МЫ
3 (52) 2015
БҰҰ-на 70 жыл және Қазақстан 70 лет ООН и Казахстан
ХХІ ғасырда даму орталығы әлемнің ең үлкен континенті - ғаламшар тұрғындарының 2/3 мекендейтін, ірі ресурстар шоғырланған Азияға қарай ойысады. Азияның дамып келе жатқан экономикаларының қуатты серпіні жаһандық үдерістердің жаңа сипатын танытып отыр. Осы үдерісті ескере отырып, мемлекеттердің өзара қарым-қатынасына жаңа серпін беру үшін бұл тарихи мүмкіндікті пайдаланудың маңызы зор. Біріккен Ұлттар Ұйымының штаб-пәтерін Азияға көшіру мәселесін ойластыруды ұсынамын.
В XXI веке центр развития смещается в Азию — самый большой континент мира, где живет 2/3 населения планеты, сосредоточены огромные ресурсы. Мощный рывок обозначил новую реальность в глобальных процессах. Важно использовать этот исторический шанс, чтобы придать новый импульс взаимоотношений государств с учетом этого процесса. Поэтому предлагают подумать о переводе штаб-квартиры ООН в Азию.
Н.Ә. Назарбаев
Н.А. Назарбаев
РЕДАКЦИЯДАН
Құрметті оқырманымыз! Өткен жылғы маңызды оқиғалардың бірі Біріккен Ұлттар Ұйымының 70-жылдығы болды. Өз кезегінде бұл ұйым адамзаттың ХХ ғасырда жүзеге асырған табысты істерінің бірі болып аталады. Біріккен Ұлттар «қырғи қабақ соғыс» жылдары өзін жақсы қырынан көрсете біліп, қарсы күресуші тараптардың адамзат болашағы үшін орны толмайтын жаһандық тайталасқа баруларына жол берген жоқ. Бірақ ұйымның қызметінде кейіннен еңсерілген қайғылы мезеттер де болды. Сондықтан бүкіләлемдік қоғамдастық БҰҰ қазіргі және алдағы жылдарғы баламасыз деректері бекіткен ақиқатқа көз жеткізді деуге толықтай негіз бар. 1 9 9 2 ж ы л д ы ң к ө к т ем і н д е Қ а з а қ с т а н Республикасының Біріккен Ұлттар Ұйымына мүше болып қабылдануы, өркениетті даму жолын таңдап алған нағыз тәуелсіз мемлекеттің бүкіәлемдік тұсаукесері болды. Әрі жас мемл екетіміз әлемдегі дәреже кестесінде қатардағы көптің бірі болып қана қоймай, лезде өзін бүкіләлемдік қоғамдастықтың белсенді және жасампаздыққа ниеттенген мүшесі ретінде сомдай білді. Бұған Қазақстаның халықаралық аренадағы нақты қадамдары, тұрақты лидерінің жасампаз және шынайы өмірге енгізген жаһандық бастамалары, Астананың БҰҰжүйесінің әр түрлі ұйымдармен, бағдарламаларымен және арнайы мекемелерімен игілікті ынтымақтастығы бұлтартпас дәлел бола алады. Б Ұ Ұ Б а с Ас са м бл е я с ы н ы ң жет п і с і н ш і сессиясының жұмысында да Президентіміз Нұрсұлтан Назарбаевтың есте қаларлық бастамалары баяндалып, бүкіләлемдік қоғамдастықтың ізгі ниетті бағасына ие болды. Біздің осы жолғы санымыздың мазмұнына да БҰҰ-ның уақыт талабына жауабы ретіндегі көп қырлы қызметі, саясаткерлер мен дипломаттардың алған әсерлері негізінде сомдалған ұйымның күрмеуі күрделі мәселелері мен қиындықтары арқау болды. БҰҰ бейнесі мен беделін оның әлемнің түкпіртүкпіріндегі хатшылықтарында, сондай-ақ мамандандырылған ұйымдарында жұмыс жасайтын адамдар қалыптастыратындығын түсіне отырып, оның ішінде біздің де отандастарымыз бар, біз тақырыптан ауытқуға да тырыстық. Ағымдағы жылды алдын-ала қорытындылаудың да қисыны келді. Қысқасы, алар әсерлеріңіз мол болсын!
1
Дорогой читатель! Одним из важнейших событий уходящего года стало 70-летие Организации Объединенных Наций, которуюпо праву называют одним из самых удачных изобретений человечества ХХ века. Объединенные Нации показали себя с лучшей стороны в годы «холодной войны», не дав противоборствующим сторонам шанс развязать глобальную конфронтацию с необратимыми последствиями для будущего человечества. Но были и печальные моменты в деятельности организации, преодоленные в последующем. Поэтому есть все основания утверждать, что мировое сообщество выстрадало истину, заключенную в факте безальтернативности ООН в настоящем и обозримом будущем. Вступление Республики Казахстан в Организацию Объединенных Наций весной 1992 года явилось мировой премьерой подлинно независимого государства, избравшего цивилизованный путь развития. К чести молодой державы, она не стала заурядным статистом в мировой табели о рангах, а незамедлительно позиционировала себя активным и созидательно настроенным членом мирового сообщества. Об этом красноречиво свидетельствуют реальные шаги Казахстана на международной арене, креативные и воплощенные в явь глобальные инициативы его бессменного лидера, плодотворноесотрудничество Астаны с различными организациями, программами и спецучреждениями системы ООН. Не стала исключением и работа юбилейной 7-ой сессии Генеральной Ассамблеи ООН, в ходе которой прозвучали запоминающиеся инициативы Президента Нурсултана Назарбаева, получившие благожелательную оценку мировой общественности. Лейтмотивом содержания настоящего номера стала многогранная деятельность ООН в ответ на вызовы времени, проблемы и трудности организации через призму восприятия политиков и дипломатов. Понимая, что облик и репутацию ООН формируют люди, работающие как в секретариате, так и в специализированных организациях ООН во многих регионах мира, среди которыхи наши соотечественники, мы попытались выйти за рамки юбилейной тематики. Вполне уместным стало и подведение предварительных итогов уходящего года. Словом, приятного Вам чтива!
