Reading Urban Cracks by MER. Paper Kunsthalle

READING URBAN CRACKS Practices of Artists and Community Workers

READING URBAN CRACKS Practices of Artists and Community Workers Riet Steel, Elly Van Eeghem, Griet Verschelden & Carlos Dekeyrel

School of Arts & Faculty of Education, Health and Social Work of the University College Ghent MER. Paper Kunsthalle

TABLE OF CONTENTS 5

Introduction by Riet Steel, Elly Van Eeghem, Griet Verschelden & Carlos Dekeyrel

Situating urban cracks by Elly Van Eeghem & Riet Steel

11 Diverse manifestations of urban cracks 12 Related conceptions of urban cracks 22 The lamination of urban cracks 23 Conflicting logics in urban cracks 25 The use of urban cracks 29 The public character of urban cracks

Ghent Case: MUIDE-Meulestede-Afrikalaan

The neighbourhood & its redevelopment by Elly Van Eeghem & Riet Steel

36 38 43

Facts and ﬁgures Work-in-progress: Urban development projects A series of images

Two practices in the neighbourhood

60 Oceaniëstraat recto/verso by Elly Van Eeghem 8 – 160 Oceaniëstraat recto: A chronicle 60 Oceaniëstraat verso: A visual archive 85 The practice of Assurance Ambiance by Riet Steel 85 Introduction 90 Into the neighbourhood 92 About the neighbourhood 101 Interventions in urban cracks 132 Practice as a balancing art

TABLE OF CONTENTS

Localising artistic and social practices in urban cracks

141

by Griet Verschelden, Riet Steel, Elly Van Eeghem & Carlos Dekeyrel 142 Reconceptualising community and the social 145 Extending the concept of art in public space 149 Localised practices: Working with the context 155 Political meanings of artistic and social practices 162 165

Image references Reading list

Reflections

171 171

ON THIS BOOK

172

Karius and Bactus by Bart Lodewijks 174 On Oceaniëstraat recto/verso by An van. Dienderen 176 Scratching the surface, digging into the earth by Barbra Erhardt 178 Reading between the lines by Evelyne Deceur & Maria De Bie 181 On the social and the artistic by Sébastien Hendrickx 183 To notice by Pieter Uyttenhove

185

On urban cracks Images by Alexander Meeus, Geeraard Respeel, Oona Libens & Robbert Van Wynendaele

190

On the district of Muide-Meulestede-Afrikalaan Images by Anna Perneel, Tim Van Den Abeele & Eline Van Deun

193

Translation Ghent case

Authors: Riet Steel, Elly Van Eeghem, Griet Verschelden, Carlos Dekeyrel Revision: Fien Steel Revision Oceaniëstraat recto: A chronicle: Griet Van Nevel Translation: David Depestel (p. 36–42, 85–140, 172–173, 178–180, 182–183) Graphic design: Luc Derycke & Jeroen Wille, Studio Luc Derycke Printed at New Go≠, Gent Published by: University College Ghent: School of Arts & Faculty of Education, Health and Social Work; MER. Paper Kunsthalle Distribution: Exhibitions international This book is a result of a research project that was funded by the University College Ghent Research Fund. ISBN 978-94-9069-33-81 D/2012/7852/110 cover image: Urban fabric #19, Ghent © Elly Van Eeghem 2011

Faculteit Mens & Welzijn

INTRODUCTION

This book questions the how and why of setting up of artistic and social practices in urban cracks, and within this frame, the i ntervention of artists and community workers in these specific contexts. Urban cracks are interstitial spaces in the city. They surface as in-between time spaces with a brisk past, for which future plans exist, but remain neglected at present. An urban crack is situated between other spaces, but characterised in itself by an apparent void. An urban crack is a space where di≠erent logics meet and conflict. Our focus on practitioners, active in these urban cracks, implies a broader perspective than merely on the intervention itself. By researching a practice and the context in which it takes place, the grounds to intervene, the public and the possible participants are taken into account. Focusing on practitioners, we particularly shed light on the perspective of artists and community workers: why and how do they act as they do? The division into two separate positions, either social or artistic, does not always correspond to everyday practice. Community work for example involves a broad spectrum of practices: community arts, sociocultural work, community development, creative non-profit work, etc. Some practices comprise a variety of people with very di≠erent training backgrounds and perspectives and are therefore di∞cult to place one-sidedly. The focus of this book on forms and grounds of practices in urban cracks was prompted by the specific characteristics of these spaces. Firstly, there is the lamination of di≠erent layers of meaning, often evolved through history. Secondly, there is the crossing of conflicting logics. It is far too easy to denounce urban cracks as useless places. Without praising their aesthetics or denying their problems, we seek to highlight the way in which practitioners give meaning to their work by intervening in

these spaces. Artists and community w orkers are all engaged in reading, analysing and translating pertinent developments of society, although their intentions and outcomes are fairly di≠erent. The book in hand is a result of a two years’ project conducted by two researchers of di≠erent disciplines: Riet Steel is a pedagogue with interests in community arts, sociocultural work, urbanism and participatory research methods. Elly Van Eeghem is an artist whose research often focuses on consumption and movement in urban space and takes shape through video, intervention, installation and photography. The research project was supervised by Griet Verschelden and Carlos Dekeyrel. Verschelden is a lecturer and researcher in social work. Dekeyrel is a lecturer with expertise in art education and digital media. The research team’s composition explains a number of choices made in this book. Firstly, there is the encounter between image and text and the use of artistic and documentary imagery in dialogue with practice-based and theoretical reflections. Secondly, research methods peculiar to disciplines translate into a certain design, thus imposing a di≠erent form on each part of this book. Lastly, we have chosen for a focus on the work of artists and community workers, despite their di≠erent backgrounds and objectives. In the first part of this book, we elaborate on situating and understanding urban cracks. We illustrate their diverse manifestations in the urban fabric, we unravel and sharpen the concept of urban cracks, bring to the fore two significant characteristics and their influence on the use and the public character of urban cracks. In a second part, we zoom in on a particular district in the city of Ghent: the neighbourhood Muide-Meulestede-Afrikalaan. After presenting basic facts and figures of

INTRODUCTION

the neighbourhood, our view on the area is portrayed as a series of images: historical footage confronted with documentary observations and a series of double exposured lomographs in which Elly Van Eeghem captured elements of the layered identities of places in the neighbourhood. The district of Muide-Meulestede-Afrikalaan provided the background for two case studies. The first case consists of Elly Van E eghem’s research in the arts through practice and reflection. During several months, she focused on a peculiar urban crack on Oceaniëstraat. Her interventions resulted in a twofold multimedia installation titled Oceaniëstraat recto/verso, which consists of a text projection, a photographic archive and an audiovisual chronicle. The spatial setting of the installation, with a front (recto) and a back (verso) side, was retranslated for this book. The text, originally displayed as a frame-by-frame video, runs through all pages of the book. Only in the chapter on the case of Oceaniëstraat, does the text unite with the visual archive of historical imagery, documentary photographs and video stills. The second case study took place during the practice of Assurance Ambiance, a project by the local non-profit organisation rocsa. Between 2010 and 2011, Riet Steel inquired into this project that sets up temporary interventions on wastelands in the neighbourhood Muide-Meulestede-Afrikalaan. Developments within this practice were followed using diverse methods: participatory visual research strategies, interviews document analysis and participatory observations. Firstly, the origins of the project are sketched out and the neighbourhood is interpreted from Assurance Ambiance’s perspective through their own photographs and statements. In the second part, their interventions are described and discussed. In the last part, the researcher looks at the practice with a bird’s-eye view and discusses specific areas of tension.

Both case studies were parallel research trajectories making use of di≠erent metho dolo≈ and language, starting from shared research questions and inspiring eachother. Through practice-based research we aim at providing insight into the perspective and motives of the practitioners involved and at discussing observed tensions and challenges. We conclude with an integration of perspectives from the preceding chapters, answers to the central research questions and suggestions and questions for new practices. We first argue that artistic and social practices in urban cracks raise possibilities to reconceptualise notions of community and the social, and to extend the concept of art in public space. Subsequently, we formulate two suggestions for practitioners involved in urban cracks. We clarify the potential of artistic and social practices in urban cracks by working not only in, but also with the specific context. In this, we argue that a rtists and community workers should trust their own starting point for interventions and recognise the plural meanings of their work. To conclude, we explain how localised practices can have significant political meanings. Ultimately, this book closes with a supplementary contribution of diverse reflections. First of all, we include six texts by invited authors from di≠erent backgrounds and disciplines. They shed their light on aspects of this book and explore possible implications for the fields in which they are experts. Secondly, we include reflections by involved students of the School of Arts KASK. On the one hand, it concerns image ma terial that originated within the context of a master’s seminar by Elly Van Eeghem: Urban cracks in Ghent. In this class, students read local urban cracks from an artistic point of view and considered how contemporary artistic practice can relate to specific urban contexts and social issues.

INTRODUCTION

On the other hand, we include image material resulting from a joint project of three students attending the teacher training program. Their project was an artistic intervention in and a reflection on the district of Muide-Meulestede-Afrikalaan. This book aims to inspire and enrich artistic and social practices and to incite critical debate on the manner in which practitioners can contextualise and localise their work. Moreover, it aims to stimulate exchange and shared learning processes between artists and community workers. With this book, we hope to enable reflection and discussion on the potential meanings of interventions in urban cracks. Riet Steel, Elly Van Eeghem, Griet Verschelden & Carlos Dekeyrel

Maybe this is a sidetrack of the old railway system along the docks like my interventions are only a sidetrack of the bigger picture.

This text was originally displayed as part of the twofold installation Oceaniëstraat recto/verso.

Elly Van Eeghem

OCEANIËSTRAAT RECTO: A CHRONICLE 8

Situating urban cracks

Elly Van Eeghem & Riet Steel

Introduction

To help to dig out to understand how the context determines the content

Initially, our conception of urban cracks was inspired by the term krax by City Mine(d). City Mine(d) is an urban platform for local action. With their concept, they highlighted in what ways some spaces are manifestations of changing dynamics within the city. Krax are less regulated and controlled spaces where di≠erent logics conflict. City Mine(d) defines the potential of those ignored spaces as “ideal to bring di≠erent groups and individuals together and play the role of neutral body.”1 In this book however, urban cracks are not understood as neutral arenas, but as tense contexts for interventions by artists and community workers. Our concept includes three important features. First o≠ all, the term urban crack obviously indicates something damaged or broken. These spaces are regularly marked by dysfunction and fragmentation. Secondly, the term points at something uncovered or broken open and therefore suggests a possibility (in this case for artists and community workers) to explore hidden layers and assumptions. Urban cracks are spaces that they could ‘dig into’. Or in Cohen’s legendary words : “There is a crack in everything. That is how the light gets in.”2 Finally, our conception of urban cracks refers to the decoding of city development. Without assuming an underlying totality that clears out the complexity of the city, artists and community workers that f ocus on the specific context of an urban crack might ‘crack the code’ of di≠erent stakeholders and might short-circuit operative logics.

City Mine(d) Website, “Forty Frequently 2. Leonard Cohen, Rebecca De Mornay & Unanswered Questions”, http://www. Yoav Goren, “Anthem”, in : The Future, citymined.org/ffuq.php (accessed Columbia Records, 1992. November 18, 2009)

how an intervention is read according to different layers of meaning visible and invisible.

SITUATING URBAN CRACKS

The camera is a pretext to gain access to this world and learn about all these things. (A.-M. Lê)

Diverse manifestations of urban cracks Urban cracks exist in every city. These seemingly indeterminate places vary from abandoned buildings to fallow lands. Through their diverse appearances, these sites are breakpoints within the u rban fabric because they challenge the functioning of the city through their disorderly composition, their on hold status and their attraction towards unruly activities. Moreover, urban cracks appear in various places in the city. They can be situated in areas where city development or renewal is ongoing or planned (thus creating long-lasting construction yards or partially demolished sites), in not yet converted deindustrialised quarters, in the periphery of the city or on border sections between di≠erent properties. Urban cracks belong to the constantly changing city, where houses are built and pulled down, where vacant lots emerge and disappear. Those spaces regularly await a future destination within the context of urban renewal. Apart from these manifestations of continuous transformation, new urban cracks can arise as ‘by-products’ : spaces that were built as functionless leftovers on purpose.3 Think of some green belts around housing blocks that do not invite to hang around because they are far from what you might label a park or city garden. In most Western cities, urban cracks that surfaced as a result of deindustrialisation (and as symbols of a changing economic system) are decreasing. Those cities have passed the transition to a post- industrial era and a huge amount of former cracks have been converted into residential or recreational sites. The recent emergence of city beaches on former docklands forms part of this makeover. The upgrading of neglected parts of the city obviously has other consequences as well. What does the conversion of urban cracks mean for their former users ? What activities are facilitated and which are pushed away ? Generally, the contrast between user and owner is quite strong here. At one time, urban cracks are in the hands of real estate firms or private investors, next they are owned by public authorities or city councils. Anyhow, the answer to whose space it is, often remains unclear since its appropriation competes with, and questions, its ownership. It may seem paradoxical, but the more one gets to know a city, the more urban cracks become visible. On the one hand because they are 3. Tonnelat (2008), p. 292

ELLY VAN EEGHEM & RIET STEEL

mostly decentralised and you encounter them once you ‘detour’ the historical centre. On the other hand because their identity is not always obvious. Urban cracks cause themselves to be presumed rather than revealed. Once more time is spent in a city, its spaces become biased by memories, experiences and knowledge. Contradictory to this, routines and recurrent trajectories might bypass unfamiliar urban cracks.

Related conceptions of urban cracks Urban cracks bear resemblance to a great number of related (but not always similar) metaphorical notions : interstice, playground, borderland, transit zone, in-between space, pauzeland schap, urban void, wasteland, non-lieu, brownfield, shadow space, terrain vague, residual space, Freiflach, indeterminate space, no-man’s-land, dead zone, raw space, tussenland, heterotopia, sluipgroen, urban sprawl, space of uncertainty, urban cancer, etc.

Those terms are often handled in a careless way and used as if they were interchangeable. We will point out some important di≠erences and nuances that explain why we choose not to apply those terms since they do not cover the plural and complex meaning we want to convey. The recurrent term interstice for example is primarily defined in relation to other spaces more than based on its own characteristics. An urban crack can be narrowly interpreted as a place situated between private and public space. The separation private-public has however become problematic, as stated in Sennett’s The fall of public man (1976). In this publication, Sennett indicates the influence of mass media on public life and from that, the usurpation of public sphere by the intimate. The boundary between private and public appears not to be definite, but rather vague and shifting. In line with this, Verscha≠el (2006) states that our contemporary spatial experience is of a heterogeneous nature : di≠erent kinds of spaces are not synthesised, but advanced subsequently. Such network spaces bring out qualitative tensions and ruptures, and disintegrate space. “A person leaving his door in the suburbs does not move from the private into the public, this means : into a space where a community lives, where the individual housing is integrated. He moves from the private sphere of living into a space that belongs to anyone and no one. A no-man’s-land.”4

On satellite images of Google Earth you can see a curved track running through the grass on the site behind the gated inlet on Oceaniëstraat.

I contact Pierre de Meyer. Pierre is an engineer at META, a non-profit organisation for mobility heritage.

He replies that these hidden tracks were probably part of port facilities once connected to the railway system.

ELLY VAN EEGHEM & RIET STEEL

The crossing of private and public space resembles the concept of site in the meaning given to it by Cauquelin (1999) : “A site finds itself at the intersection of place and space, it is neither the one nor the other, but a kind of hybrid.”5 Equally, urban cracks are hybrid spaces since they belong to the measured and organised public space as well as to the intimate domain. They seem to have grown rather than been planned and therefore appear the reverse of urbanism.6 Urban cracks fall between the familiar boundaries of urban planning. They are not indicated on city maps ; at best they can be assumed when ‘reading between the lines’ of the plan. An urban crack is often situated on an unnamed road or a named one that no longer functions as a public street because all houses have decayed. Since Google Street View made a photographic road map, one can add that urban cracks are often situated where the company’s mapping car did not turn down the road. Van Weelden (1998) suggests that in these indeterminate spaces that situate themselves ‘in the meantime’, form and void coincide. He recalls a landscape experience from his youth : a residual zone where he felt “the city, the world, not work, but happen, just for once”.7 In that one sentence the writer captured the essence of how urban cracks render the city inoperative. There is no question of a binding order, pattern or consciously staged breathing space, but an accumulation of diverse spatial experiences. It is a place without purpose or intention, which has a peculiar unruliness. Therefore they are, in the eyes of policymakers and administrators, labelled as dirty, disorganised and unsafe. According to Tonnelat (2008), these spaces are sites of disorder, inspired by the definition of Mary Douglas that “dirt is what is not in the right place”.8 An urban crack is regularly characterised by a certain emptiness and is therefore named wasteland. Yet, Cuyvers once opened his article with : “Wasteland is a hollow notion : lost land, useless land, which area could ever be lost ?”9 Likewise, Hertmans (1998) indicated with his idea of the ‘place-providing gaze’, which glues spaces together and connects urban elements, that open spaces are not necessarily empty in the sense of meaningless. He refers to the Dutch word for an 4. Verscha≠el (2006), p. 14 5. “Interview d’Anne Cauquelin par Thierry Paquot”, Institut d’Urbanisme de Paris Website, October, 1999, http://urbanisme.u-pec.fr/documentation/paroles/anne-cauquelin-64781.kjsp

(accessed December 2, 2010) 6. Gahse (1997), p. 204 7. van Weelden (1998), p. 97 8. Tonnelat (2008), p. 297 9. Cuyvers (2005), p. 157

If you dig a little, you can measure the distance between the rails. The gauge of tram tracks is 1 metre.

That of train tracks is 1.435 metres. Just to be sure.

SITUATING URBAN CRACKS open square (plein) that ironically means full in French.10 According to Hertmans, empty places suggest spatial cohesion and are apparent voids : scars full of meaning. When an empty space continuously changes its destination or function, the term raw space is frequently used. For example, in the city centre of Ghent a former sweet shop was used by numerous organisations and functioned among others as a youth tourism centre, an experimental space for young artists or an annexed exhibition space for the neighbouring Arts Centre Vooruit. When the space was temporarily unused, people would not interpret it as a problematic vacancy since they knew the identity of the place as a raw space. This is somehow di≠erent in the case of an urban crack. Although these spaces are also raw in the sense that they are open to be used in diverse ways, their presence in the city is mostly perceived as problematic, given that they are less easy to control. Urban cracks are often found in what Frijters et al. (2004) have termed tussenland (intermediate land) as a new spatial category between the city and the country. The authors point to the disadvantages of using concepts as residual space and no-man’s-land. Those concepts are historically incorrect because they present such spaces as second-rate terrain. Not intermediate land, but its terminolo≈ is vague. This sensation of vagueness is largely determined by the lamination of di≠erent layers of meaning in urban cracks. This layered identity resembles Foucault’s term heterotopia as an antidote to utopia. Foucault (1984) defines these places as non-hegemonic, with a mixed experience. According to him, these spaces are rapidly disappearing. Urban cracks particularly relate to heterotopias of deviation. Foucault describes those as institutions where individuals are placed whose behaviour is outside the norm : hospitals, asylums, prisons, rest homes or cemeteries. Although urban cracks are far from institutionalised spaces, they nonetheless host deviant practices that are oppressed in more delimited and controlled spaces dominated by economic and consumptive logics. In spite of these practices, most passers-by pay no attention to urban cracks. Tonnelat (2008) uses a concept of Go≠man’s in this context. In a way we could interpret these places as nonpersons, “present in a relevant way but treated as though not present.”11 10. Hertmans (1998), p. 14 11. Go≠man (1974), p. 207

On Oceaniëstraat, the garbage truck must have passed by. Besides a few empty cans, nothing else is left behind.

Here and there rusty tracks are sticking out of the ground. The rail gauge measures 1.25 metres

SITUATING URBAN CRACKS This characteristic is often confused with Augé’s concept of non-lieu. Augé (1992) defines a place as a space with a specific identity, history and relation towards other places. A non-place is then a space that is indefinable in that sense : an interchangeable space of anonymous people. Examples given by Augé are among others supermarkets, hotel chains, airports and highway stops. Yet, urban cracks do have a specific identity and history, although they are seemingly disconnected from the surrounding urban fabric. Their presence in the city often narrates changing urban conditions. One of those changes is the reconversion of what Laureyns (2011) nominates sluipgroen (hidden green) into city parks. Urban policymakers not always invest in more green space within the city, but increasingly open up existing green areas. In Ghent, an urban crack between the recreational area Blaarmeersen and the nature reserve Bourgoyen-Ossemeersen will be ‘transformed’ into Park Halfweg (Halfway Park). Laureyns however states that hidden green bears some interesting qualities that are lost in arranged parks : the ability to hang around, define your own path and get lost. According to him, these sites are too marginal and too small to be developed for reasons of policy. Consequently, the Flemish landscape is driven and marked by shortage of space. The qualities that Laureyns describes for hidden green strongly remind us that urban cracks lack a binding order. The questions remain : is it possible to develop such a place ? Once we start organising an urban crack, can we still talk of one ? Laureyns’s position seems to presume that landscape changes occur only when the opportunity is provided by policymakers, instead of residents taking and making them. Still, are residents no more than sheep grazing beside the Coupure canal in Ghent, bleating from time to time and then walking along the same narrow bank ? Every concept stresses a specific characteristic of urban cracks. Cupers & Miessen (2002) named them spaces of uncertainty to highlight their precarious state, De Smet (2009) pointed at their on hold function with the term pauzelandschap (pause-landscape), Groth & Corijn (2005) described them as indeterminate spaces to emphasize their potential reappropriation and many writers refer to unregulated growth when using the term urban sprawl. This last aspect could explain why people often talk of urban cancers. We bring to the fore the lamination of meanings and the conflict of logics, b eing two characteristics of urban cracks.

ELLY VAN EEGHEM & RIET STEEL

As mentioned previously, urban cracks evoke Foucault’s concept of heterotopia because of their underlying layers of meaning and opaque relation to other places. This lamination of meanings is generated by what Go≠man (1974) nominated frames within frames. The way in which one interprets an observed space, is determined by the context that o≠ers a specific frame of reading. Occasionally, several frames are activated, thus producing a complex understanding of the space. In some spaces we can easily adjust these frames, what Go≠man calls keying, while in others their synchronisation leads to misunderstanding. The appropriate frame helps us to encounter and structure time and space. There are two di∞culties with keying in the context of urban cracks. Firstly, the speed with which one moves through urban space changes the perception of it. The quintessential identities of places are easily ignored. Urban cracks need to be read slowly in order to gain access to their layered meaning. Secondly, the meaning of urban cracks is not constituted through built matter but through ephemeral use.12 We cannot rely on the identity of a building to interpret the space, only on the traces that are left by the users of the space. These di∞culties coincide with the way in which functions rewrite themselves in the city. A symptomatic place in that regard is Tacheles in Berlin. It transformed from a Jewish department store over a Nazi prison, a squat of young artists with a nightclub and a cinema, to the present touristic attraction. Especially urban cracks write back to the present city, through their accumulated iterations and traces of vanished human activity. Urban cracks surface as metaphoric palimpsests : old manuscripts where di≠erent layers of writing shine through. These places demonstrate how destruction is part of construction. A palimpsest is not simply a multi-layered piece of parchment, but a fragment with a destroyed base. Augé (1992) used this metaphor to clarify the complex relation between a place and a non-place ; the former being a space that is never totally erased, the latter being the one that is never entirely finished. Powell (2008) applied the allegory of the palimpsest as “a means to analyse the way in which built spaces embody social, cultural and 12. Cupers & Miessen (2002), p. 95

The lamination of urban cracks

SITUATING URBAN CRACKS

Two days later I get a message from Georges Rogge. Georges is Department Manager of General Affairs at the Belgian railways.

historical narratives of place and identity (…) making visible what was previously unseen.” 13

Conflicting logics in urban cracks The notion of palimpsest incorporates a conflict that artists and community workers can address. To the majority of people, u rban cracks are flaws in the city where deficits arise and where the planned city and the lived city come across. De Certeau (1984) would have said that they are the places where the main lines, the strate≈, and their execution, the tactics, meet. Urban cracks can be seen as fault lines and cross points since di≠erent logics meet and conflict there : urban developers, community workers, policymakers, residents, artists or private investors all have di≠erent views on these spaces and their future destinations. Reasons of social, political, economic or cultural nature compete in those (whether temporary or not) indeterminate cracks. It is often this collision of logics that immobilises the (re)development of an urban crack. The property might be divided between several landlords (fragmented ownership), the site might be situated on the border of di≠erent powers and administrations, the cost of sanitising might be higher than the land value (blackfield) or building constraints might render the place inadequate for institutional use. Conflict seems to go hand in hand with persistence of standstill. These di≠erent logics accord with specific ways of interpreting urban cracks. To put it rather blunt : the urban developer focuses on upgrading, the police o∞cer on order, the municipal gardener on tidiness, the artist on communication, the community worker on encounter, etc. The logic of one inﬂuences the action of the other. It is often the collision itself that keeps the urban crack alive. On sites that become dumping grounds municipal gardeners tend to plant hedges, making the litter invisible from the street. This, however, attracts further dumping and other illegal activities. Paradoxically, this is often preferred to developing the site or thoroughly handling problems at stake. Institutions build “an exterior appearance of order visible for everybody and an invisible hidden exterior where disorder is tolerated”.14 13. Powell (2008), p. 6–7 14. Tonnelat (2008), p. 302

He sends me a map of 1926 with railroad tracks of the neighbourhood. A tangled web of branch lines that I can’t quite decipher.

Three days later I receive an e-mail from Luc Claerbout. Luc is Chief Designer of the Technical Department at the port of Ghent.

SITUATING URBAN CRACKS The questions are: how do di≠erent actors relate to each other? Do they work together? Are they competitors, rivals or participants in each other’s stories? How do community workers for example communicate with urban developers, residents or policymakers? Furthermore, does this influence the relation between others, for example between policymakers and urban planners? (Groth & Corijn, 2005) As illogical as it may sound, it is by focusing on conflicting logics that urban cracks can become meaningful sites for critical practices, by deliberately not concentrating on how to dissolve the contradictions, because those are inherent in urban spaces and city life (Soenen, 2003). This corresponds to the agonistic model by Mou≠e (2008) in which conflict is of paramount importance. In contrast with Lynch (1960) who, from a modernist point of view, intended to reveal the primary totality of the city, Mou≠e stated that there is no underlying principle of unity between di≠erent public spaces. Her model criticises the predominant perception of public space as a harmonic place. “Public space is the battleground where di≠erent hegemonic projects are confronted, without any possibility of final reconciliation.”15 Conflict is therefore permanent in and intrinsic to civilisation. There is no consensus without exclusion. “No we without them.”16 Not unlike the di≠erent layers of palimpsests that are never fully erased, antagonism is indelible because the contrasts in public space can never be reconciled by reason. Urban cracks as palimpsests correspond to Mou≠e’s idea that public spaces are always striated and hegemonically structured.

The use of urban cracks The collision of logics in urban cracks brings about a situation in which there is no conducted behaviour. Authorities rarely impose how the space should be used or even indicate its function. Two critical notes should be added to this observation. Firstly, although generally directed, people often implement the use of ‘common’ public urban spaces their own way. By using the city’s spatial elements for other endeavours than those intended, citizens appropriate public space for themselves (cf. sitting on a fence or playing 15. Mou≠e (July 6, 2005) 16. idem

ELLY VAN EEGHEM & RIET STEEL

in the street). Sometimes this behaviour influences urban policymakers. City councils for example formalise the appropriation of the street as a playground into o∞cial ‘play streets’ that are closed for tra∞c during summer. Secondly, while the use of urban cracks is usually not directed, dominant consumptive logics still influence their functioning. The omnipresent advertisement boards, that occupy the fences and façades of urban cracks, are part of this. Cuyvers (2005) criticises the exploitation of urban cracks by hobbyists who turn these sites into playgrounds to pass time. Their actions only expand the social prestige of the urban crack, instead of putting it at stake.17 Inspired by Tonnelat (2008), we wish to draw attention to two di≠erent forms of use in urban cracks : just passing and out of frame. To avoid being marked as deviant and getting expelled (Tonnelat’s judgment of disorder) people can use the urban crack temporarily or be just passing. Unlike users that remain on the move, people that occupy abandoned properties on a long-term basis are perceived as deviant or out of frame. We can relate Tonnelat’s framework to the distinction between interim or temporary use of urban cracks. More and more, urban policymakers appear to be concerned about empty spaces that await urban renewal, afraid of losing control of what might arise from it. In an attempt to organise and boost this vacant land, they set up alliances with artists and creative non-profit organisations, o≠ering them a productive breeding ground. This is ‘in the meantime’, because the construction blueprints are already drawn, awaiting implementation. That way, certain creative groups no longer need to illegally claim their field of activity and are supposed to give rise to new dynamics and interests in the area. Similar to Tonnelat’s behavioural category of just passing, interim use is not perceived as a threat to policy plans, but functions as a guarantor of the dominant frame. Temporary use however, can be related to Tonnelat’s out of frame type of use since it is often motivated by availability of space rather than by a dysfunctional period of time. This form of use is a non-institutionalised claim of space that might threaten the plans of dominant stakeholders and is thus perceived by many as a deviant practice. For this last case, Tonnelat described two tactics to avoid the judgment of disorder and use the urban crack for a durable period of time. The first tactic is the false temporary method which includes 17. Cuyvers (2005), p. 159

He sends me two maps.

One dates back to 1947, when Oceaniëstraat was still called Europastraat. (strange how these things change)

SITUATING URBAN CRACKS ousing under the guise of temporary parking. The second tactic h is the camouflage approach such as homes that blend in with the environment of the urban crack. Both tactics act upon invisibility. By staying out of sight, the users do not threaten the apparent appearance of order. This is where the circle is complete. The collision of logics which immobilises development and brings about informal and ‘deviant’ use, creates “something like a skin between a private space of intimacy and an open space of passage.”18 The invisibility of these users constrains encounter with passers-by and reinforces their outcast status, making the logics of exclusion and detachment openly conflict.

The public character of urban cracks Although urban cracks do not have a clear-cut public use, they do form part of what Lofland (1998) termed as the public realm or the city’s social space. Some even consider their presence in the urban fabric of a solely public nature. Cuyvers (2005) described ‘the zero point’ of space that urban cracks essentially incorporate as “the spatial moment in which anyone can make all possible imaginary projections, the space that is not yet taken, that no one has yet appropriated, the space that is not made economic by anyone, the space that no one has yet privatised, the space that is in no respect private, the space that, for a moment, in the true sense of the word, is public.”19 Although it is important to stress that urban cracks have a public meaning, we believe that Cuyvers gave expression to a non-realistic, somehow romantic, image of an urban crack. The pure state that he described most likely never exists since there is always something preceding our projections. It is tempting to think that urban cracks ‘escape’ the economic and consumptive logics that dominate urban space, but reality frequently proves this wrong. The majority of urban cracks are either neglected or filled in by dominant actors. We already mentioned the ubiquitous advertisement boards as examples of the latter. It is not because urban cracks fall between the common boundaries of urban planning that they are places of freedom, outside the norms of society. This presupposition of 18. Tonnelat (2008), p. 314 19. Cuyvers (2005), p. 160

Along the docks stood a warehouse where wood was stacked and in front of the inlet stood Stapelhuis Snauwaert, now a large vacant lot.

The second map dates from 1968.

SITUATING URBAN CRACKS i ndependence is more and more criticised by contemporary writers such as Tonnelat (2008), who point out the regular ownership and control of urban cracks. Apart from this critique, we do acknowledge the importance of Cuyvers’ opposition to the privatisation and neoliberal development of public space, which therefore, in his eyes, is no longer ‘public’ (Verscha≠el, 2006). This is related to writings on the way in which public space has lost its function as a democratic forum (Low & Smith, 2006; Biesta, 2011) or as a site for political expression (Cupers, 2002). Many of those ‘lost’ functions of public space are currently assigned to urban cracks and applied as grounds for interventions. The public character of urban cracks is, however, interpreted in contrasts. Some are in favour of activating the public function of urban cracks by creating meeting places where negotiation and experiment is possible (Citymine(d), rocsa, Bruit du Frigo, Cascoland, etc.). Contrarily, others highlight their ability to withdraw from public life, by building hiding places and informal architecture (Cupers & M iessen, 2002 ; Tonnelat, 2008) or by providing space to slow down (van Weelden, 1998). This contrasting focus on encounter or concealment is related to an emphasis on either the inherent freedom of urban cracks or their controlled status. Dependent on the experience or perspective from which one approaches an urban crack, the space becomes a thorn in the flesh or an opportunity. Does a person use the urban crack to do or to solve something ? Furthermore, there is a wide gap between the perception of and the perception from within an urban crack. Some urban cracks function, because of their vast openness, as points of view on the surrounding urban fabric that originally created the crack as residual.20 An infested urban crack might be perceived by a child as an ideal camp site, while its parents can experience the place as unsafe and threatening. Likewise, artists and community workers who intervene in urban cracks move between those two divergent points of view. From one angle they might feel called upon to plunge into the opportunity that the urban crack brings along. From another, they might avoid the place because of its awkward c haracter and damnable status. Without allotting all ‘lost’ functions of public space to urban cracks, we believe it is important to highlight the political meaning of these specific public contexts. 20. Tonnelat (2008), p. 308

ELLY VAN EEGHEM & RIET STEEL

Mou≠e (2005) linked the public to the political, which she understands as a space of power, conflict and antagonism and, unlike Arendt (1961), not as a space of freedom and public deliberation. Space does not necessarily refer to geographical location. It could be the space of a newspaper for example. Mou≠e argues for radical democracy in the form of agonistic pluralism. Her idea of antagonism is not about being enemies, but being adversaries. We do not have to accept the ideas we disagree with, but accept that they are legitimate. However, the channels for rightful disagreement are very limited. Mou≠e pointed out how the accepted dominance of liberalism has made us incapable of thinking politically. Artists as well as community workers play a role in creating, maintaining or challenging the agreed symbolic order of society (Biesta, 2011). Mou≠e illustrated that their role lies not merely in refusal or negation of this order, but in proposing new modes of coexistence. She alerts that the critical role of these practitioners is at stake at times when their practice is part of capitalist production.21 Their interventions can nevertheless dislocate a dominant view of the city by focusing on the political reality, the identities of others, their own production context or alternative modes of life.22 We believe urban cracks could play a significant role in this critical practice.

21. Mou≠e (2008), p. 7 22. Mou≠e (2008), p. 13–14

The inlet was the entrance to the Filatures Gantoises Réunies an umbrella company of cotton mills which included Braine-le-Chateau.

Ghent CASE: MUIDE MEULESTEDE AFRIKALAAN

THE NEIGHBOURHOOD & ITS redevelopment Elly Van Eeghem & Riet Steel

Facts and figures The Muide-Meulestede-Afrikalaan quarter is situated in the north of Ghent. The neighbourhood is characterised by dockland industry, residential areas, water, busy tra∞c, open spaces and industrial estates. Several sectors are considered as one neighbourhood even though the largest sector, Afrikalaan (situated between the Dampoort quarter, the railway marshalling yard and the Handelsdok), is physically cut o≠ from the smaller sectors that together form a peninsula: Muidebrug (to the south), Muide (in the centre) and Meulestede (in the north). According to the latest o∞cial data provided by the Buurtmonitor [Neighbourhood monitor] of the City of Ghent (2011), the neighbourhood has 6010 residents, with a more or less equal male to female ratio.1 Nearly a quarter of the neighbourhood’s surface area is built on (23,3%), in contrast to an average of 12,3% for the entire city. Compared to the other working-class neighbourhoods in the nineteenth-century belt, however, this building density is rather low. With nearly 4000 residents per square kilometre, which is more than twice the city’s average, the neighbourhood’s population density is quite high, but still considerably lower than it is in the other belt neighbourhoods. The percentage of residents of other than Belgian nationality, 22,4%, is again much higher than the Ghent average of 11,8%. In 1999, this neighbourhood percentage was just 12,5%. Also in comparison with the other belt neighbourhoods, this area has considerably more people of other nationalities, with the exception of the Rabot and Sluizeken-Tolhuis-Ham neighbourhoods where over a quarter of 1.

gent.buurtmonitor.be

Around 1930 there were sixty-seven weaving mills and twenty-eight spinning mills in Ghent, a.k.a. « Manchester of the continent ».

Braine-le-Chateau was one of them. One of the « red factories ».

THE NEIGHBOURHOOD & ITS redevelopment residents is of non-Belgian nationality. At present, the most strongly represented nationalities in the Muide-Meulestede-Afrikalaan quarter are Bulgarian, Turkish and Slovakian. The most significant recent immigrant group consists of people of Eastern-European origin. More than half the population is aged between 18 and 64 (61,7%). In the past eleven years, the number of young people has risen while the number of elderly residents has decreased. Natural population growth is almost twice as high for this neighbourhood as it is for the city on average. There are, however, 13% less places in childcare facilities compared to the rest of Ghent. Remarkable is also the very low number of student lodgers in this part of the city. In 2008, the neighbourhood still had a negative net migration rate, meaning that more people left the quarter than there were newcomers. One year later, this rate became positive, and spectacularly so, mainly for Meulestede and Muide. The Muidebrug sector, however, saw an even increasing number of people leaving. Again in comparison to the average for the entire city of Ghent, the unemployment rate in the neighbourhood is rather high (13% compared to 7,9%). Moreover, there are twice as many people on OCMW [Social Service] welfare here, and the average taxable income is lower, mainly in the Muidebrug and Afrikalaan sectors. The most recent data on housing are from 2001. At that time, the neighbourhood had more residences with little or no comfort that the rest of Ghent. Over the past ten years, however, there have been a lot of changes, partly instigated by a number of urban regeneration projects. The Afrikalaan sector consists mainly of commercial and industrial estates. There is also a subdivision of ‘temporary’ accommodation (built after the Second World War) on Lübeckstraat and two tenement buildings on Scandinaviëstraat where a small agricultural market is organised every week. A bus route, with services every fifteen minutes, connects the Dampoort train station with the other parts of the neighbourhood. Tram line 4 ends where the Muidebrug sector begins. Just over the actual bridge is an axis of small businesses that crosses the neighbourhood. The sector ends beyond the railway crossing, where the Muide sector begins. In the Muide sector, there are a number of popular cafés, the community centre Buurtloods and the community work organisation Buurtwerk, primary school De Loods, playgrounds on Londenstraat, Saint Theresa’s Church, a local shop and the non-profit youth work organisation Jong.

ELLY VAN EEGHEM & RIET STEEL

There are no institutes for higher education in the Muide-MeulestedeAfrikalaan quarter, nor are there any libraries, large supermarkets, museums, theatre houses, community health centres, hospitals, youth centres, public swimming pools or sports centres. There is a shortage of schools, restaurants and shops. Several busy thoroughfares run through the neighbourhood, and there is often trouble with slow-moving and stationary tra∞c due to a limited number of access roads and barriers such as railway crossings and bridges. Distances are often considerable; on foot it takes about 45 minutes to cross the neighbourhood north to south.

Work-in-progress: Urban development projects The Ghent Urban Development O∞ce, AG SOB, announces four urban development or conversion projects currently being realised in the Muide-Meulestede-Afrikalaan quarter.2 AG SOB, a public enterprise of the City of Ghent, is entrusted with the implementation of the municipal policy concerning project development and heritage management. The president of its executive board is Tom Balthazar, alderman for the Environment, Urban Development and Housing.

Afrikalaan In the Afrikalaan sector, AG SOB is planning a new neighbourhood called Oude Dokken [Old Docks]. In the late 1990s, the boundary of Ghent’s docklands was moved north, making the Afrikalaan sector part of the city. According to AG SOB, these old docklands with a 2. www.agsob.be/projecten/op-kaart

(red = socialist)

Halfway down Meulesteedssteenweg the Meulestede sector starts. Here we find primary school Victor Carpentier, a police station, community restaurant ’t Oud Postje, youth movement Sint-Antonius, the cultural centre Meulestede that was renovated in 2011, a local shop, the local social service centre De Waterspiegel and Saint Anthony’s Church at ‘the head’ of Meulestede. The Meulestede bridge connects this northern end of the neighbourhood and W ondelgem. Both parish churches, as well as a number of industrial relics such as the yellow crane, are registered as architectural heritage.

The inlet on Oceaniëstraat was part of a shortcut from the docks to the cotton company

THE NEIGHBOURHOOD & ITS redevelopment rich maritime-industrial past will become a modern residential neighbourhood by the waterside with at least 20% of public housing units. The quays will connect parks and squares. AG SOB communicates its plans through its website 3, newsletter and discussion meetings for neighbourhood residents. Dutch architect Rem Koolhaas’ OMA agency has designed the master plan for this new neighbourhood that will include about 1500 homes, recreation facilities, o∞ces, local retail businesses, a school, a day-care centre and a sports hall. Pedestrian and bicycle bridges across the Handelsdok will connect the new part of town to the historic inner city. In October 2011, the deck of the first bridge was installed. The Batavia bridge is planned to be inaugurated in spring 2012. Plans for the Handelsdok bridge for motorised tra∞c, that is to be incorporated in a wider scheme to extend and move the ring road in an attempt to solve tra∞c problems north of the city, have been stalled for years due to a legal tangle. In early 2012 AG SOB announced a breakthrough in the case thanks to a land exchange deal with the Christeyns company. In the course of our research project, a number of sites in the Afrikalaan sector have changed drastically. In preparation of the new residential area, parts of the former Inter-Beton plant that had previously been occupied by squatters were demolished in August 2010. The yellow wharf crane and a number of silos were among the elements that were retained and are set to be incorporated in a multipurpose recreation area. In February 2011 AG SOB started renovating the eastern embankments of the Handelsdok. The former harbour shed Loods 13 at first accommodated the creative non-profit organisation Dafdok, and since October 2010 also the SECONDroom enterprise, a series of short-term exhibition projects. Nearby, a group of caravan dwellers used some plots on Koopvaardij laan for temporary residence. The cultural non-profit organisations CirQ, Rocsa, Ladda and Democrazy have submitted a joint project proposal to the City of Ghent to centre their activities in the harbour shed, the former plant and the terrains in between, under the name of DOK.4 Quite soon Rocsa withdrew from the umbrella organisation as they could not su∞ciently identify with the nature of DOK’s plans. The new organisation DOK started its activities on these grounds in June 2011. With the support of the City of Ghent, AG SOB and 3. www.oudedokken.be 4. dokgent.be

the Flemish Government, DOK will manage these grounds until construction works for the new neighbourhood commence. DOK aspires to be a socio-cultural meeting place for all Ghent residents and to o≠er a creative platform for organisations and individuals. Also in the frame of the future new neighbourhood the De Pekker factory, further up north at the Houtdok, was demolished. Since 2010, this terrain has been lying fallow and because the quay walls were instable AG SOB fenced it o≠ with barbed wire. The enclosure, however, was soon forced open as the terrain is used by residents as a fishing spot and a short-cut between Afrikalaan and the Muide.

Muidebrug In the Muidebrug sector, AG SOB is planning a residential project on Loodsenstraat. In this context, seventeen houses were demolished in late 2009, and the vacant grounds were fenced o≠. At the time of writing, the hoarding is still there, as AG SOB aims to acquire additional premises to connect the project to the park on Makelaars straat. Since 2006, the locally organised small-scale music f estival Iron Muide is held on this site. The event has become quite popular and the park is now uno∞cially known as ‘Iron Muide Park’. The green space along the railway, that had been turned into allotment gardens by residents, was cleared by AG SOB in late 2011 to be transformed into a green lung for the residential project.

Muide In the Muide sector the urban development project De Nieuwe Voorhaven [the new outport] is being realised. Making headway in this project that entails a redevelopment of the entire area around the old harbour sheds, has been proven not to be that easy. For two years, local residents and the o∞cial agencies were entangled in a struggle concerning the redevelopment of Londenstraat and Voorhavenlaan. The discussion on whether to pave the street with asphalt or cobbles was even taken to the Council of State. On the vacant lot where the harbour shed Loods 24 used to be, a new housing estate called KAAI 24 is planned. Since February 2011, preliminary drafts and budgets for this project are being elaborated. The building will comprise about 72 housing units and an underground parking garage so as not to inconvenience the neighbourhood. At p resent, the terrain is still a stretch of grass residents

which stood where the housing blocks of Scandinaviëstraat are located these days.

ELLY VAN EEGHEM & RIET STEEL

THE NEIGHBOURHOOD & ITS redevelopment

I wonder why the inlet is still here. What once was a passageway, is now a ruled-out remnant.

use to walk their dogs. AG SOB aims at finishing construction by the end of 2013. Across Voorhavenlaan some enclosed grounds are lying undeveloped, but a number of smaller development projects have also been realised by private property developers. A little more south stand the dilapidated harbour shed Loods 23 and the already renovated Loods 22. Project developer Locus Developments has transformed the latter into a two-storey building with lofts on the upper floor and o∞ce spaces on the ground floor. In a project called CTRLdock, the developer aims to attract creative digital enterprises and turn this area around the harbour sheds into ‘the web site of Flanders’. Loods 22 already accommodates several companies. One quarter of the lofts are still empty. Construction work in Loods 23 is still in its early stages. On the grounds where Loods 21 used to be, the municipal council is planning a multi-purpose terrain for events. Awaiting the realisation of this plan, since mid-2010 the non-profit organisation Rocsa has been u sing the terrain to develop a creative meeting place for local residents. The adjacent lot, between Voorhavenlaan and Londenstraat, lay undeveloped until late 2010. In the summer of 2011, two years behind schedule, a newly laid-out park with playground facilities and benches was inaugurated here. Another part of the urban development project that e xperiences some delay is the harbour shed Loods 20. The roof, cranes and fencing have already been renovated, but the future purpose of this harbour shed has not been determined yet. Earlier plans have included an outlet shopping centre. The vacant building is popular with neighbourhood children and youngsters as a playground and hangout. The undeveloped plot south of the shed is being used as a storing place for construction materials, a short-cut to the waterside and an illegal dumping spot. There has been talk about reinstating a train stop in the area. A project developer is planning several projects around Loods 20 that would accommodate a total of about 200 housing units. The construction permit applications for these projects will be submitted in late 2012.

Meulestede In the north of the Meulestede sector, AG SOB is planning a new harbour area business park Lourdeshoek. Previously this area comprised a football field, a residential area and a senior citizens centre.

ELLY VAN EEGHEM & RIET STEEL

Across the busy arterial road, all houses on Alkstraat were demolished in the context of the development project Meulestede Noord. The vacant terrain is since being used as a storage place for construction materials. As part of the same project, a little further down the road a new social service centre was opened in September 2010. Apart from the projects described here, there are also redevelopment plans for Sint-Theresiastraat, Meulesteedsesteenweg, Vorkstraat and Goedendagstraat. For many of these sites, however, the plans have not yet been finalised or no final decisions have been made regarding the definitive function.

You can’t get in. You can’t get out.

Football team Standaard Muide moved in late 2005, the residential area that was not conform to regional urban planning guidelines was demolished, and the senior citizens centre was relocated. The old centre was occupied by squatters several times before it was finally demolished in 2011. The initial schedule foresaw that the first businesses would settle in the area in mid-2007, but the project is in a deadlock by permit disputes on the level of the Flemish authorities. Five years after the demolition work, there is still only a 3,5 hectare stretch of grass here.

Is there even in and out? What lies behind the gate is just back out

43 THE NEIGHBOURHOOD & ITS redevelopment

a lawn, a closed clearing.

44 A SERIES OF IMAGES

I only see the outside. I notice. What do you notice?

45 THE NEIGHBOURHOOD & ITS redevelopment

That any outside surrounded by another outside becomes inside

46 A SERIES OF IMAGES

and that any inside allowing an inside changes into outside. (A. Kristof)

47 THE NEIGHBOURHOOD & ITS redevelopment

I don’t live on Oceaniëstraat. (as far as I know no one lives on Oceaniëstraat)

48 A SERIES OF IMAGES

I don’t pass by daily, carrying groceries home, managing playing kids. I only come here once or twice a week. From the outside.

49 THE NEIGHBOURHOOD & ITS redevelopment

I mean: literally. I drive across town to get here.

50 A SERIES OF IMAGES

Wondering how things would be now what would have changed, who I would encounter.

51 THE NEIGHBOURHOOD & ITS redevelopment

I mean: I remain an outsider, looking at it and then leaving again. Trying to gain access, one way or another.

52 A SERIES OF IMAGES

By watching searching watching trying and trying again.

53 THE NEIGHBOURHOOD & ITS redevelopment

(deep zoom) Hollow computer screens, that look like apartment blocks.

54 A SERIES OF IMAGES

Is building towers out of dumping waste more than a futile attempt to structure this chaos?

