Ο Υπολοχαγός Καρλ Κράτσαϊζεν ζωγραφίζει τους Έλληνες και φιλέλληνες αγωνιστές του 1821

Âπτα

TPITH 25 MAPTIOY 2003

HMEPEΣ

°EPMANOI Zø°PAºOI ÂÈÎÔÓÔÁÚ·ÊÔ‡Ó ÙÔ ’21

— O K·Ú·˚Ûο΢ Í„‡¯ËÛÂ!..

EÎÙfi˜ Ù˘ χ˘, ÔÈÔ ÂÈϤÔÓ ·›ÛıËÌ· ·ÔÁÔ‹Ù¢Û˘ Ó· ‰ÔΛ̷ÛÂ Ô B·˘·Úfi˜ ÏÔ¯·Áfi˜ Î·È ÂÚ·ÛÈÙ¤¯Ó˘ ÛÎÈÙÛÔÁÚ¿ÊÔ˜ K·ÚÏ KÚ·ÙÛ¿È˙ÂÓ ÌfiÏȘ ÙÔ˘ ·Ó‹ÁÁÂÈÏ·Ó ÙÔ ÌÔÈÚ·›Ô Û˘Ì‚¿Ó Î·È ÙÔ ÍÂÎÈÓË̤ÓÔ ‹, ÈÔ ÛˆÛÙ¿, ÙÔ ˘fi ÂÎÙ¤ÏÂÛË ÛΛÙÛÔ ÙÔ˘ ÁÂÓÓ·›Ô˘ ÔÏ·Ú¯ËÁÔ‡ ¤ÌÂÈÓ ËÌÈÙÂϤ˜; – ¢ÂÓ ı· ÙÔ Ì¿ıÔ˘Ì ÔÙ¤. Oˆ˜ ‰ÂÓ ı· Ì¿ıÔ˘Ì Ò˜ Î·È Ì ÔȘ ·Ú·Ï·ÓËÙÈΤ˜ ‹ ÌË ÊÈÏÔÊÚÔÓ‹ÛÂȘ ηٿÊÂÚ ӷ ÎÚ·Ù‹ÛÂÈ Û ¯·Ï·Ú‹ ·ÎÈÓËÛ›· ȯÓÔÁÚ·ÊÒÓÙ·˜ «ÂÎ ÙÔ˘ Ê˘ÛÈÎÔ‡» ÙÔÓ £Âfi‰ˆÚÔ KÔÏÔÎÔÙÚÒÓË. K·È Û ÌÈ· ·ÚfiÌÔÈ· ÛÎËÓ‹, ηıÒ˜ ‰ËÏ·‰‹ ˙ˆÁÚ¿ÊÈ˙ ÙÔÓ Î·ÂÙ¿ÓÈÔ, ÔÈ· Û¯fiÏÈ· ·ÎÔ‡ÛÙËÎ·Ó ÙÚÈÁ‡Úˆ; K·È ÙÈ Û¯fiÏÈÔ ÌÔÚ› Ó· ¤Î·ÓÂ Ô ›‰ÈÔ˜ ÌfiÏȘ, ÙÂÏÂȈ̤ÓÔ ÙÔ ÛΛÙÛÔ, ÚfiÛıÂÛ ·fi οو Ù˙›ÊÚ·; KÔÏ·ÎÂ˘Ì¤ÓÔ˜ ¯·ÌÔÁ¤Ï·Û ·˘Ù¿ÚÂÛη ‚ϤÔÓÙ·˜ ÙÔ ÔÌÔ›ˆÌ¿ ÙÔ˘ ‹ ÊÈÏÔ·›ÁÌˆÓ ÙÔ ‰È·ÛΤ‰·Û ·˘ÙÔÛ·Úη˙fiÌÂÓÔ˜; Y‹Ú¯Â ‹ ‰ÂÓ ˘‹Ú¯Â ‰ÈÂÚÌËÓ¤·˜. ™Â ÙÈ ÁÏÒÛÛ· Û˘ÓÂÓÓÔÔ‡ÓÙÔ; – O‡Ù ·˘Ù¿ ı· Ù· Ì¿ıÔ˘Ì ÔÙ¤. Oˆ˜ ‚¤Eπιμ λεια αφιερ ματος: ‚·È· ‰ÂÓ ı· Ì¿ıÔ˘Ì ÁÈ· ÙÔÓ Kø™TH™ §IONTH™ Â›Û˘ B·˘·Úfi ÔÏÂÌÈÎfi ˙ˆÁÚ¿ÊÔ ¶¤ÙÂÚ ÊÔÓ E˜, ·Ó ·Ó·ÚÚ›ÁËÛ ηıfiÏÔ˘ ·ÎÔ‡ÁÔÓÙ·˜ ÏÂÙÔÌÂÚ›˜ ÂÚÈÁڷʤ˜ Ì·¯ÒÓ ·fi ÂÈ˙‹Û·ÓÙ˜ ÚˆÙ·ÁˆÓÈÛÙ¤˜ ‹ ·Ó, „˘¯Úfi˜ Â·ÁÁÂÏÌ·Ù›·˜ ‰ÈÂÎÂÚ·›ˆÓ fi,ÙÈ Â›¯Â ·Ó·Ï¿‚ÂÈ ·fi ÙÔÓ ÂÓÙÔϤ· ÙÔ˘ ‚·ÛÈÏÈ¿ Ù˘ B·˘·Ú›·˜.

OÏ· ·˘Ù¿ Î·È Ï‹ıÔ˜ ¿ÏÏ· ÌÔÚԇ̠ӷ Ù· Ê·ÓÙ·ÛÈÒÓÔ˘ÌÂ. TÈ fï˜ Ó· Ê·ÓÙ·ÛÈÒÓÔ˘ÌÂ Î·È Ò˜ Ó· ÂÍȉ·ÓÈ·ԢÌ fiÙ·Ó ·Ô˘ÛÈ¿˙ÂÈ Ë ÌÔÚÊ‹ ÙˆÓ ›‰ÈˆÓ ÙˆÓ ÂȉÒψÓ; — A˘Ùfi, ÏÔÈfiÓ, Â›Ó·È ÙÔ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi. TfiÛÔ Ô KÚ·ÙÛ¿È˙ÂÓ Ì ٷ ÔÚÙÚ¤Ù· ÙÔ˘, fiÛÔ Î·È Ô E˜ Ì ÙȘ ÔÏÂÌÈΤ˜ ÙÔ˘ ÛÎËÓ¤˜ ‰È·ÈÒÓÈÛ·Ó Ù· Ê˘ÛÈÔÁÓˆÌÈο ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ÂÈÊ·ÓÒÓ Î·È ·Ê·ÓÒÓ ÚÔÛÒˆÓ ·ÏÏ¿ Î·È ÔÏÂÌÈÎÒÓ Û˘Ì‚¿ÓÙˆÓ ÙÔ˘ AÁÒÓ·. AÓ, ˆÛÙfiÛÔ, ÂÚÈÔÚÈÛÙԇ̠Ҙ ‰Ò, ÙfiÙ ÔÈ ÛÎÈÙÛÔÁÚ·ÊÈΤ˜ Î·È ˙ˆÁÚ·ÊÈΤ˜ ·Ú·ÛÙ¿ÛÂȘ ı· ›¯·Ó ÈÛÙÔÚÈ΋ ÌfiÓÔ ·Í›· Î·È ÚÔÛˆÈ΋ ‚¤‚·È· ÁÈ· ÙÔ˘˜ ÂÈÁfiÓÔ˘˜. ¢ÂÓ ÛÙ·Ì·Ù¿ fï˜ ‰Ò. TÔ ÂÈÎÔÓÔÁÚ·ÊÈÎfi ·˘Ùfi ¿ÓıÂÔÓ ÚÔÛÒˆÓ Î·È Û˘Ì‚¿ÓÙˆÓ Ù˘ E·Ó¿ÛÙ·Û˘1 ¤·ÈÍ ÚfiÏÔ –¿ÁÓˆÛÙÔ fiÛÔ– ÛÙË ‰È·ÌfiÚʈÛË Ù˘ ÓÂÔÂÏÏËÓÈ΋˜ Û˘Ó›‰ËÛ˘, fi¯È ÌfiÓÔ ÙÔÓ 19Ô ·ÈÒÓ·, ·ÏÏ¿ Î·È ÙÔÓ 20fi. A˘Ùfi ·ÎÚÈ‚Ò˜ Â›Ó·È ÙÔ ÈÔ Ô˘ÛÈ҉˜.

T· Ú¿ÁÌ·Ù· ‚¤‚·È· ÛÙȘ ̤Ú˜ Ì·˜ ÂÍÂÏ›ÛÛÔÓÙ·È Î·È ‚·ıÌÈ·›· ÌÂÙÔ˘ÛÈÒÓÔÓÙ·È Â› ÙÔ Â˘Úˆ·˚ÎfiÙÂÚÔ, ÁÈ·Ù›, ÛÙ·‰È·Î¿ Î·È Û‡Ìʈӷ Ì ÙȘ ÂÈÙ·Á¤˜ ÙˆÓ BÚ˘ÍÂÏÏÒÓ, Ú¤ÂÈ Ó· ·ÔÎÙ‹ÛÔ˘ÌÂ Â˘Úˆ·˚΋ Û˘Ó›‰ËÛË. MfiÓÔ Ô˘ Ë Û˘Ó›‰ËÛË ‰ÂÓ ·ÔÎÙ¿Ù·È ·˘ıËÌÂÚfiÓ Ô‡Ù ÂÈ‚¿ÏÏÂÙ·È ·˘ÙÔÛÙÈÁÌ› ÂÎ ÙˆÓ ¤Íˆ. M¤¯ÚÈ ÏÔÈfiÓ Ó· ˆÚÈÌ¿ÛÂÈ Î·È ÌÂÙ·ÓˆÙÂÚÈÎÔ› Ó· ¤¯Ô˘Ì ‚¿ÏÂÈ Ï›ÁÔ „ËÏfiÙÂÚ· ÙÔ Î¿‰ÚÔ ÙÔ˘ K·ÚÏÔÌ¿ÁÓÔ˘ ·fi ÂΛÓÔ ÙÔ˘ P‹Á· ºÂÚ·›Ô˘, ı· Ì·˜ ΢ÓËÁ¿ ·fi ›Ûˆ Ô ÂÈÎÔÓÔÁÚ·ÊÈÎfi˜ ‰È¿ÎÔÛÌÔ˜ Ù˘ Û·Óȉ¤ÓÈ·˜ ÛÎËÓ‹˜ ÛÙȘ ™¯ÔÏÈΤ˜ EÔÚÙ¤˜ Ù˘ 25˘ M·ÚÙ›Ô˘, fiÙ·Ó fiÏÔ Î·Ú‰ÈÔ¯Ù‡È ÌË ¯¿ÛÔ˘Ì ٷ ÏfiÁÈ·, ÂÚ¯fiÙ·Ó Ë ÛÂÈÚ¿ Ì·˜ Î·È Ì ·ÂÚ›ÁÚ·Ù· ÙÚ·Î ··ÁÁ¤Ï·Ì ÌÂÁ·ÏÔÊÒÓˆ˜: EÁ¤Ú·Û·, ̈ڤ ·È‰È¿, ÂÓ‹ÓÙ· ¯ÚfiÓÔ˘˜ KϤÊÙ˘Ø/ ÙÔÓ ‡ÓÔ ‰ÂÓ Â¯fiÚÙ·Û· Î·È ÙÒÚ· ·ÔÛٷ̤ÓÔ˜... Î.Ï., fiÛÔÈ ÙÔ ı˘ÌÔ‡ÓÙ·È ãH, ÛÙÔÓ ›‰ÈÔ ¿ÓÙ· ÛÎËÓÔÁÚ·ÊÈÎfi ‰È¿ÎÔÛÌÔ Î·È ÚÔ˜ ·ÔÊ˘Á‹Ó Ê˘ÏÂÙÈÎÒÓ ·ÚÂÍËÁ‹ÛˆÓ, ÌÈ· Û˘ÌÌ·ı‹ÙÚÈ·: A¯fi˜ ‚·Ú‡˜ ·ÎÔ‡ÁÂÙ·È, ÔÏÏ¿ ÙÔ˘Ê¤ÎÈ· ¤ÊÙÔ˘Ó./ M‹Ó· Û Á¿ÌÔÓ Ú›¯ÓÔÓÙ·È, Ì‹Ó· Û ¯·ÚÔÎfiÈ;/ O˘‰¤ Û Á¿ÌÔÓ Ú›¯ÓÔÓÙ·È, Ô˘‰¤ Û ¯·ÚÔÎfiÈØ Ë ¢¤Ûˆ οÓÂÈ fiÏÂÌÔ Ì Ӈʘ Î·È Ì’ ·ÁÁfiÓÈ·...

H KA£HMEPINH

E¶TA HMEPE™

TPITH 25 MAPTIOY 2003

2-31 A º I E P ø M A ΓEPMANOI ZΩΓPAΦOI Eικονογραφο ν το ’21 O βαυαρικ ς Φιλελληνισμ ς Tης M·ÚÈϤӷ˜ Z. K·ÛÈÌ¿ÙË

O λοχαγ ς Kαρλ Kρατσ ιζεν ζωγραφ ζει τους Eλληνες και Φιλ λληνες αγωνιστ ς του ’21 Tης M·ÚÈϤӷ˜ Z. K·ÛÈÌ¿ÙË

«H απελευθ ρωση της Eλλ δος» Tων ¶¤ÙÂÚ ÊÔÓ E˜ ™Ù¤ÏÈÔ˘ §˘‰¿ÎË

H περ πτωση του στρατιωτικο ζωγρ φου X ιντεκ Tου MÈÏÙÈ¿‰Ë ¶··ÓÈÎÔÏ¿Ô˘

H εικονογρ φηση του Mεγ ρου της Bουλ!ς Tου MÈÏÙÈ¿‰Ë ¶··ÓÈÎÔÏ¿Ô˘

Aπεικ νιση του ελληνικο τοπ ου Tου °È¿ÓÓË MfiÏË

EÍÒÊ˘ÏÏÔ «H ÛÊ·Á‹ ÙˆÓ 400 IÂÚÔÏÔ¯ÈÙÒÓ ÛÙÔ ¢Ú·Á·ÙÛ¿ÓÈ». Y‰·ÙÔÁÚ·Ê›· Î·È ÁÎÔ˘¿˜ ·fi ÙË ÏÈıÔÁÚ·ÊÈ΋ ÛÂÈÚ¿ ÙÔ˘ ¶¤ÙÂÚ ÊÔÓ E˜ Ô˘ ΢ÎÏÔÊfiÚËÛ ÙÔ 1842 ÛÙÔ MfiÓ·¯Ô Ì ٛÙÏÔ «H ·ÂÏ¢ı¤ÚˆÛË Ù˘ EÏÏ¿‰Ô˜» (ʈÙ.: MÔ˘ÛÂ›Ô MÂÓ¿ÎË).

™HMEIø™H: 1 Mέσα στην πρώτη μετεπαναστατική δεκαετία (1836–39), με πρωτοβουλία και κάτω απ τις οδηγίες του Mακρυγιάννη, ο Δημ. Zωγράφος φιλοτέχνησε μια σειρά 24 υδατογραφιών με θέματα απ τον Aγώνα του ’21. Tα έργα αυτά, αν και αποτελούν την πρώτη απ ελληνικής πλευράς εικονογράφηση της Eπανάστασης, έμειναν στο περιθώριο. Aρχισαν να βρίσκουν απήχηση στον 20 αι. και μάλιστα στις μεταπολεμικές δεκαετίες. Hταν μως επιγέννημα αιτημάτων που είχαν ήδη τεθεί στον Mεσοπ λεμο. Περί αυτού του θέματος εκτεταμένη αναφορά γίνεται σε παλαι τερο αφιέρωμα των «Eπτά Hμερών» με τίτλο «Iωάννης Mακρυγιάννης. O πολεμιστής και συγγραφέας», 8 Iουν. 1997.

Yπε θυνη «Eπτ Hμερ ν» E§EY£EPIA TPA´OY

2

H

K A £ H M E P I N H

B

T P I T H

2 5

M A P T I O Y

2 0 0 3

O βαυαρικ ς φιλελληνισμ ς Της ª ∞ƒπ§Œ¡∞˜ ∑. ∫ ∞™πªÕΔ∏ Επιμελ τριας Εθνικ ς Πινακοθ κης

∞

H O δι δοχος Λουδοβ κος της Bαυαρ ας σε προτομ του Mπ ρτελ Θορβ λντσεν (π. 1829. Kοπεγχ γη, Mουσε ο Θορβ λντσεν). H αγ πη και ο θαυμασμ ς του Bαυαρο μον ρχη στην ελληνικ τ χνη και τον πολιτισμ μεταμορφ θηκε σε ενεργ συμπαρ σταση κατ τον απελευθερωτικ αγ να. E ναι ο μ νος απ τους Eυρωπα ους εστεμμ νους που τ χθηκε ανοιχτ στο πλευρ των αγωνιζομ νων Eλλ νων.

N H ™HMA™IA Ù˘ ∂ÏÏ¿‰·˜ ˆ˜ ÙfiÔ˜ ¤Ï͢ E˘Úˆ·›ˆÓ ÂÚÈÏ·ÓÒÌÂÓˆÓ «·Ú¯·ÈÔÏfiÁˆÓ» Î·È ·Ú¯·ÈÔη‹ÏˆÓ «ÂÚÈËÁËÙÒÓ» ¤ÊÙ·Û ÙÔ 1801, ÌÂÙ¿ ÙË ‚¿Ú‚·ÚË ··ÁˆÁ‹ ÙˆÓ ÁÏ˘ÙÒÓ ÙÔ˘ ¶·ÚıÂÓÒÓ· ·fi ÙÔÓ ÏfiÚ‰Ô Elgin, Û ¤Ó· ÎÔڇʈ̷, Ë Â‡ÚÂÛË ÙˆÓ ÁÏ˘ÙÒÓ Ù˘ ∞Ê·›·˜ ÛÙËÓ ∞›ÁÈÓ· ·fi °ÂÚÌ·ÓÔ‡˜ ÙÔ 1811 ÛÙ¿ıËÎÂ Ë ·ÊÔÚÌ‹ ÁÈ· ÙÔÓ ÂÓıÔ˘ÛÈ·ÛÌfi ÙÔ˘ Ó·ÚÔ‡ ‰È·‰fi¯Ô˘ ÙÔ˘ ‚·˘·ÚÈÎÔ‡ ıÚfiÓÔ˘ §Ô˘‰Ô‚›ÎÔ˘ ÁÈ· ÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·. EÓ· ÂӉȷʤÚÔÓ ÂÈÎÂÓÙڈ̤ÓÔ fi¯È ÌfiÓÔ Û ÌÈ· Âȉ˘ÏÏȷ΋ ∂ÏÏ¿‰· Ù˘ ÎÏ·ÛÈ΋˜ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·˜, ·ÏÏ¿ Î·È ÛÙË Û‡Á¯ÚÔÓË Î·Ù·ÎÙË̤ÓË Î·È ÔÏÈÙÈο Êı›ÓÔ˘Û· Â·Ú¯›· Ù˘ ÔıˆÌ·ÓÈ΋˜ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜ Î·È Ù· Ù·Ï·ÈˆÚË̤ӷ ·È‰È¿ Ù˘. ∏ ·ÚÔ‡Û· ‰È·¯Â›ÚÈÛË Ù˘ ÔÏÈÙÈÛÙÈ΋˜ Ì·˜ ÎÏËÚÔÓÔÌÈ¿˜ Î·È Ë ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ ÂÈÛÙÚÔÊ‹˜ ÙˆÓ ÔÏÈÙÈÛÙÈÎÒÓ ·Á·ıÒÓ ÛÙÔÓ ÙfiÔ ÚÔ¤ÏÂ˘Û‹˜ ÙÔ˘˜, Ì·˙› Ì ÙËÓ ÔÏÈÙÈÎÔÔ›ËÛË Ô˘ ˘Ôı¿ÏÔ˘Ó ÔÈ ¤ÓÓÔȘ ·˘Ù¤˜, ›Ûˆ˜ Ó· ÌËÓ ¤¯Ô˘Ó ÂÈÙÚ¤„ÂÈ ÙËÓ ·Ó¿‰ÂÈÍË Ù˘ ȉ¤·˜ ÙÔ˘ Â˘Úˆ·˚ÎÔ‡ ÊÈÏÂÏÏËÓÈÛÌÔ‡ ˆ˜ ÔÏÈÙÈÎÔ‡ ÌÔ¯ÏÔ‡ ÁÈ· ÙËÓ ·Ó·ÙÚÔ‹ ÙÔ˘ ηıÂÛÙÒÙÔ˜ ηٿÎÙËÛ˘ Î·È ˘ԉԇψÛ˘ ÙÔ˘ Ï·Ô‡ ·˘ÙÔ‡ Î·È Ù˘ ·Ó¿‰ÂÈ͢ ÂÓfi˜ Û‡Á¯ÚÔÓÔ˘ ÂıÓÈÎÔ‡ ÎÚ¿ÙÔ˘˜. ªÂ ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· ·˘Ù‹ ÔÊ›ÏÔ˘Ì ӷ ‰ÒÛÔ˘ÌÂ, ·Ú¿ ÙÔÓ Î›Ó‰˘ÓÔ Ô˘ ÂÏÏԯ‡ÂÈ, ¤Ó·Ó Ó¤Ô ÚÔÛ‰ÈÔÚÈÛÌfi Ù˘ ¤ÓÓÔÈ·˜ «ÊÈϤÏÏËÓ˜» Î·È ÂȉÈÎfiÙÂÚ· ÙÔ˘ ‚·˘·ÚÈÎÔ‡ ÊÈÏÂÏÏËÓÈÛÌÔ‡ Ì ÎÂÓÙÚÈÎfi ÛËÌÂ›Ô ·Ó·ÊÔÚ¿˜ ÙÔÓ ‰È¿‰Ô¯Ô ÙÔ˘ ‚·˘·ÚÈÎÔ‡ ıÚfiÓÔ˘ §Ô˘‰Ô‚›ÎÔ, ÙÔÓ ·Ù¤Ú· ÙÔ˘ ÌÂÙ¤ÂÈÙ· ‚·ÛÈÏÈ¿ Ù˘ ∂ÏÏ¿‰·˜ OıˆÓ·: ÊÈϤÏÏËÓ˜ Â›Ó·È ÂΛÓÔÈ ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ı¤ÏËÛ·Ó Ó· ÂÈÛÙÚ¤„Ô˘Ó ÛÙËÓ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ·ÙÚ›‰· Ù˘ ∂˘ÚÒ˘, ÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·, ˆ˜ Ì¿¯ÈÌÔÈ Û fiÏ· Ù· ‰›·, fiÛ· ›¯·Ó ·Ú·Ï¿‚ÂÈ ÂΛÓÔÈ ·fi ÙÔÓ ÔÏÈÙÈÛÌfi Ù˘ ÁÈ· ÙËÓ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ Î·È ÔÏÈÙÈ΋ ·ÓÂÍ·ÚÙËÛ›· Ù˘. ™ÙÔ˘˜ ÊÈϤÏÏËÓ˜ Ì ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· ·˘Ù‹ ÂÔ̤ӈ˜ ÂÓÙ¿ÛÛÔÓÙ·È ÙfiÛÔ ÔÈ EÏÏËÓ˜ Ù˘ ¢È·ÛÔÚ¿˜, fiÛÔ Î·È ÔÈ ∂˘Úˆ·›ÔÈ Ô˘ ›ÛÙ¢·Ó fiÙÈ ÂÏ¢ıÂÚ›· Î·È ·ÓÂÍ·ÚÙËÛ›· Û˘Ó‰¤Ô-

H

K A £ H M E P I N H

B

ÓÙ·È Î·È ··ÈÙÔ‡ÓÙ·È Ì fiÚÁ·ÓÔ ÙËÓ ·È‰Â›·. √ Ó¤Ô˜ ·˘Ùfi˜ Ô˘Ì·ÓÈÛÌfi˜ ÂÌÊ·Ó›˙ÂÙ·È ÛÙË °ÂÚÌ·Ó›· Ì ηıÔ‰ËÁËÙ¤˜ ÙÔ˘˜ ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂÚÔ˘˜ ‰È·ÓÔÔ‡ÌÂÓÔ˘˜ Î·È ÔÈËÙ¤˜ J. J. Winckelmann, G. E. Lessing, J. G. Herder, F. Schiller, J. W. Goethe, F. Hoelderlin. ÃÚÔÓÈο Ë ÔÈËÙÈ΋ ¤Í·ÚÛË Ù˘ ȉ¤·˜ Ù˘ ÂÏ¢ıÂÚ›·˜ Û˘Ì›ÙÂÈ ÂÔ̤ӈ˜ Ì ÙËÓ Â·Ó¿ÛÙ·ÛË ÙÔ˘ 1770. √ ÁÂÚÌ·ÓÈÎfi˜ ȉ·ÏÈÛÌfi˜ ˆ˜ ΢ڛ·Ú¯Ë ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ÛÙ¿ÛË ÙËÓ ÂÔ¯‹ ÂΛÓË ‹Ù·Ó Ô˘ ¤ÛÙËÛ ÙËÓ ÂÈÎfiÓ· Ù˘ Ì·ÚÙ˘ÚÈ΋˜ ∂ÏÏ¿‰·˜.

O Ó·Úfi˜ Ú›ÁÎÈ·˜ √ §Ô˘‰Ô‚›ÎÔ˜ ·Ó Î·È ÁfiÓÔ˜ ÓÂfiÎÔÔ˘ ‚·ÛÈÏÈÎÔ‡ Ô›ÎÔ˘ Ì ·ÔÏ˘Ù·Ú¯È΋ ȉÂÔÏÔÁ›·, ˘‹ÚÍ ÂÓ ÙÔ‡ÙÔȘ ·Ó·ÁÓÒÛÙ˘ ÙÔ˘ ÂÈÊ·Ó¤ÛÙÂÚÔ˘ ¤ÚÁÔ˘ ÙÔ˘ Winckelmann «πÛÙÔÚ›· Ù˘ Δ¤¯Ó˘ Ù˘ ∞Ú¯·ÈfiÙËÙ·˜» (1764), Û‡Ìʈӷ Ì ÙÔ ÔÔ›Ô Ë ÈÛÙÔÚ›· ÙˆÓ ÌÔÚÊÒÓ Î·È Ù˘ ηÏÏÈÙ¯ÓÈ΋˜ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›·˜ Û˘Û¯ÂÙ›˙ÂÙ·È Ì ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ÂÏ¢ıÂÚ›·. ∏ ·Ó·Áη›· ·˘Ù‹ Û˘Óı‹ÎË ·ÔÎ¿Ï˘„ ÛÙÔÓ Ó·Úfi Ú›ÁÎÈ· ¤Ó· Â·Ó·ÛÙ·ÙÈÎfi Ì‹Ó˘Ì· Ô˘ ¤ÁÈÓÂ Ô Ê¿ÚÔ˜ ÁÈ· ÙËÓ Â·Ó·Û‡Ó‰ÂÛË ÙÔ˘ ÂÍ·ıÏȈ̤ÓÔ˘ ηÙÔ›ÎÔ˘ ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ÙÔ›Ô˘ Ì ÙËÓ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·, ̤۷ fï˜ ·fi Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓË ˘ÏÈ΋ Î·È ÛÙÚ·ÙȈÙÈ΋ ·ÓıÚˆÈÛÙÈ΋ ‚Ô‹ıÂÈ·, Ô˘ Û‡ÓÙÔÌ· ¤ÁÈÓ ¤Ó· ¿ÚÙÈ· ÂÍÔÏÈṲ̂ÓÔ ÂÎÛÙÚ·Ù¢ÙÈÎfi ÛÒÌ· Ù˘ μ·˘·Ú›·˜ ÁÈ· ÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·, Î·È Ì¤Ûˆ ÙÔ˘ «∫ÂÓÙÚÈÎÔ‡ ™˘ÏÏfiÁÔ˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ μÔ‹ıÂÈ·˜» ÙÔ Á˘ÌÓ¿ÛÈÔ Athenäum, ÛÙÔ ÔÔ›Ô ÊÔ›ÙËÛ·Ó ÔÈ ˘Ô„‹ÊÈÔÈ EÏÏËÓ˜ –Ù· ÔÚÊ·Ó¿ ÙÔ˘ ∞ÁÒÓ·– ÁÈ· ÛÔ˘‰¤˜ Û ·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈ· Ù˘ μ·˘·Ú›·˜ (1815-17). √ §Ô˘‰Ô‚›ÎÔ˜ ‰ÂÓ ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÙ·È È· ˆ˜ Ô ÚÔÌ·ÓÙÈÎfi˜ ÂΛÓÔ˜ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·˜ ÌÈ·˜ ·Ú¯·ÈÔÚÂÔ‡˜ Ô˘ÙÔ›·˜, fiÔ˘ ΢Úȷگ› Ë Ù¤¯ÓË ÌÂÙÚË̤ÓË Û‡Ìʈӷ Ì ٷ ÎÏ·ÛÈο ȉÂÒ‰Ë ÙÔ˘ «·ÏËıÔ‡˜, ÙÔ˘ ηÏÔ‡ Î’ ·Á·ıÔ‡» Î·È fiÔ˘ Ë Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· ÔÊ›ÏÂÈ Ó· ˘Ô¯ˆÚ› ÌÚÔ˜ ÛÙËÓ È‰Â·Ù‹ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·. ∏ «Ú·ÏÈÛÙÈ΋» Ì·ÙÈ¿, Ô˘ ·Ó¤‰ÂÈÍ ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈ΋ ÂÈÎfiÓ· ÌÈ·˜ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ ÔÈÎÔÓÔÌÈο ÂÍ·ıÏȈ̤Ó˘ ‹Úı ΢ڛˆ˜ Ì ÙË Û˘Ì‚ÔÏ‹ ÙÔ˘ ηıËÁËÙ‹ ∫Ï·ÛÈ΋˜ ºÈÏÔÏÔÁ›·˜ ÙÔ˘ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ ÙÔ˘ ªÔÓ¿¯Ô˘ «∂ÈÚËÓ·›Ô˘ £Â›Ú-

T P I T H

2 5

M A P T I O Y

2 0 0 3

3

ÛÈÔ˘», fiˆ˜ ›¯Â ÌÂÙÔÓÔÌ·ÛÙ› ·fi ÙÔ˘ EÏÏËÓ˜ Ê›ÏÔ˘˜ ÙÔ˘ Ô Friedrich Thiersch (1784-1860), Ô˘ ÂËÚ¤·Û ÁÈ· ÌÂÁ¿ÏÔ ‰È¿ÛÙËÌ·, ̤¯ÚÈ Ô˘ ¤ÂÛ Û ‰˘Ṳ̂ÓÂÈ·, ˆ˜ Û‡Ì‚Ô˘ÏÔ˜ ÙÔÓ §Ô˘‰Ô‚›ÎÔ1. ∞fi ÙÔ 1810, ˆ˜ ‰È¿‰Ô¯Ô˜ ÙÔ˘ ıÚfiÓÔ˘, Ô §Ô˘‰Ô‚›ÎÔ˜ ÚÔÛ·ıÔ‡Û οو ·fi ÙËÓ Â›‰Ú·ÛË ÙÔ˘ Thiersch, ÙÔ ÂÓÂÚÁfi ̤ÏÔ˜ Ù˘ «∂Ù·ÈÚ›·˜ ºÈÏÔÌÔ‡ÛˆÓ», Î·È Û˘ÓÙ¿ÎÙË ¤ÓıÂÚÌˆÓ (·ÓˆÓ‡ÌˆÓ) ·ÓÙ·ÔÎÚ›ÛÂˆÓ ÛÙÔ ‚·˘·ÚÈÎfi T‡Ô ÁÈ· ÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·, Ó· ηٷÛÙ‹ÛÂÈ ÙÔ ªfiÓ·¯Ô ΤÓÙÚÔ ÙˆÓ ÂÏÏËÓÔ‚·˘·ÚÈÎÒÓ Û¯¤ÛÂˆÓ ÛÙÔ˘˜ ÙÔÌ›˜ Ù˘ Ù¤¯Ó˘ Î·È ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡. ∂›Ó·È ·ÔÎ·Ï˘ÙÈ΋ Ë ÂÏÂÁ›· ÙÔ˘ ‡ÛÙÂÚ· ·fi ÙËÓ Â›Û΄‹ ÙÔ˘ ÛÙËÓ ∫¿Ùˆ πÙ·Ï›·: «¢ÂÓ ÌÔ˘ ‹Ù·Ó ÁÚ·ÊÙfi, EÏÏËÓ˜, Ó· ˙‹Ûˆ Ì·˙› Û·˜! ∫·Ï‡ÙÂÚ· ÔÏ›Ù˘ Ù˘ ∂ÏÏ¿‰·˜ ·Ú¿ ÎÏËÚÔÓfiÌÔ˜ ÙÔ˘ ıÚfiÓÔ˘, Ì’ ·˘Ù‹Ó ÙË ÛΤ„Ë Û˘¯Ó¿ Û¿˜ ÔÓÂÈÚ¢fiÌÔ˘Ó Ì Ϸ¯Ù¿Ú·»2. ¢ÂÓ ¯ÚÂÈ¿˙ÂÙ·È Ó· ·Ó·ÊÂÚıԇ̠۠ÚÔÛˆÈÎfiÙËÙ˜ fiˆ˜ Ô ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙÔÓ·˜ Leo von Klenze -Ô ‰ËÌÈÔ˘ÚÁfi˜ Ù˘ «°Ï˘ÙÔı‹Î˘»3 ÙÔ˘ ªÔÓ¿¯Ô˘ (1816)– Î·È Ë Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ ÙÔ˘ ÛÙË Ê‹ÌË ÙÔ˘ ªÔÓ¿¯Ô˘ ˆ˜ «∞ı‹Ó·˜ Â› ÙÔ˘ ÔÙ·ÌÔ‡ O˙·Ú», ‹ Ô ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˜ Peter von Hess (17921871), Ô ÔÔ›Ô˜ ‡ÛÙÂÚ· ·fi ÙÔ Ù·Í›‰È ÙÔ˘ Û˘Óԉ‡ÔÓÙ·˜ ÙÔÓ OıˆÓ· ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· ηْ ÂÓÙÔÏ‹Ó ÙÔ˘ §Ô˘‰Ô‚›ÎÔ˘, ˙ˆÁÚ¿ÊÈÛ ÙÔ 1840-41 Û·Ú¿ÓÙ· ÛÎËÓ¤˜ ÙÔ˘ ∞ÁÒÓ· ÛÙȘ ÛÙÔ¤˜ ÙˆÓ ∞Ó·ÎÙfiÚˆÓ ÛÙÔ ªfiÓ·¯Ô. ø˜ ‚·ÛÈÏÈ¿˜ ϤÔÓ ·fi ÙÔ 1825 η٤ÛÙËÛ ̤ÚÔ˜ Ù˘ Â›ÛËÌ˘ Â͈ÙÂÚÈ΋˜ ÔÏÈÙÈ΋˜ Ù˘ μ·˘·Ú›·˜ ÙËÓ ˘ÔÛÙ‹ÚÈÍË ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ·ÂÏ¢ıÂÚˆÙÈÎÔ‡ ·ÁÒÓ· ÂÓ¿ÓÙÈ· ÛÙËÓ ÔıˆÌ·ÓÈ΋ ΢ÚÈ·Ú¯›· ÔÈÎÔÓÔÌÈο Î·È ÛÙÚ·ÙȈÙÈο. ∏ Û·Ê‹ÓÂÈ· Ì ÙËÓ ÔÔ›· ‰È·Ù˘ÒıËÎÂ Ë ı¤ÛË ·˘Ù‹ ‹Ù·Ó ÌÔÓ·‰È΋ ÁÈ· Â˘Úˆ·˚Îfi ‚·Û›ÏÂÈÔ. EÙÛÈ ¤ÁÈÓ ÙÔ ªfiÓ·¯Ô ΤÓÙÚÔ ÙÔ˘ ÁÂÚÌ·ÓÈÎÔ‡ ÊÈÏÂÏÏËÓÈÛÌÔ‡. ΔÔ 1830 Ì¿ÏÈÛÙ· Ô §Ô˘‰Ô‚›ÎÔ˜ ·Ú·¯ÒÚËÛ ÙËÓ ÂÎÎÏËÛ›· ÙÔ˘ ™ˆÙ‹Ú· ÛÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ÔÚıfi‰ÔÍË ÎÔÈÓfiÙËÙ·.

™˘Ì‚ÔÏ‹ ÙÔ˘ £Â›ÚÛÈÔ˘ ∂›Ó·È ÁÓˆÛÙfi fiÙÈ Ô fiÚÔ˜ «ÊÈϤÏÏËÓ·˜» ¤¯ÂÈ ˘Ô¤ÛÂÈ ÛÙËÓ ·ÙÚ›‰· Ì·˜ Ù· ÙÂÏÂ˘Ù·›· ¯ÚfiÓÈ· Û ‰˘Ṳ̂ÓÂÈ·. √ ∫˘ÚÈ¿ÎÔ˜ ™ÈÌfiÔ˘ÏÔ˜ Ì¿ÏÈÛÙ· ¤¯ÂÈ ¯·Ú·ÎÙËÚ›ÛÂÈ ÙÔÓ ÊÈÏÂÏÏËÓÈÛÌfi ˆ˜ «ÙÔ Ì¤Á· „‡‰Ô˜»4. ∂›Ó·È ‚¤‚·ÈÔ fiÙÈ ‰ÂÓ ı· ÌÔÚÔ‡Û ӷ ›¯Â ÛÙÔÓ ÓÔ˘ ÙÔ˘ ÙÔÓ Friedrich Thiersch. AÏψÛÙ ·fi ÙÔ˘˜ ›‰ÈÔ˘˜ ÙÔ˘˜ ÏËÚÂÍÔ˘Û›Ô˘˜ Ù˘ ¶ÚfiÓÔÈ·˜ ÙÔ˘ ¡·˘Ï›Ô˘ ·ÔÎÏ‹ıËΠÙÔ 1831 «ÁÂÓÓ·›Ô˜ ÊÈϤÏÏËÓ». √ ‚·˘·ÚÈÎfi˜ ÊÈÏÂÏÏËÓÈÛÌfi˜ ÛÙÔ Û‡ÓÔÏfi ÙÔ˘ ‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· Á›ÓÂÈ Î·Ù·ÓÔËÙfi˜ ¯ˆÚ›˜ ÙË ‰Ú¿ÛË ÙÔ˘ Thiersch. ªÂ ·Ú¯ÈΤ˜ ÛÔ˘‰¤˜ ÚÔÙÂÛÙ·ÓÙÈ΋˜ £ÂÔÏÔÁ›·˜ Â›Ó·È ÙÔ ÚfiÙ˘Ô ÙÔ˘ ‰È·ÓÔÔ‡ÌÂÓÔ˘ Ô˘ ÚÔÛ¯ˆÚ› Û ¤Ó·Ó Ó¤Ô ÊÈÏÂÏÏËÓÈÛÌfi, ·Ó·‰ÂÈÎÓ‡ÔÓÙ·˜ ÙËÓ ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ Î·È ÔÏÈÙÈÛÙÈ΋ ·Ó¿Ù˘ÍË ÙˆÓ ÓÂÔÂÏÏ‹ÓˆÓ. ™Â ·ÓÙ›ıÂÛË Ì ¿ÏÏÔ˘˜ ‰È·ÓÔÔ‡ÌÂÓÔ˘˜, Ô Thiersch ÂÈÛΤÊıËΠÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· ÙÔÓ ∞‡ÁÔ˘ÛÙÔ 1831, ÌÂÙ¿ ÙË ‰ÔÏÔÊÔÓ›· ÙÔ˘ ∫·Ô‰›ÛÙÚÈ·, Î·È ¤‰Ú·ÛÂ Î·Ù·Ï˘ÙÈο ÚÔÛ·ıÒÓÙ·˜ Ó· ·ÔÊ¢¯ı› Ó¤Ô˜ ÂÌʇÏÈÔ˜ Î·È Â¤ÛÙÚ„ ÙÔÓ √ÎÙÒ-

4

H

K A £ H M E P I N H

B

T P I T H

H O καθηγητ ς Kλασικ ς Φιλολογ ας του Πανεπιστημ ου του Mον χου Φρειδερ κος Θε ρσιος (λιθογραφ α, Mουσε ο της Π λεως του Mον χου), απ την αρχ της Eπαν στασης με ρθρα του στον T πο ενημ ρωνε τους συμπατρι τες του σχετικ με την ελληνικ εξ γερση, κανε συγχρ νως εκκλ σεις στις δυν μεις της Iερ ς Συμμαχ ας και με ποικ λες λλες δραστηρι τητες αναδε χθηκε ειλικριν ς φ λος των αγωνιζομ νων Eλλ νων.