ДИПЛОМАТИЯ М А ЖАРШЫСЫ ЗМҰНЫ
2
2015 жылдағы ҚР сыртқы саяси қызметінің негізгі қорытындылары және 2016 жылға арналған басымдықтар
4
Қасым-Жомарт ТОҚАЕВ: «Күшті БҰҰ – мызғымас бейбітшіліктің кепілі»
16
Болат ҚҰСАЙЫНОВ, Нұрсұлтан Назарбаевтың жаһандық бейбіт үні
26
Ерлан БЕКХОЖИН, БҰҰ Бас Ассамблеясы: Қазақстанның жаһандық бастамасы
36
Айдар ШАЯХМЕТОВ, «My congratulations!» деген күнделікті құттықтаудың орнына, құлаққа жағымды әрі шынайы «Құтты болсын, Айдеке!» дегенді естимін деп ойламаппын!»
42
Ілияс ОМАРОВ, Нью-Йорк, БҰҰ: Ист-сайд тарихы Наваз ШАРИФ, Біз Қазақстанның жаһандық бейбітшілік пен қауіпсіздік жүйесіндегі рөліне таңғаламыз
58 64
“Әлемді БҰҰ-ның көк түсіне боя”
70
Роза САУРАМБАЕВА, «Майданнан хат»
72
«ЖАСАМПАЗ» және «БІТІМГЕР»
80
ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ
3
СОДЕРЖАНИЕ
Основные итоги внешнеполитической деятельности РК в 2015 году и приоритеты на 2016 год Касым-Жомарт ТОКАЕВ: «Сильная ООН - гарантия прочного мира» Булат ХУСАИНОВ, Глобальный миротон Нурсултана Назарбаева Ерлан БЕКХОЖИН, Генассамблея ООН: Глобальные инициативы Казахстана Айдар ШАЯХМЕТОВ, «Никогда не представлял, что услышу не дежурные «My congratulations!», а искренние «Құтты болсын, Айдеке!» Ильяс ОМАРОВ, Нью-Йорк, ООН: истсайдская история Наваз ШАРИФ, Мы восхищены ролью Казахстана в системе глобального мира и безопасности “Окрась мир в голубой цвет ООН” Роза САУРАМБАЕВА, «Письмо с фронта» «СОЗИДАТЕЛЬ» и «МИРОТВОРЕЦ»
ДИПЛОМАТИЯ ЖАРШЫСЫ
ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ
4
2015 жылдағы ҚР сыртқы саяси қызметінің негізгі қорытындылары және 2016 жылға арналған басымдықтар Основные итоги внешнеполитической деятельности РК в 2015 году и приоритеты на 2016 год Құрметті журналистер қауымы! Ханымдар мен мырзалар! Бүгін біз Қазақстанның сыртқы саясаты бағытында 2015 жылы атқарылған қызметті қорытындылап отырмыз. Осындай игі істі жүзеге асыру үшін өте қолайлы мүмкіндік бергені үшін Орталық коммуникациялар қызметіне үлкен алғысымды білдіремін. Жалпы алғанда, 2015 жыл қорытындысы бойынша Қазақстанның халықаралық беделінің едәуір артқаны байқалады. Елбасымыз анықтайтын сыртқы саясаттың негізгі бағыттарында біздің ұстанымдарымыз айтарлықтай нығая түсті. Аталған жыл халықаралық қатынастарда күрделі жыл болды. Сондықтан ол біздің бейбіт сүйгіш, көпсалалы саясатымызға үлкен сын еді. Алайда көпбағытты сыртқы саясатымыз өзінің өзектілігі
мен дұрыстығын іс жүзінде дәлелдей білді. 2015 жыл Қазақстан тарихында ойдағыдай өткен демократиялық президент сайлауымен және Бес институционалдық реформа және «100 нақты қадамды» жүзеге асырумен есте қалады. Бұл іске отандық дипломаттар өз үлестерін қосуда. Елбасы жария еткен басымдықтар негізінде дипломатиялық қызметте экономикалық бағытты күшейту және шетелдік инвесторларды тарту бойынша нақты тапсырмалар берілді. Осындай басқа да маңызды істер Қазақстан дипломаттарының негізгі мақсаттары болып табылады. Сыртқы істер министрлігі аталған б а ғ ы т т а ғ ы ө з ж ұ м ы с ы н ке л е с і ж ы л ы д а жалғастыратын болады.
5
ЕАЭО туралы шарттың 2015 жылғы 1 қаңтардан бастап күшіне енуіне байланысты Еуразиялық экономикалық одақ өз жұмысын бастады. Жыл бойы Одаққа қатысушылар саны арта түсті. Армения мен Қырғызстан оның толық құқықты мүшесі болды. Бұл 1990 жылдардың басында Елбасымыздың бастамасы бойынша құрылған ХХI ғасырдың жаңа бірлестігі болып табылады. Оның негізгі қағидалары – теңқұқықтық, өзара пайда және барлық қатысушылардың мүдделерін ескеру. Қазақстан, ең алдымен, өзінің ұлттық мүдделерін ескереді. Бұл прагматикалық және экономикалық мүдделер. Біз барлық мемлекеттермен түгел сенімді және достық қарым-қатынастар орнатамыз. Бұл біздің Одақ шеңберіндегі серіктестерімізбен келіссөздер жүргізу кезіндегі негізгі мақсатымыз. Жарғылық органдарды институционалдық ресімдеу аяқталды. Минскіде Соттар Одағы өз жұмысын бастады, оған Қазақстаннан екі судья тағайындалды. Одақтың үшінші елдермен, олардың интегра-
С 1 января 2015 года с вступлением в силу Договора о ЕАЭС начал свою работу Евразийский экономический союз. В течение года увеличился круг участников Союза. Его полноправными членами стали Армения и Кыргызстан. Это новое объединение ХХI века, которое з а р од и л о с ь бл а год а р я и н и ц и ат и в е Гл а в ы государства в начале 1990-х годов. Главные принципы – равноправие, взаимная выгода и учет интересов всех участников. Казахстан, в первую очередь, исходит из собственных национальных интересов. Это прагматичные, экономические интересы. Мы выстраиваем доверительные и дружественные о т н о ш е н и я с о в с е м и , б е з и с к л юч е н и я , государствами. Это – основной посыл при ведении переговоров с нашими партнерами в рамках Союза. Завершено институциональное оформление уставных органов. В Минске начал работу Суд Союза, от Казахстана назначены двое судей.