55 THE NEIGHBOURHOOD & ITS redevelopment

TWO PRACTICES IN THE NEIGHBOURHOOD

Scandinaviëstraat

Oceaniëstraat Vorkstraat Loods 21

Inter-Beton

Elly Van Eeghem

OCEANIËSTRAAT VERSO: A VISUAL ARCHIVE 60

Building anything with anything.

62 ELLY VAN EEGHEM

How unstable the structure is although it stands no longer than one day

63 OCEANIËSTRAAT VERSO: A VISUAL ARCHIVE

one day is longer than none.

64 ELLY VAN EEGHEM

Throughout the city, vacant voids are being filled with structures. Is this a different design? (I mean: no design at all.)

65 OCEANIËSTRAAT VERSO: A VISUAL ARCHIVE

Starting from what is already there creating new structures, entangled with the place

66 ELLY VAN EEGHEM

its history, its current use. (a prediction for tomorrow)

67 OCEANIËSTRAAT VERSO: A VISUAL ARCHIVE

Maybe that is the attractive thing about working with waste materials that nobody has expectations.

68 ELLY VAN EEGHEM

If I get the old computer screens neatly in a row the inlet could look at us

69 OCEANIËSTRAAT VERSO: A VISUAL ARCHIVE

maybe not in a blaming way. Just as a point of view but differently.

70 ELLY VAN EEGHEM

A language textbook, a puzzle, a hobby horse as puppets against the wall.

71 OCEANIËSTRAAT VERSO: A VISUAL ARCHIVE

And pale green seat cushions as the front row of this dumping ground scenography.

72 ELLY VAN EEGHEM

An invitation to look at what is present. And how it changes.

73 OCEANIËSTRAAT VERSO: A VISUAL ARCHIVE

The inlet jumped out of all other places. One of the smallest that I encountered in the area

74 ELLY VAN EEGHEM

intimate manageable.

OCEANIËSTRAAT VERSO: A VISUAL ARCHIVE

A small triangle cut out between large sites of productivity inviting to be used

76 ELLY VAN EEGHEM

to leave something behind (that you no longer need) to ask a question, to launch a proposal.

77 OCEANIËSTRAAT VERSO: A VISUAL ARCHIVE

The inlet suggested something something I’m still peeling off.

78 ELLY VAN EEGHEM

Architects would talk about the « genius loci » now.

79 OCEANIËSTRAAT VERSO: A VISUAL ARCHIVE

They picked up this ancient Roman concept to highlight the specific character of a place.

80 ELLY VAN EEGHEM

Which soon became at odds with the more destructive « tabula rasa » like the billboard along the docks says

81 OCEANIËSTRAAT VERSO: A VISUAL ARCHIVE

no spot can escape from it!

This historical icon the yellow crane

THE Practice of ASSURANCE AMBIANCE

will it still refer to the spirit (« genius loci ») of the place when the surrounding urban fabric is gone? (I mean: the living fabric)

Riet Steel

Introduction

Background Assurance Ambiance is a project of non-profit organisation ROCSA vzw in cooperation with the City of Ghent’s Department of Urban Regeneration and Community Work (Dienst Stedelijke Vernieuwing en Gebiedsgerichte Werking). The project aims to join residents and artists in creating temporary uses for a number of vacant lots in the Muide-Meulestede-Afrikalaan quarter. ROCSA is a small non-profit organisation that has come to attention with a number of community arts projects (De Site, Made by Oya, Rocsa Singers). The name is an acronym for Recht op Cultuur: Sociaal en Artistiek [right to culture: social and artistic]. ROCSA’s history can be traced back to 2001, when the non-profit organisation Kunst in de Stad [art in the city] was set up. This was the result of the s uccess of the Wijkpaleis and the organisation was an independent continuation of a neighbourhood-oriented project of the City of Ghent’s Department of Arts (currently Cultural Participation). A change in direction and in name came in 2004. For four years, R OCSA was structurally recognised as a community arts organisation by the Flemish Arts Decree, in 2006–2007 and in 2008–2009. It has since been funding its activities with project grants from di≠erent authorities, mainly from the City of Ghent. One of ROCSA’s main focuses is the creation of temporary uses for vacant grounds in two Ghent neighbourhoods. The project De Site [the site, 2007–2010]1 turned the former Alcatel-Bell factory grounds 1.

De Site still exists, but Samenlevings opbouw Gent has taken over the leading function from ROCSA in January 2011.

RIET STEEL

on Gasmeterlaan into a creative meeting place. Many parties applauded the results of the project, and it was followed in 2009 by the Assurance Ambiance project, at the request of the City of Ghent and in cooperation with the non-profit organisation CirQ that had already been active in the Muide-Meulestede area for several years. Both the De Site and the Ambiance Assurance project create their temporary uses of vacant terrains in a context of urban renewal. As such, for both projects there was a covenant with the City of Ghent that made the organisation a partner in the redevelopment scheme. This agreement results in a close cooperation with the Department of Urban Regeneration and Community Work, in the availability of certain resources, and in ROCSA’s involvement in creating and stimulating support for current or future urban renewal projects. For establishing its terrain, Assurance Ambiance follows the division in quarters as it was laid out by the Department of Urban Renewal and Community Work. The size of the area and the fact that there is hardly any connection between the Afrikalaan sector on the one hand and the Muide and Meulestede sectors on the other hand, pose considerable challenges to the development of activities for the entire quarter. ROCSA is a small organisation. During this research project, the core team consisted of a coordinator, a business assistant, two project assistants and two technical sta≠ members. This team cooperates with artists and other freelancers and voluntary workers. For five years (2006–2011) the position of coordinator was held by Evelyne Deceur. When Evelyne went to work for Ghent University, Maarten Soete succeeded her for an interim period of six months. Since midNovember 2011 Ernst Maréchal is ROCSA’s coordinator. The Assurance Ambiance project was developed by three people: Evelyne Deceur (ROCSA), Olivier Provost (CirQ and Nucleo) and Xavier Cloet (CirQ). In the course of 2009 they examined the context, set up a network and laid down their outlook, objectives and methods. Two tentative interventions followed in 2010; one on the undeveloped terrain on Volkstraat (Muide) and one around the entrance of an apartment block on Scandinaviëstraat (Afrikalaan). Meanwhile, a larger project proposal was developed under the name of DOK, a temporary use for the Old Docks, by four partners; CirQ, Ladda, Democrazy and ROCSA. In time, ROCSA decided to withdraw from DOK, the umbrella organisation in formation. From that point on, the Assurance Ambiance project consists solely of project assistants Evelyne and Olivier. Xavier individually and CirQ as an organisation withdrew from the project in early 2011.

Who selects the icons?

THE PRACTICE OF ASSURANCE AMBIANCE

What is to become a « landmark » and what is to be ignored?

After the preparatory work in 2010, Assurance Ambiance focused mainly on two other locations in the quarter in 2011; the abandoned Inter-Beton plant grounds on Koopvaardijlaan (Afrikalaan) and the Loods 21 terrain on Voorhavenlaan (Muide). Both terrains were the site of a number of long-running projects. The rapid succession of coordinator substitutions within ROCSA in 2011 have left Olivier Provost as sole practitioner in Assurance Ambiance. His current activities are centred mainly on the Loods 21 site. ROCSA’s, and as such also Assurance Ambiance’s, new course under the leadership of the new coordinator is outside the scope of this research and will not be discussed.

Getting acquainted Olivier Provost (°1972) graduated in special education, but he has been active mainly as a field-worker in di≠erent settings where he often aims to bridge the gap between the social and the arts. In vzw Habbekrats’ De Fabriek [the factory] he developed creative projects with youngsters and was jointly responsible for the cultural aspects. For some time now he has been working as a community arts worker and project assistant for vzw Nucleo, a nonprofit organisation that develops a studio policy and management for Ghent artists. Olivier is well at home in Ghent’s arts houses and artistic networks and is a creative force himself. He is used to collaborating closely with artists and looking for connections and encounters in specific contexts. For Nucleo he participated in the Moscou|Bernadette project centred on the former Gustaaf Callier School in the Bernadette neighbourhood. He was also involved in projects of Nieuwpoorttheater (e.g. State of Waste, Tram 40) and of the CirQ collective (e.g. Stabilisé).

RIET STEEL

Evelyne Deceur (°1980) holds degrees in social welfare studies and in cultural management. Before becoming the coordinator for ROCSA, she was an audience and educational worker for Ghent’s city theatre NTGent. Under her leadership, between late 2006 and mid-2011, ROCSA underwent a significant change in direction. In the course of these five years several projects were developed alongside Assurance Ambiance that were all firmly rooted in the lives of the people of the Rabot-Blaisantvest neighbourhood: De Site, Made by Oya and ROCSA Singers. As coordinator she actively went looking for encounters and collaborations with residents, artists and other partners in organising projects and practices. Her profile as a go-between and a mediator made Evelyne the well-known face of ROCSA. She has built up an extensive network in the cultural and community work sectors and is well acquainted with the di≠erent municipal departments and authorities in Ghent. Evelyne is currently employed as an assistant at Ghent University’s Department of Social Welfare Studies, where she combines a teaching assignment with PhD research based on her experience with ROCSA. As a local resident, researcher and ex-sta≠ member, she is still indirectly involved with Assurance Ambiance’s activities. Xavier Cloet (°1974) is artistic director and the well-known face of the collective CirQ. In all of its projects, this collective highlights the surprising, pioneering and humorous touch. CirQ is a non-profit organisation that strives for the highest possible degree of autonomy. This it does by appealing to di≠erent sources for financing, by working nomadically, by attracting sponsors for the organisation of events, by generating return that is reinvested in the organisation itself, and, crucially, by working with a large pool of committed volunteers. CirQ basically is a unique and bold ‘community’ that refuses to be labelled. Xavier is a creative mind, a hyperactive manager who likes to see matters move quickly and e∞ciently and a man who defies any pigeonholing. He does not see himself as an artist, but even less as a community worker. As he himself indicates, he might perhaps best be described as the ‘ringmaster’ of the circus that is CirQ. Xavier knows

Do the housing blocks at Scandinaviëstraat just need a brighter colour?

As a project assistant Olivier is currently involved in both ROCSA (for Assurance Ambiance) and in Nucleo. He, like Evelyne, lives in the Muide neighbourhood.

THE PRACTICE OF ASSURANCE AMBIANCE

How does a « landmark » differ from art in public space?

the area and its residents well. For several years CirQ ran a workshop in Muide and Meulestede and they set up several projects there. Assurance Ambiance also attracts freelance artists and designers for artistic input or to execute certain assignments. So far, this list of collaborators includes visual artists Nicolas Milhé, Saar De Buysere, Wouter De Corte, Hugo Azcuy Castillo and Goran Grahovac, designer Bart Baccarne, radio producers Lorenzo Van Loon and Tom Van Gijseghem, photographer Reinout Hiel, Multimedia Design students Sarah Oyserman and Rutger Cox, musician Dijf Sanders and architect Xavier Catry. It is important to note that some people who were initially involved in the project as local residents, have since been approached for their personal expertise, such as Saar Tilleman and Kasper Jordaens (architecture), Lieven Van Holle (design) and Laurent De Bie (photography).

Research Throughout 2010 and 2011 the developments in the Assurance Ambiance project were followed closely through a number of approaches: participatory visual research, participant observation, interviews and document analysis. The objective of this case study was to provide insight into the ways practitioners experience their practice: it is indeed the community workers’ perspective that occupies centre stage in this study. The perspectives of local residents and policymakers will resound throughout the stories of the practitioners in this research, but are not a focus in it as such. The participatory visual method in case consisted of interviews that elaborated on visual material provided by the community workers. Photographs and drawings that were made in response to questions such as “What do you think is beautiful about this neighbourhood?”, “How do you experience the context of your work?” and “What are you currently doing and what are your goals?” in turn became the starting point for further discussion. The inspiration for this participatory visual methodolo≈ came from literature on visual studies, the use of photography in research (Harper, 2002; Kolb, 2008; Mannay, 2010, Pauwels, 2009; Prosser & Loxley, 2008; Wang & Burris, 1997; Weber, 2008), and Triple Self Diagnosis (Kane, 2001). Conversations and open interviews with the three community workers were complemented by interviews with six artists. Additionally, during activities and working hours, document analysis

RIET STEEL

In what follows, the reader is first briefly introduced to Assurance Ambiance’s origins and how it launched itself into the neighbourhood, and then taken along through the neighbourhood as the practitioners see it. Through photographs and quotes, the reader is given the chance to see and get to know the neighbourhood from their perspectives. The second part of this chapter describes and analyzes Assurance Ambiance’s interventions. Throughout this discussion, we have attempted to convey the chronolo≈ of events and the shifts in accents in the practice of Assurance Ambiance. Quotes and documentary images are used in the search for answers to our research questions. In the last part we will adopt a birds-eye view to discuss the practices and some areas of tension.

Into the neighbourhood Assurance Ambiance started its activities by going into the neighbourhood and meeting its residents. The two main objectives of this neighbourhood survey were, first, to interview the local residents (what is going on, what are the needs and questions, what do people feel like doing, and what are they good at?) and, second, to make the project and its ambitions known to the residents.

Should art truly render the city more beautiful? (than it really is)

and participant observation were applied. The resultant data was thematically analyzed and checked against the research questions. Investigating practices means intervening in practices. As such, it is clear that for this study sound, cooperative relations were of vital importance, implying also a mutual dependence for the success of the study. The events in the field and insights gained from them influenced the course of this research but, reversely, researcher interventions also impacted practical reflection and thus implicitly also some developments and choices made by the community workers.

THE PRACTICE OF ASSURANCE AMBIANCE

Or more transparent? (than it appears)

In the second half of 2009, the project workers went around neighbourhood events with a large aerial photograph of the area. The apartment blocks on Scandinaviëstraat were their first stop, as this part of town was least known to them. Residents, or anyone else who was interested, could mark their homes on the map and were asked about their particulars and interests. Of each resident a photograph was taken, and the data they had provided was stored in a database that was to serve as an instrument in later activities. The data was visualised on a large panel on which the photographs of the residents were pinned, grouped according to their interests and talents. In all, 362 contacts were collected this way. We started from the idea to do a parody of project development, to adopt the style of the large communication agencies involved there. Then we took our plans to the people, dressed in business suits, to rouse their curiosity. We continue this same course in our communication: yellow hard hats, yellow overalls sporting our logo, … our style references the image of project developers, road construction and so on. It makes us really recognisable. People who cooperate will also get to wear those overalls… Our business cards read Brokers of amusement. Your idea – our project. It has to stir the imagination, it should be stimulating,– not just for the local residents, but also for the city, and of course also for the developers who are already here in ‘the Muide’. Evelyne, February 2010

As a conclusion to this neighbourhood survey, its results were presented to the municipal departments concerned. A number of objectives for future activities were formulated, and some matters were brought to the attention of the city council. Throughout later phases of the project, Assurance Ambiance returned to the findings of this neighbourhood survey. It is this very

RIET STEEL

survey that has enabled them to define their field, and it still gears their actions.

The aerial photo remains very important, even now. I often return to those lists. They show our reach, our contact with our target audience, communication, directly with those people, about how you can help them along. For the expo at the Inter-Beton plant, for instance, everyone on that list was invited via e-mail or phone. Olivier, June 2011

About the neighbourhood In the context of this enquiry the project team was sent back into the neighbourhood and asked to capture the beauty and individuality of the Muide-Meulestede-Afrikalaan quarter. The images and quotes below are a thematic selection from the participatory visual trajectory and as such they show the characteristics of the neighbourhood from the perspective of the practitioners.

The old harbour area Old maps and models of Ghent show that the Muide was in fact mainly a green area, one big stretch of fallow grounds. It was the island of doom, you were hanged there. Olivier, June 2010 It supposedly is the transition from a dreary neighbourhood. All harbour areas have grown more dreary. They are shut down or just stop attracting new people, and that is what is currently in transition. That it is a trendy area now, is just because it has lots of space. And then suddenly, that will have changed and it will be – I don’t know what it will be – It will be di≠erent. These are going to be the waterside boulevards… Xavier, April 2010

Back in Oceaniëstraat, there is a police car standing in front of the inlet.

We come up with concepts of which we think “this could work”, with or without preliminary work, and then we go looking for people from the neighbourhood who we think might fit in that scheme. So in fact we build up our own networks, based on that large panel. Xavier, February 2010

The officer has found addresses in the dumped waste. He advises me not to work here, because the smell is obnoxious.

THE PRACTICE OF ASSURANCE AMBIANCE SW, Stukwerkers [a stevedoring company]. I’m just totally crazy about that logo. It’s a brilliant combination of colours. And every day when I drive out of my street I see it. And I see the history of the Muide and the dockers, the evolution, the labour, the misery… To me, these images are what the Muide really is about. When you talk with people from around here, that’s what it’s always about as well. Olivier, April 2010 I think that logo is incredibly good. And it’s so artistic for dockers, isn’t it? It reflects some of that past glory. There’s the harbour activities, but there are also just a lot of dock workers still living around here and representing that way of life. Evelyne, April 2010 In Meulestede there is still a harbour area, meaning an industrial zone, but also residential areas. Actually this is no longer permitted, legally the two can no longer be combined. But it stays the way it is and in fact the industry is spreading, seizing the residential area, like around Lourdeshoek… Things like that really can’t happen anymore. And it makes for a lot of stories, tragedies and tangles. I worked with all that before. And now with Assurance Ambiance it all comes back. Olivier, April 2010

There’s a lot of symmetry in the Muide. Lots of poles, lots of fences, lots of harbour sheds, lots of rails and a whole lot of metal. That blue crane is continually grinding metal. The metal is brought in from Russia to be ground here. Also a lot of garbage from around the world is shipped here, to the Muide, all the way up Meulestede. Olivier, April 2010

RIET STEEL

That entire area around the outport is so beautiful. With those harbour sheds. There isn’t a place like it anywhere in Ghent, and yet it’s so close to the centre. It’s also the atmosphere of that quayside that I like. Evelyne, April 2010

The port and the water, that’s the most beautiful part, isn’t it? Xavier, April 2010 Everyone who lives around here has a thing with the water: there’s the old skippers, the young people and the families doing up a houseboat, the dock workers, the residents who just love the sense of space that the water gives them, and so on… Evelyne, February 2010 There are so many grand, panoramic views here. The first day I was working on this project, I immediately went up to the roof of the tower block on Afrikalaan and made a series of 360 degree pictures of our neighbourhood. That felt so good. It was great. And that also says a lot about the area, of course. Olivier, April 2010

Whether he has noticed that there are old tracks buried in the earth? He hands me his card.

Beauty

Sint-Amandsberg district police officer We are responsible for this area.

THE PRACTICE OF ASSURANCE AMBIANCE

Here, on Koopvaardijlaan, across from Inter-Beton, by that busy corner. That is so dirty. I think this is so typical, also as a sign of the desolateness, the destruction, the loneliness. Yet there are people living there, squatters. Now they’ve stretched two wires across the street. On the photo it actually looks nice again, what with the nice weather and the light, the reflection. But it really isn’t a nice place. Olivier, April 2010

The church of Meulestede, that’s the most beautiful spot in the entire Muide to me. And I think that that little church has o≠ered so much support and comfort to so many people who have lived there, for so many things that happened there. And now all of that is just… It’s all gone, you know. Olivier, April 2010

RIET STEEL

There is a feeling that Muide-Meulestede is a ‘remote corner’. That’s actually a good thing, in the sense that the neighbourhood is a kind of self-contained entity with its own identity of which the residents are proud; but there’s also a downside: there aren’t many businesses; and the people get the feeling that to the city council it really is a remote corner that doesn’t get that much attention. There’s also a di≠erent mentality, another way of thinking that has to do with surroundings. The Muide is clearly delineated, it’s an island. And there really is a kind of island mentality. It’s surveyable, people know each other. Everyone has to use the same access roads, so you just have to run into each other. Evelyne, February 2010 Between Muide and Meulestede there used to be clear-cut di≠erence, but now they sort of became the same. Meulestede used to be catholic territory and the Muide was full of socialists. It really was that separate. Now it’s about the same, it’s one island. Afrikalaan is a di≠erent story altogether. Also physically there is no real connection, with the ring road in between. They’re also two distinct areas to work in. In Muide-Meulestede you have to find your way into a lot of di≠erent parts, whereas in Afrikalaan there are basically just those two apartment blocks and of course the desolate and remote Dok Noord area where you can do incredibly interesting things. Xavier, February 2010

Shortage All the shops that went bankrupt, you could make an interesting series of photographs on them. There are hardly any shops left. You can still tell by the facades though, where there used to be businesses. Xavier, April 2010 At the end of the weekend in Vorkstraat we went out for dinner with all of the workers and volunteers. At the Anarke restaurant, which is superb. But the next day, you can’t really go to Anarke again, can you? So yes, choices in the neighbourhood are rather limited. That is one thing that is definitely lacking in the Muide. But then again, you can’t force things like that. Just look at what happened to Brasserie P, for instance, how trendy they were, coming down here to the Muide, the new ‘coming’ neighbourhood… it turned out to be too early. Evelyne, April 2010

I wonder what he means by we. I wonder why police districts have different borders

Island

THE PRACTICE OF ASSURANCE AMBIANCE

Encounter

and what this means (for him) being responsible for an area.

A lot of things are happening, but they are happening alongside each other! That is exactly the challenge in that neighbourhood; there are shared interests, but the people don’t connect. Lucien, the municipal community worker, is doing a lot for that, but somehow it doesn’t seem to be working. Evelyne, February 2010 If you want to get to know the neighbourhood, you should go bar-hopping! De Viking, De Muide, the Welkom, the Fluvial, ‘t Sportje… The De Muide café is really well-known. Ultramodern popular. The Turks are there together with the Voorpost crew [right-wing nationalist association], it’s unbelievable! They do have one thing in common: both are extreme when it comes to drinking their beers. There are occasional fights, yes. But they take care of their own business. I’ve hardly ever seen the police over there. Xavier, April 2010

The Muide festival, that’s something you have to see. What I like so much about it is that it’s not over-organised. I think the festival is quite unique in Ghent. Next month, for instance, there’s a gig by Nicole & Hugo and Get Ready! and Paul Severs and then their hard-core fans will be shaking up on the first floor of the Buurtloods building. And all the young people are downstairs, also dancing and singing along to those songs… The popular and the trendy, somehow they connect. It’s crazy, really. Evelyne, April 2010

There are local residents who indicate that they would like some more cafés and places to sit outside. Di≠erent kinds of bars than the popular cafés, that is. An outdoor café or a bar where anyone can feel at ease. I feel confident that these p laces will come. You can see some residents starting things themselves, for instance. Like John who is thinking about opening a restaurant in the weekends. Great, let the local residents move things; they feel best what there is a need for here. Evelyne, April 2010

As soon as the weather allows it, a lot of people practically live outdoors. The live liness you get here as soon as it gets a little warmer is incredible. Neighbours having barbeques together, the kids next door from me playing outside all of the time… Evelyne, April 2010

RIET STEEL

Residents

The people you meet in the Muide, that’s still the right mix of what you’d call common people and real hipsters living among them. I do actually like that. It spices up your neighbourhood. There are also people with really typical faces. Some of the people here are quite the characters and everyone knows them. Evelyne, April 2010 This picture says a lot about the mentality of the kind of people that used to live here, but who are disappearing now, and what they are up to. Things that we don’t deal with, but that are equally important, really. Call it folklore. It’s a disappearing world. And making a poster like that for yourself and hanging it in your car, that’s just brilliant, isn’t it? Pierke 1. Olivier, April 2010

The image is also full of contradictions. The colours of Belgium, the Flemish flag and then Garage Bostanoglu. It’s a weird combination. Xavier, April 2010 Lucien, the municipal community worker, is so very important for the neighbourhood. He’s such a wonderful man. He’s involved with the people. He knows very well what’s going on and people really like him. Evelyne, April 2010

I dig the earth, rake it fresh after two hours, i write FREE on the wall.

This little car, the Rapid, that’s the Muide to me. And I see this man sitting in it as well, he really doesn’t fit in it. He just takes the driver’s seat and the passenger seat; it’s a one-man car. Evelyne, April 2010

THE PRACTICE OF ASSURANCE AMBIANCE

Initiative

The first word of a long sentence.

Neighbourhood festivals are held pretty much everywhere, but somehow Lucien and his volunteers have found a way to handle things in a way that allows them a great deal of autonomy. Where others have to cope with a small budget, and submit to that, he has set up this entire system with volunteers who help to take this on. Evelyne, April 2010 There are some really extraordinary people here, like Isabelle for instance. She and some other parents went to Victor Carpentier primary school and took it on them to create an influx of a number of ‘white children’ in this ‘black school’. She talked to the headmistress of the school and to the alderman of Education’s cabinet. She argued that it’s necessary to change the way education is organised to radically break the feeling of ‘concentration’. People like her can really create a new dynamism. Evelyne, June 2010 The City should really invest in the Bernadette neighbourhood. From now on, I’m going to repeat that in every meeting I have with the council. The Muide in fact already has some things: there’s the friends of Meulestede, we’re there with CirQ, Lucien is there as a municipal community worker, there’s the neighbourhood festival and the Quay festival, Iron Muide, … Xavier, February 2010

Take a look at this, a guerrilla garden. It’s near where I live. These people just took this bit of land, occupied it, it’s not o∞cially an allotment. But I don’t mind that, really. The garden has been there for years, these people have been cultivating it for years. You see, it’s actually wellkept and cultivated. And with beautiful gnomes. But it’s not o∞cially arranged, and I kind of like that as well. There’s a lot of open space here, and the people really do something with that. There’s the space to do something like this without it being noticed. That’s perfectly possible. Evelyne, April 2010 The residents’ association Het Eilandje a.k.a. ‘I say no to the building over of the Muide-Meulestede island’, opposes the covering with buildings of the neighbourhood. Things like that soon get a certain ‘not in my backyard’ quality. I hear that there’s little sympathy for the group, they’re a little too much outside and above things, and that’s not the best position to start negotiating. It’s a group of people who’ve come here rather recently or who’ve been here for a while but now sud-

100

RIET STEEL

denly start protesting vehemently against plans that have existed for a long time. They certainly address an important issue concerning mobility. That really is a big problem. But it’s being addressed in terms of oppositions and I think it might be hard to get things done like that. Evelyne, June 2011

The gap between the City and the local residents is enormous. Like when the City of Ghent organised a discussion night about the Old Docks project. Well a rranged and nice atmosphere, a professional communication firm had been hired. It might actually be fun, but the people immediately notice: “Right, the plans have already been made, not much left for us to suggest!” And that bothers them. Also, the timing for the construction works is so improbable, it can’t be right, people can see that. They should really watch out how they approach these people. Xavier, February 2010 They are underestimating the people. The Handelsdok Bridge is indeed a very complicated case. But you can open it up for discussion, people can handle that. So on discussion nights, this really ought to be on the agenda, that these cases are deadlocked for this reason and that. But instead what are they talking about? They present the ‘skewer plan’ [master plan designed by OMA, in which buildings and green zones alternate like meat and vegetables on a skewer], but they don’t deal with the essentials. Evelyne, February 2010 In the Muide there are a number of people who are very articulate and emancipated and who start writing letters immediately, go to the mayor or alderman, to the Council of State, they mobilise people. In the so-called cobblestone war there was a heated discussion between the City of Ghent and the residents, but not at all among residents themselves. My neighbour Terry, for instance, clearly belonged to the ‘asphalt camp’. And then there’s Dirk Valvekens of Locus who was on the ‘cobblestone side’. In the end, after a very long battle, they buried the hatchet and organised things together, like the Muide-Dakar Rally they did on the muddy field over there. Evelyne, June 2011

One week later, the waste has been collected the tracks are still partly covered.

Scene of struggle

101

THE PRACTICE OF ASSURANCE AMBIANCE Interventions in urban cracks

Problem definition

I write FEEL.

It is clear that Assurance Ambiance was not set up overnight. In response to the initial question from the City of Ghent to organise temporary uses for the neighbourhood’s vacant lots, the project workers took the time to interpret and understand the quarter. To do so, they relied on the neighbourhood’s accumulated knowledge and on the perspectives of both the municipal council and the local residents. Starting from these observations, Assurance Ambiance was able to define and describe the specific issues they wanted to address, and in which we can discern both their own perspective and others’ definitions of problems. Addressing deadlocks The issues that were thus defined focus on the relations between the neighbourhood and the city, and also on a number of dynamic processes within the neighbourhood itself. Assurance Ambiance wishes to take up a bridging function and, with a playful twist, address and straighten out the bogged down communication between the municipal services, project d evelopers and local residents, and among the residents themselves. They strive to do this from an intermediary, autonomous position that allows them the freedom to create new interconnections in a spirit of fun and creativity. Through a number of stimulating interventions, but also through an enduring process approach, the practitioners wish to create a forum where the tensions that arise from the drastic changes in the neighbourhood can be dealt with. Finally, they also wish to stimulate social cohesion in the neighbourhood and to address the need for encounter and dialogue. From spaces to places Assurance Ambiance’s approach is emphatically rooted in spatial considerations and matters of urban development. In part at the City’s suggestion, they have made the entire Muide-Meulestede-Afrikalaan quarter their work area. In it, the vacant terrains in d evelopment areas are the focal points for their activities and the places where the process results should become visible. These vacant spaces have a negative image and are often a thorn in the sides of both neighbours and policymakers (illegal garbage dumping, safety issues, illegal practices,

102

frustrations arising from delayed redevelopment etc.). The project aims to turn these spaces into actual neighbourhood places: creative meeting places. Encounters and artistic i nterventions are the two cornerstones in the process of realising this transformation. By way of temporary uses, the practitioners wish to safeguard the room for experiment. They wish to examine the potential of these terrains and their possible future meanings, and make these known. Assurance Ambiance wishes to carry out this search together with local residents and artists. By doing so, they hope to become a factor in the planned developments and to watch over the appropriation of these places by the residents. Assurance Ambiance concisely presented itself as follows: Assurance Ambiance creates meaningful places, where networks, short- and long-term projects can originate and develop. A platform is created on several levels where social and cultural evolutions can be given shape creatively and where the tensions inevitably arising from the urban redevelopment project in the Muide-Meulestede-Afrikalaan and Old Docks areas can be made visible, can be heard and discussed. Assurance Ambiance makes creative places that draw their strengths from the diversity of neighbours and cultures, participation and encounters.2

In what follows, Assurance Ambiance’s practice will be discussed by way of their interventions on four terrains in the Muide-Meule stede-Afrikalaan quarter, as chronologically as possible. In 2010 there was a rather short focus on the terrain on Vorkstraat and on the apartment blocks on Scandinaviëstraat, whereas in 2011 there were mainly longer-running projects around the Old Docks and the Loods 21 terrain.

Vorkstraat The terrain enclosed between Vorkstraat, Landbouwersstraat and Meulesteedsesteenweg has been lying undeveloped for several years. The site where 77 houses were demolished is to accommodate a residential development of Gentse Haard and Volkshaard with 61 council homes for rent and sale. The intervals between expropriation and 2. As formulated in the covenant between Rocsa and the City of Ghent, early 2010.

Walking down the street, I pass a giant truck with a rotating engine and an open door (as a protective shield).

RIET STEEL

demolition, and between demolition and redevelopment have both been extremely long. Meanwhile, the terrain has become an eyesore to the many neighbours and is plagued by illegal dumping. In preparation of a two-day event that Assurance Ambiance wanted to organise here, the neighbourhood was informed and the terrain was cleared and partly sowed with flower seeds. In April 2010 the Car and Carpet Wash took place there. In a festive spring-cleaning atmosphere, there were carpet workout sessions, continuous car washing, a neighbourhood barbeque and a film screening. Over the course of the weekend, artist Hugo Azcuy Castillo completed a mural painting on the terrain. A wellness afternoon with whirlpool baths, massages, hairdressing and manicure concluded the weekend.

For the first neighbourhood intervention after the introductory survey with the aerial photograph, Assurance Ambiance wanted to organise an event that was playful and surprising, in order to get the people onto the terrain, to warm the neighbourhood to the project and enable them to present their plans in an appropriate style. Both thematically and in terms of timing, the event tied in with annual spring cleaning, when the neighbourhood’s Turkish families wash their carpets and hang them to dry during the year’s first sunny days. The project workers actively searched for the right way to connect with the di≠erent groups of local residents. Both men and women were explicitly addressed, and also the local shopkeepers and tradespeople (greengrocers, café owners, butchers, car mechanics, hairdressers and beauticians) and organisations such as vzw Jong, the fire brigade and Buurtwerk were invited to join in. The decision to use this terrain for the project’s first intervention was inspired mainly by the opportunity it o≠ered to set up an experiment on a central site, enabling them to reach a very wide audience.

Oceaniëstraat seems to be the perfect pee break.

104

105

THE PRACTICE OF ASSURANCE AMBIANCE

In the city archives I find a picture dating from the thirties. Working men are rolling large poles into provisional woodpiles.

Why do we start in Vorkstraat? Because it is the people’s greatest eyesore. And also because it’s a kind of border territory, in-between Meulesteedsesteenweg, the lofts and better middle-class houses on one side, and the small working-class houses with a higher turnover on the other. That makes the terrain an ideal starting place… Evelyne, February 201o

Another important cue was what the terrain meant to the people of the neighbourhood: the terrain as a problem, an eyesore. The intervention was conceived to shed a di≠erent light on it: the terrain as opportunity, as a place for experiment. The experimental quality of the project lay in a first exploration of the place’s possibilities. Although it was an important issue that the event should be surprising and ‘strange’, its artistic nature was not a priority. Hugo Azcuy Castillo was invited to paint one of the blank grey walls in his familiar colourful style during the weekend. A lot of children were drawn to the wall as well and spontaneously started painting. Resulting, among other things, from a somewhat di∞cult communication, there was discussion about the added value the painting brought to the event. Earlier plans fell through. When the wall turned out to be in too bad a condition for plan B, it became an improvisation by Hugo that we hadn’t been able to prepare for. But artists were no real priority in this project. It was a very dirty terrain with a very dirty wall. No matter what was painted onto it would have been an improvement. I’m not going to speak out on its artistic merits, because obviously it isn’t an actual work of art, but I really do like the fact that it was claimed. Olivier, April 2010

In several respects, Assurance Ambiance assessed its intervention rather negatively. A number of objectives, including the artistic aspect, were not met, they felt.

106

RIET STEEL

Despite the fact that both the amusing Car and Carpet Wash and the original wellness event drew quite a crowd, there was some initial disappointment about the participation of certain communities. From observation it seemed that ‘older Muide autochthons’ were largely absent, whereas younger white middle-class residents, people from the Turkish community and children attended in large numbers. That people like to be in like-minded company was clearly felt on the terrain. The turnout was good, but it proved harder to get people from di≠erent groups to mingle. Whether this is a criterion by which to judge the success of the intervention is in fact debatable. A lot of residents came to watch the preparations for the event from a distance. Also during the event itself, several people assumed the role of spectators, observing everything standing in their front doors.

The intervention may have had the appearance of a temporary free state, but Assurance Ambiance did not simply occupy the terrain. There had been negotiations with the municipal Department of Urban Renewal and Community Work; permission was granted by the owners of the terrain, Gentse Haard and Volkshaard; there were arrangements with Ivago concerning the clearance of the terrain and with the Parks Department about the wildflower meadow. The Car and Carpet Wash required considerable persuasion and negotiating skills, but was eventually permitted, made possible and supported by several parties. Assurance Ambiance’s practice relies on networks. Not only did the contacts the project workers built up in the neighbourhood

Open space as an antechamber for the industries.

It was too patronising towards the Turks. We tried a little too hard to connect with the Turkish community in the neighbourhood. It basically wasn’t crazy enough, it wasn’t strange enough. Xavier, June 2010

The inlet forces me not to think (or rather intuitive). Intuition is a kind of thinking, it is not stupidity. (J. Stockholder)

107

THE PRACTICE OF ASSURANCE AMBIANCE greatly extend the event’s reach, relations with individuals, local organisations and municipal services were also strengthened and put to use. All sorts of volunteers and freelancers from within and outside the neighbourhood did their share to add to the success, appeal and impact of the intervention. The other side of this picture, however, is that in the course of things a clear communication about the identity of the project might become somewhat muddled, resulting in a confused image and harmless misunderstandings on the part of participants. The eye-catching logos, the faces and methods linked to CirQ, Buurtwerk’s barbeques and Jong’s goal posts were already familiar to the residents. That this was in fact a new initiative by ROCSA in collaboration with CirQ, under the name of Assurance Ambiance, was something that escaped the notice of a lot of people. That it was the start of a series of temporary occupations of undeveloped terrains, perhaps as well. It was also ROCSA’s wish, to do this together with CirQ. That’s just the way we are working now. But it is indeed important that people have a notion of what our objectives are. Regardless of who we are or what we do. These vacant lots, and us interactively occupying them together with the people, that is something we have to get across. And we haven’t been able to really do so last weekend. Olivier, April 2010

Social and spatial e≠ects of an intervention are not immediately gaugeable. In the months following the event, however, it became clear that Assurance Ambiance had sparked an interest in the terrain. They had succeeded in proposing a di≠erent view of it and encouraging new uses for it. It’s actually true that you change the identity of the place, but you do need someone who takes the lead. We’ve noticed that, even though the Muide is a rather tough neighbourhood, there are very few ‘leaders’ here, very few people who would actually venture to occupy that terrain. We can a≠ord to do that, to lead something like that. Evelyne, June 2010 I think the goal was to focus peoples’ attention on that terrain, and to encourage them to use it. And that did happen; all summer long there were activities there. We had a lot of meetings with the people of vzw Jong, for instance, because they really came up to us and asked us what they might do on that terrain. It’s strange but sometimes you really have to guide people, they would simply never do such things on their own initiative. Olivier, December 2010

108

RIET STEEL

2010 was considered a year of one-o≠, exploratory interventions, whereas 2011 was to see some longer-running presences on a c ouple of terrains. The colourful letters on the wall aside, Assurance Ambiance are no longer active on this terrain. After the Car and Carpet Wash their attention shifted towards other areas in the neighbourhood and Vorkstraat was abandoned. O∞cial word at the time was that construction work would soon commence; at the time of writing, however, the site is still as it was.

Scandinaviëstraat Rising from the rather desolate area along Afrikalaan, between railways, industrial grounds and one of the city’s busiest arteries are two large apartment blocks: the residential buildings Z weden [Sweden] and Finland on Scandinaviëstraat, also known as the Viking Towers. Together they house about 800 people from dozens of nationalities, in the middle of a very sparsely populated area. In the summer of 2010 a large mural was painted onto a long blank wall by the entrance of the Zweden block. The concept was designed by visual artist Saar De Buysere: a Scandinavian landscape in subdued earth tones entitled Straatzicht [‘street view’]. The work was conceived like a paint-by-numbers kit: the Assurance Ambiance team first painted the contours that were then filled in by the residents. Several characteristic symbols and landmarks from the area have been incorporated in the landscape and colourful dots are scattered throughout it. Apart from the mural there was also a second artistic intervention on Scandinaviëstraat: at Assurance Ambiance’s request, architect Xavier Catry built a model of the two apartment blocks that was put on display in the summer of 2011. The intervention’s basic concern, in part suggested by the Department of Urban Regeneration and Community Work, was to find a way to approach the residents of these apartment buildings, to make a change for them and in doing so get them involved in Assurance Ambiance’s activities. One thing the initial survey had shown was that there was remarkably little social contact between neighbours and that there

It is a pair of shoes and another, and another.

I still can’t believe that in those seven years that the terrain has been lying vacant no one ever thought of temporarily occupying it. But since our Car and Carpet Wash, the potential of the place seems to have become clear. Evelyne, June 2010

110

RIET STEEL

was a need for a place to meet. The gloomy blank wall that the Zweden block residents passed daily seemed like an ideal place to start building a relationship with them. The objective became to make an upgrading artistic intervention in the residents’ everyday environment that would simultaneously enable encounters.

This wasn’t the first time I did something like that with Saar. We actually thought up this concept with Stabilisé, in Ostend, with a sea view. We basically wanted to give people the view they deserve but don’t have due to certain circumstances. On Scandinaviëstraat you have the same thing, when people leave the building they just see this wall. It would be so much better if it wasn’t there, and if you could just have a view of the street and what happens there. Olivier, December 2011 In designing projects like this one I consider the circumstances and the people who live there. The painting refers to the Scandinavian context of the neighbourhood (the names of the streets and blocks) and to recognisable elements from the area. I took the grey concrete mass that is there into account and I didn’t want to create too much of a contrast by making it very colourful. The colour dots are a subtle protest against the greyness. Saar De Buysere, December 2011

Building a model of the Viking Towers was seen as a way to demand attention for these towers and their residents and to give them some import in the entire Old Docks redevelopment project. The idea for a scale-model was of course also inspired by the typical project development style. The miniature people on the model balconies reflect Assurance Ambiance’s network of contacts.3 We had the idea to bring this model along to every occasion where the Old Docks project was discussed, to just put the model on the table basically as a way to say, “don’t forget these blocks”. Evelyne, June 2011

3. The initial plan was to combine the scale-model with a project by artist Bernadette Vandecatsije, but the

model and Bernadette’s work were never integrated in the final installation.

It is a wooden board from a child’s warderobe.

We knew very few people in the Scandinavia blocks, in fact, so it wasn’t an easy location at all to get to work. We actually wanted to involve these people in the Old Docks project as well, but that doesn’t work if you don’t do something for them too. And their first concern was that something should happen in their i mmediate environment. So the mural really came about in response to a real need. Evelyne, June 2011

To construct hiding-places like the camps we used to build when we were little

111

THE PRACTICE OF ASSURANCE AMBIANCE

The intervention and installation on the apartment grounds should also be seen in the context of the plans that were made for activities in the Old Docks area. When ROCSA was still actively involved in getting DOK on the rails, both interventions were part of a process of acquainting and approaching the neighbourhood and its residents. They were an important means to communicate about and attract people to DOK. I’m really looking for a way to unite our actions and terrains, and also the people who are involved in them, in one way or another. Not all of the time, but there have to be some ‘bridges’. What is most crucial, I think, is the connection between the Scandinavia blocks and the Old Docks. It’s a mutual thing, it has to be reciprocal. There are a lot of possibilities, but you have to somehow give it some direction. Olivier, June 2010

With regard to the mural, initially there was only communication with the residents. People were invited to participate in realising the work, as the goal was to get as many residents as possible involved in completing the metres-long paint-by-numbers. Certainly due to the poor weather, but also because of the way the project was communicated, turnout was lower than hoped for. From the beginning communication about the project had been very vague, and we didn’t allow people much of a say because it’s not easy to decide on a single drawing with 800 people. There wasn’t much response, probably because things were all so vague. A lot of people thought that everyone would simply be handed a brush and that they could start daubing and messing about, without any guidelines. They thought it wouldn’t amount to much and didn’t feel it had something to do with them. Olivier, December 2011 Collaborating with the neighbourhood wasn’t easy, things weren’t really organised but that hadn’t been the plan either. Everyone could join in if they wanted

112

RIET STEEL

In this project, both the artistic concept and the procedure for its realisation were already established by the time residents were involved. This may start to explain the initial resentment and perhaps also hostility towards the project. The paint-by-numbers method, in which residents have a very limited view of the larger whole and are being given responsibility only for painting an abstract fragment, results in strictly delineated possibilities for participation. Not everyone wanted or could identify with the work or embrace it as something that enhanced their environment. The resentment concerning the mural can also be interpreted in the context of the discussion on the work’s readability. The interaction between residents and artists is always funny. According to some of the residents, for instance, the mural needed more colour. Saar had of course anticipated this with the colour dots that came in it. But explaining the function of these dots, that they coloured the whole, that didn’t really work. Which was funny. So one of the residents wanted to actually start colouring these objects. And I said, “Look, it’s your wall, you’re the one who lives here, so if you must, go ahead. Take the brush and do it”. But Saar took all the paint and the brushes, she didn’t want to leave anything behind. So I tried to move things a bit, get things going, but it didn’t happen. They don’t have the actual gumption to go ahead and do it, you see. They all talk big but when the artist says something… Olivier, December 2010

According to Assurance Ambiance, an important precondition for the success of this project was not met, which they ascribe to specific spatial limitations. I always proceed like this: I put down a table with co≠ee and cookies. And people pass by, they watch and stick around. But there, with the weather the way it was, you couldn’t do that. People rushed by to get in, no one lingered. Everything got blown away. That place is a real draught-hole, it’s not inviting. It was hell to work

but differently.

to and people were encouraged enough but somehow the residents were rather ill-disposed to the project, they didn’t trust it. Perhaps because they didn’t really know what it would actually be? Some of the residents were painters themselves and felt that I didn’t have the right to put my design on that wall, saying that they could do better as well, though I never saw anything of that. On the other hand, there were also a lot of people passing by who were impressed and were glad that the mural was there. There was a lot of debate about using colours or not, opinions di≠ered greatly on that matter. But eventually most of the residents were rather pleased with the results, I think. Saar De Buysere, December 2011

113

THE PRACTICE OF ASSURANCE AMBIANCE

I continue (IN WHATEVER) but feel that someone is standing behind me.

there. Had we been able to gather people around us, to let them help out on a piece of the wall and actually experience what the whole thing was about, that would have been a completely di≠erent story. But there’s no place there where you can meet people, and we haven’t been able to create it. The lack of such a place there is in fact one of the main complaints of the residents, and we obviously passed it on. Olivier, December 2011

The way in which the roles were divided in this intervention is telling: social and artistic responsibilities were divided. Saar De Buysere was always present and approachable during the actual painting, but it were mainly the Assurance Ambiance people who took care of communication and who tried to involve the residents. Architect Xavier Catry was given a very specific assignment: to build the model. Neither communication about this, nor the exploration of potential connections with other ideas or projects were part of his task, nor perhaps of his expertise. Despite the initial resentment about the mural among some of the residents, a lot of residents were quite enthusiastic. The painting was in part a response to a question of the residents, it has sparked some debate and made the tower blocks’ presence visible. Looking back on the mural now, and seeing that there is still not a single bit of gra∞ti on it, I’d say it’s a great success. Olivier really got wound up about it, because not enough residents participated, but everyone there knows us now. And that has created a certain goodwill. They don’t know our name, perhaps, but they know what we’ve done, there’s a context they can see us in. Evelyne, June 2011 When we finished the mural and there was a reception to celebrate, suddenly there was a journalist of [regional newspaper, ed.] De Gentenaar there. Astrid, the caretaker, had called them to show that positive things happen there as well. While we had decided not to make a fuss but keep it strictly for the neighbourhood, others had done so, with the paper and on Facebook. After that, there were also some reactions from the wider neighbourhood. People made detours to have a look. And then they also see the situation and the kind of place it is. Olivier, December 2010 As a resident of the Muide, I do remember that. The stories you usually hear about the towers are always negative, dealing with rubbish and all kinds of other problems; a place to avoid, basically. This intervention really was the only occasion that the towers were brought up in another way, here in the neighbourhood. There was quite some talk about it. Saar Tilleman, December 2011

114

RIET STEEL

With their interventions, Assurance Ambiance put the Viking Towers on the map, albeit not yet on the scale they had envisaged. Be that as it may, they have certainly been able to influence the way a certain image of the place and the residents of the blocks is established, by showing them in a di≠erent light and creating a new impetus. Whether this call for consideration of the apartment blocks in the urban development project was in fact picked up by the City and the Old Docks project developers, is yet to be seen.

Inter-Beton plant In between two buildings that recall the industrial past of the area around Koopvaardijlaan, is another undeveloped terrain. On one side is Loods 13, a former harbour shed [loods in Dutch], and on the other is the former Inter-Beton plant with its iconic yellow crane. This terrain, east of the Handelsdok, will be the first to be redeveloped as part of the Old Docks urban renewal project. The first phases of construction are set to start in 2013. Awaiting the redevelopment, the terrain was put to a temporary social and cultural use. From 2010 through 2012, DOK vzw is responsible for managing and exploiting the terrain. ROCSA was part of the project in its initial phases but later withdrew from the umbrella organisation consisting of Ladda, CirQ and Democrazy, as they could no longer fully identify with DOK’s aims. Assurance Ambiance remains a partner

He lives on the eleventh floor in the blocks, yes.