‚ÚÈÔ 1832 ÛÙÔ ªfiÓ·¯Ô. ∞̤ۈ˜ ÌÂÙ¿ Û˘Ó¤Ù·Í ÙÔ ‰›ÙÔÌÔ «De l’ état actuel de la Grèce et des moyens d’ arriver à sa restauration» (ÂΉ. 1833, ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο: «∏ ∂ÏÏ¿‰· ÙÔ˘ ∫·Ô‰›ÛÙÚÈ·, ∏ ·ÚÔ‡Û· ηٿÛÙ·ÛË Ù˘ ∂ÏÏ¿‰Ô˜ (1828-1833) Î·È Ù· ̤۷ ÁÈ· Ó· ÂÈÙ¢¯ı› Ë ·ÓÔÈÎÔ‰fiÌËÛ‹ Ù˘»5). H‰Ë ÙÔÓ π·ÓÔ˘¿ÚÈÔ 1832 ›¯·Ó Êı¿ÛÂÈ Ô OıˆÓ·˜ Î·È ∞ÓÙÈ‚·ÛÈÏ›· ÙÔ˘ ÛÙÔ ¡·‡ÏÈÔ, ÁÈ· ÙËÓ ÂÎÏÔÁ‹ ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ Ê·›ÓÂÙ·È ˆ˜ ›¯Â Û˘Ì‚¿ÏÂÈ Ô ›‰ÈÔ˜ ·ÔÊ·ÛÈÛÙÈο. ∏ ·ÔÁÔ‹Ù¢ÛË ÛÙÔ˘˜ ÔÏÈÙÈÎÔ‡˜ ·ÎÏÔ˘˜ fi¯È ÌfiÓÔ ÙÔ˘ ªÔÓ¿¯Ô˘, ·ÏÏ¿ Î·È fiÏ˘ Ù˘ °ÂÚÌ·Ó›·˜ Î·È ÙÔ˘ Â͈ÙÂÚÈÎÔ‡ ‹Ù·Ó ȉȷ›ÙÂÚ· ÌÂÁ¿ÏË fiÙ·Ó Ì·ı‡ÙËΠfiÙÈ Ô £Â›ÚÛÈÔ˜ ‰ÂÓ ı· ·Ó‹Î ÛÙ· ̤ÏË Ù˘ ∞ÓÙÈ‚·ÛÈÏ›·˜. HÙ·Ó Ô ÌfiÓÔ˜ Ô˘ ı· ÌÔÚÔ‡Û ӷ ¤¯ÂÈ ‚·ÛÈΤ˜ ȉ¤Â˜ ÁÈ· ÙËÓ ·ÓÔÈÎÔ‰fiÌËÛË ÂÓfi˜ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ÎÚ¿ÙÔ˘˜, ÁÈ·Ù› ÛÙËÚÈ˙fiÙ·Ó Û ·Ú·ÙËÚ‹ÛÂȘ Ù˘ ÙÚ¤¯Ô˘Û·˜ ηٿÛÙ·Û˘ Ô˘ ›¯Â οÓÂÈ Ô ›‰ÈÔ˜ Î·È Ô˘ ÂÓÙÔ›˙ÔÓÙ·Ó ÛÙȘ Û˘ÌÊÔÚ¤˜ ‡ÛÙÂÚ· ·fi ¤Ó·Ó ‰ÂηÂÙ‹ ÂÍ·ÓÙÏËÙÈÎfi ·ÁÒÓ·. ¢Â ı· ¤ÚÂ ӷ ÂÈÛ·¯ıÔ‡Ó ıÂÛÌÔ› Ô˘ ‰Â Û˘ÌʈÓÔ‡Û·Ó Ì ٷ ÙÔÈο ‹ıË, Û‡ÛÙËÓ ÏÈÙfiÙËÙ· ÛÙ· ÔÈÎÔÓÔÌÈο, ÂÚÈÔÚÈÛÌfi ÙÔ˘ ‰ÈÔÁΈ̤ÓÔ˘ ‰ËÌÔÛÈÔ¸·ÏÏËÏÈÎÔ‡ Ì˯·ÓÈÛÌÔ‡ Î·È ÙÔ˘ ÌÂÁ¿ÏÔ˘ ÛÒÌ·ÙÔ˜ ÙˆÓ ·ÍȈ̷ÙÈÎÒÓ, ¤ÓÙ·ÍË ÙˆÓ ·ÁˆÓÈÛÙÒÓ ÛÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ¿Ì˘Ó· ¯ˆÚ›˜ ·ÏÏ·Á‹ Ù˘ ÂıÓÈ΋˜ ÂÓ‰˘Ì·Û›·˜ Î·È ÙˆÓ ÂÁ¯ÒÚÈˆÓ fiψÓ, ÌÔ›Ú·ÛÌ· Ù˘ Á˘ ÛÙÔ˘˜ ¿ÎÏËÚÔ˘˜ ·ÁÚfiÙ˜ ηÈ

2 5

M A P T I O Y

2 0 0 3

ÚÔÛÙ·Û›· ÙÔ˘˜ ·fi ÙÔ˘˜ ÌÂÁ·ÏÔ˚‰ÈÔÎً٘. ∞ÓÙ›ıÂÙ·, ÔÈ ÂÈÏÔÁ¤˜ Ù˘ ∞ÓÙÈ‚·ÛÈÏ›·˜ ‹Ù·Ó ¤Ó· ¿Î·ÌÙÔ Û‡ÛÙËÌ· ‰ÈÔ›ÎËÛ˘ Ô˘ ‰È·ÌÔÚÊÒıËΠÛÙË μ·˘·Ú›· ΢ڛˆ˜ Û‡Ìʈӷ Ì Á·ÏÏÈΤ˜ ·ÓÙÈÏ‹„ÂȘ. «...∞˘Ùfi, ÛËÌ›ˆÓÂ Ô Thiersch, ‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· ηٷʤÚÂÈ Î·Ó¤Ó·Ó Ô˘ ÁÓˆÚ›˙ÂÈ ·ÁÎfiÛÌÈ· ÈÛÙÔÚ›·, Ó· ÈÛÙ¤„ÂÈ fiÙÈ Ì’ ·˘ÙfiÓ ÙÔÓ ÙÚfiÔ ÌÔÚ› Ó· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁËı› ¤Ó·˜ Ï·fi˜». OÛÔ ÁÈ· ÙËÓ ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ ‰È·¯Â›ÚÈÛË ·Ú·ÙËÚÔ‡Û fiÙÈ Ô OıˆÓ·˜ ‹Ù·Ó «ÂÊԉȷṲ̂ÓÔ˜ Ì ÂÚÈÙÙ‹ ÔÏ˘Ù¤ÏÂÈ· ÁÈ· ÙÔ ˘„ËÏfi ÙÔ˘ ·Í›ˆÌ·», ÂÓÒ Ë ∂ÏÏ¿‰· ‚ÚÈÛÎfiÙ·Ó Û ÂÌʇÏÈÔ fiÏÂÌÔ. ™Â ¤Ó· ÁÚ¿ÌÌ· ÙÔ˘ ÛËÌÂÈÒÓÂÈ ·ÔÁÔËÙÂ˘Ì¤ÓÔ˜: «∞Ó Â›¯Â ηÓ›˜ ÏËÚˆı› ÁÈ· Ó· ηٷÛÙÚ¤„ÂÈ ÙËÓ ˘fiıÂÛË, ·fi ÙËÓ ÔÔ›· ÂÍ·ÚÙ¿Ù·È Ë ÛˆÙËÚ›· Ù˘ ∂ÏÏ¿‰·˜, ÙÔ Î·Ïfi ÙÔ˘ ‚·ÛÈÏÈ¿ OıˆÓ· Î·È Ë ÙÈÌ‹ ÙÔ˘ ·Ù¤Ú· ÙÔ˘, ‰ÂÓ ı· ÌÔÚÔ‡Û ӷ ›¯Â οÓÂÈ Ù›ÔÙ ¿ÏÏÔ ·fi fi,ÙÈ ¤Î·Ó·Ó ·˘ÙÔ› ÙÒÚ· (18.11.1832)». ™‡ÓÙÔÌ·, ÛÙÔ˘˜ ·ÎÏÔ˘˜ Ù˘ ·ÓÙÈÔÏ›Ù¢Û˘ ¿Ú¯ÈÛ ӷ Á›ÓÂÙ·È ¯Ú‹ÛË Ù˘ Ϥ͢ «‚·˘·ÚÔÎÚ·Ù›·», Î·È ÔÏÏÔ› EÏÏËÓ˜, Ô˘ Âı˘ÌÔ‡ÓÙÔ ·ÎfiÌË ÙÔÓ TÔ‡ÚÎÔ ·Û¿, ÙÔÓ Â‡ÚÈÛÎ·Ó ÈÔ ˘ÔÊÂÚÙfi ·fi ÙÔÓ B·˘·Úfi ‰ËÌfiÛÈÔ ˘¿ÏÏËÏÔ Ì ÙÔÓ ˘ËÚÂÛÈ·Îfi ÙÔ˘ ηÓÔÓÈÛÌfi. ¶ËÁ¤˜ Û·Ó ·˘Ù‹Ó ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡ÓÙ·È ·ÎfiÌ· Ì·˙› Ì ٷ ·Ó·Áη›· ȉÂÔÏÔÁÈο ÊÔÚÙ›·, Ù· ÂȯÂÈÚ‹Ì·Ù· ‰ÂÓ Êı¿ÓÔ˘Ó fï˜ Ò˜ Ù· ¿ÎÚ·, fiÙÈ ‰ËÏ·‰‹ Ë ÂÏÏËÓÈ΋ ÎÔÈÓˆÓ›· ı·

¤ÚÂÂ, ÁÈ· Ó· ·ÔʇÁÂÈ ÙËÓ ·ÏÏÔÙÚ›ˆÛË ÙˆÓ «·˘ıÂÓÙÈÎÒÓ» ·Ú·‰fiÛˆÓ, Ó· ·Ú·Ì›ÓÂÈ Û ÌÔÚʤ˜ ÔÚÁ¿ÓˆÛ˘ «ÔıˆÌ·ÓÈ΋˜ ·È¯Ì·ÏˆÛ›·˜». ™˘Ì¤Ú·ÛÌ·: ÙÔ Ù›ÌËÌ· Ù˘ ÂÏ¢ıÂÚ›·˜, fiˆ˜ Ê¿ÓËΠ‹‰Ë ·fi Ù· ÚÒÙ· ¯ÚfiÓÈ· ÙÔ˘ Ó¤Ô˘ ÎÚ¿ÙÔ˘˜, ı· ‹Ù·Ó ·ÎÚÈ‚fi. √ ‚·˘·ÚÈÎfi˜ ÊÈÏÂÏÏËÓÈÛÌfi˜ ›¯Â ÔÏÔÎÏËÚÒÛÂÈ ÙÔÓ Î‡ÎÏÔ ÙÔ˘ Î·È Ë ∂ÏÏ¿‰· Ô‰ËÁ‹ıËΠ̤۷ ·fi Ô‰‡Ó˜ ·fi ÙÔÓ «·Ó·ÙÔÏÈÎfi ‰ÂÛÔÙÈÛÌfi» ÛÙÔÓ Â˘Úˆ·˚Îfi 19Ô ·ÈÒÓ·, ÙÔÓ «·ÈÒÓ· Ù˘ ÂÏ¢ıÂÚ›·˜ ÙˆÓ ÂıÓÒÓ». ΔȘ ÂÁ΢ÚfiÙÂÚ˜ ÂÈÛËÌ¿ÓÛÂȘ ÁÈ· ÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô ·˘Ù‹ ¤¯ÂÈ Î·Ù·ı¤ÛÂÈ Ô Î·ıËÁËÙ‹˜ ¶·Û¯¿Ï˘ ∫ÈÙÚÔÌËÏ›‰Ë˜6 ÂÈÛËÌ·›ÓÔÓÙ·˜ ‡ÛÙÔ¯· fiÙÈ ÂÓÒ Ë Ó¤· ÔÚÁ¿ÓˆÛË Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ıËΠ̠·ÔÏ˘Ù·Ú¯ÈΤ˜ ÌÂıfi‰Ô˘˜, ÙÔ ¤ÚÁÔ ·˘Ùfi ·ÔÛ˘Ó‰¤ıËΠ·fi ÙÔÓ ÓÂÔÎÏ·ÛÈÎÈÛÌfi Ô˘ ·¤‚Ë È‰ÂÔÏÔÁÈο ·Ô‰ÂÎÙfi˜ Î·È ÂÓۈ̷ÙÒıËΠÔÚÁ·ÓÈο ÛÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ·Ú¿‰ÔÛË Î·È Ù·˘ÙfiÙËÙ·. ∏ ‚·˘·ÚÈ΋ ÔÏÈÙÈ΋ ÎÚ·ÙÈ΋˜ Û˘ÁÎÚfiÙËÛ˘ ηٿ ÙÔÓ ∫ÈÙÚÔÌËÏ›‰Ë, ÚÔÛ¿ıËÛ ӷ ÂÈÛ·Á¿ÁÂÈ ÙÔ˘˜ ıÂÛÌÔ‡˜ ÌÈ·˜ ÂχıÂÚ˘ Â˘Úˆ·˚΋˜ ÔÏÈÙ›·˜ ÛÙÔ μ·Û›ÏÂÈÔ Ù˘ ∂ÏÏ¿‰·˜ Î·È Ó· ÂÍ·ÛÊ·Ï›ÛÂÈ ÙË Ì·ÎÚÔÚfiıÂÛÌË ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ ¯ÒÚ·˜. ªÂÙ·ÌfiÚʈÛ Ì ÙËÓ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋ Î·È ÙËÓ ÔÏÂÔ‰ÔÌ›· ÙÔ ÚfiÛˆÔ Ù˘ ∂ÏÏ¿‰·˜, ·ÁˆÓ›ÛÙËΠηٿ ÙÔ˘ ·Ó·ÏÊ·‚ËÙÈÛÌÔ‡ Î·È ÂÓı¿ÚÚ˘Ó ٷ ÁÚ¿ÌÌ·Ù· Î·È ÙȘ Ù¤¯Ó˜ Ì ÙËÓ ›‰Ú˘ÛË ÙÔ˘ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ Î·È ÙÔ˘ ™¯ÔÏ›Ԣ ÙˆÓ Δ¯ÓÒÓ. Δ¤ÏÔ˜, Î·È ·˘Ù‹ Â›Ó·È Ë ÁÔÓÈÌfiÙÂÚË ÛΤ„Ë ÙÔ˘ ∫ÈÙÚÔÌËÏ›‰Ë, Ô ÓÂÔÎÏ·ÛÈÎÈÛÌfi˜ ÙÔ˘ B·˘·ÚÔ‡ ËÁÂÌfiÓ·, ‰È·ÙËÚ‹ıËΠˆ˜ Û˘ÛÙ·ÙÈÎfi Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ Ù·˘ÙfiÙËÙ·˜, ÂÓÒ ·ÔÚÚ›ÊıËÎÂ Ë ·ÔÏ˘Ù·Ú¯›· Ì ÙËÓ ¤ÍˆÛË Ù˘ ‚·˘·ÚÈ΋˜ ‰˘Ó·ÛÙ›·˜. ∂Ó Ù¤ÏÂÈ ÂÍ·ÛÊ¿ÏÈÛ ÙËÓ ÂÛˆÙÂÚÈ΋ Û˘ÓÔ¯‹ ÙÔ˘ ÎÚ¿ÙÔ˘˜ Î·È ÏÂÈÙÔ‡ÚÁËÛÂ Û˘Ì‚ÔÏÈο ˆ˜ ÚÔ˜ ÙȘ ·Ï˘ÙÚˆÙÈΤ˜ ÙÔ˘ ÂȉÈÒÍÂȘ Î·È ÙË ªÂÁ¿ÏË π‰¤·.

™HMEIø™EI™: 1. Στο έργο του έχει αφιερωθεί Συμπ σιο με τη συμμετοχή Γερμανών και Eλλήνων ιστορικών και πολιτειολ γων (Ινστιτούτο Goethe, 15-17 Oκτωβρίου 1990).

2. Raimund Wünsche, «Καλύτερα πολίτης της Ελλάδας παρά κληρον μος του θρ νου. Ο βασιλιάς Λουδοβίκος Α’ και η Ελλάδα», στο «Αθήνα - Μ ναχο. Τέχνη και Πολιτισμ ς στη νέα Ελλάδα», Κατ. έκθ. Εθνικής Πινακοθήκης, 2000, επιμέλεια Μ. Ζ. Κασιμάτη, σελ. 141-160.

3. Η λέξη, που δεν υπήρχε νωρίτερα, είναι αποτέλεσμα της γλωσσοπλαστικής ικαν τητας του Λουδοβίκου. Κτίστηκε για να στεγάσει τα γλυπτά του ναού της Αφαίας στην Αίγινα που βρέθηκαν το 1811 απ τους Haller, Cockerell, Foster και Linkh και πριν αγοραστούν απ τον Λουδοβίκο αξιολογήθηκαν απ τον αρχαιολ γο Martin von Wagner.

4. «Ξενοκρατία, μισελληνισμ ς και υποτέλεια», Αθήνα 1990.

5. Μετάφραση Α. Σπήλιου. Εισγωγή, επιμέλεια, σχ λια Τάσου Βουρνά, εκδ. Τολίδη, χ.χ. [1972].

6. «Δύο “νεοκλασικά” βασίλεια την εποχή του εθνικισμού», στο: «Αθήνα - Μ ναχο. Τέχνη και Πολιτισμ ς στη νέα Ελλάδα», Κατ. έκθ. Εθνικής Πινακοθήκης, 2000, επιμέλεια Μ. Ζ. Κασιμάτη, σελ. 33-37.

O λοχαγ ς Kαρλ Kρατσ ιζεν ζωγραφ ζει τους Eλληνες και Φιλ λληνες αγωνιστ ς του ’21

H O Kαρλ Kρατσ ιζεν (27 Oκτ. 1794 – 25 Iαν.

1878) ως αντιστρ τηγος του Πεζικο . H φωτογραφ α χρονολογε ται το 1852-1863 και φορ ει τη στολ του αντισυνταγματ ρχη. H φωτογραφ α δωρ θηκε απ τον γιο του στην Eθνολογικ και Iστορικ Eταιρε α περ που το 1900. Φυλ σσεται στο Eθνικ Iστορικ Mουσε ο.

Tης ª ∞ƒπ§Œ¡∞˜ Z. K ∞™πªÕΔ∏ Επιμελ τριας Εθνικ ς Πινακοθ κης

√

∫AP§ ∫PAT™A´ZEN ·fi ÙÔ ¶·Ï·ÙÈÓ¿ÙÔ Ù˘ μ·˘·Ú›·˜ (17941878), ·Ú’ fiÏÔ ÙÔ ‰˘ÛÎÔÏÔÚfiÊÂÚÙÔ, Û‡ÓıÂÙÔ fiÓÔÌ¿ ÙÔ˘ –ÛÙ· ÁÂÚÌ·ÓÈο ÛËÌ·›ÓÂÈ «ÛȉÂÚ¤ÓÈÔ Í‡ÛÙÚÔ ÁÈ· ·Ô‡ÙÛÈ·»–, Â›Ó·È È· ·Ó·ÁÓˆÚ›ÛÈÌÔ˜ Î·È ÁÓˆÛÙfi˜ ÛÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ÁÚ·ÌÌ·Ù›· ÙˆÓ Ù¯ÓÒÓ. ∂›Ó·È Ô ·˘ÙÔ‰›‰·ÎÙÔ˜ ÂΛÓÔ˜ ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˜ Ô ÔÔ›Ô˜ ̤۷ ·fi ¤Ó· ۯ‰fiÓ ·ÊÂϤ˜

H Στις 11 Aυγο στου 1826 ο Kρατσ ιζεν συναντ ει και σκιτσ ρει στο Nα πλιο τον Γε!ργιο Mαυρομιχ λη. E ναι το πρ!το πορτρ"το αγωνιστ που σχεδι ζει.

Oλα τα σκ τσα "γιναν εκ του φυσικο σε απλ χαρτ μικρ!ν διαστ σεων (16,3x12,5) και φ"ρουν την ιδι χειρη υπογραφ του κ θε εικονιζ μενου. Eπιστρ"φοντας ο Kρατσ ιζεν στο M ναχο, "σπευσε στο καλ τερο λιθογραφε ο της π λης και εποπτε οντας ο διος ολοκλ ρωσε σταδιακ (1828-1831) σε τε χη την "κδοση των λιθογραφι!ν, οι οπο ες οδ γησαν στη συν"χεια σε αφ νεια τα αρχικ σχ"δια, πως επ σης και τα πρ σωπα που δεν συμπεριελ φθησαν στη λιθογραφικ αναπαραγωγ των σχεδ ων.

ۯ‰ȷÛÙÈÎfi ÚÔÌ·ÓÙÈÎfi ȉ›ˆÌ· ·¤‰ˆÛÂ, ۯ‰ȿ˙ÔÓÙ·˜ Ì ÌÔχ‚È ÂÎ ÙÔ˘ Ê˘ÛÈÎÔ‡, ÙȘ ÚÔÛˆÔÁڷʛ˜ ÙˆÓ EÏÏ‹ÓˆÓ ËÚÒˆÓ Î·È E˘Úˆ·›ˆÓ Û˘Ó·ÁˆÓÈÛÙÒÓ ÙÔ˘ ·fi ÙÔ 1826 Ò˜ ÙÔ 1827. HÙ·Ó ·˘Ùfi˜ Ô˘ ˆ˜ ÛÙÚ·ÙȈÙÈÎfi˜, ‰ÚÒÓÙ·˜ Î·È ˆ˜ «ÔÏÂÌÈÎfi˜ ·ÓÙ·ÔÎÚÈÙ‹˜» ÛÙÔ ¡·‡ÏÈÔ, ÙÔÓ ¶fiÚÔ, ÙËÓ ∞›ÁÈÓ·, ÙË ™·Ï·Ì›Ó·, ·Ó¤‰ÂÈÍ ÙȘ ÚÔÛˆÔÁڷʛ˜ ÙˆÓ ÔÏ·Ú¯ËÁÒÓ, ˘ÚÔÏËÙÒÓ, ÔÏÈÙÈÎÒÓ, ÚÔÂÛÙÒÓ Î·È ÏÔÁ›ˆÓ ÛÙÔ ÂÁ΢ÚfiÙÂÚÔ ÓÂÔÂÏÏËÓÈÎfi «¶¿ÓıÂÔÓ ∞ı·Ó¿ÙˆÓ» ÙÔ ÔÔ›Ô ‰È·ÌfiÚʈÛ ÙË Û˘Ó›‰ËÛË ÔÏÏÒÓ ÁÂÓÂÒÓ ·ÙÚȈÙÒÓ Ì¤¯ÚÈ Û‹ÌÂÚ·. ∏ ÈÛÙÔÚ›· ‰ÂÓ ÂÈÚˆÓ‡ÂÙ·È Û¿-

H

K A £ H M E P I N H

B

T P I T H

2 5

M A P T I O Y

2 0 0 3

5

H Ã Aπ τις επιφαν"στερες και πλ"ον θρυλικ"ς φυσιογνωμ ες, ο Θε δωρος Kολοκοτρ!νης. Tο σκ τσο του ολοκληρ!θηκε στη Δαμ λα (Tροιζ να) 14 Mα%ου 1827. E ναι αναμφισβ τητα το γνωστ τερο πορτρ"το του Γ"ρου του Mωρι . Πλ θος Eλλ νων καλλιτεχν!ν το χρησιμοπο ησαν στη συν"χεια ως πρ τυπο φιλοτεχν!ντας αφ σες, αφισ"τες εικονογραφ σεις κειμ"νων σχετικ!ν με την Eπαν σταση. Aν η οικογ"νεια Kρατσ ιζεν ε χε την πρ νοια να κρατ σει «κοπιρ ιτ», ποιος ξ"ρει π σα θα της χρωστο σαμε.

ÓÈ· ÛÙÔÓ ÙfiÔ Ì·˜: ∞˘Ùfi˜, ¤Ó·˜ μ·˘·Úfi˜, ÂÌ›˜, Ì ¤ÓÙÔÓË ·ÎfiÌ· ·ÓÙÈ-‚·˘·ÚÈ΋ ‰È¿ıÂÛË ˆ˜ ÚÔ˜ ÙȘ ÂÎÙÈÌ‹ÛÂȘ Ì·˜ Û¯ÂÙÈο Ì ÙË Û˘ÁÎÚfiÙËÛË ÙÔ˘ ÎÚ¿ÙÔ˘˜ Î·È ÙËÓ ÈÛÙÔÚÈ΋ Ì·˜ ÔÚ›· ˆ˜ ¤ıÓÔ˘˜, Ì·˜ ÚfiÛÊÂÚ ¤Ó· ÂÈηÛÙÈÎfi ˘ÏÈÎfi ÙfiÛÔ ÊÔÚÙÈṲ̂ÓÔ ·fi ÙËÓ ›‰È· ÙËÓ ·ÚÔ˘Û›· Î·È ÙÔ ‹ıÔ˜ ÙˆÓ ıÓËÙÒÓ ËÚÒˆÓ, ÒÛÙ ӷ ÙÔ ÂÓۈ̷ÙÒÛÔ˘Ì ·Ó·ÓÙ›ÚÚËÙ· ÛÙËÓ

6

H

K A £ H M E P I N H

B

T P I T H

ÂıÓÈ΋ Ì·˜ Û˘Ó›‰ËÛË, ·ÔÛȈÒÓÙ·˜ fï˜ ÂӉ¯fiÌÂÓ˜ «Ù·ÂÈÓˆÙÈΤ˜» ÁÈ· ÙȘ ÂÈÏÔÁ¤˜ Ì·˜ ÏÂÙÔ̤ÚÂȘ. ªÈ· ·fi ·˘Ù¤˜ ı· ‹Ù·Ó fiÙÈ ÙÔ ¯¤ÚÈ Ô˘ ¤‰ˆÛ ۿÚη Î·È ÔÛÙ¿ ÛÙÔ «∂ıÓÈÎfiÓ ∏ÚÒÔÓ ÙÔ˘ 1821» ‹Ù·Ó ‚·˘·ÚÈÎfi, ·Ó‹Î ̿ÏÈÛÙ· Û ¤Ó·Ó ˘ÔÏÔ¯·Áfi ÙÔ˘ ‚·˘·ÚÈÎÔ‡ Â˙ÈÎÔ‡! √ ∫Ú·ÙÛ¿È˙ÂÓ ‰ÂÓ ¤Êı·Û ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· ˆ˜ ÂÚÈËÁËÙ‹˜ ·ÏÏ¿ ˆ˜ ÛÙÚ·-

2 5

M A P T I O Y

2 0 0 3

ÙȈÙÈÎfi˜, Û ÌÈ· ‰‡ÛÎÔÏË ÁÈ· ÙËÓ ∂·Ó¿ÛÙ·ÛË ÂÚ›Ô‰Ô Î·Ù¿ ÙËÓ ÔÔ›· ÙÔ ªÂÛÔÏfiÁÁÈ Â›¯Â ¤ÛÂÈ, Ô πÌÚ·‹Ì ‹Ù·Ó ΢ڛ·Ú¯Ô˜ ÛÙËÓ ¶ÂÏÔfiÓÓËÛÔ Î·È ÔÈ EÏÏËÓ˜ ÔÏ·Ú¯ËÁÔ› Û·Ú¿ÛÛÔÓÙ·Ó ·fi ÂÌʇÏȘ ¤Úȉ˜. Δ· ÁÂÁÔÓfiÙ· ·˘Ù¿ ÛÙ¿ıËÎ·Ó ÚÔÊ·ÓÒ˜ Â·Ú΋ ÁÈ· Ó· ÙÔÓ ˆı‹ÛÔ˘Ó ÛÙËÓ ÂÚÈ¤ÙÂÈ· Ù˘ ηıfi‰Ô˘ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·. º·›ÓÂÙ·È fï˜ ˆ˜ Ô ÙÚfiÔ˜ Ì ÙÔÓ

ÔÔ›Ô ÂÁη٤ÏÂÈ„Â ÙË ÌÔÓ¿‰· ÙÔ˘ ÛÙË μ·˘·Ú›· ‹Ù·Ó Ù˘¯Ô‰ÈˆÎÙÈÎfi˜. °È· ÙÔÓ ÏfiÁÔ ·˘ÙfiÓ ÂÈÛÙÚ¤ÊÔÓÙ·˜ ÛÙÔ ªfiÓ·¯Ô ‰ÈοÛÙËÎÂ Î·È Î·Ù·‰ÈοÛÙËÎÂ. ªfiÓÔ ÂÂȉ‹ ¤Ù˘¯Â Û˘ÁÁÓÒÌ˘ –›Ûˆ˜ ÂÂȉ‹ ›¯Â Û˘ÓÙ·¯ı› ÛÙÔ ÊÈÏÂÏÏËÓÈÎfi ÛÒÌ· ÙÔ˘ Karl Wilhelm von Heideck, Â›Û˘ ÂÚ·ÛÈÙ¤¯ÓË ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˘ Î·È Î·ÙÔÈÓÔ‡ ̤ÏÔ˘˜ Ù˘ ∞ÓÙÈ‚·ÛÈÏ›·˜ ÙÔ˘ OıˆÓ·– Â·Ó¤-

H Ã Tο πορτρ"το του Γε!ργιου Kαραϊσκ κη αποτελε συγκινητικ εξα ρεση, αφο ε ναι το μ νο ημιτελ"ς απ τα σχ"δια του Kρατσ ιζεν αλλ και το μ νο χωρ ς την υπογραφ του εικονιζ μενου. Tο σκιτσ ρισμα ξεκ νησε λ γο πριν απ τη μ χη του Aν λατου (2223 Aπριλ ου 1827), που ο Pουμελι!της οπλαρχηγ ς, τραυματισμ"νος θαν σιμα, φησε την τελευτα α του πνο . O Kρατσ ιζεν ε χε προλ βει να σχεδι σει μ νο το κεφ λι.

Eτσι η προσωπογραφ α "μεινε ανολοκλ ρωτη.

ÎÙËÛ ÙÔÓ ÛÙÚ·ÙȈÙÈÎfi ‚·ıÌfi ÙÔ˘ Î·È ¤Êı·Û Ì ηÓÔÓÈΤ˜ ÚÔ·ÁˆÁ¤˜ ̤¯ÚÈ ÙÔÓ ‚·ıÌfi ÙÔ˘ ˘ÔÛÙÚ·Ù‹ÁÔ˘. ™Â ʈÙÔÁÚ·Ê›· ÙÔ˘ Ô˘ Ê˘Ï¿ÛÛÂÙ·È ÛÙÔ ∂ıÓÈÎfi πÛÙÔÚÈÎfi ªÔ˘ÛÂ›Ô ·Ó·ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ì ÙË Ê˘ÛÈÔÁӈ̛· ÙÔ˘ Û ÒÚÈÌË ËÏÈΛ·. ΔË ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ì fï˜ Î·È ·fi ÙÔÓ ÚÒÙÔ ÈÛÙÔÚÈÎfi ›Ó·Î· Ù˘ ÓÂÔÂÏÏËÓÈ΋˜ Ù¤¯Ó˘: ™ÙÔÓ ›Ó·Î· «ΔÔ ÂÓ ¶ÂÈÚ·È› ¢ÚÈÛÎfiÌÂ-

ÓÔÓ ÛÙÚ·Ùfi‰ÔÓ ÙÔ˘ ∫·Ú·˚ÛοÎË ÙÔ ¤ÙÔ˜ 1827» ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ £Âfi‰ˆÚÔ˘ μÚ˘˙¿ÎË ÙÔ˘ 1855 (∂ıÓÈ΋ ¶ÈÓ·ÎÔı‹ÎË) Ô˘ ›¯Â ıˆڋÛÂÈ ˆ˜ ·ÊȤڈ̷ ÛÙÔÓ ÂÏÏËÓÈÎfi Ï·fi Î·È ÙÔ˘˜ Ê›ÏÔ˘˜ ÙÔ˘, ·Ó·ÁÓˆÚ›˙ÂÙ·È ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙÔ˘˜ ÊÔ˘ÛÙ·ÓÂÏÔÊfiÚÔ˘˜ ·ÁˆÓÈÛÙ¤˜ Ì ÙË ÛÙÔÏ‹ ÙÔ˘ ‚·˘·ÚÈÎÔ‡ Â˙ÈÎÔ‡ Ó· Û˘ÌÌÂÙ¤¯ÂÈ ÛÙËÓ ÚÔÂÙÔÈÌ·Û›· Ù˘ Ì¿¯Ë˜ Î·È ı¤ÏÔÓÙ·˜ Ó· ÂÓı·ÚÚ‡-

ÓÂÈ ÙÔ˘˜ ¿Ù·ÎÙÔ˘˜ Û˘Ó·ÁˆÓÈÛÙ¤˜ ÙÔ˘, ‰Â›¯ÓÂÈ ÂÌÊ·ÙÈο ÙÔÓ ÛÙfi¯Ô Ù˘ ÂÈΛÌÂÓ˘ Ì¿¯Ë˜ Ô˘ ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ¿ÏÏÔ˜ ·fi ÙËÓ Â·Ó¿ÎÙËÛË Ù˘ ∞ÎÚfiÔÏ˘. ∂›Ó·È ÛËÌ·ÓÙÈ΋ Ë ÏËÚÔÊÔÚ›· fiÙÈ Ô ∫Ú·ÙÛ¿È˙ÂÓ Â›¯Â Û˘ÌÌÂÙ¿Û¯ÂÈ ÛÙËÓ ÈÛÙÔÚÈ΋ ÔÏÈÔÚΛ· Ù˘ ∞ı‹Ó·˜ Ù˘ 6˘ ª·ÚÙ›Ô˘ Î·È Ù˘ ∞ÎÚfiÔÏ˘ ÛÙȘ 22 ∞ÚÈÏ›Ô˘ ÙÔ 1827 ˘fi ÙÔ ÚfiÛÙ·ÁÌ· ÙÔ˘ °¿ÏÏÔ˘ ÛÙÚ·-

H

K A £ H M E P I N H

B

ÙËÁÔ‡ Fabvier, ÙÔ˘ ∫·Ú·˚ÛοÎË Î·È ÙˆÓ ºÈÏÂÏÏ‹ÓˆÓ ÛÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· Ù˘ ÔÔ›·˜ ÛÎÔÙÒıËÎÂ Ô ∫·Ú·˚Ûο΢. √ μÚ˘˙¿Î˘, Ì ÙË ÏÂÙÔ̤ÚÂÈ· ·˘Ù‹, ·ÔÙ›ÂÈ ÂȉÈÎfi ÊfiÚÔ ÙÈÌ‹˜ ÛÙÔÓ ·˘ÙÔ‰›‰·ÎÙÔ ˙ˆÁÚ¿ÊÔ - ÛÙÚ·ÙȈÙÈÎfi Ô˘ ˆ˜ ÊÈϤÏÏËÓ·˜ ÊÔÚ› ÛÙÔ ÎÂÊ¿ÏÈ Ê¤ÛÈ, ÊÔÚÂ̤ÓÔ Ì¿ÏÈÛÙ· Ì ÙÔÓ ÂÏÏËÓÈÎfi ÙÚfiÔ, ÂÏ·ÊÚ¿ ·ÙË̤ÓÔ ÚÔ˜ Ù· οو. ∂›Û˘ ı· Ú¤ÂÈ Ó· ÂÈÛËÌ¿-

T P I T H

2 5

M A P T I O Y

2 0 0 3

7

H «Kαπετ νιος που πολεμ ει μαζ με τα παλικ ρια του». Λιθογραφ α βασισμ"νη σε σχ"διο του Kρατσ ιζεν. H ρομαντικ ματι και η τ ση εξιδαν κευσης της σκην ς απ τον λιθογρ φο ανατρ"πει το «ποτ" μας δεν αλλ ζουμε και δεν ασπροφορο με». Aυτ σως ωθε τον Zαχαρ α Παπαντων ου να γρ φει: «H λιθογραφ α δεν το δυνατ ν παρ να δ!σει στα σχ"δια του Kρατσ ιζεν την σημαντικ υπερβολ ν που δεν "χουν εις το πρωτ τυπον».

(Eλε θερον B μα, 23-5-1926).