ДИПЛОМАТИЯ ЖАРШЫСЫ
6
ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ
циялық бірлестіктерімен және халықаралық ұйымдармен халықаралық шарттар жасасу туралы келісімінің жобасы бойынша жұмыс жалғасуда. Жа л п ы а л ғ а н д а , х а л ы қ а р а л ы қ қ а р ж ы нарықтарындағы турбуленттік пен әлемдік экономика кездесіп отырған қиындықтар жағдайында Еуразиядағы ықпалдастыққа алған бағыттың стратегиялық адалдығы және «коннективит» деңгейінің артатындығы анық деп айтуға болады.
Продолжается работа над проектом Соглашения о международных договорах Союза с третьими странами, их интеграционными объединениями и международными организациями. В целом можно констатировать, что в условиях турбулентности на международных финансовых рынках и трудностей, с которыми сталкивается мировая экономика, стратегическая верность курса на интеграцию в Евразии, повышения уровня «коннективити» очевидна.
*** Елбасының Әлемдік және дәстүрлі дін басыларының съезін өткізу жөніндегі бастамасын іске асыру бойынша үлкен жұмыс жүргізілді. Осы жылғы маусымда V Съез болып өтті. Оның тақырыбы: «Дін басылары мен саяси қайраткерлердің бейбітшілік пен даму жолындағы диалогы» деп аталды. Оған мемлекеттердің және бірқатар беделді халықаралық ұйымдардың басшылары қатысты. Олардың қатарында БҰҰ Бас хатшысы Пан Ги Мун, Иордания Королі Абдалла II, Финляндия Президенті С.Ниинисте, ЕҚЫҰ бас хатшысы Л.Заньер, ИЫҰ бас хатшысы И.Мадани, БҰҰ Өркениет альянсының жоғарғы өкілі Н.Ан-Насер және басқа да көптеген лауазымды тұлғалар бар. V Съез жұмысына әлемнің 42 елінен 71 делегация қатысты. Олардың ішінде Ислам, Христиан, Иудаизм, Буддизм, Индуизм, Даосизм, Синтоизм, Зороастризм, Бахаизм және т.б. өкілдері бар. Съез жұмысына көптеген саяси және дін басшыларының қатысуы Қазақстан бастамасын халықаралық қоғамдастықтың қызу қолдайтынын көрсетті.
*** Проведена большая работа по реализации инициативы Главы государства по проведению Съезда лидеров мировых и традиционных религий. В июне прошел V Съезд. Его темой стал «Диалог религиозных лидеров и политических деятелей во имя мира и развития». В нем приняли участие главы государств и целого ряда влиятельных международных организаций, таких как Генеральный секретарь ООН Пан Ги Мун, Король Иордании Абдалла II, Президент Финляндии С. Ниинисте, Генсек ОБСЕ Л. Заньер, Генсек ОИС И. Мадани, Высокий представитель Альянса цивилизаций ООН Н. Ан-Насер и многие другие. Всего в работе V Съезда приняла участие 71 делегация из 42 стран мира, включая представителей Ислама, Христианства, Иудаизма, Буддизма, Индуизма, Даосизма, Синтоизма, Зороастризма, Бахаизма и др. Широкое участие политических и религиозных лидеров в работе Съезде стало свидетельством твердой поддержки казахстанской инициативы международным сообществом.
*** Сонымен қатар СІМ визалық режимді ырықтандыру және шарттық-құқықтық негізді кеңейту бойынша белсенді жұмысты жалғастыруда. Бүгінгі таңда 19 елмен ұлттық төлқұжаттар иелерін визадан босату туралы келісімге қол қойылды. Таяуда Кубамен визасыз сапар туралы келісімге қол қойылды. Бұл келісімді екі ел парламенттері бекіткен соң Қазақстан мен Куба азаматтары 30 күнге дейін өзара визасыз сапарларға шыға алады. Өздеріңіз білетіндей, осы жылдың маусымында ҚР Үкіметінің бірқатар саяси және экономикалық тұрақты мемлекеттердің (Ұлыбритания, Италия, Корея, Малайзия, Нидерланд, БАӘ, АҚШ, Франция, ГФР және Жапония) азаматтары үшін 15 күнге дейінгі визасыз режимді жою туралы «сынақ жобасы» 2017 жылдың 31 желтоқсанына дейін ұзарту туралы қаулысы қабылданды. Бұл ретте тізім 20 елге (Австралия, Бельгия, Венгрия, Испания, Монако, Норвегия, Сингапур, Финляндия, Швейцария және Швеция) дейін көбейді. Біз Еуропалық Одақпен визалық режимді жеңілдету бойынша қарқынды келіссөздер жүргізуді жалғастырудамыз. Визалық жұмысты жетілдіру бойынша жобаны іске асыру үшін грант бөлу
*** Безусловно, МИД также продолжает активную работу по либерализации визового режима и расширению договорно-правовой базы. На сегодняшний день подписаны соглашения об освобождении от виз для владельцев национальных паспортов с 19 странами. На днях было подписано соглашение о безвизовых поездках с Кубой. После ратификации этого соглашения парламентами двух стран граждане Казахстана и Кубы смогут совершать взаимные безвизовые поездки сроком до 30 дней. Как вам известно, в июне этого года принято Постановление Правительства РК о продлении до 31 декабря 2017 года «пилотного проекта» об отмене визового режима до 15 дней для граждан ряда политически и экономически стабильных государств (Великобритания, Италия, Корея, Малайзия, Нидерланды, ОАЭ, США, Франция, ФРГ и Япония). При этом список был расширен до 20 стран (Австралия, Бельгия, Венгрия, Испания, Монако, Норвегия, Сингапур, Финляндия, Швейцария и Швеция). Мы продолжаем интенсивные переговоры по упрощению визового режима с Европейским
7
мақсатымен ЕО-ның «Серіктестік құралдары» бағдарламасына Қазақстанның қатысу мәселесін қарастыру басталды. Елбасының «Астана халықаралық қаржы орталығын» құру туралы алға қойған міндетін орындау мақсатында 2017 жылдың 1 қаңтарынан бастап ЭЫДҰ елдері, сондай-ақ Малайзия, Монако, БАЭ және Сингапур үшін визасыз режимді енгізуге дайындық басталды. Сонымен қатар біз шетелдік азаматтарға қазақстандық виза беру үдерісін жетілдіру шараларын жүзеге асыруды жалғастырудамыз. «ҚР визасын беру ережесінің» жаңартылған жобасы дайындалып, келісуден өткізілуде. Құжат өзгерістері Қазақстанның шетелдегі мекемелері басшыларына бір реттік визалар беру бойынша өкілеттіктер беру, Қазақстан аумағында олардың қолданылу мерзімдерін өзгерту және созу, визалардың кейбір санаттарын ресімдеу тәртібін жеңілдету және т.б. болмақ. Осы жылдың 11 айы ішінде Қазақстанның шетелдегі мекемелерінің шетелдік азаматтарға 242 645 виза бергенін айтып кеткім келеді.
