Het ultieme outdoorleven in het Zweedse Jämtland

JÄMTLAND, ZWEDEN HET ULTIEME OUTDOORLEVEN

Het mag er dan wel koud zijn, met een aangenaam zonnetje is de Zweedse regio Jämtland dé plek voor winters vertier. Voor professionele sporters, maar ook voor recreanten. Van langlaufen tot schaatsen. En alles daartussenin.

TEKST & FOTOGRAFIE LARS VAN SOEST

gTsjoef, tsjoef, tsjoef. Knarsend van de sneeuw glijden Terwijl de bergtoppen vanuit het dal niet groter leken de langlaufski’s heen en weer in de loipe. Dan is de lin- dan Limburgse heuvels is nu pas te zien hoe groot, ker de voorste, dan de rechter. Het is het enige geluid omvangrijk en uitgestrekt ze wel niet zijn. Vålådalen is dat weerklinkt op de bergen rond het dorpje Vålå - daadwerkelijk omringd door bergen. Boven de 750 dalen. Er is hier geen mens en er waait hier geen wind. meter hoge boomgrens liggen grote kale witte vlaktes. Hoe rustig het is, wordt pas duidelijk tijdens een stop. ‘De bergen in Zweden zijn heel oud’, zegt gids Sofie Niets. Geen krakende tak. Geen tjilpende vogel en ook Jugård Löfgren, terwijl ze aan haar soep nipt. ‘Ouder geen rumoerige après-skitent. Helemaal niets. Dit is dan bijvoorbeeld de Rockies. Ze hebben een à twee wintersport in zijn meest pure vorm. ijstijden meegemaakt en zijn daarom meer rond en IJzig afgetopt. Dat komt door het ijs en de gletsjers.’ Volgens goed gebruik hebben we onze tassen op onze Kwantiteit ski’s gelegd en zijn we daarop gaan zitten. Zo zakken De weg tot de (s)top was zwaar. Om omhoog te komen we niet te ver weg in de sneeuw en krijgen we geen op de bergroute, aangemerkt door rode kruizen op koude kont. Uit de tassen worden broodjes, thermos- palen, moesten we telkens uit de loipe. Als een skispflessen en zakjes Zweedse Cup-a-Soup gehaald. Geen ringer met de skipunten schuin uit elkaar werkten we overbodige luxe, want zonder inspanning koelt het ons een weg omhoog. Maar ook hier in Zweden levert lichaam snel af in deze ijzige kou van ongeveer min 10 een inspanning wat op. In dit geval: mooie beelden. graden. ‘We hebben niet de grootste bergen of de grootste

Rechts Gids Sofie Jugård Löfgren

Linkerpagina vanaf boven met de

klok mee Creatief met ijs; Je zou hier een prima Elfstedentocht kunnen houden; In en rond Vålådalen wordt een amateurtocht van 35 kilometer verreden; De weg naar de top is zwaar

meren’, aldus Sofie. ‘Maar we hebben ze wel. En in veelvoud.’ En daar is geen woord aan gelogen. Het bewijs dat kwantiteit sóms beter is dan kwaliteit.

Teruggekomen in Vålådalen blijkt hoezeer de wintersportcultuur heerst in Zweden. Voor een van de houten blokhutten heeft een gezin de winterspullen uitgestald. De punten van alpineski’s, langlaufski’s en een slee steken boven de sneeuw uit. ‘Zo zie je dat in de winter in Zweden voor elk huis’, aldus Sofie. ‘Mensen laten het van het weer en hun stemming afhangen wat ze gaan doen. Alles kan hier en ze hebben het allemaal geleerd toen ze jong waren.’

Östersund Sofie is zelf afkomstig uit Stockholm. Als skilerares is ze in heel Zweden werkzaam geweest en nu woonachtig in Frösön, een wijk op een eiland naast Östersund. Het is de grootste stad van Jämtland en ligt op ruim anderhalf uur rijden van Vålådalen. Vol trots laat ze het meer van Östersund zien. Het is een doordeweekse dag, maar desondanks begeven vele locals zich op het ijs. Een tiener is aan het ijskitesurfen, een moeder leert haar kinderen schaatsen op een klein ijsveldje en weer een andere moeder duwt op schaatsen haar kinderen in een ijsslee over het ijs. ‘Hè, Sabrina!’, schreeuwt Sofie de dame achterna. Het is haar buurvrouw.

