i häc thuéc çc ®èi tðîng trong c¶ nðíc n¨m häc 1979 _ 1980 lµ 15 triÖu, t¨ng h¬n n¨m häc 1976 _ 1977 lµ 2 triÖu. §Æc biÖt, trong nh÷ng vïng míi gi¶i phãng ë miÒn Nam, phong trµo b×nh d©n häc vô ® thu hót ®ðîc nhiÒu ngðêi tham gia. M¹ng lðíi çc bÖnh viÖn, phßng kh¸m ch÷a bÖnh, tr¹m y tÕ, nhµ hé sinh, c¬ së ®iÒu dðìng ®ðîc më réng. Çc ho¹t ®éng v¨n ho¸, v¨n nghÖ, thÓ dôc thÓ thao ® t¹o thµnh phong trµo quÇn chóng trong çc ®Þa phð¬ng, xÝ nghiÖp, trðêng häc.

Bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu, chóng ta gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n, h¹n chÕ, nhÊt lµ trong lÜnh vùc kinh tÕ _ x héi. Kinh tÕ cña ta mÊt c©n ®èi lín, kinh tÕ quèc doanh vµ tËp thÓ trong s¶n xuÊt lu«n bÞ thua lç, kh«ng ph¸t huy ®ðîc t¸c dông ; kinh tÕ tð nh©n vµ c¸ thÓ bÞ ng¨n cÊm. S¶n xuÊt ph¸t triÓn chËm, thu nhËp quèc d©n, n¨ng suÊt lao ®éng thÊp, ®êi sèng nh©n d©n gÆp nhiÒu khã kh¨n. Trong x héi n¶y sinh nhiÒu hiÖn tðîng tiªu cùc.

Cã t×nh tr¹ng kinh tÕ _ x· héi nhð trªn lµ do nhiÒu nguyªn nh©n, mét phÇn do nÒn kinh tÕ vèn nghÌo nµn l¹c hËu, bÞ chiÕn tranh tµn ph¸ nÆng nÒ, mÆt kh¸c do chÝnh s¸ch cÊm vËn cña MÜ lµm c¶n trë quan hÖ kinh tÕ gi÷a nðíc ta víi c¸c nðíc. Nhðng quan träng h¬n lµ do l·nh ®¹o cña §¶ng vµ Nhµ nðíc cã sai lÇm trong viÖc ®Ò ra chñ trð¬ng c¶i t¹o, x©y dùng kinh tÕ thÓ hiÖn tð tðëng chñ quan nãng véi trong viÖc ®Ò ra biÖn ph¸p tæ chøc vµ chØ ®¹o thùc hiÖn, qu¶n lÝ kinh tÕ thÓ hiÖn tð tðëng b¶o thñ, tr× trÖ(1).

3. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch Nhµ nðíc 5 n¨m 1981 _ 1985

§¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø V cña §¶ng (häp tõ ngµy 27 ®Õn ngµy 31 _ 3 _ 1982) ®Ò ra nhiÖm vô c¸ch m¹ng giai ®o¹n tiÕp theo nh»m x©y dùng

(1) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø V, TËp 1, NXB Sù thËt, H., 1982, tr. 38.

271

chñ nghÜa x héi vµ b¶o vÖ Tæ quèc x héi chñ nghÜa, hai nhiÖm vô chiÕn lðîc ®ã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau.

§¹i héi kh¼ng ®Þnh tiÕp tôc ®ðêng lèi chung tiÕn hµnh c¸ch m¹ng x héi chñ nghÜa vµ ®ðêng lèi x©y dùng kinh tÕ trong thêi k× qu¸ ®é do §¹i héi IV ®Ò ra. Tuy nhiªn, ®Õn §¹i héi V, ®ðêng lèi x©y dùng chñ nghÜa x héi trong thêi k× qu¸ ®é b¾t ®Çu cã sù ®iÒu chØnh, bæ sung, ph¸t triÓn, cô thÓ ho¸ theo tõng chÆng ®ðêng, tõng giai ®o¹n cho phï hîp víi nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö cô thÓ. §¹i héi x¸c ®Þnh thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë nðíc ta tr¶i qua

nhiÒu chÆng : chÆng ®ðêng trðíc m¾t (chÆng ®ðêng ®Çu) gåm 5 n¨m ®Çu

(1981 _ 1985) vµ nh÷ng n¨m cßn l¹i cña thËp kØ 80, vµ nh÷ng chÆng tiÕp sau.

NhiÖm vô, môc tiªu kinh tÕ _ x· héi cña chÆng ®ðêng ®Çu 10 n¨m (1981 _ 1990)

còng ®ðîc §¹i héi cô thÓ ho¸ vµ ®Ò ra nhiÖm vô, môc tiªu kÕ ho¹ch Nhµ nðíc 5 n¨m 1981 _ 1985.

KÕ ho¹ch 5 n¨m cã nhiÖm vô "ph¸t triÓn thªm mét bðíc, s¾p xÕp l¹i c¬ cÊu vµ ®Èy m¹nh c¶i t¹o xs héi chñ nghÜa nÒn kinh tÕ quèc d©n" nh»m c¬ b¶n æn ®Þnh t×nh h×nh kinh tÕ _ xs héi, ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu cÊp b¸ch vµ thiÕt yÕu nhÊt cña ®êi sèng nh©n d©n, gi¶m nhÑ sù mÊt c©n ®èi nghiªm träng cña nÒn kinh tÕ.

_ Trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp, ® chÆn ®ðîc ®µ gi¶m sót cña nh÷ng n¨m 1976 _ 1980. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp t¨ng b×nh qu©n h»ng n¨m 4,9% so víi 1,9% cña thêi k× 1976 _ 1980. S¶n xuÊt lð¬ng thùc tõ 13,4 triÖu tÊn (trong thêi k× 1976 _ 1980) t¨ng lªn 17 triÖu tÊn (trong thêi k× 1981 _ 1985). S¶n xuÊt c«ng nghiÖp t¨ng b×nh qu©n h»ng n¨m lµ 9,5% so víi 0,6% cña thêi k× 1976 _ 1980. Thu nhËp quèc d©n t¨ng b×nh qu©n h»ng n¨m 6,4% so víi 0,4% trong 5 n¨m trðíc.

_ VÒ x©y dùng c¬ së vËt chÊt _ kÜ thuËt, trong 5 n¨m ® hoµn thµnh hµng tr¨m c«ng tr×nh tð¬ng ®èi lín, hµng ngh×n c«ng tr×nh võa vµ nhá, trong ®ã cã nh÷ng c¬ së quan träng vÒ ®iÖn, dÇu khÝ, xi m¨ng, c¬ khÝ, giao th«ng, thuû lîi, dÖt... C¸c ho¹t ®éng khoa häc _ kÜ thuËt ®ðîc triÓn khai, gãp phÇn thóc ®Èy s¶n xuÊt, nhÊt lµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. DÇu má b¾t ®Çu ®ðîc khai th¸c, c¸c c«ng tr×nh thuû ®iÖn Hoµ B×nh, TrÞ An ®ang ®ðîc x©y dùng, chuÈn bÞ ®ða vµo ho¹t ®éng trong nh÷ng n¨m tíi.

272

_ Trong c¶i t¹o quan hÖ s¶n xuÊt, ®¹i bé phËn n«ng d©n miÒn Nam ®i vµo con ®ðêng lµm ¨n tËp thÓ, nh©n d©n c¸c d©n téc T©y Nguyªn cã nhiÒu chuyÓn biÕn tiÕn bé trong x©y dùng cuéc sèng míi. Cïng víi viÖc ¸p dông nh÷ng thµnh tùu vÒ khoa häc _ kÜ thuËt, viÖc thùc hiÖn réng r i phð¬ng thøc kho¸n s¶n phÈm cuèi cïng ®Õn nhãm vµ ngðêi lao ®éng theo ChØ thÞ 100 (n¨m 1981) cña Ban BÝ thð Trung ð¬ng §¶ng, tuy chða hoµn thiÖn vµ cßn nhiÒu h¹n chÕ, song ® gãp mét phÇn quan träng t¹o nªn bðíc ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, më ra phð¬ng hðíng ®óng cho viÖc cñng cè quan hÖ kinh tÕ míi ë n«ng th«n.

H×nh 95. C«ng tr×nh thuû ®iÖn Hoµ B×nh trªn s«ng §µ

_ Ch¨m lo ®êi sèng cña nh©n d©n lµ nhiÖm vô thðêng xuyªn vµ hÕt søc khã kh¨n cña §¶ng vµ Nhµ nðíc ta trong hoµn c¶nh nÒn kinh tÕ cßn yÕu kÐm, thiªn tai dån dËp, d©n sè t¨ng nhanh. C¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n ® thu hót thªm 4 triÖu lao ®éng. Sù nghiÖp v¨n ho¸, gi¸o dôc, y tÕ, thÓ dôc, thÓ thao, v¨n häc, nghÖ thuËt ph¸t triÓn vµ cã nh÷ng ®ãng gãp nhÊt ®Þnh vµo viÖc x©y dùng nÒn v¨n ho¸ míi, con ngðêi míi. §¹i héi V ® kh¼ng ®Þnh nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®ðîc, ®ång thêi còng chØ râ nh÷ng khã kh¨n, yÕu kÐm, trðíc hÕt vÒ kinh tÕ _ x héi, còng vÉn lµ nh÷ng khã kh¨n, yÕu kÐm cña thêi k× trðíc kh«ng ®ðîc h¹n chÕ, kh¾c phôc, thËm chÝ cã mÆt trÇm träng thªm. Môc tiªu do §¹i héi V ®Ò ra lµ "VÒ c¬ b¶n æn ®Þnh t×nh h×nh kinh tÕ _ x héi, æn ®Þnh ®êi sèng nh©n d©n" vÉn chða thùc hiÖn ®ðîc.

273

Nguyªn nh©n cña nh÷ng khã kh¨n, yÕu kÐm thêi k× nµy còng vÉn lµ nh÷ng nguyªn nh©n chñ quan vµ kh¸ch quan cña nh÷ng khã kh¨n, yÕu kÐm thêi k× trðíc chða ®ðîc kh¾c phôc, nhÊt lµ nguyªn nh©n do "Sai lÇm, khuyÕt ®iÓm trong l·nh ®¹o, qu¶n lÝ cña §¶ng vµ Nhµ nðíc"(1) g©y nªn.

_ Nªu nhiÖm vô vµ môc tiªu kinh tÕ _ xj héi cña c¸c kÕ ho¹ch Nhµ nðíc 5 n¨m 1976 _ 1980 vµ 1981 _ 1985. _ Trong viÖc thùc hiÖn tõng kÕ ho¹ch Nhµ nðíc 5 n¨m 1976 _ 1980 vµ 1981 _ 1985, nðíc ta ®j ®¹t ®ðîc nh÷ng thµnh tùu g×, cã khã kh¨n vµ yÕu kÐm g× ? Nguyªn nh©n cña nh÷ng khã kh¨n, yÕu kÐm ®ã.