Союзом. Начата проработка вопроса участия Казахстана в программе ЕС «Инструменты партнерства» с целью выделения гранта для реализации проекта по совершенствованию визовой работы. В целях выполнения поставленной Главой государства задачи о создании «Международного финансового центра Астана» начата подготовка к введению с 1 января 2017 года безвизового режима для стран ОЭСР, а также Малайзии, Монако, ОАЭ и Сингапура. Кроме того, нами продолжают осуществляться меры по модернизации процесса выдачи казахстанских виз иностранным гражданам. Разработан и проходит согласование проект обновленных «Правил выдачи виз РК». Новеллами документа станут наделение глав загранучреждений РК полномочиями по выдаче однократных виз, изменение и продление сроков их действия на территории Казахстана, упрощение порядка оформления отдельных категорий виз и др. Хотел бы отметить, что за 11 месяцев этого года загранучреждениями Казахстана выдано 242 645 виз иностранным гражданам.
*** Қазақстанда МАГАТЭ-нің төмен байытылған уран банкін құру туралы құжатқа қол қою тек біздің саясатымыз үшін ғана емес, бүкіл ғаламдық ауқымда жылдың тағы бір маңызды оқиғасы болды. МАГАТЭ-нің ТБУБ құру туралы бастамасын Елбасымыздың батыл түрде қолдағанын және оны біздің елде жүзеге асыруды ұсынғанын естеріңізге сала кетейін. Мұндай банк атом энергетикасы тарихында бірінші рет құрылмақ және төмен байытылған уранды МАГАТЭ-ге мүше мемлекеттерге кепілдік берілген жеткізудің жаңа және бірегей тетігі болып табылады. ТБУ банкі атом энергиясын бейбіт мақсатта дамытуға қызмет ететін, ғаламдық ядролық қауіпсіздікті нығайтуға елеулі үлес қосатын болады. ТБУ банкін орналастыру алаңы ретінде Қ а з а қ с т а н н ы ң т а ң д а л у ы б і зд і ң е л і м і зд і ң халықаралық беделінің нығайғанын, ядролық материалдармен жұмыс істеуде тәжірибесі мол жауапты да сенімді серіктес, ядролық қаруды таратпау және ғаламдық ядролық қауіпсіздікті қамтамасыз ету режимін нығайтуды жүйелі және белсенді түрде жақтаушы ретінде Қазақстанға
*** Другим важным событием года не только для нашей внешней политики, но и в глобальном масштабе в целом, стало подписание документов о создании в Казахстане Банка низкообогащенного урана МАГАТЭ. Напомню вам, что именно Глава государства решительно поддержал инициативу МАГАТЭ о создании БНОУ и предложил разместить его в нашей стране. Такой банк создается впервые в истории атомной энергетики и является новым, уникальным механизмом гарантированных поставок НОУ государствам-членам МАГАТЭ. Банк НОУ будет служить во благо мирного развития атомной энергии, внесет существенный вклад в укрепление глобальной ядерной безопасности. Выбор Казахстана в качестве площадки для размещения Банка НОУ является свидетельством укрепления международного имиджа нашей страны, знаком высокого доверия и признания Казахстана как ответственного и надежного партнера, имеющего большой опыт обращения с ядерными материалами, последовательного и активного сторонника укрепления режима нераспространения
ДИПЛОМАТИЯ ЖАРШЫСЫ үлкен сенім арту мен оны құрметтеу белгісі екенін көрсетеді. *** ҚР Презитдентінің БҰҰ Бас Ассамблеясының мерейтойлық 70-ші сессиясына қатысуы өтіп бара жатқан жылдың біз үшін маңызды сыртқы саяси оқиғасы болды. Ондағы мінберден Нұрсұлтан Назарбаевтың айтулы және дәуірлік бастамалары айтылды. Нью-Йоркте Елбасы БҰҰ-ның тұрақты даму жөніндегі саммитіне қатысты. Оның барысында қатысушыларды еліміздің Мыңжылдықтың даму мақсаттарына қол жеткізудегі жетістіктері, оның ішінде кедейшілік, бала мен ана өлімі, СПИД-пен, маляриямен және туберкулезбен ауыру, сондайақ парниктік газдың таралу деңгейінің төмендеуі жөнінде хабардар етті. Мемлекет басшысының сөйлеген сөзі, сондайақ ол ұсынған идеялар мен бастамалар аталған жоғары деңгейдегі іс-шара барысында делегациялар арасында үлкен толқу тудырды. Елбасының төмендегі бастамаларын ерекше атап өту керек. Әрбір мемлекеттің жыл сайын өз қорғаныс бюджетінің 1%-ын аудару арқылы Тұрақты даму мақсаттарына арналған БҰҰ Арнайы Қорын құру. Ғаламдық ядроға қарсы
ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ
8
и обеспечения глобальной ядерной безопасности. *** Важнейшим для нас внешнеполитическим событием уходящего года стало участие Президента РК в юбилейной 70-й сессии Генассамблеи ООН, с трибуны которого прозвучали знаковые и эпохальные инициативы Нурсултана Назарбаева. В Нью-Йорке Глава государства принял участие в Саммите ООН по устойчивому развитию, в ходе которого проинформировал участников об успехах нашей страны по достижению Целей развития тысячелетия, в том числе по снижению уровня бедности, детской и материнской смертности, уровня заболеваемости СПИД, малярией и туберкулезом, а также выбросов парниковых газов. Выступления Главы государства, а также выдвинутые им идеи и инициативы в ходе указанных мероприятий высокого уровня, вызвали большой резонанс среди делегаций. Особо следует выделить следующие инициативы Главы государства Создание Специального Фонда ООН на Цели устойчивого развития путем ежегодного перечисления каждым государством 1% от своего оборонного бюджета. Создание Глобального
9
қозғалыс құру. ЭКСПО-2017 негізінде БҰҰ-ның қамқорлығымен «жасыл» технологиялар мен инвестициялық жобаларды дамыту жөніндегі халықаралық орталық құру. БҰҰ-ның террорға қарсы коалициясын құру. Соңғы ұсыныс террорлық актілер толқынының артуы жағдайында (Бейрут, Синай, Париж, Мали) айрықша өзекті болып табылады. Мемлекет басшысы ДАИШ-қа қарсы күресте халықаралық қоғамдастықты, БҰҰ ҚК-нің Сириядағы жағдайды реттеу жөніндегі шешімдерін нақты қолдады. Алдағы уақытта бұл сала бойынша үлкен жұмыс күтіп тұр. Атап айтқанда, Жаһандық Стратегиялық Бастама - 2045 жоспарын әзірлеу қажет. Біз оны жұмыс тәртібінде қысқаша «БҰҰ-100 жоспары» деп те атаймыз.