Some of the local residents first saw the scale-model in the exhibition. They loved it; astonished that even the satellite dishes were right there. They couldn’t believe their eyes. And it was also great that people were going, “oh yes, this is where I live… hey, there’s someone on my balcony… ah that’s right, I once put my name down…” Evelyne, June 2011

RIET STEEL

of DOK, although there have yet been few actual collaborations. In the project Ghent-North in Multi-Vision and 3D, radio producer Lorenzo Van Loon collected stories about the Old Docks for Assurance Ambiance; memories, current uses, utopian visions and urban development plans. He did interviews with local residents, former Inter-Beton employees and urban developers. The result was a mobile multimedia installation: a portable case containing an mp3player with an audio montage of the interviews and a View-Master with stereoscopic images of the area. The work was a collaborative e≠ort by Sarah Oyserman, Lorenzo Van Loon, Goran Grahovac and Assurance Ambiance with further contributions by Wouter De Corte, Reinout Hiel and Dijf Sanders. Part of the installation was integrated in a website designed by Klaas Ruysschaert, where the stories can be heard: www.rocsa.be/gentnoordinmultivisie. The multimedia installation was the showpiece in the exhibition Assurance Ambiance organised at the Inter-Beton plant in June and July 2011. The exhibition presented an overview of Assurance Ambiance’s activities, with impressions of completed and planned projects and reflections on the area by third parties, including one by Laurent De Bie on the Straatzicht mural and the video installation Oceaniëstraat recto/verso by Elly Van Eeghem. The space under the Inter-Beton concrete plant was first used as an exhibition space in late May 2011. It was stripped, emptied and painted first, by six young people counselled by De Werf vzw, a centre for personal development counselling, who were assisted by ROCSA’s technical sta≠. The expo was a way to show the state of a≠airs, what Assurance Ambiance was about, and at the same time it was a mixed lot of work by people who reflected on the neighbourhood or on elements of it. It’s something you present in order to stimulate other, new things. It would be a pity to see the exhibition as an end point. That is how we got the idea to stay open during the Ghent Festivities and approach locals to assist us. We did, and were able to get some people involved. Evelyne, June 2011

In collaboration with DOK a preview was organised for the local residents. Apart from a visit to the exhibition, the residents were also o≠ered a tour of the site on a little train and were introduced to DOK’s plans. The same night was the o∞cial opening of DOK and practical arrangements regarding the exhibition preview had been made in consultation between the two organisations. DOK thus adopted

He and his daughter will celebrate New Year’s Eve together again like they always do

116

117

THE PRACTICE OF ASSURANCE AMBIANCE

in her apartment on the ninth floor out front, the best view on the city’s fireworks.

Assurance Ambiance’s idea to use the Inter-Beton plant as a gateway to the terrain, as local residents identified more with the plant than with the rest of the site. Communication went mainly through the websites of DOK and ROCSA, Facebook and announcements in neighbourhood and city magazines. It also became clear that on some accounts DOK and Assurance Ambiance held opposing views. I’ve always felt that neighbourhood events shouldn’t be separated from an opening. So I actually opposed a ‘private view’ for the neighbourhood, because to me that’s not a preview but a special treatment, and that sends a di≠erent message. Evelyne, June 2011

Assurance Ambiance was relatively pleased with the exhibition’s turnout and received a lot of positive feedback on it. The neighbourhood varnishing event was attended by a lot of local residents, muni cipal o∞cials and people who were in one way or another involved with the project. Our aim for the exhibition was to extend our reach. Organising a community expo isn’t simple at all. It had to be very personal, recognisable and accessible. And we actually succeeded in all that. Olivier, June 2011

Ghent-North in Multi-Vision and 3D was conceived as a long-term project in which stories were collected concerning past, present, future and utopian views of four sites Assurance Ambiance wanted to work with. These sites are Vorkstraat, the Old Docks, Loods 21 and the vacant terrain on Goedendagstraat (Meulestede). After a brief exploration of stories about Vorkstraat, it was decided to start in the Old Docks quarter and to focus on the concrete plant and the surrounding area, and to turn to Loods 21 afterwards. We started with Inter-Beton, because we were also involved in the DOK business, and because we felt that our activities would catch on better there than around Loods 21. It was in fact our initial idea to work with the entire Old Docks area as a whole. The advantage of a landmark is of course its recognisability. Old Docks means very little to the people, but once you mention the yellow crane or Inter-Beton, you can connect, it’s a clear point of reference. It’s a symbol, it has a symbolic value that gives the terrain a certain identity, making it an actual ‘place’ instead of an anonymous space. Evelyne, June 2011

118

RIET STEEL

A multimedia scale model was first considered as a way to integrate and open up the layered amalgam of stories and images. A model as the medium for a large quantity of material involved a number of challenges concerning both the contents and the technical aspects. As such, the Assurance Ambiance team assumed that the project would become a collaborative work with the indispensable assistance of several experts.It is striking, however, that the expectations of the Assurance Ambiance team members were not necessarily similar, nor were their attitudes toward the experts and artists involved; an issue that was the subject of internal debate as well.

We are looking for someone who can get these four stories into the model. Of course these people also get a say, because in some areas their expertise is simply greater. But we guard over it that it fits within the overall concept. We manage the content. Xavier, June 2010 When you bring in an artist, you expect this person to contribute a certain view, some fresh input, something you hadn’t thought of yourself. We expect some kind of surprise, some added value in any case. Evelyne, June 2010 It’s all a matter of matching the right people and making sure this yields something interesting. Olivier, June 2010

– What does these words mean? – Can you read them?

People talk about the peacefulness of this terrain now. While it used to be bustling, it’s become a kind of pause. People seek that out, they come for some peace and quiet, to take a break. Olivier, June 2011

– Feel free to act and to proceed in whatever … He says: you make.

119

THE PRACTICE OF ASSURANCE AMBIANCE There was an initial collaboration with radio producer Tom Van Gijsegem in a first stage, but the project really started to take shape once Lorenzo Van Loon got involved. His interviews with people connected to the area became the foundation for the multimedia installation. Under the supervision of Wouter De Corte, visual artist and lecturer at School of Arts, a number of students in multimedia d esign conceptualised a suitable format for the large quantity of material. It was student Sarah Oyserman who developed the concept of the mobile installation. The assignment was to design something, to come up with a practical solution or exhibition format that could hold all the data. The atmosphere of that place and the stories really spoke to me. I went along in the whole project developers idea, and I wanted to let people be project developers themselves for a moment, by giving them this briefcase. The View-Master is a reference to the past but it also gives you the feeling of looking at the landscape through binoculars, except you zoom in on pictures from the past, on images of the place, on anecdotes. It was also my intention to make this an individual experience. Sarah Oyserman, December 2011

In the realisation of this project, it is once more striking how strongly Assurance Ambiance relies on networks. Its method consolidates existing networks and simultaneously creates new ones. By working on the mural together with the residents, Lorenzo was able to make his way into the Old Docks area. He went up to people from the Scandinavia blocks, he even took some of them to the Inter-Beton site. With some of them he didn’t succeed, but he certainly extended the group. Every time again, it’s important to take people from one project to the next. With De Site it was from allotment gardens to a textile project. In this case it’s from painting a mural, over conducting interviews, to people suddenly opening an exhibition. That’s something that evolves along the way. Evelyne, June 2011

Whereas initially it had been the intention to give the local residents an active part in the realisation of the project, their contribution was eventually limited to supplying the stories. In working on the stories, however, the team did look for ways to make sure as many people as possible could identify with them and to support the stories with relevant images.

120

RIET STEEL For the scale-model it was definitely also the intention to give the residents a place. It’s really our intention to give those recurrent details from the interviews a particular place and to make them personal. So that people can identify with the results. Olivier, June 2010

I say: you do.

The people involved are rather satisfied about the end product. The integration of stories and images, linked to an individual experience and the panoramic view all combined very well. The installation can be interpreted as an invitation to the public to take the time to carefully reconsider the place, by seeing it in a di≠erent light as they peel away several layers of associations, history and meaning. It has become an attractive, meaningful and accessible result of an exploration of what the place stands for, a result that also shows the importance of taking these meanings into account in devising future functions for the site.

A number of important artistic decisions that influence the listening experience were made by others. The choice for the View-Master disks, for instance, was incredibly important for the sound. The View-Master is a symbol of rest to me. People got the chance to quietly sit down and just listen. On the radio, you hear less and less talking, and ever more music. Speed and activity are predominant, instead of relaxation. The still image of the View-Master inspired utter concentration on slow sounds. The View-Master created a kind of alternate reality to me. People were in the Inter-Beton neighbourhood, but because of the View-Master, they were simultaneously in a completely di≠erent place. A pseudo-environment of still images and sound arises. Lorenzo Van Loon, December 2011

Then he continues on how much waste there is how a few weeks back, they even dumped a bunch of computers.

121

THE PRACTICE OF ASSURANCE AMBIANCE I think that this was a very successful community arts project. The conclusion I draw from it is that urban redevelopment, this megalomaniac Old Docks project, has a huge impact on people. They are concerned about it, much more so than the City realises. What matters to them is the way they live here, the way they see this place. The fact that so many people want to turn this place into an archaeological site also shows that there’s something that needs to be passed on. This is about remembering and not being forgotten. It’s not just about this place, but also about them: that they are not forgotten. Olivier, June 2011

Assurance Ambiance hopes to be able to bring the accumulated knowledge and experience from this project to Loods 21, where they envisage a new chapter or a new edition of Ghent-North in Multi-Vision and 3D. The connection between the Old Docks and Scandinaviëstraat areas is also an issue that remains open to further commitment.

Loods 21 Loods 21 is the name given to the terrain where harbour shed number 21 used to be. It is a vacant lot in between the renovated Loods 22 and the stripped Loods 20. The City of Ghent wishes to put the terrain to a new use as an events area. This decision is part of the extensive urban redevelopment project De Nieuwe Voorhaven [New Outport], but it will be several years before further details and the actual realisation will follow. In the spring of 2010, a large billboard was put up on the empty terrain. The board, a remake of Helmut Smits’ work City Tree (Electrified 2010), is another reference to the project developer-style ‘corporate identity’ and is meant to announce Assurance Ambiance’s activities to the neighbourhood. It was still there in late 2011, without any message or announcement on it. In late 2010 Assurance Ambiance moved into the former gatehouse to the side of the terrain on Voorhavenlaan through an agreement with the City. That same winter they used flyers and addressed people to launch a call for the local residents to design and realise a playground and hangout under the guidance of designer Bart Baccarne. A group of young creative residents responded to the call and, after a lot of brainstorming, turned an old silo from a nearby timber yard into a rocket ship. Also assisting in the realisation of the raket [rocket] Tetanus I were youngsters counselled by De Werf. Now, about six months later, the kindergartners of Freinet

122

RIET STEEL

The decision to set up activities on the Loods 21 grounds was inspired by two issues. First, there was Assurance Ambiance’s conviction that this empty space could well provide an answer to the need many local residents formulated for more meeting places. A lot of young parents complained about the lack of places where they could relax and play with their children. The Voorhaven park between Londenstraat and Voorhavenlaan, adjacent to the Loods 21 site, it must be added, had been lying undeveloped for several years, waiting for redevelopment. The dilapidated terrain was generally seen as unattractive, dangerous or simply unfit. A second consideration was that Loods 21 is a site calling out to be used in some way, because of how it was labelled an ‘events area’ in the urban planning design but without any further, concrete plans for it being specified, although it is seen as an important element in the urban redevelopment project. Organising a temporary use for this site was thus seen as an exploration of and an experiment with the possibilities o≠ered by it, with the overall objective to be able to influence and determine the eventual use of the events site together with the local residents. The terrain is also calling out because of the conflicts and tensions that surround the plans for the neighbourhood, as is evident in the New Outport project: legal struggles over cobblestones and asphalt, discussion about the protection of the industrial heritage characteristic for some parts of the neighbourhood, frustration about delays and protracted construction, debate about the use of the former harbour sheds, and conflicts of private and public interests. Loods 21 may appear deserted, but this is decidedly the calm in the eye of the storm. For this very reason, an intervention on this site necessarily entails taking a position. As such, when Assurance Ambiance communicated its plans for the terrain to the City and to the local residents, a number of touchy issues arose. Before being able to get to the actual work on the terrain, the project team first

I say: I know. He says: I saw you.

school De Loods also joined in and the rocket is being finished. In late 2010, Paris-based conceptual artist Nicolas Milhé was invited for an artistic intervention on the terrain that was to stimulate encounters. He developed the concept of a wooden pyramid, to be called BAR. For the concrete realisation of the concept, Milhé is assisted by architect and local resident Saar Tilleman. The wooden pyramid is set to be built in early 2012, in collaboration with Condenz, a nonprofit trainee project for semi- and unskilled school-leavers.

124

RIET STEEL

There are some very influential groups in the Muide. It was always our intention to bring these groups together and take a common position in the issues of urbanity with its problems and interspaces. We want to make Loods 21 a nice place. A place with positive connotations where you can bring residents together and let them talk to the City about all those problems in the Muide. Olivier, June 2011 We can tell that it’s very important to the City of Ghent that we develop activities on Loods 21. On the other hand we also feel how sensitive the entire issue is in the outport neighbourhood, like with the cobblestones. The City has to be very careful in how they go about things there. And that we are in fact working for the City, makes it very delicate as well. For instance, people were really worried about our plan to use the terrain to address certain problems in a playful way. We wanted to organise a City Monopoly, a big game where residents, aldermen and policymakers were cast in the setting of a locally inspired board game. They were afraid that we would pass by too many people, or harass them. Evelyne, December 2010 You saw that when we talked to people about our plans for Loods 21, their reaction was “We’ve been trying for so long to make a deal with the City, make things move, and it didn’t work. So do what you like, but…” They didn’t believe in it and were reluctant to join us. They may have been okay with what we wanted to do, but they didn’t think it would work. They didn’t think anything would work. Olivier, December 2010 What we didn’t know at the time is that two project developers who are working in the neighbourhood, used to be business partners but had a falling out. One of them is developing Loods 20 and the lot next to it, and the other one is taking on Loods 22 and Loods 23. And there we were, in the no man’s land between them! Evelyne, December 2010

– But what are you doing here? – I am building something.

made a tour of the stakeholders, municipal departments and aldermen concerned, in order to get a green light and the autonomy to start the project.

125

THE PRACTICE OF ASSURANCE AMBIANCE

– Is this for a project? – Something like that, yes

While Assurance Ambiance is dreaming up a rocket ship with a group of residents and a designer, however, the Voorhaven park is being redeveloped. The park’s design (dating from 2004) also includes play and meeting places and by the time the rocket touches down on the Loods 21 site, the park is about finished. This seems to eradicate or at least lessen the need that was one of the main incentives for a Loods 21 intervention. What that place needed was in part provided by the City. A meeting place, a playground, a place where you can hang out, chat and have a barbeque, the City built all that, really. One moment we were thinking about a kind of auditorium, where you can sit high up, and then suddenly that appears right next door. It becomes harder then to keep it concrete… Bart Baccarne, December 2011 When a park is laid out adjacent to that terrain, you obviously can’t ignore that. But if you had a well-functioning operation on Loods 21, you could also take that along into the park. I see Loods 21 as a zone for experiment, it gives us the opportunity to set up all manner of things that don’t necessarily have to stay on that site – which is impossible anyway, in the long run. I actually want this project to settle in the neighbourhood. Evelyne, June 2011

The call to design a place to hang out and play attracts a group of young, white, highly-educated local residents, many of whom have young children. A lot of them are DIY renovators or even designers and architects. The group with whom the team brainstorms, designs, works and builds is rather select, and remains that way for an entire year. Not only Assurance Ambiance, but also the participants stress the importance to open up the project to a larger audience. Assurance Ambiance has many talks with residents and local organisations like vzw Jong and community health centre De Sloep, inviting them to start parallel groups that can come together at di≠erent times. Despite these e≠orts, opening up the group and extending the project’s reach remains an important challenge. Which is strange, really, because the need for a place like that was also expressed by a large part of the community, including immigrants. We communicated our invitation much more intensively to them than to the people who did respond to it. Apparently it scares the people o≠, maybe because they are less articulate than the others? They really haven’t given it a chance yet. I still believe that if we succeed in making it a nice place, that we will be able to transcend this. Olivier, December 2011

126

RIET STEEL

I think that the vagueness of the question kept people o≠. I think that if it had been more material, as in “We’re building a pyramid, will you come and help us?”, that they would have come. It was a cerebral question. Everything in the neighbourhood is very accessible for the young, trendy people who live there, and they are present everywhere. You see the same people everywhere. When I was introduced to the project, I thought, “I want to do something for the neighbourhood”. But I knew in advance who else would be there, and that’s pity really. Because it’s always the same group of people, it’s hard to attract other groups. Saar Tilleman, December 2011

Notwithstanding the select turnout during the conceptualisation and realisation work, Assurance Ambiance receives very positive feedback from non-participating residents. They seem to be watching the proceedings from a distance, waiting to see whether it can also become a place for them. Assurance Ambiance believes in a certain slowness that is essential for enduring processes, but at the same time feel that one cannot just sit around and wait. It really takes time to let something like that develop. I talked to the people from the fire station across the street, for example, and they are really into it, they think it’s great that this is coming there. But getting away on a Thursday night, or a couple of hours in the weekend? These people don’t have the time, those are the only moments that they have with their children, they can’t get away then. It’s not easy, but I’m confident that things will work out in time. Evelyne, June 2011

The group has brainstormed and fantasised many evenings about what they wish to do with Loods 21. The in-crowd nature of the group’s composition also seems to have a restraining e≠ect within the group at times; everyone counts on the initiative and skill of the others. Brainstorming takes a long time, plans become ever more impressive and utopian, until there are repeated calls for action.

a construction project.

The di∞culty that was experienced in opening up the group suggests a number of obstacles that hinder a wider participation. A first obstacle might be the nature of the call that was launched: it was vague, open and in a sense also intellectual. The presence of a autochthonous, highly-educated group might be another barrier to residents who are not part of this specific group. After all, the project is being led and as such also appropriated by a certain group.

127

THE PRACTICE OF ASSURANCE AMBIANCE I’m a bit at a loss, as to what is happening. It may sound pessimistic, but it’s just a fact that it’s a lot easier to get these people to come together on a Thursday night to have some beers and talk big, than it is to get them together on a Sunday morning to roll up their sleeves and actually do something. On the other hand, I know the context. It’s a strong group of people, but they are also people who are under quite some professional and personal stress. But I still think it’s an interesting group to work with. Olivier, June 2011

Two more words.

Bart decided to intervene. Everyone just goes on, dreaming, inventing, quite megalomaniacal. On moments like that Bart is a kind of coach, like myself. He stays “Stop” in time and tells them all to take a couple of steps back and to think about how what they’re proposing can be realised. To keep the project within some boundaries at least, because otherwise they’d probably want to build a real rocket with an engine, that can lift o≠… Olivier, June 2011

From what is happening on the site, it can be argued that its public nature has indeed been activated by the rocket’s landing. It appears to have become a place with a distinct identity. The space has become a place. Once the rocket was there, it was also noticed by a completely di≠erent and not unimportant group of neighbourhood residents: a group of kindergartners of primary school De Loods (some of them the children of rocket-builders). They founded a ‘rocket club’ and are working on a project, collecting ideas for finishing the rocket. Assurance Ambiance is looking for a way to give the children a more important role in the project and to make sure it also becomes their rocket. The terrain and the rocket, the little that we do there has a certain allure. It’s an object that fires the imagination, it attracts the young and the old. There once was a family celebration held there, people use it as a meeting place or as a stop during their walks. I would really love to keep it a kind of youth or children’s project, collaborating more with Centres for Part-Time Education, vzw Jong and the schools. Olivier, June 2011

RIET STEEL

In the spring of 2012 a pyramid will be erected on the same terrain where the rocket is. Whereas the rocket was the result of a participatory process in which a range of ideas and a search for materials from the area led to a collective creation, the pyramid’s genesis was completely di≠erent. In this case as well, the installation’s origins lie in a question or need experienced by the local residents, but the conceptual answer to this question was formulated exclusively by the artist. His initial idea was subsequently checked with a number of residents and partners and was then transformed to fit the neighbourhood context. This adaptation and filling out of the original framework is handled mainly by Assurance Ambiance and Saar Tilleman: they relate the pyramid to its surroundings and neighbours. To do so they go looking for materials and manpower from the neighbourhood, to make the pyramid firmly embedded in the local context. We asked Nicolas Milhé a specific question. We told him that there was a need for a meeting space, and that we thought we had to build something that commands the neighbourhood’s respect, some kind of symbol, a landmark, that shows that it’s meant for everybody, and above all that it is recognisable to all the di≠erent cultures and nationalities that live here, without really pointing in one direction. In response to that question he came up with the pyramid concept. Evelyne, June 2011 It seems a missionary structure, referring to colonial architecture. An a ustere wooden construction that could have been built by colonists. Its form has a m ystical aspect relating to a Masonic temple; even so, it has the form of an E≈ptian mortuary. And yet it is a bar, where anything can happen, so it adds a decadent dimension to it. It is a mix of very strong symbols meeting each other, p rovoking dynamics and colliding. That is what makes this work interesting for me, the clash of these di≠erent symbols. It invites the people living here, the pyramid might or might not annoy them. One person may find it a disgraceful project, another may call it sublime. For me it’s the same. l’ Art et de la poesie, ç’est de la politique. The fuss the pyramid will generate, that’s what intrigues me. I hope it can become a kind of urban legend, a rumour that spreads, till everyone knows about a pyramid in Ghent… Nicholas Milhé, December 2010 We got to the actual construction phase only recently so things still have to find their course, but I think that everyone involved really believes in it. I hope and believe that it will also appeal to the imagination. On account of it being a shelter, all kinds of things can happen there. It would be marvellous if weekly, repetitive things can take place there, but also that when someone says, “Hey, I’m looking for a place to throw my birthday party”, that that’s possible as well. If it becomes something like that, I think it will be firmly rooted. Saar Tilleman, December 2011

That same Land Cruiser again, that drives up and down the street and slows down.

128

129

THE PRACTICE OF ASSURANCE AMBIANCE

– What are you doing? – I am writing words on a wall.

It would be wrong to work with an artist and simply plant his concept there without checking it with the neighbourhood or without making use of the neighbourhood’s strengths. Also in the execution of the project it would be very conceited if the artist wanted us to just work with any construction firm. No, we want to work with the social economy centre around the corner and we’re talking to a school to see how we can do this together. That is a very typical way of working for ROCSA, simply bringing together as many people as possible from as many di≠erent groups as possible to let them create something together. Evelyne, June 2011

The pyramid’s design was scaled back from 196 to 99 square metres and will accommodate about fifty people. Both the rocket and the pyramid are quite large and will catch the eye. Both can also be seen as landmarks, even if they are very di≠erent not only in appearance but also in their artistic and social intentions. The rocket is a symbol, it’s a value, something that helps to define and characterise the place. It’s ours, and the people who live there recognise it as theirs as well. And it’s very obvious that it’s di≠erent, it doesn’t look perfect, and that’s good. Because it was made by people. The rocket is a symbol of activity, of the people there. Bart Baccarne, December 2011 Everyone wants to paint the rocket in red and white chequers, like Tintin’s rocket ship. But I think we should definitely not do that. It shouldn’t be a rocket ship, it should be a silo that looks like a rocket. It has to appeal to the imagination… Olivier, July 2011 To me, personally, the rocket is as artistic as the pyramid, whether it’s done by an artist or not. I think that’s exactly the beauty of it, because the rocket will be even more of a work of art than the pyramid; the pyramid will be experienced as a kind of shelter or cabin, whereas the rocket, you walk around it, you look at it. The rocket is activating but it doesn’t have a function of itself.

130

RIET STEEL

Once the pyramid will be finished, the relation between the two landmarks will have to develop along the way. Still the possibility remains that the relationship will be a troubled one, for they were conceived and designed separately while they will end up side by side on a single terrain. Nicolas Milhé was not involved in the process that yielded the rocket, and the rocket-builders had no say in the design of the pyramid. Only Olivier, Evelyne and Saar were involved in both processes. Although both constructions came about in response to a very similar question, there has been very little reflection on the relation between them. What is very clear, on the other hand, is that Loods 21 will be a zone for experiment, where it is possible to launch and try out ideas and to examine the dynamics they stimulate. The link between the pyramid and the rocket is still unclear. They are two very di≠erent objects. That is why I think it’s important, for instance, that the rocket shouldn’t be painted, because like this it blends in with its surroundings better, with the sheds, so that it really belongs there. And that the pyramid really becomes the one exception to that, it has to remain separate from the rest. The only object there that isn’t quite right. And that’s good, for a work of art, something should be o≠, a work of art has to cause contradiction. Olivier, June 2011

– Yes, but what do they mean? – Can you read them? (Haven’t I had this conversation already?)

I also think that the pyramid will be an easier way to involve a group of people that we haven’t been able to reach yet. A pyramid is a very universal shape. Its purpose hasn’t been defined, it wasn’t conceived for card-playing afternoons or to exhibit art, but it can be used for all that. It may become a clubhouse, but not really for one club. Saar Tilleman, December 2011

– Those words in red are unreadable. Feel free to act … He starts laughing.

131

THE PRACTICE OF ASSURANCE AMBIANCE The pyramid is such an interesting project that not only the local residents and the artist are enthusiastic, but the City as well. The department of Community Work is behind us, but apparently the department of Urban Planning is enthusiastic as well. They made that very clear when we had a meeting about the permits for the pyramid there last week, and also during the exhibition in the summer. They encouraged us to work out the design really well, mobile and firm, so that if we can prove the pyramid’s function, it could be made permanent, there or somewhere else in the neighbourhood. Olivier, July 2011

Over the last two years a lot of deliberation and discussion have gone into the activities on the Loods 21 site. Not all the aspects of the operation could be presented here in detail. Looking back on the activities on the site, though, a certain shift can be discerned. The first plans were explicitly conceived to address the deadlocked communication and di∞cult relationships between the City and the local residents and between residents, and to playfully open up the situation and make it visible through a game (City Monopoly). This plan was abandoned and it was decided to focus on constructing a creative meeting place, in an intervention that relied heavily on design and spatial aspects. The shift seems to suggest that a ‘softer’, more gentle approach was chosen, an approach that was somewhat toned down. Even though designing and realising the two landmarks has clearly been able to infuse the undeveloped terrain with a certain dynamism, there are still a number of challenges waiting to be addressed in order to make Loods 21 a place for all the neighbourhood residents.

132

RIET STEEL

In the preceding pages, we have analyzed Assurance Ambiance’s interventions on a couple of terrains, focusing on the objectives and methods of the community workers. This analysis aimed to do justice to the complexity of the project practice by elucidating some of its aspects, conveying a nuanced outlook and also by showing the challenges and dilemmas it faces. That our research focuses explicitly on the perspective of the project workers, is highlighted in the text by the ample use of quotes that enrich and support the overall picture. In the following we will elaborate on some issues, assuming a somewhat more distanced position to reflect on Assurance Ambiance’s practice as a whole and to formulate a number of challenges for the future.

Profile The identity and name recognition of Assurance Ambiance have thus far been somewhat complicated by several elements, such as the fact that it is part of ROCSA and yet has a very distinct style, the changes within the team, and the attitudes of other neighbourhood actors. Assurance Ambiance’s interventions each had a very individual character, and the importance of creating a unifying, coherent profile for the project should perhaps be reckoned with more in the future. The thematic project developers style adopted by the team explicitly positions the project in the context of urban redevelopment, starting from the local residents – “your idea – our project”-, but is combined with the playful name Assurance Ambiance that stresses mainly the fun aspect – “brokers of amusement”-. Both aspects give rise to di≠erent expectations and convey somewhat di≠erent goals. Neither can we consistently recognise them both in every intervention. Whereas the festive and cheerful nature was evident in the Car and Carpet Wash, it was much less so in the other interventions, such as the Scandinaviëstraat scale-model and the Ghent-North in MultiVision and 3D installation. The combination of the two aspects reflects the collaboration of ROCSA and CirQ who have each brought their own outlook, methods and style to this joint project. Where ROCSA prides itself in taking the residents’ perspectives as the starting points for their actions, CirQ’s actions and happenings are often carnivalesque in nature and contain large doses of humour and entertainment. As such, it may hardly surprise that since Xavier’s leaving

When you write that, everyone thinks they can just continue dumping waste. (No, I haven’t had this conversation yet.)

Practice as a balancing Act

– Maybe, yes. To me, it is double.

133

THE PRACTICE OF ASSURANCE AMBIANCE and the end of CirQ’s involvement in Assurance Ambiance, a notable shift in accents and choices has taken place. Assuming the position of brokers of amusement suggests a playful and noncommittal attitude that at first gives rise to questions concerning the reflection of neighbourhood issues and the critical role of practice. By stressing this playfulness so explicitly, however, the project workers also succeed in drawing the necessary attention to connect with some of the neighbourhood issues, enabling them to take up a critical stance on the dominant discourses concerning urban development. The image of project developers – “your idea – our project” – e ntails the risk of the project team directing their neighbourhood interventions too strictly. This was partly the case in the mural and is certainly a risk in the realisation of the pyramid. For we have clearly seen how the impetus for an intervention was most often a need or complaint from the local residents, whose role and involvement, however, was in fact rather limited in the conceptual and spatial elaboration of their initial question, except in the instance of the design and construction of the rocket.

Management and development A tension that has manifested itself throughout the two years of Assurance Ambiance activities, is that between running a site and developing an organisation. Assurance Ambiance withdrew from the DOK project because of the fact that DOK mainly presents itself as manager and programmer for the site, a number of own initiatives aside. Assurance Ambiance considers running an events site neither as their objective nor their task, as it does not fit their socio-artistic outlook. Yet they do not necessarily shy away from the role of managers either (for instance, ROCSA managed De Site). The Loods 21 terrain and the interventions there invite to be managed. If, for instance, the proposed BAR is indeed installed at the pyramid, it will of course require a manager who is responsible for its functioning, who keeps the initiative alive while safeguarding it from derailment or misuse. Assurance Ambiance has not yet decided on the role it will take up in this matter, and what roles it sees fit for local residents to take up. Taking up a clear stance and communicating it univocally to the residents, community organisations and municipal services is perhaps crucial for the Loods 21 activities. Focusing too strongly on managing the site may entail

134

RIET STEEL

the risk that, through their definition of the terrain and its possible uses, Assurance Ambiance’s influence in deciding which, and whose, processes of appropriation are allowed to unfold becomes too decisive. If Loods 21 is indeed to become a place of and for the entire neighbourhood, it is important to find the right balance between a continuous active presence on the terrain and a loosening of one’s grip on it in order to keep it open to residents’ future initiatives and appropriations.

The initiatives taken by Assurance Ambiance in developing its activities are very diverse in nature; from short-term projects to organising activities related to a specific urban crack. The Vorkstraat terrain was the site of a short-term project before it was abandoned again: after the event the terrain was left the way it was. Despite its central location and the issues surrounding the terrain (an eyesore to many of the neighbours), Assurance Ambiance decided not to develop a long-term presence there. The intervention that was initially seen as an experiment and a first exploration of the site’s potential, could afterwards, when it became clear that it had sparked a renewed interest in the terrain, be interpreted as an invitation to initiative and appropriation. The Scandinaviëstraat intervention was also one that largely ‘happened to’ the local residents. They were invited to take part in it, but the direction of this artistic intervention was mainly determined by Assurance Ambiance. Although the mural landscape was at one point finished, Assurance Ambiance turned out not be finished with the place. The project can thus be seen as the start of a long-term commitment to the blocks’ residents and as a possible onset of an enduring on-site presence. The context study of the Inter-Beton plant was less visible on the terrain itself. The presentation of the multimedia installation was preceded by a slower process taking place in the homes and o∞ces of the people involved. The concrete plant was the inspiration for the project and was used mainly to host the exhibition that concluded and crowned the project. As DOK manages the entire site and the concrete plant can be used for di≠erent kinds of activities, Assurance Ambiance cannot take over or claim the plant on a long-term basis. This accounts for the fact that it is much harder to develop an enduring presence here. Even though the Ghent-North in Multi-Vision

I could add I (feel) or YOU (feel).

Presence and projects

He says: I hope it will rain soon then your words will be erased.

135

THE PRACTICE OF ASSURANCE AMBIANCE and 3D project around the Inter-Beton plant is concluded, some elements and experiences from it are taken along to other projects. The activities on the Loods 21 terrain reveal a di≠erent approach; here Assurance Ambiance does try to develop an enduring presence. They have succeeded in establishing a niche for themselves there; not only do they have their own building, they also have the City’s permission, and even request, to set up activities on the terrain. The interventions of choice appear to be architectural ones that claim and redefine the site. These spatial interventions were conceived to encourage encounters, diversion and dialogue and, thus, to enable and support a well-functioning presence. Here, Assurance Ambiance also explores the idea of entrusting the ‘management’ of the terrain (in part) to the local residents.

Temporariness and durability Temporariness and durability need not necessarily be conflicting features, but they often are. The interim nature of the urban cracks in which Assurance Ambiance is active, wedged as they are between a demolished past and a prospective future, is a challenge to the ‘temporary uses’ that the project envisages. This temporary nature prompts a creative practice, a methodolo≈ that characterises Assurance Ambiance. Every construction they devise is either sectional or mobile, and reusable materials are tracked down in the harbour area to limit the project’s ecological impact and financial costs. The project organises temporary uses for selected terrains, notwithstanding its ambition to stimulate an enduring appropriation of these sites by the local community. A statement is made and certain problems are addressed in order to establish enduring results for the neighbourhood and its residents, but at the same time it is impossible to set up long-running processes and make long-term plans as the agreement with Ghent’s municipal council is discussed and extended on an annual basis. Some of the interventions are transient in nature and hard to turn into durable projects. Nevertheless, a brief temporary occupation of a site can have a lasting e≠ect in ways that are not immediately apparent. The Car and Carpet Wash, for instance, proved to have e≠ected a new image for the undeveloped terrain and inspired in several groups and organisations a more active use of it. It did, on the other hand, prove harder to take the communities whom the Car and Carpet Wash

136

RIET STEEL

had succeeded in involving, along to other activities or projects. In other words, the strate≈ to temporarily focus on di≠erent sites is confronted by the challenge to create and sustain durable relationships between the interventions and the people involved in them.

Assurance Ambiance was founded by ROCSA in response to a question from the City of Ghent. The initial assignment was translated by the project team into a number of objectives and challenges. From the very start, it was clear that their position was not an obvious one: the project’s bridging function between policy makers and local residents must be formulated and negotiated at each new instance. Their expertise in addressing underprivileged groups was one of the reasons why ROCSA was approached for this assignment. There are several groups in the neighbourhood that are hard to reach or with whom relations are strained. As such, Assurance Ambiance actively sought to di≠erentiate its communication so as to give their activities a broad basis and to communicate clearly with local authorities, other organisations and the diverse communities living in the area. A tremendous amount of work has been done by Assurance Ambiance behind the scenes. A lot of ener≈ went into negotiating, synchronizing and motivating its approach and objectives with the municipal services concerned, especially with the commissioning and funding department of Urban Regeneration and Community Work. Preparing the way for the development of a durable presence required, and still requires, a lot of e≠ort. It could indeed be argued that in some phases, more work was done behind the scenes than on the stage. Because of its financial dependence of the City of Ghent, it is crucial for Assurance Ambiance to maintain good relations with the municipal services. In some ways, this consideration limits the project’s sphere and speed of action and makes its practice cautious and negotiated, shying away from too critical attitudes, waywardness or outright activism. The expression that “he who pays the piper calls the tune” may perhaps be a tad simplistic, but it does point out an important risk: contexts such as these cannot guarantee the independent position that the practice’s initiators envisage. It must be added, however, that Assurance Ambiance does develop strategies to make the most of the space they have for their actions and to manipulate and push the vague boundaries of this space. This they do for instance by speaking di≠erent languages on di≠erent forums

I ask if he lives in the neighbourhood.

Definition of objectives and sphere of action

He lives in the house on the corner. The only resident of Oceaniëstraat.

137

THE ASSURANCE AMBIANCE PRACTICE and by negotiating and checking ideas and plans with a large number of parties and stakeholders. The role assumed by the City of Ghent in this, is a firm, directing one. The City appears to deploy practices such as Assurance Ambiance’s as a tool within its urban redevelopment policy, demanding the organisation to help them in creating a wide support and stimulating participation. Civil servants concerned seem to take on this role of director in di≠erent ways and they appear to expect projects such as Assurance Ambiance to maximise their sphere of action and make use of it in a creative and original way. Players such as AG SOB in fact benefit from the creation of a positive image for the areas in development, as they do from the fact that resistance against planned construction works is kept under control and project developers are drawn to invest in the neighbourhood. The practice of Assurance Ambiance, aimed at creating temporary creative meeting places, is thus incorporated in a logic that it doesn’t share. Even though its own objectives are of a completely di≠erent order, Assurance Ambiance contributes to the stimulation of support for the urban redevelopment projects it hopes to be able to influence substantially. After two years of Assurance Ambiance activities, the question still remains what the manipulation of the grey areas in existing plans can e≠ectuate and whether actual participation, in the sense of being able to exert an influence, in the fundamental course of urban redevelopment is indeed possible. Projects such as Assurance Ambiance are also mobilised in the City of Ghent’s proactive policy with regard to unoccupied buildings. To prevent properties from being unoccupied, but also from b eing occupied by squatters, with all the legal procedures this entails, the City permits individual tenants and non-profit organisations to make temporary use of them. A non-profit organisation with limited means will hardly deplore being granted the free or low-priced use of a building, yet this is not a neutral matter. The organisation is inevitably drawn into the logic of a certain policy where power structures and conflicting views on society and urbanity prescribe reality. That is why it is important to note that Assurance Ambiance’s position is also to some extent determined by its being part of this layered and complex situation.

138

RIET STEEL

Assurance Ambiance is part of the community arts practice of ROCSA. During this research project, the organisation was mainly kept g oing by practitioners with a background in social work, who initiate c ollaborations with artists who join the team temporarily or for a longer time as freelancers. In discussing the interventions it emerged that Assurance Ambiance works with artists and designers because the team believes in art as a powerful medium and a valuable way to create new symbols with local residents, let di≠erent meanings resonate and to visualise di≠erent ideas. Additionally, artistic work has a special added value when it comes to communication and it incites wonder, surprise and confrontation. The artistic is considered an ideal medium to develop experiments and to formulate powerful messages. The same discussions also revealed how social and artistic processes are aimed at finding a balance between recognisability and strangeness. The project wishes to connect with the local residents, but it also aspires to widen their view and frames of reference. The artistic is a key to subject the familiar to a critical examination. The balance between the familiar and the strange refers to the team’s basic aspiration: Assurance Ambiance wants to develop participatory processes that generate new perspectives and reveal di≠erent possibilities. The project aims to stimulate a confrontation between di≠erent interpretations and meanings, to involve them in a debate and thus to support collective learning processes. This precarious balance between familiarity and strangeness is evident in several of the interventions described above. The Assurance Ambiance team themselves evaluated the Vorkstraat intervention rather negatively because the scales were tipped too much towards recognition and connection here, and there was too little cause for surprise and confrontation. Reversely, the residents’ resentment about the mural on Scandinaviëstraat can be seen as a result of the unfamiliar nature of the work. The mural contains recognisable elements from the area and thus refers explicitly to the specific context of the apartment blocks, but the intervention also opens up new perspectives on the area and visualises a subtle indictment of the situation. That the artistic work gave rise to discussion makes the intervention especially valuable. Finally, we saw how, in the argument about the finishing of the rocket on the Loods 21 site, the project team opposed a majority who wanted to paint the former silo in a red and white chequered pattern. Assurance Ambiance saw the artistic value of the construction

He has lived here for forty years but it has never been this bad.

The social and the artistic

It’s just one rotting mess. Even when this was all industrial zone, it was cleaner than it is now.

139

THE PRACTICE OF ASSURANCE AMBIANCE exactly in the fact that it was clearly visible how it was made from materials taken from the harbour area’s past, and an interpretation or definition of it that is too complete as an obstacle to the imagination and precludes the generation of multiple meanings. In Assurance Ambiance we can discern a specific interplay between an artistic and a community arts approach. The artists involved indicate that their experiences with Assurance Ambiance were valuable for the development of their individual work. The added value of this interplay for the artists and designers lies in reflection, the exploration of collective methods, creatively working towards solutions and a greater attention to ‘readability’ and approachability. Several freelancers stressed that their involvement in Assurance Ambiance opened their eyes to social commitment and the essence of their work. Yet some remarks on the meaning of art within the context of community work are necessary. In the case of Assurance Ambiance a certain fragmentation is the result of involving freelancers in a welldelineated assignment and sphere of action on the basis of their artistic expertise. Although the three members of the project team hold di≠erent views on their own position and the role of freelance artists in the project, during the research period no artists were part of the core team. The artists translated a specific community issue into an artistic concept, form or object. The concrete realisation of this concept, the communication about it and the preparatory steps toward it, were all accounted for by the project workers themselves. In this sense, the artists are merely involved in certain aspects of the project, and not in its overall functioning. This may threaten to reduce the artistic to its formal aspects or a focus on solutions, as the artist’s responsibilities lie mainly in these areas. The core team members thus remain the only ones who are able to bridge the gap between context and intervention. They become those who are able to make the connections between the individual projects but also between local residents and artists, and to integrate insights gathered from earlier interventions in new initiatives. In that sense, Assurance Ambiance has thus far succeeded only to a certain extent in setting up durable processes in which artists and local residents work together towards an artistic creation. Only in a couple of projects were residents involved as co-creators of an intervention.

140

RIET STEEL

The overall functioning and individual projects of Assurance Ambiance appear to require a certain slowness and unpredictability. The appropriation and ‘sediment’ of community arts practices like this is not immediately apparent. Slowness is required to create the necessary space that enables unpredictable encounters and supports the public nature of the urban crack. Apart from a certain amount of patience and confidence in the power of an intervention, and in the creativity of neighbours and passers-by to generate meanings for it, what is also crucial is proximity and continuity to support the slow process of appropriation by di≠erent parties. To conclude, we must make a final critical remark on a number of missed opportunities and challenges for the future. There is still a world of opportunities waiting in this neighbourhood. Assurance Ambiance may not be in a position to make that world better, but it is certainly able to make changes in many respects. A number of urgent social issues in the neighbourhood have not been addressed by Assurance Ambiance thus far, although in a sense they are deeply involved in them. There is the highly problematic mobility issue that is a constant strain on the neighbourhood; there is poverty and social exclusion; and the rising price of land and social displacement of economically weaker sections of the population that often come with urban development projects. There is also the di∞cult dialogue between di≠erent communities in the neighbourhood: the semi- or low-skilled autochthonous (harbour) labourers, the people of Turkish origins who have been there for quite some time, the Eastern-European ‘newcomers’ and the relatively recently arrived well-educated middle-class residents. In this chapter, which looked at the practice of Assurance Ambiance from a research perspective, we have tried to discuss a number of strengths and limitations of this practice in a nuanced way that is respectful but also critical. We hope that this text may occasion discussion and inspiration within ROCSA’s practice but also in other practices and policies in the sector.

When I ask his number, he says nothing at first and then he laughs rather not

In conclusion

LOCALISING ARTISTIC AND SOCIAL PRACTICEs IN urban cracks

unless you plan to set this mess on fire then you can always give me a call.

141

Griet Verschelden, Riet Steel, Elly Van Eeghem & Carlos Dekeyrel

Throughout this book, we questioned the how and why of artistic and social practices in urban cracks. We described urban cracks as spatial, temporal and relational manifestations of changing dynamics in the city. In our view, they are characterised by a lamination of meanings in which di≠erent logics conflict. The construction of the public space in the city was and is strongly influenced by socio-economic processes. This also involves physical, spatial changes: urban areas become vacant, such as industrial sites near the city’s centre. In our view, urban cracks can be ideal grounds for interstitial practices or crossovers that fall between the familiar boundaries of accepted logics of urban policies, beyond accepted interpretations of community and the social, and beyond accepted arts genres. As many elements are left undefined and open to future interpretations, urban cracks can be tempting spaces for artists and community workers. These sites can invite and may hold opportunities for artistic and social practices. However, urban cracks do not bear this potential as such. Their potential depends on the why and how of artists’ and community workers’ interventions in these urban cracks. In this chapter, we first argue that artistic and social practices in urban cracks raise possibilities to reconceptualise notions of community and the social, and to extend the concept of art in public space. Subsequently, we formulate two suggestions for practitioners involved in urban cracks. We clarify the potential of artistic and social practices in urban cracks by working not only in, but also with the specific context. In this, we argue that artists and community workers should trust their own starting point for interventions and recognise the plural meanings of their work. To conclude, we explain how localised practices can have significant political meanings.

142

Griet Verschelden ET AL.

The interest of diverse scholars, policymakers and practitioners in community is driven by partly related agendas that started from di≠erent problem definitions and di≠erent views on plurality and diversity (Biesta & Cowell, 2009). Predominantly, their focus is on questions of social cohesion and integration, in which community is conceived in terms of active participation, mostly at the level of local communities developing sustainable relations. In this view, plurality is considered a potential threat to the cohesion of social life and thus something that needs to be overcome or at least addressed. Out of the concern that there is a lack of community and solidarity, community development becomes an ideal to strive for. The idea is that a cohesive society needs strong communities, based on common values and beliefs. This great belief in community is often based on a mythologised concept of community: the assumption of homogeneity of values and standards and a shared and common sense of identity (Shaw, 2008) in which singularity of identity is reinforced and interactions are pre-arranged. This belief in the beneficial e≠ects of a tight-knit community is translated into the promotion of active participation and sustainable social relations. The idea behind the tight-knit community is that strong communities should be able to counter social problems. In this approach, the most significant feature of living together in a community is denied: (learning) to negotiate di≠erences and to deal with pluralism and diversity, conflict and dissent, which are inevitable in a democracy (Mou≠e, 2000). Soenen (2003) challenged this predominant concept of sustainable relations and the idea of a tight-knit community by highlighting the value of what she named small meetings. She argues that our lives are essentially a process of convergence and divergence in which temporary communities alternate. Instead of a normative ideal, Soenen views community as a relational and dynamic concept of connections, interactions and nexus between people. In this conceptualisation, she includes ‘weak’ bindings, such as Facebook friendships or brief encounters, and potential relationships that can be activated when needed. Soenen’s thinking broadens the concept of community into a plural, tilting and ambivalent concept including ephemeral relationships, small talk and anonymous interactions. Soenen’s approach allows us to focus on questions of democratic participation and legitimation. A democratic community is by defi-

I remember why I prefer the changing weathers over a warm studio.

Reconceptualising community and the social

143

LOCALISING ARTISTIC AND SOCIAL PRACTICEs

Accidental discoveries challenges people pointing out how meaningful (-less) or provocative an act can be.

nition characterised by plurality and diversity. In this approach, plurality is viewed as a reality, an actual form of democracy, and thus something that needs to be protected and cultivated (Biesta & Cowell, 2009). Visual artist Hirschhorn (2010) pointed to plural appearances of participation, acknowledging what he called the phenomenon of the second row. During the majority of his artistic interventions in public space, he witnessed how people often prefer to observe his projects from a certain distance. Eventually, some will actively participate in the project, but others will stay in this ‘second row’-sphere. Hirschhorn explained how he learned to respect this choice, not to press people to come and join. He stated that, in a way, the ‘second row’ is as much part of the project as the people that actively participate, as this demonstrates the impact of the project within the existing context. Similarly, the intervention by Van Eeghem in Oceaniëstraat was neither on demand of residents nor commissioned by the city government. The artist intervened on personal grounds of interest and curiosity and the participation of others was not a central aspiration. However, because of her recurrent presence in the space, she was quickly noticed by passers-by and the possibilities for encounter presented themselves. In the unfolding narrative, she presents eight di≠erent characters. The police o∞cer, truck driver, residents or employees give insight into the meanings of the urban crack and some vital tensions in the neighbourhood. From a conversation with one of them, it became clear that she had already been observed from ‘the second row’, before the actual encounter took place. The response “I saw you” comprehends her noticed presence in the existing context of the urban crack. Although there was no active participation, her conversations and correspondence with others clearly influenced the course of the artistic work. In fact, these encounters and the process behind the scene became a crucial part of it. Even so, the importance of ‘the second row’ became clear in the practice of Assurance Ambiance. During several interventions, an ephemeral and yet powerful linkage between the practitioners and residents was established through signs of notice, salutations, small talk often initiated by the residents’ question “what are you doing here?” or even the chatter and criticism behind inhabitants’ doors. Using ‘the second row’ as a metaphor, we are able to value these fragile signs of involvement of a broader public, next to more active gradations of participation.

Griet Verschelden ET AL.