Östersund is een echt outdoorplek. Het is niet voor niets dat verschillende outdoorkledingmerken hun roots hier hebben liggen. Klättermusen bijvoorbeeld, wat in het Nederlands zoveel betekent als ‘klimmende muis’. Oprichter Peter Askulv was een ijsklimmer, maar kon geen materiaal vinden dat aansloot op zijn behoefte en begon daarom zelf maar met fabriceren.

Op het meer zie je op zaterdag en zondag tienduizenden mensen in zijn kleding rondlopen, fietsen, schaatsen of langlaufen. Anderen gaan kitesurfen, ijsvissen, paardrijden of hondensleerijden. De basisscholen houden hier doordeweeks hun gymlessen. In de zomer gaat men golfen, jagen (op elanden en vogels), wandelen, picknicken, mountainbiken, kajakken of hiken. De temperaturen zijn er ook naar. In de winter kan het 40 graden onder nul worden, terwijl het kwik in de zomer gemakkelijk de 25 graden aantikt. It giet oan Je zou hier overigens prima een Elfstedentocht kunnen houden. Via Östersund langs Ope naar Brunflo. En dan weer terug via Marieby langs het eiland Fröson richting de westelijke kant van Storsjön, ‘Het Grote Meer’. Het is met 464 vierkante kilometer het op vier na grootste meer van Zweden, dus je kunt genoeg kanten op. Rond Fröson via de noordkant terug naar Östersund wordt echter lastig. Daar ligt een permanent wak. ‘Een fabriek loost daar onschadelijk warm water. Dus als je een - hoe zei je dat? - Elfstedentocht wilt organiseren, moet je die kant vermijden, haha’, aldus Sofie. ‘Maar in principe zou het kunnen. Het ijs is hier nu 50 centimeter.’ Dat is ruim vier keer zo dik als wat de Friese rayonhoofden willen zien voordat ze ‘It giet oan’ roepen!

Gekte Langlaufen is een nationale sport in Zweden. Zoals voetbal voor Nederlanders en wielrennen voor Belgen heilig is, is langlaufen dat voor de Zweden. Enkele jaren geleden wilde de overheid geld heffen op het gebruik van de loipes. Veel Zweden kwamen in opstand, want de tracks moesten openbaar blijven, vonden zij. Uiteindelijk wonnen de autoriteiten. Eenieder die nu gebruik wil maken van de loipes moet betalen. Niet veel, maar toch. Meestal een paar euro. Het gaat op goed vertrouwen. Alsof je in Nederland langs de weg tulpen koopt. Je gooit een paar munten in een bakje en kunt (weer) op pad. In de dagen na onze privétocht richting de bergtoppen rond Vålådalen barst de langlaufgekte helemaal los in de regio. In en rond Vålådalen wordt een amateurtocht van 35 kilometer verreden, terwijl ook de heuse Årefjällsloppet op het programma staat; een wereldbekerwedstrijd voor profs over 70 kilometer. In Vålådalen zijn enkele beroepslanglaufers neergestreken die zich hier voorbereiden op de wedstrijd. Oskar Svärd uit Noorwegen en de Zweedse Jenny Hansson rijden een thuisrace, want zij wonen hier al enkele jaren. Ze zijn jnaar Vålådalen gekomen, omdat ze hier zo goed kunnen trainen.

Trainen Jenny (32) leeft al 6 jaar in het dorpje, zegt ze terwijl ze uitgebreid de tijd neemt voor een bakje yoghurt met fruit en een cracker met ei. Ze traint 15 tot 25 uur per

week. ‘Het lokale eten en de mooie bergen’, antwoordt ze, wanneer haar wordt gevraagd waarom ze het zo prettig vindt om hier te trainen en te leven. ‘Er zijn bovendien heel veel verschillende routes en dat maakt de oefensessies leuk en gevarieerd.’

In de wedstrijd van een dag later hoopt ze minstens het podium te halen. ‘In het algemeen klassement kan ik nog tweede worden, maar dan moet ik wel hoog eindigen. Ik hoop dat ‘mijn publiek’ me steunt zodat het lukt. Vorig jaar moest ik hier een paar punten halen voor de titel en ondanks dat ik het zwaar had lukte dat dankzij de support van de mensen hier.’