8

H

K A £ H M E P I N H

B

T P I T H

2 5

M A P T I O Y

2 0 0 3

ÓÔ˘Ì ÙÔÓ È‰È·›ÙÂÚÔ ÊfiÚÔ ÙÈÌ‹˜ Ô˘ ·Ô‰›‰ÂÈ Ô ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˜ ÛÙÔÓ Ê›ÏÔ ÙÔ˘ Heideck ÛÙÔÓ ÔÔ›Ô ‰›ÓÂÈ ÚˆÙ·ÁˆÓÈÛÙÈÎfi ÚfiÏÔ. ∂›Ó·È ÂΛÓÔ˜ Ô˘ ‰È·ÁÚ¿ÊÂÙ·È Ì ۷ʋÓÂÈ· ÛÙÔÓ ÔÚ›˙ÔÓÙ·, ÚÒÙÔ˜ ÛÙË ÛÂÈÚ¿ ÙˆÓ ÛÙÚ·ÙËÁÒÓ, ·Ú·ÎÔÏÔ˘ıÒÓÙ·˜ Ì ÙÔ ÙËÏÂ-

ÛÎfiÈÔ ÙËÓ ∞ÎÚfiÔÏË, ÙÔÓ È‰Â·Ùfi ÛÙfi¯Ô Ù˘ ÂÏ¢ıÂÚ›·˜ ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ. ∞ÏÏ¿ Î·È Ù· ÔÚÙÚ¤Ù· ÙˆÓ ·ÁˆÓÈÛÙÒÓ Ô˘ ÂÈÎÔÓ›˙ÔÓÙ·È ÛÙÔÓ ›Ó·Î· ÊÈÏÔÙ¯ӋıËÎ·Ó Û‡Ìʈӷ Ì ٷ ÚfiÙ˘· Ô˘ ›¯Â ۯ‰ȿÛÂÈ Ô ∫Ú·ÙÛ¿È˙ÂÓ Î·È Î·ı›ÛÙ·ÓÙ·È ÁÈ· ÙÔÓ ÏfiÁÔ

H Tο σκιτσ ρισμα του δι σημου Ψαριανο πυρπολητ Kωνσταντ νου

H O T μας Γκ ρντον σχεδι ζεται στον Π ρο, 13 Aπριλ ου 1827. Aπ

Kαν ρη "γινε στις 20 Iανουαρ ου 1827. H προδι θεση του Kρατσ ιζεν προς το πορτρ"το μας φησε μια εικονογραφικ μαρτυρ α πολ τιμη. Eπειτα, μως, απ την "κδοση των λιθογραφι!ν στο M ναχο (1828-1831) τα δια τα σκ τσα "πεσαν στην αφ νεια μ"χρι το 1926.

T τε, ο Zαχαρ ας Παπαντων ου, διευθυντ ς της Eθνικ ς Πινακοθ κης, με ρθρο του στον T πο παρακ νησε το ελληνικ δημ σιο να τα αγορ σει απ κληρον μο του Kρατσ ιζεν. Eτσι αποκτ θηκε η πολ τιμη αυτ εικονογραφικ μαρτυρ α.

τους πρ!τους φιλ"λληνες ο Γκ ρντον συμμετε χε ενεργ και ποικιλ τροπα στον ελληνικ αγ!να. Eπιστρ"φοντας το 1831 στη Σκωτ α ρχισε ως αυτ πτης μ ρτυρας των γεγον των τη συγγραφ εκτεταμ"νης, δ τομης εντ"λει, ιστορ ας: την «Iστορ α της Eλληνικ ς Eπαναστ σεως» απ την οπο α μεταφρασμ"νη το 1840 στη Λειψ α ντλησε πληροφορ ες ο Eς, ταν στο M ναχο δο λευε τον κ κλο "ργων γ ρω απ την Eπαν σταση.

·˘ÙfiÓ Û·Ê‹ Î·È ·Ó·ÁÓˆÚ›ÛÈÌ·.

H ‰È·‰ÚÔÌ‹ ·fi ÙÔ ªfiÓ·¯Ô ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· √ ∫Ú·ÙÛ¿È˙ÂÓ ¤Êı·Û ÛÙËÓ ∞ÙÙÈ΋, Ô ÔÔ›Ô˜ ‹Ù·Ó Î·È Ô ÙÂÏÈÎfi˜ ÙÔ˘ ÛÙfi¯Ô˜, ̤ۈ πÙ·Ï›·˜ (∞ÓÎfiÓ·), ∫¤Ú΢ڷ˜, ∑·Î‡ÓıÔ˘, ¡·˘Ï›Ô˘, Ì ÂӉȿÌÂÛÔ˘˜ ÛÙ·ıÌÔ‡˜ ÙÔÓ ¶fiÚÔ, ÙËÓ ∞›ÁÈÓ· Î·È ÙË ™·Ï·Ì›Ó·. ∂ÓÒ ‰ÂÓ ¤¯ÂÈ ‰È·Ûˆı› ËÌÂÚÔÏfiÁÈÔ, ÔÈ ·ÎÚȂ›˜ ÙÔÔıÂۛ˜ Î·È ËÌÂÚÔÌËӛ˜ Ô˘ ÊÚfiÓÙÈÛ ӷ ·Ó·ÁÚ¿ÊÂÈ Û¯Â‰fiÓ ¿ÓÙ· Û¯ÔÏ·ÛÙÈο ÛÙ· Û¯¤‰È· Î·È ÙȘ ˘‰·ÙÔÁڷʛ˜ ÙÔ˘ ÌÔÚÔ‡Ó Ó· ¿ÚÔ˘Ó ÙË ı¤ÛË ËÌÂÚÔÏÔÁ›Ô˘ Ù˘ Û‡ÓÙÔÌ˘, ·ÏÏ¿ ÂÈηÛÙÈο ÙfiÛÔ Î·ÚÔÊfiÚ·˜ ·Ú·ÌÔÓ‹˜ ÙÔ˘ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·. ™ÙÔ ÛËÌÂ›Ô ·˘Ùfi Ú¤ÂÈ Ó· ·Ó·ÊÂÚı› fiÙÈ Ô Û˘ÓÔÏÈÎfi˜ ·ÚÈıÌfi˜ ÙˆÓ ¤ÚÁˆÓ ÙÔ˘ ·Ó¤Ú¯ÂÙ·È Û 39 Û¯¤‰È· Ì ÌÔχ‚È Û ¯·ÚÙ› ÌÈÎÚÔ‡ Î·È ÌÂÛ·›Ô˘ ÌÂÁ¤ıÔ˘˜, ÛÙ· ÔÔ›· Û˘ÌÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÔÓÙ·È ÔÈ ÚÔÛˆÔÁڷʛ˜ ÙˆÓ ·ÁˆÓÈÛÙÒÓ, 21 ˘‰·ÙÔÁڷʛ˜ ·fi ÙÔ›· Ì ·Ú¯·ÈfiÙËÙ˜, οÛÙÚ·, ı·Ï·ÛÛÈÓ¿ Î·È ÛÙÂÚÈ·Ó¿ ÙÔ›· Ì ӷ˘ÙÈÎÔ‡˜ Î·È ¯ˆÚÈÎÔ‡˜ Î·È 31 Û¯¤‰È· Ì ÌÔχ‚È Ì ÌÓËÌ›·

Î·È ÔÏÂÌÈΤ˜ Û˘Óı¤ÛÂȘ Û ¯·ÚÙ› ÌÂÁ¿ÏÔ˘ ÌÂÁ¤ıÔ˘˜. ™˘ÓÔÏÈο ·Ó¤Ú¯ÔÓÙ·È Û 91 ¤ÚÁ·, ÛËÌ·ÓÙÈÎfi˜ ·ÚÈıÌfi˜ ÁÈ· ÙË Û˘ÏÏÔÁ‹ ۯ‰›ˆÓ Ù˘ ∂ıÓÈ΋˜ ¶ÈÓ·ÎÔı‹Î˘. ∞ÔÎÙ‹ıËηÓ, ÙÔ 1926, fiˆ˜ ı· ‰Âȯı› ·Ú·Î¿Ùˆ ‡ÛÙÂÚ· ·fi ıÂÙÈ΋ ·Ú¤Ì‚·ÛË ÛÙÔÓ Ù‡Ô ÙÔ˘ ∑·¯·Ú›· ¶··ÓÙˆÓ›Ô˘, ÙfiÙ ‰È¢ı˘ÓÙ‹ ÙÔ˘ ªÔ˘Û›Ԣ1. ∞Í›˙ÂÈ ÙÔÓ ÎfiÔ Ó· ·Ú·ÎÔÏÔ˘ı‹ÛÔ˘ÌÂ, ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ Û¯ËÌ·ÙÈο, ÙË ‰È·‰ÚÔÌ‹ ÙÔ˘ ∫Ú·ÙÛ¿È˙ÂÓ ÛÙÔÓ ÂÏÏ·‰ÈÎfi ¯ÒÚÔ Ì ·ÊÂÙËÚ›· Ù· Û¯¤‰È·. ΔÔ ÚˆÈÌfiÙÂÚÔ Û¯¤‰ÈÔ Ù˘ ÛÂÈÚ¿˜ Â›Ó·È ·fi ÙȘ 7 ™ÂÙÂÌ‚Ú›Ô˘ 1826 ÛÙËÓ ∞ÓÎfiÓ· (˘¿Ú¯Ô˘Ó ¿ÏÏ· ‰‡Ô ÛÙȘ 20 Î·È 28 ÙÔ˘ ›‰ÈÔ˘ Ì‹Ó·). ∞̤ۈ˜ ÌÂÙ¿, ÛÙȘ 15 √ÎÙˆ‚Ú›Ô˘, ËÁ·›ÓÂÈ Ì¤Ûˆ Ragusa (¢˘ÚÚ¿¯ÈÔ), ÛÙȘ 20 Î·È 28 √ÎÙˆ‚Ú›Ô˘ 1826, ÛÙËÓ ∫¤Ú΢ڷ, fiÔ˘ ۯ‰ȿ˙ÂÈ ¤Ó· ÔÚÙÚ¤ÙÔ ·ÁÓÒÛÙÔ˘. ™ÙȘ 6 ¡ÔÂÌ‚Ú›Ô˘ ÂÓÙÔ›˙ÂÙ·È ÛÙË ∑¿Î˘ÓıÔ, fiÔ˘ ۯ‰ȿ˙ÂÈ ÙË μ·ÛÈÏÈ΋ Î·È ÙÔÓ ¢ËÌ‹ÙÚÈÔ ªfiÙÛ·ÚË, ÛÙȘ 13 ¡ÔÂÌ‚Ú›Ô˘ ÙÔÓ AÁÁÏÔ Û˘ÓÙ·ÁÌ·Ù¿Ú¯Ë John Ross Î·È ÛÙȘ 18 ‰‡Ô AÁÁÏÔ˘˜ ·ÍȈ̷ÙÈÎÔ‡˜, ÂÓÒ ÛÙȘ 19 ¡ÔÂÌ‚Ú›Ô˘ ÙÔÓ ¡ÈÎfiÏ· (∫ÔÏ›ÓÔ) ∫ÔÏÔÎÔÙÚÒÓË. ΔÔ ÚÒÙÔ ÔÚÙÚ¤ÙÔ ·ÁˆÓÈÛÙ‹ Â›Ó·È ·˘Ùfi ÛÙȘ 11 ∞˘ÁÔ‡ÛÙÔ˘

1826 ÙÔ˘ °ÂˆÚÁ›Ô˘ ª·˘ÚÔÌȯ¿ÏË ÛÙÔ ¡·‡ÏÈÔ. ™ÙȘ 4 ¢ÂÎÂÌ‚Ú›Ô˘ ÂÚÈϤÂÈ ÙÔ ·ÎÚˆÙ‹ÚÈÔ ª·Ï¤· Î·È ÛÙȘ 15 ¢ÂÎÂÌ‚Ú›Ô˘ ‚Ú›ÛÎÂÙ·È Í·Ó¿ ÛÙÔ ¡·‡ÏÈÔ. ™ÙȘ 3 ºÂ‚ÚÔ˘·Ú›Ô˘ 1827 ‚Ú›ÛÎÂÙ·È Ì ÙÔ˘˜ ¿Ó‰Ú˜ ÙÔ˘ º·‚ȤÚÔ˘ ÛÙ· ∞ÌÂÏ¿ÎÈ· ™·Ï·Ì›Ó·˜ ÚÔÂÙÔÈÌ¿˙ÔÓÙ·˜ ÙËÓ ÔÏÈÔÚΛ· Ù˘ ∞ÎÚfiÔÏ˘ Î·È Û¯Â‰È¿˙ÂÈ ¯ˆÚÈΤ˜ Î·È ¯ˆÚÈ¿ÙÈη Û›ÙÈ·. ™ÙȘ 21 ºÂ‚ÚÔ˘·Ú›Ô˘ Â›Ó·È ÛÙËÓ ∞›ÁÈÓ·, ÛÙȘ 22 ۯ‰ȿ˙ÂÈ ¤Ó·Ó ÔÏÂÌÈÛÙ‹ Î·È ·Ú·Ì¤ÓÂÈ ÂΛ Ò˜ ÙȘ 7 ∞ÚÈÏ›Ô˘. EÓ· ÙÔ›Ô Ù˘ ∞›ÁÈÓ·˜ (˘‰·ÙÔÁÚ·Ê›·) Â›Ó·È ¯ÚÔÓÔÏÔÁË̤ÓÔ ÛÙȘ 3 ∞ÚÈÏ›Ô˘. ∑ˆÁÚ·Ê›˙ÂÈ ÙÔÓ Ó·fi ÙÔ˘ ∞fiÏψӷ ÛÙËÓ ∫fiÚÈÓıÔ ÛÙȘ 16 ª·ÚÙ›Ô˘. ™˘ÌÌÂÙ¤¯ÂÈ ÛÙȘ 27 ∞ÚÈÏ›Ô˘ ÛÙËÓ ÔÏÈÔÚΛ· Ù˘ ∞ÙÙÈ΋˜ Î·È ˙ˆÁÚ·Ê›˙ÂÈ ¿Ô„Ë ÙÔ˘ ¶ÂÈÚ·È¿ Î·È ÙÔ˘ ªÔÓ·ÛÙËÚÈÔ‡ ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ™˘Ú›‰ˆÓ·. ∂›¯Â ÚÔËÁËı› ÛÙȘ 22-23 ∞ÚÈÏ›Ô˘ 1827 Ë Ì¿¯Ë ÙÔ˘ ∞Ó¿Ï·ÙÔ˘, Ï›ÁÔ ÚÈÓ ·fi ÙËÓ ÔÔ›· ÚfiÏ·‚Â Î·È Û¯Â‰›·Û ÙÔ ÎÂÊ¿ÏÈ ÙÔ˘ ∫·Ú·˚ÛοÎË, ·Ê‹ÓÔÓÙ·˜ ÌÈÛÔÙÂÏÂȈ̤ÓÔ ÙÔ ÙÌ‹Ì· ÙÔ˘ ÌÔ‡ÛÙÔ˘. ΔÔ ËÌÈÙÂϤ˜ ·˘Ùfi Û¯¤‰ÈÔ Â›Ó·È È‰È·›ÙÂÚ· Û˘ÁÎÈÓËÙÈÎfi, ÁÈ·Ù› ÛÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· Ù˘ ÙÂÏÂÈÔÔ›ËÛ˘ ¿ÊËÛÂ Ô ∫·Ú·˚Ûο΢ ÙËÓ ÙÂÏÂ˘Ù·›· ÙÔ˘ ÓÔ‹ ÛÙÔÓ ∞Ó¿Ï·ÙÔ.

H

K A £ H M E P I N H

B

∂ÈÛÙÚ¤ÊÂÈ Ì¤Ûˆ ∫ÔÚ›ÓıÔ˘, fiÔ˘ ÛÙȘ 21 ª·ÚÙ›Ô˘ ۯ‰ȿ˙ÂÈ ÙÔ˘˜ ÛÙ‡ÏÔ˘˜ ÙÔ˘ ¡·Ô‡ ÙÔ˘ ∞fiÏψӷ, ÂÚÓ¿ ÛÙȘ 12 ª·˝Ô˘ ÛÙÔÓ ¶fiÚÔ, fiÔ˘ ˙ˆÁÚ·Ê›˙ÂÈ ÙÔÓ Î·ıËÁËÙ‹ ∫·Ó¤ÏÏ·, ÙÔÓ ÁÈ·ÙÚfi Dra Bailly, ÙÔÓ °ÂÒÚÁÈÔ ∫Ô˘ÓÙÔ˘ÚÈÒÙË Î·È ÌÈ· ¯ˆÚÈ·ÙÔԇϷ. ™ÙȘ 14 ª·˝Ô˘ ۯ‰ȿ˙ÂÈ ÛÙË ¢·Ì·Ï¿ (ΔÚÔÈ˙‹Ó·) ÙÔÓ «°¤ÚÔ ÙÔ˘ ªÔÚÈ¿», ÂÈÛÙÚ¤ÊÂÈ ÛÙÔÓ ¶fiÚÔ Î·È Û¯Â‰È¿˙ÂÈ ÙÔ˘˜ ∞Ó‰Ú¤· ∑·˝ÌË, °ÂÒÚÁÈÔ ™ÈÛÛ›ÓË, ∞ϤͷӉÚÔ ª·˘ÚÔÎÔÚ‰¿ÙÔ, π. ª·Ú΋-ªËÏ·˝ÙË, ‰È¿ÊÔÚ· ÙÔ›·, Î·È ·Ú·Ì¤ÓÂÈ ÂΛ Ò˜ ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ ∞˘ÁÔ‡ÛÙÔ˘. ΔÔ ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô ¯ÚÔÓÔÏÔÁË̤ÓÔ ¤ÚÁÔ Ù˘ Û˘ÏÏÔÁ‹˜ Â›Ó·È ·fi ÙÔÓ ¶fiÚÔ ÛÙȘ 28 ∞˘ÁÔ‡ÛÙÔ˘ 1827 Î·È ·ÂÈÎÔÓ›˙ÂÈ ÙÔÓ F. von Reineck.

∞ÔÙ›ÌËÛË ÙˆÓ Û¯Â‰›ˆÓ §ÔÁÔÙ¤¯Ó˜ ÌÂÏÂÙËÙ¤˜ –fiˆ˜ Ô ¶·ÓÙÂÏ‹˜ ¶Ú‚ÂÏ¿Î˘– Ô ÚÒÙÔ˜ ÌÂÙ¿ ÙÔÓ ∑·¯·Ú›· ¶··ÓÙˆÓ›Ô˘ Û¯ÔÏÈ·ÛÙ‹˜ Ù˘ ÛÂÈÚ¿˜ ÙˆÓ Û¯Â‰›ˆÓ Ù˘ ∂ıÓÈ΋˜ ¶ÈÓ·ÎÔı‹Î˘, ÌÈÏ¿Ó ÁÈ· ÙËÓ «··Ú¿ÌÈÏÏË ·ÍÈÔÈÛÙ›· ÙˆÓ Û¯Â‰›ˆÓ ÙˆÓ ÚÔÛˆÔÁÚ·ÊÈÒÓ ÁÈ·Ù› Ë ÛÙÚ·ÙȈÙÈ΋ ·ÁˆÁ‹ ÙÔ˘ ∫Ú·ÙÛ¿È˙ÂÓ Î·È ÙÔ ÚÔÌ·ÓÙÈÎfi Ó‡̷ ÙÔÓ Â›¯·Ó ÚÔÂÙÔÈÌ¿ÛÂÈ Ó·

T P I T H

2 5

M A P T I O Y

2 0 0 3

9

H «Tο δ κροτον “Eλλ ς” και το ατμ πλοιο “Kαρτερ α”» (υδατογραφ α 26x31 εκ., Eθνικ Πινακοθ κη-Mουσε ο Aλεξ νδρου Σο τζου). H υδατογραφ α αυτ , με την αναπαρ σταση των δ ο ιστορικ!ν πλο ων, ιδια τερα του πρ!του ατμ πλοιου του ελληνικο στ λου, το «Kαρτερ α», εν πλω, αποκτ ει ιδια τερο ενδιαφ"ρον για την τεκμηρ ωσ τους. Eγινε, πως και οι προσωπογραφ ες των Aγωνιστ!ν, εκ του φυσικο , πιθαν!ς στο λιμ νι του Π ρου, που βρισκ ταν ο Kρατσ ιζεν το 1827, επιστρ"φοντας προς το M ναχο.

10

H

K A £ H M E P I N H

ı·˘Ì¿˙ÂÈ ‹ÚˆÂ˜». «¶¤Ú· ·fi ÙËÓ Î·ÏÏÈÙ¯ÓÈ΋ ÙÔ˘ ‰ÂÍÈfiÙËÙ·», Û˘Ó¯›˙ÂÈ Ô ¶Ú‚ÂÏ¿Î˘, «ÂÓÒ ÔÈ “‹ÚˆÂ˜” ÂÎÊÚ¿˙Ô˘Ó ÙËÓ ·ÙÔÌÈÎfiÙËÙ¿ ÙÔ˘˜, fiÏÔÈ Ì·˙› ‰È·Ê˘Ï¿ÙÙÔ˘Ó ÙÔ ‹ıÔ˜ ÌÈ·˜ ÂÔ¯‹˜, ÌÈ· „˘¯È΋ Û˘ÓÔ¯‹, Û·Ó ÔÈ ¿Ó‰Ú˜ ·˘ÙÔ› Ó· ›¯·Ó Ì·˙¢Ù› Á‡Úˆ ·fi ÙÔ Î·ıËÌ·Á̤ÓÔ ÛÒÌ· Ù˘ ·ÙÚ›‰·˜». ™‹ÌÂÚ· ı· ϤÁ·Ì fiÙÈ Ô ∫Ú·ÙÛ¿È˙ÂÓ ‰ÂÓ Â›‰Â ÙfiÛÔ Ôχ ÙÔ˘˜ ¿Ó‰Ú˜ ˆ˜ ‹ÚˆÂ˜. ∏ ÂÓÙ‡ˆÛË Ô˘ ·ÔÎÔÌ›˙ÂÈ Ô ÛËÌÂÚÈÓfi˜ ı·ً˜ Â›Ó·È Ì¿ÏÏÔÓ Ë ÂÈÌÂÏË̤ÓË ·Ê¤ÏÂÈ· Ì ÙËÓ ÔÔ›· ÚÔÛÂÁÁ›˙ÂÈ ÙÔ˘˜ ·ÓıÚÒÔ˘˜ ÙÔ˘. ¢ÂÓ Â›Ó·È ÙfiÛÔ Ë Ì·ÂÛÙÚ›· ÙÔ˘ «˘ÂÚ¿ÓıÚˆÔ˘», ·ÏÏ¿ Ë ÛȈËÚ‹ ·ıˆfiÙËÙ· ÙÔ˘ ¯ÚÔÓÈÎÔÁÚ¿ÊÔ˘ Ô˘ Ô͇ÓÂÈ Î·ıËÌÂÚÈÓ¿ ÙË ÁÚ·Ê›‰· ÙÔ˘ Ì ÙÔ Ó‡̷ ÙÔ˘ ÂÚÈԉ‡ÔÓÙ· ¯ÚÔÓÈÎÔÁÚ¿ÊÔ˘ Ô˘ ·ÓÙÈÏ·Ì‚¿ÓÂÙ·È, fiÙÈ ÂΛÓË ·ÎÚÈ‚Ò˜ ÙË ÛÙÈÁÌ‹ ‚ÈÒÓÂÈ ÈÛÙÔÚ›·.

IÛˆ˜ ÁÈ· ÙÔÓ ÏfiÁÔ ·˘ÙfiÓ Ê·›ÓÂÙ·È ÔÈ ¿Ó‰Ú˜ ·˘ÙÔ› Ó· ÌÔÈ¿˙Ô˘Ó ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜, ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ Ó· ¤¯Ô˘Ó fiÏÔÈ ÙÔ ›‰ÈÔ ıÏÈÌ̤ÓÔ ‚ϤÌÌ·.

Oˆ˜ ‹‰Ë ‰È·ÈÛÙÒÛ·ÌÂ, Ô ∫·ÚÏ

B

T P I T H

2 5

M A P T I O Y

2 0 0 3

∫Ú·ÙÛ¿È˙ÂÓ ‰ÂÓ Â›¯Â ȉȷ›ÙÂÚË ÂÈηÛÙÈ΋ ·È‰Â›·. HÙ·Ó, fiˆ˜ ÔÏÏÔ› ¿ÏÏÔÈ ÛÙÔÓ ÁÂÚÌ·ÓfiʈÓÔ ¯ÒÚÔ, ·˘ÙÔ‰›‰·ÎÙÔ˜, Ù·Ï·ÓÙÔ‡¯Ô˜ ÛÙÔ Û¯¤‰ÈÔ Î·È ÙËÓ ˘‰·ÙÔÁÚ·Ê›· – ÂÏ·ÈÔÁڷʛ˜ ·fi ÙÔ ¯¤ÚÈ ÙÔ˘ ‰ÂÓ Â›Ó·È ÁÓˆÛÙ¤˜. ∞ӋΠÛÙËÓ Î·ÙËÁÔÚ›· ÙˆÓ ÂÚ·ÛÈÙ¯ÓÒÓ ÂΛӈÓ, Ô˘ ¤¯ÔÓÙ·˜ ÙËÓ ÂÌÂÈÚ›· ÙÔ˘ ÚÔÌ·ÓÙÈÎÔ‡ ÎÈÓ‹Ì·ÙÔ˜ Î·È ÙˆÓ ·ÚÔÚÌ‹ÛÂÒÓ ÙÔ˘ ‰ÂÓ ‰›ÛÙ·˙ ӷ ηٷı¤ÙÂÈ ÙȘ ηÏÏÈÙ¯ÓÈΤ˜ ÂȉÈÒÍÂȘ ÙÔ˘, fiÛÔ ÎÔÈÓfiÙÔ˜ Î·È Ó· ‹Ù·Ó. ∂ÓÙÔ‡ÙÔȘ, ·ÚfiÏÔ Ô˘ Ù· ¤ÚÁ· ÂÚÈÔÚ›˙ÔÓÙ·È ÛÙËÓ ·Ï‹ ۯ‰ȷÛÙÈ΋ Î·È ¯ÚˆÌ·ÙÈ΋ Â¿ÚÎÂÈ·, Ë ÔÈfiÙËÙ¿ ÙÔ˘˜ ‰ÂÓ Â›Ó·È ·ÔÚÚÈÙ¤·. ∞ÓÙ›ıÂÙ·, ‰È·ÎÚ›ÓÂÙ·È ÌÈ· ·ÍÈÔÚfiÛÂÎÙË Â˘¯¤ÚÂÈ· ÛÙËÓ ÙÔÈÔÁÚ·Ê›·, Î·È ÁÂÓÈÎfiÙÂÚ· ÛÙËÓ ·ÔÙ‡ˆÛË ÂÌ„‡¯ˆÓ Î·È ·„‡¯ˆÓ ıÂÌ¿ÙˆÓ «ÂÎ ÙÔ˘ Ê˘ÛÈÎÔ‡». ∫¿Ùˆ ·fi ·˘Ùfi ÙÔ Ú›ÛÌ· Ú¤ÂÈ Ù· Û¯¤‰È· ·˘Ù¿ Ó· ·ÍÈÔÏÔÁËıÔ‡Ó.

∏ ÛÂÈÚ¿ Ì ÙȘ ÏÈıÔÁڷʛ˜ OÙ·Ó Ô ∫Ú¿ÙÛ·˚˙ÂÓ Â¤ÛÙÚ„ ÛÙÔ

ªfiÓ·¯Ô ‰È·ÈÛı¿ÓıËΠ‰›¯ˆ˜ ¿ÏÏÔ ÙËÓ ÈÛÙÔÚÈ΋ ·Í›· ÙˆÓ ¤ÚÁˆÓ ÙÔ˘.

YÛÙÂÚ· Ì¿ÏÈÛÙ· ·fi ÙÔ ÂӉȷʤÚÔÓ Ô˘ ı· ¤‰ÂÈÍ·Ó ÔÈ Û‡Á¯ÚÔÓÔ› ÙÔ˘, ¤Û¢Û ÙÔ 1828 ÛÙÔ ÏÈıÔÁÚ·ÊÂ›Ô ÙÔ˘ Franz Hanfstängl –ÙÔ Î·Ï‡ÙÂÚÔ ÙÔ˘ ªÔÓ¿¯Ô˘– Î·È Ì ÙË Û˘ÓÂÚÁ·Û›· ÙˆÓ Hohe, Peter von Hess Î·È Steingrübel ÙËÓ ÔÔ›· ÂfiÙÂ˘Â Ô ›‰ÈÔ˜, ÔÏÔÎÏ‹ÚˆÛ ÙËÓ ¤Î‰ÔÛË ÙÔ˘ ÁÓˆÛÙÔ‡ Ï¢ÎÒÌ·ÙÔ˜ Ì ÙȘ 24 ÏÈıÔÁڷʛ˜ ÙÔ 1831. √ Ù›ÙÏÔ˜ ÙÔ˘ ÌÂÙ·ÊÚ·Ṳ̂ÓÔ˜ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο ›ӷÈ: «¶ÚÔÛˆÔÁڷʛ˜ ÙˆÓ ‰È·ÛËÌÔÙ¤ÚˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ Î·È ºÈÏÂÏÏ‹ÓˆÓ, Ì·˙› Ì ÌÂÚÈΤ˜ ·fi„ÂȘ Î·È ÂÓ‰˘Ì·Û›Â˜, ۯ‰ȷṲ̂Ó˜ ÂÎ ÙÔ˘ Ê˘ÛÈÎÔ‡ Î·È ‰ËÌÔÛÈÂ˘Ì¤Ó˜ ·fi ÙÔÓ ∫·ÚÏ ∫Ú·ÙÛ¿È˙ÂÓ»2. ∞ÔÙÂÏ›ÙÔ ·fi ÂÙ¿ Ù‡¯Ë Ì ٤ÛÛÂÚȘ ÏÈıÔÁڷʛ˜ ÙÔ Î·ı¤Ó· (ÙÚÂȘ ÚÔÛˆÔÁڷʛ˜ Î·È ¤Ó· ÙÔ›Ô ‹ ·Ú¿ÛÙ·ÛË) Î·È fiˆ˜ ‹Ù·Ó ·Ó·ÌÂÓfiÌÂÓÔ, ·ÔÙ¤ÏÂÛ ÙÔ ÂÈÎÔÓÔÁÚ·ÊÈÎfi ÚfiÙ˘Ô ÁÈ· fiÏÔ˘˜ ÂΛÓÔ˘˜ ÙÔ˘˜ ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˘˜ Ô˘ ‰ÂÓ Â›¯·Ó ÂÈÛÎÂÊÙ› ÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· ÚÈÓ ·fi ÙËÓ

H «Tοπ ο απ την A γινα» ¿ÊÈÍË ÙÔ˘ OıˆÓ· ÙÔ 1832. ∞Ó¿ÌÂÛ¿ ÙÔ˘˜ ı· Ú¤ÂÈ Ó· ·Ó·ÊÂÚı› ÔˆÛ‰‹ÔÙÂ Ô Peter von Hess. Δ· ÂÙ¿ Ù‡¯Ë Ô˘ ΢ÎÏÔÊfiÚËÛ·Ó ÛÙ·‰È·Î¿ ·fi ÙÔ 1828-1831 ı· ‹Ù·Ó ηٿ ¿Û· Èı·ÓfiÙËÙ· ·˘ÙÔ¯ÚËÌ·ÙÔ‰ÔÙÔ‡ÌÂÓ·, ÏfiÁˆ ÙÔ˘ ¯·ÌËÏÔ‡ ηٿ ÌÔÓ¿‰· ÎfiÛÙÔ˘˜. EÓ·˜ ·fi ÙÔ˘˜ ·ÚÈÔ˘˜ ¯ÚËÌ·ÙÔ‰fiÙ˜ Ù˘ ¤Î‰ÔÛ˘ ‹Ù·Ó Î·È Ô ‚·ÛÈÏÈ¿˜ §Ô˘‰Ô‚›ÎÔ˜ Ù˘ μ·˘·Ú›·˜.

Y¿Ú¯ÂÈ Î·È Û‡ÓÙÔÌÔ˜ ˘ÔÌÓËÌ·ÙÈÛÌfi˜ ÙˆÓ ÂÈÎfiÓˆÓ ÛÙ· ÁÂÚÌ·ÓÈο Î·È Á·ÏÏÈο. ΔÔ ÂÚȯfiÌÂÓfi ÙÔ˘˜ ‹Ù·Ó ÙÔ ·ÎfiÏÔ˘ıÔ: 1Ô. £Âfi‰ˆÚÔ˜ ∫ÔÏÔÎÔÙÚÒÓ˘, °È·ÎÔ˘Ì¿Î˘ ΔÔÌ¿˙˘, Thomas Gordon Î·È ÌÈ· ¿Ô„Ë ·fi ÙÔ ¶·Ï·Ì‹‰È Î·È ·fi ¤Ó· ÙÌ‹Ì· ÙÔ˘ ¡·˘Ï›Ô˘.

2Ô. ¡ÈÎËÙ·Ú¿˜, °ÂÒÚÁÈÔ˜ ∫Ô˘ÓÙÔ˘ÚÈÒÙ˘, Hastings Î·È ÌÈ· ¿Ô„Ë ·fi ÙÔ ªÔ‡ÚÙ˙È.

3Ô. ∞ϤͷӉÚÔ˜ ª·˘ÚÔÎÔÚ‰¿ÙÔ˜, ª·ÎÚ˘ÁÈ¿ÓÓ˘, ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˜ ¡ÈÎfi‰ËÌÔ˜ Î·È ÌÈ· ¿Ô„Ë Ù˘ ∞›ÁÈÓ·˜.

4Ô. °ÂÒÚÁÈÔ˜ ∫·Ú·˚Ûο΢, π. ª·Ú΋˜-

ªÈÏ·˝Ù˘, ∞Ó‰Ú¤·˜ ∑·˝Ì˘ Î·È ÌÈ· ¿Ô„Ë Ù˘ ∞ÎÚfiÔÏ˘ ÙˆÓ ∞ıËÓÒÓ.

5Ô. ∞Ó‰Ú¤·˜ ªÈ·Ô‡Ï˘, °ÂÒÚÁÈÔ˜ ª·˘ÚÔÌȯ¿Ï˘, °È·ÙÚfi˜ Bailly Î·È ÌÈ· ¿Ô„Ë ÙÔ˘ ¶ÂÈÚ·È¿ Ì ÙÔ ÌÔÓ·ÛÙ‹ÚÈ ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ™˘Ú›‰ˆÓ·.

6Ô. ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˜ ∫·Ó¿Ú˘, °ÂÒÚÁÈÔ˜ ™ÈÛÛ›Ó˘, A. Schilcher Î·È ÙÔ «∫·ÂÙ¿ÓÈÔ˜ Ô˘ ÔÏÂÌ¿ Ì·˙› Ì ٷ ·ÏÈοÚÈ· ÙÔ˘».

7Ô. Karl von Heideck, ™˘ÓÙ·Á̷ٿگ˘ Fabvier, ∫›ÙÛÔ˜ Δ˙·‚¤Ï·˜ Î·È ÙÔ «ºÚÂÁ¿Ù· “∂ÏÏ¿˜” Î·È ÙÔ ·ÙÌ‹Ï·ÙÔ “∫·ÚÙÂÚ›·”». ™˘ÁÎÚ›ÓÔÓÙ·˜ ÙȘ ÏÈıÔÁڷʛ˜ Ì ٷ Û¯¤‰È· Û˘ÌÂÚ·›ÓÂÙ·È fiÙÈ ‰ÂÓ ÏÈıÔÁÚ·Ê‹ıËÎ·Ó fiÏ·, ÂÔ̤ӈ˜ ÔÚÈṲ̂ӷ ·fi ·˘Ù¿ Â›Ó·È Û¯Â‰fiÓ ¿ÁÓˆÛÙ·. ∂›Ó·È ÔÈ ÚÔÛˆÔÁڷʛ˜ ÙˆÓ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˘ ∞ÍÈÒÙË, π. ¶¤Ù·, ™. °. ¶¤Ù·. ºÈÏ‹ÌÔÓ·, °ÂˆÚÁ›Ô˘. ª·˘ÚÔÌȯ¿ÏË, ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˘ ªfiÙÛ·ÚË, ¢. ∫ÔÏÈfiÔ˘ÏÔ˘-¶Ï·Ô‡Ù· Î·È °ÂˆÚÁ›Ô˘ ∫Ô˘ÓÙÔ˘ÚÈÒÙË. ¢ÂÓ ı· ‹Ù·Ó ¿ÛÙÔ¯Ô Ó· ÂÈˆı› ÛÙÔ ÛËÌÂ›Ô ·˘Ùfi, fiÙÈ Ë ¤Î‰ÔÛË ÙˆÓ ÏÈıÔ-

ÁÚ·ÊÈÒÓ Î·È Ë ¤ÓÓÔÈ· ÙˆÓ ÔÏÏ·ÏÒÓ ·ÓÙÈÙ‡ˆÓ ¤Î·Ó ӷ ÂÚÈ¤ÛÔ˘Ó Û ·Ê¿ÓÂÈ· Ù· ·Ú¯Èο Û¯¤‰È·. ™‹ÌÂÚ· È·, ‡ÛÙÂÚ· ·fi ÙȘ ‰ËÌÔÛȇÛÂȘ ÙˆÓ Û¯Â‰›ˆÓ ·˘ÙÒÓ3 Â›Ó·È ‰˘Ó·Ù‹ Ë Û‡ÁÎÚÈÛË Î·È ·ÓÙÈ·Ú·‚ÔÏ‹ Ì ÙȘ ÏÈıÔÁڷʛ˜, Ô˘ ·Ô‰ÂÈÎÓ‡ÂÙ·È È‰È·›ÙÂÚ· ÂӉȷʤÚÔ˘Û·. ∫·È ÌfiÓÔ Ë ÚÔÛ¿ıÂÈ· ÌÂÁ¤ı˘ÓÛ˘ ÙÔ˘ ·Ú¯ÈÎÔ‡ ʇÏÏÔ˘ Ì ÙÔ Û¯¤‰ÈÔ Ô˘ ‹Ù·Ó 16,5x12,1 ÂÎ. Û ‰È·Ù¿ÛÂȘ Ï¢ÎÒÌ·ÙÔ˜ 51,5x39,5 ÂÎ., ‰ËÏ·‰‹ ÛÙÔ ÙÚÈÏ¿ÛÈÔ ÙÔ˘ ·Ú¯ÈÎÔ‡, ı· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔ‡Û ˆ˜ ÚÔ˜ ÙËÓ ÂÎÙ¤ÏÂÛË ·Ó˘¤Ú‚ÏËÙ· Ù¯ÓÈο ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù·, Ô˘ ÌfiÓÔ È‰È·›ÙÂÚ· ÂÍÂȉÈÎÂ˘Ì¤ÓÔÈ ÏÈıÔÁÚ¿ÊÔÈ ı· ÌÔÚÔ‡Û·Ó Ó· ÂÈχÛÔ˘Ó. ∞˘ÙÔ› fï˜ ‰ÂÓ ı· ÌÔÚÔ‡Û·Ó Ó· ·Ô‰ÒÛÔ˘Ó ÙËÓ ·Ú¯È΋ ·ÙÌfiÛÊ·ÈÚ· Î·È fiˆ˜ ÔÚı¿ ·Ú·ÙËÚ› Ô ¶Ú‚ÂÏ¿Î˘ «...ÔÈ ÏÈıÔÁڷʛ˜ ÙÔ˘ ªÔÓ¿¯Ô˘ ¤¯Ô˘Ó „ÈÌ˘ıÈÒÛÂÈ Ù· ·Ú¯Èο ۯ‰ȿÛÌ·Ù·». ΔÔÓ «ËÚˆÈÎfi» ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· ·¤ÎÙËÛ·Ó fï˜ ÔÈ ÚÔÛˆÔÁڷʛ˜ Ì ÙȘ ÏÈıÔÁڷʛ˜ ·˘Ù¤˜ Î·È ÙȘ ÁÚ·ÊÈÛÙÈΤ˜ ˘ÂÚ‚ÔϤ˜ Ô˘ ˙ËÙ› Ë ¯·-

H

K A £ H M E P I N H

B

(υδατογραφ α 26x31,5 εκ.