антиядерного движения. Создание Международного центра по развитию «зеленых» технологий и инвестиционных проектов под эгидой ООН на базе ЭКСПО-2017. Создание антитеррористической коалиции ООН. Последнее предложение особенно актуально в свете роста волны террористических актов (Бейрут, Синай, Париж, Мали). Глава государства выразил твердую поддержку международному сообществу в борьбе с ДАИШ, решений СБ ООН по урегулированию ситуации в Сирии. Впереди предстоит огромная работа в этой сфере, в том числе, по разработке Плана Глобальной Стратегической Инициативы 2045 года, или, как мы его коротко называем в рабочем порядке, «План ООН-100».
*** Сыртқы істер минист рі Елбасы айтқан бастамаларды іске асыру бойынша белсенді жұмысқа кірісіп те кетті. Оның нәтижелері де бар – 7 желтоқсанда БҰҰ Бас Ассамблеясы Ядролық қарудан азат әлемге қол жеткізу бойынша жалпыға бірдей декларация жөніндегі қарарды бекітті. Бұл декларацияны қабылдау туралы бастаманы ҚР Президенті Нұрсұлтан Назарбаев жасап, 2010 жылғы сәуірде Вашингтонда Ядролық қауіпсіздік жөніндегі бірінші саммит барысында осы жөнінде сөз сөйледі. Елбасымыз 2015 жылғы 28 қыркүйекте БҰҰ Бас Ассамблеясының 70-ші мерейтойлық сессиясындағы жалпы пікірталаста сөйлеген сөзінде «ядролық қарусыз әлем құруды адамзаттың XXI ғасырдағы басты мақсаты етуге» үндеп, Жалпыға бірдей декларация қабылдау қажеттігін тағы да атап өтті. Бұл айтулы оқиға Елбасының 2045 жылға қарай ядролық қарудан азат әлем құруға бағытталған саясатын халықаралық қоғамдастықтың құрметтеуі мен қолдауының, Президент Н.Назарбаевтың тәуелсіз сыртқы саяси бағытын және оның әлемде жағымды қабылдануының куәсі болды. Сонымен қатар бұл оқиға Қазақстанның әлемдегі ядролық қарусыз үдерісті іске асыруға қосқан тағы бір нақты үлесі болғаны сөзсіз.
*** Министерство иностранных дел уже приступило к активной работе по реализации озвученных Главой государства инициатив. И уже есть результаты – 7 декабря Генассамблея ООН утвердила резолюцию по Всеобщей декларации по достижению мира, свободного от ядерного оружия. Инициатива о принятии этой декларации принадлежит Пре зиденту РК Нурсулт ану Назарбаеву, который выступил с ней в апреле 2010 года в Вашингтоне в ходе первого Саммита по ядерной безопасности. 28 сентября 2015 г. в своем выступлении на общих дебатах юбилейной 70‑й сессии Генеральной Ассамблеи ООН Глава нашего государства призвал «сделать построение мира без ядерного оружия главной целью человечества в XXI веке» и вновь подчеркнул необходимость принятия Всеобщей декларации. Это знаковое событие стало свидетельством признания и поддержки международным сообществом видения Главы государства, нацеленного на построение мира, свободного от ядерного оружия к 2045 году, подтверждением независимого внешнеполитического курса Президента Н. Назарбаева и его положительного восприятия в мире. И, безусловно, это событие стало еще одним практическим вкладом Казахстана в продвижение процесса ядерного разоружения в мире.