II _ §Êu tranh b¶o vÖ Tæ quèc (1975 _ 1979)

Do cã ©m mðu tõ trðíc, tËp ®oµn P«n Pèt _ ®¹i diÖn cho ph¸i "Kh¬me ®á" ë Campuchia _ lªn n¾m quyÒn sau th¾ng lîi trong kh¸ng chiÕn chèng MÜ, ® quay sóng b¾n vµo nh©n d©n ta, ngðêi b¹n chiÕn ®Êu th©n thiÕt, thuû chung võa gãp phÇn xð¬ng m¸u lµm nªn chiÕn th¾ng ngµy 17 _ 4 _ 1975 cña nh©n d©n Campuchia.

Qu©n P«n Pèt më nh÷ng cuéc hµnh qu©n khiªu khÝch, x©m ph¹m nhiÒu vïng l nh thæ nðíc ta däc biªn giíi tõ Hµ Tiªn ®Õn T©y Ninh. Ngµy 3 _ 5 _ 1975, chóng cho qu©n ®æ bé ®¸nh chiÕm ®¶o Phó Quèc ; ®Õn ngµy 10 _ 5 _ 1975, ®¸nh chiÕm ®¶o Thæ Chu.

Tõ th¸ng 4 _ 1977, tËp ®oµn P«n Pèt t¨ng cðêng nh÷ng cuéc hµnh qu©n lÊn chiÕm l nh thæ nðíc ta, tõ nh÷ng cuéc xung ®ét vò trang lÎ tÎ chóng më réng dÇn thµnh cuéc chiÕn tranh lín trªn toµn tuyÕn biªn giíi T©y Nam nðíc ta.

Ngµy 22 _ 12 _ 1978, tËp ®oµn P«n Pèt huy ®éng 19 sð ®oµn bé binh, cïng nhiÒu ®¬n vÞ ph¸o binh, xe t¨ng... ®Õn biªn giíi phÝa §«ng, tiÕn vµo khu vùc BÕn Sái thuéc tØnh T©y Ninh, b¾t ®Çu cuéc tiÕn c«ng quy m« lín, víi ý ®å ®¸nh chiÕm thÞ x T©y Ninh, më ®ðêng tiÕn s©u vµo l nh thæ nðíc ta.

Thùc hiÖn quyÒn tù vÖ chÝnh ®¸ng cña m×nh, qu©n d©n ta tæ chøc ph¶n c«ng, tiªu diÖt toµn bé c¸nh qu©n x©m lðîc vµo ®Êt nðíc ta. TiÕp ®ã, qu©n ta thõa th¾ng ph¸t triÓn cuéc tiÕn c«ng tiªu diÖt, lµm tan r ®¹i bé phËn qu©n chñ lùc cña ®Þch t¹i n¬i xuÊt ph¸t.

(1) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VI, NXB Sù thËt, H., 1987, tr. 19.

274

Cuéc tiÕn c«ng quy m« lín cña tËp ®oµn P«n Pèt hoµn toµn bÞ ®Ëp tan. Toµn bé qu©n x©m lðîc bÞ ®¸nh ®uæi khái bê câi, hoµ b×nh lËp l¹i trªn biªn giíi T©y Nam cña Tæ quèc. ChiÕn th¾ng biªn giíi T©y Nam cña qu©n d©n ta ®· t¹o thêi c¬ lín, hÕt søc

Campuchia, qu©n ®éi ViÖt Nam cïng víi lùc lðîng c¸ch m¹ng Campuchia tiÕn c«ng chÕ ®é diÖt chñng. Ngµy 7 _ 1 _ 1979, Thñ ®« Phn«m Pªnh ®ðîc gi¶i

2. §Êu tranh b¶o vÖ biªn giíi phÝa B¾c

Trung Quèc lµ nðíc l¸ng giÒng th©n thiÕt cña ViÖt Nam. Trong qu¸ tr×nh ®Êu tranh c¸ch m¹ng, nh©n d©n hai nðíc ® tõng g¾n bã mËt thiÕt, ®oµn kÕt gióp ®ì nhau. Nhðng trong viÖc tËp ®oµn P«n Pèt cÇm quyÒn ë Campuchia cã hµnh ®éng thï ®Þch chèng ViÖt Nam, mét sè nhµ l nh ®¹o Trung Quèc l¹i ®ång t×nh ñng hé. Hä cßn cã nh÷ng hµnh ®éng lµm tæn h¹i ®Õn t×nh c¶m gi÷a nh©n d©n hai nðíc, nhð cho qu©n khiªu khÝch qu©n sù däc biªn giíi, dùng lªn sù kiÖn "n¹n kiÒu", c¾t viÖn trî, rót chuyªn gia nh»m g©y khã kh¨n cho ViÖt Nam. Nghiªm träng h¬n, tõ s¸ng 17 _ 2 _ 1979, Trung Quèc cho qu©n ®éi, víi lùc lðîng 32 sð ®oµn, më cuéc tiÕn c«ng däc biªn giíi phÝa B¾c nðíc ta tõ Mãng C¸i (Qu¶ng Ninh) ®Õn Phong Thæ (Lai Ch©u) dµi h¬n mét ngh×n c©y sè.

§Ó b¶o vÖ toµn vÑn l nh thæ Tæ quèc, qu©n d©n ta, trùc tiÕp lµ qu©n d©n s¸u tØnh biªn giíi phÝa B¾c, ® ®øng lªn chiÕn ®Êu. §Õn ngµy 18 _ 3 _ 1979, qu©n Trung Quèc rót khái nðíc ta. ?

1. Giai ®o¹n míi cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam sau khi kÕt thóc th¾ng lîi cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ, cøu nðíc ®· thÓ hiÖn nhð thÕ nµo ? 2. Sau n¨m 1975, ViÖt Nam chuyÓn sang c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa trong hoµn c¶nh thuËn lîi vµ khã kh¨n g× ?

275

ViÖt Nam trªn ®ðêng ®æi míi ®i lªn chñ nghÜa x[ héi (1986 _ 2000) ViÖt Nam chuyÓn sang thùc hiÖn ®ðêng lèi ®æi míi tõ §¹i héi VI (th¸ng 12 _ 1986) cña §¶ng. Trong 15 n¨m, tõ n¨m 1986 ®Õn n¨m 2000, nh©n d©n ta ®· thùc hiÖn ba kÕ ho¹ch kinh tÕ _ x· héi 5 n¨m : 1986 _ 1990, bðíc ®Çu c«ng cuéc ®æi míi ; 1991 _ 1995, tiÕp tôc sù nghiÖp ®æi míi ; 1996 _ 2000, ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸.

I _ §ðêng lèi ®æi míi cña ®¶ng

1. Hoµn c¶nh lÞch sö míi

Trong thêi gian thùc hiÖn hai kÕ ho¹ch Nhµ nðíc 5 n¨m (1976 _ 1985), c¸ch m¹ng x héi chñ nghÜa ë nðíc ta ®¹t ®ðîc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ trªn c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x héi, song còng gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n, ®Êt nðíc l©m vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng, trðíc hÕt lµ khñng ho¶ng kinh tÕ _ x héi. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n cña t×nh tr¹ng ®ã lµ do ta m¾c ph¶i "sai lÇm nghiªm träng vµ kÐo dµi vÒ chñ trð¬ng, chÝnh s¸ch lín, sai lÇm vÒ chØ ®¹o chiÕn lðîc vµ tæ chøc thùc hiÖn"(1).

§Ó kh¾c phôc sai lÇm, khuyÕt ®iÓm, ®ða ®Êt nðíc vðît qua khñng ho¶ng vµ ®Èy m¹nh çch m¹ng x héi chñ nghÜa tiÕn lªn, §¶ng vµ Nhµ nðíc ta ph¶i tiÕn hµnh ®æi míi. Nh÷ng thay ®æi cña t×nh h×nh thÕ giíi vµ trong quan hÖ gi÷a çc nðíc do t¸c ®éng cña cuéc çch m¹ng khoa häc _ kÜ thuËt trë thµnh xu thÕ thÕ giíi ; cuéc khñng ho¶ng toµn diÖn, trÇm träng ë Liªn X« vµ çc nðíc x héi chñ nghÜa kh¸c còng ®ßi hái §¶ng vµ Nhµ nðíc ta ph¶i tiÕn hµnh ®æi míi.

Nhð vËy, ®æi míi lµ vÊn ®Ò cÊp b¸ch, cã ý nghÜa sèng cßn ®èi víi chñ nghÜa x héi ë nðíc ta, ®ång thêi lµ vÊn ®Ò phï hîp víi xu thÕ chung cña thêi ®¹i.

2. §ðêng lèi ®æi míi cña §¶ng

§ðêng lèi ®æi míi cña §¶ng ®ðîc ®Ò ra ®Çu tiªn t¹i §¹i héi VI (12 _ 1986), ®ðîc ®iÒu chØnh, bæ sung, ph¸t triÓn t¹i §¹i héi VII (6 _ 1991), §¹i héi VIII (6 _ 1996), §¹i héi IX (4 _ 2001).

(1) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VI, S®d, tr. 26.

276

§æi míi ®Êt nðíc ®i lªn chñ nghÜa x héi kh«ng ph¶i lµ thay ®æi môc tiªu cña chñ nghÜa x héi mµ lµm cho môc tiªu Êy ®ðîc thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ b»ng nh÷ng quan ®iÓm ®óng ®¾n vÒ chñ nghÜa x héi, nh÷ng h×nh thøc, bðíc ®i vµ biÖn ph¸p thÝch hîp. §æi míi ph¶i toµn diÖn vµ ®ång bé, tõ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ ®Õn tæ chøc, tð tðëng, v¨n ho¸. §æi míi kinh tÕ ph¶i g¾n liÒn víi ®æi míi chÝnh trÞ, nhðng träng t©m lµ ®æi míi kinh tÕ.

a) §æi míi kinh tÕ

_ X©y dùng nÒn kinh tÕ quèc d©n víi c¬ cÊu nhiÒu ngµnh, nghÒ ; nhiÒu quy m«, tr×nh ®é c«ng nghÖ, víi 2 bé phËn chñ yÕu lµ c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp kÕt hîp chÆt chÏ víi nhau.

_ Ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh hðíng x héi chñ nghÜa, nh»m ph¸t huy søc m¹nh cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ t¹o ra søc m¹nh tæng hîp cña nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn.

_ C¶i t¹o quan hÖ s¶n xuÊt, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ l¹c hËu k×m h m sù ph¸t triÓn. C¶i t¹o ®i ®«i víi sö dông vµ thiÕt lËp quan hÖ s¶n xuÊt x héi chñ nghÜa. C¶i t¹o ph¶i ®ðîc coi lµ nhiÖm vô thðêng xuyªn, liªn tôc trong suèt thêi k× qu¸ ®é. _ Xo¸ bá c¬ chÕ qu¶n lÝ kinh tÕ tËp trung quan liªu, bao cÊp, h×nh thµnh c¬ chÕ thÞ trðêng cã sù qu¶n lÝ cña Nhµ nðíc. Qu¶n lÝ kinh tÕ kh«ng b»ng mÖnh lÖnh hµnh chÝnh, mµ b»ng biÖn ph¸p kinh tÕ, b»ng khuyÕn khÝch lîi Ých vËt chÊt.