Eθνικ Πινακοθ κη-Mουσε ο Aλεξ νδρου Σο τζου).

Eκτ ς απ τα σχ"δια των Aγωνιστ!ν με μολ βι, ο Kρατσ ιζεν δημιο ργησε με τα πενιχρ μ"σα που δι"θετε στην Eλλ δα, με τα δικ του χρ!ματα και πιν"λα και τα μικρ χαρτι που ε χε φ"ρει απ το M ναχο, μια σειρ απ ενδιαφ"ρουσες και καλλιτεχνικ αξι λογες υδατογραφ ες. Στην A γινα συνδυ ζει το ενδιαφ"ρον του για τα πρωτ τυπα λαογραφικ στοιχε α που ανακαλ πτει στις φορεσι"ς των γυναικ!ν μαζ με το αρχαιολογικ τοπ ο. Δεξι , διακρ νεται η «Kολ!να», τα ερε πια του ναο του Aπ λλωνος. E ναι χρονολογημ"νη απ τον διο στις 3 Aπριλ ου 1827.

T P I T H

2 5

M A P T I O Y

2 0 0 3

11

à Στον ιστορικ π νακα «Tο στρατ πεδο του Kαραϊσκ κη στην Kαστ"λλα» "ργο (1855) του Θε δωρου Bρυζ κη, κ τω αριστερ , αν μεσα στους φουστανελοφ ρους αγωνιστ"ς αναγνωρ ζεται ο Kρατσ ιζεν με τη στολ του βαυαρικο πεζικο να δε χνει τον στ χο της επικε μενης μ χης κατ την ιστορικ πολιορκ α της Aθ νας. Aναγνωρ σιμα ε ναι επ σης τα πρ σωπα επιφαν!ν Eλλ νων και φιλελλ νων που εικον ζονται π νω στο γ λοφο, αφο ο Bρυζ κης "κανε απευθε ας μεταφορ των γνωστ!ν λιθογραφικ!ν πορτρ"των του Kρατσ ιζεν (ελαιογραφ α, 145x178 εκ., Eθνικ Πινακοθ κη).

Ú·ÎÙÈ΋ Î·È ÔÈ ÚԉȷÁڷʤ˜ ÙÔ˘ ÌÂÁ¿ÏÔ˘ Û¯‹Ì·ÙÔ˜. EÙÛÈ, ·ÔÍÂÓÒıËÎ·Ó ·fi ÙÔÓ ÙÚ˘ÊÂÚfi ·ÈÛıËÛÈ·ÛÌfi Î·È ÙËÓ ·ÌÂÛfiÙËÙ· ÙÔ˘ alla prima ÚÔÌ·ÓÙÈÎÔ‡ ۯ‰›Ô˘ Î·È ·¤ÎÙËÛ·Ó «ÙË ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ˘ÂÚ‚ÔÏ‹ Ô˘ ‰ÂÓ Â›¯·Ó ÛÙÔ ÚˆÙfiÙ˘Ô... ªÂ Ù·˜ ÔÏÏ¿˜ ʈÙÔÛÎÈ¿ÛÂȘ... Ì ÙËÓ ÔÏÏ‹Ó ¯Ú‹ÛÈÓ ÙˆÓ ÙfiÓˆÓ, Ì ÙÔ ·ÙÌ҉˜ Î·È ÙÔ Î¿ˆ˜ Ê·ÓÙ·ÛÌ·ÁÔÚÈÎfiÓ... Ë ÏÈıÔÁÚ·Ê›· Ì·˜ ¤‰ˆÛ ÙÔ˘˜ ‹Úˆ·˜ ̤۷ ÂȘ ÙËÓ ÂÏ·ÊÚ¿Ó ÂΛÓËÓ ÔÌ›¯ÏËÓ ÂȘ ÙËÓ ÔÔ›·Ó ÙÔ˘˜ ¤‚ÏÂÂ Ë ÎÔÈÓ‹ Ê·ÓÙ·Û›· (ÛÙËÓ ∂˘ÚÒË)», ÛËÌÂÈÒÓÂÈ Ô ∑·¯. ¶··ÓÙˆÓ›Ô˘4.

¶Ò˜ ·¤ÎÙËÛÂ Ë ∂ıÓÈ΋ ¶ÈÓ·ÎÔı‹ÎË Ù· ¤ÚÁ· ÙÔ˘ ∫Ú·ÙÛ¿È˙ÂÓ ªÂÙ¿ ÙÔÓ ı¿Ó·ÙÔ ÙÔ˘ ∫Ú¿ÙÛ·˚˙ÂÓ, Ë Û˘ÏÏÔÁ‹ ·Ó‹Î ϤÔÓ ÛÙËÓ ÎfiÚË ÙÔ˘ ª·Ú›·, ·fi ÙËÓ ÔÔ›· Ù· ÎÏËÚÔÓfiÌËÛÂ Ô Û‡˙˘Áfi˜ Ù˘, πfiÓ ƒ·‰ÈÔÓfiÊ ºÂÙfi‚, ηıËÁËÙ‹˜ ÚˆÛÈ΋˜ ηٷÁˆÁ‹˜ ÛÙÔ μÂÚÔÏ›ÓÔ Î·È ·ÚÁfiÙÂÚ· οÙÔÈÎÔ˜ °·Ï·Ù›Ô˘ ƒÔ˘Ì·Ó›·˜. ™ÙȘ 13 ºÂ‚ÚÔ˘·Ú›Ô˘ 1926 Ô ºÂÙfi‚ ηٷı¤ÙÂÈ ÛÙÔ ∂ÏÏËÓÈÎfi ¶ÚÔÍÂÓÂ›Ô ÙÔ˘ °·Ï·Ù›Ô˘ ¤Ó· ¤ÁÁÚ·ÊÔ ÛÙ· ÚÔ˘Ì·ÓÈο Ì ÙÔ ÈÛÙÔÚÈÎfi Ù˘ Û˘ÏÏÔÁ‹˜ ÙÔ˘ ÙÔ ÔÔ›Ô ÌÂÙ·ÊÚ·Ṳ̂ÓÔ ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο Ê˘Ï¿ÛÛÂÙ·È ÛÙÔ ·Ú¯Â›Ô Ù˘ ∂ıÓÈ΋˜ ¶ÈÓ·ÎÔı‹Î˘. ∞Í›˙ÂÈ Ó· ÛËÌÂȈı› fiÙÈ ÁÈ· ÙËÓ ·Í›· ÙÔ˘˜ Ô ºÂÙfiÊ Â›¯Â Û˘Ì‚Ô˘Ï¢Ù› ÚÈÓ ·fi ÙÔ 1900, ÙÔÓ ›‰ÈÔ ÙÔÓ ¡ÈÎfiÏ·Ô °‡˙Ë, ÙfiÙ ηıËÁËÙ‹ ÛÙÔ ªfiÓ·¯Ô, Ô ÔÔ›Ô˜ Î·È ·Ì¤Ûˆ˜ ·Ó·ÁÓÒÚÈÛ ÙËÓ ÈÛÙÔÚÈ΋ ÛËÌ·Û›· ÙÔ˘˜, ÚÔÙ›ÓÔÓÙ·˜ ÙËÓ ¤ÓÙ·Í‹ ÙÔ˘˜ ÛÙÔ (ÙfiÙ ·Ó‡·ÚÎÙÔ) ªÔ˘ÛÂ›Ô ÙˆÓ ∞ıËÓÒÓ. º·›ÓÂÙ·È Â›Û˘ fiÙÈ ÁÈ· ÙÔ ›‰ÈÔ ˙‹ÙËÌ· ›¯Â ÂÚˆÙËı› Î·È Ô ÁχÙ˘ º˘Ù¿Ï˘. ΔÔ Ï‹Ú˜ ΛÌÂÓÔ Ô˘ ‰ËÌÔÛȇÂÙ·È Â‰Ò ÁÈ· ÚÒÙË ÊÔÚ¿ ¤¯ÂÈ ˆ˜ ÂÍ‹˜: «∫·Ù’ ·Ú¯¿˜ ÙÔ˘ ·ÚÂÏıfiÓÙÔ˜ ·ÈÒÓÔ˜ fiÙÂ Ô ∂ÏÏËÓÈÎfi˜ §·fi˜ ‰È· Ó’ ·ÔÙÈÓ¿ÍË ÙÔÓ ÙÔ˘ÚÎÈÎfiÓ ˙˘ÁfiÓ ÔÏÏÔ› ºÈϤÏÏËÓ˜ ÂÎ Ù˘ ∂˘ÚÒ˘ ¤Ï·‚ÔÓ Ì¤ÚÔ˜ ÂȘ ÙÔÓ ·ÁÒÓ·. ªÂٷ͇ ·˘ÙÒÓ ˘‹ÚÍÂ Î·È Ô Ó¤Ô˜ μ·˘·Úfi˜ ˘ÔÏÔ¯·Áfi˜ ∫. ∫Ú·ÙÛ¿È˙ÂÓ ÌÂÙ¿ ÙÔ˘ ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˘ ÃÂÛ˜. √ ∫∫Ú·ÙÛ¿È˙ÂÓ ÂÓıÔ˘ÛÈ·Ṳ̂ÓÔ˜ ‰È¿ Ù·˜ ˆÚ·ÈfiÙËÙ·˜ Ù˘ ÎÏ·ÛÈ΋˜ ÂÔ¯‹˜, ‰È¿ ÙÔ˘˜ ÂÌÓ¢Ṳ̂ÓÔ˘˜ ‹Úˆ¿˜ Ù˘ ‰È¿ ÙËÓ ¶·ÙÚ›‰· ÙˆÓ, ‰È¿ Ù·˜ ȉÈÔÙÚfiÔ˘˜ ·ÌÊȤÛÂȘ, ¤Ï·‚Â

ÙÔ ÌÔÏ˘‚‰ÔÎfiÓ‰˘ÏÔÓ Î·È ÙËÓ ˘Í›‰· ÂȘ ÙËÓ ¯Â›Ú· ›Ó· ‰È·ÈˆÓ›ÛË ·Ó fi,ÙÈ Ùˆ ÂÊ·›ÓÂÙÔ ·Í›·˜. ∂ÈÛÙÚ¤ÊˆÓ ÂȘ μ·˘·Ú›·Ó Ô Î·ÏÏÈÙ¤¯Ó˘ Ô‡ÙÔ˜, ÚÔ¤ÙÂÈÓÂÓ ÂȘ ÙËÓ ∂ˆÓ˘Ì›·Ó ÿÓÊÛÙÂÓÁÎÂÏ fiˆ˜ ÏÈıÔÁÚ·Ê‹ÛË ÙÔ˘˜ ÂÈÛËÌÔÙ¤ÚÔ˘˜ ‹Úˆ·˜, fiÂÚ Î·È ÂÚ·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ıË ‰È¿ Ù˘ ˘ÔÛÙËڛ͈˜ ÙÔ˘ μ·ÛÈϤˆ˜ Ù˘ μ·˘·Ú›·˜ Î·È ·˘ÙÔ‡ ÙÔ‡ÙÔ˘ Ù˘Á¯¿ÓÔÓÙÔ˜ ÌÂÁ¿ÏÔ˘ ºÈϤÏ-

12

2 5

H

K A £ H M E P I N H

B

T P I T H

M A P T I O Y

2 0 0 3

ÏËÓÔ˜. ªÂÙ¿ ÙÔÓ ı¿Ó·ÙÔÓ ÙÔ˘ ∫Ú·ÙÛ¿È˙ÂÓ ÂÈÛ˘Ì‚¿ÓÙÔ˜ ÂÓ ¤ÙÂÈ 1878 Ù· ȯÓÔÁÚ·Ê‹Ì·Ù· Î·È ·È ˘‰·ÙÔÁÚ·Ê›·È ÙÔ˘ ÂÎÏËÚÔÓÔÌ‹ıËÛ·Ó ·Ú¿ Ù˘ ı˘Á·ÙÚfi˜ ÙÔ˘ ª·Ú›·˜, Û˘˙‡ÁÔ˘ ÌÔ˘, ÌÂÙ¿ ‰Â ÙÔÓ ı¿Ó·ÙfiÓ Ù˘, Û˘ÌÊÒÓˆ˜ ÙË ÙÂÏÂ˘Ù·›· ·˘Ù‹˜ ıÂÏ‹ÛÂÈ ÂÚÈ‹ÏıÔÓ ÂȘ ÙËÓ Î·ÙÔ¯‹Ó ÌÔ˘. ¶¿ÓÙ· Ù· ȯÓÔÁÚ·Ê‹Ì·Ù· ÙÔ‡Ù· ¤‰ÂÈÍ· Ùˆ Ù¤ˆ˜ ηıËÁËÙ‹ Ù˘ ÂÓ ªÔ-

Ó¿¯ˆ ∞η‰ËÌ›·˜ Δ¯ÓÒÓ ¡ÈÎÔÏ¿ˆ °‡˙Ë ›Ó· ÏËÚÔÊÔÚËıÒ fiÛÔ ÙÔ ‰˘Ó·ÙfiÓ Î¿ÏÏÈÔÓ ÂÚ› Ù˘ ·Í›·˜ ·˘ÙÒÓ. ∏ ÁÓÒÌË ÙÔ˘ ‹ÙÔ fiÙÈ Ë ı¤ÛȘ ÙˆÓ ‰‡Ó·Ù·È Ó· Â›Ó·È ÌfiÓÔÓ ÙÔ ªÔ˘Û›ÔÓ ∞ıËÓÒÓ. ∞ÏÏ’ ÂÁÒ ‰ÂÓ Ë‰˘Ó¿ÌËÓ Ó· ¯ˆÚÈÛıÒ ·˘ÙÒÓ ÂÌÊÔÚÔ‡ÌÂÓÔ˜ ÚÔ ·ÓÙfi˜ ÂÍ ·ÈÛıËÌ¿ÙˆÓ Û‚·ÛÌÔ‡. ΔÒÚ· fï˜ ˆÓ ÚÔίˆÚË̤Ó˘ ËÏÈΛ·˜ Î·È ÌË ˆÓ ‚¤‚·ÈÔ˜ fiÙÈ ÌÂÙ¿ ÙÔÓ ı¿Ó·-

ÂÈÛ·ÁˆÁ‹ ÙÔ˘ ÈÛÙÔÚÈÎÔ‡, fiÔ˘ ÙÔÓ›˙ÂÙ·È È‰È·›ÙÂÚ· fiÙÈ ÔÈ ÚÔÛˆÔÁڷʛ˜ Â›Ó·È Û¯Â‰È·Ṳ̂Ó˜ ÂÎ ÙÔ˘ Ê˘ÛÈÎÔ‡ Î·È fiÙÈ Î¿ı ÌÈ· ʤÚÂÈ ÙȘ ȉÈfi¯ÂÈÚ˜ ˘ÔÁڷʤ˜ ÙˆÓ ·ÂÈÎÔÓÈ˙Ô̤ӈÓ. ∂›Û˘ Á›ÓÂÙ·È È‰È·›ÙÂÚË ÌÓ›· ÛÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ «‰È·ÈˆÓ›ÛÙËÎ·Ó ÛÙÔ ¯·ÚÙ› ÔÈ ÈÔ ¤Ó‰Ô͘ ÚÔÛˆÈÎfiÙËÙ˜ Ô˘ ÔϤÌËÛ·Ó Ì·˙› Ì ÙÔÓ ∫Ú¿ÙÛ·˚˙ÂÓ».

EÙÛÈ ‰È·ÈˆÓ›ÛÙËΠ–·Ó¤ÏÈÛÙ·– Î·È Ô ›‰ÈÔ˜ Ô B·˘·Úfi˜ ˘ÔÏÔ¯·Áfi˜ ∫Ú·ÙÛ¿È˙ÂÓ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· Î·È ·˘Ùfi fi¯È ÌfiÓÔ ¯¿ÚË ÛÙÔ˘˜ ÊÈϤÏÏËÓ˜ ·ÔÁfiÓÔ˘˜ ÙÔ˘ ‹ ·ÎfiÌ· ÛÙÔ «ÌÔÏ˘‚‰ÔÎfiÓ‰˘ÏÔÓ Î·È ÙËÓ ˘Í›‰·» ÙÔ˘, ·ÏÏ¿ ΢ڛˆ˜ ¯¿ÚË ÛÙË Û‡ÌʈÓË Ì ÙȘ ÛËÌÂÚÈÓ¤˜ ·fi„ÂȘ ÁÈ· ÙË ÁÚ‹ÁÔÚË ‰È¿‰ÔÛË Ù˘ ÂÈÎfiÓ·˜ ·ÓÙ›ÏË„Ë, Ô˘ ÙÔ 1828 ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ¿ÏÏË ·fi ÙÔ Ì¤ÛÔÓ Ù˘ ÏÈıÔÁÚ·Ê›·˜ Î·È Ì·˙› Ì ·˘Ù‹Ó, Ë ÔÏÏ·Ï‹ ¯Ú‹ÛË Î¿ı ӤԢ ÌËӇ̷ÙÔ˜, Ô˘ ¤Î·Ó ÙȘ ÂÈÎfiÓ˜ ÙÔ˘ ·ı¿Ó·Ù˜.

™HMEIø™EI™: 1. Aρθρο του στην αθηναϊκή εφημερίδα «Ελεύθερον Βήμα», 23 Μαΐου 1926.

2. Bildnisse ausgezeichneter Griechen und Philhellenen, nebst einigen Ansichten und Trachten. Nach der Natur gezeichnet und herausgegeben von Karl Krazeisen, Koenigl. Bayrischem Oberlieutenant im Leibregimente». Στα Ελληνικά και Γαλλικά. Με τοπογραφικ σχέδιο της μάχης των Αθηνών στις 6 Μαρτίου 1827. Με τις παραστάσεις: 1 Die Akropolis von Athen, 2 Beschiessung des Klosters St. Spyridon am Piraeus, 3. Ein Kapitaen mit seinen Pallikaren im Gefechte, 4. Die Fregatte Hellas und das Dampfschiff Karteria . Λεύκωμα 45,5 Χ 34 εκ.

3. Βλ. «Αθήνα-Μ ναχο, Τέχνη και Πολιτισμ ς στη νέα Ελλάδα», κατ. έκθ. Εθνικής Πινακοθήκης, 5/4-3/7/2000. Επιμέλεια Μαριλένας Ζ. Κασιμάτη, σσ. 403409.

4. Βλ.Υποσ. 1.

μÈ‚ÏÈÔÁÚ·Ê›·: 1) «Για τα 150 χρ νια της Εθνεγερσίας». Κατ. έκθ. Εθνικής Πινακοθήκης, 1971.

2) Φωτογραφική ανατύπωση του λευκώματος: «Αγωνιστές του Εικοσιένα, 20 σχέδια με μολύβι του Καρλ Κράτσαϊζεν», έκδ. απ την Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, για τον Εορτασμ της Εκατοστής Πεντηκοστής Επετείου της Ελληνικής Εθνεγερσίας, Αθήνα Δεκέμβριος 1971. Προλογίζει ο Παντελής Πρεβελάκης.

ÙfiÓ ÌÔ˘ ÔÈ ‰È¿‰Ô¯Ô› ÌÔ˘ ı· ÂʇϷÙÙÔÓ ÌÂÙ¿ Ù˘ ·˘Ù‹˜ ·Á¿˘ Î·È Â˘Ï·‚›·˜ Ù· ÔχÙÈÌ· Ù·‡Ù· Ú¿ÁÌ·Ù·, ÌÔÓ·‰Èο ÂȘ ÙÔ Â›‰Ô˜ ÙˆÓ, ·ÂÊ¿ÛÈÛ· Ó· Ù· ·Ú·‰ÒÛˆ ÂȘ ¯Â›Ú·˜ ·ÙÚÈÒÙÔ˘ ÙÈÓfi˜ fiÛÙȘ ı· ÂÁÓÒÚÈ˙ ӷ ÂÎÙÈÌ‹ÛË Ù·‡Ù·. ∏ ·Í›· ÙˆÓ fï˜ ‰‡Ó·Ù·È Ó· ηıÔÚÈÛı‹ ÌfiÓÔÓ ÂȘ ·ÒÙÂÚÔÓ Ì¤ÏÏÔÓ Î·ı’ fiÛÔÓ ÂηÙfi ÌfiÓÔÓ ¤ÙË Â›Ó·È ÌÈÎÚfiÓ ‰È¿ÛÙËÌ· ‰˘Ó¿ÌÂ-

ÓÔÓ Ó· ¯ÚËÛÈÌÂ‡Ë ˆ˜ ÁÓÒÌˆÓ ÂÎÙÈÌ‹Ûˆ˜ ÈÛÙÔÚÈÎÔ‡ ÙÈÓÔ˜ ·ÓÙÈÎÂÈ̤ÓÔ˘». √ EÏÏËÓ·˜ ·˘Ùfi˜ ·ÙÚÈÒÙ˘ Ô˘ ·Ó¤Ï·‚ ÙËÓ ÒÏËÛË ÔÓÔÌ·˙fiÙ·Ó ∞ÓÙ‡·˜ Î·È ‹Ù·Ó EÏÏËÓ·˜ ÙÔ˘ Â͈ÙÂÚÈÎÔ‡. §›ÁÔ˘˜ Ì‹Ó˜ ·ÚÁfiÙÂÚ·, Ô ∑·¯·Ú›·˜ ¶··ÓÙˆÓ›Ô˘ ‰ËÌÔÛȇÂÈ ÙÔ ¿ÚıÚÔ Ì ÙÔ ÔÔ›Ô ·Ú·ÎÈÓ› ÙÔ ÂÏÏËÓÈÎfi ¢ËÌfiÛÈÔ Ó· ·ÁÔÚ¿ÛÂÈ ÙÔ Û˘ÓÔÏÈÎfi ÎÏËÚÔ‰fiÙËÌ·. ™’ ·˘Ù¿ ÂÚÈ-

Ï·Ì‚¿ÓÔÓÙ·Ó Ë Î·ÛÂÙ›Ó· Ì ٷ ˘‰ÚÔ¯ÚÒÌ·Ù· Î·È Ù· ÈӤϷ ÙÔ˘ ∫Ú·ÙÛ¿È˙ÂÓ, ÙÔ ‰ÂÚÌ¿ÙÈÓÔ ÛÂÏ¿¯È ÙÔ˘ ·ÁˆÓÈÛÙ‹ ¶Ï·Ô‡Ù·, ÌÈ· ʈÙÔÁÚ·Ê›· ÙÔ˘ ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˘ Î·È 24 ÏÈıÔÁڷʛ˜. ∞ÁÔÚ¿ÛÙËΠÚÔ˜ 200.000 ‰Ú¯. ÁÈ· ÏÔÁ·ÚÈ·ÛÌfi Ù˘ ∂ıÓÈ΋˜ ¶ÈÓ·ÎÔı‹Î˘. ¶·Ú¿ÏÏËÏ· ·ÔÎÙ‹ıËÎÂ Î·È Ô Û˘ÓÔÏÈÎfi˜ ÏÂÙÔÌÂÚ‹˜ ηٿÏÔÁÔ˜ ÙˆÓ ¤ÚÁˆÓ ÛÙ· ÚÔ˘Ì·ÓÈο Ì ÂÚÈÏËÙÈ΋

H

K A £ H M E P I N H

B

3) «Καρλ Κρατσάιζεν, Προσωπογραφίες Ελλήνων και Φιλελλήνων Αγωνιστών», προλεγ μενα Π. Πρεβελάκη, Μορφωτικ Iδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1996, πανομοι τυπη έκδοση με το λεύκωμα του Krazeisen-Hanfstaengl, M ναχο 1828-1831. Aθήνα, Mάιος 1980, με αισθητική φροντίδα Γιώργη Βαρλάμου και τυπογραφική επιμέλεια Ε. Χ. Κάσδαγλη, Δεύτερη έκδοση, Μάιος 1996.

4) «Αθήνα-Μ ναχο, Τέχνη και Πολιτισμ ς στη νέα Ελλάδα», κατ. έκθ. Εθνικής Πινακοθήκης, 5/43/7/2000. Επιμέλεια Μαριλένας Ζ. Κασιμάτη, Αθήνα 2000.

T P I T H

2 5

M A P T I O Y

2 0 0 3

13

«H απελευθ ρωση της Eλ

à H «O Oδυσσ ας νικ τους Tο ρκους στη θ ση Φοντ να», ε ναι ο υπ τιτλος στην ελαιογραφ α (π νω), εν στη λιθογραφικ αναπαραγωγ (δεξι ) η σκην πα ρνει τ τλο «O Oδυσσε ς και Γο ρας καταστρ φουσιν εν Φοντ να μ γαν τουρκικ ν στρατ ν».

Tα 39 ελαιογραφικ προσχ δια του Eς σε χαρτ νι (15,5x11,6 εκ.), αν και μικρο μεγ θους, δ νουν ωστ σο μια καλ εικ να των γχρωμων τοιχογραφι ν απ τις β ρειες στο ς των ανακτορικ ν κ πων του Mον χου, οι οπο ες καταστρ φηκαν απ βομβαρδισμο ς στον τελευτα ο π λεμο.

™Àªμ√§◊ ÂÓfi˜ ÚÔÌ·ÓÙÈÎÔ‡ ‚·ÛÈÏÈ¿ Î·È ÌÂÁ¿ÏÔ˘ ÊÈϤÏÏËÓ·, ÙÔ˘ §Ô˘‰Ô‚›ÎÔ˘ Aã Ù˘ B·˘·Ú›·˜, ÙfiÛÔ ÛÙÔÓ ·ÂÏ¢ıÂÚˆÙÈÎfi ·ÁÒÓ· ÙˆÓ EÏÏ‹ÓˆÓ fiÛÔ Î·È ÛÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ÙÔ˘ Ó¤Ô˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ÎÚ¿ÙÔ˘˜, ˘‹ÚÍ ÌÂÁ¿ÏË Î·È Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ·

Û˘ÁÎÏÔÓÈÛÙÈ΋: «K·Ï‡ÙÂÚ· Ó· ‹ÌÔ˘Ó ¤Ó·˜ EÏÏËÓ·˜ ·Ú¿ ‰È¿‰Ô¯Ô˜ ÂÓfi˜ ıÚfiÓÔ˘», ¤ÁÚ·ÊÂ, Î·È Ù· ÔÈ‹Ì·Ù¿ ÙÔ˘ ·Ë¯Ô‡Ó ÙË Ï·ÙÚ›· ÙÔ˘ ÁÈ· ÔÙȉ‹ÔÙ ۯÂÙ›˙ÂÙ·È Ì ÙËÓ EÏÏ¿‰·.

TËÓ ÚˆÙÂ‡Ô˘Û· Ù˘ B·˘·Ú›·˜, ÙÔ MfiÓ·¯Ô, ÂȯÂÈÚ› Ó· ÙË ÌÂÙ·ÙÚ¤„ÂÈ Û ÌÈ· «Aı‹Ó· Â› ÙÔ˘ ÔÙ·ÌÔ‡ IÛ·ÚÔ˜», Ì ϷÌÚ¿ ÔÈÎÔ‰ÔÌ‹Ì·Ù· ÙˆÓ ·Ú¯·›ˆÓ ÂÏÏËÓÈÎÒÓ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈÎÒÓ Ú˘ıÌÒÓ. ¢ËÌÈÔ˘ÚÁ› ÙÔ «¶·ÓÂÏÏ‹ÓÈÔÓ» ÁÈ· ÙËÓ ÂÚ›ı·Ï„Ë ·È‰ÈÒÓ Ô˘ ÔÚÊ¿Ó„·Ó ÛÙÔÓ ·ÂÏ¢ıÂÚˆÙÈÎfi ·ÁÒÓ·, ÙÔÓ ÔÔ›Ô ÂÓÈÛ¯‡ÂÈ Ì οı ÙÚfiÔ: Ì ÌÈ· ÛÙÚ·ÙȈÙÈ΋ ·ÔÛÙÔÏ‹

14

2 5

Tου ™ ΔŒ§π√À § À¢Õ∫∏ Kαθηγητ Iστορ ας της T χνης Πανεπιστημ ου Aθην ν Διευθυντ Mουσε ου της Π λεως των Aθην ν

H H

K A £ H M E P I N H

B

T P I T H

M A P T I O Y

2 0 0 3

(1826) Ù˘ ÔÔ›·˜ ÂÈÎÂÊ·Ï‹˜ Â›Ó·È Ô Ù·Á̷ٿگ˘ Carl von Heydeck, Ô ÔÔ›Ô˜ Â›Ó·È Î·È ÈηÓfi˜ ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˜, ÂÓÒ ÛÙËÓ ›‰È· ·ÔÛÙÔÏ‹ ·Ó‹ÎÂÈ Î·È Ô ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˜ Karl Krazeisen, Ô˘ ı· ·ÂÈÎÔÓ›ÛÂÈ ÙÔ˘˜ EÏÏËÓ˜ AÁˆÓÈÛÙ¤˜.

IÂÚ‹ ˘fiıÂÛË O B·˘·Úfi˜ ÌÔӿگ˘ ıˆÚ› ÙË Û˘Û¯¤ÙÈÛË Aı‹Ó·˜ – MÔÓ¿¯Ô˘ ÌÈ· ÈÂÚ‹ ˘fiıÂÛË. EÙÛÈ, ÂÓÒ ÙÔ MfiÓ·¯Ô ÎÔÛÌÂ›Ù·È Ì ÂÏÏËÓÔÚÂ‹ ÔÈÎÔ‰ÔÌ‹Ì·Ù· ÔÏ΋˜, Ë ÚˆÙÂ‡Ô˘Û· ÙÔ˘ Ó¤Ô˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ÎÚ¿ÙÔ˘˜, Ë Aı‹Ó·, ÛÙËÓ

ÔÔ›· ‚·ÛÈχÂÈ ÙÒÚ· Ô ÁÈÔ˜ ÙÔ˘ OıˆÓ, ÔÊ›ÏÂÈ Ó· ·Ó·Û˘ÁÎÚÔÙËı› Ì ‚¿ÛË ÙË ÌÂÁ·ÏÂÈÒ‰Ë ·Ú¿‰ÔÛË ÂÓfi˜ ¤Ó‰ÔÍÔ˘ ·ÚÂÏıfiÓÙÔ˜. °È· ÙÔÓ ÛÎÔfi ·˘Ùfi ÂÈÊÔÚÙ›˙ÂÈ ÙÔ˘˜ ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙÔÓ¤˜ ÙÔ˘ Carl von Fischer (Ô˘ Âı·›ÓÂÈ Ôχ ÓˆÚ›˜), Î·È ÙÔÓ ÛÔ˘‰·›Ô ÎÏ·ÛÈÎÈÛÙ‹ ÙÔ˘ ÁÂÚÌ·ÓÈÎÔ‡ NfiÙÔ˘ Leo von Klenze, Ô ÔÔ›Ô˜ ·Ó·Ï·Ì‚¿ÓÂÈ Ù· ‚·ÛÈÏÈο ·Ó¿ÎÙÔÚ· (ÛÙË ÛËÌÂÚÈÓ‹ BÔ˘Ï‹ ÙˆÓ EÏÏ‹ÓˆÓ). K·È ÂÓÒ ÙÔ ›‰ÈÔ ÙÔ MfiÓ·¯Ô ·Ú·ÏÏËÏ›˙ÂÙ·È Ì ÙËÓ È‰ÂÒ‰Ë Aı‹Ó·, Ù›ıÂÙ·È Û ÂÊ·ÚÌÔÁ‹ ÙÔ Ô˘Ì·ÓÈÛÙÈÎfi ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎfi Û‡ÛÙËÌ· ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÛÙ‹ Friedrich Thiersch (£Â›ÚÛÈ-

λ δος» του Π τερ φον Eς

Õ H «Γ. Σαχτο ρη ν κη κατ θ λασσα περ την Σ μον», (λιθογραφ α αριστερ ). Iδιος περ που ο τ τλος και στο ελαιογραφικ σχ διο (π νω). O κ κλος ργων του Eς γινε ευρ τατα γνωστ ς στο ευρωπαϊκ και ελληνικ κοιν μ σω της λιθογραφικ ς τους αναπαραγωγ ς στο M ναχο το 1842. H σκην της κ θε λιθογραφ ας πλαισιων ταν με διευκρινιστικ κε μενο σε τ σσερις γλ σσες.

Ô˘), Ô˘ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ› ÙȘ ÚÔ¸Ôı¤ÛÂȘ ÌÈ·˜ ·ÌÂÛfiÙÂÚ˘ Û¯¤Û˘ ÌÂٷ͇ Ù˘ ‚·˘·ÚÈ΋˜ ÚˆÙÂ‡Ô˘Û·˜ Î·È Ù˘ EÏÏ¿‰·˜. T·˘Ùfi¯ÚÔÓ· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔ‡ÓÙ·È ÔÈ ‚¿ÛÂȘ ÌÂÁ¿ÏˆÓ ·Ú¯·ÈÔÏÔÁÈÎÒÓ Û˘ÏÏÔÁÒÓ. O §Ô˘‰Ô‚›ÎÔ˜, Ì ·ÓıÚÒÔ˘˜ ÙÔ˘, ·ÁÔÚ¿˙ÂÈ ¤ÚÁ· ·Ú¯·›·˜ Ù¤¯Ó˘, ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙ· ÔÔ›· Û˘ÁηٷϤÁÔÓÙ·È Î·È Ù· ÂÚ›ÊËÌ· ·Âو̷ÙÈο ÁÏ˘Ù¿ ÙÔ˘ Ó·Ô‡ Ù˘ AÊ·›·˜ ÛÙËÓ A›ÁÈÓ·, Ô˘ ·Ó·Î¿Ï˘„Â Ë ÏÂÁfiÌÂÓË ¢ÈÂıÓ‹˜ AÔÛÙÔÏ‹ ÙÔ 1810. ™Ù¤ÏÓÂÈ ÙÔÓ ˙ˆÁÚ¿ÊÔ Karl Rottmann ÁÈ· Ó· ·ÂÈÎÔÓ›˙ÂÈ Ù· ÂÏÏËÓÈο ÙÔ›·, Ù· ÔÔ›· ı· ‰È·ÎÔÛÌ‹ÛÔ˘Ó ÙȘ ÙÔÍÔÛÙÔȯ›Â˜

ÙÔ˘ ‚·ÛÈÏÈÎÔ‡ ΋Ô˘, Î·È ÙÔÓ Peter von Hess, Ô ÔÔ›Ô˜ ı· ·ÂÈÎÔÓ›ÛÂÈ ÁÂÁÔÓfiÙ· Û¯ÂÙÈο Ì ÙËÓ ¿ÊÈÍË ÙÔ˘ OıˆÓ· ÛÙËÓ EÏÏ¿‰· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÒÓÙ·˜ ¤Ó· ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ÌÓËÌÂ›Ô ÙÔ˘ ·ÂÏ¢ıÂÚˆÙÈÎÔ‡ AÁÒÓ· Ì ۯÂÙÈΤ˜ ·ÂÈÎÔÓ›ÛÂȘ ÙÔ˘. A˘Ùfi˜ Ô ‚·ÛÈÏÈÎfi˜ ·ÂÛÙ·Ï̤ÓÔ˜ Î·È ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ı· Â›Ó·È ÙÔ ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ ÙÔ˘ ¿ÚıÚÔ˘ ·˘ÙÔ‡.

EӉȷʤÚÔÓ ÁÈ· ÙËÓ ›‰È· ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· O Hess (E˜) ÁÂÓÓ‹ıËΠÙÔ 1792 ÛÙÔ

Düsseldorf. ™ÙÔ MfiÓ·¯Ô ‹Úı Ì ÙËÓ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ¿ ÙÔ˘ ÙÔ 1806. AÚ¯Èο ‹Ù·Ó Ì·ıËÙ‹˜ ÙÔ˘ ¯·ÏÎÔÁÚ¿ÊÔ˘ ·Ù¤Ú· ÙÔ˘ Carl Ernst Cristoph Î·È ‹‰Ë ÛÙ· ‰¤Î· ÙÔ˘ ¯ÚfiÓÈ· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔ‡Û Ô͢Áڷʛ˜ ˙ÒˆÓ ÂÍ·›ÚÂÙ˘ ÛÙ¿ıÌ˘. ™Ù· ‰Âη¤ÍÈ ÙÔ˘ ·Ú¯›˙ÂÈ Î·ÓÔÓÈΤ˜ ÛÔ˘‰¤˜ ÛÙË B·ÛÈÏÈ΋ Aη‰ËÌ›· K·ÏÒÓ T¯ÓÒÓ ÙÔ˘ MÔÓ¿¯Ô˘, fï˜ fi¯È ÁÈ· Ôχ, ·ÊÔ‡ Ô ÎÏ·ÛÈÎÈÛÌfi˜ Ô˘ ηÏÏÈÂÚÁÂ›Ù·È ÛÙÔ ÂÚ›ÊËÌÔ I‰Ú˘Ì·, ÛÙÔ ÔÔ›Ô ·ÚÁfiÙÂÚ· ı· Ì·ıËÙ¤„ÂÈ Î·È ı· ‰È‰¿ÍÂÈ Ô NÈÎfiÏ·Ô˜ °‡˙˘, ‰ÂÓ ·ÓÙ·ÔÎÚ›ÓÂÙ·È ÛÙ· ȉÂÒ‰Ë ÙÔ˘. TÔÓ ÂӉȤÊÂÚ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ Ë ›‰È· Ë

H

K A £ H M E P I N H

B

Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·, ÙËÓ ÔÔ›· ·Ô‰›‰ÂÈ Ì ı·˘Ì·ÛÙ‹ ·ÌÂÛfiÙËÙ· Û ·ÂÈÎÔÓ›ÛÂȘ ÁÂÁÔÓfiÙˆÓ Î·È Î·Ù·ÛÙ¿ÛˆÓ.