*** Өтіп бара жатқан жыл Елбасының шет елдерге маңызды, нәтижелі сапарларына және біздің елімізге жоғары деңгейдегі сапарларға толы болды. Осы жылы Нұрсұлтан Назарбаев шетелге 13 сапарға шықты, шетелдің 32 мемлекет, үкімет және халықаралық ұйымдардың басшыларын қабылдады. Барлығы 38 ірі халықаралық ісшаралар және 70 екіжақты сапарлар өткізілді. Бұл жылы мен шетелге 13 сапарға шықтым. Елбасының Мәскеуге, Бейжіңге, Лондонға, Парижге және бірқатар басқа да елдердің астаналарына нәтижелі сапарларын ерекше атағым
*** Уходящий год был также насыщен крупными, результативными визитами Главы государства за рубеж и визитами на высшем уровне в нашу страну. В этом году Нурсултан Назарбаев совершил 13 зарубежных визитов, принял 32 глав иностранных государств, правительств и междунароных организаций. В общей сложности проведено 38 крупных международных мероприятий и 70 двусторонних визитов. В уходящем году мне довелось совершить 13 визитов за рубеж. Хотел бы особо отметить результативные визиты Главы государства в Москву, Пекин, Лондон,
ДИПЛОМАТИЯ ЖАРШЫСЫ келеді. Солардың нәтижесінде жалпы сомасы шамамен 170 триллион теңгені құрайтын (60 миллион АҚШ доллары ) 275 экономикалық келісімге қол қойылды. Жоғары деңгейдегі, әсіресе экономикалық ынтымақтастық саласындағы уағдаластықты іске асыру Сыртқы істер министрлігі жұмысының негізгі басымдығы бола бермек. Сонымен қатар 2015 жылы Қазақстан Тәуелсіз Мемлекеттердің Достастығында және Түркі тілдес Мемлекеттер Ынтымақтастығының кеңесінде төрағалық қызметті табысты атқарды. Осы ұйымдардың ішінде ынтымақтастықтың нақты бағыттары бойынша өзара қарым-қатынсты және олардың халықаралық аренадағы беделін нығайтуға мүмкіндік туғызды. Бұған қоса Қазақстан аса маңызды сапармен келген Түркия, Қытай, Үндістан, Ауғанстан, Украина, Ресей, Жапония және басқа да елдердің басшыларын, сондай-ақ АҚШ-тың мемлекеттік хатшысын қабылдады. Бұл сапарлар халықаралық қоғамдастықтың біздің елмен көпжоспарлы ынтымақтастық пен серіктестікті одан әрі нығайтуға мүдделі екенін көрсетті. Кейбір шетелдік комментаторлар аталған сапарларды ірі державалардың Орталық Азиядағы ықпал ету аясы үшін күресі ретінде түсіндіруде. Менің түсінігімше, аты шулы тақырыпты қуу салдарынан ақиқат пен дәлдік бұрмаланады. Қазақстан бөтен біреудің стратегиясын іске асыруда үнсіз сырттан бақылаушы ғана болып қалмайды. Біздің еліміз бұл әлемде өзінің тәуелсіз жолын табысты жүргізіп келеді. Біз шығысымыз бен батысымызда, солтүстігіміз бен оңтүстігімізде ірі және шағын мемлекеттермен мақсатты түрде жақсы қатынастар құрамыз және берік экономикалық байланыстар орнатамыз. Біз Ресеймен және Қытаймен өзара тығыз қарамқатынас жасаймыз. Еуропа – біздің ірі сауда серігіміз, ал АҚШ – Еуропадан кейінгі екінші ірі шетелдік инвесторымыз. Бұл да тегін емес, біздің көпсалалы сыртқы саясатымыздың нәтижесі. Біздің ЖІӨ 19 есе өскен экономикалық өрлеуіміз де ашықтыққа: сауда, инвестиция және жаңа идеяларға негізделеді. Біз Қазақстанда «үлкен ойынның» идеологиялары мен тәсілдерінің орнына «барлығына арналған мол табыс» (from Great Game philosophy to Great Gain philosophy) идеологиясы мен тәсілі келуі тиіс екеніне сенімдіміз. Біз бұл үшін өңірдің барлық елдеріне де, бізбен ынтымақтастыққа қызығушылық танытқан барлық елдерге де кеңістік жетеді деп санаймыз. Біз «win-win» – барлығы жеңіске жеткенде – Еуразия елдері және оның географиялық орталығы Қазақстан да жеңіске жетеді қағидасын ұстанамыз. *** Осы жылы Қазақстан Дүниежүзілік сауда ұйымына кіріп, оның жаңа мүшелерінің
ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ
10
Париж и ряд других столиц, итогом которых стало подписание 275 экономических соглашений на общую сумму около 170 трлн. тенге (60 млрд. долл. США). Реализация договоренностей на высшем уровне, особенно в сфере экономического сотрудничества, остается ключевым приоритетом работы Министерства иностранных дел. Кроме того, в 2015 году Казахстан с честью выполнил фунции председателя в Содружестве Независимых Государств и Совете Сотрудничества Тюркоязычных Государств, способствуя укреплению взаимодействия внутри этих организаций по конкретным направлениям сотрудничества и их авторитета на международной арене. Казахстан также принимал с очень важными визитами лидеров Турции, Китая, Индии, Пакистана, Афганистана, Украины, России, Японии и других стран, а также госсекретаря США. Эти визиты подтвердили заинтересованность международного сообщества в дальнейшем укреплении многопланового сотрудничества и партнерства с нашей страной. Некоторыми зарубежными комментаторами перечисленные визиты интерпретируются как реанимация борьбы крупных держав за сферы влияния в Центральной Азии. По моему убеждению, в погоне за хлесткими заголовками искажается истина и достоверность. Казахстан не занимает позицию молчаливого стороннего наблюдателя в реализации чужой стратегии. Наша страна успешно прокладывает свой собственный независимый путь в этом мире. Мы целенаправленно строим хорошие отношения и устанавливаем крепкие экономические связи с крупными и малыми государствами на востоке и западе, севере и юге. Мы тесно взаимодействуем с Россией и Китаем. Европа – наш крупнейший торговый партнер, а США – второй крупнейший иностранный инвестор после Европы. И это не случайность, а результат нашей многовекторной внешней политики. Наш экономический прогресс, при котором ВВП вырос в 19 раз, также основывается на открытости – торговле, инвестициям и новым идеям. Мы в Казахстане убеждены, что на смену идеологии и подходам «большой игры» должны прийти идеология и подходы «большой выгоды для всех» (from Great Game philosophy to Great Gain philosophy). И мы считаем, что пространства для этого хватит и для всех стран региона, и для всех стран, проявляющих интерес к сотрудничеству с нами. Мы выступаем за принцип «win-win» – когда выигрывают все – страны Евразии и ее географический центр Казахстан. *** В этом году Казахстан вступил во Всемирную торговую организацию и стал одним из ее