_ Thùc hiÖn chÝnh s¸ch më cöa, më réng quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i, më réng sù ph©n c«ng lao ®éng vµ hîp t¸c kinh tÕ quèc tÕ, tÝch cùc khai th¸c nguån vèn, khai th¸c c«ng nghÖ, khai th¸c thÞ trðêng.

b) §æi míi chÝnh trÞ

_ X©y dùng Nhµ nðíc ph¸p quyÒn x héi chñ nghÜa, Nhµ nðíc cña d©n, do d©n vµ v× d©n, lÊy liªn minh giai cÊp c«ng nh©n, n«ng d©n vµ tÇng líp trÝ thøc lµm nÒn t¶ng, do §¶ng Céng s¶n l nh ®¹o. _ X©y dùng nÒn d©n chñ x héi chñ nghÜa, b¶o ®¶m quyÒn lùc thuéc vÒ nh©n d©n, coi d©n chñ võa lµ môc tiªu võa lµ ®éng lùc cña c«ng cuéc ®æi míi.

_ Thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®¹i ®oµn kÕt d©n téc, tËp hîp mäi lùc lðîng cña d©n téc, phÊn ®Êu v× sù nghiÖp d©n giµu, nðíc m¹nh, x héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh. 277

_ Thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i réng më, ®a phð¬ng ho¸, ®a d¹ng ho¸ v× hoµ b×nh, h÷u nghÞ, hîp t¸c, "ViÖt Nam muèn lµ b¹n cña tÊt c¶ c¸c nðíc". ?

_ ViÖt Nam thùc hiÖn ®ðêng lèi ®æi míi trong hoµn c¶nh ®Êt nðíc vµ thÕ giíi nhð thÕ nµo ? _ Nªu néi dung ®ðêng lèi ®æi míi vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña §¶ng.

II _ qu¸ tr×nh ®Êt nðíc thùc hiÖn ®ðêng lèi ®æi míi (1986 _ 2000)

§ðêng lèi ®æi míi cña §¶ng ®ðîc sù hðëng øng réng r i cña dð luËn x héi, ® nhanh chãng ®i vµo cuéc sèng, ®Õn n¨m 2000 ® thùc hiÖn qua ba kÕ ho¹ch Nhµ nðíc 5 n¨m.

1. KÕ ho¹ch 5 n¨m 1986 _ 1990 : Bðíc ®Çu c«ng cuéc ®æi míi a) §¹i héi VI (12 _ 1986) cña §¶ng vµ nhiÖm vô, môc tiªu kÕ ho¹ch

§¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VI cña §¶ng (häp tõ ngµy 15 ®Õn ngµy 18 _ 12 _ 1986) ® ®¸nh gi¸ t×nh h×nh ®Êt nðíc, kiÓm ®iÓm sù l nh ®¹o cña §¶ng, vai trß qu¶n lÝ cña Nhµ nðíc trong thËp kØ ®Çu c¶ nðíc ®i lªn chñ nghÜa x héi, tõ ®ã x¸c ®Þnh nhiÖm vô, môc tiªu cña çch m¹ng trong thêi k× ®æi míi. §¹i héi kh¼ng ®Þnh tiÕp tôc ®ðêng lèi çch m¹ng x héi chñ nghÜa vµ ®ðêng lèi x©y dùng kinh tÕ x héi chñ nghÜa do çc §¹i héi IV vµ V cña §¶ng ®Ò ra.

Tuy nhiªn, ®Õn §¹i héi VI, ®ðêng lèi x©y dùng chñ nghÜa x héi trong thêi k× qu¸ ®é tiÕp tôc ®ðîc cô thÓ ho¸ trªn c¬ së n©ng cao nhËn thøc vÒ ®Æc ®iÓm thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x héi ë ViÖt Nam lµ c¶ mét thêi k× lÞch sö l©u dµi, khã kh¨n, tr¶i qua nhiÒu chÆng vµ hiÖn ®ang ë chÆng ®ðêng ®Çu tiªn. Trðíc m¾t, trong 5 n¨m (1986 _ 1990) cÇn tËp trung søc ngðêi, søc cña thùc hiÖn b»ng ®ðîc nhiÖm vô, môc tiªu cña Ba chð¬ng tr×nh kinh tÕ : lð¬ng thùc _ thùc phÈm, hµng tiªu dïng vµ hµng xuÊt khÈu. Muèn thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu cña Ba chð¬ng tr×nh kinh tÕ, th× n«ng nghiÖp, kÓ c¶ l©m nghiÖp, ngð nghiÖp ph¶i ®ðîc ®Æt ®óng vÞ trÝ lµ mÆt trËn hµng ®Çu vµ ®ðîc ðu tiªn ®¸p øng nhu cÇu vÒ vèn ®Çu tð, vÒ n¨ng lùc, vËt tð, lao ®éng, kÜ thuËt v.v...

278

H×nh 96. §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VI cña §¶ng (12 _ 1986)

b) KÕt qu¶ bðíc ®Çu cña c«ng cuéc ®æi míi(1)

C«ng cuéc ®æi míi bðíc ®Çu ®¹t ®ðîc thµnh tùu, trðíc tiªn lµ trong viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu cña Ba chð¬ng tr×nh kinh tÕ :

_ VÒ lð¬ng thùc, thùc phÈm, tõ chç thiÕu ¨n triÒn miªn, n¨m 1988 cßn ph¶i nhËp 45 v¹n tÊn g¹o, ®Õn n¨m 1989, chóng ta ® vð¬n lªn ®¸p øng nhu cÇu trong nðíc, cã dù tr÷ vµ xuÊt khÈu, gãp phÇn quan träng æn ®Þnh ®êi sèng nh©n d©n vµ thay ®æi c¸n c©n xuÊt _ nhËp khÈu. S¶n xuÊt lð¬ng thùc n¨m 1988 ®¹t 19,5 triÖu tÊn, vðît n¨m 1987 lµ 2 triÖu tÊn, vµ n¨m 1989 ®¹t 21,4 triÖu tÊn.

_ Hµng ho¸ trªn thÞ trðêng, nhÊt lµ hµng tiªu dïng, dåi dµo, ®a d¹ng vµ lðu th«ng tð¬ng ®èi thuËn lîi, trong ®ã nguån hµng s¶n xuÊt trong nðíc tuy chða ®¹t kÕ ho¹ch, vÉn t¨ng h¬n trðíc vµ cã tiÕn bé vÒ mÉu m , chÊt lðîng. C¸c c¬ së s¶n xuÊt g¾n chÆt víi nhu cÇu thÞ trðêng. PhÇn bao cÊp cña Nhµ nðíc vÒ vèn, gi¸, vËt tð, tiÒn lð¬ng... gi¶m ®¸ng kÓ. _ Kinh tÕ ®èi ngo¹i ph¸t triÓn m¹nh, më réng h¬n trðíc vÒ quy m«, h×nh thøc... ® gãp phÇn quan träng vµo viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ _ x héi.

(1) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VII, NXB Sù thËt, H., 1991, tr. 17 _ 27 vµ tr. 50 _ 51.

279

Tõ n¨m 1986 ®Õn n¨m 1990, hµng xuÊt khÈu t¨ng gÊp 3 lÇn. Tõ n¨m 1989, ta t¨ng thªm c¸c mÆt hµng cã gi¸ trÞ xuÊt khÈu lín nhð g¹o, dÇu th« vµ mét sè mÆt hµng míi kh¸c. N¨m 1989, ta xuÊt khÈu 1,5 triÖu tÊn g¹o. NhËp khÈu gi¶m ®¸ng kÓ, tiÕn gÇn ®Õn møc c©n b»ng gi÷a xuÊt vµ nhËp khÈu. _ § kiÒm chÕ ®ðîc mét bðíc ®µ l¹m ph¸t. NÕu chØ sè t¨ng gi¸ b×nh qu©n h»ng th¸ng trªn thÞ trðêng n¨m 1986 lµ 20%, n¨m 1988 lµ 14% th× n¨m 1990 lµ 4,4%. Nhê kiÒm chÕ ®ðîc l¹m ph¸t, c¸c c¬ së kinh tÕ cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó h¹ch to¸n kinh doanh, ®êi sèng nh©n d©n gi¶m bít khã kh¨n.

_ Bðíc ®Çu h×nh thµnh nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trðêng cã sù qu¶n lÝ cña Nhµ nðíc. §©y lµ chñ trð¬ng chiÕn lðîc l©u dµi cña §¶ng. Chñ trð¬ng nµy thùc sù ph¸t huy quyÒn lµm chñ kinh tÕ cña nh©n d©n, kh¬i dËy ®ðîc tiÒm n¨ng vµ søc s¸ng t¹o cña quÇn chóng ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ dÞch vô, t¹o thªm viÖc lµm cho ngðêi lao ®éng vµ t¨ng s¶n phÈm cho x héi. Bé m¸y Nhµ nðíc çc cÊp ë trung ð¬ng vµ ®Þa phð¬ng ®ðîc s¾p xÕp l¹i. Néi dung vµ phð¬ng thøc ho¹t ®éng cña çc tæ chøc trong hÖ thèng chÝnh trÞ cã mét sè ®æi míi theo hðíng ph¸t huy d©n chñ néi bé vµ quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n, t¨ng cðêng quyÒn lùc cña çc c¬ quan d©n cö.

Nh÷ng thµnh tùu, ðu ®iÓm, tiÕn bé ®¹t ®ðîc chøng tá ®ðêng lèi ®æi míi cña §¶ng lµ ®óng, bðíc ®i cña c«ng cuéc ®æi míi vÒ c¬ b¶n lµ phï hîp.

C«ng cuéc ®æi míi nhð mét cuéc c¸ch m¹ng, cã thµnh tùu, ðu ®iÓm, nhðng vÉn cßn nhiÒu khã kh¨n.

+ NÒn kinh tÕ cßn mÊt c©n ®èi lín, l¹m ph¸t vÉn ë møc cao, lao ®éng thiÕu viÖc lµm t¨ng, hiÖu qu¶ kinh tÕ thÊp, nhiÒu c¬ së s¶n xuÊt ®×nh ®èn kÐo dµi. + ChÕ ®é tiÒn lð¬ng bÊt hîp lÝ, ®êi sèng cña nh÷ng ngðêi sèng chñ yÕu b»ng tiÒn lð¬ng hoÆc trî cÊp x· héi vµ cña mét bé phËn n«ng d©n bÞ gi¶m sót.

+ Sù nghiÖp v¨n ho¸ cã nh÷ng mÆt tiÕp tôc xuèng cÊp. T×nh tr¹ng tham nhòng, ¨n hèi lé, mÊt d©n chñ, bÊt c«ng x· héi vµ nhiÒu hiÖn tðîng tiªu cùc kh¸c cßn nÆng nÒ vµ phæ biÕn.