IÛÙÔÚÈο ÁÂÁÔÓfiÙ· Û‡Á¯ÚÔÓ·, ·ÏÏ¿ Î·È ËıÔÁڷʛ˜ Â›Ó·È Ù· ı¤Ì·Ù· Ô˘ ÙÔÓ ··Û¯ÔÏÔ‡Ó. ™Ù· 1810 ˙ˆÁÚ·Ê›˙ÂÈ ÌÈ· ÈÙ·ÏÈ΋ Locanda (ÛÎËÓ‹ ηıËÌÂÚÈÓ‹˜ ˙ˆ‹˜ ÌÚÔÛÙ¿ Û ÈÙ·ÏÈ΋ Ù·‚¤ÚÓ·), ÛÙ· 1812 ÌÈ· Û‡ÁÎÚÔ˘ÛË ·Ó¿ÌÂÛ· Û °¿ÏÏÔ˘˜ ΢ÓËÁÔ‡˜ Î·È ÎÔ˙¿ÎÔ˘˜. H Ú·ÏÈÛÙÈÎfiÙËÙ· Ù˘ ΛÓËÛ˘, Ë ÂÌÌÔÓ‹ ÛÙËÓ ÏÂÙÔ̤ÚÂÈ·, ÁÂÓÈÎfiÙÂÚ· Ë «·Ó··Ú¿ÛÙ·ÛË» Ù˘ ˙ˆÓÙ·Ó‹˜ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜ Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ÙÔÓ ÂӉȷʤÚÔ˘Ó È‰È·›ÙÂÚ·. EÙÛÈ ·-

T P I T H

2 5

M A P T I O Y

2 0 0 3

15

H «O P γας ξεσηκ νει τους Eλληνες για την Eλευθερ α», ε ναι ο υπ τιτλος στο ελαιογραφικ προσχ διο (δεξι ), πως επ σης και στο προσχ διο με κ ρβουνο της μη σωζ μενης τοιχογραφ ας (αριστερ ). Tετρ γλωσσος ο υποτιτλισμ ς της διας λιθογραφικ ς παρ στασης (π νω), γ νεται «O P γας εξ πτει τον προς ελευθερ α των Eλλ νων ρωτα».

16

H

K A £ H M E P I N H

B

T P I T H

2 5

M A P T I O Y

2 0 0 3

ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÙ·È ˆ˜ Ô ÈÔ Î·Ù¿ÏÏËÏÔ˜ ÁÈ· «·ÓÙ·ÔÎÚÈÙ‹˜» ÛÙÚ·ÙȈÙÈÎÒÓ Û˘ÁÎÚÔ‡ÛÂˆÓ Î·È Ì ÙËÓ È‰ÈfiÙËÙ· ·˘Ù‹ ·›ÚÓÂÈ Ì¤ÚÔ˜ ÛÙÔÓ fiÏÂÌÔ ÂÓ·ÓÙ›ÔÓ Ù˘ °·ÏÏ›·˜ (1813–1815). AÂÈÎÔÓ›˙ÂÈ Ì¿¯Â˜, ÛÙÚ·Ùfi‰· Î·È ÔÙȉ‹ÔÙ ¿ÏÏÔ Û¯ÂÙÈÎfi Ì ÌÈ· Ú·ÏÈÛÙÈ΋ ¿ÓÙ· ·ÏÏ¿ Î·È ÚÔÌ·ÓÙÈ΋ ‰È¿ıÂÛË. TÔ ÙÔ›Ô ·Ú¯›˙ÂÈ Ó· ÙÔÓ ··Û¯ÔÏ› ·fi ÙË ÛÙÈÁÌ‹ Ô˘ ÂÚÈԉ‡ÂÈ ÛÙ· ‚Ô˘Ó¿, ÂÓÒ Î·È ·˘Ùfi˜, fiˆ˜ ÔÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÈ Û‡Á¯ÚÔÓÔ› ÙÔ˘ ηÏÏÈÙ¤¯Ó˜, ı· ·Ó·˙ËÙ‹ÛÂÈ Î·È ı· ‚ÚÂÈ ÛÙËÓ IÙ·Ï›· (1818) ÙÔ ÙÔ›Ô Î·È ÔÙȉ‹ÔÙ ÙÔ ÁÚ·ÊÈÎfi. Ö˜, ÔÈ ÛÎËÓ¤˜ Ô˘ ÂÓ¤¯Ô˘Ó Î·È Û‡ÁÎÚÔ˘ÛË Â·Ó¤Ú¯ÔÓÙ·È ÔÏÔ¤Ó· ÛÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘: H «M¿¯Ë ·Ó¿ÌÂÛ· Û °¿ÏÏÔ˘˜ ‰Ú·ÁfiÓÔ˘˜ Î·È A˘ÛÙÚÈ·ÎÔ‡˜ Ô˘Û¿ÚÔ˘˜» Â›Ó·È ÂÓ‰ÂÈÎÙÈÎfi ÁÈ· ÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô ·˘Ù‹, ÂÓÒ Ì ¿ÏÏ· Û¯ÂÙÈο ¤ÚÁ· Á›ÓÂÙ·È Â˘Ú‡ÙÂÚ· ÁÓˆÛÙfi˜ ¤ÙÛÈ,

Õ H «O Kολοκοτρ νης συγκεντρ νει στο στρατ πεδο της Λ ρνας τους νικητ ς του Δρ μαλη». H λιθογραφικ απ δοση (λεπτομ ρεια αριστερ ) και η σχεδιαστικ απ δοση (π νω) με μολ βι και κ ρβουνο. O Eς παραμ νει ενν α μ νες στην Eλλ δα και τ λη Σεπτ μβρη 1833 επιστρ φει στο M ναχο. Ως τις αρχ ς του 1839 αφοσι νεται στη σ νθεση των 39 σκην ν του ελληνικο αγ να που θα διακοσμο σαν τις β ρειες στο ς του ανακτορικο κ που. Mε β ση τα ελαιογραφικ προσχ δια σε χαρτ νι και τα προσχ δια με κ ρβουνο σε φυσικ μ γεθος, ο εξειδικευμ νος στην τοιχογραφ α ζωγρ φος Kρ. N λσον θα αναλ βει, μεταξ 184144, την εκτ λεσ τους, εν ενδι μεσα (1842) θα κυκλοφορ σουν και οι λιθογραφ ες.

Ô˘ fiÙ·Ó ÛÙ· 1833 Ô §Ô˘‰Ô‚›ÎÔ˜ Aã ÛÙ¤ÏÓÂÈ ÙÔÓ ÁÈÔ ÙÔ˘ OıˆÓ·, ÁÈ· Ó· Á›ÓÂÈ ‚·ÛÈÏÈ¿˜ ÙˆÓ ·ÂÏ¢ıÂÚˆÌ¤ÓˆÓ EÏÏ‹ÓˆÓ, ÙÔ˘ ÂÌÈÛÙ‡ÂÙ·È ÙËÓ ·ÂÈÎfiÓÈÛË ·fi ÚÒÙÔ ¯¤ÚÈ ÙˆÓ ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂÚˆÓ ÛÙÈÁÌÒÓ. ™ÙËÓ EÏÏ¿‰· ·Ú¤ÌÂÈÓ ÂÓÓ¤· Ì‹Ó˜ (30 I·Ó.-23 OÎÙ.) Î·È ÛÙÔ ‰È¿ÛÙËÌ· ·˘Ùfi ۯ‰›·˙ ٷ ı¤Ì·Ù¿ ÙÔ˘ ÁÈ· Ó· Ù· ÌÂٷʤÚÂÈ ÛÙÔÓ ÌÔ˘Û·Ì¿, ·ÊÔ‡ ı· Â¤ÛÙÚÂÊ ÛÙÔ MfiÓ·¯Ô.

¶ÈÛÙ‹ ·ÂÈÎfiÓÈÛË T· ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂÚ· ¤ÚÁ· Ô˘ ÚԤ΢„·Ó ·fi ·˘Ù‹ ÙËÓ ·ÔÛÙÔÏ‹, Â›Ó·È ‰‡Ô ÌÂÁ¿ÏÔÈ ›Ó·Î˜ ·fi ÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ Ô ¤Ó·˜ (1835) ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ ÙËÓ ¿ÊÈÍË ÙÔ˘ OıˆÓ· ÛÙÔ N·‡ÏÈÔ Î·È Ô ¿ÏÏÔ˜ (1839) ÙËÓ ¿ÊÈÍ‹ ÙÔ˘ ÛÙËÓ Aı‹Ó·. K·È ÔÈ ‰‡Ô ›Ó·Î˜ ‚Ú›ÛÎÔ-

ÓÙ·È Û‹ÌÂÚ· ÛÙË N¤· ¶ÈÓ·ÎÔı‹ÎË ÙÔ˘ MÔÓ¿¯Ô˘ Î·È ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÔÓÙ·È ·fi ÌÈ· ÈÛÙ‹ (ʈÙÔÁÚ·ÊÈ΋) ·ÂÈÎfiÓÈÛË Ô˘ ‰ÂÓ Ù˘ Ï›ÂÈ Ô ÁÓ‹ÛÈÔ˜ ÚÔÌ·ÓÙÈÎfi˜ ·ÏÌfi˜.

OÏ· Â›Ó·È ÍÂοı·Ú·. OÈ ÏÂÙÔ̤ÚÂȘ Û˘Ó·Ú¿˙Ô˘Ó, Ù· ÔÚÙÚ¤Ù· ÙˆÓ B·˘·ÚÒÓ Î·È ÙˆÓ EÏÏ‹ÓˆÓ Â›Ó·È ÈÛÙ¿, Ù· ÎÔÛÙÔ‡ÌÈ·, Ë ·ÚÔ˘Û›· ÙÔ˘ Ï‹ıÔ˘˜, ÔÈ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ˜ (ÛÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛË Ù˘ ¿ÊÈ͢ ÛÙËÓ Aı‹Ó· Ì ÊfiÓÙÔ ÙÔ £ËÛ›Ô) ·Ô‰›‰ÔÓÙ·È Ì ‰È¿ıÂÛË ÙÂÎÌËÚ›ˆÛ˘, ·ÏÏ¿ Î·È ¿ÓÙÔÙ Ì ¤Ó· ·›ÛıËÌ· ÚÔÌ·ÓÙÈÎÔ‡ ȉ·ÏÈÛÌÔ‡.

™·Ú¿ÓÙ· ÛÎËÓ¤˜ ™Ù· 1839 Ô Hess ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ› Ù· ÂÏ·ÈÔÁÚ·ÊÈο ÚÔÛ¯¤‰È· ÁÈ· ÙȘ 40 ÛÎËÓ¤˜ ·fi ÙÔÓ AÁÒÓ· ÙÔ˘ ’21, Ô˘ Ô C.F.

Nilson ÌÂÙ¤ÊÂÚ ÙÔ 1841-44 Ì ÙËÓ Ù¯ÓÈ΋ Ù˘ ÂÁη˘ÛÙÈ΋˜ ÛÙÔ˘˜ ÙÔ›¯Ô˘˜ ÙˆÓ ÎÈÔÓÔÛÙÔȯÈÒÓ Ô˘ ÔÚ›˙Ô˘Ó ÙÔ˘˜ ΋Ô˘˜ ÙÔ˘ ‚·ÛÈÏÈÎÔ‡ ·Ó·ÎÙfiÚÔ˘ ÛÙÔ MfiÓ·¯Ô. EÙÛÈ, Â·ÏËı‡ÂÙ·È ÁÈ· Ì›· ÊÔÚ¿ ·ÎfiÌ· Ë Ï·ÙÚ›· ÙÔ˘ §Ô˘‰Ô‚›ÎÔ˘ Aã ÙfiÛÔ ÁÈ· ÙËÓ ·Ú¯·›· fiÛÔ Î·È ÁÈ· ÙË ÓÂfiÙÂÚË EÏÏ¿‰·. O ·ÂÏ¢ıÂÚˆÙÈÎfi˜ AÁÒÓ·˜ ÙˆÓ EÏÏ‹ÓˆÓ, Ù· ηÙÔÚıÒÌ·Ù¿ ÙÔ˘˜ Û˘ÁÎÚ›ÓÔÓÙ·Ó Ì ÙÔ˘˜ ·ÁÒÓ˜ ÙˆÓ ·Ú¯·›ˆÓ EÏÏ‹ÓˆÓ ÂÓ·ÓÙ›ÔÓ ÙˆÓ ¶ÂÚÛÒÓ: Ì ÙÔ˘˜ ·ÁÒÓ˜ ÌÂٷ͇ AÓ·ÙÔÏ‹˜ Î·È ¢‡Û˘. EÙÛÈ ¤¯Ô˘ÌÂ Î·È ÌÈ· ÂÈϤÔÓ ·fi‰ÂÈÍË ÊÈÏÂÏÏËÓÈÛÌÔ‡ ÙÔ˘ ‚·ÛÈÏÈ¿ §Ô˘‰Ô‚›ÎÔ˘, fiÙ·Ó ÛÙÔ˘˜ ÂÛˆÙÂÚÈÎÔ‡˜ ÙÔ›¯Ô˘˜ ÙˆÓ ¶ÚÔ˘Ï·›ˆÓ Ù˘ ÂÚ›ÊËÌ˘ Königsplatz (‚·ÛÈÏÈ΋˜ Ï·Ù›·˜), Ô˘ ÔÚ›˙ÂÙ·È ·fi ÔÈÎÔ‰ÔÌ‹Ì·Ù· ÂÏÏËÓÔÚÂ‹, ·Ó·ÁÚ¿ÊÔÓÙ·È Ù· ÔÓfiÌ·Ù· ÙˆÓ HÚÒˆÓ ÙÔ˘ AÁÒÓ· Ì ¯Ú˘-

H

K A £ H M E P I N H

B

H ÂÈÎÔÓÔÁÚ¿ÊËÛË ÙÔ˘ Ù‡¯Ô˘˜ ÚÔ¤Ú¯ÂÙ·È ·fi: ·) «Aı‹Ó· - MfiÓ·¯Ô. T¤¯ÓË Î·È ÔÏÈÙÈÛÌfi˜ ÛÙË Ó¤· EÏÏ¿‰·», ÂÈÌ. M·ÚÈϤӷ Z. K·ÛÈÌ¿ÙË, ÂΉ. EıÓÈ΋ ¶ÈÓ·ÎÔı‹ÎË, 2000. ‚) «H ÂÈÎÔÓÔÁÚ¿ÊËÛË ÙÔ˘ MÂÁ¿ÚÔ˘ Ù˘ BÔ˘Ï‹˜», ÙÔ˘ MÈÏÙÈ¿‰Ë ¶··ÓÈÎÔÏ¿Ô˘, ÂΉ. BÔ˘Ï‹ ÙˆÓ EÏÏ‹ÓˆÓ, 1998. Á) «EÈÎÔÓÔÁÚ·Ê›· ÙÔ˘ ’21», ΛÌÂÓÔ I. MÂÏÂÙfiÔ˘ÏÔ˘, ÂΉ. °Ú·ÊÈη› T¤¯Ó·È AÛÈÒÙË, 1971. ‰) K·ÚÏ KÚ·ÙÛ¿È˙ÂÓ «¶ÚÔÛˆÔÁڷʛ˜ EÏÏ‹ÓˆÓ Î·È ºÈÏÂÏÏ‹ÓˆÓ AÁˆÓÈÛÙÒÓ», ÚÔÏÂÁfiÌÂÓ· ¶. ¶Ú‚ÂÏ¿ÎË, ÂΉ. MÔÚʈÙÈÎfi I‰Ú˘Ì· EıÓÈ΋˜ TÚ·¤˙˘, 1996.

T P I T H

2 5

M A P T I O Y

2 0 0 3

17

H Ã «O Aναγνωσταρ ς νικ τους Tο ρκους περ το Bαλτ τσι». H δια σκην σε δ ο εκδοχ ς: η μ α σε λιθογραφ α (π νω), η λλη σε ελαιογραφ α (δεξι ). Στις 39 παραστ σεις που φιλοτ χνησε ο Eς για τη διακ σμηση του ανακτορικο μεγ ρου, πρ σθεσε μια ακ μη εικ να στην οπο α παρουσι ζει μια αρχα α σαρκοφ γο ως σ μβολο του νδοξου ελληνικο παρελθ ντος και η οπο α χρησιμοποι θηκε ως εξ φυλλο στις λιθογραφικ ς αναπαραγωγ ς των σκην ν.

18

H

K A £ H M E P I N H

Û¿ ÁÚ¿ÌÌ·Ù·. A˘ÙÔ‡˜ ÙÔ˘˜ Hڈ˜ Î·È Ù· ·Ó‰Ú·Á·ı‹Ì·Ù¿ ÙÔ˘˜ ‰È·ÈˆÓ›˙ÂÈ ÛÙȘ ÊËÌÈṲ̂Ó˜ ÂÈÎfiÓ˜ ÙÔ˘ Ô Peter von Hess.

K·Ù¿ ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· Ù˘ ·Ú·ÌÔÓ‹˜ ÙÔ˘ ÛÙËÓ EÏÏ¿‰· ›¯Â οÓÂÈ Ù· ÔÚÙÚ¤Ù· ÔÏÏÒÓ ÔÏÈÙÈÎÒÓ Î·È ÛÙÚ·ÙȈÙÈÎÒÓ, ÙÔÈÔÁڷʛ˜ Î·È ÌÂϤÙ˜ ÂÓ‰˘Ì·ÛÈÒÓ. TȘ «ÈÛÙÔڛ˜» Ô˘ ·ÂÈÎÔÓ›˙ÂÈ, ÙȘ ·›ÚÓÂÈ ·fi ÙÔ ‰›ÙÔÌÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ Thomas Gordon, «History of the Greek Revolution», §ÔÓ‰›ÓÔ 1932, Ô˘ ÌÂÙ·ÊÚ¿ÛÙËΠÛÙ· ÁÂÚÌ·ÓÈο ÙÔ 1840 ÛÙË §ÂÈ„›·.

T· ı¤Ì·Ù· Ô˘ ··Û¯ÔÏÔ‡Ó ÙÔÓ Hess ÂÈÎÂÓÙÚÒÓÔÓÙ·È Î˘Ú›ˆ˜ ÛÙ· ¯ÚfiÓÈ· 1821 Î·È 1822, fiÙ·Ó Ô AÁÒÓ·˜ ‚ÚÈÛÎfiÙ·Ó ÛÙÔ ·ÔÎÔڇʈ̿ ÙÔ˘.

MfiÓÔ Ï›Á˜ ÛÎËÓ¤˜ ÚÔ¤Ú¯ÔÓÙ·È ·fi Ù· ¯ÚfiÓÈ· Ô˘ ·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Ó. OÈ ÙÚÂȘ ·Ú·ÛÙ¿ÛÂȘ Ì ÙȘ Ôԛ˜ ÔÏÔÎÏËÚÒ-

B

T P I T H

2 5

M A P T I O Y

2 0 0 3

ÓÂÙ·È Ë ÛÂÈÚ¿, Ú·ÁÌ·Ù‡ÔÓÙ·È ÙËÓ ÂÎÏÔÁ‹ ÙÔ˘ OıˆÓ· ˆ˜ ‚·ÛÈÏÈ¿ ÙˆÓ ·ÂÏ¢ıÂÚˆÌ¤ÓˆÓ EÏÏ‹ÓˆÓ.

OÈ ÙÔȯÔÁڷʛ˜ ÛÙȘ ÎÈÔÓÔÛÙÔȯ›Â˜ ÙˆÓ ‚·ÛÈÏÈÎÒÓ Î‹ˆÓ ηٷÛÙÚ¿ÊËÎ·Ó ÔÏÔÎÏËÚˆÙÈο ÛÙÔÓ Bã ¶·ÁÎfiÛÌÈÔ ¶fiÏÂÌÔ. EÌÂÈÓ·Ó fï˜ Ù· «¯Ó¿ÚÈ·», ‰ËÏ·‰‹ Ù· ÚˆÙ·Ú¯Èο Û¯¤‰È· ÁÈ· ÙȘ ÙÔȯÔÁڷʛ˜ ÛÂ Ê˘ÛÈÎfi ̤ÁÂıÔ˜.

¶ÚÒÙË Û˘ÛÙËÌ·ÙÈ΋ ··ı·Ó¿ÙÈÛË T· ¤ÚÁ· ·˘Ù¿ ÙÔ˘ Peter von Hess ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ÙËÓ ÚÒÙË Û˘ÛÙËÌ·ÙÈ΋ ÛÂÈÚ¿ ··ı·Ó¿ÙÈÛ˘ ÙÔ˘ ·ÂÏ¢ıÂÚˆÙÈÎÔ‡ ·ÁÒÓ· ÙˆÓ EÏÏ‹ÓˆÓ. H ηÏÏÈÙ¯ÓÈ΋ ÙÔ˘˜ ·Í›· Û˘Ó‰˘¿˙ÂÙ·È Ì ÙËÓ ÚÔÛ¿ıÂÈ· ÙÂÎÌËÚ›ˆÛ˘ ηÈ

O ÂÈÎÔÓÔÁÚ·ÊÈÎfi˜ ·ÎÏÔ˜ ÙÔ˘ ¶¤ÙÂÚ ÊÔÓ E˜ Û ٛÙÏÔ˘˜ 1. «O P‹Á·˜ ÍÂÛËÎÒÓÂÈ ÙÔ˘˜ EÏÏËÓ˜ ÁÈ· ÙËÓ ÂÏ¢ıÂÚ›·» 2. «O AϤͷӉÚÔ˜ Y„ËÏ¿ÓÙ˘ ȉڇÂÈ ÙË ºÈÏÈ΋ EÙ·ÈÚ›·» 3. «O ¶·Ï·ÈÒÓ ¶·ÙÚÒÓ °ÂÚÌ·Ófi˜ ÔÚıÒÓÂÈ ÙÔ Ï¿‚·ÚÔ Ù˘ Â·Ó¿ÛÙ·Û˘» 4. «O ¢È¿ÎÔ˜ Ô‰ËÁ› ÙÔ˘˜ ¢ÂÚ‚ÂÓÔ¯ˆÚ›Ù˜ ÛÙÔÓ ·ÁÒÓ·» 5. «O ··Á¯ˆÓÈÛÌfi˜ ÙÔ˘ ¶·ÙÚÈ¿Ú¯Ë °ÚËÁÔÚ›Ô˘ ÛÙËÓ KˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË» 6. «O A. OÈÎÔÓfiÌÔ˘ ÎËÚ‡ÛÛÂÈ ÙËÓ Â·Ó¿ÛÙ·ÛË ÛÙËÓ Y‰Ú·» 7. «O ¶. M·˘ÚÔÌȯ¿Ï˘ ÍÂÛËÎÒÓÂÈ ÙË MÂÛÛËÓ›·» 8. «H MÔ˘ÌÔ˘Ï›Ó· ·ÔÎÏ›ÂÈ ÙÔ N·‡ÏÈÔ» 9. «O AÓ·ÁÓˆÛÙ·Ú¿˜ ÓÈο ÙÔ˘˜ TÔ‡ÚÎÔ˘˜ ÛÙÔ B·ÏÙ¤ÙÛÈ» 10. «O I. TÔÌ¿˙˘ ˘ÚÔÏ› ¤Ó· ÙÔ˘ÚÎÈÎfi ÏÔ›Ô Ù˘ ÁÚ·ÌÌ‹˜» 11. «H ÛÊ·Á‹ ÙˆÓ 400 IÂÚÔÏÔ¯ÈÙÒÓ ÛÙÔ ¢Ú·Á·ÙÛ¿ÓÈ» 12. «O MÂÙ·Í¿˜ ÓÈο ÙÔ˘˜ TÔ‡ÚÎÔ˘˜ ÛÙ· §¿Ï·» 13. «O Aı·Ó¿ÛÈÔ˜ ·fi Ù· AÁÚ·ÊÈ· ·Ì‡ÓÂÙ·È ÛÙÔÓ ¶ÚÔ‡ıÔ» 14. «O K·Ù·ÎÔ˘˙ËÓfi˜ ηٷϷ̂¿ÓÂÈ ÙË MÔÓÂÌ‚·ÛÈ¿».

15. «H ηٿÏË„Ë Ù˘ N·˘¿ÎÙÔ˘ Î·È Ë ÌÂÁ·Ïfi„˘¯Ë Âȯ›ÚËÛË ÙˆÓ Ê˘Ï·ÎÈṲ̂ӈӻ.

16. «O °ÂˆÚÁ¿Î˘ Ì ٤ÛÛÂÚȘ Û˘ÓÙÚfiÊÔ˘˜ ·Ó·ÙÈÓ¿˙ÂÈ ÙÔ ÌÔÓ·ÛÙ‹ÚÈ ÙÔ˘ ™¤ÎÔ˘».

17. «O O‰˘ÛÛ¤·˜ Î·È Ô °ÎÔ‡Ú·˜ ÓÈÎÔ‡Ó ÙÔ˘˜ TÔ‡ÚÎÔ˘˜ ÛÙË ºÔÓÙ¿Ó·».

18. «O KÂÊ¿Ï·˜ ÛËÎÒÓÂÈ ÙË ÛËÌ·›· Ù˘ ÂÏ¢ıÂÚ›·˜ ÛÙ· Ù›¯Ë Ù˘ TÚÈÔÏÈÙÛ¿˜».

19. «O Aı·Ó¿ÛÈÔ˜ K·Ó·Î¿Ú˘ ηٷϷ̂¿ÓÂÈ ÙËÓ ¶¿ÙÚ·».

20. «O M·˘ÚÔÎÔÚ‰¿ÙÔ˜ ˘ÂÚ·Û›˙ÂÙ·È Ì ÂÈÙ˘¯›· ÙËÓ fiÏË ÙÔ˘ MÂÛÔÏÔÁÁ›Ô˘».

21. «O ¶·ÓÔ˘ÚÈ¿˜ ηٷÎÙ¿ ÙËÓ AÎÚÔÎfiÚÈÓıÔ».

22. «O K. K·Ó¿Ú˘ ˘ÚÔÏ› ÙÚ›· ÙÔ˘ÚÎÈο ÏÔ›· Ù˘ ÁÚ·ÌÌ‹˜ ÛÙÔÓ TÛÂṲ̂».

23. «O KÔÏÈfiÔ˘ÏÔ˜ ¶Ï·Ô‡Ù·˜ ·Ì‡ÓÂÙ·È ÛÙ· ¢ÂÚ‚ÂÓ¿ÎÈ· Î·È ÛÙÔÓ IÛıÌfi».

24. «O ¢ËÌ. Y„ËÏ¿ÓÙ˘ ˘ÂÚ·Û›˙ÂÙ·È ÙËÓ fiÏË ÙÔ˘ AÚÁÔ˘˜».

25. «O KÔÏÔÎÔÙÚÒÓ˘ Û˘ÁÎÂÓÙÚÒÓÂÈ ÛÙÔ ÛÙÚ·ÙfiÂ‰Ô Ù˘ §¤ÚÓ·˜ ÙÔ˘˜ ÓÈÎËÙ¤˜ ÙÔ˘ ¢Ú¿Ì·ÏË».

26. «O NÈÎËÙ·Ú¿˜ ÓÈο ÙÔ ÈÈÎfi ÙÔ˘ ¢Ú¿Ì·ÏË ÛÙ· ¢ÂÚ‚ÂÓ¿ÎÈ·».

27. «O ı¿Ó·ÙÔ˜ ÙÔ˘ KˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˘ ¶ÂÙÌÂ˙¿».

28. «O ™Ù¿ÈÎÔ˜ ™Ù·˚ÎfiÔ˘ÏÔ˜ ·ÈÊÓȉȿ˙ÂÈ ÙÔ ¶·Ï·Ì›‰È».

29. «O §fiÓÙÔ˜ ηٷÙÚÔÒÓÂÈ 3.000 TÔ‡ÚÎÔ˘˜ ÛÙË BÔÛÙ›ÙÛ· Ì fiÏÔ ÙËÓ ›ӷ» 30. «O M¿ÚÎÔ˜ MfiÙÛ·Ú˘ ¤ÊÙÂÈ ¤Ó‰ÔÍ· ÛÙÔ K·ÚÂÓ‹ÛÈ» 31. «O °ÎÔ‡Ú·˜ ÓÈο ÛÙÔÓ M·Ú·ıÒÓ·» 32. «H Ó›ÎË ÙÔ˘ ™·¯ÙÔ‡ÚË ÛÙË ™¿ÌÔ» 33. «O A. MÈ·Ô‡Ï˘ ÓÈο ÙÔÓ ÙÔ˘ÚÎÈÎfi ÛÙfiÏÔ ÛÙËÓ Kˆ» 34. «O M·˘ÚÔÌȯ¿Ï˘ Ì ÙÔ˘˜ M·ÓÈ¿Ù˜ ÓÈÎËÊfiÚÔ˜ ÛÙË B¤ÚÁ·» 35. «O K·Ú·˚Ûο΢ ¯Ù˘¿ ÙÔ˘˜ TÔ‡ÚÎÔ˘˜ ÛÙËÓ AÚ¿¯Ô‚·» 36. «O M·ÎÚ˘ÁÈ¿ÓÓ˘ ·Ì‡ÓÂÙ·È ÛÙÔÓ ¶ÂÈÚ·È¿» 37. «O KˆÏ¤ÙÙ˘ ÎÔÈÓÔÔÈ› ÙËÓ ÂÎÏÔÁ‹ ÙÔ˘ ‚·ÛÈϤˆ˜ OıˆÓ·» 38. «T· ̤ÏË Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ·ÓÙÈÚÔÛˆ›·˜ ˘ÔÎÏ›ÓÔÓÙ·È ÌÚÔÛÙ¿ ÛÙÔÓ ‚·ÛÈϤ· ÙÔ˘˜» 39. «O ‚·ÛÈÏÈ¿˜ OıˆÓ·˜ Aã Ù˘ EÏÏ¿‰·˜ ÊÙ¿ÓÂÈ ÛÙÔ N·‡ÏÈÔ»

Õ H «O Kαραϊσκ κης νικητ ς στην Aρ χωβα». Tο διο θ μα σε ελαιογραφικ απ δοση (αριστερ ), σε χαρτ νι και σε λιθογραφ α (λεπτομ ρεια π νω). Παρ τα αρνητικ αισθ ματα που φησε η οθωνικ παρουσ α στην Eλλ δα, η σειρ ργων του Eς ε ναι μ χρι σ μερα η πληρ στερη και η πιο εκτεταμ νη εικονογραφικ σ νθεση π νω στην Eλληνικ Eπαν σταση. Παραμ νει δηλαδ να απ τα σημαντικ μνημε α του φιλελληνικο κιν ματος.

H

K A £ H M E P I N H

B

T P I T H

2 5

M A P T I O Y

2 0 0 3

19

H Λεπτομ ρεια (κεντρικ θ μα) απ το ργο του Π τερ φον Eς «H φιξη του βασιλι Oθωνα στο Nα πλιο στις 6 Φεβρουαρ ου 1833» (ελαιογραφ α, M ναχο, N α Πινακοθ κη). Kατ’ επιταγ ν του Bαυαρο βασιλι Λουδοβ κου ο Eς αν λαβε να απεικον σει την επ σημη, εορταστικο χαρακτ ρα, φιξη του Oθωνα στην Eλλ δα. Eκτ ς της σκην ς στο Nα πλιο, ο Eς φιλοτ χνησε και μια δε τερη: την υποδοχ του Oθωνα στην Aθ να. Eπιθυμ α του Λουδοβ κου ταν στις δ ο αυτ ς πολυπρ σωπες συνθ σεις να αποτυπωθο ν πιστ τα σημα νοντα πρ σωπα και οι ιδια τερες ελληνικ ς ενδυμασ ες. Mε κ ποια προσοχ στον π νακα, ε κολα αναγνωρ ζονται πρ σωπα της οθωνικ ς ακολουθ ας και Eλλ νων που προπορε ονται στην πομπ , πως β βαια και η π λη του Nαυπλ ου.

H «Kαθιστ ς Eλληνας με τσιμπο κι», ακουαρ λα του Eς, 1833 (M ναχο, Kρατικ Συλλογ Σχεδ ων). Kατ την εννε μηνη παραμον του στην Eλλ δα ο Eς ε χε την ευκαιρ α να ταξιδ ψει (Aθ να, Eλευσ να, νησι του Σαρωνικο και των Kυκλ δων), συγκεντρ νοντας σχ δια προσ πων και ενδυμασι ν. Eτσι, εκτ ς των κορυφα ων γεγον των και των φυσιογνωμικ ν χαρακτηριστικ ν επιφαν ν προσ πων, δι σωσε στο ργο του και την ιδια τερη ενδυματολογ α της εποχ ς.

20

H

K A £ H M E P I N H

B

T P I T H

2 5

M A P T I O Y

2 0 0 3

ÙËÓ ÚÔÒıËÛË Ù˘ Û‡ÓıÂÛ˘ ÛÙÔ ÚÒÙÔ ÂÈÎÔÓÈÛÙÈÎfi Â›‰Ô. TÔ ËÚˆÈÎfi ÛÙÔÈ¯Â›Ô ˘Ôı¿ÏÂÙ·È È‰È·›ÙÂÚ· Î·È ÔÈ ÎÈÓ‹ÛÂȘ, ÔÈ ı¤ÛÂȘ Î·È ÔÈ ÛÙ¿ÛÂȘ ÙˆÓ ÌÔÚÊÒÓ ÂÓ¤¯Ô˘Ó ¿ıÔ˜ Î·È ·ÔÊ·ÛÈÛÙÈÎfiÙËÙ·. OÈ Û˘Óı¤ÛÂȘ Â›Ó·È ÂӉȷʤÚÔ˘Û˜, ·ÏÏ¿ ÚÔ¿ÓÙˆÓ ÂÓ‰ÂÈÎÙÈΤ˜.

H‰Ë, ÙÔ 1820 ΢ÎÏÔÊfiÚËÛ·Ó ÛÙÔ MfiÓ·¯Ô ÔÈ ÚÒÙ˜ ÏÈıÔÁڷʛ˜ Ù˘ ÛÂÈÚ¿˜ ·˘Ù‹˜, ·fi ÙÔÓ Heinrich Kohler, Ô˘ Ì ·˘ÙfiÓ ÙÔÓ ÙÚfiÔ ¤ÁÈÓ Ï·Ù‡ÙÂÚ· ÁÓˆÛÙ‹. O £Âfi‰ˆÚÔ˜ BÚ˘˙¿Î˘, Ô «ÂıÓÈÎfi˜ ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˜», ı· ·ÓÙÏ‹ÛÂÈ ÔÏÏ¿ ÛÙÔȯ›· ·fi Ù· ¤ÚÁ· ·˘Ù¿ ÙÔ˘ Hess, Ô˘ ̤¯ÚÈ Û‹ÌÂÚ· ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ÌÈ· ·Ú·Î·Ù·ı‹ÎË ·Ó·ÊÔÚÒÓ Ù˘ ı¤ÏËÛ˘ ÁÈ· ÂÏ¢ıÂÚ›· Î·È ·ÓÂÍ·ÚÙËÛ›· ÙˆÓ Ï·ÒÓ.

™ËÌ›ˆÛË ÙˆÓ «EÙ¿ HÌÂÚÒÓ»: §ÂÙÔÌÂÚ‹˜ ·Ó·ÊÔÚ¿ ÁÈ· ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ¶¤ÙÂÚ ÊÔÓ E˜ Á›ÓÂÙ·È ÛÙÔÓ ÔÏ˘Û¤ÏÈ‰Ô ÙfiÌÔ «Aı‹Ó· - MfiÓ·¯Ô. T¤¯ÓË Î·È ¶ÔÏÈÙÈÛÌfi˜ ÛÙË Ó¤· EÏÏ¿‰·», Ô ÔÔ›Ô˜ Û˘Ófi‰Â˘Â ÔÌfiÙÈÙÏË ¤ÎıÂÛË ·Ú¯Èο ÛÙÔ MfiÓ·¯Ô (EıÓÈÎfi MÔ˘ÛÂ›Ô B·˘·Ú›·˜, 9 NÔÂÌ. 99–13 ºÂ‚Ú. 2000) Î·È ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· ÛÙËÓ Aı‹Ó· (EıÓÈ΋ ¶ÈÓ·ÎÔı‹ÎË 5 M·˝Ô˘ - 3 IÔ˘Ï›Ô˘ 2000). E›Û˘, ÙË ÏÈıÔÁÚ·ÊÈ΋ ÛÂÈÚ¿ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ ÙÔ HÌÂÚÔÏfiÁÈÔ 1999 ÙˆÓ EΉfiÛÂˆÓ A¢AM ̠ΛÌÂÓÔ Ù˘ IÛÙÔÚÈÎÔ‡ T¤¯Ó˘ N¤ÏÏ˘ MÈÛÈÚÏ‹. Afi ÙȘ ‰‡Ô ÂΉfiÛÂȘ Â›Ó·È Î·È Ë ÂÈÎÔÓÔÁÚ¿ÊËÛË ÙÔ˘ ¿ÚıÚÔ˘.

H Kαρλ φον X ιντεκ. «Στρατ πεδο Φιλελλ νων κατ τον Aπελευθερωτικ Aγ να» (ελαιογραφ α, Kρατικ A θουσα T χνης, Kαρλσρο η). O Θε δωρος Bρυζ κης, ο πρ τος Eλληνας που εγγρ φεται (1844) στην Aκαδημ α Kαλ ν Tεχν ν του Mον χου, επηρε στηκε μεσα απ τον X ιντεκ. Eχοντας ως πρ τυπο το συγκεκριμ νο ργο φιλοτ χνησε (1855) τον πρ το στη νεοελληνικ ζωγραφικ ιστορικ π νακα: «Tο εν Πειραιε ευρισκ μενο στρατ πεδο του Kαραϊσκ κη το τος 1827». Πρ κειται για ανασ νθεση «παραλλαγ » του προτ που, αλλ και φ ρος τιμ ς στον X ιντεκ.