We see artistic and social practices as relational practices that are coconstructed in human interactions and situated in a social, cultural, political and historical context. These practices are active processes (not natural or organic, cf. Brent, 2004; Arvanitakis, 2009) that refer to boundaries: meaningful boundaries are set up in these interrelations, interactions and dialogues and in the development of social identities. They are therefore connected with equal opportunities for processes of identity formation and appropriation. These practices involve ambivalence, conflict and dissent, being meaningful individual and collective learning processes. The question is in what ways and to what extent artistic and social practices in urban cracks can be leading realities for understanding existing and new community processes. Community is done – community-as-enacted (Biesta & Cowell, 2009; Cowell, 2009) – rather than based on ideal (re)constructions and representations. This means moving away from a deficit model for the individual and the community to have a ‘lack’ that must be ‘filled’ (Rose, 1997), towards artistic and social practices that build upon rich, local everyday practices. It is about an appropriate ‘reading’ of lived experiences, which is often the opposite of pre-designed artistic and social interventions. The approach of the intervention at Oceaniëstraat for example, follows an intuitive progression instead of a pre-defined concept. In our opinion, artistic and social practices need to connect to realities in the neighbourhood, refer to the world as it is, but at the same time provide a perspective on the world as it could be by critically analysing these realities (Shaw, 2011). Assurance Ambiance’s approach witnessed a well-considered and close reading of the neighbourhood, through the residents’ survey by means of the aerial photograph, before intervening in or programming the sites proposed. Survey results gave lead to starting points and grounds for di≠erent interventions. Ghent-North in MultiVision and 3D can be seen as a deepened and layered context analysis giving voice to meanings and stories already present and in doing so, providing an extended perspective on the living environment as it could be. Similar to the concept of community, artistic and social practices in urban cracks raise possibilities for a reconceptualisation of the social. According to Arendt (1989), the social refers to the i ntermediate sphere located between the private realm of the household and the public realm of politics, independent economic and civil transactions. There

What you can and can’t do in public space. How free you act-ually are.

144

It comes from a book on « spaces of incertainty ». (K. Cupers & M. Miessen) Feel free to act and to proceed in whatever you do.

145

LOCALISING ARTISTIC AND SOCIAL PRACTICEs are di≠erent constructions of the meaning of the social: the social can be seen as a transit zone on the one hand, or as a forum on the other. The social as a transit zone erodes the field of the social by focusing on an instrument for integration in the existing social order. In this view, the social remains a connection between the private and the public sphere, which adapts people to society (Bradt, 2009). In this sense, artistic and social practices are reduced, because they focus solely on creating possibilities for encounter, or on the solution of problems. The practitioners of Assurance Ambiance perceive encounter and dialogue as a necessary value for a community art creation process, a parameter for the success of an intervention (cf. the mural Straatzicht at Scandinaviëstraat), an anticipated outcome (cf. the pyramid at the Loods 21-terrain), as well as a way to realise creative meeting places and to enhance social cohesion in the neighbourhood. However, a focus on a mainly active participation might hold the risk of reducing the social to the enablement of encounter and of leaving fluid or volatile social ‘sediment’ undervalued or out of scope. In a second view, the social is a forum were discussions are held about values and norms, about tensions between individual aspirations and societal expectations and about the way we cope with these tensions. In this sense, artistic and social practices provide a forum to negotiate power relations, to become acquainted and to understand each other, and the interests of others (Coussée, 2010). It is about questioning the obvious.

Extending the concept of art in public space Similar to the concepts of community and the social, the concept of art in public space can be understood in di≠erent ways. We argue that art placed in public space di≠ers significantly from art localised in public space. Art placed in public space generally refers to artworks produced in a studio context and afterwards installed in a public context or produced on the spot because of the site-specific features of the work. Both scenarios derive from a dominant conception of public art as a monumental landmark in public space. This brings to mind Flanagan’s monumental steel sculpture Untitled (Sculpture) that after thirteen years was o≠ered a new location on a vacant lot near the Dampoort roundabout in the city of Ghent in 2005. The site is an indeterminate grassland along the old docks where a new

Griet Verschelden ET AL.

city district at the waterfront is planned. Flanagan’s work was placed here pending a final location. Art critics recount lyrical stories about the geometric poetry of the work and explain the connection with the city by referring to the exhibition of 1980 at S.M.A.K. (the M unicipal Museum of Contemporary Art – Ghent) for which the work was created. The production of the sculpture was realised in collaboration with SIDMAR [now ArcelorMittal Gent], one of the biggest Belgian steel companies and located at the Ghent port area since 1962. However, we could not stop wondering: why was the sculpture placed there? What is its relation to the specific site and its future destination? How does it relate to the current use of the terrain? What will happen to the monument when a new city district rises at the old docks? Will it stay behind bearing a new meaning, move elsewhere or wait for a new destination again? We start from the concept of art localised in public space as a reflecting mirror of public life in the city. A city that, as Küng stated, “no longer occupies a clearly delimited space, but has become a bewildering and dynamic terrain vague consisting of shifting neighbourhoodly coexistences.”1 Today’s cities thus ask for artworks that re-explore and redefine the dominant view on, and interpretation of, the contemporary urban context. Localised art is therefore to be understood as a dynamic intervention, closely guided by the urban condition. In this regard, localised art is not necessarily of permanent nature, and could as well include temporary interventions as symbolic gestures. The city functions as a starting point, the artwork as a trigger for focusing on things already present rather than newly added values. The city should not be used as an art gallery for an additional monument designed out of the city. If the city is a work of art, it is in its stones, in its way of being.2 Anne Cauquelin

On Oceaniëstraat, Van Eeghem worked with found waste materials that became ready-mades in a ‘dumping ground scenography’. She focused on the manner in which the space was used over the course

Küng, in: Küng & Vandermarliere (1997), p. 9 2. Paquot, T., “Interview d’Anne Cauquelin par Thierry Paquot”,

http://urbanisme.u-pec.fr/documentation/paroles/anne-cauquelin-64781.kjsp, octobre 1999

Removed out of the context of a theoretical book inscribed into a specific space in the periphery of the city

146

its meaning becomes layered, loaded.

147

LOCALISING ARTISTIC AND SOCIAL PRACTICEs of time, instead of directly injecting it with new objects, and disclosed what was already present. In her text she opposes the beautifying role of art in public space, with the transparency it might provide to the complex appearance of urban spaces. The final installation grew out of the specific context of Oceaniëstraat. Her practice responded to the urban crack by picking up elements and turning them inside out. Her seemingly small interventions questioned the presumed understanding of the space as a dumping ground and revealed other layers such as an open-air store of free goods or a former transport shortcut to the factory. At present, the latter coincides with the street being a shortcut for residents of the nearby housing blocks to reach the grocery shops on the other side of the neighbourhood. Van Eeghem’s work combines a wide-eyed absurdity with an articulate critical position on urban themes such as gentrification, reconversion and city development. The decontextualised sentence on the wall brings about a major shift and plural perspectives on the urban crack. This displacement also indicated the di≠erence between theory and practice, between the space of a book and the space of a city. A similar displacement occurred when the installation was shown elsewhere, in the context of an exhibition. The work drew from a specific context, but still carried meaning when presented in another place. For the devising, designing and building process of Assurance Ambiance’s rocket on the Loods 21-terrain, materials found in the area referring to harbour activities were taken as the very starting point, not in the least on account of accompanying designer Baccarne’s approach. Obviously, the discarded silo was not to be labelled as industrial heritage. Yet, Assurance Ambiance explores the potential of the object by conserving and rewriting it. Since the rocket makes present, visible and valuable what is likely to disappear from the neighbourhood in the long term, this sculpture bears the potential of thematising discussions on industrial heritage that tend to divide inhabitants, practitioners and policymakers engaged in the neighbourhood. The artistic choice not to turn the construction into Tintin’s rocket, allows the origins and handicraft of the construction to remain visible and results in an unpretentious sculpture open to provide multiple meanings and perspectives. The fact that the rocket is built by a group of people, be it a select one at first, results in co-ownership and embeds the intervention not only in the context on a spatial and historical, but also on a relational level.

148

Griet Verschelden ET AL.

We consider the localised aspect of art in public space not simply as situated in site-specificity, but as the engagement of the artist to profoundly embed an art project into the existing context. In a way, this is at odds with implanted monuments in public space, as well as with participative projects that “engage every-one but o≠end noone.”3 Instead, art localised in public space is conceptualised as an anchored, non-interchangeable, site-responsive practice. Art localised in public space provides the possibility to step out of dominant paradigms by suspending assumed understandings and by facilitating di≠erent perspectives. Clover (2006, 2007) sees imagination and creativity as powerful tools to encourage creative forms of dialogue, learning and engagement. She argues that “the ability to imagine things being di≠erent may be the first step towards taking action to change them”4 (Clover, 2010). Art localised in public space o≠ers di≠erent ways of knowing and understanding, and opens up personal experiences and those of others. Can an artistic intervention truly bring about an unforeseen way of thinking or is it more a matter of creating a sensation of meaninglessness that shows the absurdity of the situation? Can an absurd act provoke a transgression that makes you abandon the standard assumptions about the sources of conflict? Can an artistic intervention translate social tensions into narratives that in turn intervene in the imaginary landscape of a place? Can an absurd act provoke a transgression that makes you abandon the standard assumptions about the sources of conflict?5 Francis Alÿs

It is not solely the lamination of meanings and the di≠erent conflicting logics in urban cracks that can influence the dominant conception of art in public space and the dominant view of the city. Much depends on the why and how of artists’ and community workers’ interventions and performance in these urban cracks. Do such s paces 3. Philips (1988), in: Sharp et al (2005), p. 1004 4. Clover (2007), p. 518

5. Godfrey, Biesenbach & Greenberg (2010), p. 39

Week after week the sentence develops.

Furthermore, the design and build of the rocket illustrates that it is not a monumental landmark produced elsewhere and afterwards placed on this specific spot, but that it is to be seen as a dynamic intervention: the construction seemed to slowly arise and grow from the place.

149

LOCALISING ARTISTIC AND SOCIAL PRACTICEs

Impulsive attempts and deliberate confrontations creating insight into the complex and layered meanings of this place

become a mirror or camouflage of public life and local interaction in the city? Do these practitioners nurture the capacity for democratic dissidence and dissent (Martin, 2009) in the city? Critical art is art that forms dissent; that makes visible what the dominant consensus tends to obscure and obliterate.6 Chantal Mou≠e

Localised practices: working with the context In a predominant theoretical framework on artistic and social practices, public space appears as a background or stage against which artistic and social processes take place. This background is supposed to be planned and designed through artistic and social interventions in such a way that it generates desired outcomes, for instance to facilitate encounters. Yet, less attention is drawn to the importance of these practices as democratic platforms, i.e. forums for discussion about standards and values, world views and society (Clover & Stalker, 2007. Meade & Shaw, 2007; Von Kotze, 2009). Artists and community workers active in urban cracks can combine the history and the former characteristics of the area with a temporal and future interpretation and o≠er opportunities for reflection and action. They raise the possibility to make connections with the past, present and future because they can interact directly with their locality, their history and future discourses.

In recall of the Socio-spatial Approach The Socio-spatial Approach is related to the work of German social pedagogues, such as Münchmeier (Böhnish & Münchmeier, 1987 – 1990; Dienet & Kirsch, 2006; Spatscheck, 2011). They conceptualise the theory of a Sozialraümlichen Pädagogik and perceive all pedagogical and social work as infrastructural work: the necessity of locating all pedagogical and social work in the everyday arena. Their work is situated in the lifeworld orientation (Grunwald & Thiersch, 2009) in social pedago≈ and social work, and in the spatial turn in social theories

6. Mou≠e (2008), p. 12

Griet Verschelden ET AL.

(Spatscheck, 2011). A socio-spatial approach brings on stage the everyday living environment with which societal, political and structural demands interact. Firstly, professionally founded, specialised and institutional services and supply-related and functional thinking are abandoned. This approach brings a specific perspective on social problems and principles for the organisation of professional practice. The Socio-spatial Approach bears interesting insights for the analysis of artistic and social practices in urban cracks. Artists and community workers strive to enable structured, yet open-ended processes in practice, and go beyond their institutions. Contemporary post-studio artists (Baldessari, 1970), such as Orozco and Schäfer, increasingly abandon and rethink the traditional studio space and formulate strategies that meet the challenges of the city as a production space. The two practices described in this book, challenge their work by seeking out public spaces as well.

Reading the context As such, the Socio-spatial Approach challenges artists and community workers not only to work in a given context but also to work with that context. Therefore, artists and community workers need to make an investment in reading and analysing the context of their work. Working in the context refers to the need for contextual awareness before organising an artistic or social intervention: contexts can be very or less convenient for particular interventions. Context analyses are performed in order to organise interventions that are adjusted to a number of context characteristics. Eventually however, the context remains a background or stage against which artists and community workers develop their work. The underlying agenda of these interventions is often developed outside the context and sometimes merely follows the organisation’s goals or those of the funding government. Working with a context enables reflection on the social and spatial characteristics, the history of an area, and future developments. The context is not only something to take into account when planning an artistic or social intervention, but is exactly the very starting point and focus of the intervention as well. Artists and community workers have the task to explore di≠erent meanings of a particular context and its current use by di≠erent individuals and groups, in order to generate alternative perspectives.

learning about the difference between beautiful plans for the future and a present on hold.

150

151

LOCALISING ARTISTIC AND SOCIAL PRACTICEs

The difference also between reasonably interesting theories and the difficult translation into practice.

Questioning the social and spatial position of these practices also implies considering the consequences of a temporary intervention on a long-term basis. Von Kotze argued that artistic and social practices must be historically rooted and clearly contextualised within their locality. Furthermore, they have to take time instead of passing by quickly (Von Kotze, 2009). We believe that artists and community workers can, each in their own way, contextualise their work by creating a kind of transparency in complex urban developments. Many urban cracks seem unconnected, but are somehow always linked to the surrounding urban fabric. The intervention at Oceaniëstraat started o≠ with the discovery of hidden railway tracks under the surface. This palimpsest that the artist was trying to ‘peel o≠’, led to the origins of the urban crack. In her work, Van Eeghem connects the present state of the space to its past and future context. Her text and accompanied visual archive make clear that the urban crack relates to the industrial heritage of the area. The left-over lot at Oceaniëstraat formed part of a shortcut from the docks to the cotton mill of Braine-le-Chateau. “What once was a passageway, is now a ruled-out remnant.” At the same time, the urban crack relates to the present housing blocks of Scandinavië straat that are located on the site of the former cotton company. The urban crack witnesses the discrepancy between the promised future plans for the area and its present on hold status. Van Eeghem is aware of the ephemeral position that Von Kotze alerts to, but still values her temporary intervention given that “one day is longer than none”. In her work at Oceaniëstraat, the urban crack is not seen as a place of passage nor as a place of permanent residence, but as a place of return. Her intervention is somehow pending between just passing and being out of frame (Tonnelat, 2008). The undefined and layered identity of urban cracks, which attracted the artist because of its openness to interpretation and counterproposal, necessitates time to grasp the space and demands what she titles the tactics of slow return: to regularly call on the same space, allowing di≠erent perspectives to meet. She took the time to “watch, search, watch, try and try again”. The installation that originated from these repeated returns and interventions, slowly turned a performance in the space into a performance of the space. By making the familiar seem strange (Mannay, 2010) she tried to gain new insights into the urban crack.

152

Griet Verschelden ET AL.

In the practice of Assurance Ambiance as well as in Oceaniëstraat recto/verso, a required slowness was drawn attention to. Firstly, because of the di∞culties of keying (Go≠man, 1974) in the context of urban cracks, a slow reading is needed in order to gain access to their layered meanings. Secondly, once working in and with the context, a form of slowness in the pursued course is necessary, in order to leave room for unpredictability of process and outcome, to extend the public character of the urban crack and its re-appropriation by diverse groups. In the practice of Assurance Ambiance, the way of intervening in urban cracks di≠ers from one intervention to the other and dem onstrates in what way a site is perceived and interpreted and the way in which practitioners embed their practice in it. Vorkstraat and the Loods 21-terrain were regarded as spaces for experiment, empty and inviting, but Scandinaviëstraat and the Inter-Beton-site much less so. The Scandinaviëstraat-passage was valued as a problematic, uninviting place where the team wanted to visualise a charge and provide the residents with something they previously lacked. The Inter-Beton-plant was experienced as an inviting but by no means ‘blank’ territory; the activities developed around this urban crack were, therefore, an exploration of the layered meanings of the site, which is an icon for the area and its current developments. The way in which urban cracks are read by Assurance Ambiance, influences the interventions’ approach. While Vorkstraat was applied as a place of passage where the practice temporarily landed, the Loods 21-terrain is engaged as a place of residence: a long-term, slowly developing, creative meeting space. Scandinaviëstraat is perceived and acted on as a place of return: through rather short-term but multiple projects, Assurance Ambiance tried and will keep trying to involve the inhabitants of the apartment blocks and to build durable connections.

Repeated returns to the same place create space

Hirschhorn once termed his artistic responsibility as one of ‘presence and production’. Instead of visiting people at home, Van Eeghem’s interventions aimed at enticing them into the street. Her recurrent presence in the urban crack eventually brought her to meet the only resident of Oceaniëstraat and to discuss the area in which she was intervening.

153

LOCALISING ARTISTIC AND SOCIAL PRACTICEs

for unforeseen encounters.

Contextualised praxis Freire’s (1972) concept of praxis refers to a practice that emerges from reflection over action to improving this action (cf. Narayan, 2000; Ledwith, 2001; Mayo, 2008). This approach encourages artists and community workers to understand the socio-political context of their interventions enables them to position themselves in the context of their work. Inspired by this, we do understand reflection in a broad sense. The thinking process of artists and community workers frequently passes through their work, and reflection is also pursued while intervening. The Ancient Greeks called this poiesis: thinking through making, making as knowing. A contextualised approach requires a reflexive position towards one’s own practice and the underlying assumptions made. Problematising or problem-posing (Freire, 1972) helps artists and community workers to understand the meaning of their work in relation to the context. The degree of community or the obtained learning outcomes are not the most important indicators. instead, it is about being accountable for one’s own practices, in relation to the social, historical and spatial context in which one intervenes. For the project Ghent-North in Multi-Vision and 3D, Assurance Ambiance studied di≠erent meanings of a specific building and its surrounding area, by conducting a collaborative research and collecting four types of stories related to the urban crack. Documenting and presenting their analysis of the context in this way, Assurance Ambiance succeeded in engaging and supporting tacit knowledge and di≠erent layers of meanings, before intervening in or programming the space. By carefully unravelling traces of past and present uses of the site and imagining possible future destinations, the space itself becomes subject of a collective interest. The installation can be seen as a palimpsestuous reading of the area and a valuable attempt to discuss the future plans for the area. It is an e≠ort to work with the specific context and results in both recognisability and strangeness. Their reading makes the familiar strange (Mannay, 2010): it questions assumed meanings, functions and plans by confronting them with conflicting or alternative perspectives. This reading also makes the strange familiar: previously unknown aspects and meanings become familiar precisely because all lived experiences and utopic ideas are authentic narrations of people having a specific connection with the urban crack.

154

Griet Verschelden ET AL.

The balance between artistic and social perspectives is present in many localised practices. Community workers often a≠ect the artistic from a social perspective, while artists often a≠ect the social from an artistic perspective. Yet, both have di≠erent starting points from which they intervene, and we believe it is important to trust and sustain that. Artists should not become community workers, and community workers should not become artists. In their outcomes however, their interventions can hook into and reinforce each other: artistic processes might have a significant social meaning. likewise, social processes might have an artistic value. For example, the artistic intervention on Oceaniëstraat witnessed a meaningful social ‘sediment’ through the translation of encounters with passers-by in the final installation. This installation was integrated into a local exhibition by Assurance Ambiance, which had already built up a network of residents from the neighbourhood. Their own practice proved the importance of Assurance Ambiance’s creativity. For example, the rocket building-group started from an open, playful and social objective, yet their construction became a localised work of art. We argue that time is needed for the recognition of these artistic and social ‘sediments’. Therefore, localised practices should be allowed to encompass slowness and to balance recognisability and estrangement. Specifically crossover-practices between social and artistic fields of activity, may hold the risk of reducing the artistic to its formal aspects or a focus on solutions, and the risk of fragmentation by dividing responsibilities for social and artistic aspects according to the professional background of the practitioners involved and hereby missing opportunities for durable cooperative processes. We argue that in crossover-practices, it is crucial to negotiate di≠erent roles and positions of the practitioners involved. This can be supported by balancing and relating their di≠ering objectives, methods and engagements. Subsequently, this enables a clear communication on the practice’s identity, role allocations and acknowledgements.

How do others interpret this sentence? How do they look at the inlet?

Recognising artistic and social meanings

155

LOCALISING ARTISTIC AND SOCIAL PRACTICEs Political meanings of artistic and social practices

How free do they feel in the area to do what they want?

People are interested in politics, but they need to feel that their intervention is going to make a di≠erence and that they have to choose between real alternatives, not between Coca-Cola and Pepsi-Cola.7 Chantal Mou≠e

The political meaning of artistic and social practices, the attempt to question and short-circuit dominant logics that structure urban spaces, seems at risk. Some practices have lost their ability to formulate concrete alternative proposals or to tackle issues of social injustice and inequalities in the city. We argue that this loss is, among others, influenced by developments within city marketing and the instrumentalised integration of social and artistic practices within urban policies. If artists and community workers want to assure the political significance of their work, they need to defend their reflexive position as agitators or to be able to balance autonomy and dependence by “putting one foot in, one foot out and shake it all about”.8 (Kane, 2001)

City marketing During industrialisation, the cities’ populations boomed, after which the middle class, owing to increasing prosperity, left the cities in the 1960s. During the economic crisis of the 1970s and ’80s, the cities became synonymous with social decay: degradation, unemployment, delinquency and unhealthy working environments characterised the cities’ image. Today however, this process has reversed: city life is being rediscovered. Through city marketing and inter-urban competition, city councils hope to attract tourists, investors and primarily middle-class people. Campaigns and initiatives act on a negative image of the city and present a more attractive image of a creative, innovative and enterprising city (cf. Landry, 2000). Their goal is to ensure urban, economic regeneration and to turn the exodus of economically strong and socio-culturally active groups. Attracting groups in medium and high income brackets is considered a potential 7. Mou≠e (2005), p. 170 8. Excerpt from Hokey Pokey Song, Origin unclear

Griet Verschelden ET AL.

solution, and the concentration of marginalised groups in certain neighbourhoods and districts is believed to be a problem. The urban development project Oude Dokken [Old Docks] in Ghent, is subject to city marketing. The non-profit organisation DOK aspires to turn the area into a vibrant meeting place and creative platform. It is still unclear by what means DOK will interact directly with the locality, history and future of the area. The practice risks lacking durable connections with the place and becoming an instrument of city marketing by making the area increasingly attractive to investors, project developers and high-income (future) residents. Their interim use of the area can be just passing (Tonnelat, 2008) and hence can function as a guarantor of policy plans. However, a breeding ground such as DOK, creates developmental possibilities for young local talents and innovative initiatives. DOK holds a strategic position to e nable diverse practices and to question and connect with urban development processes in which it takes part. Both DOK and A ssurance Ambiance collaborate with and are supported by the City of Ghent. They both have the potential to influence urban agendas and to fulfil a critical role. They initiate meaning-making and placemaking-processes, though making use of di≠erent methods, aimed at somewhat di≠erent goals.

Artistic and social practices as an instrument of urban policies A number of scholars argue that both art and culture have been extensively used in urban policy as a catalyst for physical and economic regeneration of (declining) cities (Cameron & Coa≠ee, 2005; Groth & Corijn, 2005; Quinn, 2005; Sharp et al, 2005; BAVO, 2007; Evans, 2009; Pratt, 2009; Grodach, 2010). Culturally led regeneration is preferred to mere physical renewal (Groth & Corijn, 2005), and art has become a keystone in economic regeneration schemes. Artistic and social practices are often approached by urban policies using a functional logic. When the city’s project communicator of the urban renewal project Oude Dokken was informed of the artistic intervention by Van Eeghem, he reacted approvingly since he read and reduced the meaning of the work as openly denouncing illegal dumping, and “the area could use that”. Practices sponsored by the local government or other policy agents are regarded as meaningful, but their characteristics and qualities are defined only in relation to policy-oriented aims focusing on a

Returning to the inlet to make a last picture a man is looking for a new pair of shoes.

156

Reluctantly, I make him part of my last image.

157

LOCALISING ARTISTIC AND SOCIAL PRACTICEs s table social order. They become an instrument for beautifying the city, for resuscitating life in the city and as “a quick fix solution to city image problems.”9 As Cameron and Coa≠ee (2005) indicated, an arts- and culturebased regeneration strate≈ may give rise to powerful gentrification processes. They illustrate that the public sector is a driving force in the third-wave gentrification, emphasising the public consumption of art through artistic events. In this way, artistic and social practices risk achieving exactly the opposite of what they intended: instead of politicization of public space, they result in de-politicization (BAVO, 2007). The promotion of art and social initiatives appears to politically neutralise its use within the city and to mask its political outcomes (Deutsche, 1996). Since economic restructuring and regeneration is often accompanied by deepening socio-economic inequalities, the use of artistic and social practices for urban regeneration policies may mask social and political struggles and urban inequalities. Nevertheless, we signal that social and artistic practices will always be partly instrumentalised by policy, incorporating these practices within political objectives. Without denying this instrumentalisation or trying to stay away from political issues, social and artistic practices should recognise their role in shaping cities and society. Realising their position, with its opportunities and pitfalls, is crucial to maintain a critical and autonomous sphere of action.

Localised practices as agitators Groth & Corijn (2005) demonstrated that informal actors – actors from outside the o∞cial, institutionalised domain of urban planning and urban politics or representatives of citizens’ initiatives – may contribute to the democratization of urban development and influence the agenda of urban politics by means of temporary re-appropriation and animation of indeterminate spaces. In these temporary non-appropriated spaces, a plurality of actors can act as a counterweight to a largely non-democratic development of public space. As described earlier, Assurance Ambiance, too, aims at influencing and challenging planned urban developments of the neighbourhood through the making of creative meeting places and the support of appropriationprocesses by inhabitants. Despite this aim being a ddressed in all inter9. Quinn (2005), p. 927

Griet Verschelden ET AL.

ventions to a greater or lesser extent, it is too soon to define Assurance Ambiance’s long-term influence on urban development in the area. Localised artistic and social practices cannot keep themselves apart from asymmetrical social relations and socio-economic fragmentation in the city. Artists and community workers can question historically developed processes of economic, political, social and cultural marginalisation, or be sharp in their attempts to tingle powerful actors. Their practices turn processes of urban confusion for residents and policy makers into experiences of urbanity through the confrontation of di≠erent perspectives. This means that artists and community workers connect city policy logics with social and spatial contexts. They are agitators (Ferguson, 2008) in questioning society and supporters of democratic processes. The political value of artistic and social practices lies in the provocation of dissent (Rancière, 2004; Mou≠e, 2008). When Van Eeghem wrote the sentence “Feel free to act and to proceed in whatever you do” on the wall at Oceaniëstraat, she deliberately searched for reaction and confrontation. The text shows that some passers-by were appealed and intrigued, while others openly denounced the intervention. The artist was clearly perceived as not belonging there, her presence was out of frame (Tonnelat, 2008). Either way, the sentence appeared to be a dialogue opener about present tensions in the area. In that regard, the written statement generated what the artist was looking for: to stir up diverse meanings of the urban crack and discuss the changes in the urban fabric. Van Eeghem’s work expresses that participation is not simply a methodolo≈, but the way in which you act and the possibility for dissent that is left open. By consciously integrating opposing perspectives into the text, the artist revealed failed moments and unmasked things that went ‘wrong’. Localised artistic and social practices can expose the initiators of changes in the city. Both Assurance Ambiance’ practice and Oceanië straat recto/verso adjust the language of urban planning and thereby question and illustrate dominant logics and present tensions. Assu rance Ambiance adapts the communication style of project developers, with references to construction works and business strategies. By overacting this style, Assurance Ambiance exposes dominant discourses concerning urban development and context-specific tensions. This way, they problematise the neighbourhood’s current ‘on hold’-status, which gives rise to annoyance and arguments in the neighbourhood.

You can only get away from something you return to. What you return to, is the place.

158

The place is the crack that links leaving and returning. The place is the space of this turnabout.

159

LOCALISING ARTISTIC AND SOCIAL PRACTICEs Via Oceaniëstraat recto/verso, Van Eeghem questioned the language of urban planning through the use of words as landmark, genius loci, construction project, icon and design. In that regard, the created ‘dumping ground scenography’ of Oceaniëstraat can be read as an antidote to the idealistic simulation images of the area’s future. Van Eeghem’s work unravels political choices and sheds light on ambivalent l ogics such as the delimitation of city districts. She inquires the balance between the responsibility for the city and the sphere of action in the city. Do we feel responsible for problems within the urban realm? Do we feel free to act?

Localised practices making urban space more public An important challenge for artistic and social practices is to make urban spaces more public. As mentioned earlier in this book, specifically the public character of urban cracks is interpreted in contrasts: some practitioners intervene to activate the public function, others intervene in urban cracks because they provide the ability to withdraw from or escape social control. The former is illustrated in the practice of Assurance Ambiance, specifically at the Loods 21-terrain. the latter is found in many forms of gra∞ti or street art. The intervention at Oceaniëstraat seems to fall between the two: leading up to encounter while building hiding places. It focuses on the controlled status of the urban crack, whereas the work at Loods 21 takes further advantage of the freedom provided by such a space. City life and the urban fabric are very much characterised by ambivalence. Ambivalence refers to di≠erent, sometimes conflicting layers of meaning and logics that exist simultaneously within urban space. Artistic and social practices are situated in this ambivalence and should create spaces in which these ambivalent patterns (Soenen, 2003) can further develop. They are an integrated part of the social fabric and therefore never neutral or representative of the street or state. They are political practices (Duyvendak & Uitermark, 2005) that can unravel specific ideological views and socio-political choices. This insight connects artistic and social practices with broader sociopolitical questions and links with topics from other fields, which gives the opportunity to combine di≠erent perspectives on social reality (Bradt, 2009). This re-politicised view embodies the questions why, in what situations, on whose initiative, for whom and on what grounds artistic and social practices are set up (Vranken, 1990; BouverneDe Bie, 2006). These practices can dismantle existing realities and can

160

Griet Verschelden ET AL.

In this book, we pointed out the way in which, specifically in urban cracks, conflicts arise and operative logics meet and the way in which these urban contexts could be significant starting points for the practice of artists and community workers. Although urban cracks do not bear potential as such, since their potential depends on the why and how of the practitioners’ interventions, they do o≠er opportunities for reflection and action. We believe that urban cracks can be seen as inviting contexts for artists and community workers because their interventions in these urban cracks have the possibility to challenge the consensus over living together in the city and to fuel collective learning processes and moments for democracy (Biesta, 2011). Localised artistic and social practices that highlight layers of meaning and di≠erent logics in urban cracks, and that by extension align, reorganise and shake up accepted logics and meanings have an indispensable political significance.

Architecture knows this so well: therefore it makes corners. Because in a circle, no turning is possible. (D. Lauwaert)

uestion the cultural obviousness (Mollenhauer, 1983), referring to q cultural action (Freire, 1972, 1995): questioning and challenging dehumanising processes by unveiling realities and taking a critical position in realising human dignity in a social context.

162

IMAGE REFERENCES

SITUATINg urban cracks

32 – View from Terril des Piges, Charleroi 33 © Elly Van Eeghem 2011

p. 10

top: Urban expansion area, Toronto © Elly Van Eeghem 2009 center: City beach YAAM, Berlin © Elly Van Eeghem 2011 bottom: Köpenicker Strasse, Berlin © Elly Van Eeghem 2011 13 top: Rue de Brébeuf, Montréal © Elly Van Eeghem 2010 center: Schlesische Strasse, Berlin © Elly Van Eeghem 2011 bottom: Squat at Bethanien, Berlin © Elly Van Eeghem 2011 14 top: Boxhagener strasse, Berlin © Elly Van Eeghem 2011 center: Abandoned Central Works Factory, Peenemünde © Elly Van Eeghem 2008 bottom: Paleizenstraat, Brussels © Elly Van Eeghem 2007 15 Dibek Sokak, Istanbul © Elly Van Eeghem 2011 16 – Kulturhaus, Zinnowitz 17 © Elly Van Eeghem 2008 20 top: Squat at Bethanien, Berlin © Elly Van Eeghem 2011 center: Kortrijksesteenweg, Ghent © Elly Van Eeghem 2010 bottom: Ohm Strasse, Berlin © Elly Van Eeghem 2011 24 top: Murakip Sokagi, Istanbul © Elly Van Eeghem 2011 center: Friedrichshain Fahrradschüle, Berlin © Elly Van Eeghem 2011 bottom: Cuvry Strasse, Berlin © Elly Van Eeghem 2011 27 Cardboard bench, Istanbul © Elly Van Eeghem 2011 28 Intervention by Ballet Dommage,Ostend © Elly Van Eeghem 2011 30 top: De Site by Rocsa, Ghent © Elly Van Eeghem 2009 center: Le Bistro Du Porche by Bruit du Frigo, Nantes © Bruit du Frigo 2008 bottom: Community garden, Lille © Elly Van Eeghem 2006

GHENT CASE A series of images 43 44 45 46 47 48

53 54

#20, Urban Fabric series, Ghent © Elly Van Eeghem 2010–2011 #3, Urban Fabric series, Ghent © Elly Van Eeghem 2010–2011 #6, Urban Fabric series, Ghent © Elly Van Eeghem 2010–2011 #17, Urban Fabric series, Ghent © Elly Van Eeghem 2010–2011 #19, Urban Fabric series, Ghent © Elly Van Eeghem 2010–2011 top: Kangars cargo-boat, Ghent © Stadsarchief Gent – De Zwarte Doos bottom: Inauguration of Muidebrug, Ghent © Stadsarchief Gent – De Zwarte Doos 1934 top: Handelsdok, Ghent © Wannes Nimmegeers 2010 bottom: Muidebrug, Ghent © Maarten Van den Bossche 2012 top: Café Sport bij Annie on Lourdeshoek, Ghent © Stadsarchief Gent – De Zwarte Doos bottom: Docklands, Ghent © Stads archief Gent – De Zwarte Doos top: CirQ Beach on Pauwstraat, Ghent © Riet Steel 2011 bottom: Terrain of Loods 24, Ghent © Elly Van Eeghem 2011 top: Street art on Inter-Beton, Ghent © Wannes Nimmegeers 2010 bottom: Panoramic view of Houtdok, Ghent © Elly Van Eeghem 2012 Fishermen on Houtdok, Ghent © Wannes Nimmegeers 2010 top: The ‘head’ of Meulestede with Saint Anthony’s Church, Ghent © Virginie Schreyen 2010 bottom: Panoramic view of Alkstraat, Ghent © Carlos Dekeyrel 2012

163 p. 55

IMAGE REFERENCES

Housing blocks on Meulesteedsesteenweg, Ghent © Virginie Schreyen 2011 57 – left to right, top to bottom: 58 a. Handelsdok, Ghent © Riet Steel 2010 b. Port Arthurlaan, Ghent © Riet Steel 2010 c. Kopenhagenstraat, Ghent © Elly Van Eeghem 2011 d. Voorhavenlaan, Ghent ©Riet Steel 2010 e. Aziëstraat, Ghent © Riet Steel 2010 f. Eastern embankment of Handelsdok, Ghent © Riet Steel 2010 g. ‘Temporary’ accommodation on Lübeckstraat, Ghent © Riet Steel 2010 h. Squat on Inter-Beton, Ghent © Wannes Nimmegeers 2010 i. Green belt near Terneuzenlaan, Ghent © Riet Steel 2010 j. Squat on Inter-Beton, Ghent © Wannes Nimmegeers 2010 k. Lübeckstraat, Ghent © Riet Steel 2010 l. Vorkstraat, Ghent © Virginie Schreyen 2010 m. View from Muidebrug, Ghent © Virginie Schreyen 2010 n. Terrain of Loods 24, Ghent © Virginie Schreyen 2010 o. Meulesteedsesteenweg, Ghent © Riet Steel 2010 p. Meulesteedsesteenweg, Ghent © Virginie Schreyen 2011 q. Loodsenstraat, Ghent © Riet Steel 2010 r. Lourdeshoek, Ghent © Riet Steel 2011 s. Level crossing on Muidepoort, Ghent © Riet Steel 2011 t. Bunker on Voorhavenlaan, Ghent © Wannes Nimmegeers 2010 u. Park on Makelaarsstraat, Ghent © Maarten Van den Bossche 2012 v. Londenstraat, Ghent © Wannes Nimmegeers 2010 w. Koopvaardijlaan, Ghent © Wannes Nimmegeers 2010 x. View from Inter-beton, Ghent © Wannes Nimmegeers 2010

y. Vorkstraat, Ghent © Wannes Nimmegeers 2010 58 – Map of the Muide-Meulestede-Afrika59 laan quarter with indicated intervention sites of Oceaniëstraat recto/verso & Assurance Ambiance, Ghent © Aerodata International Surveys, Cnes/Spot Image, DigitalGlobe, GeoEye, Google 2011

Oceaniëstraat verso: A visual archive 60 – Oceaniëstraat, Ghent © Aerodata 61 International Surveys, Cnes/Spot Image, DigitalGlobe, GeoEye, Google 2011 62 District map of the railway system, Ghent © NMBS-Holding 1926 63 Map Houtdok, Ghent © Havenbedrijf Gent agh 1947 64 Specification plan Koopvaardijlaan, Ghent © Havenbedrijf Gent agh 1968 65 Location of Houtdok, Ghent © MIAT 66 Location of cotton companies, Ghent © MIAT 67 – Cotton company of Braine-le-Château, 69 Ghent © Stadsarchief Gent – De Zwarte Doos 70 – Cotton company of Braine-le-Château, 71 Ghent © Pol Hannick, 1904–1929: Geschiedenis der socialistische N.V. Vereenigde Spinnerijen en Weverijen, Gent, 1929 72, 73, 74 Oceaniëstraat, Ghent © Elly Van Eeghem 2011 75 Lumber yard, Ghent © Stadsarchief Gent – De Zwarte Doos 76 Handelsdok, Ghent © Elly Van Eeghem 2011 77, 78, 79 Oceaniëstraat, Ghent © Elly Van Eeghem 2011 80 – Video stills from the installation 83 Oceaniëstraat recto/verso, Ghent © Elly Van Eeghem 2011

164

IMAGE REFERENCES The practice ofAssurance Ambiance

p. 84 Brokers of amusement in overall, Ghent © Reinout Hiel 2010 87 left: Logo Assurance Ambiance © ROCSA right: The Assurance Ambiance team, Ghent © Reinout Hiel 2010 90 Video still from recorded interview, Ghent © University College Ghent 2010 91 left: Project developers at entrance Finland tower, Ghent © ROCSA 2010 right: Aereal photograph in Buurtloods, Ghent © ROCSA 2010 93 top: Stukwerkers’ logo, Ghent © Olivier Provost 2010 left: Symmetry railway and harbour shed, Ghent © Olivier Provost 2010 right: Grinding metal, Ghent © Olivier Provost 2010 94 top, left: Quay Voorhaven, Ghent © Evelyne Deceur 2010 top, right: Quay Old Docks, Ghent © Olivier Provost 2010 bottom, left: Bench Old Docks, Ghent © Evelyne Deceur 2010 bottom, right: Bench Terneuzenlaan, Ghent © Evelyne Deceur 2010 95 top, left: View from Inter-Beton, Ghent © Evelyne Deceur 2010 top, right: Koopvaardijlaan, Ghent © Olivier Provost 2010 bottom: Meulestede church, Ghent © Evelyne Deceur 2010 98 top, left: Rapid car, Ghent © Xavier Cloet 2010 top, right: Pierkes car, Ghent © Xavier Cloet 2010 bottom: Lucien, Ghent © Evelyne Deceur 2010 99 Guerrilla garden, Ghent © Evelyne Deceur 2010 103 Carpets, Ghent © Riet Steel 2010 104 left: Wellness, Ghent © Riet Steel 2010 right: Car wash, Ghent © Riet Steel 2010 105 left: Barbeque, Ghent © Riet Steel 2010 right: Sunday afternoon, Ghent © Riet Steel 2010

106 left: Evening, Ghent © Riet Steel 2010 right: Mural, Ghent © Riet Steel 2010 109 Men painting, Ghent © ROCSA 2010 113 left: Viking towers, Ghent © Riet Steel 2010 right: Model, Ghent © Laurent De Bie 2011 114 left: Saar Debuysere painting, Ghent © ROCSA 2010 right: Kids painting, Ghent © ROCSA 2010 115 Neighbours’ preview, Ghent © Riet Steel 2011 118 left: Audience, Ghent © Sarah Oyserman 2011 right: Guided tour DOK, Ghent © Riet Steel 2011 120 left: View, Ghent © Sarah Oyserman 2011 right: Exhibition space, Ghent © Riet Steel 2011 123 Inauguration rocket, Ghent © Laurent De Bie 2011 124 left: Brainstorm session, Ghent © Riet Steel 2011 right: Designing, Ghent © Riet Steel 2011 127 left: Building, Ghent © Riet Steel 2011 right: Loods 21-terrain, Ghent © Riet Steel 2011 129 left: Rocket under construction, Ghent © Riet Steel 2011 right: Rocket club, Ghent © Michel De Lausnay 2011 130 left: Rocket, Ghent © Laurent De Bie 2011 right: Pyramid simulation, Ghent © La Nouvelle Agence 2011 170 roof-top of the Metropolitan Museum with Cai Guo-Qiang’s Transparent Monument, New York City © Elly Van Eeghem 2006

165

READING LIST

Arendt, H. (1961). Between past and future: Eight exercises in political thought. Harmondsworth: Penguin Books Ltd. Arendt, H. (1989). The human condition. Chicago: University of Chicago Press. Arvanitakis, J. (2009). Staging Maralinga and desiring community (Or why there is no such thing as a ‘natural’ community). Community Development Journal, 44(4), 448–459. Augé, M. (1992). Non-lieux: Introduction à une anthropologie de la surmodernité. Paris: Le Seuil. Baldessari, J. (1970). Post Studio Art. Art class taught at the California Institute of the Arts between 1970 and 1986. Banks, S. (2003). The concept of ‘community practice’. In S. Banks, H. Butcher, P. Henderson & J. Robertson (Eds.). Managing Community Practice: Principles, Policies and Programs (pp. 9–22). Bristol: The Policy Press. BAVO (2007). Kunst in De Grote Verbouwing: voorbij de collectieve conditie van interpassiviteit. Essay in opdracht van Stroom Den Haag. http://www.stroom.nl/media. Biesta, G. & Cowell, G. (2009). How is community done? Understanding civic learning through psychogeographic mapping. The Stirling Institute of Education, University of Stirling, Scotland, UK. Biesta, G. (2011). Learning democracy in school and society. Education, lifelong learning and the politics of citizenship. Rotterdam: Sense Publishers. Böhnisch, L. & Münchmeier, R. (1987). Wozu Jugendarbeit? Orientierugnen für Ausbildung, Fortbildung and Praxis. Weinheim / München: Juventa Verlag. Böhnisch, L. & Münchmeier, R. (1990). Pädagogik des Jugendraums. Zur Begründung und Praxis einer sozialraümlichen Jugend pädagogik. Wienheim: Juventa Verlag. Boudry, L., Cabus, P., Corijn, E., De Rynck, F., Kesteloot, C. & Loeckx, A. (Eds.) (2003). De eeuw van de stad. Over stadsrepu-

blieken en rastersteden. Witboek. Brugge: Die Keure. Bouverne-De Bie, M. (2006). Participatie: van opvoedingsdoel tot samenlevingsopbouw. Welzijnsgids – Welzijnszorg. Samenlevings opbouw, 61, 135–154. Bradt, L. (2009). Victim-o≠ender mediation as social work practice. A comparison between mediation for young and adult o≠enders in Flanders, PhD thesis, Ghent University. Brent, J. (2004). The desire for community: illusion, confusion and paradox. Community Development Journal, 39(3), 213–223. Butcher, H., Banks, S., Henderson, P. & Robertson, J. (2007). Critical community practice. Bristol: The Policy Press. Cameron, S. & Coa≠ee, J. (2005). Art, Gentrification and Regeneration – From Artist as Pioneer to Public Arts. European Journal of Housing Policy, 5(1), 39–58. Carey, P. & Sutton, S. (2004). Community development through participatory arts: lessons learned from a community arts and regeneration project in South Liverpool. Community Development Journal, 39(2), 123–134. Carpentier, N., Corijn, E., Jans, E. & J anssens, I. (2010). Kunst in deze wereld. Demos vzw. Cauquelin A. (1999). Interview d’Anne C auquelin par Thierry Paquot, Paris, 19/10/1999. Clover, D. E. & Stalker, J. (Eds.) (2007). The arts and social justice. Re-crafting adult education and community cultural leadership. Leicester: Niace. Clover, D. (2006). Culture and antiracism in adult education: an exploration of the contributions of arts-based learning. Adult Education Quarterly, 57(1), 46–61. Clover, D. (2007). Feminist aesthetic practice of community development: the case of Myths and Mirrors Community Arts. Community Development Journal, 42(4), 512–522. Clover, D. (2010). A contemporary review of feminist aesthetic practices in selective adult education journals and conference proceedings. Adult Education Quarterly, 60(3), 233–248.

166

READING LIST

Conard, S. (2011). Schapen langs de oevers. TiensTiens, 26 (3), 7–10. Coussée, F. (2010). Youth work, a social practice. Coyote, 32–34. Cowell, G. (2009). Community Walks: making connections in space and time (Bonnybridge, Scotland). The Stirling Institute of Education, University of Stirling, Scotland, UK. Cupers, K. & Miessen, M. (2002). Spaces of uncertainty. Wuppertal: Verlag Müller+Busmann. Cuyvers, W. (2005). Tekst over tekst. Den Haag: Stroom Den Haag. De bisschop, A. (2009). Community art as a discursive construction. PhD thesis, Ghent University. de Certeau, M. (1984). The practice of everyday life. Berkeley: University of California Press. De Meyer, D., Versluys K., Borret, K., Eeckbout, B., Jacobs, S. & Keunen, B. (The Ghent Urban Studies Team) (1999). The urban condition: Space, community and self in the contemporary metropolis. Rotterdam: 010 Publishers. De Smet, A. (2009). Tijdelijke gebruik van ‘pauzelandschappen’. In De Decker, P., Doevendans, K., Kuhk, A., Maenhout, J., Klokocka, J., Wuytack, K. & S. Martens (Eds.). Reflections +10. Gent – Brussel: Sint-Lucas: Master Stedenbouw en Ruimtelijke Planning, pp. 171–186. de Solà-Morales, R. (1995). Terrain vague. In Davidson, C. Anyplace. Cambridge Massachusetts: MIT Press, 118–123. De Visscher, S. (2010). Maakt de buurt het verschil? Een sociaal-pedagogische kijk. Journal of Social Intervention: Theory and Practice, 19(1), 5–21. De Visscher, S., Bouverne-De Bie, M. & Verschelden, G. (2011). Urban Public Space and the Construction of Social Life: a socialpedagogical perspective. International Journal of Lifelong Education, 31 (1), 97–110. De Visscher, S., Steel, R., Verschelden, G. (submitted). Urban cracks as forum for civic learning. In Policy Futures In Education.

Debruyne, P. (2009). Citymarketing in Gent in 2020: tussen postindustriële innovatie, creatieve klassenstrategie en postpolitiek spektakel. Oikos: forum voor sociaal-ecologische verandering, 2, 31–42. Debruyne, P. & Oosterlynck, S. (2009). Stedelijke vernieuwing in het Gentse Rabot. Alert, 3. Debruyne, P., Oosterlynck, S. & Block, T. (2008). Sociale innovatie als basis voor stadsontwikkeling? Grootschalige stadsprojecten versus sociale s tadsvernieuwing in Gent. Ruimte en Planning, 3, 18–33. Deinet, U. & Kirsch, R. (2006). Der sozialräumliche Blick der Jugendarbeit. Methoden und Bausteine zur Konzeptenwicklung und Qualifizierung. Wiesbaden: VS Verlag. Deutsche, R. (1996). Evictions: Art and spatial politics. Cambridge: MIT Press. Duyvendak, J. W. & Uitermark, J. (2005). De opbouwwerker als architect van de publieke sfeer. Beleid en Maatschappij, 32, 76–89. Ellsworth, E. (2005). Places of learning. New York: Routledge. Evans, G. (2009). Creative cities, creative spaces and urban policy. Urban Studies, 46(5–6), 1003–1040. Ferguson, I. (2008). Reclaiming social work. Challenging Neo-liberalism and promoting social justice. London: Sage. Foucault, M. (1984). Des espaces autres: Hétérotopies. Architecture, Mouvement, Continuité, 5, October, 46–49. Freire, P. (1972). Pedagogy of the Oppressed. Harmondsworth: Penguin Books Ltd. Freire, P. (1995). Pedagogy of hope. Reliving pedagogy of the oppressed. New York: Continuum Publishing Company. Frijters, E., Hamers, D., Johann, R., Kurschner, J., Lörzing, H., Nabielek, K., Rutte, R., van Veelen, P. & van der Wagt, M. (2004). Tussenland. Rotterdam: NAi Uitgevers & Ruimtelijk Planbureau Den Haag.