2. KÕ ho¹ch 5 n¨m 1991 _ 1995 : TiÕp tôc sù nghiÖp ®æi míi a) §¹i héi VII (6 _ 1991) cña §¶ng vµ nhiÖm vô, môc tiªu kÕ ho¹ch

§¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VII cña §¶ng (häp tõ ngµy 24 ®Õn ngµy 27 _ 6 _ 1991) ® tæng kÕt, ®¸nh gi¸ viÖc thùc hiÖn ®ðêng lèi ®æi míi cña §¹i héi VI, ®Ò ra chñ trð¬ng, nhiÖm vô nh»m kÕ thõa, ph¸t huy nh÷ng thµnh tùu,

280

ðu ®iÓm ® ®¹t ®ðîc ; kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n, yÕu kÐm m¾c ph¶i trong bðíc ®Çu ®æi míi ; ng¨n ngõa nh÷ng lÖch l¹c ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh ®ã ; ®iÒu chØnh, bæ sung, ph¸t triÓn ®ðêng lèi ®æi míi (®Ò ra tõ §¹i héi VI) ®Ó tiÕp tôc ®ða sù nghiÖp ®æi míi ®Êt nðíc tiÕn lªn.

Ngoµi viÖc quyÕt ®Þnh nh÷ng nhiÖm vô c¸ch m¹ng trong nhiÖm k×, §¹i héi VII cña §¶ng cßn quyÕt ®Þnh mét sè vÊn ®Ò vÒ chiÕn lðîc l©u dµi ; ®ã lµ th«ng qua "Cð¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt nðíc trong thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x héi" vµ "ChiÕn lðîc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ _ x héi ®Õn n¨m 2000".

Bðíc vµo nhiÖm k× §¹i héi VII cña §¶ng, t×nh h×nh thÕ giíi vµ trong nðíc cã nh÷ng thay ®æi lín, nhÊt lµ sù thay ®æi ë Liªn X« vµ cña chñ nghÜa x· héi ë §«ng ¢u, t¸c ®éng ®Õn qu¸ tr×nh ®æi míi cña ta.

XuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm t×nh h×nh, c¨n cø vµo môc tiªu cña chÆng ®ðêng ®Çu thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x héi (®Ò ra tõ §¹i héi VI), §¹i héi VII cña §¶ng ®Ò ra nhiÖm vô, môc tiªu kinh tÕ _ x héi cña kÕ ho¹ch 5 n¨m (1991 _ 1995) lµ : ®Èy lïi vµ kiÓm so¸t ®ðîc l¹m ph¸t ; æn ®Þnh, ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ nÒn s¶n xuÊt xs héi ; æn ®Þnh vµ tõng bðíc c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n ; b¾t ®Çu cã tÝch luü tõ néi bé nÒn kinh tÕ.

§Ó thùc hiÖn môc tiªu trªn, cÇn ph¸t huy søc m¹nh cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, ®Èy m¹nh Ba chð¬ng tr×nh kinh tÕ víi nh÷ng néi dung cao h¬n trðíc vµ tõng bðíc x©y dùng c¬ cÊu kinh tÕ míi theo yªu cÇu c«ng nghiÖp ho¸.

b) TiÕn bé vµ h¹n chÕ cña sù nghiÖp ®æi míi (1)

Thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô, môc tiªu cña kÕ ho¹ch Nhµ nðíc 5 n¨m (1991 _ 1995), trªn c¸c lÜnh vùc cña sù nghiÖp ®æi míi, nh©n d©n ta ®¹t ®ðîc nh÷ng thµnh tùu vµ tiÕn bé to lín.

_ NhÞp ®é ph¸t triÓn kinh tÕ ®ðîc ®Èy m¹nh, nhiÒu môc tiªu chñ yÕu cña kÕ ho¹ch 5 n¨m ®s hoµn thµnh vðît møc.

Sau 5 n¨m thùc hiÖn kÕ ho¹ch, t×nh tr¹ng ®×nh ®èn trong s¶n xuÊt, rèi ren trong lðu th«ng ®ðîc kh¾c phôc. Kinh tÕ t¨ng trðëng nhanh, tæng s¶n phÈm trong nðíc t¨ng b×nh qu©n h»ng n¨m lµ 8,2% ; c«ng nghiÖp t¨ng b×nh qu©n h»ng n¨m 13,3% ; n«ng nghiÖp lµ 4,5%. S¶n lðîng lð¬ng thùc 5 n¨m nµy t¨ng 26% so víi 5 n¨m trðíc, t¹o ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Ó æn ®Þnh ®êi sèng nh©n d©n, ph¸t triÓn ngµnh nghÒ, chuyÓn dÞch c¬ cÊu n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ n«ng th«n.

(1) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, H., 1996, tr. 154 _ 166.

281

C¸c ngµnh dÞch vô n¨m 1995 t¨ng 80% so víi n¨m 1990. VËn t¶i hµng ho¸ t¨ng 62%. ThÞ trðêng hµng ho¸ trong nðíc ph¸t triÓn, ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng t¨ng cña x héi. Trong lÜnh vùc tµi chÝnh, tiÒn tÖ : n¹n l¹m ph¸t ë møc cao tõng bðíc bÞ ®Èy lïi, tõ møc 67,1% n¨m 1991, xuèng møc 12,7% n¨m 1995. TØ lÖ thiÕu hôt ng©n s¸ch ®ðîc kiÒm chÕ. _ Kinh tÕ ®èi ngo¹i ph¸t triÓn, thÞ trðêng xuÊt nhËp khÈu ®ðîc më réng, nguån vèn ®Çu tð cña nðíc ngoµi t¨ng nhanh.

H×nh 97. XuÊt khÈu g¹o t¹i c¶ng Sµi Gßn

Trong 5 n¨m, xuÊt khÈu ®¹t 17 tØ USD ; t¨ng sè mÆt hµng cã khèi lðîng xuÊt khÈu lín nhð dÇu th«, g¹o, cµ phª, h¶i s¶n, may mÆc...

Trong 5 n¨m, nhËp khÈu trªn 21 tØ USD. TØ träng nhËp khÈu vËt tð, thiÕt bÞ t¨ng lªn, ®¸p øng ®ðîc nhu cÇu ph¸t triÓn. Quan hÖ mËu dÞch më réng víi trªn 100 nðíc vµ tiÕp cËn víi nhiÒu thÞ trðêng míi. Nhµ nðíc ® më réng quyÒn xuÊt, nhËp khÈu cho c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, ban hµnh mét sè chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch xuÊt khÈu.

Vèn ®Çu tð trùc tiÕp cña nðíc ngoµi trong 5 n¨m t¨ng nhanh, b×nh qu©n h»ng n¨m lµ 50%. §Õn cuèi n¨m 1995, tæng sè vèn ®¨ng kÝ cho c¸c dù ¸n ®Çu tð trùc tiÕp cña nðíc ngoµi ®¹t trªn 19 tØ USD, trong ®ã cã kho¶ng 1/3 ® ®ðîc thùc hiÖn.

_ Khoa häc vµ c«ng nghÖ cã bðíc ph¸t triÓn míi, v¨n ho¸ vµ xs héi cã nh÷ng chuyÓn biÕn tÝch cùc. Ho¹t ®éng khoa häc vµ c«ng nghÖ g¾n bã h¬n víi nhu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ _ x héi, thÝch nghi dÇn víi c¬ chÕ thÞ trðêng.

282

C«ng t¸c gi¸o dôc vµ ®µo t¹o cã bðíc ph¸t triÓn míi sau mét sè n¨m gi¶m sót. M¹ng lðíi trðêng phæ th«ng ®ðîc më réng ®Õn kh¾p c¸c x , phðêng ; c¬ së vËt chÊt ®ðîc c¶i thiÖn. C¸c tØnh vµ nhiÒu huyÖn miÒn nói cã trðêng néi tró cho con em ngðêi d©n téc thiÓu sè.

Chñ trð¬ng ®Òn ¬n ®¸p nghÜa ®èi víi nh÷ng ngðêi cã c«ng víi nðíc ®ðîc toµn d©n hðëng øng. Phong trµo xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ c¸c ho¹t ®éng tõ thiÖn ngµy cµng ®ðîc më réng.

Thu nhËp vµ ®êi sèng cña c¸c tÇng líp nh©n d©n ë c¸c vïng ®Òu ®ðîc c¶i thiÖn víi møc ®é kh¸c nhau. NhiÒu ®Þa phð¬ng ® thanh to¸n ®ðîc n¹n ®ãi. Mçi n¨m gi¶i quyÕt ®ðîc viÖc lµm cho h¬n 1 triÖu lao ®éng.

_ æn ®Þnh t×nh h×nh chÝnh trÞ _ xs héi ®ðîc gi÷ v÷ng, quèc phßng vµ an ninh ®ðîc cñng cè.

§Õn n¨m 1995, nðíc ta ® cã quan hÖ ngo¹i giao víi h¬n 160 nðíc, cã quan hÖ bu«n b¸n víi trªn 100 nðíc. C¸c c«ng ti cña h¬n 50 nðíc vµ vïng l nh thæ ® ®Çu tð trùc tiÕp vµo nðíc ta. NhiÒu chÝnh phñ vµ tæ chøc quèc tÕ dµnh cho ta viÖn trî kh«ng hoµn l¹i hoÆc cho vay ®Ó ph¸t triÓn. Th¸ng 7 _ 1995, ViÖt Nam vµ MÜ b×nh thðêng ho¸ quan hÖ ngo¹i giao. Ngµy 28 _ 7 _ 1995, nðíc ta chÝnh thøc gia nhËp HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ (ASEAN).

H×nh 98. LÔ kÕt n¹p ViÖt Nam lµ thµnh viªn thø b¶y cña HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ (ASEAN)

283

Sau 5 n¨m thùc hiÖn kÕ ho¹ch, bªn c¹nh thµnh tùu vµ tiÕn bé, cßn nhiÒu khã kh¨n vµ tån t¹i chða ®ðîc gi¶i quyÕt.

+ Nðíc ta vÉn cßn lµ mét trong nh÷ng nðíc nghÌo trªn thÕ giíi ; lùc lðîng s¶n xuÊt nhá bÐ, c¬ së vËt chÊt _ kÜ thuËt l¹c hËu ; tr×nh ®é khoa häc vµ c«ng nghÖ chuyÓn biÕn chËm ; n¨ng suÊt lao ®éng, chÊt lðîng s¶n phÈm, chÊt lðîng c«ng tr×nh thÊp. + T×nh tr¹ng tham nhòng, l·ng phÝ, bu«n lËu, lµm ¨n phi ph¸p chða ®ðîc ng¨n chÆn. Nh÷ng hiÖn tðîng tiªu cùc nghiªm träng kÐo dµi trong bé m¸y Nhµ nðíc.

+ Sù ph©n ho¸ giµu nghÌo gi÷a c¸c vïng, gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n, gi÷a c¸c tÇng líp cð d©n t¨ng nhanh. §êi sèng cña mét bé phËn nh©n d©n, nhÊt lµ ë nh÷ng vïng s©u, vïng xa, cßn nhiÒu khã kh¨n.