H περ πτωση του στρατιωτικο ∏ ζωγρ φου X ιντεκ

Tου M π§ΔπÕ¢∏ ¶ ∞¶∞¡π∫√§Õ√À

Kαθηγητ Iστορ ας της T χνης στη Φιλοσοφικ Σχολ του AΠΘ

∂§§HNIKH ∂·Ó¿ÛÙ·ÛË ‚Ú¤ıËΠ·Ó·fiÊ¢ÎÙ· ÛÙÔ Â›ÎÂÓÙÚÔ Ù˘ ·Ú¯·ÈÔÏÔÙÚ›·˜ ÙˆÓ Í¤ÓˆÓ Î·È Ù˘ ÂÓÂÚÁÔ‡ Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹˜ ÙÔ˘˜ ÛÙ· ÊÈÏÂÏÏËÓÈο ÎÔÌÈٿٷ Ì ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· ÙË ÛÙÚ·ÙȈÙÈ΋ Î·È ÔÏÈÙÈ΋ ÛÙ‹ÚÈÍ‹ Ù˘, ÎfiÓÙÚ· ÚÔ˜ ÙȘ ÂÈÙ·Á¤˜ Ù˘ πÂÚ¿˜ ™˘ÌÌ·¯›·˜ Î·È ÙˆÓ ÂÙ·›ÚˆÓ Ù˘. ªÂÌÔӈ̤ÓÔÈ Ôϛ٘ ÂÓÙ¿ÛÛÔÓÙ·È Û ÂÎÛÙÚ·Ù¢ÙÈο ÛÒÌ·Ù· Î·È Ù·ÍÈ‰Â‡Ô˘Ó ÛÙÔÓ ¡fiÙÔ, ÚÔ˜ ÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·, Û ÌÈ· ¯ÒÚ· Ô˘ ÛÙË Ê·ÓÙ·Û›· ÙÔ˘˜ Ê¿ÓÙ·˙ ̷ÎÚÈÓ‹, Â͈ÙÈ΋ Î·È ·fiÌ·ÎÚË. À‹Ú¯·Ó ¿Ï-

H

K A £ H M E P I N H

B

T P I T H

2 5

M A P T I O Y

2 0 0 3

21

M ηÏÏÈÙ¯ÓÈΤ˜ ·ÓËÛ˘¯›Â˜

à O Kαρλ φον X ιντεκ (λιθογραφικ πορτρ το του Eς) υπηρ τησε τον Aγ να ως στρατιωτικ ς σ μβουλος (182629) και επαν λθε ως μ λος της Aντιβασιλε ας (1833-35) για την αναδιοργ νωση του στρατο ξηρ ς.

Oμως, εκτ ς απ επαγγελματ ας στρατιωτικ ς, ο X ιντεκ υπ ρξε και ερασιτ χνης ζωγρ φος.

√ ∂˚‰ÂÎ Â›Ó·È ÌÈ· ÂӉȷʤÚÔ˘Û· Î·È Í¯ˆÚÈÛÙ‹ ÂÚ›ÙˆÛË. √È ∂ÏÏËÓ˜ ÈÛÙÔÚÈÎÔ› ÙÔÓ ÎÚ›ÓÔ˘Ó ˆ˜ ¤ÌÂÈÚÔ ·ÍȈ̷ÙÈÎfi, ÁÓÒÛÙË Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜ Î·È ˆ˜ ¿ÓıÚˆÔ Ô˘ ‰ÂÓ ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÛ ȉȷ›ÙÂÚ· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· √ ∂˚‰ÂÎ ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ÌfiÓÔ ¤Ó· ÛÙÚ·ÙȈÙÈÎfi Î·È ÔÏÈÙÈÎfi ÚfiÛˆÔ. À‹ÚÍ ¤Ó·˜ ¢·›ÛıËÙÔ˜ ¿ÓıÚˆÔ˜ Ì ηÏÏÈÙ¯ÓÈΤ˜ ·ÓËÛ˘¯›Â˜ Î·È Ë ˙ˆÁÚ·ÊÈ΋ ÙÔ˘ ‹Ù·Ó Ë ·Á·Ë̤ÓË ÙÔ˘ ·Û¯ÔÏ›·. √ μ·˘·Úfi˜ ÛÙÚ·ÙËÁfi˜ Ù·Í›‰Â„ Ôχ ˆ˜ ̤ÏÔ˜ ÂÎÛÙÚ·Ù¢ÙÈÎÒÓ ÛˆÌ¿ÙˆÓ, ·fi ÙËÓ πÛ·Ó›· ̤¯ÚÈ ÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·, ηٷı¤ÙÔÓÙ·˜ Î·È ÂÈηÛÙÈο ÙȘ ÂÓÙ˘ÒÛÂȘ ÙÔ˘. ™ÙË ¯ÒÚ· Ì·˜ ¤Ï·‚ ̤ÚÔ˜ Û ÔÏϤ˜ Ì¿¯Â˜ Î·È ‰È·ÎÚ›ıËÎÂ, fiˆ˜ ‰È·ÎÚ›ıËÎÂ Î·È ÛÙË ˙ˆÁÚ·ÊÈ΋, ·Ó Î·È Ô ›‰ÈÔ˜ ϤÂÈ ÛÙÔ ÁÓˆÛÙfi ∏ÌÂÚÔÏfiÁÈfi ÙÔ˘ (∏ ‚·˘·ÚÈ΋ ÊÈÏÂÏÏËÓÈ΋ ·ÔÛÙÔÏ‹ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· 1826-1829) fiÙÈ «ÛÙË ¯ÒÚ· ·˘Ù‹ ‰ÂÓ ‹Á· ÁÈ· Ó· ˙ˆÁڷʛۈ, ·ÏÏ¿ ÁÈ· Ó· ‚ÔËı‹Ûˆ Ó· È‰Ú˘ı› ¤Ó· Ó¤Ô ÎÚ¿ÙÔ˜».Δ· ı¤Ì·Ù· Ô˘ ˙ˆÁÚ¿ÊÈÛ ·fi ÙËÓ ·Ú·ÌÔÓ‹ ÙÔ˘ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· (Û¯¤‰È· Î·È Ï¿‰È·) Â›Ó·È ·ÚÎÂÙ¿, ¿Óˆ ·fi Û·Ú¿ÓÙ· Î·È ÂÚÈÁÚ¿ÊÔ˘Ó ‰È¿ÊÔÚ· ÂÂÈÛfi‰È· Ù˘ ηıËÌÂÚÈÓ‹˜ ˙ˆ‹˜, ÔÏÂÌÈΤ˜ ÛÎËÓ¤˜, ·Ú¯·ÈÔÏÔÁÈÎÔ‡˜ ¯ÒÚÔ˘˜, ·ÓıÚÒÈÓÔ˘˜ Ù‡Ô˘˜, ÂÓÒ ÔÚÈṲ̂ӷ Â›Ó·È ÙÔÈÔÁڷʛ˜. OÏ· Ù· ¤ÚÁ· ÙÔ˘ ÿÈÓÙÂÎ ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È ÛÙÔ ∫Ú·ÙÈÎfi ªÔ˘ÛÂ›Ô §¤ÓÌ·¯·Ô˘˜ ÛÙÔ ªfiÓ·¯Ô Î·È ÙÔ ÚÔÛˆÈÎfi ÙÔ˘ ·Ú¯Â›Ô (΢ڛˆ˜ ÂÈÛÙÔϤ˜ Î·È ÛÂÏ›‰Â˜ ÙÔ˘ ËÌÂÚÔÏÔÁ›Ô˘ ÙÔ˘) ÛÙËÓ ∫Ú·ÙÈ΋ μÈ‚ÏÈÔı‹ÎË, ÛÙËÓ ›‰È· fiÏË.

ψÛÙÂ Î·È ÔÈ Ô·‰Ô› ÙÔ˘ ÚÔÌ·ÓÙÈÛÌÔ‡, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ·fi ÌÈ· Û·Ê‹ ·ÓÙ›‰Ú·ÛË ÚÔ˜ ÙËÓ ·ÛÙÈ΋ ‰ÔÌ‹ Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ ÙÔ˘˜ η٤Ê¢Á·Ó ÛÙÔÓ ÎfiÛÌÔ Ù˘ ∞Ó·ÙÔÏ‹˜ Û ·Ó·˙‹ÙËÛË «ÙÔ˘ Ì·ÎÚÈÓÔ‡, ÙÔ˘ Â͈ÙÈÎÔ‡, ÙÔ˘ ÁÚ·ÊÈÎÔ‡ Î·È ÙÔ˘ ¿ÁÓˆÛÙÔ˘». ∂›Ó·È Ë ÂÚ›Ô‰Ô˜ ÙÔ˘ ÔÚÈÂÓÙ·ÏÈÛÌÔ‡ Ô˘ ÂËÚ¿˙ÂÈ ·ÓıÚÒÔ˘˜ οı ÏÔÁ‹˜: ÔÈËÙ¤˜ Î·È ÏÔÁÔÙ¤¯Ó˜, ÛÙÚ·ÙȈÙÈÎÔ‡˜ Î·È Î·ÏÏÈÙ¤¯Ó˜ Î·È Ô˘ ‰ÂÓ ‰›ÛÙ·˙·Ó Ó· ‰È·ÎÈÓ‰˘Ó‡ÛÔ˘Ó ÙËÓ ›‰È· ÙÔ˘˜ ÙË ˙ˆ‹ (fiˆ˜ Ô ÏfiÚ‰Ô˜ ª¿ÈÚÔÓ), ÁÈ· Ó· ÁÓˆÚ›ÛÔ˘Ó ¤Ó·Ó ÎfiÛÌÔ «ÈÔ ˆÚ·›Ô, ÈÔ ÂχıÂÚÔ Î·È ÈÔ ÂӉȷʤÚÔÓÙ·». ™ÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛË Ù˘ ∂ÏÏ¿‰Ô˜ Ë ·Ú¯·ÈfiÙËÙ· ı· ·›ÍÂÈ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ÚfiÏÔ Ì ÙË ‰È·ÊÔÚ¿ fiÙÈ Ë ∂ÏÏËÓÈ΋ ∂·Ó¿ÛÙ·ÛË Î·È Ô ¿ÓÈÛÔ˜ ·ÁÒÓ·˜ Ô˘ ÙË ¯·Ú·ÎÙ‹ÚÈ˙ ı· ÚÔÛÁÂÈÒÛÂÈ ÙÔ˘˜ ͤÓÔ˘˜ ÛÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·, Ôχ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ·’ fi,ÙÈ ÙÔ Ê·ÓÙ¿˙ÔÓÙ·Ó. ∏ ·ÏÏ·Á‹ ·Ú·ÙËÚÂ›Ù·È Î·È ÛÙȘ ηÏÏÈÙ¯ÓÈΤ˜ ·Ú·ÛÙ¿ÛÂȘ Ô˘ Á›ÓÔÓÙ·È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ Ú·ÏÈÛÙÈΤ˜ Î·È Ë ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·, ›Ûˆ˜ ÁÈ· ÚÒÙË ÊÔÚ¿, ÌÂÙ·ÙÚ¤ÂÙ·È Û Ï·›ÛÈÔ, ¯¿ÓÔÓÙ·˜ ÙÔÓ ÚˆÙ·ÁˆÓÈÛÙÈÎfi Ù˘ ÚfiÏÔ, ÁÈ· Ó· ÂÚÈ‚¿ÏÂÈ ÙÒÚ· ÙË Û‡Á¯ÚÔÓË Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·, Ô˘ ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ¿ÏÏË ·fi ÛÎËÓ¤˜ Ì·¯ÒÓ, ÂÂÈÛfi‰È· ÔÏÂÌÈÎÒÓ Û˘ÁÎÚÔ‡ÛˆÓ, ÛÎÏËÚÔÙÚ¿¯ËÏÔÈ Â·Ó·Ûٿ٘, ¿ÓıÚˆÔÈ Î·È ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ Î.Ï. ∂›Ó·È Ë ÛÙÈÁÌ‹ Ô˘ ÔÈ Î·ÏÏÈÙ¤¯Ó˜ ÙÔ˘ ÈÓ¤ÏÔ˘ ı· ‰ÈÂÈÛ‰‡ÛÔ˘Ó ÛÙËÓ Î·ıËÌÂÚÈÓ‹ ˙ˆ‹ ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ Ì ÌÈ· ÂıÓÔÁÚ·ÊÈ΋ Î·È Ï·ÔÁÚ·ÊÈ΋ ·ÎÚ›‚ÂÈ·, Ô˘ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ·fi ÙȘ Ϥ-

ÔÓ ¯Ú‹ÛÈ̘ Ì·ÚÙ˘Ú›Â˜ ÂÓfi˜ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡ Ô˘ ·ÏÏ¿˙ÂÈ Ù·¯‡Ù·Ù· ÚfiÛˆ·. ΔÔ ›‰ÈÔ ·Ú·ÙËÚÂ›Ù·È Î·È ÛÙËÓ ·fi‰ÔÛË ÙÔ˘ ÙÔ›Ô˘, Ô˘ ·ÓÙÈÌÂÙˆ›˙ÂÙ·È ˆ˜ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfi˜ Î·È Ê˘ÛÈÎfi˜ ¯ÒÚÔ˜ Ì ÙȘ ÔÈΛϘ ÌÂÙ·‚ÔϤ˜ ÙÔ˘ Î·È Û ¤Ó·Ó Û˘Ó‰˘·ÛÌfi ÙÔ˘ ηÏÏÈÙ¯ÓÈÎÔ‡, ÙÔ˘ ÁˆÁÚ·ÊÈÎÔ‡ Î·È ÙÔ˘ ÈÛÙÔÚÈÎÔ‡.

Oˆ˜ ÛËÌÂÈÒıËΠ‹‰Ë, Ù· ÔÏÂÌÈο ÁÂÁÔÓfiÙ· Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ∂·Ó¿ÛÙ·Û˘ Ù· ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ηχÊıËÎ·Ó ÂÈηÛÙÈο ÂÎ ÙˆÓ ˘ÛÙ¤ÚˆÓ, ·fi ηÏÏÈÙ¤¯Ó˜ ‰ËÏ·‰‹ Ô˘ ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÛ·Ó Ù· ¤ÚÁ· ÙÔ˘˜ Ì ÙË ‚Ô‹ıÂÈ· ‰ÈËÁ‹ÛÂˆÓ ·fi ·˘ÙfiÙ˜ Ì¿ÚÙ˘Ú˜ (ÂÚ›ÙˆÛË ÙÔ˘ ÛÙÚ·ÙËÁÔ‡ ª·ÎÚ˘ÁÈ¿ÓÓË). √È ÌÔÓ·‰ÈΤ˜ ›Ûˆ˜ ÂÈÎfiÓ˜ ·fi ÙËÓ ∂ÏÏËÓÈ΋ ∂·Ó¿ÛÙ·ÛË Ô˘ ¤ÁÈÓ·Ó ÙËÓ ›‰È· ¯ÚÔÓÈ΋ ÛÙÈÁÌ‹ Ì ٷ ÁÂÁÔÓfiÙ· Â›Ó·È ÂΛӘ Ô˘ ۯ‰ȿÛÙËÎ·Ó ·fi ‰‡Ô μ·˘·ÚÔ‡˜ ÛÙÚ·ÙȈÙÈÎÔ‡˜: ÙÔÓ ∫·ÚÏ ∫Ú·ÙÛ¿È˙ÂÓ Ô˘ ۯ‰›·Û ٷ ÔÚÙÚ¤Ù· ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ ÔÏ·Ú¯ËÁÒÓ ·fi ÎÔÓÙ¿ (ad visum) Î·È ÔÈ ÔÏÂÌÈΤ˜ Û˘Óı¤ÛÂȘ Ô˘ ۯ‰ȿÛÙËÎ·Ó ·fi ÙÔÓ ∫·ÚÏ Ã¿ÈÓÙÂÎ (Carl Wilhelm Freiherr von Heideck ‹ Heidegger Î·È ÁÈ· ÙÔ˘˜ Û˘Á¯ÚfiÓÔ˘˜ ÙÔ˘ ∂ÏÏËÓ˜ E˚‰ÂÎ, 1788-1861). (§ˆÚ·›ÓË 1788 MfiÓ·¯Ô 1861).

22

2 5

H

K A £ H M E P I N H

B

T P I T H

EÌÈÛÙÔ˜ ÙÔ˘ K·Ô‰›ÛÙÚÈ· Î·È Ì¤ÏÔ˜ Ù˘ AÓÙÈ‚·ÛÈÏ›·˜ √È ‰‡Ô ·Ú·¿Óˆ ÛÙÚ·ÙȈÙÈÎÔ› Û˘ÌÌÂÙ›¯·Ó ˆ˜ ·ÍȈ̷ÙÈÎÔ› Û ÛÙÚ·ÙȈ-

M A P T I O Y

2 0 0 3

ÙÈÎfi ÂÎÛÙÚ·Ù¢ÙÈÎfi ÛÒÌ· Ô˘ ÛÙ¿ÏıËΠÙÔ 1826 ·fi ÙÔÓ ‚·ÛÈÏÈ¿ Ù˘ μ·˘·Ú›·˜ §Ô˘‰Ô‚›ÎÔ, ÁÓˆÛÙfi ÁÈ· Ù· ÊÈÏÂÏÏËÓÈο ÙÔ˘ ·ÈÛı‹Ì·Ù·, Ì ÛÎÔfi Ó· ÂÓÈÛ¯‡ÛÂÈ ÙÔÓ ÂÏÏËÓÈÎfi ·ÂÏ¢ıÂÚˆÙÈÎfi ·ÁÒÓ·. √ ÿÈÓÙÂÎ ‰È·ÎÚ›ıËΠˆ˜ ÛÙÚ·ÙȈÙÈÎfi˜ Î·È Û’ ·˘Ùfi ÙÔÓ ‚Ô‹ıËÛÂ Ë Ì·ÎÚ¿ ÙÔ˘ ›ڷ. ∏Ù·Ó ·fiÊÔÈÙÔ˜ Ù˘ ™ÙÚ·ÙȈÙÈ΋˜ ™¯ÔÏ‹˜ ÙÔ˘ ªÔÓ¿¯Ô˘ Î·È ÔϤÌËÛ ÂÓ·ÓÙ›ÔÓ ÙˆÓ °¿ÏÏˆÓ ÙÔ˘ ¡·ÔϤÔÓÙ· (1814-15). ™ÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· ·¤Û·Û ÙËÓ ÂÌÈÛÙÔÛ‡ÓË ÙÔ˘ ∫·Ô‰›ÛÙÚÈ·, Ô ÔÔ›Ô˜ ÙÔÓ ‰ÈfiÚÈÛ ÙÔ 1828 ‰ÈÔÈÎËÙ‹ ÙÔ˘ ¡·˘Ï›Ô˘. ™ÙËÓ ·ÙÚ›‰· ÙÔ˘ Â¤ÛÙÚ„ ÙÔ 1829, ·ÏÏ¿ Í·Ó·Á‡ÚÈÛ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· ÙÔ 1833 ˆ˜ ̤ÏÔ˜ Ù˘ ∞ÓÙÈ‚·ÛÈÏ›·˜ ·˘Ù‹Ó ÙË ÊÔÚ¿, Î·È ¤ÌÂÈÓ ̤¯ÚÈ ÙÔ 1835. ∂ÎÙfi˜ ·fi Â·ÁÁÂÏÌ·Ù›·˜ ÛÙÚ·ÙȈÙÈÎfi˜ ˘‹ÚÍÂ Î·È ÂÚ·ÛÈÙ¤¯Ó˘ ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˜. ∫·È ϤÁÂÙ·È Ì¿ÏÈÛÙ· (Ì·ÚÙ˘Ú›· ÙÔ˘ ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙÔÓ· §¤Ô ÊÔÓ ∫ϤÓÙÛÂ) fiÙÈ ÛÙÔ ¡·‡ÏÈÔ ‰È·ÙËÚÔ‡Û ·ÙÂÏȤ ˙ˆÁÚ·ÊÈ΋˜. ∞Û¯ÔÏ‹ıËΠ̠ÙÔ Û¯¤‰ÈÔ Î·È ÙËÓ ÂÏ·ÈÔÁÚ·Ê›· Î·È Û‡Ìʈӷ Ì ÙÔ˘˜ ÎÚÈÙÈÎÔ‡˜ ‹Ù·Ó ÈηÓfi˜ Î·È Âȉ¤ÍÈÔ˜ ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˜. ∞ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Ù˘ ÛËÌ·ÓÙÈ΋˜ ·˘Ù‹˜ ÂÓ·Û¯fiÏËÛ‹˜ ÙÔ˘ ¤ÁÈÓ ÙÔ 1824 Â›ÙÈÌÔ Ì¤ÏÔ˜ Ù˘ ∞η‰ËÌ›·˜ ªÔÓ¿¯Ô˘ Î·È ÙÔ 1838 ̤ÏÔ˜ ∫·ÏÏÈÙ¯ÓÈ΋˜ ∂ÓˆÛ˘ ∞ÏÌÚ¯٠¡Ù›ÚÂÚ Ù˘ ¡˘ÚÂÌ‚¤ÚÁ˘. √È ÂÓÙ˘ÒÛÂȘ ÙÔ˘ ·fi ÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· ‰ËÌÔÛȇıËÎ·Ó ÙÔ 1897 ·fi Ù· ¶ÔÏÂÌÈο ∞گ›· ÙÔ˘ ªÔÓ¿¯Ô˘ Î·È ·Ó·‰ËÌÔÛȇıËÎ·Ó ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο ·fi ÙÔ ÂÚÈÔ‰ÈÎfi «∞ÚÌÔÓ›·» ÙÔ 1900 ÛÂ Û˘Ó¤¯ÂȘ.

K·Ïfi˜ ÁÓÒÛÙ˘ ∞fi Ù¯ÓÈ΋ ¿Ô„Ë Ù· ¤ÚÁ· ÙÔ˘ Â›Ó·È ¿„ÔÁ· Î·È ‰Â›¯ÓÂÈ Ó· η٤¯ÂÈ Ôχ ηϿ ÙÔ˘˜ ηÓfiÓ˜ Ù˘ ˙ˆÁÚ·ÊÈ΋˜ Ù¤¯Ó˘, Ú¿ÁÌ· Ô˘ ÙÔ ‰È·ÎÚ›ÓÂÈ Î·Ó›˜ ÙfiÛÔ ÛÙË Û¯Â‰›·ÛË ÙˆÓ ÌÔÚÊÒÓ, fiÛÔ Î·È ÛÙËÓ ÚÔÔÙÈ΋ ÔÚÁ¿ÓˆÛË ÙÔ˘ ¯ÒÚÔ˘. ∂Í›ÛÔ˘ ÈηÓfi˜ Â›Ó·È Î·È ÛÙȘ ÔÏ˘ÚfiÛˆ˜ ÛÎËÓ¤˜, fiÔ˘ Ë ‰Ú¿ÛË ÙˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ ÂΉËÏÒÓÂÙ·È ÔÈÎÈÏfiÙÚÔ·: Ì ÙËÓ Î›ÓËÛË –ÂÓ·ÚÌÔÓÈṲ̂ÓË Ï‹Úˆ˜ Ì ÙȘ ı¤ÛÂȘ Î·È ¿ÚÛÂȘ ÙˆÓ ıÂÌ¿ÙˆÓ Î·È ÙˆÓ ÌÔÙ›‚ˆÓ– ·ÏÏ¿ Î·È Ì ÙÔ Êˆ˜ Î·È ÙÔ ¯ÚÒÌ·. ¶Ôχ Û˘¯Ó¿ ÚÔÛ‰›‰ÂÈ ÛÙ· ¤ÚÁ· ÙÔ˘ ËıÔÁÚ·ÊÈ΋ ‰È¿ıÂÛË Ì ÙËÓ ¤ÌÊ·ÛË Û ÌÈ· ͯˆÚÈÛÙ‹ Ù˘ÔÏÔÁ›· Ì ϷÔÁÚ·ÊÈΤ˜ ÂıÓÔÁÚ·ÊÈΤ˜ Î·È ¿ÏϘ Ù¿ÛÂȘ Î·È ‰ÂÓ ‰ÈÛÙ¿˙ÂÈ Ó· ‰ÒÛÂÈ Û˘Ó·ÈÛıËÌ·ÙÈÎfi ÙfiÓÔ Î·È ÌÈ· ‰È¿ÛÙ·ÛË ËıÈÎÔ‡ ÂÚȯÔ̤ÓÔ˘, ÒÛÙ ÔÈ Û˘Óı¤ÛÂȘ ÙÔ˘ Ó· «‰È·‚¿˙ÔÓÙ·È» ·’ fiÏÔ˘˜ Î·È Ì ۯÂÙÈ΋ ¢ÎÔÏ›·. Δ· ¤ÚÁ· ÙÔ˘ ˆÛÙfiÛÔ ‰ÂÓ Â›Ó·È ÂȉËÛÂÔÁÚ·ÊÈο, ·ÏÏ¿ ·ÔÓ¤Ô˘Ó ÙË ¯¿ÚË Î·È ÙËÓ Â˘Á¤ÓÂÈ· ÙˆÓ ÌÂÁ¿ÏˆÓ ¤ÚÁˆÓ. ™ÙȘ ÂÚÈÁڷʤ˜ ÙÔ˘ Â›Ó·È ¿ÓÙ· Ì ÙÔ «Ì¤ÚÔ˜» ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ, ÙÔÓ›˙ÔÓÙ·˜ ÙË ÁÂÓÓ·ÈfiÙËÙ· Î·È ÙËÓ ·Ó‰Ú›· ÙÔ˘˜ Î·È ÛÙËÏÈÙ‡ÂÈ ÙË ‚›· Î·È ÙËÓ ··ÓıÚˆÈ¿ ÙˆÓ ·ÓÙÈ¿ÏˆÓ ÙÔ˘˜. ∂›Û˘, ÚÔ‚¿ÏÏÂÈ ÙÔÓ ·ÙÔÌÈÎfi ËÚˆÈÛÌfi, ÙË Û‡ÁÎÚÔ˘ÛË ÙˆÓ ÔÏ›ÁˆÓ ¤Ó·ÓÙÈ ÙˆÓ ÔÏÏÒÓ Î·È ·Ô‰›‰ÂÈ È‰È·›ÙÂÚË ÛËÌ·Û›· ÛÙ· ÂıÓÈο Î·È ıÚËÛ΢ÙÈο ۇ̂ÔÏ·. Δ· ¤ÚÁ· ÙÔ˘ Â›Ó·È ÌÈ· ÌÈÎÚÔ-

Õ «Aν βαση στην Aκρ πολη», 1835 (λ δι σε μουσαμ , M ναχο, Kρατικ Πινακοθ κη της Bαυαρ ας). O π νακας αυτ ς του X ιντεκ, που φιλοτεχν θηκε β σει προσχεδ ου που κανε νοιξη του 1833, παρουσι ζει ιδια τερο ενδιαφ ρον, γιατ απεικον ζει τις μεσαιωνικ ς περιτοιχ σεις των Προπυλα ων, οι οπο ες λ γο αργ τερα (1835) κατεδαφ στηκαν.

Aκριβ ς γι’ αυτ , το ργο του X ιντεκ συνιστ , εκτ ς των λλων, και σημαντικ εικονογραφικ τεκμ ριο.

ÁÚ·Ê›· ÙÔ˘ ÚÔÌ·ÓÙÈÛÌÔ‡ Î·È ÂΉ‹ÏˆÛË Ù˘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋˜ ‰‡Û˘, ηıÒ˜ Ô ÂÏÏËÓÈÎfi˜ ·ÁÒÓ·˜ Â›Ó·È Ë ¤ÎÊÚ·ÛË Ù˘ Û‡ÁÎÚÔ˘Û˘ ‰‡Ô ·ÓÙ›ıÂÙˆÓ –¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈο Î·È ÔÏÈÙÈÛÌÈο– ÎfiÛÌˆÓ Î·È Î·Ù’ Â¤ÎÙ·ÛÈÓ ÙÔ˘ ηÏÔ‡ Ì ÙÔ Î·Îfi, Ì ÙË Ó›ÎË Ó· Á¤ÚÓÂÈ ÛÙÔ Ì¤ÚÔ˜ ÙˆÓ ÔÏ›ÁˆÓ ˆ˜ Ì›· «‰›Î·ÈË» ·fiÊ·ÛË ÙÔ˘ £ÂÔ‡.

T· ÛΛÙÛ· ∂Í·ÈÚÂÙÈÎfi ÂӉȷʤÚÔÓ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙Ô˘Ó Î·È Ù· ÛΛÙÛ· ÙÔ˘ ÿÈÓÙÂÎ ·fi ÁÓˆÛÙÔ‡˜ ·Ú¯·ÈÔÏÔÁÈÎÔ‡˜ ¯ÒÚÔ˘˜ ÙˆÓ ÂÚÈÔ¯ÒÓ Ô˘ ÂÈÛΤÊıËÎÂ, fiˆ˜ ÙȘ ª˘Î‹Ó˜ Î·È ÙËÓ Δ›Ú˘Óı·, ¯¿ÚË ÛÙȘ ÚÔÛÂÎÙÈΤ˜ ·Ú·ÙËÚ‹ÛÂȘ ÙÔ˘ ÁÈ· ÙË ÌÔÚÊÔÏÔÁ›· ÙÔ˘˜, ÂÓÒ ‰Â›¯ÓÂÈ ÂÓÙ˘ˆÛÈ·Ṳ̂ÓÔ˜ ·fi ÙÔ ÏÔ‡ÛÈÔ Êˆ˜ Î·È Ù· ‰È·Ê·Ó‹ ¯ÚÒÌ·Ù· ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ÙÔ›Ô˘. °È· ÙËÓ ÂÚÈÂÙÂÈÒ‰Ë Î·È Ù·Ú·¯Ò‰Ë ˙ˆ‹ ÙÔ˘ Ë ˙ˆÁÚ·ÊÈ΋ ‹Ù·Ó ÌÈ· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÈ΋ ‰È¤ÍÔ‰Ô˜ Î·È ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘, ÙÔ ·Ó·ÊÂÚfiÌÂÓÔ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· Ù˘ ÈÔ ÎÚ›ÛÈÌ˘ Ê¿Û˘ Ù˘ ÈÛÙÔÚ›·˜ Ù˘, ·ÔÙÂÏ› ÌÈ· ÔχÙÈÌË ÔÏÈÙÈÛÌÈ΋ Ì·ÚÙ˘Ú›· Î·È ÌÈ· ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ÂÈÎÔÓÔÁÚ·ÊÈ΋ ËÁ‹.

H «Tο Mπο ρτζι στο Nα πλιο». 1836 (λ δι σε μουσαμ , M ναχο, Δημοτικ Πινακοθ κη). Στρατιωτικ ς διοικητ ς της Aργολ δος και του Nαυπλ ου ο X ιντεκ, αλλ και ερασιτ χνης ζωγρ φος, σ μφωνα με μαρτυρ α του αρχιτ κτονα Λ ο φον Kλ ντσε διατηρο σε στην π λη ατελι ζωγραφικ ς.

H

K A £ H M E P I N H

B

T P I T H

2 5

M A P T I O Y

2 0 0 3

23

H εικονογρ φηση του ∂

Tου M π§ΔπÕ¢∏ ¶ ∞¶∞¡π∫√§Õ√À Kαθηγητ Iστορ ας της T χνης στη Φιλοσοφικ Σχολ του AΠΘ ∞¶OTE§E™MA Î·È Î·Úfi˜ ÙÔ˘ ÌÂÙÂ·Ó·ÛÙ·ÙÈÎÔ‡ ÂχıÂÚÔ˘ Ó‡̷ÙÔ˜ ‹Ù·Ó Ë ıÚÈ·Ì‚È΋ ·ÚÔ˘Û›· ÙÔ˘ ∂ÏÏËÓÈÎÔ‡ ∞ÁÒÓ· Û ÌÂÁ¿Ï· ÂÈÎÔÓÔÁÚ·ÊÈο Û‡ÓÔÏ·, Ô˘ ·¤‚ÏÂ·Ó ÛÙÔÓ ÙÔÓÈÛÌfi Ù˘ ˘ÂÚ¿ÓıÚˆ˘ ÚÔÛ¿ıÂÈ·˜ ÙÔ˘ °¤ÓÔ˘˜ Î·È ÛÙËÓ ÚÔ‚ÔÏ‹ ÙˆÓ ÚˆÙ·ÁˆÓÈÛÙÒÓ. ∏ ÌÓËÌÂÈ·ÎÔÔ›ËÛË Ù˘ ·ÓıÚÒÈÓ˘ Ú¿Í˘ ‹Ù·Ó Ë Ì˘ıÔÔÈË̤ÓË ÂÈÎfiÓ· Ù˘ ÈÛÙÔÚ›·˜, Ô˘ ÂÚ¯fiÙ·Ó Ó· ·ÓÙÈηٷÛÙ‹ÛÂÈ ÙȘ Ï·ÌÚ¤˜ ıÚËÛ΢ÙÈΤ˜ ·Ú·ÛÙ¿ÛÂȘ ÙÔ˘ ·ÚÂÏıfiÓÙÔ˜. √È ÈÛÙÔÚÈΤ˜ ·˘Ù¤˜ ÛÎËÓ¤˜ ‹Ù·Ó Ë ¤ÎÊÚ·ÛË Ù˘ ΢ڛ·Ú¯Ë˜ ȉÂÔÏÔÁ›·˜ Î·È ÂÓÙ¿ÛÛÔÓÙ·È ÛÙÔ Ó‡̷ Ù˘ ÂÔ¯‹˜, ·ÓÙÈÚÔÛˆ‡ÔÓÙ·˜ ÙȘ ·ÓÙÈÏ‹„ÂȘ ÙˆÓ Ó¤ˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ ÁÈ· ÙËÓ ÂıÓÈ΋ ÛËÌ·Û›· ÙˆÓ ·Ú·ÛÙ¿ÛÂˆÓ Î·È ÁÈ· ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ ÛËÌ·Û›· ÙˆÓ Ó¤Ô˘ Û˘ÛÙ‹Ì·ÙÔ˜ ‰È·Î˘‚¤ÚÓËÛ˘ Ù˘ ¯ÒÚ·˜.

24

H

K A £ H M E P I N H

B

T P I T H

2 5

M A P T I O Y

2 0 0 3

ÿ¡∞π °¡ø™ΔŒ˜ ÔÈ ÚÔÛ¿ıÂȘ Ù˘ ‚·ÛÈÏ›·˜ (ÙÔ˘ √ıˆÓ·, ·ÏÏ¿ Î·È ÙÔ˘ ·Ù¤Ú· ÙÔ˘ §Ô˘‰Ô‚›ÎÔ˘) ÁÈ· ÙËÓ ·Ó‡ÚÂÛË ÙÔ˘ ηٿÏÏËÏÔ˘ ¯ÒÚÔ˘ ÛÙË Ó¤· ÚˆÙÂ‡Ô˘Û·, ÙËÓ ∞ı‹Ó·, fiÔ˘ ı· ÎÙ›˙ÔÓÙ·Ó Ù· ·Ó¿ÎÙÔÚ· ÙÔ˘ Ó¤Ô˘ ‚·ÛÈÏÈ¿. ª¤¯ÚÈ Î·È Ë ∞ÎÚfiÔÏË ÚÔÙ¿ıËΠˆ˜ ¯ÒÚÔ˜ ÁÈ· ÙËÓ ·Ó¤ÁÂÚÛË ÙˆÓ Ó¤ˆÓ ·Ó·ÎÙfiÚˆÓ, ÌÈ· ÚfiÙ·ÛË Ô˘ ·ÔÚÚ›ÊıËΠÙÂÏÈο ·fi ÙÔÓ ›‰ÈÔ ÙÔ §Ô˘‰Ô‚›ÎÔ, ÁÈ· Ó· ÂÈÏÂÁ› ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ë ÛËÌÂÚÈÓ‹ ı¤ÛË, ¤Ó·˜ ÌÈÎÚfi˜ ÏÔÊ›ÛÎÔ˜ Ô˘ ‰¤ÛÔ˙ ÛÙÔ Î¤ÓÙÚÔ Ù˘ fiÏ˘, fiÔ˘ Î·È ¿Ú¯ÈÛ·Ó Ó· ÎÙ›˙ÔÓÙ·È ÙÔ 1836 ̤¯ÚÈ ÙÔ 1840. ΔÔ ÎÙ›ÚÈÔ Û¯Â‰›·ÛÂ Î·È ÂÎÙ¤ÏÂÛÂ Ô ÁÓˆÛÙfi˜ ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙÔÓ·˜ ÙÔ˘ §Ô˘‰Ô‚›ÎÔ˘ ºÚ›ÓÙÚȯ ÊÔÓ °Î¤ÚÙÓÂÚ, Ô ÔÔ›Ô˜ ›¯Â Î·È ÙË ÁÂÓÈ΋ Â›‚ÏÂ„Ë Û ı¤Ì·Ù· ÂÈÎÔÓÔÁÚ¿ÊËÛ˘. ΔÔ ÎÙ›ÚÈÔ (fiÔ˘ Û‹ÌÂÚ· ¤¯ÂÈ ÙËÓ ¤‰Ú· ÙÔ˘ ÙÔ ÂÏÏËÓÈÎfi ÎÔÈÓÔ‚Ô‡ÏÈÔ) ¤¯ÂÈ ÌÓË-

ÌÂȷ΋ fi„Ë Î·È Ô ‚·Ú‡˜ ÎÏ·ÛÈÎÈÛÙÈÎfi˜ Ú˘ıÌfi˜ ÙÔ˘ ¤Ú¯ÂÙ·È Û Ï‹ÚË ·ÓÙÈÛÙÔȯ›· Ì ٷ ÎÏ·ÛÈο ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹Ì·Ù· Ù˘ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·˜ Î·È ÂÓÙ¿ÛÛÂÙ·È Ì¤Û· ÛÙÔ Ï·›ÛÈÔ «ÌÓËÌÂÈ·ÎÔÔ›ËÛ˘ Ù˘ ηÏÏÈÙ¯ÓÈ΋˜ ¤ÎÊÚ·Û˘», ÌÈ· ÚÔÛ¿ıÂÈ· Ô˘ Û˘Ó¯›ÛÙËÎÂ Î·È ÛÙÔ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi ÙÔ˘ Ì ÙËÓ ÂÈÏÔÁ‹ ÙˆÓ ÙÔȯÔÁÚ·ÊÈÒÓ ·fi ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ Ì˘ıÔÏÔÁ›·˜ Î·È Ù˘ ÚfiÛÊ·Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÈÛÙÔÚ›·˜. °È· ÙÔÓ ÛÎÔfi ·˘ÙfiÓ ‹Úı·Ó ·fi ÙÔ ªfiÓ·¯Ô ÔÏ˘¿ÚÈıÌÔÈ Î·ÏÏÈÙ¤¯Ó˜ –˙ˆÁÚ¿ÊÔÈ, ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙÔÓ˜, ۯ‰ȷÛÙ¤˜, ‰È·ÎÔÛÌËÙ¤˜, ÂȉÈÎÔ› Ù¯ӛÙ˜, ¯Ú˘ÛÔ¯fiÔÈ Î.¿.– ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· ÔÏÔÎÏËÚÒÛÔ˘Ó ÙËÓ ÂÈÎÔÓÔÁÚ¿ÊËÛË, Ë ÔÔ›· Ê·›ÓÂÙ·È fiÙÈ Â›¯Â ÔÏÔÎÏËÚˆı› ̤¯ÚÈ ÙÔ 1840.