167

READING LIST

Gahse, Z. (1997). A small essay at cities. In Küng, M. & Vandermarliere, K. (Eds.). Another & another & another act of seeing (urban space). Antwerp: deSingel, p. 204. Godfrey, M., Biesenbach, K. & Greenberg, K. (Eds.) (2010). Francis Alÿs: A story of deception. London: Tate Publishing. Go≠man, E. (1974). Frame analysis: An essay on the organization of experience. London: Harper and Row. Grodach, C. (2010). Art spaces, public space, and the link to community development. Community Development Journal, 45(4), 474–493. Groth, J & Corijn, E. (2005). Reclaiming urbanity: indeterminate spaces, informal actors and urban agenda setting. Urban Studies, 42(3), 503–526. Grunwald, K. & Thiersch, H. (2009). The concept of the ‘lifeworld orientation’ for social work and social care. Journal of Social Work Practice, 23(2), 131–146. Hajer, M. (1991). De dichtgetimmerde stad. De Groene Amsterdammer, 30/01/1991. Hamers, D. (2006). Niemandsland. Rotterdam: Lemniscaat. Harper, D. (2002). Talking about pictures: a case of photo elicitation. Visual Studies, 17, (1), 13–26. Hertmans, S. (1998). Steden: Verhalen onderweg. Amsterdam/Leuven: Meulenho≠/Kritak. Hirschhorn, T. (2010). Lecture at Sint-Lucas Beeldende Kunst, Ghent, 19/04/2010. Kane, L. (2001). Popular Education and Social Change in Latin America. London: Latin America Bureau. Kay, A. (2000). Art and community development: the role the arts have in regenerating communities. Community Development Journal, 35(4), 414–424. Kerremans, J. & De bisschop, A. (2010). Visietekst sociaal-artistiek werk. Brussel: Demos vzw. Kerremans, J. (Ed.) (2009). S(O)AP.

Spanningsvelden in de sociaal-artistieke praktijk. Brussel: Demos vzw. Klanten, R. & Hübner, M. (2010). Urban interventions: Personal projects in public spaces. Berlin: Gestalten. Kolb, B. (2008). Involving, Sharing, Analysing – Potential of the Participatory Photo Interview. Forum: Qualitative Social Research, 9, 3, art. 12. Küng, M. & Vandermarliere, K. (Eds.) (1997). Another & another & another act of seeing (urban space). Antwerp: deSingel. Landry, C. (2000). The Creative City: A toolkit for urban innovators. London: Earthscan. Lauwaert, D. (2008). Edmond Fierlants. Het lokale en de eindeloze plek. In Lauwaert, D. (2008). Lichtpapier: Teksten over fotografie. Fotomuseum Antwerpen. Ledwith, M. (2001). Community work as critical pedagogy: re-envisioning Freire and Gramsci. Community Development Journal, 36(3), 171–182. Lehman, S. (Ed.) (2009). Back to the City. Strategies for Informal Urban Interventions. Berlin: Publisher Hatje Cantz. Lepofsky, J. & Fraser, J. C. (2003). Building community citizens: claiming the right to place-making in the city. Urban Studies, 40(1), 127–142. Lingis, A. (1994). The community of those who have nothing in common. Bloomington: Indiana University Press. Lofland, L. H. (1973). A world of strangers: order and action in urban public space. Waveland: Prospect Heights. Lofland, L. H. (1998). The Public Realm: Exploring the City’s Quintessential Social Territory. New Jersey: Transaction Publishers. Lofland, L. H. (1998). The public realm. New York: Aldine de Gruyter. Lorenz W., Coussée F. & Verschelden G. (2010). Historical Consciousness in Youth Work and Adult Education. Social Work & Society, 8, 32–45. Low, S. & Smith, N. (2006). The politics of public space. London: Routledge.

168

READING LIST

Lynch, K. (1960). The image of the city. Cambridge: MIT Press. Lynn, M. (2006). Discourses of community: challenges for social work. International Journal of Social Welfare, 15, 110–120. Mannay, D. (2010). Making the familiar strange: can visual research methods render the familiar setting more perceptible? Qualitative Research, 10(1), 91–111. Martin, I. (2009). Whither adult education in the learning paradigm? Some personal reflections. Rhizome Freirian International Online Review, 3. Matarasso, F. (1997). Use or ornament? The social impact of participation in the arts. London: Comedia. Mayo, P. (2008). Liberating praxis. Paulo Freire’s Legacy for Radical Education and Politics. Boston: SensePublishers. Mead, M. & Shaw, M. (2007). Community development and the arts: reviving the democratic imagination. Community Development Journal, 42 (4), 413–421. Minty, Z. (2006). Post-apartheid Public Art in Cape Town: symbolic reparations and public space. Urban Studies, 43(2), 421–440. Mitchell, D. (2003). The right to the city: social justice and fight for public space. New York: Guilford Press. Mollenhauer, K. (1983). Vergessene Zusammenhänge. Über Kultur und Erziehung. München: Juventa. Mou≠e, C. (2000). The democratic paradox. London: Verso. Mou≠e, C. (2005). Which public space for critical artistic practices? Lecture at the Institute for Contemporary Dance, Firkin Crane Centre, Cork, 06/07/2005. Mou≠e, C. (2008). Kunst en democratie: Kunst als agonistische interventie in de openbare ruimte. In Seijdel (Ed.). Open 14. Kunst als publieke zaak: Hoe de kunst en haar instituten de publiek dimensie opnieuw uitvinden. NAi Uitgevers & SKOR, 6–15.

Narayan, L. (2000). Freire and Gandhi. International Social Work, 43(2), 193–204. Pauwels, L. (2009). Taking and Using. Ethical Issues of Photographs for Research Purposes. Visual Communition Quarterly, 15 (4), 243–257. Petrescu, D., Petcou, C. & Awan, N. (Eds.). (2011). Trans-local-act: Cultural practices within and across. Rhyzom & aaa/peprav. Phillips, P. (1988). Out of order: the public art machine. Artforum, 27, (4), 92–97. Phillips, R. (2004). Artful business: using the arts for community economic development. Community Development Journal, 39(2), 112–122. Pinxten, R. (2003). De artistieke samenleving: De invloed van kunst op de democratie. Antwerpen/Amsterdam: Houtekiet. Powell, K. (2008). Remapping the City: palimpsest, place and identity in art education research. Studies in Art Education, 50(1), 6–21. Pratt, A. C. (2009). Urban regeneration: from the arts ‘feel good’ factor to the cultural economy: a case study of Hoxton, London. Urban Studies, 46(5–6), 1041–1061. Prosser, J. & A. Loxley (2008). Introducing Visual Methods. ESRC National Centre of Research Methods Review Paper. Economic & Social Research Council. Quinn, B. (2005). Arts festivals and the city. Urban Studies, 42(5–6), 927–943. Rancière, J. (2004). Malaise dans l’esthétique. Paris: Galilée. Rose, G. (1997). Spatialities of ‘community’, power and change: the imagined geographies of community arts projects. Cultural Studies, 11(1), 1–16. Schoenmakers, R. & van Oosterhout, M. (Eds.) (2008). Cascoland: Interventions in Public Space. Drill Hall, Johannesburg, South Africa. Rotterdam: Post Editions. Sennett, R. (1976). The fall of public man. Cambridge University Press.

169

READING LIST

Sharp, J., Pollock, V. & Paddison, R. (2005). Just art for a just city: public art and social inclusion in urban regeneration. Urban Studies, 42(5/6), 1001–1023. Shaw, M. (2008). Community development and the politics of community. Community Development Journal, 43(1), 24–36. Shaw, M. (2011). Stuck in the middle? Community development, community engagement and the dangerous business of learning for democracy. Community Development Journal, 46 (2), ii128–ii146. Soenen, R. (2003). Ethnography of actualised social relationship. The ambivalence in the everyday life of city dwellers. Kolor. Journal on Moving Communities, 3(2), 55–71. Spatscheck, C. (in press). The Socio-Spatial Approach to Social Work. Social Work & Society. Steel, R., Van Eeghem, E., Verschelden, G. & Dekeyrel, C. (2010). Tracing the potential of participatory visual methodology in a study on community arts in urban cracks. Presentation at the Euroqual conference. International Perspectives on Qualitatieve Research in the Social Sciences, Euroqual, May 2010, London, UK. Tonnelat, S. (2008). Out of frame: The (in) visible life of urban interstices. A case study in Charenton-le-Pont, Paris, France. Ethnography, 9, 291–323. Van Eeghem, E., Dekeyrel, C., Steel, R. & Verschelden, G. (2011). Urban cracks: Interstitial spaces in the city. Presentation at the ISEA-conference, Panel: Mapping the city and urban identity, 17th International symposium on electronic art, September 14–21, Istanbul, Turkey. van Weelden, D. (1998). Stads leren! In: S. Hertmans (Ed.). De Stad & de pedagogie. Gent: Uitgeverij Droom en Daad, 67–97. van. Dienderen, A., Janssens, J. & Smits, K. (2007). Tracks: Artistieke praktijk in een diverse samenleving. Berchem: Epo.

Verscha≠el, B. (1990). Gent (het centrum als breukvlak). In Gent: De gedeelde stad. Koning Boudewijnstichting. Verscha≠el, B. (2006). De mythe van de straat. Over het begrip van ‘publieke ruimte’ en de (cultuur)politiek. In B. V erscha≠el (Ed.). Van Hermes en Hestia. Teksten over architectuur. Gent: A&S Books. Verschelden, G., Steel, R., Van Eeghem, E. & Dekeyrel, C. (2011). Positioning and conceptualising adult education in community art practices. Presentation at the conference Positioning and Conceptualising Adult Education and Learning within Local Development, April 28–30, Boğaziçi University, Istanbul, Turkey. Verschelden, G., Van Eeghem, E., Steel, R., De Visscher, S. & Dekeyrel, C. (forthcoming). Positioning community art practices in urban cracks. International Journal of Lifelong Education. Von Kotze, A. (2009). Zebra-crossing: public participation to remake the city? Rhizome Freirian International Online Review, 3. Vranken, J. (1990). Welzijn: voorwerp van maatschappelijke tegenstellingen en historische dynamiek. In H. Baert (Ed.). De welzijnszorg in de Vlaamse Gemeenschap. Facetten en standpunten. Leuven: Garant, pp. 99–115. Wang, C & Burris, M.A. (1997). Photovoice: Concept, methodology and use for participatory needs assessment, Health Education Behaviour, 24, 369–387. Weber, S. (2008). Visual images in research. In Knowles, J. G. & Cole, A.L. (Eds.). Handbook of the Arts in Qualitative Research. Perspectives, Methodologies, Examples, and Issues. Sage Publications. Wirth, L. (1938). Urbanism as a way of life. American Journal of Sociology, 44, 1–24. Żmijewski, A. (2007). Applied social arts. Krytyka Polityczna, 11–12, Warschau.

171

REFLECTIONS ON THIS BOOK

As a supplementary contribution to this book, we invited six authors to reflect on the research material presented. For the selection of authors, we took into account a diversity in backgrounds and disciplines, in familiarity with the subject matter and in proximity to the research project. As a result, this book incorporates reac tions from the perspectives of social peda gogy, cultural city policy, dramaturgy, visual arts, urbanism and anthropology. The aut hors all shed their light on certain aspects of the book and explored possible implications for the fields in which they are experts. The texts vary from broadening theoretical considerations, personal journals and reflec tions on accustomed topics to observations of relevant areas of tension.

172

Karius and Bactus Bart Lodewijks

I first came to Ghent to participate in a joint exhibition at S.M.A.K. in 2005. After setting up the show at the museum there was a day left, so I finished the chalk drawing that started in the museum on the wall of a trans former cabin in Dok Noord. The chalk proves to work so well on trans former cabins, working-class and middleclass houses, dead-end alleys, churches, factories and other buildings, that one year later I take up permanent residence in Ghent. To the neighbours, passers-by and people who use the buildings, I explain that chalk can easily be wiped away and that it is washed away by the rain. Gradually, I become a known face in the neighbour hoods and succeed in bringing my work to a multitude of façades in, for instance, a single street and eventually also to the interiors of private residences.

May 2005 With chalk I make a drawing on a wall in Dok Noord. The place is dilapidated, but full of potential. The chalk is absorbed by the stones, as if the neighbourhood is begging for some attention.

September 2011 I have been living on the Dok Noord terrain for two months, behind the blue crane across the trading dock, nearby the drawing from 2005. The apartment block on Afrikalaan towers over the view like a remnant of a city wall. On grey days it’s hard to make out whether people live in that wall or if it’s being redevel oped. At dusk the lights betray the presence of residents.

October 2011 The train to Antwerp provides a view of the back of the block. Laundry is snapping on the balustrades. On the stretch of grass between the block and the railway is some playground equipment. People are on the walkways.

December 2011 I park my bike across from a Russian shop on the ground floor of the block. I ask them if they have blackboard chalk. On the box there is a drawing of a Russian rainbow. Twelve coloured sticks are smiling at me. Normally I never use coloured chalk. On the pavement within view of the shop I draw a Russian rainbow. Any child knows that you can make a wish when you see a rainbow. Rainbows appear after heavy weather. They loom up only briefly. That’s why they represent luck. I walk back to the shop and check if they have more rainbow chalk for sale.

January 2012 I go through the contributions to Reading urban cracks on my screen. I am pleasantly surprised by the thoroughness and scope of the research. “There is a crack in everything, that is how the light gets in.” In about five years there won’t be any cracks left in the Muide-Meulestede-Afrika laan triangle. Is that a bad thing? I think of Karius and Bactus. Two plunderers who drill holes in teeth. The ravage of tooth decay is progressive and you couldn’t create it that way if you wanted to. Muide-MeulestedeAfrikalaan will be modelled after the perfect shiny white set of teeth. Silos, holes and cracks will slowly be covered over. Reading Urban Cracks records the urban cracks that are being carried to their graves, and

173 shows that Karius and Bactus don’t live in a neighbourhood, but reside in every human gesture. In Reading Urban Cracks, Muide- Meulestede-Afrikalaan is brought to life through encounters. Conversations, inter views or conclusions are distilled without betraying the original ‘verbal’ sources. There is no speaking at the same time like in a conversation out loud. The noise of the street resounds in the text. There is a diligent search for connection with the neigh bourhood and its residents. The interviews with practitioners of Assurance Ambiance are informative and sometimes also humor ous, and you read them at one sitting. In Van Eeghem’s layered photographic images I recognise my own environment. Does she make her photographs through reflective glass? Or does she layer one image over the other? They must be her personal observations, where impressions overlap. She changes locations and a new connection emerges. An amorphous whole. Fiction. Volumes of air filled with image. Wort körperlich. In e-mail correspondence with Van Eeghem it becomes clear that her phrase-by-phrase text was projected as part of a multimedia installation, with a front (recto) and a reverse side (verso). She thinks of making the text run on across the pages throughout the book. “That way the ‘cadence’ is preserved, by turning the pages.” The typographical video work plays on her website. Because the image is black and there is no sound, the subtitles transport me into associative interspaces. Between the phrases new words appear. Sluikstortscenografie (dumping ground scenography). It’s as if I am being led through Afrikalaan blind folded. Go ahead and read, it doesn’t say what it says.

Bart Lodewijks (°1972, The Netherlands) is a visual artist. He makes linear chalk drawings in public and private spaces. Publications and short stories result from these often long-term drawing projects. Recent projects included Unforgettable Neighbourhood with S.M.AK. in the Moscou district of Ghent and Rio Drawings with Capacete in Rio de Janeiro, Brazil. www.bartlodewijks.nl

Reference - Karius & Bactus is a children’s book by the Norwegian illustrator Thorbjørn Egner.

174

ON Oceaniëstraat

recto/verso An van. Dienderen

Art practice with a scent of ethnography

“The biggest question for both artists and anthropologists should be, are you wanted here? By whom?” (Lippard 2010: 32).

“What are you doing?” an inhabitant of Oceaniëstraat asks Elly Van Eeghem. The artist-researcher writes down a sentence on a wall located in what could have been a gateway. This question sets off a conversa tion between the artist and the inhabitant about the sense and purpose of her inter vention. Instead of having recorded this conversation, Van Eeghem used it, among others, as the basis for a video projection that is lit only at the bottom through subtitles. Yet, the phrases are no customary subtitles, as there is no sound, no image, no recorded voice. These liminal sentences are projected on a black screen, sometimes even word by word, transcribing her passage through the urban crack, where she created sculptures from garbage and assembled, say, a pile of leftover computers. The video projection de scribes the meetings provoked by her inter ventions and her rather ironic afterthoughts. In this book, these phrases run throughout the entire volume. Van Eeghem’s performative transcription reminds me of two quotations of influential figures in the current debate on the relation between art and ethnography:

— The second is a quotation of anthropolo gist Johannes Fabian, who states that vari ous forms of cultural knowledge cannot be represented in discursive statements: “What has not been given sufficient consideration is that about large areas and important aspects of culture no one, not even the native, has information that can simply be called up and expressed in discursive statements. This sort of knowledge can be represented – made present – only through action, enactment, or performance. […] The ethnographer’s role, then, is no longer that of a questioner; he or she is but a provider of occasions, a catalyst in the weakest sense, and a producer (in analogy to theatrical producer) in the strongest.” (Fabian 1990: 6)

— The first is a sentence by art critic Lucy Lippard quoting a New York City resident from Lower East Side asking local artists: “You know, like I don’t want to be nosy, and we all got our reasons for doing what we do with our lives, but I wonder – everybody here on the block wonders – why are you here?” This phrase inspired Lippard to critically assess socially concerned artists:

Elly Van Eeghem has produced quite an output based on her experiences in Oceaniëstraat. Text, photographs and video recordings were brought together in her installation Oceaniëstraat recto/verso. This body of work forms an interesting example of an art practice that intersects with the ideas, methods and processes of ethnography. Ethnography was originally developed in anthropology as a research strategy, but is now used across different disciplines. It entails methods like fieldwork, partici pant o bservation and (in)formal interviews characterised by concepts such as participa tion, feedback, interaction and self-reflexiv ity. Fieldnotes, books, and papers were the dominant research products. These discursive statements became heav ily debated during the 80s. Clifford Geertz

175 was one of the more outspoken anthro pologists of this current. He criticised the standard conceptualisation of ethnography by pointing out how anthropologists need to acknowledge that they are authors of texts, and not textually representing communities (Geertz 1988). Fabian adds that important aspects of culture cannot be called up and expressed in field notes, books and papers. Interactions and encounters cannot be represented by textual discourses without transforming them. Rather, they are produc tions of the original and not mere interpreta tions: transformed instances of the original, not authoritative textual representations. Fabian therefore suggests to reorientate from an informative to performative ethno graphy. He claims that a performative approach is not only the subject of ethno graphic research but also descriptive of the ethnographic method by which ethnographers continuously engage with the communica tive, corporeal, sensory and performative dimensions that define the activity of ethno graphic field research (Fabian 1990: 86). The researcher then becomes a performer, not representing or describing but actually transforming events, people, and communi ties in productive ways. Such an approach to ethnography opens a door to a whole new range of possibilities in which art practices and ethnography can foster one and other. The influence of ethnography on art is no new phenomenon; from the mid-sixties onwards, several (conceptual) artists focused on cultural structures and processes (Lip pard 2010: 25). Since the 90s many art events were organised that bear significant similarities with ethnography not only with a focus on cultural processes but also in its theorisations of representational practices. The influence of art practice on ethnography nowadays is such that anthropologists Wright & Schneider propose to shift the concept of ethnography alltogether: “To treat ethnography … as ruin and fragment, possible sites of

intended and unintended, past and present destructions and reconstructions, from which new meanings can be engendered in processes of bricolage and assemblage, is a challenge that anthropology can take up, from and in collaboration with, contemporary art.” (Schneider and Wright 2010: 20) It is such an approach that resembles what Van Eeghem has been realising at Oceanië straat. Perhaps not intentionally, yet not by accident either. Her art practice certainly produces a scent that, to me, is reminiscent of important facets of both ethnography and art practice: ethics and performative enga gement, reminding us of both Lippard’s and Fabian’s insights. An van. Dienderen (°1971, Belgium) obtained a Master’s degree in Documentary Film Direction (SintLukas, Brussels) and a PhD in Comparative Cultural Sciences (Ghent University). She made several (inter)nationally awarded films, published in diverse journals and directs an art working space in Brussels, SoundImageCulture. She is currently a postdoctoral researcher at the School of Arts KASK – University College Ghent.

References - Fabian, Johannes (1990). Power and Performance. Ethnographic Explorations through Proverbial Wisdom and Theater in Saba, Zaire. Wisconsin – London: University of Wisconsin Press. - Geertz, Clifford (1988). Works and Lives. The Anthropologist as Author. Stanford – Stanford University Press. - Lippard, Lucy R. (2010) “Farther Afield“ in Between Art and Anthropology, Contemporary Ethnographic Practice edited by Arnd Schneider and Christopher Wright, Oxford – NY: Berg, 23–34. - Schneider, Arnd and Christopher Wright (2010) Between Art and Anthropology, Contemporary Ethnographic Practice, Oxford – NY: Berg.

176

Scratching the

surface, digging into the earth Barbra Erhardt

Reading this book made me think backwards and read forwards at the same time. Some how, words and thoughts seemed to con nect, which reminded me that working in the areas discussed in this book is a long-term, continuous story of experiment and opportu nities. The book reminded me of past efforts made in Ghent with many different partners, small- or large-scale, yet often with the same struggles, dreams and sometimes outcomes, be it a disillusion or a profound feel-good experience for all parties involved. How come in a small scale city such as Ghent, as opposed to metropolitan cities like Berlin, London, or even Mexico City and Caracas, opportunities to meet and to connect seem so obvious, while the field of engaged art in public space still seems so literally divided: the cracks between organi sations, city administration, social networks, cultural institutions? How come there are so many urban cracks that show great poten tial, yet do not function (enough, yet,…) as an indication or a concept useful for future development? When living close to one another, people tend to protect their private space and even withdraw into themselves. People living in tower blocks often tend to be lonely. A defensive attitude towards nearness can be a cause of an unwillingness to overcome differences, even on a temporary basis. It takes inventiveness, playfulness and insight into local needs to complete this process, in which artists can play a vital role. Yet, saving opening for artistic interventions and their needs such as room for the unexpected, burdens city planners. Convincing the au

thorities of their importance can outpace the artist’s politics and snuff straightforwardness and playfulness. Time seems to be of vital importance for the artists involved. Time is needed to scratch the surface, dig into the earth, detect different smells, add things, people, stories, and change them, rearrange them and let them go; to arrive at a collage that offers an overview of the past, present and possible future. Initiators, social as well as artistic, and city services, that are able and willing to take the time and opportunities for these projects, can add value to these urban cracks by rearranging them, reinventing them and communicating and integrating them into future plans. Ryszard Kapuscinski (2003) explained the meaning of lapidarium: a collection of things, objects from the past arranged in an orderly format. A lapidarium is more than a recollec tion of the past, it enables one to see history grow, to see a cross section of it; connec tions previously unseen, and therefore new interpretations and meanings of the matter at hand. The City of Ghent’s Cultural Participation Service has run several projects with artist Bernadette Vandecatsije. She lives in the Rabot area, one of the neighbourhoods forming Ghent’s 19th century industrial belt. Naturally, her work is often closely connect ed to this area. I remember the wasteland near her home, now hosting Ghent’s new courthouse, with a very clean design of the building and the surroundings, lacking any reference to the former atmosphere. In many ways, it still is, and probably will remain,

177 an extensive urban crack. Vandecatsije’s projects were rather small-scale, yet longterm; the area became subject of daily observation over a long period of time. Yet, her lapidarium became a documented observation of things disappeared. While in the cities’ historical centres traces of its past are conserved, cherished and commercialised, cracks in more remote or poor areas are concealed; traces constantly erased. Here, history is overwritten by new events, new migration waves. History is made but not recorded. Although these areas are often microcosms with a strong individuality, they are mostly denied the chance and the time to become visible. Here, the artistic approach can be a vital link between the past and future, through obser vations and documentary material collected and rearranged by artists as the bonding matter of time and the people involved. Time is the necessary element in this process, yet is often lacking for reasons of financial means, the possibility of long term engage ments, administration of urban processes, etc. I am convinced that in Ghent, this lack of time has often been the reason for disap pointment of artists, participants and organi sations involved in this type of projects. At this moment, the city administration is closely involved with several artists and their projects in the social housing blocks sched uled to be demolished in the Rabot area. To define these towers as urban cracks might be somewhat far-fetched, yet, the way they are gradually developing from an examplar of social housing in the 1970s towards outright vacancy can allow this definition. Several organisations and artists work with the peo ple living there, and hopefully will continue doing so as the demolition of the first build ing will start; scratching the surface to get to the underlying tissue of stories, dreams and hopes. Staying long and intensely in one urban crack enables artists to gradually inter vene, to take the time to accustom to the place; even by just being there. It enables

them to gradually start working towards the future, to add new stories to the new blocks, the new inhabitants. However, this process requires time and money and should start from the intention of being sincere, which includes being able to admit mistakes and to fail. Then again, who is willing to pay for ineffectiveness? Here lies an important difference that is a challenge for artists and organisations working within the urban sphere; it being a crack or not. An interference in such an area creates expectations held by neighbours, passersby, organisations, city services, and of course by the artists involved. All have their own outlook and programmes, often with financial means attached. Consequently, details of responsibility and communication should be extremely clear for all involved, and all output appreciated. This does not necessarily lessen its artistic, social or urban relevance, but can clarify certain decisions on the course of action, the parties involved, their different roles and the expected results. For the city administration, a small-scale, temporary artistic intervention on a vacant strip of land is as valuable as a broad urban project in which art in public space plays a distinct role. I am convinced that Ghent, because of its specific urban tissue and its melting pot of cultural and social organisa tions can still find many great opportunities. We are aboard. Barbra Erhardt (°1969, The Netherlands), studied architecture at the Willem de Kooning Academy in Rotterdam and was mainly involved in architecture, design of public space and community art projects in Rotterdam. Since 2004 she works for the City of Ghent, Service of Cultural Participation, as a staff member in the field of Art in Public Space.

Reference - Kapuscinski, R. (2003). Lapidarium. Observaties van een wereldreiziger 1980–2000. Privé-domein Nr. 252. De Arbeiderspers.

178

Reading between

the lines Evelyne Deceur & Maria De Bie

We have read the book Reading Urban Cracks focussing on how the insights it elaborates relate to community arts practices and what their significance can be in these practices. The authors’ broader focus is on the per spective of practitioners, in this case artists and community workers. In our opinion, neither ‘the’ artist nor ‘the’ community worker exists in reality, but only in abstract terms. As such, the discussion concerning who is an artist and who a community worker must be seen in its context, which is not that of an autonomous position; both the artist and the community worker are connected to a specific context, in which they must establish their position. There has been a significant increase in attention to community arts projects over the last decade. Schuring (2006) states that community arts have become an interna tional hype: “Why is not completely clear. Important is the fact that to increasing degree, politicians watch as society threatens to slip from their grasp, and realise that art is a good way to stimulate social cohesion.” Mainly in the ‘multicultural underprivileged neighbourhood’ art and community arts pro jects are put into service “as a means to en hance social cohesion” (Trienekens, 2006). Urban cracks take up a special position in this matter. As places with layered meanings, where different logics conflict, they are seen by numerous initiatives as ideal breeding grounds and spaces for experiment. In that sense, urban cracks indeed seem, as the authors suggest, ideal grounds for interstitial practices or crossovers that fall between the familiar boundaries of accepted logics. There are, however, a number of issues that de mand further attention.

Working with urban cracks Why are urban cracks suddenly so ‘in’? Does it have to do with the itch for places where one can experiment and do one’s thing with out hindrance? Are these always tempting contexts? Or is it more a matter of ‘fiddling about’? In cities such as Ghent, where these vacant grounds are reminiscent of a not all that distant industrial past, their potential wasn’t discovered until only recently, at least not by the authorities. In Ghent, temporary uses of undeveloped terrains have been deployed since 2007 as “an instrument in neighbourhood development, […] a realisa tion of the line of policy that states that plan ning interventions must be developed in a participatory process and that these interven tions must be in line with the socio-cultural and economical development of neighbour hoods and districts.” Authorities employ them “to broaden and deepen the communication with the neighbourhood, to stimulate partici pation, enhance social cohesion and intensify contact with the area” (Stad Gent, 2010). The City of Ghent’s view illustrates the need to interpret the many meanings different parties involved attach to urban cracks. For the autonomy both of an organisation and of a (social and/or artistic) practice is relative, and is not situated in a predefined objective but in the commitment to mobilizing plural, alternative interpretations and thus contribu ting to the public debate and to change(s). This means that if one effectively wishes to take urban cracks as a starting point, one must first examine what these places have to say, what the artist / community worker wants to do with this, and how this relates to other possibilities of appropriation. It is in this

179 motivation, in this engagement, and not in (possible) results in the context of city mar keting, as an instrument of urban policies, as an agitator or in making urban space more public, that the real political significance of community arts practices such as Assurance Ambiance resides. In other words, Assurance Ambiance’s importance does not lie in the possibilities the Loods 21 terrain, Vorkstraat and Inter-Beton site offer, but in the answers to the questions why, in what situations, on whose initiative, for whom and on what grounds practices are set up.

Instrumentalising the social and the artistic? The distinction the authors make between the social and the artistic, and the matter of finding a balance between the two, raises several questions. DEMOS, the Flemish centre for participation practices, transcends this opposition and considers the commu nity arts field in its four functions: an imagi native, a participatory, a relational and an awareness-raising function (DEMOS, 2010). In light of this approach, we may state that in this book mainly the imaginative and the relational functions are highlighted, at the expense of participation and awareness- raising. Illustrative is the rather artificial distinction between art placed in public space and art localised in public space, which indeed seems to refer to the process of develop ment of an artistic project (i.e., an imagina tive and relational outlook), but not to the meaning of the project to those involved (the participatory and awareness-raising func tions). The fact that a project is realised in situ, that an artist commits himself to embed a work of art in an existing context, does not automatically make the project participatory or awareness-raising. In our view, it is important that when artists or community workers assume the power to intervene in a particular situation, they should

also give account and take up responsibility for their interventions. When artists and community workers enter a terrain and intervene in a situation, their starting point cannot be an autonomously established position – as this would mean that only they, from ‘their’ own position can set the rules for the interactions on the terrain – but should instead be a positioning in rela tion to the historical and social multiplicity of these terrains vagues that is well-considered, in assuming full responsibility. Van Eeghem’s tactics of slow return opens up an interesting perspective here. By repeating, over and over, the process of looking, sear ching, trying and trying again, different per spectives and ‘readings’ are revealed, shown, confronted and questioned. In the book, the authors mention a contextualised praxis and poiesis: thinking through making, making as knowing. This effectively shifts attention from the intervention to reflection, from the finality to the meaning of actions. These actions “will always be partly instru mentalised by policy, incorporating these practices within political objectives”. As such, practices must “without denying this instru mentalisation or trying to keep out of political issues (…) recognise their role in shaping cities and society”. The question then is what exactly this role entails and/or might entail. Alÿs (2010) has stated that “sometimes doing something poetic can become political, and sometimes doing something political can be come poetic”. He points outs the commitment to ‘do something’ with the multiple perspec tives that arise in a process. In this, it is not as much the something that is the subject of discussion and research as it is the responsibility of the artist / community worker. How can commitment be taken up? And is not the finality exactly in an enduring connection? This is a recurrent issue in the Assurance Ambiance and Oceaniëstraat cases. The book Reading Urban Cracks opens this discussion, but in our view does not go far enough in interpreting its core. In that sense,

180 the book must mainly be read between the lines: neither artistic nor community work comes without responsibilities. Evelyne Deceur (°1980, Belgium) holds degrees in social welfare studies and in cultural management. For five years she was the coordinator of community arts organisation ROCSA. Currently she works as an assistant at Ghent University’s Department of Social Welfare Studies, where she combines a teaching assignment with PhD research based on her experi ence with ROCSA.

Maria De Bie (°1951, Belgium) is professor in social work and social pedagogy at the department of Social Welfare Studies of Ghent University, and currently head of the department. She holds a PhD in political science and public administration (Ghent University, 1988). Her fields of expertise are the socio-pedagogi cal study of social work practices and the relationship between welfare and justice.

References - Alÿs, F. (2010), A story of deception. Heverlee: Lannoo. - DEMOS (2010). Visietekst sociaal-artistiek werk. Brussel: Demos. http://www.demos.be/uploads/ tx_bworxebib/2DemosVisietekstSAP_ONLINE.pdf. - Schuring, J. (2006), ‘Community art is an internati onal hype’. Monthly Newsletter of the Power of Culture. http://www.powerofculture.nl/en/current/2006/ november/community_art.html - Stad Gent (2010), De Site, zaaien op beton. http://www.gent.be/eCache/THE/1/63/233.html - Trienekens, S. (2006), Kunst en sociaal engagement. Een analyse van de relatie tussen kunst, de wijk en gemeenschap. Utrecht: Cultuurnetwerk Nederland. http://www.cultuurnetwerk.nl/produc ten_en_diensten/publicaties/pdf/cpluse17engage ment.pdf

181

ON THE SOCIAL

AND THE ARTISTIC Sébastien Hendrickx

An important question in Reading Urban Cracks is what artistic work and community work can do for each other. Throughout the book, these two practices are often men tioned together, bringing out more their as sumed similarities than their differences. The authors thus argue that both artistic and com munity work processes offer opportunities to redefine concepts in crisis like ‘the commu nity’ and ‘the social’, that community workers and artists would both do well by taking the immediate local context as the starting point for their work, that both practices harbour a potential politicising power, et cetera. Yet the importance of their differences is not denied: Community workers often affect the artistic from a social perspective, while artists often affect the social from an artistic perspective. Yet, both have different starting points from which they intervene, and we believe it is important to trust and sustain that. Artists should not become community workers, and community workers should not become artists. The interplay between both practices is described in a positive light: In their outcomes however, their interventions can hook into and reinforce each other. In the following observations, I will try to describe some characteristics that distinguish artistic practices and community work. Both metiers can indeed reinforce each other, but they can also thwart each other.

1. An artist may choose to embed community practices in his artistic work, just like a com munity worker can choose to do the reverse. It is not a side issue to establish who took the initiative here, as the objectives of both parties are not the same. An artistic work ing process is usually aimed at a concrete

goal; the creation of a work of art with an optimal a esthetic impact and an import that transcends its immediate context of produc tion. The artist thus addresses an audience as large as possible, whereas the community worker usually focuses on a specific group or the residents of a certain neighbourhood. The processes the community worker initi ates are mostly of a relatively long-term na ture and have welfare-enhancing objectives. Depending on the approach, community work strives either to stimulate integration, or to enhance the emancipation of individuals and groups.

2. The basis of an artistic practice is the per spective of an author; an artist (or collective) with a personal artistic outlook, an own voice. This outlook comprises a carefully elaborated set of methods, thematic fascinations, frames of reference, stylistic characteristics, pref erences in materials, attitudes toward social and aesthetic issues, et cetera. This outlook precedes any concrete artistic project and is put to the test in each project, over and over, because it must be related to the specific context of each of those projects. In some cases an artist may choose to complicate his own position as an author, or share it with others, but that choice is paradoxically made as an author: clearly motivated and in complete autonomy. Naturally, community workers also develop a personal outlook on their metier, but in an everyday practice that personal voice is not as prominently present as is the artist’s in his practice.

182 3. Artistic practices must be allowed to develop in the greatest possible independence. Artistic autonomy does not mean that the art ist self-centredly turns away from social reali ties, but that he safeguards his own goal and outlook in close associations with the most diverse contexts and practices. This autono my is never a given but must always be con quered. It implies a critical attitude toward the conditions of production of the artistic work and the external expectations that may come with them – those of subsidisers, the public, theatre managers, curators, gallery owners and, translated to an urban context, those of municipal services, community workers and participants. In engaging in a collaboration with community workers, an artist will often be faced with a number of moral principles: A long-term process would be better than a short intervention, participation better than non-participation, encounter better than confrontation, generosity better than provo cation, a collective experience better than an individual one, a participant’s voluntary commitment better than a paid assignment, listening to others better than speaking.

4. Artistic practices are grounded in the abso lute equivalence of subject matters. An artist obviously makes specific choices every time, but from his perspective there is no a priori hierarchy of voices, themes, materials and fields of activity. The voice of the underprivi leged is not necessarily more relevant than that of the CEO, injustice not more impor tant than power, an urban crack not more pertinent than a residential neighbourhood or a museum for contemporary art. Commu nity work, on the other hand, does have its privileged themes. Its perspective is that of a reversal of the everyday hierarchies, simulta neously providing a certain compensation for them. Its attention is often primarily devoted

to what is socially marginalised, to unsolved problems, difficult neighbourhoods and voice less citizens.

5. A fifth and final observation: Works of art have no direct actual political impact, in the sense that they could influence the decisions of those in power. Mass demonstrations, for instance, can. Community practices, too, contain that potential on a local level, at least if they do not limit themselves to playing the role assigned to them, to restore social peace, but if they also attempt to lay bare the roots of the unrest, choose for emancipation over integration, stimulate citizens’ aware ness and militancy, initiate discussions on top-down urban redevelopment (What are the others’ plans for our neighbourhood?) and propagate bottom-up alternatives (What do we want ourselves?). Sébastien Hendrickx (°1983, Belgium) works as a freelance dramaturge. He was the artistic coordinator of Bâtard Festival, a presentation platform for young performing artists, and a member of the artistic staff of the Royal Flemish Theatre in Brussels (KVS). He publishes regularly on the performing arts in periodi cals such as Etcetera and Rekto:verso.

183

TO NOTICE Pieter Uyttenhove

Being confronted with the interesting and wonderfully sensible work in this book and wandering through the texts, the images and the thoughts involved, the reader is invited to stand still in places where one normally thoughtlessly passes without noticing them. In this book, such places are given the name of urban cracks. It is the act of noticing and naming this reality that this book reveals. To think is to notice and to notice is to act. We are not interested here, though, in defining or describing these cracks or holes, as artists are naturally the best ‘sensors’, ‘recorders’ or ‘developers’ (as for photo graphic images) of these cracks. Urban cracks are actually art spaces, or rather a new kind of art conditioning-spaces. Art ists created the notion of these urban cracks themselves, as they gave them generously, through art, a mental and artistic space to exist. By doing so, artists have offered them selves a new ‘urban atelier’, as a contempo rary alternative for the artist’s studio. Artists have a certain complicity with urban cracks: they both reveal a much bigger or more general reality or truth. The notion of urban crack indeed suggests that there is one whole thing somewhere, which is united as if it were a monolithic body, a machine or an organism that is at the same time very fragile; that there is a thing somewhere like a city or a town that can crack, rupture or fall apart. Cracks would thus suggest that this unity or wholeness could fail or disappear, that it is not perfect. Still, some questions remain. One might wonder what the whole and one thing that these cracks reveal, really is. What is it that community workers want to restore, care for, and need to preserve as something that they cannot work without, something without which they miss their reason for existing and lose their legitimacy? What is this whole ness that artists, by curiosity or sense of

adventure, want to break open? Why this desire to be confronted with the unknown, the dark side, the hole in the whole? What is it exactly that urban cracks reveal, whose or which disappearance do they stage? And is this disappearance forever, is it to transform or, if not, to reappear after a while? The answers to these questions have prob ably much to do with our subconscious belief that we are part of a homogeneous group, a society or a collectivity that manifests itself by building cities or by organising people and space into cities. This belief is probably a mere intuition, a collective representation that artists and community workers, along with most people, believe, hope or wish for, and share. Something we carry along in our minds and that we feel protective of. This belief could refer to the idea of Utopia, or an ideal city. Who would not like the city we live in to be an ideal or utopian city, or at least to be something of a great city, to be a place where we like to be? Besides, the common intention of every city and its inhabitants has never been more, or less, than that! In reality, those beautiful cities of the mind that we know from tales, literature and paint ings, that talk of order, peace and happiness and catch our deepest imagination, usually also give evidence of incoherences and shortcomings. For instance, on the island of Utopia, crime exists and criminals are cap tured. They have to work like slaves. This condition is seemingly incompatible with the utopian society’s principles, but it is pre sented as part of the system in order to keep up with the utopian ambition. This condition actually represents a crack. One could question if, in the end, the urban cracks also form part of the city because they are so inherently linked to it? Do they not offer an insight in the city, or in other terms, do they not help us to learn more about ourselves and the way we live together?

184 Especially in Europe, the city as a systema tised manner of living together has probably become so dense and materially full, so completely set in habits and forms, so hard and stony, so much secured and protected, so made-up and facelifted, that it is hard to find places like urban cracks. There we could have a look inside our own subconscious imagination and inside our intuition of a col lective destiny that lives under the city. It is not difficult to guess why these urban cracks are hard to find. For most people, reading inside our collective imagination seems to be uninteresting, unacceptable even. Indeed, the kind of places where the city unravels and disintegrates, is largely considered as banned, forbidden and pre destined to be recycled into the system as soon as possible. Artists and people who are eager to know more about the reasons why the city and the urban world are what they are, are able to read inside urban cracks. They live with it, it is their life. In the past, neighbourhoods that started to look like urban cracks were easily taken over by them. This appropriation, some call it ‘occupation’, usually occurred before the neighbourhood was recycled into the system, what is then called gentrification. Architects and urban planners can very well estimate the ability of artists to detect disintegrating and cracking urban spaces. This ability is now often hired by city devel opers and project leaders to become part of the planning process. To notice a place, to name the event of its urban crack and to give meaning to it, is an indication for urban designers and city developers of the poten tial of the place – its genius loci – and might be a prefiguration of the future project. For artists however, the intervention of urban ism and architecture in urban cracks is, in general, the beginning of its depreciation and defiguration.

Pieter Uyttenhove (°1957, Belgium) is professor in urban planning at the department of Architecture and Urban Planning of Ghent University, and currently head of department. He is an engineer-architect, urbanist and obtained a PhD in Art History at the EHESS in Paris. His fields of expertise are theory and history of urban planning, landscape imagery and the interaction between urban planning, land scape and heritage.

185

ON URBAN CRACKS This material originated within the context of a master’s seminar at the School of Arts by Elly Van Eeghem: Urban cracks in Ghent. In this class, students read local urban cracks from an artistic point of view and considered the manner in which contemporary artistic practice can relate to specific urban contexts and social issues. The projects and texts discussed, inspired a group of students to artistically reformulate dominant meanings and social issues. The texts on the table were by Bart Verschaffel (on the city centre of Ghent as a fault line), Wim Cuyvers (on the trivial concept of wasteland), Kenny Cupers & Markus Miessen (on urban voids as catalysts) and Chantal Mouffe (on artistic practice as agonistic intervention in public space). In a visual essay, which contained diverse research material, students presented a plan for intervention on a specific urban crack in Ghent. For this book, we selected four proposals by Oona Libens, Alexander Meeus, Geeraard Respeel & Robbert Van Wynendaele.

186

Aviary / Volière (Large-scale installation) Kanunnikstraat Ghent Alexander Meeus, Master student Photography

187

Museum L (fictive virtual museum, www.museum-l.tk) Leiekaai Ghent Geeraard Respeel, Master student Media Art

188

Here grows a matriarchy as before (planting action) Elisabeth Beguinage Ghent Oona Libens, Master student Multimedia Design

189

Torn Ground (105 x 77 cm, charcoal & ink on paper) Jan Samijnstraat Ghent Robbert Van Wynendaele, Master student Illustration

190

On the district of Muide–Meulestede– Afrikalaan This material originated within the context of the teacher training program at the School of Arts. For this book, we selected Muide (A) live, a project by master’s students Anna Perneel, Tim Van Den Abeele & Eline Van Deun. Their series of large-scale thinner prin ted photographs of local residents surfaced in the neighbourhood as an ephemeral fictive archive. “We preserve what we desire. The neighbourhood will always be a place of stories and people. It would be a shame if the re development works would bury these stories under the sand, if the area and therefore the archive, would drain, and Muide would become a shadow of what it once was and now is.”

191

192

193

De wijk in

vernieuwing Elly Van Eeghem & Riet Steel

Feiten en cijfers De wijk Muide-Meulestede-Afrikalaan ligt in het noorden van Gent en wordt gekenmerkt door havenactiviteiten, woonbuurten, water, druk verkeer, open ruimte en bedrijventerreinen. De verschillende sectoren worden samen beschouwd als één wijk, hoewel de grootste sector Afrikalaan (tussen de Dampoort, het rangeerterrein van de spoorwegen en het Handelsdok) fysiek-ruimtelijk afgesneden is van de kleinere sectoren die samen een schiereiland vormen: Muidebrug (zuiden), Muide (midden) en Meulestede (noorden). Volgens de meest recente cijfers van de Buurtmonitor 1 van de Stad Gent (2011), telt de wijk o∞cieel 6010 inwoners, met een ongeveer gelijke verdeling tussen mannen en vrouwen. Bijna een kwart van de oppervlakte van de wijk is bebouwd (23,3%). Voor de stad Gent in het algemeen is dit slechts 12,3%. In vergelijking met de andere arbeiderswijken van de negentiende-eeuwse gordel, ligt de bebouwingsgraad echter vrij laag. De bevolkingsdichtheid in de wijk is met bijna 4000 Gentenaars per km2 heel dens. Dit is meer dan het dubbele van de gemiddelde bevolkingsdichtheid in de stad, maar een pak minder in vergelijking met de andere gordelwijken. Het aandeel inwoners met een niet-Belgische nationaliteit is hier, met 22,4%, veel hoger dan het Gentse gemiddelde (11,8%). In 1999 lag dit wijkpercentage nog op 12,5%. Er zijn in de wijk ook beduidend meer nietBelgen dan in de andere gordelwijken, met uitzondering van de wijken Rabot en SluizekenTolhuis-Ham waar meer dan een kwart van de inwoners een niet-Belgische nationaliteit heeft. Recentelijk zijn in Muide-Meulestede-Afrikalaan Bulgaren, Turken en Slowaken het

meest vertegenwoordigd. Vooral inwoners van Oost-Europese origine zijn opvallende nieuwkomers. Het grootste aantal wijkbewoners heeft een leeftijd tussen 18 en 64 jaar (61,7%). Op elf jaar tijd groeide het aantal jongeren en daalde het aantal senioren. De natuurlijke groei van de bevolking is bijna dubbel zo groot in deze wijk dan het Gentse gemiddelde. Er is echter 13% minder kinderopvang in vergelijking met de rest van de stad. Het aantal kotstudenten in de wijk is opvallend laag in vergelijking met de rest van de stad. De wijk had in 2008 nog een negatief migratiesaldo, dit wil zeggen dat er meer mensen de wijk verlieten dan dat er kwamen wonen. Een jaar nadien sloeg dit saldo spectaculair positief om, vooral in Meulestede en Muide. In de sector Muidebrug verlieten echter nog meer mensen de wijk. De werkloosheidsgraad ligt behoorlijk hoger dan het Gentse gemiddelde (13% ten opzichte van 7,9%). De wijk telt bovendien twee maal het aandeel van Gent wat OCMW-steuntrekkers betreft. Het gemiddeld netto belastbaar inkomen is er ook lager dan in Gent, vooral in de sectoren Muidebrug en Afrikalaan. De laatste cijfers omtrent huisvesting dateren van 2001. Toen trof men in de wijk meer woningen aan met weinig of geen comfort dan gemiddeld in Gent. Op tien jaar tijd is er in de wijk echter veel veranderd, mede onder invloed van diverse stadsvernieuwingsprojecten. De sector Afrikalaan bestaat voornamelijk uit bedrijven en industrieterreinen. Daarnaast omvat ze een verkaveling noodwoningen aan de Lübeckstraat en twee woontorens aan de

194

ELLY VAN EEGHEM & RIET STEEL

Scandinaviëstraat. Hier landt wekelijks een kleine boerenmarkt. Een buslijn, met intervallen van een kwartier, verbindt het treinstation Dampoort met de andere delen van de wijk Muide-Meulestede-Afrikalaan. Tramlijn 4 heeft haar eindhalte waar de sector Muidebrug begint. Eens over de Muide brug loopt een verticale as met kleinhandelszaken door de buurt. Dit gedeelte van de wijk gaat voorbij de spoorwegovergang over in Muide. In de sector Muide vinden we enkele volkscafés, de Buurtloods en Buurtwerk, basisschool De Loods, speelterreintjes aan de Londenstraat, de Sint-Theresiakerk, een buurtsupermarkt en jeugdwelzijnswerk vzw Jong. Halfweg de Meulesteedsesteenweg start de sector Meulestede. Hier ligt basisschool Victor Carpentier, een politiekantoor, sociaal restaurant ‘t Oud Postje, jeugdbeweging SintAntonius, het in 2011 gerestaureerde Cultureel Centrum Meulestede, een buurtwinkel, lokaal dienstencentrum De Waterspiegel en de SintAntoniuskerk, op de ‘kop van Meulestede’. Dit noordelijke uiteinde van de wijk wordt via de Meulestedebrug verbonden met Wondelgem. Zowel beide parochiekerken als enkele industriële restanten, zoals de gele kraan, zijn beschermd als bouwkundig erfgoed. In de wijk Muide-Meulestede-Afrikalaan zijn er geen hogere onderwijsinstellingen, bibliotheken, grote supermarkten, musea, theaterhuizen, wijkgezondheidscentra, ziekenhuizen, jeugdhuizen, openbare zwembaden of sporthallen. Er is een schaarste aan scholen, restaurants en winkels. De wijk bevat een aantal drukke verkeers assen en heeft vaak last van stilstaand verkeer door een beperkt aantal toegangswegen en barrières zoals spoorwegovergangen en bruggen. De afstanden zijn vaak groot: te voet doe je er zo’n 45 minuten over om de hele wijk van noord naar zuid te doorkruisen.