3. KÕ ho¹ch 5 n¨m 1996 _ 2000 : §Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ a) §¹i héi VIII (6 _ 1996) cña §¶ng vµ nhiÖm vô, môc tiªu kÕ ho¹ch

§¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII cña §¶ng (häp tõ ngµy 28 _ 6 ®Õn ngµy 1 _ 7 _ 1996) ® kiÓm ®iÓm, ®¸nh gi¸ viÖc thùc hiÖn NghÞ quyÕt §¹i héi VII, tæng kÕt 10 n¨m ®Êt nðíc thùc hiÖn ®ðêng lèi ®æi míi, ®Ò ra chñ trð¬ng, nhiÖm vô trong nhiÖm k× míi.

XuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm t×nh h×nh, tõ nhËn ®Þnh nðíc ta ®s ra khái khñng ho¶ng kinh tÕ _ xs héi vµ c¨n cø vµo "Cð¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt nðíc trong thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x héi", §¹i héi kh¼ng ®Þnh tiÕp tôc n¾m v÷ng hai nhiÖm vô chiÕn lðîc : x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc x héi chñ nghÜa, nhÊn m¹nh "nðíc ta ®s chuyÓn sang thêi k× ph¸t triÓn míi, thêi k× ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸".

§¹i héi cña §¶ng ®Ò ra phð¬ng hðíng, nhiÖm vô, môc tiªu cña kÕ ho¹ch kinh tÕ _ x héi 5 n¨m 1996 _ 2000 lµ : §Èy m¹nh c«ng cuéc ®æi míi mét c¸ch toµn diÖn vµ ®ång bé, tiÕp tôc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn. PhÊn ®Êu ®¹t vµ vðît môc tiªu t¨ng trðëng kinh tÕ nhanh, hiÖu qu¶ cao vµ bÒn v÷ng ®i ®«i víi gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò bøc xóc vÒ xs héi. C¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n, n©ng cao tÝch luü tõ néi bé nÒn kinh tÕ.

b) ChuyÓn biÕn tiÕn bé vµ khã kh¨n, h¹n chÕ cña c«ng cuéc ®æi míi (1)

KÕ ho¹ch 5 n¨m 1996 _ 2000 ®ðîc thùc hiÖn trong bèi c¶nh cã nhiÒu thuËn lîi, nhðng còng gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n th¸ch thøc do t¸c ®éng tiªu cùc cña cuéc

(1) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam : V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, H., 2001, tr. 73 _ 76 vµ tr. 222 _ 259.

284

khñng ho¶ng kinh tÕ _ tµi chÝnh khu vùc (1997 _ 1999) cïng víi thiªn tai liªn tiÕp x¶y ra. Trong bèi c¶nh ®ã, kinh tÕ _ x héi nðíc ta tiÕp tôc ®¹t ®ðîc nh÷ng thµnh tùu quan träng. _ NÒn kinh tÕ vÉn gi÷ ®ðîc nhÞp ®é t¨ng trðëng kh¸, c¬ cÊu kinh tÕ cã sù chuyÓn dÞch tÝch cùc.

Trong 5 n¨m, tæng s¶n phÈm trong nðíc t¨ng b×nh qu©n h»ng n¨m 7% ; c«ng nghiÖp t¨ng b×nh qu©n h»ng n¨m 13,5% ; n«ng nghiÖp lµ 5,7%. Lð¬ng thùc b×nh qu©n ®Çu ngðêi t¨ng tõ 360 kg n¨m 1995 lªn 444 kg n¨m 2000.

N«ng nghiÖp ph¸t triÓn liªn tôc, gãp phÇn quan träng vµo møc t¨ng trðëng chung vµ gi÷ v÷ng æn ®Þnh kinh tÕ _ x héi.

C¬ cÊu c¸c ngµnh kinh tÕ tõng bðíc chuyÓn dÞch theo hðíng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ : Trong tæng s¶n phÈm x héi, t¨ng tØ träng c«ng nghiÖp tõ 28,7% n¨m 1995 lªn ®Õn 36,6% n¨m 2000, gi¶m tØ träng n«ng nghiÖp tõ 27,2% xuèng cßn 24,3%. _ C¸c c©n ®èi chñ yÕu trong nÒn kinh tÕ ®s ®ðîc ®iÒu chØnh thÝch hîp.

§ c¶i thiÖn mét bðíc quan hÖ tÝch luü vµ tiªu dïng theo hðíng tÝch luü cho ph¸t triÓn.

Tæng nguån vèn ®Çu tð x héi thùc hiÖn trong 5 n¨m kho¶ng 440 000 tØ ®ång, tð¬ng ®ð¬ng 40 tØ USD, tèc ®é t¨ng b×nh qu©n 8,6%/n¨m. _ Kinh tÕ ®èi ngo¹i tiÕp tôc ph¸t triÓn.

Trong 5 n¨m, xuÊt khÈu ®¹t 51,6 tØ USD, t¨ng b×nh qu©n h»ng n¨m 21%. XuÊt khÈu s¶n phÈm c«ng nghiÖp (kÓ c¶ tiÓu, thñ c«ng nghiÖp) t¨ng nhanh, n¨m 2000 ®¹t 10 tØ USD, gÊp h¬n 3,4 lÇn n¨m 1995. XuÊt khÈu n«ng, l©m, thuû s¶n n¨m 2000 ®¹t 4,3 tØ USD, gÊp h¬n 1,7 lÇn n¨m 1995, víi 3 mÆt hµng chñ lùc lµ g¹o (®øng thø hai thÕ giíi), cµ phª (®øng thø ba) vµ thuû s¶n. NhËp khÈu kho¶ng 61 tØ USD, t¨ng b×nh qu©n h»ng n¨m 13,3% ; tæng vèn ®Çu tð trùc tiÕp nðíc ngoµi ®ða vµo thùc hiÖn ®¹t kho¶ng 10 tØ USD, gÊp 1,5 lÇn so víi 5 n¨m trðíc.

C¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam còng ® tõng bðíc më réng ®Çu tð ra nðíc ngoµi. §Õn n¨m 2000, ® cã trªn 40 dù ¸n ®Çu tð vµo 12 nðíc vµ vïng l nh thæ. _ Khoa häc vµ c«ng nghÖ cã bðíc chuyÓn biÕn tÝch cùc. Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o cã bðíc ph¸t triÓn míi c¶ vÒ quy m«, chÊt lðîng, h×nh thøc ®µo t¹o vµ c¬ së vËt chÊt.

§Õn hÕt n¨m 2000, cã 100% tØnh, thµnh phè ®¹t tiªu chuÈn phæ cËp gi¸o dôc tiÓu häc vµ xo¸ n¹n mï ch÷ ; mét sè tØnh, thµnh phè b¾t ®Çu thùc hiÖn chð¬ng tr×nh phæ cËp Trung häc c¬ së. 285

_ C¸c lÜnh vùc v¨n ho¸ _ xs héi cã bðíc ph¸t triÓn ®¸ng kÓ.

TØ lÖ hé ®ãi nghÌo trªn tæng sè hé trong c¶ nðíc gi¶m, tõ 20% n¨m 1995 xuèng cßn 10% n¨m 2000.

_ T×nh h×nh chÝnh trÞ _ xs héi c¬ b¶n æn ®Þnh ; quèc phßng _ an ninh ®ðîc t¨ng cðêng ; quan hÖ ®èi ngo¹i kh«ng ngõng ®ðîc më réng.

§Õn n¨m 2000, nðíc ta cã quan hÖ thð¬ng m¹i víi h¬n 140 nðíc, quan hÖ ®Çu tð víi gÇn 70 nðíc vµ vïng l nh thæ, thu hót ®ðîc nhiÒu nguån vèn ®Çu tð tõ nðíc ngoµi(1).

H×nh 99. CÇu MÜ ThuËn trªn s«ng TiÒn (kh¸nh thµnh ngµy 21 _ 5 _ 2000)

Nh÷ng thµnh tùu vµ ðu ®iÓm trong 5 n¨m (1996 _ 2000) vµ nãi chung trong 15 n¨m (1986 _ 2000) thùc hiÖn ®ðêng lèi ®æi míi ® t¨ng cðêng søc m¹nh tæng hîp, lµm thay ®æi bé mÆt cña ®Êt nðíc vµ cuéc sèng cña nh©n d©n, cñng cè v÷ng ch¾c ®éc lËp d©n téc vµ chÕ ®é x héi chñ nghÜa, n©ng cao vÞ thÕ vµ uy tÝn cña ViÖt Nam trªn trðêng quèc tÕ.

Bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu vµ ðu ®iÓm, chóng ta gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n vµ yÕu kÐm.

(1) ViÖt Nam lµ thµnh viªn thø 150 cña Tæ chøc Thð¬ng m¹i thÕ giíi (WTO) tõ ngµy 7 _ 11 _ 2006, ViÖt Nam lµ uû viªn kh«ng thðêng trùc Héi ®ång B¶o an Liªn hîp quèc nhiÖm k× 2008 _ 2009 tõ ngµy 1_ 1 _ 2008.

286

+ NÒn kinh tÕ ph¸t triÓn chða v÷ng ch¾c ; n¨ng suÊt lao ®éng, hiÖu qu¶ vµ søc c¹nh tranh thÊp. ChÊt lðîng s¶n phÈm chða tèt, gi¸ thµnh cao. Quan hÖ s¶n xuÊt trªn mét sè mÆt chða phï hîp. Kinh tÕ Nhµ nðíc chða ®ðîc cñng cè tð¬ng xøng víi vai trß chñ ®¹o. Kinh tÕ tËp thÓ chða m¹nh.

+ Mét sè vÊn ®Ò v¨n ho¸ _ xs héi bøc xóc vµ gay g¾t chËm ®ðîc gi¶i quyÕt. C¸c ho¹t ®éng khoa häc vµ c«ng nghÖ chða ®¸p øng tèt yªu cÇu cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc. TØ lÖ thÊt nghiÖp ë thµnh thÞ vµ thiÕu viÖc lµm ë n«ng th«n cßn ë møc cao.

+ T×nh tr¹ng tham nhòng chða ®ðîc kh¾c phôc triÖt ®Ó.

Trong bèi c¶nh lÞch sö ®Çu thÕ kØ XXI, ®¸p øng yªu cÇu ®Èy m¹nh c«ng cuéc ®æi míi ®Êt nðíc, §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX cña §¶ng (4 _ 2001) ®· ®Ò ra phð¬ng hðíng, nhiÖm vô, môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ _ x· héi 5 n¨m (2001 _ 2005) vµ chiÕn lðîc ph¸t triÓn kinh tÕ _ x· héi 10 n¨m (2001 _ 2010), nh»m "§ða nðíc ta ra khái t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn, n©ng cao râ rÖt ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n d©n, t¹o nÒn t¶ng ®Ó ®Õn n¨m 2020 nðíc ta c¬ b¶n trë thµnh mét nðíc c«ng nghiÖp theo hðíng hiÖn ®¹i...". KÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ _ x· héi 5 n¨m (2001 _ 2005) lµ rÊt quan träng ®èi víi viÖc thùc hiÖn chiÕn lðîc 10 n¨m (2001 _ 2010).