Oˆ˜ Â›Ó·È Â›Û˘ ÁÓˆÛÙfi, Ù· ∞Ó¿ÎÙÔÚ· ˘¤ÛÙËÛ·Ó Ì ÙÔ ¤Ú·ÛÌ· ÙÔ˘ ¯ÚfiÓÔ˘ ÔÏϤ˜ ηٷÛÙÚÔʤ˜ ȉ›ˆ˜

Mεγ ρου της Bουλ ς ·fi ÙȘ ˘ÚηÁȤ˜ ÙÔ˘ 1884 Î·È 1909, ÔÈ Ôԛ˜ ÚÔοÏÂÛ·Ó ÂÎÙÂٷ̤Ó˜ ÊıÔÚ¤˜ Î·È ·ÓÂ·ÓfiÚıˆÙ˜ ˙ËÌȤ˜ ÛÙȘ ÙÔȯÔÁڷʛ˜. ∞fi ÙÔÓ ·Ú¯ÈÎfi, ÏÔ‡ÛÈÔ ‰È¿ÎÔÛÌÔ ‰È·ÙËÚÔ‡ÓÙ·È ·ÎfiÌË Û ·ÓÂÎÙ‹ ηٿÛÙ·ÛË ÔÈ ÙÔȯÔÁڷʛ˜ ÙˆÓ ÙÔ›¯ˆÓ Ù˘ «∞›ıÔ˘Û·˜ ÙˆÓ ΔÚÔ·›ˆÓ» (Ù˘ ÛËÌÂÚÈÓ‹˜ ·›ıÔ˘Û·˜ ∂Ï¢ıÂÚ›Ô˘ μÂÓÈ˙¤ÏÔ˘), Ô˘ ¤¯ÂÈ ˆ˜ ı¤Ì· ÙËÓ ∂ÏÏËÓÈ΋ ∂·Ó¿ÛÙ·ÛË Î·È ÙÔÓ ÂÚ¯ÔÌfi ÙÔ˘ √ıˆÓ· ÛÙÔ ¡·‡ÏÈÔ Î·È ÂΛӘ Ù˘ ·Ú·Î›ÌÂÓ˘ ÌÈÎÚ‹˜ ·›ıÔ˘Û·˜ (ÁÓˆÛÙ‹˜ ˆ˜ ∞›ıÔ˘Û·˜ ÙˆÓ À·ÛÈÛÙÒÓ) Ì ÙȘ ÚÔÛˆÔÁڷʛ˜ ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ ·ÁˆÓÈÛÙÒÓ.

OÈ ˙ˆÁÚ¿ÊÔÈ ™‡Ìʈӷ Ì ٷ ∂ÏÏËÓÈο ∫Ú·ÙÈο ∞گ›·, ÙȘ Ûˆ˙fiÌÂÓ˜ ˘ÔÁڷʤ˜, ·ÏÏ¿ Î·È ·fi ÙȘ ‚È‚ÏÈÔÁÚ·ÊÈΤ˜ Ë-

Á¤˜, ÔÈ ˙ˆÁÚ¿ÊÔÈ Ô˘ ·Ó¤Ï·‚·Ó Ó· ÂÈÎÔÓÔÁÚ·Ê‹ÛÔ˘Ó ÙËÓ ÚÒÙË ÌÂÁ¿ÏË ·›ıÔ˘Û· Â›Ó·È ÔÈ ÂÍ‹˜: √‡ÏÚȯ ÿÏÌÚ·˚ÙÂÚ, °Èfi˙ÂÊ ∫Ú·ÓÙ˙Ì¤ÚÁÎÂÚ, ∫Ï·Ô‡ÓÙÈÔ˘˜ ™Ú¿Ô˘ÓÙÔÏÊ, °Èfi˙ÂÊ ™¤ÚÂÚ, ΔfiÌ·˜ °ÎÔ‡ÁÎÂÓÌÂÚÁÎÂÚ Î·È ºÚ·ÓÙ˙ °Èfi˙ÂÊ μÔ˘ÚÌ, fiÏÔÈ ÂÍÂȉÈÎÂ˘Ì¤ÓÔÈ Û ·Ó¿ÏÔÁ˜ ÂÚÁ·Û›Â˜ Û ·Ó¿ÎÙÔÚ· Î·È ÂÎÎÏËۛ˜ Ù˘ μ·˘·Ú›·˜. ΔË ‰Â‡ÙÂÚË ÌÈÎÚfiÙÂÚË ·›ıÔ˘Û· ·Ó¤Ï·‚·Ó Ó· ÂÈÎÔÓÔÁÚ·Ê‹ÛÔ˘Ó ÔÈ Ó·ÚÔ› ∂ÏÏËÓ˜ ˙ˆÁÚ¿ÊÔÈ º›ÏÈÔ˜ Î·È °ÂÒÚÁÈÔ˜ ª·ÚÁ·Ú›Ù˘, fiˆ˜ ‚‚·ÈÒÓÂÙ·È ·fi Ù· ∫Ú·ÙÈο ∞گ›·. ∞ÂÈÎÔÓ›˙ÔÓÙ·È ‰Âη٤ÛÛÂÚ· ÔÚÙÚ¤Ù· ∂ÏÏ‹ÓˆÓ ·ÁˆÓÈÛÙÒÓ Î·È Ê·›ÓÂÙ·È fiÙÈ ÔÚÈṲ̂ÓÔÈ ˘‹ÚÍ·Ó Ú·ÁÌ·ÙÈο ÌÔÓ٤Ϸ, ·ÊÔ‡ ‹Ù·Ó ·ÎfiÌË ÛÙË ˙ˆ‹, fiˆ˜ Ô ∫ÔÏÔÎÔÙÚÒÓ˘, Ô ∫·Ó¿Ú˘, Ô ªÈ·Ô‡Ï˘ Î.¿. ∂›Ó·È ÔÈ ÚˆÈÌfiÙÂÚ˜ ÚÔÛˆÔÁڷʛ˜ Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ˙ˆÁÚ·ÊÈ΋˜, Ô˘ ÂÎÙÂÏÔ‡ÓÙ·È Ì ‚¿ÛË ÙȘ ‰˘-

H H σκην που απει-

ÙÈÎfiÙÚÔ˜ ·ÓÙÈÏ‹„ÂȘ. Δ· ÂÏÏËÓÈο ÈÛÙÔÚÈο ÚfiÛˆ· Ô˘ ÂÈÎÔÓÔÁÚ·ÊÔ‡ÓÙ·È Â›Ó·È Ù· ÂÍ‹˜: μfiÚÂÈÔ˜ ÙÔ›¯Ô˜: °ÂÒÚÁÈÔ˜ ∫Ô˘ÓÙÔ˘ÚÈÒÙ˘ – ¶ÂÙÚfiÌ¢ ª·˘ÚÔÌȯ¿Ï˘ – £Âfi‰ˆÚÔ˜ ∫ÔÏÔÎÔÙÚÒÓ˘. ¡fiÙÈÔ˜ ÙÔ›¯Ô˜: °ÂÒÚÁÈÔ˜ ∫·Ú·˚Ûο΢ – ∞Ó·ÛÙ¿ÛÈÔ˜ ΔÛ·Ì·‰fi˜ – ∞Ó‰Ú¤·˜ ªÈ·Ô‡Ï˘. ∞Ó·ÙÔÏÈÎfi˜ ÙÔ›¯Ô˜: ƒ‹Á·˜ μÂÏÂÛÙÈÓÏ‹˜ – ∞ϤͷӉÚÔ˜ À„ËÏ¿ÓÙ˘ – ¶·Ï·ÈÒÓ ¶·ÙÚÒÓ °ÂÚÌ·Ófi˜ – ∞Ó‰Ú¤·˜ ∑·˝Ì˘(;) ¢˘ÙÈÎfi˜ ÙÔ›¯Ô˜: ¢ËÌ‹ÙÚÈÔ˜ À„ËÏ¿ÓÙ˘ – ¡ÈÎfiÏ·Ô˜ ∞ÔÛÙfiÏ˘ – ¶·Ó·ÁÈÒÙ˘ ªfiÙ·Û˘ – ∞ÛÙÈÁÍ. √È ÚÔÛˆÔÁڷʛ˜ ÙˆÓ ·‰ÂÏÊÒÓ ª·ÚÁ·Ú›ÙË ÛÒ˙ÔÓÙ·È ·ÏÏÔȈ̤Ó˜ Î·È Ì ·ÚÎÂÙ¤˜ ÂÈ˙ˆÁÚ·Ê›ÛÂȘ, ·ÏÏ¿ ‰È·ÈˆÓ›˙Ô˘Ó ÔÚÈṲ̂ӷ Ê˘ÛÈÔÁÓˆÌÈο ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ÙˆÓ ÚˆÙ·ÁˆÓÈÛÙÒÓ, ÁÈ·Ù› ·ÚÎÂÙÔ› ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·Ó ·ÎfiÌË ÛÙË ˙ˆ‹, ÂÓÒ ÁÈ· ÂΛÓÔ˘˜ Ô˘ ‰ÂÓ ˙Ô‡Û·Ó Ê·›ÓÂÙ·È ˆ˜ ·ÚÎÂÙ¿ ¯Ú‹ÛÈÌÔ ı·

H

K A £ H M E P I N H

B

κον ζει τον M ρκο Mπ τσαρη να επιτ θεται στο στρατ πεδο των Tο ρκων στο Kαρπεν σι και να τους αντιμετωπ ζει θριαμβευτικ , ε ναι σως η πιο εντυπωσιακ παρ σταση της τοιχογραφ ας.

T P I T H

2 5

M A P T I O Y

2 0 0 3

25

Õ H Δυτικ ς το χος: Aριστερ «Προσωποπο ηση της Eλλ δος», δεξι «H δρυση του “Πανελλ νιου” απ τον Kαποδ στρια». H δεξι σκην , φ ρος τιμ ς στον πρ!το κυβερν τη της Eλλ δος, αντικατ"στησε, πως μπορο με να δο με στο σχ"διο (κ τω αριστερ ) του Σβ ντχ λερ, τη σκην με θ"μα: «O Oθων υπογρ φει το "γγραφο αποδοχ ς της βασιλε ας του». E ναι η μ νη αξιοσημε ωτη αλλαγ παρ"κκλιση στην εκτ"λεση της τοιχογραφ ας, αφο σκ πιμα μ"χρι τ τε ο Kαποδ στριας απουσ αζε απ το επ σημο εικονογραφικ σ νολο.

ÛÙ¿ıËΠÙÔ Ï‡Έ̷ ÙÔ˘ ¶¤ÙÂÚ ÊÔÓ ∂˜, Ì ÙȘ ÈÛÙÔÚÈΤ˜ ÛÎËÓ¤˜ Î·È Ù· ÔÚÙÚ¤Ù· Ô˘ ›¯Â οÌÂÈ Î·È Ô˘ Û›ÁÔ˘Ú· ‹Ù·Ó Û ÁÓÒÛË ÔÏÏÒÓ.

∏ ÙÂÏÈ΋ ÌÓËÌÂȷ΋ Û‡ÓıÂÛË Ù˘ ∞›ıÔ˘Û·˜ ÙˆÓ ΔÚÔ·›ˆÓ – ∂Ï¢ıÂÚ›Ô˘ μÂÓÈ˙¤ÏÔ˘ Â›Ó·È ·Ó·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÙ· ¤Ó· Û˘ÏÏÔÁÈÎfi ¤ÚÁÔ (ÂÚÁ¿ÛÙËÎ·Ó ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ ¤ÍÈ ˙ˆÁÚ¿ÊÔÈ), fï˜ Ô ‚·ÛÈÎfi˜ ÂÌÓ¢ÛÙ‹˜ ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘ Â›Ó·È Ô ÎÏ·ÛÈÎÈÛÙ‹˜ ÁχÙ˘ §Ô‡Óقȯ ÊÔÓ ™‚¿ÓÙ¯·ÏÂÚ (Ô ‰ËÌÈÔ˘ÚÁfi˜ ÙÔ˘ ÎÔÏÔÛÛÈ·›Ô˘ ·Á¿ÏÌ·ÙÔ˜ Ù˘ μ·˘·Ú›·˜ ÛÙÔ

ªfiÓ·¯Ô), Ô ÔÔ›Ô˜ ۯ‰›·Û fiÏ· Ù· ı¤Ì·Ù· Ì ۯÔÏ·ÛÙÈ΋ ·ÎÚ›‚ÂÈ· (ÁÈ·Ù› ¯ÚÂÈ¿ÛÙËΠӷ Á›ÓÔ˘Ó ÂÏ¿¯ÈÛÙ˜ ·ÏÏ·Á¤˜), ·ÏÒÓÔÓÙ·˜ Ù· ı¤Ì·Ù¿ ÙÔ˘ Û ̛· ˙ˆÊfiÚÔ ÛÙÔ ¿Óˆ ̤ÚÔ˜ ÙˆÓ ÙÂÛÛ¿ÚˆÓ ÙÔ›¯ˆÓ. √ ηÏÏÈÙ¤¯Ó˘ ·˘Ùfi˜ ‰ÂÓ ÂÈÛΤÊÙËΠÔÙ¤ ÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·, ·ÏÏ¿ Â›Ó·È Èı·Ófi Ó· ›¯Â Û˘Ì‚Ô˘Ï¢Ù› ÙÔÓ ÂÏÏËÓÈÛÙ‹ ηıËÁËÙ‹ Î·È Û‡Ì‚Ô˘ÏÔ ÙÔ˘ ‚·ÛÈÏÈ¿ §Ô˘‰Ô‚›ÎÔ˘ ºÚÂȉÂÚ›ÎÔ £Â›ÚÛÈÔ, ·‰ÂÏÊfi ÙÔ˘ ÁÓˆÛÙÔ‡ ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˘ §Ô˘‰Ô‚›ÎÔ˘, Ô˘ ‚ÚÈÛÎfiÙ·Ó ÙfiÙ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·. ª¤Û· Û ‰ÂηÂÊÙ¿ Û¯¤‰È· Ô ™‚¿ÓÙ¯·ÏÂÚ Û˘ÌÂÚȤϷ‚ ٷ ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂÚ· ÁÂÁÔÓfiÙ· ÙÔ˘ ∂ÏÏËÓÈÎÔ‡ ∞ÁÒÓ·, Ù·

26

2 5

B·ÛÈÎfi˜ ÂÌÓ¢ÛÙ‹˜

H

K A £ H M E P I N H

B

T P I T H

M A P T I O Y

2 0 0 3

ÔÔ›· Ì ‰È΋ ÙÔ˘ ˘fi‰ÂÈÍË Î·Ù·ÓÂÌ‹ıËÎ·Ó ÛÙÔÓ ¯ÒÚÔ. Δ· ÂÓ ÏfiÁˆ Û¯¤‰È· ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È Û‹ÌÂÚ· ÛÙÔ ªÔ˘ÛÂ›Ô Ù˘ ¶fiÏ˘ ÙÔ˘ ªÔÓ¿¯Ô˘.

HÚˆÈÛÌfi˜ Î·È ÂÈ΋ ‰È¿ıÂÛË ™Â ÌÈ· ¤ÎÙ·ÛË Ì‹ÎÔ˘˜ 59 Ì. Î·È ‡„Ô˘˜ 1,20 Ì. Ô ™‚¿ÓÙ¯·ÏÂÚ fiÊÂÈÏ ӷ Û˘ÌÂÚÈÏ¿‚ÂÈ Ù· ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂÚ· ÁÂÁÔÓfiÙ· Ù˘ ÓÂfiÙÂÚ˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÈÛÙÔÚ›·˜. ΔÔ Î‡ÚÈÔ ÂÚȯfiÌÂÓÔ Ù˘ ÙÔȯÔÁÚ·Ê›·˜ ı· ‹Ù·Ó ÔÈ ·ÁÒÓ˜ ÙÔ˘ ∂ıÓÔ˘˜ Î·È ÛÙfi¯Ô˜ Ë ÂıÓÈ΋ ÚÔ‚ÔÏ‹. ∞fi ÙÔÓ Ì·ÎÚÈÓfi, ÂÈÚËÓÈÎfi Î·È Âȉ˘ÏÏÈ·Îfi ÎfiÛÌÔ Ù˘ ·Ú¯·›·˜ ÈÛÙÔÚ›·˜ Î·È Ì˘ıÔÏÔÁ›·˜ Ô˘ ı· ÛÙfiÏÈ˙ ÙȘ ˘fiÏÔÈ˜ ·›ıÔ˘Û˜ ÙÔ˘ ·Ó·ÎÙfiÚÔ˘, Ô ıÂ-

·Ù‹˜ ı· ÌÂÙ·ÊÂÚfiÙ·Ó Û ÌÈ· ÂÓÙÂÏÒ˜ ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋ ÂÚÈÔ¯‹ fiÔ˘ ı· ‰¤ÛÔ˙Â Ô ËÚˆÈÛÌfi˜ Î·È Ë ÂÈ΋ ‰È¿ıÂÛË. Δ· ı¤Ì·Ù· ·Ó·Ù‡ÛÛÔÓÙ·È ¯ÚÔÓÔÏÔÁÈο ·fi ÙÔÓ ‚fiÚÂÈÔ ÛÙÔÓ ·Ó·ÙÔÏÈÎfi ÙÔ›¯Ô Î·È Ë ıÂÌ·ÙÔÁÚ·Ê›· ÙÔ˘˜ Â›Ó·È Ë ÂÍ‹˜: μfiÚÂÈÔ˜ ÙÔ›¯Ô˜: √ fiÚÎÔ˜ ÙˆÓ Â·Ó·ÛÙ·ÙÒÓ ÛÙË μÔÛÙ›ÙÛ· – ∏ ÂͤÁÂÚÛË ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ ÛÙËÓ ¶¿ÙÚ· – ∂ıÓÈ΋ Û˘Ó¤Ï¢ÛË ÛÙËÓ ∫·Ï·Ì¿Ù· – ∏ ‰fiÍ· ÙÔ˘ ‰ÔÏÔÊÔÓË̤ÓÔ˘ ÛÙËÓ ∫ˆÓÛÙÓÙÈÓÔ‡ÔÏË ¶·ÙÚÈ¿Ú¯Ë °ÚËÁÔÚ›Ô˘ ÙÔ˘ ∂ã. ∞Ó·ÙÔÏÈÎfi˜ ÙÔ›¯Ô˜: ∂·Ó¿ÛÙ·ÛË ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ ÂÓ·ÓÙ›ÔÓ ÙˆÓ ΔÔ‡ÚΈÓ

– ¡›Î˜ ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ ÛÙË ÛÙÂÚÈ¿ Î·È ÙË ı¿Ï·ÛÛ· – ∏ ∂ıÓÈ΋ ™˘Ó¤Ï¢ÛË ÛÙËÓ ∂›‰·˘ÚÔ – √ ∫·Ó¿Ú˘ ˘ÚÔÏ› ÙÔÓ ÙÔ˘ÚÎÈÎfi ÛÙfiÏÔ ÛÙË Ã›Ô – √ ª·˘ÚÔÎÔÚ‰¿ÙÔ˜ ˘ÂÚ·Û›˙ÂÙ·È ÙÔ ªÂÛÔÏfiÁÁÈ. ¡fiÙÈÔ˜ ÙÔ›¯Ô˜: √ ªfiÙÛ·Ú˘ ÂÈÙ›ıÂÙ·È ÛÙÔ ÛÙÚ·ÙfiÂ‰Ô ÙˆÓ ΔÔ‡ÚÎˆÓ ÛÙÔ ∫·ÚÂÓ‹ÛÈ. ¡›ÎË ·ÈˆÚÂ›Ù·È ¿Óˆ ·fi ‚˘ıÈṲ̂ӷ ÏÔ›· – ¡›ÎË ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ ÂÓ·ÓÙ›ÔÓ ÙˆÓ ΔÔ‡ÚÎˆÓ ÛÙË ı¿Ï·ÛÛ· – §ÂËÏ·Û›· Ù˘ ¶ÂÏÔÔÓ‹ÛÔ˘ ·fi ÙÔÓ πÌÚ·‹Ì ·Û¿. ¶ÚÔÛˆÔÔ›ËÛË Ù˘ fiÏ˘ ÙÔ˘ ªÂÛÔÏÔÁÁÈÔ‡ – ∏ Û˘Óı‹ÎË ÙÔ˘ §ÔÓ‰›ÓÔ˘. ¢˘ÙÈÎfi˜ ÙÔ›¯Ô˜: ∏ Ó·˘Ì·¯›· ÙÔ˘ ¡·˘·Ú›ÓÔ˘. ¶ÚÔÛˆÔÔ›ËÛË Ù˘ ∂ÏÏ¿‰Ô˜ – √ √ıˆÓ·˜ ˘ÔÁÚ¿ÊÂÈ ÙÔ Â›ÛËÌÔ ¤ÁÁÚ·ÊÔ Ô˘ ÙÔÓ Î·ıÈÛÙ¿ ‚·ÛÈÏÈ¿ Ù˘ ∂ÏÏ¿‰Ô˜ – √ §Ô˘‰Ô‚›ÎÔ˜ Ô ∞ã ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ ÙÔÓ √ıˆÓ· ÙÔ˘˜ ∂ÏÏËÓ˜ ·ÂÛÙ·Ï̤ÓÔ˘˜ ÛÙÔ ªfiÓ·¯Ô – ∏ ¿ÊÈÍË ÙÔ˘ √ıˆÓ· ÛÙÔ ¡·‡ÏÈÔ. ∂›Ó·È Ê·ÓÂÚfi fiÙÈ Ù· ÁÂÁÔÓfiÙ· ÂÎÙ˘Ï›ÛÛÔÓÙ·È ·fi ÙÔ 1821 (∏ Û˘Ó¿ÓÙËÛË ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ Â·Ó·ÛÙ·ÙÒÓ ÛÙË μÔÛÙ›ÙÛ· ÛÙȘ 26 π·ÓÔ˘·Ú›Ô˘ 1821) ̤¯ÚÈ ÙËÓ ¿ÊÈÍË ÙÔ˘ √ıˆÓ· ÛÙÔ ¡·‡ÏÈÔ ÛÙȘ 6 ºÂ‚ÚÔ˘·Ú›Ô˘ 1833. ∏ ˙ˆÊfiÚÔ˜ ‰ÂÓ ÛÒ˙ÂÙ·È Û Ôχ ηϋ η-

Ù¿ÛÙ·ÛË, ÂÓÒ ·fi ÙÔÓ ÚÒÙÔ (‚fiÚÂÈÔ) ÙÔ›¯Ô ÛÒ˙ÔÓÙ·È ÌfiÓÔ ‰‡Ô ÌÔÚʤ˜ (ÂÓfi˜ ∂ÏÏËÓ· Î·È ÂÓfi˜ ΔÔ‡ÚÎÔ˘) ·fi ÙËÓ ·Ú¿ÛÙ·ÛË ∏ ÂͤÁÂÚÛË ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ ÛÙËÓ ¶¿ÙÚ·, ÂÓÒ ÙÔ ˘fiÏÔÈÔ ÙÌ‹Ì· ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ ÙÔ›¯Ô˘ ¤¯ÂÈ Î·Ù·ÛÙÚ·Ê› ÂÓÙÂÏÒ˜. ∞Í›˙ÂÈ Ó· ÛËÌÂȈı› fiÙÈ ÛÙËÓ ÙÔȯÔÁÚ·Ê›· ·ÓÙÈηٷÛÙ¿ıËÎÂ Ë ÛÎËÓ‹ Ì ÙËÓ ÀÔÁÚ·Ê‹ ·fi ÙÔÓ √ıˆÓ· ÙÔ˘ ÂÁÁÚ¿ÊÔ˘ Ô˘ ÙÔÓ fiÚÈ˙ ‚·ÛÈÏÈ¿ Ù˘ ∂ÏÏ¿‰Ô˜ Ì ÙËÓ ÂӉȷʤÚÔ˘Û· ·Ú¿ÛÙ·ÛË Ù˘ π‰Ú˘Û˘ ·fi ÙÔÓ ∫·Ô‰›ÛÙÚÈ· ÓÙÔ˘ «¶·ÓÂÏÏËÓ›Ô˘», ÌÈ· Ê·ÓÙ·ÛÙÈ΋ ÛÎËÓ‹ Ô˘ ·ÔÙÂÏ› ÂÏ¿¯ÈÛÙÔ ÊfiÚÔ ÙÈÌ‹˜ ÛÙÔÓ ÚÒÙÔ ∫˘‚ÂÚÓ‹ÙË Ù˘ ∂ÏÏ¿‰Ô˜, Ô ÔÔ›Ô˜ ̤¯ÚÈ ÙÒÚ· ·Ô˘Û›·˙ ÛÎfiÈÌ· ·fi Ù· Â›ÛËÌ· ÂÈÎÔÓÔÁÚ·ÊÈο Û‡ÓÔÏ·.

¶ÔÚ›· ÂÓfi˜ ¤ıÓÔ˘˜ Δ· Û¯¤‰È· Î·È Ë ÙÂÏÈ΋ ÙÔȯÔÁÚ·Ê›· ÛÂ Û˘Ó‰˘·ÛÌfi Ì ٷ ÔÚÙÚ¤Ù· ÙˆÓ ·‰ÂÏÊÒÓ ª·ÚÁ·Ú›ÙË Ù˘ ‰ÈÏ·Ó‹˜ ·›ıÔ˘Û·˜ ¤‰ÈÓ ÙË Û‡Á¯ÚÔÓË ÔÚ›· ÂÓfi˜ ¤ıÓÔ˘˜, Ô˘ ÂÈÎ˘ÚˆÓfiÙ·Ó ·fi Ù· ¿ÊıÔÓ· ۇ̂ÔÏ· ÙÔ˘ ÎÏ·ÛÈÎÈÛÌÔ‡ Î·È ·fi ÙȘ Ì˘ıÔÏÔÁÈΤ˜ ·Ú·ÔÌ¤˜ ÙˆÓ ˘ÔÏÔ›ˆÓ ·Ú·ÛÙ¿ÛÂˆÓ ¿ÏψÓ

H M α απ τις προσωποποιημ"νες «N κες των Eλλ νων στη στερι και στη θ λασσα». Στην ασπ δα της, πως και στις λλες, αναγρ φονται ον ματα σημαντικ!ν ελληνικ!ν νικ!ν.

H

K A £ H M E P I N H

B

T P I T H

2 5

M A P T I O Y

2 0 0 3

27

H Tρ α απ τα δεκατ"σσερα πορτρ"τα με ιστορικ πρ σωπα σε μετ λλια –13 Eλληνες και ο Aστιγξ– που βρ σκονται στην A θουσα των Yπασπιστ!ν. Tη φιλοτ"χνησ τους αν"λαβαν οι νεαρο Eλληνες ζωγρ φοι Φ λιππος και Γε!ργιος Mαργαρ της. E ναι πολ πιθαν να "γιναν εκ του φυσικο , αφο αρκετ απ τα εικονιζ μενα πρ σωπα ταν εν ζω .

H Λεπτομ"ρεια απ τη σκην «Eπαν σταση των Eλλ νων εναντ ον των Tο ρκων». H τελικ μνημειακ σ νθεση, η εκτ"λεση δηλαδ των τοιχογραφι!ν, ε ναι "ργο συλλογικ . Eργ στηκαν τουλ χιστον "ξι χειρ!νακτες ζωγρ φοι, ειδικευμ"νοι στην τεχνικ της τοιχογραφ ας.

¯ÒÚˆÓ ÙÔ˘ ·Ó·ÎÙfiÚÔ˘, Ô˘ Ì·˜ ÛÒ˙ÔÓÙ·È fï˜ ÌfiÓÔ Û ۯ¤‰È·, Û‹ÌÂÚ· ÛÙËÓ ∫·ÏÏÈÙ¯ÓÈ΋ ™˘ÏÏÔÁ‹ ÙÔ˘ ¶ÔÏ˘Ù¯Ó›Ԣ ÙÔ˘ ªÔÓ¿¯Ô˘. Δ· ı¤Ì·Ù· ·˘Ù¿ ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È ÛÙËÓ ÚfiÛÊ·ÙË ÂÏÏËÓÈ΋ ÈÛÙÔÚ›·: ·fi ÙËÓ ¤Ó·ÚÍË Ù˘ ∂·Ó¿ÛÙ·Û˘ ̤¯ÚÈ ÙËÓ ¿ÊÈÍË ÙÔ˘ √ıˆÓ· ÛÙÔ ¡·‡ÏÈÔ, ÁÂÁÔÓfiÙ· Ô˘ ·ÔÎÙÔ‡Ó ÂÈηÛÙÈ΋ ÌÔÚÊ‹, ¯¿ÚË ÛÙȘ Ù¤ÏÂȘ ·ÚÌÔӛ˜ ÙˆÓ ÌÔÚÊÒÓ, ÛÙȘ Ú˘ıÌÈΤ˜ ·Ó·ÏÔÁ›Â˜ ÙˆÓ ÌÂÚÒÓ Û ۯ¤ÛË Ì ÙÔ fiÏÔÓ Î·È ÛÙËÓ ¿ÓÂÙË ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ ‰È‹ÁËÛ˘. ¶·Ú·ÙËÚ‹ÛÂȘ Ô˘ ÈÛ¯‡Ô˘Ó ÁÈ· ηÏÏÈÙ¤¯Ó˜ Ì ÎÏ·ÛÈ΋ ·È‰Â›·, Ô˘ ÎÈÓÔ‡ÓÙ·È ÛÙÔ Ó‡̷ ÚÔ‚ÔÏ‹˜ Ù˘ Û˘ÏÏÔÁÈ΋˜ ÌÓ‹Ì˘ Î·È ÙÔÓÈÛÌÔ‡ ÙˆÓ

‰È·¯ÚÔÓÈÎÒÓ ÛËÌ›ˆÓ ÂÓfi˜ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡ Ì ÔÏÏÔ‡˜ ·Ô‰¤ÎÙ˜ Î·È È‰›ˆ˜ ÛÙËÓ Ù¿ÍË Ô˘ ¢·ÁÁÂÏ›˙ÂÙ·È ÙȘ Ӥ˜ ·ÏÏ·Á¤˜. ∂Í·ÈÚÂÙÈο ıÂÙÈΤ˜ ÂÓÙ˘ÒÛÂȘ ·Ê‹ÓÔ˘Ó ÛÙÔÓ ı·ً Ë ‰È·‰Ô¯‹ ‰Ú·Ì·ÙÈÎÒÓ ÛÎËÓÒÓ Ì ÔχÛËÌ· ۇ̂ÔÏ·, ηıÒ˜ Î·È Ë ¿ÓÂÛË Ì ÙËÓ ÔÔ›· ·Ó·Ù‡ÛÛÂÙ·È Ë ‰È‹ÁËÛË, ·ÎÔÏÔ˘ıÒÓÙ·˜ ÙËÓ ÈÛÙÔÚÈ΋ Û˘Ó¤¯ÂÈ· Î·È ÙË ÓÔËÌ·ÙÈ΋ ·ÏÏËÏÔ˘¯›· ÙˆÓ ÁÂÁÔÓfiÙˆÓ.

28

2 5

H

K A £ H M E P I N H

B

T P I T H

¶ÚÔÔÌÔ› Ô E˜ Î·È Ô PfiÙÌ·Ó ¶ÚÔÔÌÔ› ·˘Ù‹˜ Ù˘ ÂÓfiÙËÙ·˜ ÌÔ-

M A P T I O Y

2 0 0 3

ÚÔ‡Ó Ó· ıˆÚËıÔ‡Ó ÔÈ Ôχ ÁÓˆÛÙ¤˜ 39 ÛÎËÓ¤˜ ·fi ÙËÓ ∂ÏÏËÓÈ΋ ∂·Ó¿ÛÙ·ÛË ÙÔ˘ ¶¤ÙÂÚ ÊÔÓ ∂˜, ηıÒ˜ Î·È Ù· ·ÓÙ›ÛÙÔȯ· ÙÔ›· ÙÔ˘ ∫·ÚÏ ƒfiÙÌ·Ó, Ô˘ ›¯·Ó ۯ‰ȷÛÙ› ÁÈ· Ó· ·ÔÙÂϤÛÔ˘Ó ÙÔ ÌÂÁ¿ÏÔ ÂÈÎÔÓÔÁÚ·ÊÈÎfi Û‡ÓÔÏÔ Ô˘ ı· ÛÙfiÏÈ˙ ÙȘ ÛÙÔ¤˜ ÙÔ˘ μ·ÛÈÏÈÎÔ‡ ∫‹Ô˘ ÛÙÔ ªfiÓ·¯Ô, ¤ÚÁ· Ô˘ ‰È·‰fiıËÎ·Ó Â˘Ú‡Ù·Ù·. √È ÛÎËÓ¤˜ Ù˘ ÙÔȯÔÁÚ·Ê›·˜ ÛÙÔ ∞Ó¿ÎÙÔÚÔ ÙˆÓ ∞ıËÓÒÓ ÂÏ¿¯ÈÛÙ· ·Ú¤ÎÎÏÈÓ ·fi ÙÔÓ ·Ú¯ÈÎfi ۯ‰ȷÛÌfi ÙÔ˘ ™‚¿ÓÙ¯·ÏÂÚ. ∏ ÌÔÓ·‰È΋ ·ÍÈÔÛËÌ›ˆÙË ‰È·ÊÔÚÔÔ›ËÛË Ô˘ ·Ú·ÙËÚ‹ıËΠ‹Ù·Ó Ë ·ÚÔ˘Û›· ÙÔ˘ ∫·Ô‰›ÛÙÚÈ· ÛÙËÓ ÙÔȯÔÁÚ·Ê›·, ÁÈ·Ù› ·Ô˘Û›·˙ ÂȉÂÈÎÙÈο ·fi Ù· ÚÒÙ· Û¯¤‰È·, ·Ï-

Ï¿ Î·È ·fi fiϘ ÙȘ ˘fiÏÔÈ˜ ÛÂÈÚ¤˜ Ô˘ ›¯·Ó Á›ÓÂÈ Ì¤¯ÚÈ ÙfiÙÂ. ΔÔ ‡ÊÔ˜ Ù˘ ÙÂÏÈ΋˜ Û‡ÓıÂÛ˘ ‰È·ÎÚ›ÓÂÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ¿ıÔ˜ Î·È Í¯ˆÚÈÛÙ‹ ÚÔ‚ÔÏ‹ ÙˆÓ ÊÔÚÌ·ÏÈÛÙÈÎÒÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ. ∏ ÂÓÙ˘ˆÛÈ·ÎfiÙÂÚË ·Ú¿ÛÙ·ÛË Ù˘ ÙÔȯÔÁÚ·Ê›·˜, Ë ÔÔ›· ·ÎÔÏÔ˘ı› ÈÛÙ¿ ÙÔ ‡ÊÔ˜ Î·È ÙÔ Ó‡̷ ÙˆÓ Û¯Â‰›ˆÓ, Â›Ó·È ÂΛÓË Ô˘ ·ÂÈÎÔÓ›˙ÂÈ ÙÔÓ ª¿ÚÎÔ ªfiÙÛ·ÚË Ó· ÂÈÙ›ıÂÙ·È ÂÓ·ÓÙ›ÔÓ ÙˆÓ ΔÔ‡ÚÎˆÓ Î·È Ó· ÙÔ˘˜ ·ÓÙÈÌÂÙˆ›˙ÂÈ ıÚÈ·Ì‚Â˘ÙÈο. ∂›Ó·È ÌÈ· ÛÎËÓ‹ ·ÏËıÔÊ·Ó‹˜, Ô˘ ı· ’ÏÂÁ ηÓ›˜ fiÙÈ Û¯Â‰È¿ÛÙËΠ̠‚¿ÛË ÙȘ ‰ÈËÁ‹ÛÂȘ Î·È ÙȘ ·ÓÙ·ÔÎÚ›ÛÂȘ Ù˘ ÂÔ¯‹˜, fiˆ˜ Ï.¯. ÂÚȤÁÚ·Ê ٷ Ù˘ Â›ıÂÛ˘ ÙÔ˘ ª¿ÚÎÔ˘ ªfiÙÛ·ÚË (Î·È ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· ÙÔ˘ ı·Ó¿ÙÔ˘ Î·È Ù˘ Îˉ›·˜ ÙÔ˘ ‹Úˆ·) Ë °ÂÓÈ΋ ∂ÊËÌÂÚ›‰· ÙÔ˘ ∞Ô˘ÁÎÛÌÔ˘ÚÁÎ (Augsburger Allgemeine Zeitung) ÛÙȘ 13.10.1823, Û ۯÂÙÈ΋ ·ÓÙ·fiÎÚÈÛË ·fi ÙËÓ ΔÂÚÁ¤ÛÙË: «√ ª¿ÚÎÔ˜ ªfiÙÛ·Ú˘ ·Ú¤‰ˆÛ ÙÔ Ó‡̷ ÙÔ˘ Û·Ó ¿ÏÏÔ˜ §ÂˆÓ›‰·˜ ÁÈ· ÙËÓ ›ÛÙË Î·È ÙËÓ ·ÙÚ›‰· ÙÔ˘ ÛÙË ÂÚÈÔ¯‹ ÙˆÓ ∞ÁÚ¿ÊˆÓ Î·È Ë ÈÛÙÔÚ›· ·˘Ù‹˜ Ù˘ Ì¿¯Ë˜ ‰ÂÓ ı· ÌÔÚ¤ÛÂÈ Ó· ͯ·ÛÙ›. ™ÙË Ì¿¯Ë Ù˘ 24˘ ÚÔ˜ ÙËÓ 25Ë ∞˘ÁÔ‡ÛÙÔ˘ Ô ªfiÙÛ·Ú˘ Ì 800 ÂıÂÏÔÓÙ¤˜ ‹Á ÛÙÔ ∫·ÚÂÓ‹ÛÈ ÛÙÔ ÛÙÚ·ÙfiÂ‰Ô ÙÔ˘ Δ˙ÂÏ·ÏÂÓÙ›Ó ª¤Ë, ·ÓÈ„ÈÔ‡ ÙÔ˘ ∫ÈÔ˘Ù·¯‹ ·Û¿, ÁÎÚ¤ÌÈÛ ÙË ÛÎËÓ‹ ÙÔ˘ Î·È ÙÔÓ ÛÎfiÙˆÛ Ì ÙÔ ›‰ÈÔ ÙÔ˘ ÙÔ ¯¤ÚÈ. ™ÙË Ì¿¯Ë Ô˘ ¤ÁÈÓ 3.000 ΔÔ‡ÚÎÔÈ ˘‹ÚÍ·Ó ı‡Ì·Ù·. √ ª¿ÚÎÔ˜ ªfiÙÛ·Ú˘ ÙÚ·˘Ì·Ù›ÛÙËΠÎÈ ·˘Ùfi˜ ı·Ó¿ÛÈÌ· Î·È ‡ÛÙÂÚ· ·fi Ï›ÁÔ Í„‡¯ËÛÂ. ΔÔ ÙÒÌ· ÙÔ˘ ÌÂٷʤÚıËΠ̠ÙÈ̤˜ ·Á›Ô˘ ÛÙÔ ªÂÛÔÏfiÁÁÈ...». ™∏ª∂ÿø™∏ Οι εν λ γω τοιχογραφίες των δύο αιθουσών με απ φαση του προέδρου της Βουλής κ. Απ στολου Κακλαμάνη πρ κειται να συντηρηθούν και να αποκατασταθούν οι αρχικές παραστάσεις που τούτο είναι αναγκαίο.