Werk in ontwikkeling : Stadsvernieuwingsprojecten Het Autonoom Gemeentelijk Stadsontwikkelingsbedrijf Gent (AG SOB) kondigt vier lopende stadsontwikkelings of -vernieuwingsprojecten aan in de wijk Muide-MeulestedeAfrikalaan.2 AG SOB is een overheidsbedrijf van de stad Gent. Ze staat in voor de uitvoering van het stedelijk beleid inzake projectontwikkeling en patrimoniumbeheer. De Raad van Bestuur wordt voorgezeten door de Gentse schepen van milieu, stadsontwikkeling en wonen, Tom Balthazar.

Afrikalaan In de sector Afrikalaan plant AG SOB een nieuw stadsdeel onder de noemer Oude Dokken. Eind jaren negentig werd de grens van het Gentse havengebied verschoven naar het noorden. Hierdoor werd de sector Afrikalaan deel van de stad. Volgens AG SOB zal dit oude havengebied, met een rijk maritiem industrieel verleden, een moderne woonwijk aan het water worden met minstens 20% sociale wooneenheden. De kaaivlakken zullen tussenliggende parken en pleinen verbinden. Ondermeer via een website3, nieuwsbrief en dialoogcafés voor wijkbewoners communiceert AG SOB over deze plannen. Het Nederlandse bureau OMA van Rem Koolhaas ontwierp het masterplan voor dit nieuwe stadsdeel. Er komen ongeveer 1500 woningen, recreatiemogelijkheden, kanto ren, lokale kleinhandel, een school, een kinderdagverblijf en een sporthal. Voetgang ers- en fietsersbruggen over het Handelsdok zullen het nieuwe stadsdeel verbinden met de historische binnenstad. In oktober 2011 werd het brugdek van de eerste brug geplaatst. De ingebruikname van deze Batavia brug is voorzien voor het voorjaar van 2012. De geplande Handelsdokbrug voor gemotoriseerd vervoer, gekoppeld aan een verschuiving en doortrekking van de stadsring, die de verkeersknoop ten noorden van de Stad zou

195

De wijk in vernieuwing

moeten ontzenuwen, zat jarenlang vast in een juridisch kluwen. Begin 2012 communiceerde AG SOB dat het dossier rond de brug op kruissnelheid raakte door een grondruil met nv Christeyns. Gedurende de loop van ons onderzoeksproject veranderden enkele terreinen van de sector Afrikalaan enorm. Ter voorbereiding van de nieuwe woonwijk werden in augustus 2010 delen van de voormalige centrale van Inter- Beton gesloopt. Deze werden kort voordien nog bewoond als kraakpand. Onder meer de gele kraan en enkele silo’s bleven behouden met het plan ze later op te nemen in een gepland evenementenpark. In februari 2011 startte AG SOB met de renovatie van de kaaimuren aan de oostzijde van het Handelsdok. De voormalige havenloods Loods 13 bood eerst onderdak aan de creatieve vzw Dafdok en vanaf oktober 2010 ook aan het initiatief SECONDroom: een kortstondige reeks tentoonstellingsprojecten. Iets verderop aan de Koopvaardijlaan werden enkele open terrei nen gebruikt door woonwagenbewoners als tijdelijke residentie. De creatieve vzw’s CirQ, ROCSA, Ladda en Democrazy dienen een projectvoorstel in bij de stad Gent om hun werking te vestigen rondom de loods, de betoncentrale en de tussenliggende terreinen, onder de naam DOK.4 ROCSA trekt zich vrij snel terug uit de koepelvzw omdat ze haar werking onvoldoende herkent in het opzet van de plannen. In juni 2011 ging de nieuwe vzw DOK van start op deze terreinen. DOK zal met steun van de Stad Gent, AG SOB en de Vlaamse Regering, deze terreinen beheren en uitbaten in afwachting van de start van de bouwwerken aan het nieuwe stadsdeel. DOK wil een socioculturele ontmoetingsplek zijn voor alle Gentenaars en een creatief platform voor diverse organisaties en individuen. In het kader van het geplande stadsdeel, werd verder noordwaarts, rondom het Houtdok, de fabriek De Pekker gesloopt. Vanaf 2010 ligt dit terrein braak en wordt het door AG SOB met prikkeldraad omheind

aangezien de kaaimuren onstabiel zijn. Deze omheining wordt al snel opengebroken aangezien het terrein fungeert als vissersplek en doorsteek voor bewoners tussen de Afrikalaan en de Muide.

Muidebrug In de sector Muidebrug plant AG SOB een nieuw woonproject in de Loodsenstraat. Eind 2009 werden daarvoor 17 woningen gesloopt en werd het vrijgekomen terrein afgezet met een houten omheining. Zo ligt het er nog steeds bij aangezien AG SOB nog andere panden wil verwerven om het woonproject te laten aansluiten op het parkje aan de Makelaarsstraat. Sinds 2006 gaat daar het buurtinitiatief Iron Muide door, een kleinschalig muziekfestival dat uitgroeide tot een gekend fenomeen en dit parkje de o∞cieuze naam Iron Muide-park bezorgde. Het sluipgroen langs de spoorweg, die bewoners inrichtten als volkstuintjes, maakte AG SOB eind 2011 vrij om het te transformeren tot groene long voor het woonproject.

Muide In de sector Muide loopt het stadsontwik kelingsproject De Nieuwe Voorhaven, waarbij het hele gebied rondom de oude havenloods en herontwikkeld wordt. Dit verloopt niet altijd even vlot. Zo waren buurtbewoners en de bevoegde stadsdiensten gedurende twee jaar in een strijd verwikkeld omtrent de her aanleg van de Londenstraat en Voorhavenlaan. De afwerking van het nieuwe wegdek (kasseien of asfalt) werd een omstreden zaak bij de Raad van State. Op het terrein van de verdwenen Loods 24 komt een nieuwbouwproject: KAAI 24. Sinds februari 2011 werken zij hun voorontwerp verder uit en maken een bestek op voor de werken. Het gebouw zal zo’n 72 wooneenheden bevatten en moet een ondergrondse parking integreren om de wijk niet extra te belasten. Het terrein is tot op vandaag een open grasveld waar

196

ELLY VAN EEGHEM & RIET STEEL

ensen ondermeer hun hond uitlaten. m AG SOB hoopt het woonblok tegen eind 2013 klaar te hebben. Aan de overkant van de Voorhavenlaan liggen enkele afgezette terreinen braak, maar werden ook verschillende kleinere bouwprojecten gerealiseerd door privaatontwikkelaars. Iets zuidelijker ligt de vervallen Loods 23 en de reeds gerenoveerde Loods 22. Projectontwikkelaar Locus Developments transformeerde deze laatste tot een gebouw met lofts op de bovenverdieping en kantoren op het gelijkvloers. Onder de noemer CTRLdock wil de o ntwikkelaar creatieve digitale bedrijven aantrekken en van deze loodsenzone de ‘webstek van Vlaanderen’ maken. Verschillende bedrijven hebben zich reeds in Loods 22 gevestigd. Een kwart van de lofts staat nog leeg. In Loods 23 zijn de werken nog in een beginfase. Op het terrein waar vroeger Loods 21 stond plant de stad Gent in de toekomst een evenementenplein. In afwachting daarvan bouwt ROCSA er sinds midden 2010 aan een creatieve ontmoetingsplek voor buurtbewoners. Het terrein ernaast, tussen Voorhavenlaan en Londenstraat, lag tot eind 2010 braak. In de zomer van 2011 opende hier, twee jaar later dan gepland, een nieuw aangelegd park met speeltuigen en zitbanken. Een ander deel van het project De Nieuwe Voorhaven dat vertraging oploopt is Loods 20. Het dak, de kranen en het omringende hekwerk werden reeds vernieuwd, maar de bestemming van de loods ligt nog steeds niet vast. Eerdere plannen waren ondermeer een outletcenter met winkels. De leegstaande loods is een populaire speelen hangplek voor kinderen en jongeren uit de buurt. Het braakliggende terrein ten zuiden van de loods fungeert ondermeer als stapelruimte voor werfmateriaal, als doorsteekroute naar het water en als sluikstortplek voor afval. Er is sprake van om in deze omgeving in de toekomst de oude treinstopplaats Muide opnieuw in te richten. Een privaatontwikkelaar plant op de terreinen rondom Loods 20 verschillende nieuw-

bouwprojecten, in totaal goed voor zo’n 200 wooneenheden. Eind 2012 worden hiervoor de bouwaanvragen ingediend.

Meulestede In de sector Meulestede plant AG SOB in het uiterste noorden een nieuw bedrijventerrein voor het havengebied, genaamd Lourdeshoek. Dit omvatte voorheen een voetbalterrein, een woonzone en een clubhuis voor senioren. Voetbalclub Standaard Muide verhuisde eind 2005, de zonevreemde woonwijk werd in 2006 gesloopt en het clubhuis werd geherlokaliseerd. Dit clubhuis werd verschillende keren bewoond als kraakpand en in 2011 uiteindelijk afgebroken. Er was gepland dat de eerste bedrijven zich midden 2007 in de Lourdeshoek zouden vestigen. Het project vordert echter niet omwille van vastgelopen vergunningen op Vlaams niveau. Vijf jaar na de sloopwerken, ligt hier nog steeds een met prikkeldraad omheind grasveld van 3,5 hectare. Aan de overkant van de drukke verkeersas werden de huizen van de Alkstraat integraal gesloopt in het kader van het bouwproject Meulestede Noord. Het terrein is sindsdien een open grasveld dat ondermeer dienst doet als stapelruimte voor werfmateriaal. In het kader van hetzelfde project, werd in september 2010 iets verderop een nieuw lokaal dienstencentrum in gebruik genomen. Naast de beschreven projecten lopen er nog ontwikkelingsplannen voor de Sint-Theresia straat, Meulesteedsesteenweg, Vorkstraat en Goedendagstraat. Voor veel van deze terreinen zijn de plannen echter nog niet uitgevoerd of is nog steeds geen beslissing genomen omtrent de definitieve bestemming. Noten 1. gent.buurtmonitor.be 2. www.agsob.be/projecten/op-kaart 3. www.oudedokken.be 4. dokgent.be

197

OCEANIëSTRAAT recto :

Een kroniek Elly Van Eeghem

Deze tekst verscheen oorspronkelijk als projectie in de ontdubbelde installatie Oceaniëstraat recto/verso. Misschien is dit een zijspoor van de oude spoorlijn langs de dokken zoals mijn interventies slechts een zijspoor zijn van een groter geheel. Helpen wroeten begrijpen hoe de context de inhoud bepaalt hoe een interventie gelezen wordt volgens verschillende betekenislagen zichtbare en onzichtbare. De camera is een voorwendsel om toegang te krijgen tot deze wereld en over al deze dingen te leren. (A.-M. Lê) Op satellietbeelden van Google Earth zie je een gebogen spoor door het gras lopen op het afgesloten terrein achter de inham aan de Oceaniëstraat. Ik contacteer Pierre de Meyer. Pierre is ingenieur bij META, een vzw voor mobiliteitserfgoed. Hij antwoordt dat deze verborgen sporen vermoedelijk deel waren van de haven die ooit verbonden was met het spoorwegnet. Indien u een stukje opgraaft, kunt u de afstand tussen de spoorstaven meten. De spoorbreedte van een tram is 1 meter. Die van een trein is 1,435 meter. Hierdoor krijgt u zekerheid. Terug in de Oceaniëstraat, moet IVAGO net langsgeweest zijn. Behalve een paar lege blikjes, is niets achtergelaten. Hier en daar springen roeste sporen onder de aarde uit. Ik meet een afstand van 1,25 meter

? Twee dagen later krijg ik bericht van Georges Rogge. Georges is Afdelingschef Algemene Zaken bij de NMBS. Hij stuurt mij een plan uit 1926 met spoorlijnen van de wijk. Een wirwar aan spoorvertakkingen die ik niet kan ontcijferen. Drie dagen later krijg ik een e-mail van Luc Claerbout. Luc is Hoofdtekenaar bij de Haven van Gent. Hij stuurt mij twee kaarten. Een dateert van 1947, toen de Oceaniëstraat nog Europastraat heette. (vreemd hoe zulke dingen veranderen) Langs de dokken stond Loods 16, een hangar waar hout gestapeld werd en tegenover de inham stond Stapelhuis Snauwaert nu een groot braakliggend terrein. De tweede kaart dateert van 1968. De inham was de toegang tot de Filatures Gantoises Réunies een bedrijf van katoenspinnerijen waarin Braine-le-Chateau opgenomen was. Rond 1930 waren er zevenenzestig weverijen en achtentwintig spinnerijen in Gent, het « Manchester van het vasteland ». Braine-le-Chateau was er een van. Een van de « rode fabrieken ». (rood = socialistisch) De inham aan de Oceaniëstraat was deel van een doorsteek van de dokken naar de katoenfabriek die stond waar nu de woonblokken van de Scandinaviëstraat gelegen zijn. Ik vraag mij af waarom de inham nog steeds bestaat. Wat ooit een doorgang was,

198

ELLY VAN EEGHEM

is nu een uitgesloten overblijfsel. Je kan niet naar binnen. Je kan niet naar buiten. Is er eigenlijk een binnen en een buiten ? Wat achter de poort ligt is gewoon weer buiten een grasveld, een gesloten open plek. Ik zie slechts de buitenkant. Ik stel vast. Wat stel je vast? Dat elke buitenkant omgeven door een andere buitenkant een binnenkant wordt net zoals elke binnenkant die een andere binnenkant toelaat een buitenkant wordt. (A. Kristof) Ik woon niet in de Oceaniëstraat. (voor zover ik weet woont niemand in de Oceaniëstraat). Ik passeer er niet dagelijks, handen vol boodschappen, spelende kinderen. Ik kom hier slechts een of twee keer per week. Van buitenaf. Ik bedoel: letterlijk. Ik rij de hele stad door om hier te geraken. Mij afvragend hoe het er nu zou zijn wat veranderd is, wie ik zal tegenkomen. Ik bedoel: ik blijf een buitenstaander, die er naar kijkt en weer weggaat. Die probeert toegang te krijgen, op een of andere manier. Door te kijken te zoeken te blijven kijken te proberen en opnieuw te proberen. (zoom in) Holle computerschermen, die lijken op woonblokken. Is torens bouwen van sluikstortafval meer dan een futiele poging structuur te brengen in deze chaos? Iets op te bouwen, met eender wat. Hoe wankel de constructie ook is al blijft ze niet langer dan een dag overeind een dag is langer dan geen dag. Overal in de stad worden vrijgekomen leegtes gevuld met constructies. Is dit een ander soort ontwerp? (Ik bedoel: helemaal geen ontwerp.)

Vertrekkend van wat er al is nieuwe structuren vormen, verstrengeld met de plek haar geschiedenis, haar huidig gebruik. (een voorspelling voor morgen) Misschien is dat het aantrekkelijke aan werken met afvalmateriaal dat niemand er nog verwachtingen van heeft. Als ik de oude computerschermen netjes op een rij krijg zou de inham naar ons kunnen kijken misschien niet verwijtend, eerder als een blik op wat er al was maar anders. Een taalboek voor schoolkinderen, een puzzel, een stokpaardje als marionetten tegen de muur. En vaalgroene stoelzittingen als de eerste rij van deze sluikstortscenografie. Een uitnodiging om te kijken naar wat er is en hoe het verandert. De inham sprong tussen alle plekken uit. Een van de kleinste die ik tegenkwam intiem beheersbaar. Een kleine driehoek, uitgespaard tussen grote percelen van bedrijvigheid uitnodigend om gebruikt te worden om iets achter te laten (wat je niet meer nodig hebt) om een vraag te stellen een voorstel te lanceren. De inham deed iets vermoeden iets wat ik nog steeds aan het afpellen ben. Architecten zouden nu beginnen over de « genius loci ». Een Oud-Romeins begrip waarmee ze nadruk willen leggen op het specifieke karakter van een plek. Wat al snel haaks kwam te staan op het destructievere « tabula rasa » zoals het reclamebord langs de dokken zegt geen vlek die eraan ontsnapt ! Dat historische icoon de gele kraan kan die nog steeds verwijzen naar de geest van de plek (« genius loci »)

199

OCEANIëSTRAAT recto : Een kroniek

wanneer het omringende weefsel weg is? (Ik bedoel: het levende weefsel) Wie kiest de iconen? Wat wordt een « landmark » en wat wordt genegeerd? Hebben de woonblokken aan de Scandinavië straat gewoon een fellere kleur nodig? Hoe verschilt een « landmark » van kunst in de publieke ruimte? Moet kunst de stad mooier maken? (dan ze werkelijk is) Of meer transparant? (dan ze lijkt) Terug in de Oceaniëstraat, staat een politiewagen voor de inham. De agent heeft adressen gevonden in de hopen sluikstortafval. Hij raadt mij af hier te werken, want ge valt achterover van de stank. Of hij gemerkt heeft dat hier oude sporen onder de aarde liggen? Hij geeft mij zijn kaartje. Wijkagent Sint-Amandsberg Wij zijn verantwoordelijk voor dit gebied. Ik vraag mij af wie hij bedoelt met wij. Ik vraag mij af waarom politiezones andere grenzen hebben en wat dat betekent (voor hem) verantwoordelijk zijn voor een gebied. Ik spit de aarde om, hark ze luchtig na twee uur schrijf ik FREE op de muur. Het eerste woord van een lange zin. Een week later, het afval is opgehaald, de sporen nog steeds deels verborgen. Ik schrijf FEEL. Wanneer ik de straat uitloop, passeer ik een gigantische vrachtwagen met draaiende motor en openstaande deur (als dekschild). De Oceaniëstraat blijkt ideaal voor een plaspauze. In het stadsarchief vind ik een foto uit de jaren dertig. Havenarbeiders rollen gigantische houten palen op voorlopige stapels. Open ruimte als industriële wachtzaal. De inham dwingt mij om niet na te denken

(of eerder intuïtief). Intuitie is een manier van denken, geen onwetendheid. (J. Stockholder) Het is een paar schoenen en nog een, en nog een. Het is een houten plank van een kinderkleerkast. Om schuilhoekjes te maken zoals de kampen die we bouwden toen we klein waren maar anders. Ik ga door (IN WHATEVER) maar voel dat iemand achter mij staat. Hij woont op de elfde verdieping in de blokken, ja. Hij en zijn dochter zullen oudejaarsavond weer samen vieren zoals altijd, bij haar, op de negende verdieping aan de voorkant, het beste zicht op het vuurwerk van Gent. — Wat wil dat eigenlijk zeggen? — Kunt ge het lezen? — Feel free to act and to proceed in whatever … Hij zegt: you make. Ik zeg: you do. Dan vertelt hij verder, over hoeveel afval er telkens ligt hoe ze een paar weken geleden zelfs een hoop computers achterlieten. Ik zeg: ik weet het. Hij zegt: ik heb u gezien. — Maar wat komt ge hier doen? — Ik ben iets aan het bouwen. — Is dat voor een project? — Zoiets, ja een bouwproject. Nog twee woorden. Weer diezelfde Land Cruiser die in en uit de straat rijdt en vertraagt. — Wat zijt gij aan het doen? — Ik schrijf een zin op de muur. — Ja, maar wat betekent dat? — Kunt ge het lezen? (Heb ik dit gesprek niet al gehad?) — Die woorden in het rood zijn onleesbaar.

200

ELLY VAN EEGHEM

Feel free to act … Hij begint te lachen. Als ge dat schrijft, denkt iedereen dat ze gewoon mogen blijven afval storten. (Nee, dit gesprek heb ik nog niet gehad.) — Misschien, ja. Voor mij is het dubbel. Ik zou I (FEEL) kunnen toevoegen of YOU (FEEL). Hij zegt: ik hoop dat het snel gaat regenen, dan zijn uw woorden gewist. Ik vraag of hij hier in de buurt woont. Hij woont in het huis op de hoek. De enige bewoner van de Oceaniëstraat. Hij woont hier al veertig jaar, maar het is nog nooit zo erg geweest. Het is één rotte boel aan het worden. Zelfs toen het hier nog volop industriezone was, lag het er properder bij dan nu. Wanneer ik zijn nummer vraag, zegt hij eerst niets en dan lacht hij liever niet tenzij ge de boel in brand gaat steken dan moogt ge mij altijd bellen. Ik herinner mij waarom ik wisselvallig weer verkies boven een warm atelier. Toevallige ontdekkingen uitdagingen mensen die je wijzen op hoe betekenisvol (-loos) of provocerend een tussenkomst kan zijn. Wat je wel en niet kan doen in de publieke ruimte. Hoe vrij je daad-werkelijk bent. Het komt uit een boek over « spaces of uncertainty ». (K. Cupers & M. Miessen) Feel free to act and to proceed in whatever you do. Weggeplukt uit de context van een theoretisch boek geschreven in een specifieke ruimte aan de rand van de stad wordt de betekenis ervan gelaagd, geladen. Week na week ontwikkelt de zin zich. Impulsieve pogingen en

gezochte confrontaties die inzicht geven in de complexe en gelaagde betekenissen van deze plek die leren over het verschil tussen mooie toekomstplannen en een uitgesteld heden. Het verschil ook tussen aannemelijk interessante theorieën en de moeilijke vertaling naar de praktijk. Herhaaldelijk terugkeren naar dezelfde plek creëert ruimte voor onvoorziene ontmoetingen. Hoe lezen anderen deze zin? Hoe kijken zij naar de inham? Hoe vrij voelen zij zich in deze buurt om te doen wat ze willen? Wanneer ik terugkeer naar de inham voor een allerlaatste foto zoekt een man een nieuw paar schoenen tussen de hopen afval. Aarzelend maak ik hem deel van mijn laatste beeld. Je kunt maar weggaan van iets waar je naar terugkeert. Datgene waar je naar terugkeert, is de plek. De plek is de knik die weggaan en terugkeren verbindt. De plek is de ruimte van die kering. Architectuur weet dat zo goed: daarom maakt ze ook hoeken. Want in een cirkel is er geen kering mogelijk. (D. Lauwaert)

De praktijk van

201

Assurance Ambiance Riet Steel

Introductie Achtergrond Assurance Ambiance is een project van R OCSA vzw met medewerking van Stad Gent (Dienst Stedelijke Vernieuwing en Gebiedsgerichte Werking). Het heeft als doel samen met bewoners en kunstenaars tijdelijke invullingen te creëren op enkele leegstaande terreinen in de wijk Muide-Meulestede-Afrikalaan. ROCSA is een kleine vzw die naam maakte met onder meer De Site, Made By Oya en de ROCSA Singers. ROCSA staat voor Recht Op Cultuur: Sociaal en Artistiek. De geschiedenis van ROCSA gaat terug tot 2001, toen de vzw Kunst in de Stad werd opgericht. Dit ontstond na het succes van het Wijkpaleis, en als een verzelfstandiging van een wijkgebonden aanpak van de toenmalige Dienst Kunsten (nu Cultuurparticipatie) van Stad Gent. In 2004 vond een koerswijziging en naamsverandering plaats. ROCSA werd gedurende vier jaar structureel erkend als sociaal-artistieke werking door het Vlaamse Kunstendecreet, in 2006–2007 en 2008–2009. Sindsdien bouwt ze de werking uit met projectsubsidies van verschillende overheden, voornamelijk met de steun van Stad Gent. Een belangrijk spoor dat door ROCSA werd getrokken, betreft tijdelijke invullingen van braakliggende terreinen in twee Gentse wijken. Met het project De Site (2007–2010) 1 werd van de voormalige fabrieksterreinen van AlcatelBell langs de Gasmeterlaan een creatieve ontmoetingsplek gemaakt. De Site werd door vele actoren als een succesvol project beschouwd en in navolging hiervan werd in 2009 het project Assurance Ambiance opgestart op vraag van Stad Gent en in samenwerking

met CirQ vzw, die reeds meerdere jaren actief was in de wijk Muide-Meulestede. Voor zowel De Site als het recentere project Assurance Ambiance geldt dat de tijdelijke invulling van de braakliggende terreinen plaatsvindt in een context van stadsvernieuwing. Voor beide projecten werd dan ook een convenant afgesloten met Stad Gent. Deze samenwerkingsovereenkomst zorgt ervoor dat de organisatie een partner is in de ontwikkelingscoalitie, onder de vorm van een nauwe samenwerkingsrelatie met de Dienst Stedelijke Vernieuwing en Gebiedsgerichte Werking, zorgt ervoor dat ze werkingsmiddelen ter beschikking krijgt, maar ook dat de werking van ROCSA meebouwt aan een draagvlak voor de lopende of geplande stadsvernieuwingsprojecten. Voor de definiëring van haar werkings gebied volgt Assurance Ambiance de wijk indeling van Dienst Stedelijke Vernieuwing en Gebiedsgerichte Werking. De geringe verbinding tussen de Afrikalaan en de wijken Muide en Meulestede en de omvang van het gebied, stellen de organisatie voor een aantal uitdagingen voor het uitbouwen van een werking die het volledige gebied betrekt. ROCSA is een kleine vzw. Het team bestaat gedurende de looptijd van het onderzoek uit een coördinator, een zakelijke medewerker, twee projecten twee technische medewerkers. Verder wordt er samengewerkt met kunstenaars en andere freelancers en vrijwilligers. Gedurende vijf jaar (2006–2011) was Evelyne Deceur er coördinator van. Toen Evelyne aan de Universiteit Gent ging werken, nam Maarten Soete het coördinatorschap van haar over, zij het voor de korte duur van zes maanden. Sinds half november 2011 is Ernst Maréchal coördinator.

202

RIET STEEL

De drie mensen die dit project uitwerkten waren Evelyne Deceur (ROCSA), Olivier Provost (verbonden aan CirQ en Nucleo) en Xavier Cloet (CirQ). Gedurende 2009 verkenden zij de context, bouwden een netwerk op en bepaalden visie, doelstellingen en aanpak. In 2010 werden twee verkennende interventies uitgevoerd op twee verschillende sites: het braakliggende terrein aan de Vorkstraat (Muide) en de toegang tot een appartementsgebouw aan de Scandinaviëstraat (Afrikalaan). In tussentijd werd aan een groot dossier geschreven: DOK, een tijdelijke invulling van de Oude Dokken, door vier partners: CirQ, Ladda vzw, Democrazy en ROCSA. Na verloop van tijd trok ROCSA zich terug uit de in oprichting zijnde koepel-vzw DOK. Vanaf toen bestond Assurance Ambiance nog slechts uit projectmedewerkers Evelyne en Olivier. Xavier als persoon en CirQ als organisatie trokken zich terug uit Assurance Ambiance bij het begin van 2011. Na de aanloopperiode van 2010, focuste Assurance Ambiance zich in 2011 voornamelijk op twee andere plekken in de wijk: de site rond de verlaten betoncentrale aan de Koopvaardijlaan (Afrikalaan) en het terrein Loods 21 aan de Voorhavenlaan (Muide). Rond beide terreinen zette men meer langdurige projecten op. Sinds de snel opeenvolgende coördinator wissels binnen ROCSA tussen het voorjaar en najaar van 2011, rest enkel nog Olivier Provost als projectmedewerker van Assurance Ambiance. Hij werkt voornamelijk verder op het terrein Loods 21. De nieuwe koers die ROCSA en dus ook Assurance Ambiance met de nieuwe coördinator vaart, valt buiten dit onderzoek en wordt hier niet beschreven.

Kennismaking Olivier Provost (°1972) heeft een diploma van opvoeder op zak maar is als praktijkwerker actief in verschillende settings, waar

hij vaak een brug tracht te slaan tussen het sociale en het artistieke. In De Fabriek van Habbekrats werkte hij met jongeren creatieve projecten uit en zorgde daarbij mee voor de culturele poot. Sinds enige tijd is hij werkzaam als sociaal-artistieke medewerker en projectmedewerker bij Nucleo vzw, een organisatie die een atelierbeheer en -beleid ontwikkelt voor Gentse kunstenaars. Olivier is zeer vertrouwd met artistieke huizen en netwerken in Gent en is zelf een creatief denker en doener. Hij is het gewoon om nauw samen te werken met kunstenaars en op zoek te gaan naar verbinding met en ontmoeting in een specifieke context. Zo werkte hij voor Nucleo mee aan het project Moscou|Bernadette rond de voormalige G ustaaf Callierschool in de Bernadettewijk. Hij was verder ook betrokken bij projecten van Nieuwpoorttheater (bv. State of Waste, Tram 40) en van het collectief CirQ (bv. Stabilisé). Olivier is als projectmedewerker momenteel verbonden aan zowel ROCSA voor Assurance Ambiance als aan Nucleo. Hij woont net als Evelyne in de Muide. Evelyne Deceur (°1980) studeerde sociale agogiek en cultuurmanagement. Voor ze coördinator van ROCSA werd, was ze publiekswerker bij het stadstheater NTGent. Ze was coördinator van ROCSA van eind 2006 tot midden 2011. Onder haar leiding onderging de organisatie een koerswijziging. Tijdens deze vijf jaar ontstonden naast Assurance Ambiance, verschillende projecten vertrekkend vanuit de mensen en het leven in de buurt Rabot-Blaisantvest: De Site, Made by Oya en de Rocsa Singers. In haar functie ging ze actief op zoek naar ontmoeting en samenwerking met deelnemers, kunstenaars en andere partners om projecten en praktijken op touw te zetten. Deze rol van bruggenbouwer en intermediair zorgde er eveneens voor dat Evelyne het gekende gezicht van ROCSA werd. Evelyne heeft een netwerk opgebouwd in de sociaalculturele en artistieke sector en is vertrouwd

203

De praktijk van Assurance Ambiance

met de verschillende Gentse stadsdiensten en bevoegdheden. Momenteel werkt Evelyne als assistent aan de vakgroep sociale agogiek van de Universiteit Gent, waar ze onderwijsactiviteiten combineert met een doctoraatsstudie geënt op haar praktijkervaring bij ROCSA. Als buurtbewoner, onderzoeker en ex-medewerker is ze nog steeds zijdelings betrokken bij de werking van Assurance Ambiance. Xavier Cloet (°1974) is artistiek leider en hét gezicht van het collectief CirQ. De organi satie gaat steeds op zoek naar projecten met een bevreemdende, grensverleggende en humoristische draai. CirQ is een vzw die een grote onafhankelijkheid betracht. Ze doet dit onder meer door verschillende subsidiekanalen tegelijk aan te spreken, nomadisch te werken, sponsoring voor de organisatie van evenementen te bekomen, inkomsten te genereren die kunnen terugvloeien naar de werking en niet in het minst door een grote schare aan geëngageerde vrijwilligers in te zetten. CirQ kan begrepen worden als een eigenwijze ‘community’ die zich niet in een hoekje laat drukken. Xavier is een creatieve geest, een hyperactieve manager, iemand voor wie het snel en e∞ciënt mag gaan en voor wie elk hokje waarin men hem wil plaatsen te klein is. Xavier noemt zichzelf geen kunstenaar, maar nog minder een sociaal-cultureel werker. Hij noemt zichzelf wel eens ‘circusdirecteur’ en wellicht duidt deze benaming zijn rol het best. Xavier is erg vertrouwd met de wijk en haar bewoners. CirQ had gedurende meerdere jaren een werkplek in Muide en Meulestede en zette meerdere projecten op in de buurt. Verder trekt Assurance Ambiance kunstenaars en ontwerpers aan als freelancers om een artistieke input te leveren of bepaalde opdrachten uit te voeren. Men werkte tot hiertoe samen met: beeldende kunstenaars Nicolas Milhé, Saar De Buysere, Wouter De Corte, Hugo Azcuy Castillo en Goran Grahovac, designer Bart Baccarne, radiomakers Lorenzo

Van Loon en Tom Van Gijseghem, fotograaf Reinout Hiel, studenten Multimediale Vormgeving Sarah Oyserman en Rutger Cox, muzikant Dijf Sanders en architect Xavier Catry. Daarnaast is het niet onbelangrijk te vermelden dat een aantal personen oorspronke lijk als buurtbewoners betrokken waren maar gaandeweg ook op hun expertise werden aangesproken, zoals bijvoorbeeld Saar Tilleman en Kasper Jordaens (architectuur), Lieven Van Holle (ontwerp) en Laurent De Bie (fotografie).

Onderzoek In de periode tussen begin 2010 en eind 2011 werden de ontwikkelingen binnen Assurance Ambiance opgevolgd aan de hand van verschillende methoden: participatief visueel onderzoek, participerende observaties, interviews en documentanalyse. Het doel van deze casestudie was inzicht verwerven in de wijze waarop praktijkwerkers in hun praktijk staan: het is het perspectief van de praktijkwerkers dat in deze studie dus centraal staat. Het perspectief van bewoners en beleidsmakers klinkt door in de verhalen van praktijkwerkers, maar vormt als dusdanig geen focus in dit onderzoek. In het participatief visueel traject bouwden interviews steeds voort op beeldmateriaal aangeleverd door de praktijkwerkers. Zo werden er bijvoorbeeld foto’s en tekeningen gemaakt naar aanleiding van vragen als “Wat is schoon aan de wijk?”, “Hoe zien jullie je werkcontext?” en “Wat zijn jullie aan het doen en wat willen jullie bereiken?”. Inspiratie voor deze participatief visuele methodo logie vonden we in literatuur rond visual studies, het gebruik van fotografie in onderzoek (Harper, 2002; Kolb, 2008; Mannay, 2010; Pauwels, 2009; Prosser & Loxley, 2008; Wang & Burris, 1997; Weber, 2008) en Triple Self Diagnosis (Kane, 2001). Verschillende gesprekken en open interviews met de drie praktijkwerkers werden aangevuld met een bevraging van een zestal

204

RIET STEEL

betrokken kunstenaars. Daarnaast werd gebruik gemaakt van documentanalyse en participerende observaties tijdens activiteiten en werkmomenten. Het geheel aan materiaal werd thematisch geanalyseerd en getoetst aan de onderzoeksvragen. Onderzoek naar een praktijk is tegelijk ook tussenkomen in die praktijk. Het mag duide lijk zijn dat voor deze praktijkstudie een goede verstandhouding en samenwerkingsrelatie noodzakelijk was, wat tevens een weder zijdse afhankelijkheid voor het welslagen van de studie impliceerde. De gebeurtenissen en inzichten uit de praktijk beïnvloedden het verloop van dit onderzoek, maar ook de onderzoekstussenkomsten hadden impact op de reflectie binnen de praktijk en impliciet dus ook op sommige ontwikkelingen en keuzes die de praktijkwerkers maakten. In wat volgt wordt de lezer meegenomen in de lezing van de wijk door de praktijk werkers, na een korte schets van de wijze waarop Assurance Ambiance startte en zichzelf bekendmaakte in de wijk. Aan de hand van foto’s en citaten van de drie praktijkwerkers krijgen we de kans de wijk vanuit hun perspectief beter te leren kennen. In een tweede deel worden de verschillende interventies van Assurance Ambiance beschreven en geanalyseerd. Doorheen deze bespreking is gepoogd het chronologische verloop van en veranderende accenten in de praktijk van Assurance Ambiance weer te geven. Hier worden citaten en documentaire beelden gebruikt om een antwoord te zoeken op de onderzoeksvragen. In een laatste deel wordt vanuit een vogelperspectief naar de praktijk gekeken en worden een aantal spannings velden bediscussieerd

DE WIJK IN Assurance Ambiance startte door de wijk in te trekken en kennis te maken met haar bewoners. De twee voornaamste doelstellingen

van dit buurtonderzoek waren enerzijds een bevraging van de bewoners (wat leeft er, waar liggen de noden, vragen, waar hebben mensen zin in en waar zijn ze goed in?) en anderzijds het kenbaar maken van het project en haar doelstellingen. Met een grote luchtfoto van de wijk trok men rond op evenementen, tussen midden en eind 2009. De woonblokken in de Scandinavië straat vormden het eerste actieterrein, gezien deze het minst gekend waren voor de praktijkwerkers. Elke bewoner of geïnteresseerde kon zijn woonplaats met een prikkertje aanduiden op de kaart, en werd gevraagd naar zijn gegevens en bijzonderheden. Van elke bewoner werd een foto genomen en werden de gegevens bijgehouden in een databank die later als werkinstrument zou dienen. De databank werd verbeeld op een groot plakkaat waarop foto’s van bewoners werden geprikt en waar bewoners met gelijkaardige interesses of ‘bijzonderheden’ werden verzameld. In totaal sprokkelde men 362 contacten bij elkaar. We zijn vertrokken van het idee om een parodie te maken op projectontwikkeling, naar analogie met de grote communicatiebureaus. Vandaar gingen we in kostuum en deux-pièceke met ons plan naar de mensen, om nieuwsgierigheid op te wekken. Dit trekken we nu ook door in onze communi catie: gele helmen, gele overalls met ons logo erop, … onze stijl speelt met het imago van projectontwikkelaars, wegenwerken, enzovoort. Het betekent een grote herkenbaarheid. Mensen die mee zullen werken, zullen ook zo’n overall kunnen aantrekken… Op onze kaartjes staat Makelaars van vertier. Uw idee – ons project Het moet prikkelen, niet alleen voor de bewoners, ook voor de stad, en uiteraard ook voor de ontwikkelaars die al aanwezig zijn in de Muide. Evelyne, februari 2010

De bevraging werd afgesloten met een presentatie van de bevindingen aan de betrokken stadsdiensten. Aan deze bevraging werden een aantal doelstellingen voor de werking en

205

De praktijk van Assurance Ambiance

signalen voor het stadsbestuur gekoppeld. Ook later in het project greep Assurance Ambiance vaak terug op het gevoerde onder zoek in de wijk, en de lezing van de wijk die hiervan het resultaat was. Het is deze bevraging die mee hun probleemstelling heeft aangestuurd en dat nog steeds doet. We denken concepten uit waarvan we denken “dit kan werken”, met of zonder voortraject, en dan zoeken we mensen in de wijk waarvan we denken dat ze er in zouden kunnen meegaan. We stellen dus eigenlijk zelf onze netwerken samen, op basis van dat grote bord. Xavier, februari 2010 De luchtfoto blijft nog steeds belangrijk, ook nu nog. Ik ga vaak terug gaan kijken naar de lijsten. Ze gaan over ons bereik, contact met de doelgroep, communicatie, rechtstreeks met de mensen zelf, over hoe je ze verder kan helpen. Voor de expo in de Inter-Betoncentrale bijvoorbeeld zijn alle mensen op de lijst via mail of telefoon uitgenodigd geweest. Olivier, juni 2011

OVER DE WIJK In het kader van het onderzoek werden de praktijkwerkers opnieuw de wijk in gestuurd met de opdracht de schoonheid en de eigenheid van de wijk Muide-Meulestede-Afrikalaan in beelden te proberen vatten. De beelden en citaten die volgen zijn een thematische selectie uit het participatief visueel traject en geven dus een karakterisering weer van de wijk, vanuit het perspectief van de praktijkwerkers.

Oude havenbuurt Op oude kaarten en maquettes van Gent zie je dat de Muide nog een overwegend groene zone was, één groot braakliggend terrein. Het was het eiland van de verdoemenis, daar werd je opgehangen. Olivier, juni 2010

Het is de overgang van een triestige buurt, zogezegd. Alle havenbuurten zijn triestiger geworden. Ze sluiten of trekken geen mensen meer aan, en dat is nu in overgang. Dat het er nu hip is, is omdat er veel plek is. En plotseling gaat dat veranderd zijn en dan gaat dat, ik weet niet wat dat gaat worden, het gaat anders zijn. Dit gaan de boulevards langs het water worden… Xavier, april 2010 SW, stukwerkers. Een symbool waar ik al heel lang zot van ben. Ik vind dat een schitterende kleurencombinatie. En elke dag wanneer ik mijn straat uitrijd zie ik dat. En ook de geschiedenis van de Muide en de stukwerkers, de evolutie, de havenarbeid, de miserie… Voor mij zijn die beelden eigenlijk waarvoor de Muide staat. Als je met Muidenaars spreekt gaat het ook altijd daarover. Olivier, april 2010 Ik vind dat een ongelofelijk goed logo. En een zeer artistiek logo voor stukwerkers, toch? Het geeft een stuk die vergane glorie weer. Je hebt de havenactiviteit, maar je hebt ook gewoon veel havenarbeiders die nog steeds in de buurt wonen en de filosofie daarvan uitdragen. Evelyne, april 2010 Op Meulestede heb je nog altijd havengebied, dus industriegebied, maar ook woongebied. Eigenlijk kan dat niet meer, die twee mogen wettelijk gezien niet meer gecombineerd worden. Maar dat blijft zo en het is zelfs zo dat het industrie gebied het woongebied overneemt, bijvoorbeeld aan de Lourdeshoek… Dat zijn echt dingen die eigenlijk niet meer kunnen. En dat zorgt voor heel veel verhalen, drama’s en geschiedenissen. Ik ben daar indertijd al mee bezig geweest. En nu met Assurance Ambiance komt dat terug. Olivier, april 2010 Er is veel symmetrie op de Muide. Veel palen, veel hekken, veel loodsen, veel rails en zeer veel metaal. Die blauwe kraan vermaalt de hele tijd metaal. Dat metaal komt uit Rusland naar hier om vermalen te worden. Ook heel veel vuilnis

206

RIET STEEL

van over de hele wereld komt hier toe op de Muide, helemaal op het einde van Meulestede. Olivier, april 2010

Schoonheid Gans dat stuk aan de Voorhaven vind ik schoon. Met de loodsen. Zo heb je geen één plekje meer in Gent, en toch zo dicht bij het centrum. Het gaat mij ook om de sfeer van die kaai. Evelyne, april 2010 De haven en het water, dat is het mooiste gebied he. Xavier, april 2010 Iedereen die woont in de buurt, heeft wel iets met het water: er zijn de oude schippers, de jonge bewoners en gezinnen die een woonboot opknappen, de havenarbeiders, buurtbewoners die het ruimtegevoel dat het water hen geeft alom prijzen, enzovoort. Evelyne , februari 2010 Wijdse, panoramische zichten heb je hier veel. De eerste dag dat ik aan dit project gewerkt heb, ben ik direct op het dak gaan staan van het appartementsblok aan de Afrikalaan en heb ik zo 360° foto’s getrokken van onze buurt. Dat deed zeer veel deugd. Dat was zeer tof. En dat zegt ook veel over het gebied natuurlijk. Olivier, april 2010 Hier, aan de Koopvaardijlaan, rechtover de Inter-Beton, aan die drukke hoek. Ik vind dat zeer vuil. Ik vind dat zeer tekenend ook voor de desolaatheid, de vernieling, de eenzaamheid. Er wonen daar nochtans ook mensen, krakers hé. Die hebben nu twee kabels over de straat getrokken. Op de foto ziet het er eigenlijk weer mooi uit, omdat het schoon weer is en omdat het licht erop zit, de weerspiegeling. Maar het is echt geen mooie plek. Olivier, april 2010

Meulestedekerk vind ik het schoonste plekje van gans de Muide. Ik denk ook dat dat kerkske ongelooflijk veel steun en troost is geweest voor heel veel mensen die daar gewoond hebben, voor heel veel zaken die daar gebeurd zijn. En nu is dat gewoon… dat is allemaal weg he. Olivier, april 2010

Eiland Men heeft het gevoel dat Muide-Meulestede een uithoek is. Dit is positief in de zin dat de wijk een soort afgesloten entiteit vormt met een eigen karakter, waarop de bewo ners trots zijn; maar het is ook negatief: er zijn weinig handelszaken; men vermoedt dat deze wijk voor de Stad écht een uithoek is waar minder aandacht wordt aan besteed. Er is ook een andere mentaliteit, een ander soort denken dat zeker ook te maken heeft met de ruimte rondom. De Muide is duidelijk omrand, het is een eiland. En er is echt wel een soort eilandgevoel. Het is overzichtelijk, mensen kennen elkaar. Je moet allemaal dezelfde toegangswegen gebruiken, dus je moet elkaar wel tegenkomen. Evelyne, februari 2010 Tussen Muide en Meulestede was er vroeger wel een duidelijk verschil, nu is dat een beetje hetzelfde geworden. Vroeger was Meulestede van de tsjeven en de Muide zat vol met sossen, dat was echt gescheiden. Nu is dat een beetje hetzelfde, het is één eiland. De Afrikalaan is iets anders. Die zit er eigenlijk naast, ook fysiek is er eigenlijk geen aansluiting, met die ringweg daartussen. Het zijn ook twee verschillende terreinen om op te werken. In Muide-Meulestede moet je je loswerken in verschillende gebieden, terwijl je in de Afrikalaan eigenlijk alleen die twee grote blokken hebt en natuurlijk het desolate en afgelegen gebied van Dok Noord, waar je fantastisch interessante dingen op kan doen. Xavier, februari 2010

207

De praktijk van Assurance Ambiance

Schaarste Van alle failliete winkels zou je een heel interessante fotoreeks kunnen maken. Er zijn bijna geen winkels meer. Je ziet het nog goed aan de gevels, waar er vroeger zaken gevestigd waren. Xavier, april 2010 Na het weekend op de Vorkstraat zijn we achteraf met alle medewerkers iets gaan eten. In restaurant Anarke, een echte aanrader. Maar de dag nadien kan je moeilijk opnieuw in de Anarke gaan eten. Dus de keuze in de wijk is e≠ectief zeer beperkt. Dat is iets dat zeker ontbreekt in de Muide. Maar tegelijk mag je dat ook niet gaan forceren. Het verhaal van Brasserie P bijvoorbeeld, die hier met alle hipheid was neergestreken in de Muide, de nieuwe ‘ coming’ buurt: dat bleek e≠ectief te vroeg te zijn. Evelyne, april 2010

Ontmoeting Er is veel, maar het gebeurt ook naast elkaar! Dat is precies de uitdaging daar in de buurt, er zijn wel gedeelde interesses, maar de mensen raken elkaar niet. Lucien de buurtwerker doet daar ook veel moeite voor, maar dat lukt dus op de een of andere manier niet goed. Evelyne, februari 2010 Als je de wijk wil leren kennen, moet je eens de toer van de café’s doen! De Viking, de Muide, de Welkom, de Fluvial, ’t Sportje, … Café de Muide is echt gekend. Ultra modern volks. De Turken zitten daar samen met de bende van de Voorpost, onwaarschijnlijk! Ze hebben een gemeenschappelijk raakvlak: ze zijn alle twee extreem in een pintje drinken. Er wordt wel een keer gevochten ook. Maar ze lossen hun miserie zelf op. Ik heb daar nog maar zelden politie zien staan. Xavier, april 2010 De Muidefeesten, dat moet je eens meemaken. Ik vind het geestig dat dat niet overgeorganiseerd is. Ik denk dat de Muidefeesten vrij uniek zijn voor Gent. Volgende maand komen bijvoor-

beeld Nicole & Hugo en Get Ready! en Paul Severs en dan heb je de keiharde fans die dan op het eerste verdiep van de Buurtloods staan te swingen. En al het jong volk staat beneden ook volledig mee te doen en mee te gaan met die liedjes… Dat volkse en dat hippe raken elkaar op één of ander manier. Dat is heel maf. Evelyne, april 2010 Er zijn bewoners die aangeven dat ze hier een paar cafe’s of terrasjes missen. Van een ander slag dan de volkscafé’s die er zijn, welteverstaan. Een terras of een bar waar iedereen zich goed voelt. Ik ben er wel gerust in dat dat gaat komen. Je ziet bijvoorbeeld dat buurtbewoners dat zelf aan het initiëren zijn. Zoals bijvoorbeeld John die erover denkt om in het weekend een restaurantje open te houden. Super, laat maar komen van de bewoners zelf; zij voelen het beste aan waar er nood aan is. Evelyne, april 2010 Zodra het wat beter weer is, leven heel veel mensen op straat. De animo die je hier hebt van zodra het een beetje warmer wordt, is ongelooflijk. Buren die samen barbecueën, mijn buurkindjes die haast altijd buiten spelen… Evelyne, april 2010