Bðíc vµo thùc hiÖn kÕ ho¹ch Nhµ nðíc 5 n¨m ®Çu tiªn cña thÕ kØ XXI, t×nh h×nh trong nðíc vµ quèc tÕ cã nhiÒu thuËn lîi vµ thêi c¬, nhðng còng gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n vµ th¸ch thøc ®an xen nhau. Dðíi sù l·nh ®¹o cña §¶ng, nh©n d©n ta lu«n chñ ®éng n¾m b¾t thêi c¬, t¹o ra thÕ vµ lùc míi, ®ång thêi lu«n tØnh t¸o ®o¸n biÕt vµ kiªn quyÕt ®Èy lïi nguy c¬, ®ða sù nghiÖp ®æi míi tiÕn lªn m¹nh mÏ, ®óng hðíng.

_ Nªu nhiÖm vô vµ môc tiªu cña tõng kÕ ho¹ch Nhµ nðíc 5 n¨m : 1986 _ 1990, 1991 _ 1995, 1996 _ 2000.

_ Tr×nh bµy thµnh tùu vµ yÕu kÐm vÒ kinh tÕ _ xj héi cña nðíc ta trong tõng kÕ ho¹ch Nhµ nðíc 5 n¨m : 1986 _ 1990, 1991 _ 1995, 1996 _ 2000.

1. §æi míi ®Êt nðíc ®i lªn chñ nghÜa x· héi tõ §¹i héi VI (12 _ 1986) cña §¶ng ®ðîc hiÓu nhð thÕ nµo ?

2. Nªu ý nghÜa cña nh÷ng thµnh tùu vÒ kinh tÕ _ x· héi nðíc ta trong 15 n¨m (1986 _ 2000) thùc hiÖn ®ðêng lèi ®æi míi.

3. H·y nªu nh÷ng khã kh¨n vµ yÕu kÐm vÒ kinh tÕ _ x· héi cña ta sau 15 n¨m (1986 _ 2000) thùc hiÖn ®ðêng lèi ®æi míi.

287

PhÇn ®äc thªm

Qu¸ tr×nh c¸ch m¹ng vµ qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi

Sau th¾ng lîi lÞch sö mïa Xu©n 1975, nh©n d©n ta tiÕp tôc nªu cao chñ nghÜa yªu nðíc, chñ nghÜa anh hïng c¸ch m¹ng vµ ®· ®¹t nh÷ng thµnh tùu to lín : thiÕt lËp chÝnh quyÒn nh©n d©n ë c¶ miÒn Nam, thèng nhÊt nðíc nhµ, kh«i phôc kinh tÕ, kh¾c phôc hËu qu¶ nÆng nÒ cña chiÕn tranh ; tõng bðíc x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt míi vµ c¬ së vËt chÊt _ kÜ thuËt cña chñ nghÜa x· héi ; b¶o vÖ v÷ng ch¾c Tæ quèc, lµm trßn nghÜa vô quèc tÕ.

Trong çch m¹ng x· héi chñ nghÜa, §¶ng ta ®· cã nhiÒu cè g¾ng nghiªn cøu, t×m tßi, x©y dùng ®ðêng lèi, x¸c ®Þnh ®óng môc tiªu vµ phð¬ng hðíng x· héi chñ nghÜa. Nhðng §¶ng ®· ph¹m sai lÇm chñ quan duy ý chÝ, vi ph¹m quy luËt kh¸ch quan : nãng véi trong c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa, xo¸ bá ngay nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ; cã lóc ®Èy m¹nh qu¸ møc viÖc x©y dùng c«ng nghiÖp nÆng ; duy tr× qu¸ l©u c¬ chÕ qu¶n lÝ kinh tÕ tËp trung quan liªu, bao cÊp ; cã nhiÒu chñ trð¬ng sai trong viÖc c¶i çch gi¸ c¶, tiÒn tÖ, tiÒn lð¬ng. C«ng t¸c tð tðëng vµ tæ chøc çn bé ph¹m nhiÒu khuyÕt ®iÓm nghiªm träng.

T¹i §¹i héi lÇn thø VI, §¶ng ®· tù phª b×nh vµ ®Ò ra ®ðêng lèi ®æi míi. §¹i héi VI lµ cét mèc lÞch sö quan träng trong sù nghiÖp c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa cña nh©n d©n ta. C«ng cuéc ®æi míi qua h¬n bèn n¨m ®· ®¹t ®ðîc nh÷ng thµnh tùu bðíc ®Çu rÊt quan träng. T×nh h×nh kinh tÕ _ x· héi cã chuyÓn biÕn tÝch cùc, t¹o thÕ ®i lªn vµ kh¼ng ®Þnh con ®ðêng chóng ta ®ang ®i lµ ®óng. Tuy nhiªn khã kh¨n cßn nhiÒu, ®Êt nðíc chða ra khái khñng ho¶ng kinh tÕ _ x· héi.

Nðíc ta qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi, bá qua chÕ ®é tð b¶n, tõ mét x· héi vèn lµ thuéc ®Þa, nöa phong kiÕn, lùc lðîng s¶n xuÊt rÊt thÊp. §Êt nðíc tr¶i qua hµng chôc n¨m chiÕn tranh, hËu qu¶ ®Ó l¹i cßn nÆng nÒ. Nh÷ng tµn dð thùc d©n, phong kiÕn cßn nhiÒu. C¸c thÕ lùc thï ®Þch thðêng xuyªn t×m c¸ch ph¸ ho¹i chÕ ®é x· héi chñ nghÜa vµ nÒn ®éc lËp d©n téc cña nh©n d©n ta.

Nhðng chóng ta còng cã nh÷ng thuËn lîi : chÝnh quyÒn thuéc vÒ nh©n d©n, nðíc nhµ ®i vµo giai ®o¹n hoµ b×nh x©y dùng. D©n téc ta lµ mét d©n téc anh hïng, cã ý chÝ vð¬n lªn m·nh liÖt. Nh©n d©n ta cã lßng yªu nðíc nång nµn, cÇn cï lao ®éng vµ s¸ng t¹o. Chóng ta ®· x©y dùng ®ðîc mét sè c¬ së vËt chÊt ban ®Çu. Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, cïng víi xu thÕ quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ thÕ giíi lµ mét thêi c¬ ®Ó ph¸t triÓn.

Qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi trong t×nh h×nh ®Êt nðíc vµ thÕ giíi nhð trªn, chóng ta ph¶i tiÕp tôc n©ng cao ý chÝ tù lùc tù cðêng, ph¸t huy mäi tiÒm n¨ng vËt chÊt vµ trÝ tuÖ cña d©n téc ®ång thêi më réng quan hÖ hîp t¸c quèc tÕ, t×m tßi bðíc ®i, h×nh thøc vµ biÖn ph¸p thÝch hîp x©y dùng thµnh c«ng chñ nghÜa x· héi.

288

_ Cã mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn cao dùa trªn lùc lðîng s¶n xuÊt hiÖn ®¹i vµ chÕ ®é c«ng h÷u vÒ c¸c tð liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu.

_ Con ngðêi ®ðîc gi¶i phãng khái ¸p bøc, bãc lét, bÊt c«ng, lµm theo n¨ng lùc, hðëng theo lao ®éng, cã cuéc sèng Êm no, tù do, h¹nh phóc, cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn toµn diÖn c¸ nh©n. _ C¸c d©n téc trong nðíc b×nh ®¼ng, ®oµn kÕt vµ gióp ®ì lÉn nhau cïng tiÕn bé.

(§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam : Cð¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt nðíc trong thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi NXB Sù thËt, H., 1991, tr. 3 _ 4 vµ tr. 8 _ 9)

Tæng kÕt lÞch sö ViÖt Nam tõ n¨m 1919 ®Õn n¨m 2000 LÞch sö ViÖt Nam tõ n¨m 1919 ®Õn n¨m 2000 ®· diÔn ra theo mét qu¸ tr×nh liªn tôc nh÷ng sù kiÖn lín : §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ra ®êi n¨m 1930 ; C¸ch m¹ng th¸ng T¸m víi sù thµnh lËp Nhµ nðíc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ n¨m 1945, kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p víi chiÕn th¾ng §iÖn Biªn Phñ n¨m 1954 "chÊn ®éng ®Þa cÇu", kh¸ng chiÕn chèng MÜ víi §¹i th¾ng mïa Xu©n 1975 vµ nay lµ c«ng cuéc ®æi míi ®Êt nðíc tõ n¨m 1986. Mçi sù kiÖn lµ mèc ®¸nh dÊu mét thêi k× ph¸t triÓn cña lÞch sö d©n téc.

1. Thêi k× 1919 _ 1930

(Tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt n¨m 1919 ®Õn khi §¶ng ra ®êi n¨m 1930) _ Cuéc khai th¸c thuéc ®Þa lÇn thø hai (1919 _ 1929) cña Ph¸p ® lµm chuyÓn biÕn t×nh h×nh kinh tÕ _ x héi ViÖt Nam, t¹o c¬ së x héi (giai cÊp), ®iÒu kiÖn chÝnh trÞ (phong trµo yªu nðíc) ®Ó tiÕp thu luång tð tðëng c¸ch m¹ng v« s¶n.

_ NguyÔn ¸i Quèc vµ mét sè nhµ yªu nðíc kh¸c ®Õn víi chñ nghÜa M¸c _ Lªnin, truyÒn b¸ chñ nghÜa M¸c _ Lªnin, nh÷ng luËn ®iÓm cña NguyÔn ¸i Quèc vÒ con ®ðêng c¸ch m¹ng gi¶i phãng d©n téc ViÖt Nam vµ bµi häc cña C¸ch m¹ng th¸ng Mðêi vÒ nðíc ® lµm chuyÓn biÕn phong trµo yªu nðíc chèng Ph¸p tõ lËp trðêng tð s¶n sang lËp trðêng v« s¶n. 289

_ Phong trµo yªu nðíc chèng Ph¸p cña bé phËn tiÓu tð s¶n chuyÓn sang lËp trðêng v« s¶n, cïng víi phong trµo c«ng nh©n chuyÓn sang tù gi¸c, ®ßi hái ph¶i cã §¶ng cña giai cÊp v« s¶n l nh ®¹o. Ba tæ chøc céng s¶n ra ®êi vµo nöa sau n¨m 1929 tõ hai tæ chøc yªu nðíc _ çch m¹ng (Héi ViÖt Nam Çch m¹ng Thanh niªn vµ T©n ViÖt Çch m¹ng ®¶ng) råi thèng nhÊt thµnh mét §¶ng duy nhÊt. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ra ®êi ®Çu n¨m 1930 ® ®¸p øng yªu cÇu ®ã.