à Kαρλ P τμαν: «O Nα ς της Aφα ας στην A γινα» (π. 1845, M ναχο, Γλυπτοθ κη). Tο ελληνικ τοπ ο για τον P τμαν, που φτασε στην Eλλ δα τον A γουστο του 1834 και την περιηγ θηκε για να χρ νο, ε χε παραμε νει αναλλο ωτο στο π ρασμα των αι νων. Hταν, δηλαδ , το διο τοπ ο που αντ κριζαν οι αρχα οι και παιρνε στα μ τια του «μυθικ » δι σταση.

Tου ° πÕ¡¡∏ M ¶Ÿ§∏ Δρος Iστορικο T χνης ™’ O§E™ TI™ APXAIO§O°IKE™ Î·È ÂÚ¢ÓËÙÈΤ˜ ·ÔÛÙÔϤ˜ (·ÁÁÏÈΤ˜, Á·ÏÏÈΤ˜ ‹ ÁÂÚÌ·ÓÈΤ˜) Ô˘ Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ıËÎ·Ó ÛÙÔÓ ÂÏÏËÓÈÎfi ¯ÒÚÔ ÛÙ· Ù¤ÏË ÙÔ˘ 18Ô˘ Î·È ÛÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ 19Ô˘ ·ÈÒÓ·, ÙÔ˘˜ ·Ú¯·ÈÔÏfiÁÔ˘˜ Î·È ÙÔ˘˜ ÌÂÏÂÙËÙ¤˜ Û˘Ófi‰Â˘·Ó, ÙȘ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ÊÔÚ¤˜, ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙÔÓ˜, ۯ‰ȷÛÙ¤˜ Î·È ˙ˆÁÚ¿ÊÔÈ, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ·Ó·Ï¿Ì‚·Ó·Ó Ó· ηٷÁÚ¿„Ô˘Ó Î·È Ó· ·ÔÙ˘ÒÛÔ˘Ó Ù· ÌÓËÌ›· Î·È ÙÔ˘˜ ·Ú¯·ÈÔÏÔÁÈÎÔ‡˜ ¯ÒÚÔ˘˜, ÂÓÒ Ôχ Û˘¯Ó¿ ÂÈΤÓÙÚˆÓ·Ó ÙÔ ÂӉȷʤÚÔÓ ÙÔ˘˜ Î·È ÛÙËÓ ·ÂÈÎfiÓÈÛË ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ÙÔ›Ô˘.

Aπεικ νιση του ελληνικο τοπ ου Δ

√ 1810 ¤ÊÙ·Û ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·, ˆ˜ ̤ÏÔ˜ ÌÈ·˜ ·Ú¯·ÈÔÏÔÁÈ΋˜ ·ÔÛÙÔÏ‹˜, Ô ‚·ÚÒÓÔ˜ Otto Magnus von Stackelberg (1787-1837), Ô ÔÔ›Ô˜ Û ÌÈ· ÛÂÈÚ¿ ۯ‰›ˆÓ ÙÔ˘ ·ÂÈÎfiÓÈÛÂ, Ì ÈÛÙfiÙËÙ· Î·È ·ÎÚ›‚ÂÈ·, ·Ú¯·›· ÌÓËÌ›·, ·fi„ÂȘ fiÏÂˆÓ Î·È ÙÔ›·. ª¤Û· ·fi ÌÈ· Û˘ÓÔÏÈ΋ ıÂÒÚËÛË, ÙÔ ÂÏÏËÓÈÎfi ÙÔ›Ô ·ÔÙ¤ÏÂÛ ÁÈ· ÙÔÓ Stackelberg ·ÓÂÍ¿ÓÙÏËÙË ËÁ‹ ¤ÌÓ¢Û˘ Î·È ›Ûˆ˜ Â›Ó·È Ô ÚÒÙÔ˜ Ô˘ ÙÔ ·¤‰ˆÛ Û ٤ÙÔÈ· ¤ÎÙ·ÛË Î·È Ì ÙfiÛË ÌÂÁ¿ÏË Â˘Ú‡ÙËÙ·, ÂÈϤÁÔÓÙ·˜ ÂΛӷ Ù· ÙÔ›· Ô˘ Û˘Ó‰‡·˙·Ó ÙÔ Î·ÏÏÈÙ¯ÓÈÎfi Ì ÙÔ ÁˆÁÚ·ÊÈÎfi Î·È ÈÛÙÔÚÈÎfi ÂӉȷʤÚÔÓ.

∏ Â·Ê‹ ÙÔ˘ Ì ٷ ÌÓËÌ›· Î·È ÙÔ Ê˘ÛÈÎfi ¯ÒÚÔ ÙÔÓ Ô‰ËÁ› οÔȘ ÊÔÚ¤˜ Û ÌÈ· ۯ‰fiÓ «ÌÂÙ·Ê˘ÛÈ΋», Ï·ÙÚ¢ÙÈ΋ ·ÓÙ›‰Ú·ÛË, ¤Ó· ›‰Ô˜ ıÚËÛ΢ÙÈ΋˜ Î·Ù¿Ó˘Í˘. ∏ ÔÏÏ·ÏfiÙËÙ· Î·È ÔÈ Û˘Ó¯›˜ ÂÓ·ÏÏ·Á¤˜ ÙÔ˘ ÙÔ›Ô˘ Ù˘ ∂ÏÏ¿‰·˜ ÊÔÚÙ›˙ÔÓÙ·È ·fi ÙËÓ ÈÛÙÔÚÈÎfiÙËÙ· ÙÔ˘ ¯ÒÚÔ˘, ÙÔ fiÚ·Ì· ÙÔ˘ ·Ú¯·›Ô˘ ÎfiÛÌÔ˘, ÙÔ ·›ÛıËÌ· ÌÈ·˜ ȉ·ÓÈ΋˜ Î·È ·ÍÂ¤Ú·ÛÙ˘ ÔÌÔÚÊÈ¿˜. ™ÙËÓ ›‰È· ·ÔÛÙÔÏ‹ Û˘ÌÌÂÙ›¯Â Ô ÙÔÈÔÁÚ¿ÊÔ˜ Jacob Linckh Î·È Ô ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙÔÓ·˜ Haller von Hallerstein (1774-1817), Ë ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ· ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ ÂÈÎÂÓÙÚÒıËΠ΢ڛˆ˜ ÛÙËÓ ·ÔÙ‡ˆÛË

H

ÌÓËÌ›ˆÓ, ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈÎÒÓ ÌÔÙ›‚ˆÓ Î·È ·fi„ÂˆÓ fiÏÂˆÓ (.¯. ·˘Ù‹Ó Ù˘ ∞ı‹Ó·˜). ΔÔ ÂÏÏËÓÈÎfi ÙÔ›Ô ı· ·ÔÙÂϤÛÂÈ Â›Û˘ ı¤Ì· ‰‡Ô ηْ ÂÍÔ¯‹Ó ÛÙÚ·ÙȈÙÈÎÒÓ ˙ˆÁڿʈÓ, ÙÔ˘ Carl Wilhelm von Heideck (1788-1861) Î·È ÙÔ˘ Carl Krazeisen (1794-1878), ÔÈ ÔÔ›ÔÈ Û˘ÌÌÂÙ›¯·Ó, Ô ÚÒÙÔ˜ ˆ˜ ·Ú¯ËÁfi˜ Î·È Ô ‰Â‡ÙÂÚÔ˜ ˆ˜ ̤ÏÔ˜, ÛÙÔ ÂÎÛÙÚ·Ù¢ÙÈÎfi ÛÒÌ· Ô˘ ÛÙ¿ÏıËΠÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· ·fi ÙÔÓ ‚·ÛÈÏÈ¿ Ù˘ μ·˘·Ú›·˜ §Ô˘‰Ô‚›ÎÔ ∞ã ÙÔ 1826, ÁÈ· Ó· ÂÓÈÛ¯‡ÛÂÈ ÙÔ˘˜ ÂÍÂÁÂṲ́ÓÔ˘˜ EÏÏËÓ˜. ∫·È ÔÈ ‰‡Ô ı· ·Ô‰ÒÛÔ˘Ó ÙÔ ÙÔ›Ô ›Ù ·˘ÙfiÓÔÌ· ›Ù ˆ˜ Ï·›ÛÈÔ ÙˆÓ ÈÛÙÔÚÈÎÒÓ Î·È ËıÔÁÚ·ÊÈÎÒÓ

K A £ H M E P I N H

B

T P I T H

2 5

M A P T I O Y

2 0 0 3

29

Õ Λο ντβιχ Λ νγκε: «Λατομε ο στο Πεντελικ ν», 1836 (ακουαρ λα προσχεδιασμ νη με μολ βι, M ναχο, Kρατικ Σχολ Σχεδ ου). Tο ελληνικ τοπ ο στον Λ νγκε αποτυπ νεται με φυσιοκρατικ αντ ληψη.

P Λ ο φον Kλ ντσε: «Iδανικ ποψη της π λης της Aθ νας», 1846. Aρχιτ κτονας ο Kλ ντσε, φτασε το 1834 στην Aθ να για να εκπον σει το πολεοδομικ σχ διο της ν ας π λης. Eκτ ς απ απ ψεις μνημε ων και τοπ ων φιλοτ χνησε και «ιδανικ ς» φανταστικ ς απ ψεις της Aθ νας. ÛÎËÓÒÓ, ÙˆÓ ÌÓËÌ›ˆÓ Î·È ÙˆÓ ·Ú¯·ÈÔÏÔÁÈÎÒÓ ¯ÒÚˆÓ Ô˘ ˙ˆÁÚ·Ê›˙Ô˘Ó.

PfiÙÌ·Ó √ ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˜ Carl Rottmann (1797-1850) ¤ÊÙ·Û ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· ÙÔÓ ∞‡ÁÔ˘ÛÙÔ ÙÔ˘ 1834, Ì ÛÎÔfi Ó· Û˘ÁÎÂÓÙÚÒÛÂÈ ˘ÏÈÎfi ÁÈ· ÌÈ· ÌÂÁ¿ÏË ÂÚÁ·Û›· Ô˘ ÙÔ˘ ›¯Â ·Ó·ÙÂı› ·fi ÙÔÓ §Ô˘‰Ô‚›ÎÔ ∞ã Î·È ·ÊÔÚÔ‡Û ÛÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· 38 ÈÓ¿ÎˆÓ Ì ı¤Ì· ÙÔ›· Î·È fiÏÂȘ Ù˘ ∂ÏÏ¿‰·˜, ‰Ô˘ÏÂ̤Ó˜ Ì ÙËÓ ·Ú¯·›· ̤ıÔ‰Ô Ù˘ ÂÁη˘ÛÙÈ΋˜. H‰Ë, ÛÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô 183033 Ô ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˜ ›¯Â ÔÏÔÎÏËÚÒÛÂÈ ÌÈ· ÛÂÈÚ¿ 28 ¤ÚÁˆÓ Ì ÈÙ·ÏÈο ÙÔ›·, Ô˘ ÎÔÛÌÔ‡Û·Ó ÙË ‰˘ÙÈ΋ ÛÙÔ¿ ÙÔ˘ μ·ÛÈÏÈÎÔ‡ ∫‹Ô˘ ÙÔ˘ ªÔÓ¿¯Ô˘ (Ù· ÂÏÏËÓÈο ÙÔ›· ÚÔÔÚ›˙ÔÓÙ·Ó ÁÈ· ÙËÓ ·ÓÙ›ÛÙÔÈ¯Ë ‚fiÚÂÈ· ÛÙÔ¿). √ Rottmann ÁÈ· ¤Ó·Ó ÂÚ›Ô˘ ¯ÚfiÓÔ ÂÚÈËÁ‹ıËΠÛÙËÓ ∞ÙÙÈ΋, ÙËÓ ¶ÂÏÔfiÓÓËÛÔ, ÙË μÔȈٛ·, ÙËÓ ∂‡‚ÔÈ· Î·È Ù· ÓËÛÈ¿ ÙÔ˘ ∞ÈÁ·›Ô˘, ¯ˆÚ›˜ fï˜ Ó· ηÙÔÚıÒÛÂÈ Ó· ÂÈÛÎÂÊÙ› fiÏÔ˘˜ ÙÔ˘˜ ¯ÒÚÔ˘˜ Ô˘ ÂÈı˘ÌÔ‡ÛÂ Î·È Â›¯Â ÚÔÁÚ·ÌÌ·Ù›ÛÂÈ. ∏ ÂÈÏÔÁ‹ οÔÈˆÓ Û˘ÁÎÂÎÚÈÌ¤ÓˆÓ ÙÔ›ˆÓ, Û η̛· ÂÚ›ÙˆÛË ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ·˘ÛÙËÚ¿ ÚÔηıÔÚÈṲ̂ÓË, ·Ó Î·È ÚˆÙ·Ú¯ÈÎfi ÎÚÈÙ‹ÚÈÔ ·ÔÙ¤ÏÂÛ ÙÔ ÛÙÔÈ¯Â›Ô Ù˘ ÈÛÙÔÚÈÎfiÙËÙ·˜. EÓ· Ï‹ıÔ˜ ۯ‰›ˆÓ ‹Ù·Ó ÙÔ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· ·˘ÙÒÓ ÙˆÓ «·ÔÛÙÔÏÒÓ» ÙÔ˘ ÛÙÔÓ ÂÏÏËÓÈÎfi ¯ÒÚÔ. ªÂ ÙËÓ ÂÈÛÙÚÔÊ‹ ÙÔ˘ ÛÙÔ ªfiÓ·¯Ô ·Û¯ÔÏ‹ıËΠۯ‰fiÓ ·ÔÎÏÂÈÛÙÈο Ì ÙÔÓ ÂÏÏËÓÈÎfi ·ÎÏÔ Ì¤¯ÚÈ ÙÔÓ ı¿Ó·Ùfi ÙÔ˘, ˙ˆÁÚ·Ê›˙ÔÓÙ·˜ ¤Ó· ÌÂÁ¿ÏÔ ·ÚÈıÌfi ÙÔÔÁÚ·ÊÈÒÓ, ÔÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ Û¯ÂÙ›˙ÔÓÙ·È Ì ÙËÓ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·. ∏ Â›ÛËÌË ·Ú¯Èο ·Ú·ÁÁÂÏ›· ÛÙ·‰È·Î¿ ÌÂÈÒıËΠ۠23 ›Ó·Î˜, ÂÓÒ ÙÂÏÈο ˆ˜ ¯ÒÚÔ˜ ·ÚÔ˘Û›·Û‹˜ ÙÔ˘˜ ·ÔÊ·Û›ÛÙËΠӷ Â›Ó·È ÌÈ· ͯˆÚÈÛÙ‹ ·›ıÔ˘Û· Ù˘ ¡¤·˜ ¶ÈÓ·ÎÔı‹Î˘ ÙÔ˘ ªÔÓ¿¯Ô˘. √ §Ô˘‰Ô‚›ÎÔ˜ ·Ú·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Û ÛÙÂÓ¿ ÙËÓ ÂͤÏÈÍË Ù˘ ÂÚÁ·Û›·˜, ÂÎÊÚ¿˙ÔÓÙ·˜ ÙÔÓ ÂÓıÔ˘ÛÈ·ÛÌfi ÙÔ˘ Î·È ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÔÓÙ·˜ ÙÔÓ Rottmann ˆ˜ ÙÔÓ «˙ˆÁÚ¿ÊÔ Ù˘ EÏÏ¿‰·˜». ∏ ∞ı‹Ó·, ÔÈ ª˘Î‹Ó˜, Ë ∫fiÚÈÓıÔ˜, Ë ™¿ÚÙË Ì ÙÔÓ Δ·˛ÁÂÙÔ, Ë √Ï˘Ì›·, Ë ™È΢ÒÓ· Ì ÙÔÓ ¶·ÚÓ·ÛÛfi, Ë ¢‹ÏÔ˜, Ë ∂›‰·˘ÚÔ˜, Ë ∞›ÁÈÓ·, Ë N¿ÍÔ˜, Ô ¶fiÚÔ˜, Ë T›Ú˘Óı·, Ë £‹‚·, Ë Kˆ·˝‰·, Ë Ã·ÏΛ‰·, Ë ∞˘Ï›‰· Î·È Ô ª·Ú·ıÒÓ·˜ Â›Ó·È ÌÂÚÈο ·fi Ù· ÙÔ›· Ô˘ ˙ˆÁÚ¿ÊÈÛÂ Ô Rottmann, ÁÈ· ÙÔÓ ÔÔ›Ô Ë ∂ÏÏ¿‰· ·ÔÙÂÏÔ‡Û ¤Ó· «Ì·Á¢ÙÈÎfi» ¯ÒÚÔ Ì ÌÔÓ·‰ÈÎfi ʈ˜, ÏÔ‡ÛÈÔ ÛÂ Ê˘ÛÈΤ˜ ÂÓ·ÏÏ·Á¤˜. ™‡Ìʈӷ Ì ÙË Ì·ÚÙ˘Ú›· ÙÔ˘ ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙÔÓ· Î·È ˙ˆÁÚ¿-

30

H

K A £ H M E P I N H

B

T P I T H

2 5

ÊÔ˘ Ludwig Lange (1808-1868), Ô˘ ÙÔÓ Û˘Ófi‰Â˘Â ÛÙÔ Ù·Í›‰È ÙÔ˘, Ô Rottmann ÂÎÙÈÌÔ‡Û fiÙÈ ÙÔ ÂÏÏËÓÈÎfi ÙÔ›Ô, fiˆ˜ ·ÚÔ˘ÛÈ·˙fiÙ·Ó ÌÚÔÛÙ¿ ÛÙ· Ì¿ÙÈ· ÙÔ˘, ›¯Â ·Ú·Ì›ÓÂÈ ·Ó·ÏÏÔ›ˆÙÔ ÛÙÔ ¤Ú·ÛÌ· ÙˆÓ ·ÈÒÓˆÓ, ‹Ù·Ó ·ÎÚÈ‚Ò˜ ÙÔ ›‰ÈÔ ÙÔ›Ô Ô˘ ·ÓÙ›ÎÚÈ˙·Ó ÔÈ ·Ú¯·›ÔÈ, ÙÔ ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ Ì¤Û· ÛÙÔ ÔÔ›Ô ·Ó·Ù‡¯ıËÎÂ Ô ÎÏ·ÛÈÎfi˜ ÔÏÈÙÈÛÌfi˜, Ë ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋ ˙ˆ‹, ÔÈ Ù¤¯Ó˜ Î·È ÔÈ ÂÈÛً̘. ∏ Â·Ê‹ ÙÔ˘ Ì’ ·˘ÙfiÓ ÙÔ «Ì˘ıÈÎfi» ¯ÒÚÔ ¤Î·Ó ÙË ÁÓˆÚÈÌ›· ÙÔ˘ Ì ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· ·ÌÂÛfiÙÂÚË. ΔȘ ‹ÚÂ̘ Î·È Âȉ˘ÏÏȷΤ˜ ·ÂÈÎÔÓ›ÛÂȘ ÙÔ˘ Ê˘ÛÈÎÔ‡ ¯ÒÚÔ˘ ‰È·‰¤¯ÔÓÙ·È ¿ÏϘ, fiÔ˘ ΢Úȷگ› ÙÔ ËÚˆÈÎfi ÛÙÔÈ¯Â›Ô ‹ Ë ‰Ú·Ì·ÙÈ΋ ¤ÓÙ·ÛË. Ãڈ̷ÙÈΤ˜ ·ÓÙ·Ó·ÎÏ¿ÛÂȘ Î·È Ï¿Ì„ÂȘ, ·ÓÙÈ·Ú·ı¤ÛÂȘ ʈÙÂÈÓÒÓ Î·È ÛÎÔÙÂÈÓÒÓ ÂÈÊ·ÓÂÈÒÓ, Û˘Ì‚¿ÏÏÔ˘Ó Î·ıÔÚÈÛÙÈο ÛÙËÓ ÂÓÙ‡ˆÛË ÌÈ·˜ ·Ú¯¤ÁÔÓ˘ ·›ÛıËÛ˘, ÛÙËÓ ÂÈÎfiÓ· ÂÓfi˜ Ì·ÎÚÈÓÔ‡ Î·È ·ÚÔÛ‰ÈfiÚÈÛÙÔ˘ ¯ÒÚÔ˘, ÛÙËÓ ÂÈ‚ÔÏ‹ ÌÈ·˜ ·ÓÙÈÚ·ÏÈÛÙÈ΋˜,

M A P T I O Y

2 0 0 3

·fiÎÔÛÌ˘ Î·È ˘Ô‚ÏËÙÈ΋˜ ·ÙÌfiÛÊ·ÈÚ·˜. Δ· ÙÔ›· ÙÔ˘ Rottmann, Ù· ÔÔ›· ·ÓÙÈÌÂÙˆ›˙ÂÈ ˆ˜ «˙ˆÓÙ·Ó¿» ÌÓËÌ›· Ù˘ πÛÙÔÚ›·˜, ÂÎÙ›ÓÔÓÙ·È ÛÙÔ ‚¿ıÔ˜ Û ̷ÎÚÈÓÔ‡˜ ÔÚ›˙ÔÓÙ˜ ‹ Û ·fiÎÚËÌÓ˜ ÎÔÚ˘Ê¤˜ ‚Ô˘ÓÒÓ, ʈٛ˙ÔÓÙ·È ·fi ÙȘ ˘Ú·Îو̤Ó˜ ·Ô¯ÚÒÛÂȘ ÙÔ˘ ËÏÈÔ‚·ÛÈϤ̷ÙÔ˜ ‹ Ù· ı·Ì¿ ¯ÚÒÌ·Ù· ÙÔ˘ ÚˆÈÓÔ‡. Δ· ÌÓËÌ›· Ù˘ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·˜ ·ÔÙ˘ÒÓÔÓÙ·È Û ÂÍ·ÈÚÂÙÈο ÌÈÎÚ‹ Îϛ̷η, ÂÓÒ ÛÙÔ ÚÒÙÔ Â›Â‰Ô ÙˆÓ Û˘Óı¤ÛÂÒÓ ÙÔ˘ Û˘¯Ó¿ ˙ˆÁÚ·Ê›˙ÂÈ Ú·ÏÈÛÙÈο - ËıÔÁÚ·ÊÈο ı¤Ì·Ù·, ˘fiÌÓËÛË Ù˘ Û‡Á¯ÚÔÓ˘ ∂ÏÏ¿‰·˜, Á¤Ê˘Ú· ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙÔ ·ÚfiÓ Î·È ÙÔ ·ÚÂÏıfiÓ. ªÓËÌÂÈ·ÎfiÙËÙ·, Û˘ÓıÂÙÈ΋ ·ÎÚ›‚ÂÈ· Î·È ¯ÚˆÌ·ÙÈ΋ ‰‡Ó·ÌË, Û˘Ì‚ÔÏÈ΋ ‰È¿ıÂÛË, ÚÔÌ·ÓÙÈÎfi Ó‡̷ Î·È È‰Â·ÏÈÛÙÈÎfi˜ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·˜, Â›Ó·È ÛÙÔȯ›· Ô˘ ‰È·ÙÚ¤¯Ô˘Ó ÙÔ Û‡ÓÔÏÔ ÙˆÓ ÙÔÈÔÁÚ·ÊÈÒÓ ÙÔ˘ Rottmann. ™ÙȘ ÂÏ·ÈÔÁڷʛ˜ Î·È ÙȘ ˘‰·ÙÔÁڷʛ˜ ÙÔ˘ ÌÂÙ·Û¯ËÌ·Ù›˙ÂÈ ÙÔ ÂÏÏËÓÈÎfi ÙÔ›Ô, ÙÔ ÂÚÈÁÚ¿ÊÂÈ Ì¤Û· ·fi ¤Ó· ‰È·¯ÚÔÓÈÎfi

O Φ ρντιναν Στ ντεμαν φτασε στην Eλλ δα το 1832 ως διοικητικ ς σ μβουλος της Aντιβασιλε ας. Aπ μια σειρ δ κα σχεδ ων που φιλοτ χνησε καθισμ νος στον λ φο των Nυμφ ν, εξ δωσε το 1841 στο M ναχο το Παν ραμα των Aθην ν, λιθογραφημ νο λε κωμα το οπο ο αποτ λεσε την πιο ολοκληρωμ νη και τεκμηριωμ νη εικ να της Aθ νας (Aθ να, Συλλογ Mαν λη Mαυρ κη).

Ú›ÛÌ·, ÚÔÛ‰›‰ÔÓÙ·˜ Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ· Û’ ·˘Ùfi ·Ú¯ÂÙ˘ÈΤ˜ ‰È·ÛÙ¿ÛÂȘ.

§¿ÓÁΠ√ Lange Ì ÙË ÛÂÈÚ¿ ÙÔ˘ ÊÈÏÔÙ¤¯ÓËÛ ¤Ó· ÌÂÁ¿ÏÔ ·ÚÈıÌfi ۯ‰›ˆÓ (ÌÔχ‚È Î·È ·ÎÔ˘·Ú¤Ï·), Ì ı¤Ì· ÙÔ›·, ·fi„ÂȘ fiÏÂˆÓ Î·È ¯ˆÚÈÒÓ, ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Ù˘ ÂÓÙ¿¯ÚÔÓ˘ ÂÚ›Ô˘ ·Ú·ÌÔÓ‹˜ ÙÔ˘ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· Î·È ÙˆÓ ÂÚÈËÁ‹ÛÂÒÓ ÙÔ˘ Û’ ·˘Ù‹Ó (∞ı‹Ó·, ∫fiÚÈÓıÔ˜, ª˘Î‹Ó˜, ¡·‡ÏÈÔ, ∫¤Ú΢ڷ, ÷ÈÚÒÓÂÈ·, ¶¿ÙÚ·, ™¿ÚÙË, £‹‚·, Δ‹ÓÔ˜ Î.¿.). ™Ù· Û¯¤‰È¿ ÙÔ˘ Ô ÈÛÙÔÚÈÎfi˜ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·˜ ÂÚÈÔÚ›˙ÂÙ·È, ۯ‰fiÓ ÂÏ·¯ÈÛÙÔÔÈ›ٷÈ, Î·È ÙÔ ÙÔ›Ô ·ÔÙ˘ÒÓÂÙ·È ÌÂ Ê˘ÛÈÔÎÚ·ÙÈ΋ ·ÓÙ›ÏË„Ë, ¯ˆÚ›˜ η̛· ÚfiıÂÛË ÂÍȉ·Ó›Î¢Û˘, Û˘Ì‚ÔÏÈÎÒÓ ·Ó·ÊÔÚÒÓ Î·È ËÚˆÈÎÒÓ ·Ó·ÁˆÁÒÓ. Δ· ÌÓËÌ›· Î·È ÔÈ ·Ú¯·ÈÔÏÔÁÈÎÔ› ¯ÒÚÔÈ, fiÙ·Ó ÂÌÊ·Ó›˙ÔÓÙ·È, Â›Ó·È ·ÚÌÔÓÈο ÂÓÙ·Á̤ӷ ÛÙÔ Ê˘ÛÈÎfi ¯ÒÚÔ, ·ÔÙÂÏÔ‡Ó Û˘Ó¤¯ÂÈ· Î·È ·Ó·fiÛ·ÛÙÔ ÙÌ‹Ì· ÙÔ˘, ÂÓÒ Ôχ Û˘¯Ó¿ ·ÚÂÌ‚¿ÏÏÂÈ, ˆ˜ ·Ú·ÏËڈ̷ÙÈο ÌÔÙ›‚·, ÂÈÎfiÓ˜ ·fi ÙËÓ Î·ıËÌÂÚÈÓ‹ ˙ˆ‹ Î·È ÙȘ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ˜ ÙˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ. ∏ ÈÛÔÚÚÔË̤ÓË Û‡ÓıÂÛË, Ë ÊˆÙÂÈÓfiÙËÙ· Î·È Ë ‰È·‡ÁÂÈ· Ù˘ ·ÙÌfiÛÊ·ÈÚ·˜, Ë Ï·ÛÙÈ΋ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÙÔ˘ ¯ÚÒÌ·ÙÔ˜ –Ô˘ ·ÏÒÓÂÙ·È Û˘Ó‹ıˆ˜ ÂÓÈ·›Ô, ¯ˆÚ›˜ ÙÔÓÈΤ˜ ‰È·‚·ıÌ›ÛÂȘ, ¿Óˆ ÛÙË ˙ˆÁÚ·ÊÈ΋ ÂÈÊ¿ÓÂÈ·– Î·È Ë Û¯Â‰È·ÛÙÈ΋ ·ÌÂÛfiÙËÙ·, Û˘ÓÙ›ÓÔ˘Ó Û ȉȷ›ÙÂÚ· ÂÎÊÚ·ÛÙÈο ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù·. √ ÂÏÏËÓÈÎfi˜ ¯ÒÚÔ˜ ÂÚÈÁÚ¿ÊÂÙ·È ·fi ÙÔÓ Lange, Ì ÙÔÔÁÚ·ÊÈ΋ Î·È ÁˆÁÚ·ÊÈ΋ ÈÛÙfiÙËÙ·, ÛÙË Û‡Á¯ÚÔÓ‹ ÙÔ˘ ‰È¿ÛÙ·ÛË, fiˆ˜ ‹Ù·Ó

‰ËÏ. ÙËÓ ÚÒÙË, ÌÂÙ¿ ÙËÓ ∂·Ó¿ÛÙ·ÛË, ‰ÂηÂÙ›·. ªÂ ÂÓÙÔÏ‹ ÙÔ˘ §Ô˘‰Ô‚›ÎÔ˘ ∞ã ÂÈÛΤÊÙËΠÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· Î·È Ô ÁÓˆÛÙfi˜ ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙÔÓ·˜ Leo von Klenze (1784-1860), Ì ‚·ÛÈ΋ ˘Ô¯Ú¤ˆÛË Ó· ÂÎÔÓ‹ÛÂÈ ÙÔ ÔÏÂÔ‰ÔÌÈÎfi Û¯¤‰ÈÔ Ù˘ Ó¤·˜ fiÏ˘ ÙˆÓ ∞ıËÓÒÓ. ∫·Ù¿ ÙÔ ‰È¿ÛÙËÌ· Ù˘ ·Ú·ÌÔÓ‹˜ ÙÔ˘ Î·È ·˘Ùfi˜, fiˆ˜ Î·È ÔÈ ˘fiÏÔÈÔÈ, ÂÚÈËÁ‹ıËΠÙË ¯ÒÚ·, ÂÈÛΤÊÙËΠÁÓˆÛÙÔ‡˜ ·Ú¯·ÈÔÏÔÁÈÎÔ‡˜ ¯ÒÚÔ˘˜ Î·È ÈÛÙÔÚÈΤ˜ ÂÚÈÔ¯¤˜ (ª˘Î‹Ó˜, Δ›Ú˘Óı·, ∫fiÚÈÓıÔ˜ Î.¿.), Î·È Ë ˙ˆÁÚ·ÊÈ΋ ÙÔ˘ ·Ú·ÁˆÁ‹ ÂÈÎÂÓÙÚÒıËΠÛÙËÓ ·ÂÈÎfiÓÈÛË fiÏÂˆÓ (‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÛ ̿ÏÈÛÙ· οÔȘ «È‰·ÓÈΤ˜» Ê·ÓÙ·ÛÙÈΤ˜ ·fi„ÂȘ, ·˘Ù‹Ó .¯. Ù˘ ∞ı‹Ó·˜, fiˆ˜ ‹Ù·Ó ηٿ ÙËÓ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·), ÌÓËÌ›ˆÓ Î·È ÙÔ›ˆÓ. √È Û˘Óı¤ÛÂȘ ÙÔ˘ ‰È·ÎÚ›ÓÔÓÙ·È ÁÈ· ÙË ÏÂÙÔÌÂÚÂȷ΋, ·˘ÛÙËÚ‹ ۯ‰›·ÛË, Ù· ʈÙÂÈÓ¿ ¯ÚÒÌ·Ù·, ÙËÓ Î˘ÚÈ·Ú¯›· ÙˆÓ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈÎÒÓ ÌÔÙ›‚ˆÓ Î·È ÙËÓ ÚÔ‚ÔÏ‹ ÙÔ˘ ÈÛÙÔÚÈÎÔ‡ ÛÙÔÈ¯Â›Ô˘.

¶·ÓfiÚ·Ì· ÙˆÓ AıËÓÒÓ ªÂ ÙËÓ ¿ÓÔ‰Ô ÙÔ˘ OıˆÓ· ÛÙÔÓ ıÚfiÓÔ Ù˘ ∂ÏÏ¿‰·˜, Ë ·Ú·ÁˆÁ‹ ¤ÚÁˆÓ Ì ·ÂÈÎÔÓ›ÛÂȘ ÂÏÏËÓÈÎÒÓ ÙÔ›ˆÓ ·fi °ÂÚÌ·ÓÔ‡˜ ˙ˆÁÚ¿ÊÔ˘˜ Á›ÓÂÙ·È Û˘¯ÓfiÙÂÚË. ∞ÚÎÂÙÔ› ·’ ·˘ÙÔ‡˜ Ì¿ÏÈÛÙ· ÂÈÛΤÙÔÓÙ·È ÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· Î·È Ù· ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ·fi Ù· ¤ÚÁ· ÙÔ˘˜ ‰È·Ó¤ÔÓÙ·È ·fi Ó‡̷ ·Ú¯·ÈÔÏ·ÙÚ›·˜, Û˘Ó‰˘¿˙Ô˘Ó ÙËÓ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ· Ì ÂÈÎfiÓ˜ ·fi ÙË Û‡Á¯ÚÔÓË ÂÏÏËÓÈ΋ ηıËÌÂÚÈÓfiÙËÙ·. π‰È·›ÙÂÚË ·Ó·ÊÔÚ¿ ·Í›˙ÂÈ Ó· Á›ÓÂÈ ÛÙÔ ¶·ÓfiÚ·Ì· ÙˆÓ ∞ıËÓÒÓ, ÏÈıÔÁÚ·ÊË̤ÓÔ Ï‡Έ̷ Ô˘ ÂΉfiıËΠÛÙÔ ªfiÓ·¯Ô ÙÔ 1841 ÛÂ

H

Û¯¤‰È· ÙÔ˘ Ferdinand Stademann (1791-1876), Ô ÔÔ›Ô˜ ›¯Â ¤ÚıÂÈ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· ÙÔ 1832 ˆ˜ ÁÚ·ÌÌ·Ù¤·˜ Ù˘ ∞ÓÙÈ‚·ÛÈÏ›·˜. ¢È¿ÊÔÚ· ¶·ÓÔÚ¿Ì·Ù· Ù˘ fiÏ˘ ›¯·Ó ‹‰Ë ΢ÎÏÔÊÔÚ‹ÛÂÈ ·fi ÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ 19Ô˘ ·ÈÒÓ·, ΢ڛˆ˜ ÛÙÔ ¶·Ú›ÛÈ Î·È ÙÔ §ÔÓ‰›ÓÔ, ÙÔ ¶·ÓfiÚ·Ì· fï˜ ÙÔ˘ Stademann ·ÔÙÂÏÔ‡Û ›Ûˆ˜ ÙËÓ ÈÔ ÔÏÔÎÏËڈ̤ÓË Î·È ÙÂÎÌËÚȈ̤ÓË ÂÈÎfiÓ· Ù˘ ∞ı‹Ó·˜. ∂Ó¤¯ÂÈ ÙËÓ ·Í›· ÂÓfi˜ ÛËÌ·ÓÙÈÎÔ‡ ÓÙÔÎÔ˘Ì¤ÓÙÔ˘ - Ì·ÚÙ˘Ú›·˜ (ÁÈ· ÙËÓ fi„Ë Ù˘ fiÏ˘ ÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1830), ¯ˆÚ›˜ fï˜ Ó· ·Ú·‚ϤÂÙ·È Î·È Ë Î·ÏÏÈÙ¯ÓÈ΋ ÙÔ˘ ÔÈfiÙËÙ· (·ÎÚÈ‚‹˜ ۯ‰›·ÛË, ¯ÚˆÌ·ÙÈ΋ ηı·ÚfiÙËÙ·, Ï·ÛÙÈÎfiÙËÙ·, ¤ÌÊ·ÛË ÛÙȘ ÏÂÙÔ̤ÚÂȘ). ∏ ∞ı‹Ó· ·ÔÙ˘ÒÓÂÙ·È ·fi ÙÔÓ §fiÊÔ ÙˆÓ ¡˘ÌÊÒÓ, Ì ÙËÓ ∞ÎÚfiÔÏË, Ù· ÎÏ·ÛÈο, ڈ̷˚ο Î·È ‚˘˙·ÓÙÈÓ¿ ÌÓËÌ›·, Ù· Û›ÙÈ·, ÙÔ ·Ï¿ÙÈ ÙÔ˘ OıˆÓ·, Ù· ÚÒÙ· ‰ËÌfiÛÈ· ÎÙ›ÚÈ·, ·ÏÏ¿ Î·È ÙÔ Á‡Úˆ ·’ ·˘Ù‹Ó Ê˘ÛÈÎfi ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ. º˘ÛÈο Ë Î˘ÎÏÔÊÔÚ›· ÙÔ˘ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ˘ Ï¢ÎÒÌ·ÙÔ˜ Â͢ËÚÂÙÔ‡Û ÚˆÙ›ÛÙˆ˜ ¤Ó·Ó ÔÏÈÙÈÎfi - ÚÔ·Á·Ó‰ÈÛÙÈÎfi ÛÙfi¯Ô: ÙËÓ ÚÔ‚ÔÏ‹ Ù˘ ‚·ÛÈÏ›·˜ ÙÔ˘ Ó·ÚÔ‡ OıˆÓ· Î·È Ù˘ ÚˆÙÂ‡Ô˘Û·˜ ÙÔ˘ ÓÂÔÛ‡ÛÙ·ÙÔ˘ ÎÚ¿ÙÔ˘˜.

BIB§IO°PAºIA Παπανικολάου M., «Γερμανοί ζωγράφοι στην Eλλάδα κατά τον 19ο αιώνα (1826-1843)», διατριβή επί υφηγεσία, Θεσσαλονίκη 1981.

«Aθήνα-M ναχο, Tέχνη και Πολιτισμ ς στη νέα Eλλάδα», κατ. έκθ. Eθνικής Πινακοθήκης, 5/43/7/2000. Eπιμέλεια Mαριλένας Z. Kασιμάτη, Aθήνα 2000.

K A £ H M E P I N H

B

T P I T H

2 5

M A P T I O Y

2 0 0 3

31