Bewoners Dit autootje, de Rapid, voor mij is dat echt wel de Muide. Ik zie eigenlijk ook dat beeld van die mens die daar in zit, die past daar gewoon niet in. Hij neemt de passagierszetel en bestuurderszetel voor zijn eigen rekening; een eenmansautootje. Evelyne, april 2010 De mensen die je in de Muide vindt, dat is nog de juiste mix van meer volkse mensen en ook de echte hipperds die ertussen wonen. Dat vind ik eigenlijk wel tof. Dat kleurt je wijk. Er zijn ook mensen met karakteristieke koppen. Je hebt hier een aantal figuren rondlopen die zeer typerend zijn en die iedereen kent. Evelyne, april 2010

208

RIET STEEL

Deze foto zegt zeer veel over de mentaliteit van de mensen die in de Muide gewoond hebben, maar die nu aan het verdwijnen zijn, en waar ze mee bezig zijn. Dingen waar wij totaal niet mee bezig zijn maar die wel zeer belangrijk zijn. Dat folkloristische. Dat is een wereld die aan het verdwijnen is. En als je dan zo’n a∞che voor jezelf maakt, en je plakt dat op die manier vanachter op je auto, dat is toch de max. Pierke 1. Olivier, april 2010 Dit beeld zit ook zo vol tegenspraak. Die Belgische kleuren, de Vlaamse vlag en dan garage Bostanoglu. Het is een rare combinatie. Xavier, april 2010 Lucien, de buurtwerker, is heel belangrijk in de buurt. Ik vind dat eigenlijk wel een superschone mens. Hij is bezig met de mensen. Hij weet heel goed hoe het reilt en zeilt en is ook echt geliefd. Evelyne, april 2010

Initiatief Buurtfeesten zie je wel overal maar Lucien weet daar met al zijn vrijwilligers toch een draai aan te geven, waardoor er een grotere autonomie is om zijn ding te kunnen doen. Terwijl anderen maar een beperkt budget hebben en zich daarbij neerleggen, heeft hij een heel systeem met vrijwilligers die dat eigenlijk mee gaan dragen. Evelyne, april 2010 Er lopen hier wel sterke en stra≠e mensen rond, zoals bijvoorbeeld Isabelle. Ze is naar de basisschool Victor Carpentier gestapt en heeft zich samen met een aantal andere ou ders geëngageerd om een insteek te doen in die ‘zwarte’ school met een aantal ‘witte kindjes’. Ze is gaan praten met de directrice van de school, met het kabinet van schepen van Onderwijs en Opvoeding Coddens. Ze is gaan bepleiten dat het echt belangrijk is om het onderwijs anders te organiseren wanneer je dat concentratiegevoel volledig wil doorbreken. Zulke mensen kunnen echt een nieuwe dynamiek teweegbrengen. Evelyne, juni 2011

Eigenlijk moet Stad Gent haar geld steken in de Bernadettewijk. Bij iedere bijeenkomst met de Stad ga ik dat vanaf nu zeggen. In de Muide is er eigenlijk al het een en het ander: er zijn de Vrienden van Meulestede, we zitten daar met CirQ, er is Lucien de buurtwerker, er zijn de buurt- en kaaifeesten, Iron Muide,… Xavier, februari 2010 Hier, een guerrilla-garden. Dat is vlakbij mijn thuis. Die mensen hebben dat gewoon gepakt, ingepalmd, dat is geen o∞cieel volkstuintje. Maar ‘k vind dat wel goed eigenlijk. Dat tuintje bestaat al jaren, wordt al jaren gebruikt door die mensen. Zie je, dat is echt wel geteelde aarde. En mooie tuinkabouters. Maar het is helemaal niet geregeld, en dat vind ik daar ook wel tof aan. Er is heel veel plaats, veel open ruimte, en de mensen doen daar ook wel echt iets mee. Er is plek om zoiets te doen zonder dat dat eigenlijk wordt opmerkt. Dat kan perfect. Evelyne, april 2010 De bewonersgroep Het Eilandje ofte ik zeg neen tegen het volbouwen van eilandje MuideMeulestede, is tegen het volbouwen van de buurt. Zoiets krijgt meteen een not in my backyardgehalte. Ik hoor dat de groep weinig sympathie heeft, ze plaatsen zich er een beetje teveel buiten en boven, en dat is niet de ideale plek om te gaan onderhandelen. Het is een groep mensen die vrij recent in de wijk zijn neergestreken of hier al een tijdje wonen maar dan plotseling heel hard protesteren tegen reeds lang bestaande plannen. Ze hebben zeker een punt op vlak van mobiliteit. Dat is echt een grondig probleem. Maar het wordt zo in tegenstelling gespeeld ten opzichte van elkaar dat het me misschien moeilijk lijkt om iets gedaan te krijgen. Evelyne, juni 2011

Strijdtoneel De kloof tussen de Stad en de buurtbewoners is gigantisch groot. Stad Gent organiseerde bijvoorbeeld een dialoogcafé rond de Oude Dokken. Het is zeer geanimeerd en verzorgd, ze hebben er een

209

De praktijk van Assurance Ambiance

communicatiefirma op gezet. Eigenlijk is het mis schien wel tof, maar de mensen zien meteen, “ok, de plannen zijn al gemaakt, zelf kunnen we nog weinig inbrengen!” Dat werkt hen op de zenuwen. Plus de termijn waarop ze de start van de werken voorzien klinkt zo onwaarschijnlijk, dat kan niet kloppen, de mensen zien dat ook. Ze moeten echt oppassen met hoe ze de mensen benaderen. Xavier, februari 2011 Men onderschat de mensen. De Handelsdokbrug is e≠ectief een zeer ingewikkeld dossier. Maar je kan dat ook bespreekbaar stellen, de mensen kunnen daar wel mee om. In zo’n dialoogcafé zou het dan ook beter daarover gaan, dat die dossiers geblokkeerd zitten, daarom en daarom. Maar wat doen ze? Ze stellen het brochetteplan voor [Masterplan ontworpen door OMA], maar over de essentiële zaken gaat het in feite niet. Evelyne, februari 2010 In de Muide zitten een aantal mensen die heel erg mondig zijn en die van de eerste keer in de pens schieten, meteen naar de burgemeester of schepen stappen, naar de Raad van State, ze mobiliseren iedereen. Met de zogenaamde kassei-oorlog had je bijvoorbeeld een heftige discussie tussen Stad Gent en de bewoners, maar eigenlijk niet in het minst tussen bewoners onderling. Mijn buurvrouw Terry bijvoorbeeld behoorde tot de asfaltzijde. En dan heb je Dirk Valvekens van Locus die voor de kassei-zijde stond. Uiteindelijk, na een hele lange strijd, hebben ze de strijdbijl wel begraven en dan samen acties gehouden in de buurt, onder andere de Race van Muide-Dakar op dat modderveld. Evelyne, juni 2011

Interventies in urban cracks Problematisering Assurance Ambiance werd duidelijk niet zomaar opgestart. Naar aanleiding van de initiële vraag van Stad Gent om tijdelijke

invullingen op braakliggende terreinen in de wijk op te zetten, heeft men eerst tijd en ruimte ingebouwd om de wijk te lezen en te begrijpen. Hiervoor baseerde men zich op de opgebouwde kennis van de wijk, het perspectief van de opdrachtgevers en het perspectief van de buurtbewoners. Vanuit deze lezing omschreef Assurance Ambiance voor zichzelf de specifieke problematieken waarrond ze wilde werken, en waarin we zowel hun eigen perspectief als de probleemdefinities van anderen kunnen herkennen. Vastgelopen verhoudingen bespelen De problemen die men definieert focussen op de verhouding tussen de wijk en de stad enerzijds, en op een aantal dynamieken binnen de wijk anderzijds. Assurance Ambiance wil een soort brugfunctie innemen en met een speelse inslag de vastgelopen communicatie tussen stadsdiensten, projectontwikkelaars en bewoners, en tussen bewoners onderling, opnieuw vlot trekken. Men wil zich een intermediaire, bemiddelende en onafhankelijke positie aanmeten, waarbinnen men een grote vrijheid wil behouden om met veel plezier en creativiteit tot nieuwe verbindingen te kunnen komen. Men wil aan de hand van verschillende prikkelende interventies, maar ook door een duurzame procesmatige aanpak, een forum creëren voor het bewerken van de spanningen ten gevolge van de ingrijpende veranderingsprocessen. Tot slot wil men de sociale cohesie binnen de wijk bevorderen en hieraan gekoppeld tegemoet komen aan de nood aan ontmoeting en dialoog. Van plaats naar plek Assurance Ambiance vertrekt heel duidelijk vanuit een ruimtelijk denken en een stedenbouwkundig gegeven. Men ziet, mede op aansturen van Stad Gent, het gehele gebied Muide-Meulestede-Afrikalaan als werk terrein. Daarbinnen vormen de braakliggende terreinen in ontwikkelingsgebied het

210

RIET STEEL

startpunt voor de werking alsook de plek waar het resultaat van processen opnieuw moet neerstrijken. Deze braaklanden hebben een eerder negatieve connotatie, vormen in sommige gevallen zelfs een doorn in het oog van de omwonenden en beleidsmakers (sluikstorting, onveiligheid, illegale praktijken, frustraties omwille van vertraagde herbestemming, …). Het project stelt zich tot doel om van deze plaatsen echte plekken voor de buurt te maken: creatieve ontmoetingsplaatsen. Ontmoeting en artistieke interventie vormen twee belangrijke pijlers om zo’n transformatie te bewerkstelligen. Aan de hand van tijdelijke invullingen wil Assurance Ambiance experimenteerruimte vrijwaren. Men wil het potentieel van deze terreinen en hun mogelijke betekenissen in de toekomst onderzoeken en kenbaar maken. Assurance Ambiance wil dit onderzoek vooral ook samen met buurtbewoners en kunstenaars voeren. Men hoopt zo te kunnen wegen op de geplande ontwikkelingen en mee te waken over de toe-eigening van deze plekken door de aanwezige bewoners. Assurance Ambiance profileerde zich kortweg als volgt: Assurance Ambiance creëert betekenisvolle plekken, waar netwerken en korte- en lange termijnprojecten kunnen ontstaan en g roeien. Er wordt een platform op verschillende niveaus gecreëerd waarop op een creatieve manier gestalte wordt gegeven aan sociale en culturele veranderingsprocessen en waar de onvermijdelijke spanningen naar aanleiding van het stadsvernieuwingsproject in MuideMeulestede-Afrikalaan en Oude Dokken kunnen gezien, gehoord en bediscussieerd worden. Assurance Ambiance maakt creatieve plekken die van de verscheidenheid aan buren en culturen, participatie en ontmoeting haar kracht maakt.2

In wat volgt wordt de praktijk van Assurance Ambiance besproken aan de hand van hun interventies op vier terreinen in de wijk Muide-

Meulestede-Afrikalaan, voor zover mogelijk in chronologische volgorde. In 2010 zette men eerder kortstondig in op het terrein aan de Vorkstraat en op de woontorens aan de Scandinaviëstraat, terwijl men in 2011 voornamelijk werd gefocust op langer lopende trajecten aan de Oude Dokken en op Loods 21.

Vorkstraat Het terrein ingesloten tussen de Vorkstraat, Landbouwersstraat en Meulesteedsesteenweg ligt al meerdere jaren braak. Waar 77 woningen werden gesloopt, komen sociale huisvestingsprojecten van de Gentse Haard en Volkshaard met 61 sociale koop- en huurwoningen. De overgangen van onteigening naar sloop, en van sloop naar de verwezenlijking van het bouwproject laten telkens zeer lang op zich wachten. In tussentijd werd het terrein een doorn in het oog van vele buurtbewoners en wordt het geplaagd door sluikstortafval. Ter voorbereiding van een tweedaags evenement dat Assurance Ambiance op deze plek wilde houden, werd de buurt geïnformeerd en werd het terrein opgeruimd en deels ingezaaid met bloemenzaden. Midden april 2010 ging de Car- en Carpettenwash door in het thema van de grote lenteschoonmaak: er was een geanimeerde tapijtfitness, een doorlopende carwash, een buurtbarbecue en een filmverto ning. Gedurende het weekend beschilderde kunstenaar Hugo Azcuy Castillo een van de muren van het terrein. Een wellnessnamiddag met bubbelbad, massage, kapsalon en manicure sloot het weekend af. Als eerste echte interventie in de wijk, na de kennismaking aan de hand van de luchtfoto, wilde Assurance Ambiance een evenement organiseren met een ludiek en ietwat bevreemdend karakter, met als doel de mensen op het terrein te halen, de wijk warm te maken voor het evenement en hun plannen in een gepaste stijl te communiceren.

211

De praktijk van Assurance Ambiance

Inhoudelijk en ook op het vlak van timing sloot het evenement aan bij de jaarlijkse lenteschoonmaak, waarbij de talrijke Turkse families in de wijk hun tapijten wassen en te drogen hangen in de eerste zon. Er werd actief naar een goede aansluiting gezocht met verschillende groepen onder de bewoners. Zowel mannen als vrouwen werden gericht aangesproken. Ook lokale handelaars (groentenwinkels, café’s, slagerijen, autogarages, kappers en schoonheidsspecialisten) en organisaties als vzw Jong, de brandweer en Buurtwerk werden uitgenodigd zich te engageren. De keuze om voor het eerst neer te strijken op dit terrein was voornamelijk ingegeven door een opportuniteit om op een centraal gelegen terrein een experiment op te zetten, en van hieruit een breed publiek aan te spreken.

en gingen op eigen initiatief met verfborstels aan de slag. Onder meer als gevolg van een moeilijke communicatie ontstond discussie over de meerwaarde van het schilderij voor het evenement.

Waarom we beginnen in de Vorkstraat? Omdat het de grootste doorn in het oog is van de mensen. Plus het zit op een grensgebied, aan de ene kant de Meulesteedsesteenweg, de lofts, de betere woningen van mensen met wat geld, en aan de rechterkant zitten de kleine arbeidershuisjes waar je ook heel wat verloop hebt. Daarom is het een ideaal terrein om op te starten… Evelyne, februari 2010

In verschillende opzichten evalueerde Assu rance Ambiance haar tussenkomst eerder negatief. Een aantal doelstellingen, waar onder het artistieke aspect van het gebeuren, werden in hun ogen niet behaald.

Daarnaast volgde men sterk de betekenis geving van bewoners aan het terrein: het terrein als een probleem, een doorn in het oog. Daartegenover stelde men een tussen komst die een ander licht op het terrein wierp: het terrein als een kans, als een plaats voor experiment. Het experimentele zat hem in een eerste verkenning van de mogelijk heden van de plek. Hoewel men het belangrijk vond dat het evenement ietwat bevreemdend zou werken, vormde het artistieke karakter van de tussenkomst geen prioriteit. Men nodigde Hugo Azcuy Castillo uit om in zijn gekende kleurrijke stijl een grauwe blinde muur te beschilderen tijdens het weekend. Vele kinderen werden aangetrokken tot de muur

Eerder gemaakte plannen zijn niet kunnen doorgaan. Toen voor plan B die muur in te slechte staat bleek, is het dus een impro visatie van Hugo geworden, die we niet goed hebben kunnen voorbereiden. Maar kunstenaars waren geen echte prio riteit in dit project. Het was een zeer vuil terrein met een zeer vuile muur. No matter wat erop kwam, het zou sowieso een verbetering zijn. Over het kunstwerk ga ik me niet uitspreken, want dat is natuurlijk geen kunstwerk, maar ik vind het wel heel tof dat het geclaimd is. Olivier, april 2010

Het was teveel een betutteling van de Turken. We hebben een beetje teveel ons best gedaan om aansluiting te vinden bij de Turken die daar wonen. Het was eigenlijk niet zot genoeg, niet bevreemdend genoeg. Xavier, juni 2010

Zowel de amusante Car- en Carpettenwash als het originele wellness-gebeuren kenden een grote opkomst. Desondanks was men op het gebied van participatie van verschillende bevolkingsgroepen in eerste instantie teleurgesteld. Immers, observatie toonde aan dat de ‘oudere autochtone Muidenaar’ eerder afwezig was, terwijl jonge bewoners uit de blanke middenklasse, Turken en allerlei kinderen wel aanwezig waren. Dat mensen graag vertoeven in gelijkgezind gezelschap was duidelijk voelbaar op het terrein. De opkomst was groot, maar het mengen van verschillende bewonersgroepen was niet zo

212

RIET STEEL

gemakkelijk. Het is echter maar de vraag of dit een criterium is om over een al dan niet succesvolle interventie te kunnen spreken. Vele bewoners kwamen tijdens de voorbereidingen een kijkje nemen vanop een afstand. Ook tijdens het evenement zelf, bleven verschillende mensen in een rol als toeschouwer: vanuit de voordeur het hele gebeuren gadeslaand. Het mocht dan een kortstondige vrijstaat lijken, Assurance Ambiance is niet zomaar neergestreken op het terrein. Het initiatief is onderhandeld met de dienst Stedelijke Vernieuwing en Gebiedsgerichte Werking; men verkreeg de toestemming van de eigenaren van het terrein, de Gentse Haard en Volkshaard; men maakte afspraken met Ivago in verband met de opruiming van het terrein en met de stedelijke Groendienst over de aanleg van een bloemenweide. De Car- en Carpettenwash werd, met de nodige overtuigingskracht en onderhandelingsvaardigheden, toegestaan, mogelijk gemaakt en ondersteund door verschillende partijen. Assurance Ambiance is een praktijk die bouwt op netwerken. Niet alleen het opgebouwde aantal contacten in de wijk draagt duidelijk bij tot het bereik van dit evenement, ook de relaties met verschillende individuen, buurtgebonden organisaties en stadsdiensten werden versterkt en maximaal benut. Vrijwilligers en freelancers van diverse pluimage en van binnen en buiten de buurt droegen bij tot het goede verloop, de aantrekkingskracht en de impact van deze interventie. Een keerzijde van deze medaille is dat een heldere communicatie over de identiteit van het initiatief in het gedrang komt. Het resultaat is een verwarde beeldvorming en onschuldige misverstanden bij bezoekers. De in het oog springende logo’s, gezichten en methoden gelinkt aan CirQ, de barbecue toestellen van Buurtwerk en de voetbalgoals van Jong waren reeds vertrouwd voor buurtbewoners. Dat het hier om een nieuw initiatief van ROCSA in samenwerking met CirQ ging,

onder de noemer Assurance Ambiance, is velen ontgaan. Dat dit een begin vormde van een reeks tijdelijke invullingen van braakliggende terreinen in de wijk misschien ook. Het is ook de vraag van ROCSA geweest, om dit samen met CirQ te doen. Dat is gewoon hoe we aan het werken zijn. Het is inderdaad wel belangrijk dat de mensen ergens wel weten wat onze bedoeling is. Los van het feit wie we zijn of wat we doen. Die braakliggende terreinen en de interactieve invulling van die terreinen met de mensen zelf, dat is wel iets wat we goed moeten kunnen doorgeven. En dat is iets wat we niet genoeg hebben kunnen doorgeven vorig weekend. Olivier, april 2010

Sociale en ruimtelijke gevolgen van een tussenkomst zijn niet onmiddellijk meetbaar. In de maanden die volgden op het evenement werd duidelijk dat Assurance Ambiance een interesse voor het terrein had aangewakkerd. Ze waren erin geslaagd een andere blik op het terrein naar voor te schuiven en nieuw gebruik aan te moedigen. Het is e≠ectief zo dat je de identiteit van de plek gewoon verandert, maar je hebt daar vaak wel een ‘trekker’ voor nodig. We hebben gemerkt dat, ook al zit je in de Muide in een tamelijk sterke buurt, je hier weinig ‘trekkers’ hebt, heel weinig mensen die het opeisen en in gebruik nemen van dat terrein zouden aandurven. Wij kunnen ons dat wel permitteren, om zoiets in gang te steken. Evelyne, juni 2010 Ik denk dat het de bedoeling was om het terrein in de kijker te zetten en de mensen aan te moedigen om het te gebruiken. En dat is e≠ectief gebeurd, gans de zomer zijn er activiteiten op doorgegaan. We hebben trouwens nog veel vergaderingen gehad met vzw Jong bijvoorbeeld, omdat ze echt aan ons kwamen vragen wat ze zouden kunnen doen op dat terrein. Het is zeer vreemd maar je moet mensen soms echt begeleiden, ze zouden uit zichzelf zo’n initiatief gewoon niet nemen. Olivier, december 2010

213

De praktijk van Assurance Ambiance

“Het blijft ongelooflijk dat er in die zeven jaar dat het terrein van de Vorkstraat heeft braak gelegen, niemand op het idee is gekomen om dat terrein tijdelijk in te nemen. Na onze Car- en Carpettenwash werd precies ineens het potentieel van die plek gezien. Evelyne, juni 2010

Het jaar 2010 beschouwde men als een jaar van eenmalige, exploratieve interventies, terwijl men in 2011 langduriger wilde inzetten op een aantal terreinen. De kleurige letters op de blinde muur buiten beschouwing gelaten, is Assurance Ambiance niet meer actief op deze plek. Na afloop van de Car- en Carpettenwash verschoof de aandacht naar andere gebieden in de wijk en liet men de Vorkstraat los. Ook al klonk het toen reeds dat de bouwwerken niet lang meer op zich zouden laten wachten, vandaag ligt de site er nog steeds braak bij.

Scandinaviëstraat In het vrij desolate gebied langs de Afrikalaan, tussen spoorwegen, bedrijventerreinen en een belangrijke verkeersader van de stad, rijzen twee grote flatgebouwen op: de residenties Zweden en Finland in de Scandinaviëstraat, ook wel de Vikingtorens genaamd. In de woontorens verblijven zo’n 800 mensen van tientallen nationaliteiten, terwijl de omliggende omgeving zeer dunbevolkt is. Tijdens de zomer van 2010 werd een grote muurschildering aangebracht op een lange, blinde muur langs de ingang van het Z weden-blok. Het concept werd uitge werkt door beeldende kunstenares Saar De Buysere: een Scandinavisch landschap in zachte aardekleuren met de naam Straat zicht. Het werk werd opgevat als een paintby-numbers prent: het team van Assurance Ambiance tekende de lijnen uit opdat deze samen met de bewoners konden worden ingekleurd. In het landschap zijn kenmerkende symbolen en landmarks uit de om geving opgenomen, en zorgen verschillende gekleurde bollen voor kleur in het geheel.

Naast de muurschildering kreeg de Scandinaviëstraat een tweede artistieke bewerking: architect Xavier Catry bouwde op vraag van Assurance Ambiance een maquette van beide woonblokken. Deze werd tentoon gesteld in de zomer van 2011. Het uitgangspunt voor deze interventie was dat men, mede op aansturen van de Dienst Stedelijke Vernieuwing en Gebiedsgerichte Werking, toenadering wilde zoeken tot en een verschil wilde maken voor de bewoners van deze woonblokken en hen op die manier bij de werking van Assurance Ambiance te betrekken. Tijdens de bevraging reeds viel op hoe weinig contact buren onderling met elkaar hebben en hoe er een groot gebrek heerst aan een plaats om elkaar te ontmoeten. De sombere, blinde muur waaraan alle bewoners van de Zweden-blok dagelijks voorbijgaan, leek een ideaal vertrekpunt te vormen voor het opbouwen van een relatie met de bewoners. Doelstelling was een opwaar derende, artistieke ingreep te realiseren in de dagelijkse leefomgeving van de bewoners en zo ook ontmoeting mogelijk te maken. In de Scandinaviëblokken kenden we eigenlijk nog heel weinig mensen dus dat was niet zo een gemakkelijke omgeving om echt aan de slag te gaan. Het idee was eigenlijk om die mensen ook te verbinden met de Oude Dokken maar dat werkt niet als je niet iets doet voor hen. En hun eerste bezorgdheid was dat er iets zou gebeuren in hun onmiddellijke leefomgeving. De muurschildering is dus echt wel ontstaan vanuit een vraag. Evelyne, juni 2011 Het was niet de eerste keer dat ik met Saar zoiets heb gedaan. Met Stabilisé in Oostende hebben we dit project eigenlijk uitgevonden, met zicht op zee. De bedoeling was om de mensen eigenlijk het soort zicht te geven waar ze recht op hebben, maar wat ze door omstandigheden niet hebben. Aan de Scandinaviëstraat is het net hetzelfde, de mensen komen buiten en kijken meteen op die muur. Het zou veel plezanter zijn

214

RIET STEEL

als je die muur wegdenkt, en als je gewoon zicht hebt op de straat en hetgeen daar gebeurt. Olivier, december 2011 Ik hou bij het ontwerpen van dergelijke projecten rekening met de omgeving en de mensen die er wonen. Het schilderij verwijst naar de Scandinavische context van de buurt (de naam van straten en de appartementsblokken) en bevat verwijzingen naar herkenbare symbolen uit de omgeving. Ik heb rekening gehouden met de betongrijze massa die daar aanwezig is, ik wou geen te groot contrast door een kleurrijk geheel te maken. De kleurbollen zijn een subtiel protest tegen de grijze massa. Saar De Buysere, december 2011

Het maken van een maquette van de Viking torens vatte men op als een manier om gewicht te geven en meer aandacht te eisen voor deze torens en haar bewoners in het licht van het grote stadsvernieuwingsverhaal van de Oude Dokken. De maquettevorm is tevens geïnspireerd op de huisstijl gelinkt aan projectontwikkeling. Op de balkonnen zijn miniatuurmensjes te zien die een afspiegeling vormen het netwerk aan contacten dat Assurance Ambiance opbouwde3. Ons idee was om die maquette altijd en overal mee te ‘sleuren’ als er zaken over de Oude Dokken gepresenteerd worden, dat we gewoon die maquette daarbij zetten en tonen: “vergeet die blokken niet”. Evelyne, juni 2011

De interventie en installatie rond de woontorens moeten ook in het licht worden gezien van de plannen die men maakte voor een werking rond de Oude Dokken. Toen R OCSA nog actief betrokken was bij de opstart van DOK, pasten beide tussenkomsten in een brede kennismaking met en toenadering tot de buurt en haar bewoners. Ze vormden een belangrijke brug waarlangs communicatie over DOK kon gebeuren.

Ik ben echt op zoek naar een manier om onze acties en de terreinen, en ook de mensen die daarmee bezig zijn, op één of andere manier te verenigen. Niet altijd overal, maar er moeten toch een aantal bruggen gemaakt worden. Wat volgens mij het belangrijkste is, is de lijn tussen de Scandinaviëblokken en de Oude Dokken. Ik zie dat als iets wederkerigs, wat in twee richtingen moet gaan. Er is heel veel mogelijk, maar je moet het allemaal wel een richting proberen te geven. Olivier, juni 2010

Wat betreft de muurschildering, voerde men aanvankelijk enkel communicatie met de bewoners. Men nodigde de mensen uit om mee te werken aan de realisatie van het kunstwerk. Het doel was immers zoveel mogelijk bewoners te betrekken bij het inkleuren van alle vlakjes van het meterslange werk. Omwille van het slechte weer, maar ook door de manier waarop het project werd gecommuniceerd, lag de opkomst lager dan gehoopt. We hebben van in het begin zeer vaag gecommuniceerd over het project, en niet te veel inspraak gegeven, omdat het moeilijk is om met 800 mensen over 1 tekening te gaan. Er is weinig reactie gekomen, wellicht omdat het zo vaag was. Vele mensen dachten ook dat ze gewoon allemaal een verfborstel zouden krijgen, en dat iedereen dan een beetje ging kladderen en kliederen, zonder afspraken. Ze dachten dat het nergens op zou lijken, en dat ze er weinig mee te maken hadden. Olivier, december 2011 De samenwerking met de buurt was moeilijk, het was niet echt georganiseerd maar dat was ook de bedoeling. Iedereen die wou meedoen kon en iedereen werd genoeg aangemoedigd maar op één of andere manier waren de bewoners vijandig tegenover het project, ze vertrouwden het niet. Misschien omdat ze niet goed wisten wat het ging worden? Sommige bewoners waren zelf schilder en vonden dat ik het recht niet had mijn ontwerp op die muur te plaatsen, ze beweerden ook dat ze het beter konden, maar ik heb nooit iets concreets gezien. Aan de andere kant passeerden

215

De praktijk van Assurance Ambiance

veel mensen die onder de indruk waren en blij waren dat er een schilderij op die muur werd gezet. Er was veel discussie over het al dan niet gebruiken van kleur, de meningen waren nogal verdeeld daarover. Over het eindresultaat waren de meesten uiteindelijk wel tevreden, denk ik. Saar De Buysere, december 2011

In dit project waren zowel het artistieke concept als de werkwijze voor uitvoering reeds vastgelegd op het ogenblik dat de bewoners werden betrokken. Dit kan de aanvankelijke wrevel en mogelijke vijandigheid ten aanzien van het project ten dele verklaren. De paintby-numbers werkwijze, waarbij bewoners slechts beperkt zicht hebben op het geheel en worden ingezet om verantwoordelijkheid te dragen voor het inkleuren van een eerder abstract fragment, resulteert in zeer afgelijnde participatiemogelijkheden. Niet iedereen wilde of kon zich het werk toe-eigenen of het omarmen als iets wat de omgeving opwaardeerde. De wrevel omtrent het kunstwerk kan ook worden begrepen vanuit een discussie over de leesbaarheid van het werk. De interacties tussen buurtbewoners en de kunstenaar zijn altijd grappig. Er moest bijvoorbeeld meer kleur in komen volgens bewoners. Saar had dat natuurlijk voorzien door er dan achteraf bollen in te plaatsen. Maar om de mensen de functie van die bollen te proberen uitleggen, dat die het geheel inkleurden, dat lukte eigenlijk niet. Dat was wel grappig. Dus die bewoner wou echt die objecten beginnen kleuren. Ik heb ook gezegd van “kijk, ’t is uw muur, gij woont hier, als je je niet kan inhouden dan pak je je borstel en doe je het he”. Maar Saar heeft dan alle verf en alle borstels meegenomen, ze wou daar niets laten staan. Dus ik heb daar proberen ’t één en ’t ander in gang te steken, maar dat is dan niet gebeurd. Dat durven ze dan ook weer niet, ze hebben allemaal een grote mond maar als de kunstenaar het zegt… Olivier, december 2010

Een belangrijke randvoorwaarde voor het welslagen van dit project was volgens Assurance Ambiance niet vervuld en werd toegeschreven aan specifieke ruimtelijke beperkingen. Ik werk altijd zo. Ik zet daar een tafeltje met koekjes en ko∞e. En er passeren de hele tijd mensen en de mensen kijken en blijven plakken. Maar op die plek was dat met die weers omstandigheden onmogelijk. Je kon geen tafel zetten met ko∞e, de mensen repten zich door de gang om snel binnen te zijn, dus niemand bleef staan. Alles waaide weg. Die plaats is een echt trekgat, zeer onherbergzaam. Het was een hel om daar te werken. Hadden we de mensen rondom ons kunnen verzamelen, zodat ze rustig aan een beetje konden meewerken, om dan echt aan den lijve te ondervinden waarover het gaat, dat zou iets helemaal anders geweest zijn. Daar is geen enkele plek voorhanden voor ontmoeting en we hebben die daar niet kunnen creëren. Het gebrek aan zo’n plek is trouwens een grote klacht van de bewoners. Dit signaal hebben we uiteraard ook doorgegeven. Olivier, december 2011

De gehanteerde rolverdeling tekent deze inter ventie: de sociale en artistieke verantwoordelijkheid voor het geheel werden verdeeld. Zo was Saar De Buysere steeds aanwezig en aanspreekbaar tijdens de schilderwerken, maar waren het in de eerste plaats de mensen van Assurance Ambiance die de communicatie verzorgden en de bewoners trachtten mee te nemen in het verhaal. A rchitect Xavier Catry werd gevraagd om een concrete opdracht uit te voeren: de realisatie van de maquette. De communicatie over dit object noch de verkenning van verbindingen met andere ideeën of projecten behoorden tot zijn opdracht, en misschien ook niet tot zijn expertise. Ondanks de aanvankelijke wrevel bij sommige buurtbewoners omtrent de muurschildering, reageerden veel bewoners uiteindelijk erg positief. Het schilderij is ten dele een tegemoetkoming aan de vraag van buurt

216

RIET STEEL

bewoners, het heeft discussie teweeggebracht en de woontorens zichtbaar gemaakt. Als ik nu terugkijk naar de muurschildering en zie dat daar nog altijd geen spatje gra∞ti op zit, dan is dat een onwaarschijnlijk succes. Olivier heeft zich daar heel erg in opgejaagd, want er waren te weinig bewoners die meewerkten, maar iedereen kent ons daar nu wel. En dat heeft een bepaalde goodwill veroorzaakt. Mensen kennen geen namen, maar weten wel wat we gedaan hebben, ze kunnen ons plaatsen in een bepaalde context. Evelyne, juni 2011 Op het moment dat we bij de afwerking van de muurschildering een receptie hadden, stond De Gentenaar daar plotseling. Astrid, de conciërge, had gebeld naar De Gentenaar om te laten zien dat er daar ook positieve dingen gebeuren. Terwijl wij beslist hadden om weinig commotie te maken en het exclusief voor de buurt te houden, deden ander en dat wel, via de krant en Facebook. Daarna ontvingen we ook reacties uit de buurt. Mensen maakten ineens een ommetoer langs uitgerekend die plek, om het te gaan bekijken. Tegelijk zien ze wat voor situatie en voor plek dat daar is. Olivier, december 2010 Als buurtbewoner van de Muide herinner ik me dat wel. De verhalen die je anders over de torens hoort, zijn altijd negatief, het gaat dan vaak over sluikstorten en andere problemen, kortom een te mijden plek. Dit is echt de enige ingreep geweest waardoor die torens bij ons in de buurt anders besproken zijn g eweest. Er werd redelijk wat over gebabbeld. Saar Tilleman, december 2011 Sommige buurtbewoners zagen de maquette voor het eerst tijdens de expo. Ze vonden het ‘de max’; verbaasd dat de schotelantennes zelfs op de juiste plaats staan. Ze vonden het ongelooflijk om dat eigenlijk te zien. Wat ook wel leuk is, is dat mensen gaan zoeken van “ah ja ik woon daar… hey er zit iemand op mijn balkon… ah ja maar ‘t is juist, ik heb mijn naam ooit eens opgegeven…” Evelyne, juni 2011

Assurance Ambiance zette met haar interventies de Vikingblokken op de kaart, zij het nog niet op de grotere schaal die men voor ogen had. Alleszins heeft men de beeldvorming van de plek en de bewoners van de blokken kunnen beïnvloeden door ze anders in beeld te brengen en er een nieuwe wind te doen waaien. Of deze roep om aandacht voor de woonblokken binnen het stadsvernieuwingsproject gehoor heeft gevonden bij het stadsbestuur en de projectontwikkelaars van de Oude Dokken, kan op dit moment nog niet worden beantwoord.

Inter-Beton-centrale Aan de Koopvaardijlaan ligt een braakliggend terrein tussen twee gebouwen die verwijzen naar het industriële verleden van deze plek: Loods 13, een voormalige stapelplaats, en de gewezen centrale van Inter-Beton met haar iconische gele kraan. Dit gebied, langs de oostzijde van het Handelsdok, zal binnen het stadsvernieuwings project Oude Dokken als eerste worden ontwikkeld. De eerste grote bouwwerken zouden in de loop van 2013 van start gaan. In afwachting van de herbestemming werd een tijdelijke, socio-culturele invulling voorzien van dit terrein. DOK staat van 2010 tot 2012 in voor het beheer en de uitbating van het terrein. Aanvankelijk schreef ROCSA mee aan dit dossier maar trok zich nadien terug uit de koepel-vzw, nu bestaande uit Ladda, CirQ en Democrazy, gezien ROCSA zich te weinig kon vinden in het opzet van DOK. Assurance Ambiance blijft een partner van DOK, hoewel er tot op heden nog weinig nieuwe samenwerkingen waren. Voor het project Gent-Noord in Multivisie en 3D verzamelde radiomaker Lorenzo Van Loon voor Assurance Ambiance verhalen over de Oude Dokken: herinneringen, actualiteit, toekomstige, utopische i nvullingen en de stedelijke ruimtelijke planning. Hij voerde gesprekken met buurtbewoners, voormalige werknemers van Inter-Beton

217

De praktijk van Assurance Ambiance

en stedelijke planners. Dit resulteerde in een mobiele, multimediale installatie: een ko≠ertje bestaande uit een mp3-speler met een audiomontage van de gevoerde gesprekken en een View-Master met diverse beelden van het gebied. Het werk was de realisatie van een samenwerking tussen Sarah Oyserman, Lorenzo Van Loon, Goran Grahovac en Assurance Ambiance. Ook Wouter De Corte, Reinout Hiel en Dijf Sanders droegen bij tot het geheel. Een deel van de installatie werd vorm gegeven in een website door Klaas Ruysschaert, waarop de verhalen kunnen worden herbeluisterd: www.rocsa.be/ gentnoordinmultivisie. De multimediale installatie vormde het kroonstuk van de tentoonstelling die Assu rance Ambiance in de Inter-Beton-centrale organiseerde in juni en juli 2011. Deze gaf een overzicht van de werking van Assurance Ambiance, met impressies van de afgeronde en geplande projecten en een aantal reflecties van anderen op de omgeving, waaronder een reflectie op Straatzicht door Laurent De Bie en de video-installatie Oceaniëstraat recto/ verso van Elly Van Eeghem. De ruimte onderaan de betoncentrale deed eind mei 2011 voor het eerst dienst als tentoonstellingsruimte. Daartoe werd ze gestript, leeggemaakt en geschilderd door de klusjesmannen van ROCSA en een zestal jongeren begeleid door vzw De Werf, een centrum dat persoonlijke ontwikkelings trajecten en time-outprojecten ondersteunt. De expo was een stand van zaken van waar we met Assurance Ambiance mee bezig zijn en tegelijk ook een samenraapsel van werk van mensen die een bepaalde reflectie maken op het gebied of elementen daaruit. Het is iets dat je presenteert met als doel dat het voe ding geeft aan andere, nieuwe zaken. Het zou jammer zijn mochten we de expo zien als een eindpunt. Vandaar ook het idee om die expo tijdens de Gentse Feesten open te houden en mensen aan te spreken uit de buurt om de expo

open te houden. Dat is ook gebeurd, we hebben daardoor een aantal mensen meegekregen. Evelyne, juni 2011

Samen met DOK werd een vooropening voor de buurtbewoners georganiseerd. Naast een bezoek aan de tentoonstelling, kregen de bewoners een rondleiding per treintje op de gehele site en een inleiding tot de plannen van DOK. DOK ging diezelfde avond immers o∞cieel van start. De keuzes in verband met de opening voor de buurt werden samen met DOK genomen. Zo ging DOK mee in het idee van Assurance Ambiance om de Inter-Betoncentrale als toegangspoort tot de site te gebruiken, aangezien buurtbewoners eerder in relatie staan tot de centrale dan tot de rest van het terrein. De communicatie werd voornamelijk gevoerd via de websites van DOK en ROCSA, Facebook en via aankondigingen in buurt- en stadsmagazines. Het werd ook duidelijk dat DOK en Assurance Ambiance er op sommige punten een andere kijk op nahouden. Ik heb altijd gevonden dat buurtmomenten niet mogen worden losgekoppeld van een opening. Ik was dus eigenlijk tegen een vooropening voor de buurt, omdat ik vind dat het geen preview is maar een speciale behandeling, die iets anders communiceert. Evelyne, juni 2011

Assurance Ambiance toonde zich relatief tevreden over het aantal bezoekers van de tentoonstelling en mocht er vele positieve reacties ontvangen. De opening voor de buurt kende een grote opkomst, van buurtbewoners, stadsambtenaren en mensen die van dichtbij of veraf bij het project betrokken waren. Onze bedoeling met de expo was om ons bereik te vergroten. Een sociaal-artistieke expo organiseren is helemaal niet simpel. Het moest zeer persoonlijk zijn, het moest herkenbaar en gebruiksvriende lijk zijn. En dat is eigenlijk wel gelukt. Olivier, juni 2011

218

RIET STEEL

Gent-Noord in Multivisie en 3D werd opgevat als een langlopend project waarin men verhalen verzamelt aangaande het verleden, het heden, toekomst en utopie van vier verschillende terreinen in de wijk, waarop Assurance Ambiance actief wil zijn. Deze gebieden zijn de Vorkstraat, de Oude Dokken, Loods 21 en het braakliggende terrein aan de Goedendagstraat (Meulestede). Na een korte verkenning van verhalen rond de V orkstraat, besloot men eerst de Oude Dokken aan te doen en daar te focussen op de betoncentrale en haar omgeving, om nadien verder te trekken naar Loods 21. We zijn gestart met Inter-Beton, omdat we mee in het DOK-verhaal zaten, en omdat we voelden dat onze activiteiten eerder daar uit de startblokken zouden schieten dan aan Loods 21. Eigenlijk hadden we aanvankelijk het idee om rond de Oude Dokken als geheel te werken. Het voordeel van een landmark is natuurlijk ook haar herkenbaarheid. Oude Dokken zegt mensen zeer weinig, maar eens je begint over de gele kraan of over Inter-Beton, ben je direct vertrokken, het is een duidelijk startpunt. Het is een symbool, het heeft een symbolische waarde waardoor dat domein een bepaalde identiteit krijgt, waardoor het van een plaats een plek wordt. Evelyne, juni 2011 De mensen spreken over de rust van dit terrein. Terwijl het hier vroeger een plek was vol bedrijvigheid, is het nu een soort pauze. De mensen zoeken dat op, ze komen hier om te rusten, te pauzeren. Olivier, juni 2011

Aanvankelijk werd gedacht aan een multi mediale maquette als vorm om het geheel aan verhalen en tijdsbeelden op een gelaagde manier te integreren en leesbaar te maken. Een maquette als drager voor een grote veelheid aan materiaal stelde een aantal technische en inhoudelijke uitdagingen. Men ging er bij Assurance Ambiance dan ook van uit dat dit project teamwerk zou worden, met een noodzakelijke ondersteuning

van verschillende experten. Het valt echter op dat de praktijkwerkers van Assurance Ambiance niet noodzakelijk gelijklopende verwachtingen of een zelfde houding hebben ten aanzien van ingeschakelde experten of kunstenaars, een punt waarover ook intern gediscussieerd werd. We zoeken een uitvoerder om die vier verhalen in de maquette te krijgen. Natuurlijk hebben zij ook hun eigen inbreng, omdat zij op sommige vlakken gewoon ook meer kennis hebben. Maar wij bewaken dat het binnen het concept blijft. Wij zorgen voor de inhoud. Xavier, juni 2010 Als je een kunstenaar binnenbrengt, verwacht je dat die een bepaalde blik, een nieuwe input binnenbrengt, iets waar je zelf niet aan gedacht had. We rekenen op een soort verrassing, een meerwaarde alleszins. Evelyne, juni 2010 Het is een kwestie van de juiste mensen met elkaar te verbinden en zorgen dat dat verrijkend werkt. Olivier, juni 2010

In een eerste fase werkte men samen met radiomaker Tom Van Gijsegem, maar het project kreeg pas echt vorm sinds de samen werking met radiomaker Lorenzo Van Loon. Het zijn diens interviews met verschillende betrokkenen die de basis vormden van de multimediale installatie. Onder begeleiding van Wouter De Corte, beeldende kunstenaar en docent aan School of Arts–KASK, dachten een aantal studenten multimediale vormgeving na over een geschikte drager voor de grote hoeveelheid materiaal. Studente Sarah Oyserman werkte het concept van de mobiele installatie uit. De vraag was om iets te ontwerpen, om een praktische oplossing of tentoonstellingsvorm te bedenken waarin alle gegevens konden worden gegoten. Ik was sowieso gecharmeerd

219

De praktijk van Assurance Ambiance

door de sfeer op die plek en door de verhalen. Ik heb dan verder gedacht op het idee van die projectontwikkelaars. Ik wilde de mensen voor even de functie van projectontwikkelaar geven, met elk zijn mobiel ko≠ertje. Die View-Master verwijst naar het verleden, maar geeft ook het beeld van door een verrekijker naar het uitzicht te kijken, maar dan toch ingezoomd op foto’s van het verleden, op beelden van die plek zelf, op anekdotes. Het was ook mijn intentie om het tot een individuele ervaring te maken. Sarah Oyserman, december 2011

Ook in de realisatie van dit project valt op hoe sterk Assurance Ambiance zich beroept op een netwerk. De werking bestendigt reeds bestaande netwerken en creëert er nieuwe. Door met de mensen samen aan die muurschildering te werken, heeft Lorenzo de stap kunnen nemen naar de Oude Dokken. Hij is mensen uit de Scandinaviëblokken gaan halen, sommige heeft hij zelfs meegenomen tot op het terrein van Inter-Beton. Bij sommigen is dat ook niet gelukt, maar hij heeft zeker de groep kunnen uitbreiden. Het is telkens opnieuw belangrijk dat je mensen meeneemt van het ene naar het andere project. Bij De Site ging dat van volkstuintjes naar een textielproject. Hier van een muurschildering maken, over interviews afnemen naar mensen die plotseling een tentoonstelling openen. Dat is iets wat zich gaandeweg ontwikkelt. Evelyne, juni 2011

Terwijl men aanvankelijk een rol in de realisatie weggelegd zag voor de betrokken bewoners, bestond hun bijdrage enkel uit het aanleveren van verhalen. In de vertaling van de verhalen zocht men wel naar manieren om een zo groot mogelijke herkenbaarheid teweeg te brengen en om de verhalen te ondersteunen met verrijkende beelden. Voor onze maquette is het ook zeker de bedoeling om de input van de bewoners een plaats te geven. Het is echt de bedoeling om de kleine

dingen die terugkomen uit interviews een specifieke plaats te geven en ze te personali seren. Zodat mensen zich erin herkennen. Olivier, juni 2010

Over het eindresultaat tonen de verschillende makers zich tevreden. De integratie van verhalen en beelden gekoppeld aan de individuele ervaringen en het panoramische uitzicht vormden een goed geheel. De installatie kan worden gezien als een uitnodiging aan het publiek om de tijd te nemen om de plek opnieuw en grondiger te bekijken, door er andersoortig licht op te werpen, door verschillende associaties, geschiedenissen en betekenislagen af te pellen. Het is een aantrekkelijk, verdiepend en toegankelijk resultaat geworden van een onderzoek naar de betekenissen van deze plek, dat tegelijk het belang laat zien van het in rekening brengen van deze betekenissen voor de toekomstige invulling van dit gebied. Er zijn een aantal belangrijke artistieke keuzes gemaakt door anderen die het beluisteren van mijn werk beïnvloedden. Zo is de keuze voor de View-Master-schij∆es van onwaarschijnlijk belang geweest voor het geluid. De View-Master staat voor mij symbool voor rust. Mensen kregen de kans om rustig te gaan neerzitten en gewoon te luisteren. Op de radio hoor je minder en minder woord, en meer en meer muziek. Snelheid en dynamiek overheersen, eerder dan verpozing. Het stilstaande beeld van de View-Master zorgde voor opperste concentratie bij trage klank. De View-Master creëerde voor mij een soort parallelle realiteit. Mensen bevonden zich wel in de buurt van de Inter-Beton-centrale, maar door die View-Master waren ze tezelfdertijd op een hele andere plek. Er ontstaat een pseudoomgeving van stilstaand beeld en geluid. Lorenzo Van Loon, december 2011 Ik denk dat dit een zeer geslaagd sociaal-artistiek project is geweest. Wat voor mij de conclusie is van dit project, is dat de stadsvernieuwing, dit megaproject op de Oude Dokken, een enorm

220

RIET STEEL

grote impact heeft op de mensen. Ze zijn daar veel meer mee bezig dan je zou denken, veel meer dan Stad Gent zich realiseert. Het gaat hen over de manier waarop ze hier leven, de manier waarop ze naar die plek kijken. Het feit ook dat zoveel mensen van deze plek een archeologische site willen maken, duidt erop dat er iets is dat moet worden meegegeven. Het gaat om herinneren en niet vergeten worden. Het gaat niet alleen om de plek, maar ook om hen zelf: dat ze niet vergeten worden. Olivier, juni 2011

Assurance Ambiance hoopt de opgebouwde kennis en ervaring te kunnen meenemen naar Loods 21, waar men een nieuwe hoofdstuk of een nieuwe editie van Gent-Noord in Multivisie en 3D wil maken. Ook de verbinding tussen de Oude Dokken en de Scandi naviëstraat blijft uitnodigen om verder op in te zetten.