2. Thêi k× 1930 _ 1945

(Sau khi §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ra ®êi n¨m 1930 ®Õn ngµy 2 _ 9 _ 1945)

_ T¸c ®éng cña cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ thÕ giíi 1929 _ 1933 cïng víi cuéc "khñng bè tr¾ng" cña Ph¸p sau khëi nghÜa Yªn B¸i (9 _ 2 _ 1930), ® lµm bïng næ phong trµo çch m¹ng cña quÇn chóng c¶ nðíc trong nh÷ng n¨m 1930 _ 1931. Sù l nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ® ®ða phong trµo lªn tíi ®Ønh cao víi sù thµnh lËp çc x« viÕt ë NghÖ _ TÜnh. Phong trµo tõ cuèi n¨m 1931 ®i vµo tho¸i trµo, çch m¹ng ViÖt Nam chuyÓn sang ®Êu tranh nh»m phôc håi phong trµo (1932 _ 1935).

_ Trong bèi c¶nh lÞch sö nh÷ng n¨m 1936 _ 1939, khi chñ nghÜa ph¸t xÝt xuÊt hiÖn, ®e do¹ hoµ b×nh thÕ giíi vµ phong trµo chèng ph¸t xÝt ë Ph¸p giµnh th¾ng lîi bðíc ®Çu, ë nðíc ta dÊy lªn phong trµo ®Êu tranh c«ng khai réng lín. Phong trµo ® thu hót ®«ng ®¶o quÇn chóng tham gia dðíi sù l nh ®¹o cña §¶ng, ®Êu tranh ®ßi tù do, d©n sinh, d©n chñ, c¬m ¸o, hoµ b×nh. §©y lµ phong trµo quÇn chóng cã môc tiªu, h×nh thøc ®Êu tranh míi mÎ ë nðíc ta vµ rÊt hiÕm cã ë mét nðíc thuéc ®Þa.

_ Cuéc ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai (1939 _ 1945) ® t¸c ®éng ®Õn toµn thÕ giíi. Cuéc chiÕn ®Êu cña nh©n d©n Liªn X« vµ c¸c lùc lðîng d©n chñ thÕ giíi chèng ph¸t xÝt th¾ng lîi ® t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸ch m¹ng nðíc ta vµ nhiÒu nðíc tiÕn lªn gi¶i phãng d©n téc.

_ §Çu n¨m 1941, NguyÔn ¸i Quèc vÒ nðíc trùc tiÕp l nh ®¹o c¸ch m¹ng, chñ tr× Héi nghÞ Trung ð¬ng 8 (5 _ 1941), hoµn chØnh chñ trð¬ng ®Æt nhiÖm vô gi¶i phãng d©n téc lªn hµng ®Çu ®ðîc ®Ò ra t¹i Héi nghÞ Trung ð¬ng th¸ng 11 _ 1939 : Gið¬ng cao h¬n n÷a ngän cê gi¶i phãng d©n téc, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò d©n téc trong ph¹m vi tõng nðíc ë §«ng Dð¬ng. Tõ ®©y, c¸ch m¹ng nðíc ta ®Èy m¹nh chuÈn bÞ tiÕn tíi khëi nghÜa giµnh chÝnh quyÒn.

_ C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945 th¾ng lîi lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh chuÈn bÞ vµ tËp dðît trong 15 n¨m tõ khi §¶ng ra ®êi. §¶ng ® l nh ®¹o cuéc ®Êu tranh qua nhiÒu giai ®o¹n, toµn diÖn vµ trùc tiÕp nhÊt lµ giai ®o¹n chuÈn bÞ tiÕn tíi tæng khëi nghÜa 1939 _ 1945. Tæng khëi nghÜa th¾ng lîi, chÝnh quyÒn ® vÒ tay nh©n d©n, nðíc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ ®ðîc thµnh lËp.

290

3. Thêi k× 1945 _ 1954

(Sau th¾ng lîi C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945 ®Õn ngµy 21 _ 7 _ 1954)

_ Trong h¬n n¨m ®Çu sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m, ®Êt nðíc gÆp mu«n vµn khã kh¨n thö th¸ch, t×nh thÕ hÕt søc hiÓm nghÌo, kh¸c nµo "Ngµn c©n treo sîi tãc". Nh©n d©n ta võa x©y dùng chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng, x©y dùng chÕ ®é d©n chñ nh©n d©n, gi¶i quyÕt n¹n ®ãi, n¹n dèt vµ khã kh¨n vÒ tµi chÝnh, võa ®Êu tranh chèng ngo¹i x©m, néi ph¶n, b¶o vÖ nÒn ®éc lËp. Tõ cuèi n¨m 1946, toµn d©n ta tiÕn hµnh cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p trªn ph¹m vi c¶ nðíc.

_ Cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p (1945 _ 1954) tiÕn hµnh trong ®iÒu kiÖn nðíc ta ® giµnh ®ðîc ®éc lËp vµ chÝnh quyÒn. V× vËy, võa kh¸ng chiÕn võa kiÕn quèc lµ hai nhiÖm vô chiÕn lðîc cña c¸ch m¹ng nðíc ta trong thêi k× nµy :

+ Cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p x©m lðîc, tõ n¨m 1950 chèng c¶ sù can thiÖp cña ®Õ quèc MÜ, tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n víi c¸c mèc chiÕn th¾ng ViÖt B¾c thu _ ®«ng n¨m 1947, chiÕn th¾ng Biªn giíi thu _ ®«ng n¨m 1950, chiÕn th¾ng §«ng _ Xu©n 1953 _ 1954. §iÖn Biªn Phñ lµ trËn th¾ng quyÕt ®Þnh dÉn tíi viÖc kÝ kÕt HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬ vÒ §«ng Dð¬ng n¨m 1954, kÕt thóc chiÕn tranh. + C«ng cuéc kiÕn quèc nh»m x©y dùng chÝnh quyÒn d©n chñ nh©n d©n, phôc vô kh¸ng chiÕn, phôc vô d©n sinh, t¹o tiÒn ®Ò tiÕn lªn chñ nghÜa x héi sau khi chiÕn tranh kÕt thóc.

4. Thêi k× 1954 _ 1975

(Sau th¾ng lîi cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p n¨m 1954 ®Õn ngµy 30 _ 4 _ 1975)

_ XuÊt ph¸t tõ t×nh h×nh ®Êt nðíc t¹m thêi bÞ chia c¾t lµm hai miÒn, §¶ng ®Ò ra nhiÖm vô cho çch m¹ng tõng miÒn víi hai chiÕn lðîc çch m¹ng vµ nhiÖm vô chung cho çch m¹ng hai miÒn, mèi quan hÖ gi÷a çch m¹ng hai miÒn, x¸c ®Þnh vÞ trÝ, vai trß cña çch m¹ng tõng miÒn. NhiÖm vô chung lµ "Kh¸ng chiÕn chèng MÜ, cøu nðíc".

_ ë miÒn Nam, tiÕn hµnh cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ ph¸t triÓn lªn khëi nghÜa (tõ n¨m 1959 _ 1960) råi chiÕn tranh gi¶i phãng (tõ gi÷a n¨m 1961), kÕt hîp khëi nghÜa víi chiÕn tranh tr¶i qua 5 giai ®o¹n, lÇn lðît ®¸nh b¹i 4 chiÕn lðîc thèng trÞ vµ x©m lðîc thùc d©n míi cña MÜ : 1954 _ 1960, ®¸nh b¹i chiÕn lðîc "ChiÕn tranh ®¬n phð¬ng" cña Aixenhao ; 1961 _ 1965, ®¸nh b¹i chiÕn lðîc "ChiÕn tranh ®Æc biÖt" cña Kenn¬®i vµ Gi«nx¬n ; 1965 _ 1968, ®¸nh b¹i chiÕn lðîc "ChiÕn tranh côc bé" cña Gi«nx¬n ; 1969 _ 1973, ®¸nh b¹i vÒ c¬ b¶n chiÕn lðîc "ViÖt Nam ho¸ chiÕn tranh" cña NÝchx¬n, ® "®¸nh cho MÜ cót" ; 1973 _ 1975, ®¸nh b¹i hoµn toµn chiÕn lðîc "ViÖt Nam ho¸ chiÕn tranh" cña NÝchx¬n vµ Pho, ® "®¸nh cho nguþ nhµo". 291

_ ë miÒn B¾c, thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô cña c¸ch m¹ng trong thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x héi lµ s¶n xuÊt, lao ®éng x©y dùng, vµ khi MÜ më réng chiÕn tranh ph¸ ho¹i b»ng kh«ng qu©n vµ h¶i qu©n th× miÒn B¾c kÕt hîp chiÕn ®Êu víi s¶n xuÊt. MiÒn B¾c cßn lµm nhiÖm vô cña hËu phð¬ng chi viÖn cho tiÒn tuyÕn miÒn Nam vµ thùc hiÖn nghÜa vô quèc tÕ ®èi víi Lµo, Campuchia. MiÒn B¾c ® giµnh th¾ng lîi trong cuéc chiÕn ®Êu chèng chiÕn tranh ph¸ ho¹i cña ®Õ quèc MÜ : lÇn thø nhÊt b¾t ®Çu ngµy 5 _ 8 _ 1964, chÝnh thøc tõ ngµy 7 _ 2 _ 1965 ®Õn ngµy 1 _ 11 _ 1968 ; lÇn thø hai b¾t ®Çu ngµy 6 _ 4 _ 1972, chÝnh thøc tõ ngµy 16 _ 4 _ 1972 ®Õn ngµy 15 _ 1 _ 1973.

5. Thêi k× 1975 _ 2000

(Sau th¾ng lîi cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ, cøu nðíc n¨m 1975 ®Õn n¨m 2000)

_ C¸ch m¹ng ViÖt Nam chuyÓn sang thêi k× c¸ch m¹ng x héi chñ nghÜa trong c¶ nðíc tõ sau khi ®Êt nðíc ®éc lËp vµ thèng nhÊt.

_ Trong 10 n¨m ®Çu (1976 _ 1986), nh©n d©n ta ® thùc hiÖn hai kÕ ho¹ch Nhµ nðíc 5 n¨m (1976 _ 1980 vµ 1981 _ 1985) do §¹i héi IV (12 _ 1976) vµ §¹i héi V (3 _ 1982) cña §¶ng ®Ò ra. Bªn c¹nh nhiÒu thµnh tùu vµ ðu ®iÓm, ta gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n, yÕu kÐm, c¶ sai lÇm, khuyÕt ®iÓm. Khã kh¨n cña ta ngµy cµng lín, sai lÇm chËm ®ðîc söa ch÷a, ®ða ®Õn khñng ho¶ng vÒ kinh tÕ _ x héi, ®ßi hái ph¶i ®æi míi. _ §ðêng lèi ®æi míi ®ðîc ®Ò ra tõ §¹i héi VI (1986) nh»m kh¾c phôc khã kh¨n, söa ch÷a sai lÇm, vðît qua khñng ho¶ng, ®Èy m¹nh sù nghiÖp c¸ch m¹ng x héi chñ nghÜa tiÕn lªn. §Õn n¨m 2000, n¨m cuèi cña thÕ kØ XX, nh©n d©n ta ® thùc hiÖn th¾ng lîi ba kÕ ho¹ch Nhµ nðíc 5 n¨m do §¹i héi VI (12 _ 1986), §¹i héi VII (6 _ 1991) vµ §¹i héi VIII (6 _ 1996) cña §¶ng ®Ò ra. Tõ n¨m 2001, nh©n d©n ta thùc hiÖn tiÕp c¸c kÕ ho¹ch 5 n¨m.