11
бірі болды. Әлемнің барлық ірі экономистері Қазақстанды инвестициялық жағдайы қолайлы, сауда саясатын халықаралық құқық нормаларына сай жүргізетін ел деп таныды. Бұл біз үшін өте маңызды болды. Ұлттық мүдделерімізді ескере отырып, Дүниежүзілік сауда ұйымы мен Еуразиялық экономикалық одақ талаптарын ұштастыруға қол жеткіздік. ДСО-ға мүше болу Қазақст анның әлем қоғамдастығымен барынша терең ықпалдасу арқылы одан әрі экономикалық дамуына мықты серпін беретініне ешкімнің күмәні жоқ. Сонымен қатар алдыңғы қатарлы әлемдік сауда ойыншыларымен аса қарқынды бәсекелестік үшін жағдай тудырады. *** Ең соңында, о сыдан екі күн бұрын ЕО сыртқы істер жөніндегі Жоғарғы өкілі Федерики Могеринидің Астанаға сапары барысында Қазақстан мен Еуропалық Одақ арасындағы кеңейтілген серіктестік пен ынтымақтастық туралы жаңа Келісімге қол қою елдің сыртқы саясатындағы осы жылдың тағы бір маңызды жетістігі болды. Бұл оқиға Қазақстан-Еуропа қатынастарының сапалы жаңа деңгейге өткенін көрсетеді. Жаңа келісім өзара іс-қимыл шеңберін едәуір кеңейтеді және Қазақстанның ДСО-ға кіруін және Еуразиялық экономикалық одақтың дамуын ескере отырып, ҚР мен ЕО арасындағы сауда-экономикалық және инвестициялық саладағы ынтымақтастық үшін қосымша мүмкіндіктер ашады. Алдағы уақытта азаматтардың өзара жүріптұруын жеңілдету жаңа келісім шеңберіндегі ынтымақтастықтың маңызды бағыттары болып табылады. Астанадағы келіссөздер барысында тараптар бұл бағыттағы қадамдарды талқылады. Қазақстан визалық саясат саласында ұлттық заңнамаларды еуропа нормаларымен үйлестіру және шетел азаматтарының біздің елге келуін жеңілдету үшін айтарлықтай күш салуда. 2016 жылға арналған басымдықтар 30 қарашада Елбасы Қазақстан халқына жыл сайынғы Жолдауын жариялағаны белгілі. Онда таяу онжылдықта экономикаға инвестицияның жыл сайынғы көлемін 3 триллион 100 миллиард теңгеден аса (10 миллиард АҚШ доллары) және өңделген тауарлардың экспортын 2015 жылмен салыстырғанда 2 еседен артық ұлғайтуды және оны 9 триллион 300 миллиард теңгеге (30 миллиард АҚШ долларына) жеткізуді қамтамасыз етуге ерекше назар аударды. Біздің ведомствомызға және әсіресе, ҚР шет елдердегі мекемелеріне Қазақстан өнімдерін экспорттауды және әлеуетті елдердің бірқатарымен еркін сауда туралы келісім жасауды іске асыру
новейших членов. Все крупные экономики мира признали Казахстан страной с благоприятным инвестиционным климатом, проводящей торговую политику в соответствии с нормами международного права. И что особенно важно, нам удалось совместить требования Всемирной торговой организации и Евразийского экономического союза, исходя из наших национальных интересов. Ни у кого нет сомнений, что членство в ВТО даст мощный импульс дальнейшему экономическому развитию Казахстана через более глубокую интеграцию с мировым сообществом. В то же время, создает условия для более интенсивной конкуренции с ведущими мировыми торговыми игроками. *** Наконец, еще одним важным достижением этого года во внешней политике нашей страны стало подписание два дня назад в ходе визита в Астану Верховного представителя ЕС по иностранным делам и политике бзопасности Федерики Могерини нового Соглашения о расширенном партнерстве и сотрудничестве между Казахстаном и Европейским Союзом. Это событие подтвердило переход казахстанскоевропейских отношений на качественно новый уровень. Новое соглашение значительно расширяет горизонты взаимодействия и открывает новые возможности для сотрудничества между РК и ЕС в торгово-экономической и инвестиционной сфере, в том числе с учетом присоединения Казахстана к ВТО и развития Евразийского экономического союза. Важным направлением сотрудничества в рамках нового соглашения является дальнейшее облегчение взаимных поездок граждан, и в ходе переговоров в Астане стороны обсудили дальнейшие шаги в этом направлении. Казахстан прилагает значительные усилия как для гармонизации национального законодательства с европейскими нормами в области визовой политики, так и для облегчения поездок иностранных граждан в нашу страну. Приоритеты на 2016 год Как известно, 30 ноября Глава государства выступил с ежегодным Посланием народу Казахстана, где особо обратил внимание на необходимости в ближайшее десятилетие обеспечить увеличение ежегодного объема инвестиций в экономику более чем на 3 трлн. 100 млрд. тенге (10 млрд. долларов США) и экспорта обработанных товаров не менее чем в 2 раза по сравнению с 2015 годом и довести его до 9 трлн. 300 млрд. тенге (30 млрд. долларов США). Нашему ведомству даны конкретные поручения и особенно загранучреждениям РК по продвижению экспорта казахстанской продукции и заключению соглашений о свободной торговле с рядом приоритетных стран.