Loods 21 Loods 21 is de naam van het terrein waarop vroeger Loods 21 gebouwd was. Het is een braakliggend terrein tussen de gerenoveerde Loods 22 en de gestripte Loods 20. Stad Gent gaf dit terrein een nieuwe bestemming als evenemententerrein. Deze herbestemming kadert in het totaalplan van het stadsvernieuwingsproject Nieuwe Voorhaven, maar de invulling en aanleg ervan zullen nog meerdere jaren op zich laten wachten. In de lente van 2010 plaatste Assurance Ambiance een groot aanplakbord op de lege site. Het is een recyclage van het kunstwerk City Tree van Helmut Smits (Electrified 2010). Het aanplakbord past in de huisstijl van projectontwikkelaars en moet dienen om de activiteiten van Assurance Ambiance bekend te maken in de buurt. Het bord stond er eind 2011 nog steeds zonder boodschap of opschrift. In het najaar van 2010 nam Assurance Ambiance haar intrek in het voormalige poortgebouwtje gelegen naast de site aan

de Voorhavenlaan, via een gebruiks overeenkomst met Stad Gent. Diezelfde winter riep men buurtbewoners op via een flyer en gesprekken om samen een speelen hangplek te ontwerpen en te realiseren, onder begeleiding van designer Bart Baccarne. Een groep jonge, creatieve buurtbewoners beantwoordde de oproep en maakte na vele brainstormsessies een raket van een oude silo uit een nabijgelegen houthandel. Aan de realisatie van de raket Tetanus I werkten tijdens de nazomer van 2011 ook jongeren begeleid door De Werf mee. Nu, een half jaar later zijn ook kleuters van Freinetschool De Loods bij het project betrokken en wordt de raket verder afgewerkt. De Parijse conceptuele kunstenaar Nicolas Milhé werd eind 2010 uitgenodigd om een artistieke ingreep op het terrein uit te denken die ontmoeting moest mogelijk maken. Hij werkte het concept uit van een houten piramide, getiteld BAR. Aan de concrete v ertaling van het concept werkte buurtbewoonster en architecte Saar Tilleman mee. De houten piramide zou begin 2012 mee verwezenlijkt worden door Condenz vzw, een werkervaringsproject voor laag geschoolde schoolverlaters. De aanleiding om een werking uit te bouwen op Loods 21 had twee vertrekpunten. Enerzijds beschouwde Assurance Ambiance de lege ruimte geschikt om een antwoord te zoeken op de vraag van vele bewoners naar meer ontmoetingsmogelijkheden. Veel jonge ouders met kinderen klaagden over het gebrek aan voldoende ruimte geschikt voor het samen vertoeven en spelen. Belangrijk hierbij te vermelden is dat het Voorhavenpark, gelegen tussen de Londenstraat en de Voorhavenlaan en grenzend aan Loods 21, reeds meerdere jaren braak lag, wachtend op heraanleg. Het verloederde terrein vonden de meeste buurtbewoners onaantrekkelijk, onveilig of ongeschikt. Anderzijds is Loods 21 een roepende plek, omwille van het gegeven dat het in het

221

De praktijk van Assurance Ambiance

Ruimtelijk Uitvoeringsplan werd ingekleurd als een evenemententerrein, evenwel zonder zeer specifieke invulling, terwijl het tegelijk een belangrijk element vormt in het stadsvernieuwingsproject. Een tijdelijke invulling op dit terrein wordt daarom opgevat als een verkenning van en een experimenteren met de mogelijkheden van het terrein, vertrekkend vanuit de wens om de uitein delijke invulling van dit evenementen terrein samen met buurtbewoners te kunnen inkleuren en bepalen. Tegelijk is het terrein ook roepend omwille van de conflicten en spanningen in de buurt die zich onder meer in de Nieuwe Voorhaven afspelen: juridisch getouwtrek over kasseien of asfalt, discussies omtrent de bescherming van het industrieel erfgoedkarakter in bepaalde delen van de wijk, frustratie omwille van aanslepende werken, discussie over invulling van de loodsen en conflicterende private en publieke belangen. Loods 21 ligt er ogenschijnlijk verlaten bij, maar in het oog van de storm is het altijd stil. Daarom houdt interventie op deze plek ook een stelling name in. Toen Assurance Ambiance haar plannen met de plek communiceerde met de Stad Gent en de buurtbewoners, kwamen dan ook verschillende gevoeligheden bovendrijven. Vooraleer men werkelijk aan het werk kon gaan op het terrein, heeft men eerst een volledige gespreksronde afgelegd bij verschillende belanghebbenden, stadsdiensten en bevoegde schepenen of kabinetten, teneinde groen licht en autonomie te verkrijgen voor de projecten. In de Muide zijn er een aantal zeer sterke groepen. Het is altijd de bedoeling geweest om die groepen te verzamelen, om een gemeenschappelijk verhaal te vertellen rond stedelijkheid, de problemen en tussenruimtes. De bedoeling is om van Loods 21 een schone plek te maken. Een positief geconnoteerde plek van waaruit je met een groep buurtbewoners kunt vertrekken om een dialoog op te starten met Stad Gent rond al die problemen in de Muide. Olivier, juni 2011

We merken dat het voor Stad Gent echt belangrijk is dat we een werking uitbouwen op Loods 21. Anderzijds worden we gewaar hoe gevoelig het hele dossier ligt in de Voorhaven, met de kasseien en dergelijke. De Stad moet heel voorzichtig zijn met wat ze daar doet. En doordat wij in feite in opdracht van Stad Gent werken, ligt het allemaal zeer gevoelig. Men had bijvoorbeeld schrik voor ons plan om op die plek op een ludieke manier bepaalde problemen aan te kaarten. We wilden een City Monopoly organiseren, een groot spel waarin buurtbewoners, schepenen en beleidsmakers in scène worden gezet van een lokaal geïnspireerd bordspel. Men was bang dat we teveel mensen zouden passeren, of ambeteren. Evelyne, december 2010 Je merkte als je met mensen babbelde over ons voorstel op Loods 21, dat ze zo reageerden: “Wij proberen al zo lang iets met ’t Stad overeen te komen, het vooruit te laten gaan en het is niet gelukt, doe wat je wil, maar…” Ze geloofden er niet in en waren benauwd om samen iets te doen. Op zich zagen ze het misschien z itten om er in mee te gaan maar ze dachten dat het toch niet zou lukken, om het even wat. Olivier, december 2010 Wat wij nog niet wisten is dat twee projectontwikkelaars die actief zijn in de wijk, vroeger zakenpartners waren die uiteen zijn gegaan. De ene ontwikkelt Loods 20 en het gebied daarnaast, de andere Loodsen 22 en 23. En wij zitten daar midden in, in het niemandsland daartussen! Evelyne, december 2010

Terwijl Assurance Ambiance met een groep bewoners en een designer een raket fantaseerden en bouwden, werd het Voorhavenpark heraangelegd. Het ontwerp van het park (reeds van 2004 daterend) voorziet eveneens in speelen ontmoetingsruimte. Tegen het ogenblik dat de raket op Loods 21 verrees, was de heraanleg grotendeels afgerond. Dit leek de noodzaak die men voor de interventie op Loods 21 benoemde gedeeltelijk te onder graven of op zijn minst te verzwakken.

222

RIET STEEL

De nood op die plaats werd voor een stuk al ingevuld door Stad Gent. Een ontmoetingsplek, een speelplaats, een plek waar ge eigenlijk kunt babbelen en een barbecue houden, alles is daar eigenlijk al gebracht door de stadsdiensten. Op een bepaald moment waren we aan het denken aan een soort aula, waar je op een hoogte kan zitten, en opeens verscheen dat daar vlak naast. Het wordt dan wel moeilijker om het concreet, vast te houden… Bart Baccarne, december 2011

naar we op zoek zijn, waaronder ook immigranten. We hebben onze vraag veel meer naar hen gecommuniceerd dan naar diegenen die erop afgekomen zijn. Blijkbaar schrikt het de mensen af, misschien omdat ze minder verbaal zijn dan anderen? Ze hebben het eigenlijk nog geen kans gegeven. Ik geloof er wel in dat als we er echt een plek van kunnen maken, dat het dan wel zal lukken om het te overstijgen. Olivier, december 2011

Als daar een park vlak naast komt moeten we daar natuurlijk rekening mee houden. Maar eens je op Loods 21 een goed draaiende w erking zou hebben, kan je dat ook meenemen naar het park ernaast. Ik zie Loods 21 als een experimenteerzone, het geeft ons de mogelijkheid om allerlei zaken te ontplooien, maar die hoeven daarom niet op dat terrein te blijven, op lange termijn kan dat trouwens niet. Eigenlijk laat ik dit project liefst breed landen in de wijk. Evelyne, juni 2011

De moeizame verbreding van de groep doet een aantal drempels vermoeden die een brede participatie bemoeilijkten. Enerzijds kan een drempel schuilen in de aard van de gelanceerde oproep: deze was vaag, open en in zekere zin ook intellectueel. Anderzijds kan ook de aanwezige blanke, hoger opgeleide groep een drempel gevormd hebben voor andere bewoners die niet tot deze groep behoorden. Het initiatief werd immers getrokken en dus ook toegeëigend door een bepaalde groep.

De oproep voor het ontwerpen van een hangen speelplek trok een groep buurtbewoners aan bestaande uit blanke, hoger opgeleide buurtbewoners, velen met jonge kinderen. Opmerkelijk veel deelnemers waren ook doe-het-zelf verbouwers of zelfs ontwerper of architect. De groep waarmee werd gebrainstormd, getekend, geknutseld en gebouwd was vrij select, en bleef dat ook gedurende een volledig werkjaar. Niet alleen Assurance Ambiance maar ook de deelnemers zelf onder streepten de noodzaak van het verbreden van de groep. Assurance Ambiance voerde vele gesprekken met verschillende bewoners en met buurtgebonden organisaties zoals vzw Jong en wijkgezondheidscentrum De Sloep, met de uitnodiging parallelle groepen te starten die kunnen samenkomen op andere tijdstippen. Verschillende inspanningen ten spijt, het openbreken en verbreden van de groep blijft een grote uitdaging. Vreemd eigenlijk, want de vraag naar zo’n plek kwam ook van het brede publiek waar-

Ik denk dat de vaagheid van de vraag toen afschrikte. Ik denk als het concreet was geweest, bijvoorbeeld: “Wij bouwen een piramide, kom je ons helpen?”, dan waren ze daar geweest denk ik. Het was een intellectuele vraag. Alles in de wijk is zeer toegankelijk voor de jonge, hippe mensen die er wonen, en die zijn ook overal aanwezig. Je ziet overal dezelfde mensen. Toen ik het project leerde kennen, dacht ik “ik wil iets doen voor de buurt”. Maar op voorhand wist ik al welke mensen er zeker ook zouden zijn, en dat is eigenlijk wel spijtig. Doordat het altijd dezelfde groep is, ga je andere groepen er niet of moeilijk bij krijgen. Saar Tilleman, december 2011

Niettegenstaande de selecte opkomst tijdens het denken maakproces, ontvangt Assurance Ambiance veel positieve reacties van niet-deelnemende buurtbewoners. Ze lijken het gebeuren van op afstand gade te slaan en af te wachten of het ook een plek van hen kan worden. Assurance Ambiance gelooft

223

De praktijk van Assurance Ambiance

in de traagheid die duurzame processen behoeven, maar menen tegelijk dat je niet kan zitten en wachten. Het heeft echt tijd nodig om zoiets te laten ontstaan. Ik heb bijvoorbeeld met die mensen van de brandweerkazerne aan de overkant gesproken, en die zijn echt mee, die vinden het geweldig dat dat daar komt. Maar zich een donderdagavond vrijmaken of een aantal uren in het weekend? Die mensen zijn niet vrij, het is het enige moment dat ze hun kinderen fulltime thuis hebben en kunnen niet weglopen op zo’n moment. Het is niet evident, maar ik ben ervan overtuigd dat het op termijn wel los loopt. Evelyne, juni 2011

De aanwezige groep heeft vele avonden gebrainstormd en gefantaseerd over wat ze van Loods 21 zouden willen maken. Het incrowd karakter van de groepssamenstelling heeft echter ook binnen de groep soms remmende e≠ecten: iedereen vertrouwt op het initiatief en de kunde van de ander. Het brainstormen duurde lang, de plannen werden steeds groter en utopischer, tot er herhaaldelijk werd opgeroepen tot actie. Ik weet niet goed wat er aan de hand is. Het klinkt misschien pessimistisch, maar het is een feit dat het veel gemakkelijker is om deze mensen te verzamelen om op een donderdag avond pintjes te drinken en fors te doen tegen elkaar, dan om mensen op een zondagnamiddag bijeen te krijgen om de handen uit de mouwen te steken en echt iets te doen. Ik kan het anderzijds ook wel kaderen. Het is een sterke groep mensen, maar het zijn mensen die ook professioneel en familiaal onder druk staan. Toch blijf ik het een interessante groep vinden om mee te blijven werken. Olivier , juni 2011 Bart riep de mensen terug tot de orde. Iedereen gaat maar, fantaseert maar, zeer megalomaan. Bart is op dat moment, net zoals ik, een soort begeleider. Hij roept op tijd “stop”

en zegt “zet nu eens allemaal drie stappen terug en denk eens verder na over hoe we het echt kunnen realiseren”. Om het project toch een beetje in te dijken, want anders zouden ze waarschijnlijk een echte raket willen maken met een motor, die echt opstijgt. Olivier, juni 2011

Uit de beweging op het terrein valt op te maken dat de het publieke karakter van plaats reeds werd geactiveerd door de landing van de raket. Het lijkt een plaats te zijn geworden met een meer onderscheiden identiteit. De plaats is meer een plek geworden. Eens de raket er stond, werd ze ook opgemerkt door een heel andere en niet onbelangrijke bewonersgroep uit de wijk: een groep kleuters van Basisschool De Loods (waarvan sommigen de kinderen van de raketbouwers). Ze richtten een ‘raketclub’ op en werken momenteel een project uit waarin ze ideeën verzamelen voor de verdere afwerking van de raket. Assurance Ambiance zoekt naar een manier om de mogelijke rol van de kinderen in dit project te vergroten en te bewaken dat het vooral ook hun raket wordt. Het terrein en de raket, het minimale dat we daar doen heeft een aantrekking. Het is een object dat tot de verbeelding spreekt, het is een aantrekkingspool voor jong en oud. Er ging bijvoorbeeld eens een familiefeestje door, mensen gebruiken het als afspreek plaats of tussenstop tijdens hun wandeling. Ik zou er heel graag een soort jongeren- of kinderenproject van blijven maken, en dus meer gaan samenwerken met deeltijds onderwijs, en vzw Jong, en met de scholen. Olivier, juni 2011

Op het terrein waar de raket staat, wordt in het voorjaar van 2012 een piramide gebouwd. Terwijl de raket het resultaat is van een participatief proces waarbij men zowel vanuit verschillende ideeën als vanuit een zoektocht naar materiaal uit de omgeving tot een gezamenlijke creatie komt, is het ontstaans

224

RIET STEEL

proces van de piramide geheel anders. Ook hier lag de oorsprong van de interventie of installatie in een vraag of nood die leeft bij de bewoners van de wijk. Het conceptuele antwoord op deze vraag is echter uitsluitend aan de geest van de kunstenaar ontsproten, waarna het idee werd afgetoetst bij een aantal bewoners en partners en opnieuw vertaald op maat van de buurt. Deze concretisering en vertaling naar de buurt wordt voornamelijk door Assurance Ambiance en Saar Tilleman opgenomen: zij brengen de piramide in relatie met de omgeving en de buurtbewoners. Ze gaan daarbij op zoek naar materialen en werkkrachten in de omgeving, om ook op dat gebied de piramide lokaal te verankeren. We hebben een vraag aan Nicolas Milhé gesteld. We zeiden hem dat er vraag is naar een ontmoetingsruimte, en dat we dachten dat we iets zouden moeten maken dat respect afdwingt van de buurt, dat een soort symbool is, een soort landmark, dat het voor iedereen is, en vooral ook dat het voor de verschillende culturen en alle verschillende nationaliteiten die hier leven herkenbaar is, zonder dat het echt een bepaalde richting uitgaat. Naar aanleiding van die vraag formuleerde hij het concept van de piramide. Evelyne, juni 2011 Het lijkt een missionaire constructie die verwijst naar een soort veroveringsarchitectuur. Een sobere, houten constructie die van kolonisten had kunnen zijn. De vorm heeft ook een mystiek aspect, verwijzend naar een tempel van vrijmetselaars,maar evengoed heeft het de vorm van een E≈ptisch mortuarium. En terzelfdertijd is het een bar, waarin allerlei dingen kunnen gebeuren, dat geeft het ook een decadente dimensie. Het is dus eigenlijk een mix van zeer sterke symbolen die elkaar ontmoeten, die een dynamiek geven, en ook echt met elkaar in botsing komen. En het is dat wat me interesseert in dit werk, het botsen van die verschillende symbolieken. Het mobiliseert ook de mensen hier, en de piramide zal hen wel of niet storen. De ene zal het een schandaleus project vinden,

de ander zal zeggen dat het subliem is. Voor mij is dat eigenlijk hetzelfde. l’Art et de la poesie, ç’est de la politique. Het rumoer dat de piramide zal teweegbrengen, interesseert me. Ik hoop dat het iets wordt in de zin van een urban legend, een gerucht dat zich verspreidt, totdat iedereen gehoord heeft van een piramide in Gent… Nicolas Milhé, december 2011 We zijn nu nog maar in de fase dat we aan het bouwen gaan, dus het moet zich allemaal nog uitwijzen, maar ik denk dat iedereen die er mee bezig is er echt in gelooft. Ik hoop en denk ook dat het verbeelding zal opwekken. Doordat het een shelter vormt, en er vanalles zal kunnen gebeuren. Ik zou het fantastisch vinden als er zowel wekelijkse dingen kunnen plaatsvinden, dat wanneer opeens iemand zegt “ah ik heb plaats nodig voor een verjaardagsfeestje”, dat daar ook kan gebeuren. Als het zoiets wordt, denk ik dat het goed ingebed zal zijn. Saar Tilleman, december 2011 Het zou fout zijn als we een kunstenaar hebben wiens project we daar gewoon neerplanten zonder het af te toetsen bij de buurt of zonder daarin de krachten van de buurt te benutten. Ook in de uitvoering zou het heel eigenwijs zijn als de kunstenaar zou willen dat we het werk gewoon uitvoeren met de eerste de beste aannemer. Neen, we zullen samenwerken, het sociaal-economisch centrum om de hoek vragen en we zitten samen met een school om te bekijken hoe we dit samen kunnen realiseren. Dat is een manier van werken die echt typisch is voor ROCSA, dat is zoveel mogelijk mensen van zoveel mogelijk verschillende groepen gewoon proberen bijeen te brengen en samen iets te verwezenlijken. Evelyne, juni 2011

Het ontwerp van de piramide werd van 196 naar 99 vierkante meter herleid en zal plaats kunnen bieden aan een 50-tal personen. Zowel de raket als de piramide hebben een grote omvang en zullen de aandacht trekken. Beide kunnen gezien worden als landmarks, zij het met een heel ander uiterlijk karakter

225

De praktijk van Assurance Ambiance

en ook met een andere artistieke en sociale finaliteit. De raket is een symbool, het is een waarde, het is een ding dat de plek helpt definiëren en karakteriseren. Het is van ons en de mensen die er wonen, herkennen het als iets van hen. En het valt gewoon op dat het anders is, het ziet er niet perfect uit, en dat is mooi. Omdat het door mensenhanden gemaakt is. De raket is een symbool van activiteit, van de mensen daar. Bart Baccarne, december 2011 Iedereen wil de raket in rood-witte karootjes schilderen, zoals de raket van Kui∆e. Maar ik vind dat we dat absoluut niet mogen doen. Het moet geen raket zijn, het moet een silo zijn waar je een raket in ziet. Het moet nog tot de verbeelding kunnen spreken… Olivier, juli 2011 Ik vind persoonlijk de raket even artistiek als de piramide, of dat nu van een kunstenaar komt of niet. Ik vind dat zelfs het mooie eraan, want de raket gaat zelfs meer een kunstwerk zijn dan de piramide omdat de piramide door de mensen gaat ervaren worden als een soort van shelter of hut, terwijl de raket, daar loop je rond, je kijkt ernaar. De raket activeert maar heeft geen functie op zich. Ik denk ook dat de piramide een gemakkelijker object zal zijn om de groep die momenteel nog niet bereikt wordt, toch te kunnen betrekken. Een piramide is een heel universele vorm. Ze is niet gedefinieerd voor wat ze bestemd is, ze is niet gedefinieerd om er een kaartnamiddag te houden of er een kunstwerk in tentoon te stellen, maar ze kan daarvoor dienen. Het kan misschien wel een clubhuis worden, maar niet echt van iemand. Saar Tilleman, december 2011

Eens de piramide gerealiseerd zal zijn, zal de verhouding tussen beide landmarks zich gaandeweg uitwijzen. Toch blijft het mogelijk dat beide zich problematisch tot elkaar zullen verhouden. Beide zijn immers los van elkaar gedacht en vormgegeven, terwijl ze fysiek binnen één omlijnd terrein zij aan zij

zullen staan. Nicolas Milhé was niet betrokken bij het proces achter de raket, maar ook de raketbouwers hadden geen inbreng in het concept van de piramide. Enkel Olivier, Evelyne en Saar zijn betrokken bij beide processen. T erwijl beide constructies een antwoord vormen op een zeer gelijkende uitgangsvraag, is er nog weinig gereflecteerd over de verhouding tussen beide. Het is daarentegen duidelijk dat Loods 21 om een experimenteerzone gaat, waarin het mogelijk moet zijn om initiatieven uit te proberen en te onderzoeken welke dynamiek deze teweegbrengen. De link tussen de piramide en de raket is op dit moment nog onduidelijk. Dat zijn twee heel verschillende objecten. Vandaar dat ik het belangrijk vind dat die raket bijvoorbeeld niet geschilderd wordt, omdat ze zo veel beter opgaat in een omgeving van de loodsen, dat ze daar echt haar plek heeft. En dat de piramide daarop eigenlijk de enige uitzondering wordt, die moet los blijven staan van alles. Het enige echte object wat daar eigenlijk niet klopt. En dat is goed, voor een kunstwerk, het moet niet kloppen, een kunstwerk moet contradictie veroorzaken. Olivier, juni 2011 De piramide is een zodanig interessant project dat niet alleen de buurtbewoners en de kunste naar het zien zitten, maar Stad Gent ook. De dienst Gebiedsgerichte Werking is vragende partij, maar blijkbaar is ook Dienst Stedenbouw enthousiast. Toen we er vorige week verga dering hadden in verband met de bouwvergunning voor de piramide, maar ook tijdens de expo deze zomer, maakten ze dat duidelijk. Ze moedigen ons aan om die piramide zo goed mogelijk uit te werken, mobiel en stevig, zodat als we erin slagen de functie van de piramide aan te tonen, ze bestendigd kan worden, daar ter plekke of op een andere plaats in het gebied. Olivier, juli 2011

Over de werking op Loods 21 is de afgelopen twee jaar enorm veel gedacht en gesproken. Niet alle aspecten konden hier evenwel in

226

RIET STEEL

detail worden uitgewerkt. Besluitend kan een verschuiving worden gezien in de initiatieven genomen op dit terrein. In de eerste plannen wilde men heel expliciet inspelen op de vastgelopen communicatie en moeilijke verhoudingen tussen Stad Gent en bewoners enerzijds en anderzijds de bewoners onderling, en de situatie met veel humor openbreken en zichtbaar maken aan de hand van een spel (City Monopoly). Dit plan liet men varen om voluit in te zetten op het creëren van een crea tieve ontmoetingsplaats, ingegeven vanuit ontwerpende en ruimtelijke ingrepen. In deze verschuiving lijkt te zijn gekozen voor een zachtere aanpak, waarvan een aantal scherpe kantjes werden gevijld. Hoewel duidelijk is dat het ontwerpen en bouwen van de twee landmarks het braakliggende terrein reeds konden dynamiseren, wachten er nog een aantal uitdagingen om van Loods 21 een plek te maken voor alle bewoners van de wijk.

De praktijk als evenwichtsoefening In wat voorafging, werden interventies van Assurance Ambiance op een aantal terreinen in de wijk geanalyseerd, met als focus het waarom en het hoe van de handelingen van de praktijkwerkers. Deze analyse poogde recht te doen aan de complexiteit van de praktijk door verschillende aspecten toe te lichten, genuanceerde opvattingen weer te geven maar ook door uitdagingen en dilemma’s voor te leggen. Dat dit onderzoek toegespitst was op het perspectief van praktijkwerkers, wordt ook in de tekst onderstreept door het gebruik van citaten van de betrokken praktijkwerkers, die het geheel verrijken en staven. In wat volgt worden een aantal thema’s verder uitgespit, waarbij er van op grotere afstand over de werking van Assurance Ambiance als geheel wordt gereflecteerd en er een aantal uitdagingen voor de toekomst worden gesuggereerd. Profilering Verschillende zaken, zoals het feit dat Assu rance Ambiance deel uitmaakt van ROCSA

en zich tegelijk een eigen stijl aanmeet, de verschuivingen in de samenstelling van het team en de positie van andere spelers in de wijk, hebben de identiteit en naambekendheid van Assurance Ambiance tot hiertoe parten gespeeld. De interventies van Assurance Ambi ance mogen dan elk een heel eigen karakter gehad hebben, het belang van een verbindend verhaal en coherente positionering verdient in de toekomst wellicht meer aandacht. De thematische stijl van projectontwikkelaars die de praktijk expliciet inschrijft in het verhaal van stadsvernieuwing, startend vanuit de positie van bewoners –“uw idee – ons project”– wordt gecombineerd met de luchtige benaming Assurance Ambiance, die vooral nadruk legt op amusement –“makelaars van vertier”–. Beide aspecten creëren verschillende verwachtingen en communi ceren ietwat andere doelstellingen. We kunnen beide aspecten ook niet in elke interventie op dezelfde manier herkennen. Waar bijvoorbeeld de Car- en Carpettenwash een zeer feestelijk en vrolijk karakter had, zien we dit veel minder terug in de andere interventies, die een ernstigere aanpak h ebben, zoals bijvoorbeeld bij de maquette van de Scandinaviëstraat en de installatie GentNoord in Multivisie en 3D. Het samengaan van beide aspecten verwijzen naar de samen werking tussen ROCSA en CirQ, die elk een eigen visie, manier van werken en stijl binnenbrachten in een gezamenlijke project. Waar ROCSA prat gaat op de posities van bewoners als vertrekpunt voor haar praktijken, draagt CirQ een handelsmerk van een ludieke praktijk met een grote portie humor en vermaak. Het mag dan ook niet verwonderlijk heten dat sinds het vertrek van Xavier en de betrokkenheid van CirQ in Assurance Ambiance een verschuiving in accenten en keuzes heeft plaatsgevonden. De positionering als verzekeraars van vermaak refereert aan een lichtvoetigheid en vrijblijvendheid die in eerste instantie de vraag doet rijzen naar de weerspiegeling van de problematieken in de wijk en de kritische

227

De praktijk van Assurance Ambiance

rol van de praktijk. Door dit lichtvoetige karakter echter zo sterk in de verf te zetten, trekt men ook de aandacht die nodig is om in te haken op een aantal problematieken in de wijk en maakt het een kritische opstelling mogelijk ten aanzien van dominante discours omtrent stedelijke ontwikkeling. De positionering als projectontwikkelaar –“uw idee – ons project”– houdt het risico in dat de regie van interventies in de buurt te veel in handen houden. Dit is ten dele het geval geweest bij de muurschildering en vormt een risico bij de realisatie van de piramide. We merken immers dat het startpunt voor de meeste interventies een vraag of een klacht is van bewoners, terwijl bij de inhoudelijke en vormelijke vertaling van een vraag in een tussenkomst, de bewoners slechts beperkt betrokken partij waren, behalve voor het ontwerp en de bouw van de raket. Uitbaten en uitbouwen Een spanning die doorheen de twee werkingsjaren van Assurance Ambiance naar boven kwam, is die tussen het uitbaten van een terrein en het uitbouwen van een werking. Assurance Ambiance trok zich terug uit DOK omwille van het feit dat DOK voornamelijk optreedt als uitbater en programmator van het terrein, naast een aantal eigen initiatieven. Assurance Ambiance beschouwt de uitbating van terreinen tot haar doel noch opdracht, gezien dit niet past in haar sociaal-artistieke visie. Toch schrikt Assurance Ambiance er niet noodzakelijk voor terug de rol van beheerder op zich te nemen (cf. ROCSA beheerde De Site). Het terrein Loods 21 en de ingrepen erop lenen zich er toe om beheerd te worden. Indien men bijvoorbeeld in de piramide de voorziene BAR wil installeren, zal ook daar een beheerder nodig zijn die een goede gang van zaken bewaakt, het initiatief levende houdt maar ook wildgroei of misbruik tegengaat. Voor Assurance Ambiance is het nog geen uitgemaakte zaak welke rol men hierin zal opnemen en welke men weggelegd ziet

voor buurtbewoners. Een duidelijke positie innemen en deze helder communiceren naar buurtbewoners, buurtgebonden organisaties en stadsdiensten, is misschien wel cruciaal voor de werking op Loods 21. Al te sterk inzetten op het beheer van het terrein kan het risico inhouden dat Assurance Ambiance door haar definiëring van het terrein en de mogelijke invulling ervan bepaalt welke processen van toe-eigening kunnen plaatsvinden en door wie. Wil men erover waken dat Loods 21 een plek van en voor de buurt wordt, is het belangrijk op zoek te gaan naar een balans tussen een continue, actieve aanwezigheid en tegelijk het voldoende loslaten van het terrein en het behouden van openheid voor initiatieven en toe-eigening door bewoners die nog niet bereikt werden. Werking en project Binnen de uitbouw van een werking, werden door Assurance Ambiance zeer verschillende initiatieven genomen, gaande van kortlopende projecten tot het ontplooien van een werking gebonden aan een specifieke urban crack. Op het terrein aan de Vorkstraat deed men een kortdurend project om daarna te verdwijnen: men liet het terrein opnieuw voor wat het was. Ondanks de centrale ligging en de problematiek van de plek (een doorn in het oog van vele buurtbewoners), besliste Assurance Ambiance niet langdurig in te zetten op dit terrein. Terwijl deze interventie aanvankelijk gezien werd als een experiment en een eerste verkenning van de mogelijkheden van de plek, kon ze achteraf ook geduid worden als een uitnodiging tot initiatief en toe-eigening, toen bleek dat deze interventie een ruimere interesse in het terrein had opgewekt. Ook de interventie aan de Scandinavië straat was er een die de bewoners voor een groot deel ‘overkwam’. Zij werden uitgenodigd deel te nemen, maar de artistieke interventie bleef voornamelijk in de handen van Assurance Ambiance. Hoewel de muurschil-

228

RIET STEEL

dering op een bepaald moment afgewerkt was, bleek Assurance Ambiance niet ‘klaar’ met de plek. Het project kan dan ook gezien worden als een startpunt van een langlopend engagement naar de bewoners van de woontorens en als een mogelijke aanzet naar een duurzame werking. Het onderzoek naar de context van de Inter-Beton-centrale was minder zichtbaar op het terrein zelf. De presentatie van de multimediale installatie werd voorafgegaan door een langzamer traject, dat plaatsvond in de huiskamers en werkkamers van de betrokkenen. De betoncentrale werd als vertrekpunt genomen en voornamelijk gebruikt als tentoonstellingsplaats, als afronding en kroon op het werk. Gezien DOK beheerder is van de gehele site en de betoncentrale voor verschillende initiatieven kan worden gebruikt, kan Assurance Ambiance de centrale niet langdurig innemen of claimen. Dit maakt dat het veel moeilijker is om een duurzaam traject op te bouwen op deze plek. Hoewel het project Gent-Noord in Multivisie en 3D rond de Inter-Beton-centrale is afgerond, worden bepaalde elementen en ervaringen wel meegenomen naar andere projecten. Op het Loods 21-terrein dient zich een andere aanpak aan: hier tracht men een duurzame werking uit te bouwen. Men is erin geslaagd een pied-à-terre te bekomen: enerzijds beschikt men er over een gebouw, anderzijds heeft men de toelating en zelfs de vraag van Stad Gent om op dit terrein activiteiten te ontwikkelen. Men kiest voor architecturale ingrepen die het terrein claimen en er een nieuwe identiteit aan toekennen. Deze vormelijke ingrepen zijn uitgedacht vanuit het idee dat ze ontmoeting, spel en dialoog zullen aanmoedigen en op die manier een goed draaiende werking kunnen mogelijk maken en ondersteunen. Assurance Ambiance verkent hier ook het idee om het beheer van het terrein (deels) in handen te geven van de buurtbewoners.

Tijdelijkheid en duurzaamheid Tijdelijkheid en duurzaamheid hoeven niet noodzakelijk met elkaar in spanning te staan maar doen dat vaak wel. Het tussentijdse karakter van de urban cracks waarop Assu rance Ambiance actief is, geprangd tussen een gesloopt verleden en voorziene toekomstplannen, kent aan de tijdelijke invullingen die het project voor ogen heeft een uitdagend karakter toe. Het tijdelijke karakter noopt de praktijk tot een creatieve werkwijze die kenmerkend is voor Assurance Ambiance. Zo wordt elke constructie demonteerbaar of mobiel uitgedacht en gaat men op zoek naar herbruikbaar materiaal uit de haven om de ecologische impact en financiële kost te beperken. Men geeft een tijdelijke invulling aan deze sites, niettegenstaande men een duurzame toe-eigening van de plek door de buurt ambieert. Terwijl men enerzijds een statement wil maken en problemen wil aankaarten met het oog op duurzame gevolgen voor de wijk en haar bewoners, verkeert men tegelijk ook in de onmogelijkheid om langlopende trajecten op te zetten en een langetermijnplanning op te stellen, gezien de jaarlijks te bespreken en te verlengen convenant met Stad Gent. Sommige interventies zijn vluchtig en moeilijk te verduurzamen. Een zeer tijdelijke invulling kan echter ook duurzaam door wegen op een manier die zich niet onmiddellijk kenbaar maakt. Zo bleek de Car- en Carpettenwash gezorgd te hebben voor een andere beeldvorming en een actiever gebruik van het braakliggende terrein door verschillende groepen en organisaties. Anderzijds is het zeer moeilijk gebleken om de groepen die men met de Car- en Carpettenwash heeft kunnen bereiken, mee te nemen naar andere werkingen of projecten. Het tijdelijk inzetten op verschillende terreinen wordt met andere woorden geconfronteerd met de uitdaging om zowel de interventies als de betrokken mensen met elkaar in verbinding te brengen en te houden.

229

De praktijk van Assurance Ambiance

Agendabepaling en handelingsruimte Assurance Ambiance ontstond naar aanleiding van een vraag van Stad Gent, gericht aan ROCSA. De aanvankelijke opdracht vertaalden de praktijkwerkers in eigen doelstellingen en uitdagingen. Van meet af aan was het duidelijk dat hun positie niet evident was: haar brugfunctie tussen beleidsmakers en buurtbewoners moet immers telkens opnieuw geëxpliciteerd en onderhandeld worden. Het is onder meer omwille van hun expertise in het aanspreken van kansengroepen dat Rocsa werd gevraagd voor deze opdracht. In de wijk zijn verschillende bewonersgroepen aanwezig die men moeilijk weet te bereiken of waarmee de verhouding stroef verloopt. Assurance Ambiance ging dan ook op zoek naar gedi≠erentieerde communicatiekanalen en –talen, teneinde een groot draagvlak te creëren en een heldere communicatie te voeren met zowel opdrachtgevers, andere organisaties als diverse bewonersgroepen. Achter de schermen van Assurance Ambiance is ontzettend veel werk verricht. Er is veel energie besteed aan het onderhandelen, afstemmen en motiveren van aanpak en doelen bij de betrokken stadsdiensten, in het bijzonder met de opdrachtgevende en subsidiërende stadsdienst Stedelijke Vernieuwing en Gebiedsgerichte Werking. Een pad e≠enen naar het uitbouwen van een duurzame werking had en heeft veel voeten in de aarde. Men zou dan ook schertsend kunnen opmerken dat er in bepaalde perioden meer werk achter dan voor de schermen gebeurde. Door haar financiële afhankelijkheid van Stad Gent, is het voor Assurance Ambiance belangrijk een goede verstandhouding met de betrokken diensten te onderhouden. Dit beperkt op bepaalde vlakken de actieruimte en -snelheid van de praktijk en maakt van Assurance Ambiance een voorzichtige en onderhandelde praktijk, waarin een al te kritische houding, tegendraadsheid of activisme geschuwd wordt. De gekende zegswijze “Wiens brood men eet, diens woord

men spreekt” mag dan een boutade zijn, ze waarschuwt voor een belangrijke valkuil: dergelijke praktijkcontexten kunnen de onafhankelijke positie die de initiatiefnemers voor ogen hebben niet waarborgen. Hierbij moet gezegd worden dat Assurance Ambiance strategieën ontwikkelt om haar handelingsruimte maximaal te benutten en de vage grenzen van deze ruimte te bespelen en op te rekken door bijvoorbeeld verschillende talen te spreken op verschillende fora en ideeën en plannen vooraf af te toetsen en te onderhandelen bij een grote hoeveelheid aan betrokkenen en stakeholders. Stad Gent treedt op vanuit een sterk regisserende rol en lijkt praktijken als Assurance Ambiance in te zetten als een instrument binnen stadsvernieuwing, waarbij ze van de organisatie verlangt dat deze helpt bij het creëren van een breed draagvlak en participatie stimuleert. Betrokken ambtenaren blijken verschillende manieren te hanteren om deze regierol op te nemen, en lijken ook te verwachten dat praktijken als Assurance Ambiance hun handelingsruimte eigenzinnig benutten en maximaliseren. Instanties als het AG SOB hebben er alle belang bij dat een positieve beeldvorming ontstaat over het te ontwikkelen gebied, dat de weerstand tegen geplande bouwwerken wordt ingedijkt en dat projectontwikkelaars zich aangetrokken weten tot investeringen in de wijk. De praktijk van Assurance Ambiance, die tijdelijke, creatieve ontmoetingsplaatsen wil creëren, wordt aldus ingepast in een logica die de hare niet is. Hoewel de doelstellingen van Assurance Ambiance elders liggen, draagt ze bij aan een draagvlak voor stadsvernieuwingsprojecten waarvan ze hoopt er substantiële invloed op te kunnen uitoefenen. Na twee jaar Assurance Ambiance-praktijk blijft de vraag tot welke uitkomsten het bespelen van de ‘rek’ op de bestaande plannen kan leiden en of er werkelijk inspraak mogelijk is in het fundamentele verloop van de stadsvernieuwing. Ook in het proactieve anti-leegstandsbeleid van Stad Gent wordt een praktijk als Assu-

230

RIET STEEL

rance Ambiance instrumenteel ingezet. Om leegstand, maar ook het kraken van eigendommen en de daaraan gekoppelde juridische procedures te voorkomen, laat men deze tijdelijk gebruiken door particuliere huurders of vzw’s. Een vzw met beperkte middelen kan er moeilijk rouwig om zijn dat men, mits een gebruiksovereenkomst, gratis of goedkoop gebruik kan maken van een gebouw. Niettemin is dit geen neutrale zaak: men wordt ingeschakeld in een ander beleidsverhaal waarin machtsstructuren en conflicterende opvattingen over samenleven en stedelijkheid de realiteit bepalen. Het is daarom belangrijk in te zien dat ook de positie van Assurance Ambiance deels gesitueerd is in deze gelaagde en complexe situatie. Het sociale en het artistieke Assurance Ambiance kadert binnen de sociaalartistieke praktijk van Rocsa. Deze organisatie bestond gedurende de looptijd van het onderzoek voornamelijk uit praktijkwerkers met een sociale achtergrond, die samenwerkingen aangaan met kunstenaars die als freelancers tijdelijk of langdurig aansluiten bij het team. In de bespreking van de interventies werd duidelijk dat Assurance Ambiance samenwerkt met kunstenaars en ontwerpers omdat men gelooft in kunst als een krachtige taal en als een verrijkende manier om samen met bewoners nieuwe symbolen te creëren, verschillende betekenissen aan te raken en diverse verhalen te verbeelden. Bovendien biedt artistiek werk een bijzondere meerwaarde op het vlak van communicatie en brengt het verwondering, bevreemding en confrontatie teweeg. Het artistieke wordt gezien als een ideale vormentaal om experimenten uit te werken en krachtige boodschappen te formuleren. In de bespreking van de verschillende interventies wordt anderzijds zichtbaar hoe sociaal-artistieke processen een evenwicht zoeken tussen herkenbaarheid en bevreemding. Men wil aansluiting vinden bij bewoners, maar ook hun blik en referentiekader

verruimen. Het artistieke vormt een sleutel om het vertrouwde kritisch te onderzoeken. De balans tussen herkenbaarheid en bevreemding refereert aan wat men voor ogen heeft: Assurance Ambiance wil participatieve processen opzetten die een ander perspectief genereren en diverse mogelijkheden laten zien. Men wil verschillende lezingen en betekenissen met elkaar confronteren en in debat houden, en zo collectieve leerprocessen ondersteunen. De delicate balans tussen herkenbaarheid en bevreemding toont zich in verschillende interventies. Vooreerst evalueerde Assurance Ambiance de interventie in de Vorkstraat eerder negatief gezien de balans hier te veel overhelde naar herkenbaarheid en aansluiting, en te weinig aanleiding gaf tot bevreemding en confrontatie. Aan de Scandinaviëstraat echter, kan de wrevel bij bewoners rond de muurschildering gezien worden als een gevolg van het bevreemdende karakter van het werk. De muurschildering bevat herkenbare landschapselementen uit de omgeving en verwijst daardoor sterk naar de specifieke context van de woontorens. Maar de ingreep verruimt ook dit perspectief op deze plek en maakt een subtiele aanklacht zichtbaar. Dat het artistieke werk aanleiding gaf tot discussie, vormt dan ook een belangrijke meerwaarde van de interventie. Tot slot zien we in de onenigheid over de afwerking van de raket aan Loods 21 hoe de praktijkwerkers van Assurance Ambiance tegenwicht boden aan een meerderheid die de voormalige silo in rood-wit-geruit motief wenste te schilderen. De artistieke meerwaarde ziet Assurance Ambiance immers in het feit dat het zichtbaar blijft hoe de constructie ontstond uit materiaal gelinkt aan het havenverleden van de wijk en dat een al te complete invulling of definiëring de verbeelding weert en het ontstaan van meerdere betekenissen uitsluit. We zien in Assurance Ambiance een bijzondere wisselwerking tussen een artistieke en sociaal-artistieke aanpak. Zo geven

231

De praktijk van Assurance Ambiance

betrokken kunstenaars aan dat de opgedane ervaring bij Assurance Ambiance een verrijking opleverde voor hun individuele werk. De meerwaarde voor de kunstenaars en ontwerpers situeert zich meerbepaald in zelfreflectie, collectieve werkmethoden, creatieve oplossingsgerichtheid en verhoogde aandacht voor leesbaarheid en laagdrempeligheid. Tot slot getuigden diverse freelancers hoe hun ervaring met Assurance Ambiance hen appelleerde aan maatschappelijk engagement en de essentie van hun werk. Toch moet er ook een kanttekening geplaatst worden bij de betekenis van artistiek werk binnen een sociaal-artistieke werking. In het geval van Assurance Ambiance treedt er enigszins fragmentatie op door freelancers op hun artistieke expertise aan te spreken, binnen een afgebakende opdracht en relatieve handelingsruimte. Hoewel de drie praktijkwerkers een verschillende kijk hebben op de eigen positie en de rol van een betrokken kunstenaar, hebben gedurende de periode van het onderzoek kunstenaars geen deel uitgemaakt van het vaste team. De betrokken kunstenaars zetten een concrete vraag van de sociaal-artistieke praktijk om in een artistiek concept, vorm of drager. De concrete vertaling van dit concept, de communicatie erover en de toeleiding er naartoe, namen de vaste praktijkwerkers voor eigen rekening. De kunstenaars worden in deze zin slechts betrokken bij deelaspecten, in plaats van op de gehele werking. Dit dreigt het artistieke te vernauwen tot het vormelijke, tot een oplossingsgerichte inbreng, gezien de verantwoordelijkheid van de kunstenaar voornamelijk daar komt te liggen. Zo blijven de vaste projectmedewerkers de enige figuren die bruggen kunnen bouwen tussen context en interventie. Zij worden degenen die de afzonderlijke projecten, maar ook de betrokken bewoners en kunstenaars kunnen verbinden, en die inzichten opgedaan tijdens de eerdere interventies kunnen integreren in nieuwe initiatieven. In die zin is Assurance Ambiance tot op heden beperkt geslaagd

in het opzetten van duurzame processen waarin kunstenaars en bewoners voor een langere periode samen tot een artistieke creatie komen. Buurtbewoners werden slechts in enkele trajecten meegenomen als medemakers van een interventie. Tot slot De werking en de verschillende deelprojecten van Assurance Ambiance blijken een zekere traagheid en onvoorspelbaarheid te vergen. De toe-eigening en ‘condens’ van dergelijk sociaal-artistiek werk is immers niet onmiddellijk voelbaar. Traagheid is nodig om de nodige ruimte te creëren die onvoorspelbare ontmoetingen mogelijk maakt en het publieke karakter van de bespeelde urban cracks ondersteunt. Naast enig geduld en vertrouwen in de kracht van een interventie, en in de creativiteit van omwonenden en passanten om hieraan betekenis te geven, zijn echter nabijheid en continuïteit eveneens noodzakelijk om de trage toe-eigening door diverse mensen te ondersteunen. Afsluitend dient nog een kritische noot geplaatst te worden bij enkele gemiste kansen en uitdagingen voor de toekomst. Er ligt een hele wereld open in deze wijk. Assurance Ambiance is misschien niet bij machte deze wereld te verbeteren, maar ze kan op vele vlakken wel een verschil maken. Een aantal prangende maatschappelijke thema’s die leven in de wijk liet Assurance Ambiance tot op heden links liggen, terwijl men er zich vanuit zeker oogpunt middenin begeeft. Enkele daarvan zijn: de mobiliteitsproblematiek die de wijk onder druk zet; armoede en sociale uitsluiting; de stijgende grondprijzen en de sociale verdringing van mindergegoede bewonersgroepen, wat vaak gepaard gaat met stadsvernieuwing. Tevens is er de moeizame dialoog tussen verschillende bevolkingsgroepen: de laaggeschoolde autochtone (haven)arbeiders, de reeds lang aanwezige allochtonen van Turkse origine, de OostEuropese ‘nieuwkomers’ en de relatief recent ingeweken hooggeschoolde middenklasse.

232

RIET STEEL

In deze tekst, waarin de praktijk van Assurance Ambiance wordt toegelicht vanuit een onderzoeksperspectief, is gepoogd met respect maar ook vanuit een kritisch oogpunt een aantal sterkten en knelpunten van deze praktijk genuanceerd te b espreken. Hopelijk kan deze tekst ook aanleiding geven tot discussie en inspiratie binnen de praktijk van ROCSA maar ook in diverse andere praktijken en het beleid dat hierrond gevoerd wordt. Noten 1. De Site bestaat nog steeds, maar de voortrekkersrol werd overgenomen door Samenlevingsopbouw Gent van ROCSA in januari 2011. 2. Omschrijving geformuleerd in convenant tussen ROCSA en Stad Gent, begin 2010. Het idee was om aan deze maquette een project van kunstenares Bernadette Vandecatsije te koppelen. 3. De maquette en het werk van Bernadette werden echter nooit geïntegreerd in de uiteindelijke installatie.

This book questions the why and how of setting up artistic and social practices in interstitial spaces in the city, urban cracks. Urban cracks are conceptualised as in-between time spaces, characterised by an apparent void, where di≠erent logics meet and conflict. The lamination of di≠erent historically grown layers of m eaning and the crossing of conflicting logics in these ‘useless’ places, are highlighted as significant features which artists and community workers could act upon. The authors discuss the potential of artistic and social practices localised that work with the context of urban cracks, and therefore bring forth significant political meanings. Artists and community workers are both engaged in reading, analysing and translating pertinent developments of society, although their intentions and outcomes are fairly di≠erent. This book is the result of a two-year interdisciplinary research project of the University College Ghent: a collaboration between the School of Arts and the Faculty of Education, Health and Social Work. The book aims to inspire and enrich artistic and social practices by inciting critical debate on the manner in which practitioners localise their work in a specific urban context. The authors wish to enable reflection and discussion on the potential meanings of interventions in urban cracks. Riet Steel is a pedagogue and as a researcher a∞liated with the department of Social Work of the University College Ghent. Her research interests are community arts, socio-cultural work, urbanism and participatory research methods. Elly Van Eeghem is an artist and as a guest lecturer and researcher a∞liated with the School of Arts of the University College Ghent. Her artistic research often focuses on consumption and movement in urban space and takes shape through video, intervention, installation and photography. Griet Verschelden is a social worker and as a lecturer and researcher a∞liated with the department of Social Work of the University College Ghent. She researches adult education, community development and volunteering, from a social pedagogical perspective. Carlos Dekeyrel is a photographer and as an artistic lecturer a∞liated with the teacher training program at the School of Arts of the University College Ghent. His expertise is situated in art education and digital media. ISBN 978-94-9069-33-81