_ C«ng cuéc ®æi míi ® vµ ®ang giµnh ®ðîc th¾ng lîi. Th¾ng lîi ®ã ® tõng bðíc ®ða ®Êt nðíc qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x héi, kh¼ng ®Þnh ®ðêng lèi ®æi míi cña §¶ng lµ ®óng, bðíc ®i cña c«ng cuéc ®æi míi lµ phï hîp.

LÞch sö ®Êu tranh vµ x©y dùng ®Êt nðíc cña nh©n d©n ta tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt ®Õn nay tr¶i qua nhiÒu thêi k×, nhiÒu bðíc th¨ng trÇm. Tõ khi NguyÔn ¸i Quèc ®Õn víi chñ nghÜa M¸c _ Lªnin n¨m 1920 vµ §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ra ®êi n¨m 1930, cuéc ®Êu tranh dùng nðíc vµ gi÷ nðíc cña nh©n d©n ta dðíi sù l nh ®¹o cña §¶ng vµ Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, tuy ph¶i chÞu nhiÒu hi sinh gian khæ, nhðng cuèi cïng ® giµnh ®ðîc th¾ng lîi vÎ vang. Th¾ng lîi nèi

292

tiÕp th¾ng lîi, më ®Çu lµ th¾ng lîi C¸ch m¹ng th¸ng T¸m, tiÕp ®ã lµ th¾ng lîi cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, kh¸ng chiÕn chèng MÜ, vµ nay lµ th¾ng lîi cña c«ng cuéc ®æi míi ®ða ®Êt nðíc ®i lªn chñ nghÜa x héi. Th¾ng lîi ®ã do nhiÒu nguyªn nh©n, c¬ b¶n nhÊt lµ :

_ Nh©n d©n ta ®oµn kÕt mét lßng, giµu lßng yªu nðíc, lao ®éng cÇn cï, s¸ng t¹o, chiÕn ®Êu kiªn cðêng, dòng c¶m v× ®éc lËp tù do. TruyÒn thèng ®ã cña d©n téc ®ðîc ph¸t huy cao ®é trong thêi k× c¸ch m¹ng do §¶ng l nh ®¹o.

_ §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam do Chñ tÞch Hå ChÝ Minh s¸ng lËp, lµ ®éi tiªn phong vµ lµ ®¹i biÓu trung thµnh cho lîi Ých cña giai cÊp c«ng nh©n, cña nh©n d©n lao ®éng vµ cña d©n téc. Sù l nh ®¹o s¸ng suèt cña §¶ng víi ®ðêng lèi çch m¹ng ®óng ®¾n, s¸ng t¹o, ®éc lËp tù chñ lµ nh©n tè th¾ng lîi hµng ®Çu, chi phèi çc nh©n tè kh¸c cña çch m¹ng ViÖt Nam.

_ N¾m v÷ng ngän cê ®éc lËp d©n téc vµ chñ nghÜa xs héi, mét bµi häc xuyªn suèt qu¸ tr×nh çch m¹ng nðíc ta. _ Sù nghiÖp çch m¹ng lµ cña nh©n d©n, do nh©n d©n vµ v× nh©n d©n. Nh©n d©n lµ ngðêi lµm nªn th¾ng lîi lÞch sö. _ Kh«ng ngõng cñng cè, t¨ng cðêng ®oµn kÕt : ®oµn kÕt toµn §¶ng, ®oµn kÕt toµn d©n, ®oµn kÕt d©n téc, ®oµn kÕt quèc tÕ. _ KÕt hîp søc m¹nh d©n téc víi søc m¹nh thêi ®¹i, søc m¹nh trong nðíc víi søc m¹nh quèc tÕ. _ Sù l nh ®¹o ®óng ®¾n cña §¶ng lµ nh©n tè hµng ®Çu b¶o ®¶m th¾ng lîi cña çch m¹ng ViÖt Nam.

1. Nªu nh÷ng th¾ng lîi lÞch sö tiªu biÓu cña çch m¹ng ViÖt Nam dðíi sù l·nh ®¹o cña §¶ng tõ n¨m 1930 ®Õn n¨m 2000. Nguyªn nh©n th¾ng lîi c¬ b¶n cña çch m¹ng lµ g× ? 2. Thùc tÕ çch m¹ng nðíc ta tõ n¨m 1930 ®Õn n¨m 2000 ®· ®Ó l¹i cho §¶ng vµ nh©n d©n ta nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm g× ?

3. LËp b¶ng vÒ nh÷ng sù kiÖn tiªu biÓu g¾n víi tõng thêi k× trong tiÕn tr×nh lÞch sö ViÖt Nam tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt (n¨m 1919) ®Õn n¨m 2000. (1) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, Cð¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt nðíc trong thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa xs héi, NXB Sù thËt, H., 1991, tr. 4 _ 6.

293

Môc lôc PhÇn mét

Chð¬ng I. Bµi 1.

Chð¬ng II. Bµi 2.

LÞch sö thÕ giíi HiÖn ®¹i tõ n¨m 1945 ®Õn n¨m 2000

Sù h×nh thµnh trËt tù thÕ giíi míi sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai (1945 − 1949)

Sù h×nh thµnh trËt tù thÕ giíi míi sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai (1945 - 1949)

Liªn x« vµ c¸c nðíc §«ng ¢u (1945 − 1991) Liªn bang nga (1991 − 2000)

Bµi 4.

Bµi 5.

Bµi 6.

Trung Quèc vµ b¸n ®¶o TriÒu Tiªn

C¸c nðíc §«ng Nam ¸

Ên §é vµ khu vùc Trung §«ng

Bµi 8.

Bµi 9.

Chð¬ng V.

Liªn X« vµ c¸c nðíc §«ng ¢u (1945 _ 1991) Liªn bang Nga (1991 _ 2000)

Chð¬ng III. C¸c nðíc ¸, phi vµ mÜ latinh (1945 − 2000) Bµi 3.

Trang

Nðíc MÜ

T©y ¢u

NhËt B¶n

quan hÖ quèc tÕ (1945 − 2000)

Bµi 10. Quan hÖ quèc tÕ trong vµ sau thêi k× ChiÕn tranh l¹nh

Bµi 11. C¸ch m¹ng khoa häc _ c«ng nghÖ vµ xu thÕ toµn cÇu ho¸ nöa sau thÕ kØ XX

Chð¬ng VI. C¸ch m¹ng khoa häc − c«ng nghÖ vµ xu thÕ toµn cÇu ho¸ Bµi 12. Tæng kÕt lÞch sö thÕ giíi hiÖn ®¹i tõ n¨m 1945 ®Õn n¨m 2000

101

PhÇn hai

LÞch sö ViÖt nam tõ n¨m 1919 ®Õn n¨m 2000

Chð¬ng I.

294

ViÖt Nam tõ n¨m 1919 ®Õn n¨m 1930

Bµi 13. Nh÷ng chuyÓn biÕn míi vÒ kinh tÕ vµ x· héi ë ViÖt Nam sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt

106

Chð¬ng II.

ViÖt Nam tõ n¨m 1930 ®Õn n¨m 1945

112

118

Bµi 16. Phong trµo c¸ch m¹ng 1930 _ 1935

129

146

Chð¬ng III. ViÖt Nam tõ n¨m 1945 ®Õn n¨m 1954

Chð¬ng IV. ViÖt Nam tõ n¨m 1954 ®Õn n¨m 1975

Bµi 24. MiÒn B¾c thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô kinh tÕ _ x· héi, miÒn Nam ®Êu tranh

138

157

168 177 191 198

chèng chÕ ®é MÜ _ DiÖm, g×n gi÷ hoµ b×nh (1954 _ 1960)

211

"ChiÕn tranh ®Æc biÖt" cña ®Õ quèc MÜ ë miÒn Nam (1961 _ 1965)

222

ph¸ ho¹i miÒn B¾c lÇn thø nhÊt cña ®Õ quèc MÜ (1965 _ 1968)

232

vµ chiÕn tranh ph¸ ho¹i miÒn B¾c lÇn thø hai cña ®Õ quèc MÜ (1969 _ 1973)

241

gi¶i phãng hoµn toµn miÒn Nam (1973 _ 1975)

252

264

Bµi 25. X©y dùng chñ nghÜa x· héi ë miÒn B¾c, chiÕn ®Êu chèng chiÕn lðîc Bµi 26. ChiÕn ®Êu chèng chiÕn lðîc "ChiÕn tranh côc bé" ë miÒn Nam vµ chiÕn tranh Bµi 27. ChiÕn ®Êu chèng chiÕn lðîc "ViÖt Nam ho¸ chiÕn tranh" ë miÒn Nam Bµi 28. Kh«i phôc vµ ph¸t triÓn kinh tÕ _ x· héi miÒn B¾c,

Chð¬ng V . ViÖt Nam tõ n¨m 1975 ®Õn n¨m 2000

Bµi 31. ViÖt Nam trªn ®ðêng ®æi míi ®i lªn chñ nghÜa x· héi (1986 _ 2000)

Bµi 32. Tæng kÕt lÞch sö ViÖt Nam tõ n¨m 1919 ®Õn n¨m 2000

268

276

289

295

ChÞu tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n : Chñ tÞch Héi ®ång Thµnh viªn kiªm Tæng Gi¸m ®èc NGðT NG¤ TRÇN ¸I Phã Tæng Gi¸m ®èc kiªm Tæng biªn tËp GS.TS Vò v¨n hïng Biªn tËp lÇn ®Çu : Lª Hång S¬n _ nguyÔn nam phãng Biªn tËp t¸i b¶n : N¤NG THÞ HUÖ _ huúnh chÝ danh Biªn vÏ lðîc ®å : nguyÔn nam phãng Tr×nh bµy b×a : Lðu chÝ ®ång

Biªn tËp kÜ _ mÜ thuËt : Hoµng ViÖt hïng _ Bïi quang tuÊn Söa b¶n in : N¤NG THÞ HUÖ

ChÕ b¶n : cTCP mÜ thuËt & truyÒn th«ng Trong s¸ch cã sö dông mét sè ¶nh tð liÖu : LÞch sö thÕ giíi P thêi ®ð¬ng ®¹i ;

D¹y häc lÞch sö 1945 P 1954 qua ¶nh tð liÖu ; LÞch sö ViÖt Nam 1954 _ 1965 ;

ChiÕn tranh c¸ch m¹ng ViÖt Nam 1945 P1975 : Th¾ng lîi vµ bµi häc... ; cïng nguån ¶nh tð liÖu cña Th«ng tÊn x· ViÖt Nam ; T¹p chÝ LÞch sö Qu©n sù, ¶nh cña bµ Françoise de Mulder vµ mét sè trang web nðíc ngoµi.

In ... cuèn, khæ 17 × 24 cm ... t¹i Sè in .....Sè xuÊt b¶n: 02 _ 2014/CXB/22 _ 1213/GD In xong vµ nép lðu chiÓu th¸ng .... n¨m 2014.

296