Gemoedelijk Intussen is Oskar (36) ook aangeschoven. Hij heeft een flitsende roze bril op zijn voorhoofd en houdt met zijn stevige handen een grote bak yoghurt vast. Hij woont hier al sinds 2006. ‘Het is klein en gemoedelijk, maar ik heb hier alles wat ik wil. Veel mensen kennen Äre dat iets verderop ligt misschien wel van het skiën, maar daar is het heel druk. In Vålådalen kunnen mensen back to basic.’

Onder Knarsend van de sneeuw glijden de langlaufski’s heen en weer in de loipe Rechterpagina vanaf boven met de klok mee De bergen in Zweden hebben een à twee ijstijden meegemaakt en zijn daarom meer rond en afgetopt; Voor een van de houten blok hutten heeft een gezin de winterspullen uitgestald; De routes worden duidelijk aangegeven

Uiteindelijk weten Oskar – in zijn glorietijd drievoudig winnaar van de Vasaloppet, met een lengte van 90 kilometer de langste en zwaarste langlaufwedstrijd ter wereld – en Jenny hun ‘thuisrace’ niet winnend af te sluiten. Ze worden respectievelijk zestiende en achtste. Met 3:29:23.2 en 4:09:08.2 noteren ze op het 70 kilometer lange parcours mooie tijden. Wij doen het ze niet na.

Maar waaruit blijkt nou echt hoe mooi dit gebied ook voor recreatieve sporters is? We vinden het antwoord bij Maria Nyman. Een dag voor de profs heeft zij de toertocht afgelegd. Ze deed ruim vier en een half uur over de 35 kilometer en had het zwaar, maar alsnog verschijnt ze met een lach aan de finish. ‘Dit is fantastisch’, zegt ze stralend. ‘Ik heb nog nooit zo’n lange afstand afgelegd en het was heel erg afzien, maar ik ben heel blij dat ik het gedaan. Ik heb genoten. Van de sneeuw, de bergen, het bos, van alles. Het is hier zo mooi.’ l

JÄmtland, Zweden

LIGGING & BEREIKBAARHEID Zoals de Zweden zeggen, is Jämtland het zuiden van het noorden. Om er te komen, kan het best gevlogen worden via Stockholm. De plek van aankomst in Jämtland is Ostersund. De auto is ook een optie. De afstand vanaf Amsterdam is ongeveer tweeduizend kilometer.

OVERNACHTEN Meridian Travel overnachtte in Vålådalen in een karakteristieke Zweedse blokhut. Luxe was het niet, maar het gaf wel het gevoel van een echte wintersportvakantie. Op het complex kan ook in een hotel geslapen worden of in andersoortige blokhutten. Andere nachten sliepen we in de Copperhill Mountain Lodge in Äre. Een luxe hotel dat zakelijk aandoet, maar met gezinskamers zeer familievriendelijk is. Vanuit het hotel kan meteen op de ski’s gestapt worden. De spa op de begane grond is een heerlijke plek om na de sneeuwpret even bij te komen.

KLIMAAT Jämtland is gelegen in het noorden van middenZweden en kenmerkt zich door relatief warme zomers en koude winters. Door de gunstige invloed van de Warme Golfstroom en de beschutte ligging achter de Noorse bergen kent Jämtland een landklimaat. Normaal gesproken zijn er drie echte zomermaanden, terwijl je er in de wintermaanden (december tot en met maart) vanuit kunt gaan dat er zeker sneeuw ligt. In de winter kan het kwik dalen tot wel min 35 , maar door de droge lucht en het gebrek aan wind is de kou goed verdragen. Zoals we gewend zijn van noordelijke landen gaat in de zomer de zon amper onder.

NOORDERLICHT In het noordelijke gedeelte van Jämtland, gelegen aan de grens met Zweeds Lapland, kun je in de winter bij heldere nachten genieten van het Noorderlicht. Het kleurrijke natuurverschijnsel dat door het botsen van energiedeeltjes de nachtlucht verlicht.

FLORA & FAUNA Omdat ruim 95% van het grondgebied nog ongerepte natuur is, wordt Jämtland beschouwd als één van de laatste onberoerde natuurgebieden van Europa. In het gebied komen daardoor nog veel inheemse dieren voor. Zoals de eland, de koning van het woud, wiens leefgebied bestaat uit kristalheldere meren, dichte bossen en uitgestrekte groene weiden. Jämtland is van oudsher een echt elandengebied en dus vind je hier de grootste exemplaren met de grootste geweien. Ze worden wel 2,4 meter groot en kunnen maximaal 800 kilo wegen. Verder komen in Jämtland beren, lynxen, veelvraten, wolven, herten, bevers en vossen voor. Bossen en meren zijn de huizen van talloze soorten vogels en vissen. In de soms wilde – rivieren, beken en meren vind je grote aantallen edele vissoorten. Denk aan vlagzalm, Arctische zalmforel, baars en marene. Het zegt iets over de uitstekende kwaliteit van het water.

ETEN De Zweedse keuken staat in de wereld – dankzij de bekende blauw-gele meubelleverancier – vooral bekend om zijn gehaktballetjes. Meridian Travel kwam er in Jämtland achter dat ze de Köttbullar in de kantines van de multinational misschien wel beter kunnen vervangen door een ander typisch Zweeds gerecht: eland of hert met een compote of jam van bosbessen. Het vlees van de eland (in het Zweeds: älg) of het hert is in combinatie met de fruitige bessen een verademing.

GELD Men betaalt hier met Zweedse Kronen, ook wel Krona genoemd. Eén euro staat ongeveer gelijk aan acht Zweedse Kronen. Men heeft munten van 1 kroon, 2 kronen, 5 kronen en 10 kronen. Biljetten zijn er van 20 kronen, 50 kronen, 100 kronen, 500 kronen en 1.000 kronen.

WATER Het Zweedse kraanwater is heerlijk en misschien wel lekkerder dan water uit de fles. Het is, zoals de Zweden zelf terecht opmerken, in ieder geval beter om kraanwater te drinken, omdat plastic flessen slecht zijn voor het milieu. Het water van bergkreekjes en meren kan meestal veilig worden gedronken.

ALLEMANSRÄTTEN Net als in de overige Scandinavische landen kent men in Zweden het allemansrätten. Van oudsher geldt dit recht dat gebaseerd is op een oud Zweeds vrijheidsgevoel voor alle mensen en het houdt in dat iedereen recht heeft op overgang over en verblijf op andermans grondgebied. Zolang je lang maar respect hebt voor andermans eigendommen en geen schade aanbrengt en niets verstoort. Het is naar alle waarschijnlijkheid ontstaan in de tijd dat er nog geen wegen waren aangelegd en mensen zelf moesten zoeken naar de kortste weg. Het allemansrätten is geen formele wet, maar een ongeschreven gewoonteregel.

ÄRE Het stadje Äre in Jämtland is het grootste wintersportgebied van noordelijk Europa. In 2007 werden hier de wereldkampioenschappen skiën gehouden en dat zegt genoeg over de kwaliteit van het gebied. Wintersporters van alle niveaus kunnen op de blauwe tot zwarte pistes uit de voeten. Het liftsysteem zit zo ingenieus in elkaar dat je steeds lang kunt skiën voordat je weer kunstmatig omhoog hoeft.

TOTALSKIDSKOLAN ÄRE Een geweldig initiatief in het wintersportgebied van Äre is de Totalskidskolan. Hier kunnen mensen met een handicap terecht zodat ook zij de piste op en af kunnen. Dankzij speciaal op maat gemaakte skisleeën kan in Äre een ieder sneeuwpret beleven. Bobbo Robertsson is een van de vaste skileraren van de Totalskiskolan en krijgt elk seizoen weer nieuwe, veelal jonge vrijwilligers onder zijn hoede. Hij haalt veel voldoening uit zijn werk. ‘Ik doe dit al een tijdje, maar elke dag is anders’, zegt de Zweed, terwijl hij een gehandicapte jongen een helm op doet. ‘Elke persoon is anders en dat maakt dit werk zo leuk. Voor iedereen maken we een slee op maat. Het is niet zo dat mensen met dezelfde handicap dezelfde slee krijgen, nee, we kijken precies naar de voorkeuren en maken dan een nieuwe slee.’

Jämtland ZWEDEN