ДИПЛОМАТИЯ ЖАРШЫСЫ бойынша нақты тапсырмалар берілді. Осы бағытта жоспарланған жұмыстар басталып та кетті. Алдағы жылы елге шетелдік инвесторларды тарту мәселесі бойынша шет елдегі мекемелер, м и н и с т рл і кт е р , в ед ом с т в ол а р , о бл ы с т ы қ әкімшіліктер, Қазақстанның ұлттық және отандық компаниялары арасында үйлестірілген жұмысты және өзара қарым-қатынасты күшейтуге қажетті шаралар қолданылады. Минист рлік пен шет елдегі мекемелер жұмысында шетелдік мемлекеттердің іскер ортасымен байланысты кеңейтуге басты назар аударылатын болады. Басты құжатт ар – «Қазақт ан-2050» стратегиясының, «Нұрлы Жол» бағдарламасының, Үдемелі индустриалдық-инвестициялық дамудың мемлекеттік жо спарының мақсаттары мен міндеттерін іске асыруда көмек көрсету бойынша үйлестірілген және мазмұнды жұмыс жалғасатын болады. Жалпы алғанда, Қазасқтан экономикасының басым бағыттарына шетел инвестицияларын тарту және отандық өнімдерді шетел нарықтарына өткізу Қазақстанның сыртқы саясатының басым бағыттарының бірі және сауда-экономикалық дипломатияны іске асырудың негізгі элементі болып қала бермек. *** Ағымдағы жылы шетел мемлекеттерінің ЭКСПО-2017 халықаралық көрмесіне кең және мазмұнды түрде қатысуын қамтамасыз ету бойынша үлкен жұмыс жүргізілді. Соның нәтижесінде қазірдің өзінде 61 мемлекет пен 13 халықаралық ұйымның аталған іс-шараға қатысу туралы мәлімдемелері бар. Келесі жылы шет елдерді ЭКСПО-2017-ге қатысуға тарту, шетел аудиторияларын көрменің дайындық үдерісі туралы хабардар ету жұмысы жалғастырылатын болады. Міндет – кем дегенде 100 мемлекеттің қатысуын қамтамасыз ету. Көрме ұлғайып отырған энергетикалық мұқтаждықтарды барынша осындай тәсілмен қамтамасыз етуді – қазіргі заманның негізгі проблемаларының бірін шешудегі адамзат
ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ
12
В данном направлении уже начата планомерная работа. В следующем году будут приняты необходимые меры по усилению скоординированной работы и взаимодействия между загранучреждениями, министерствами, ведомствами, областными администрациями, национальными и отечественными компаниями Казахстана по вопросам привлечения в страну иностранных инвестиций. Акцент в работе Министерства и загранучреждений будет сделан на расширение контактов с деловыми кругами зарубежных государств. Будет продолжена сконцентрированная и содержательная работа по оказанию содействия в реализации целей и задач ключевых документов – Стратегии «Казахстан-2050», программы «Нұрлы жол», ГПФИИР, Плана нации «100 конкретных шагов». В целом, привлечение иностранных инвестиций в приоритетные отрасли казахстанской экономики и продвижение отечественной продукции на зарубежные рынки будет оставаться одним из ключевых приоритетов внешней политики Казахстана и основополагающим элементом продвижения торговой и экономической дипломатии. *** В текущем году проведена большая работа по обеспечению широкого и содержательного участия зарубежных государств в международной выставке ЭКСПО-2017. Благодаря этой работе уже сегодня имеются подтверждения об участии от 61 государства и 13 международных организаций. В следующем году будет продолжена работа по привлечению зарубежных стран для участия в ЭКСПО-2017, информированию зарубежной аудитории о подготовительном процессе выставки. Задача – обеспечить участие не менее 100 государств. Выставка станет важнейшим вкладом в поиск человечеством решений одной из ключевых проблем современности – обеспечения растущих энергетических нужд максимально экологичным
13
ізденісіне қосылған маңызды үлес болып табылады. Айтқандай, Қазақстан Париждегі Климаттық саммит қорытындыларын қызу қолдады. Ғаламдық жылыну проблемасына қатты алаңдауда; біз экономикамызды «көгалдандыру» жұмысын ода әрі жалғастырамыз.
способом. Кстати, Казахстан горячо поддержал итоги Климатического саммита в Париже, ибо искренне озабочен проблемой глобального потепления; мы будем и дальше продолжать работу по «озеленению» нашей экономики.
*** 2016 жылы Елбасының Қазақст анның кандидатурасын БҰҰ ҚК-нің 2017-2018 жылдардағы тұрақты емес мүшесі құрамына ұсыну жөніндегі бастамасын іске асыру бойынша белсенді жұмыс жалғасатын болады. Б Ұ Ұ Қ К - ғ а м ү ш е б ол у – б ұ л ә л е м д і к қоғамдастық алдындағы үлкен жауапкершілік. Аталған орындағы біздің мақсатымыз Кеңестің халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті қолдау жұмысына қомақты үлес қосу, еуразиялық кеңістікте тұрақтылық пен қауіпсіздік факторы ретінде Қазақстанның беделі мен шебін нығайту, әлемдік қоғамдастықтың назарын Орталық Азия проблемаларына аудару болып табылады. Қазақстанның сайлау алдындағы науқаны әлемдегі ядролық, су, азық-түлік және энергетикалық қауіпсіздік мәселелеріне бағытталған. Өйткені бұл саладағы проблемалар әрбір континентте орын алған. Біздің елімізді БҰҰ ҚК-нің тұрақты емес мүшесіне сайлау бойынша дауыс беру келесі жылдың жазында өткізілуі тиіс.
*** В 2016 году продолжится активная работа по реализации инициативы Главы государства по продвижению кандидатуры Казахстана в состав непостоянных членов СБ ООН на 2017-2018 годы. Членство в СБ ООН – это большая ответственность перед мировым сообществом. Наша цель на этом посту – внести значимый вклад в работу Совета по поддержанию международного мира и безопасности, укрепить имидж и позиции Казахстана как фактора стабильности и безопасности на евразийском пространстве, обратить внимание мировой общественности на проблемы Центральной Азии. Предвыборная кампания Казахст ана сфокусирована на вопросах ядерной, водной, продовольственной и энергетической безопасности в мире, так как проблемы в этих областях существуют на каждом континенте. Голосование по избранию нашей страны в непостоянные члены СБ ООН должно состояться летом следующего года.
*** Жоғарыда аталып өтілгендей, өте қиын жағдайда көпсалалық өзінің өзектілігі мен стратегиялық тұрғыдан дұрыстығын дәлелдеді. Келесі жылы Қазақстан Республикасының 2014-2020 жылдарға арналған сыртқы саясаты тұжырымдамасын іске асыру бойынша нақты жұмыстар жалғастырылатын болады. Б і з Ук р а и н а д а ғ ы ж а ғ д а й д ы М и н с к уағдаластықтары негізінде реттеу бойынша күш салуға барынша қолдау көрсететін боламыз. Үрдістерге мұқият мониторинг жүргізе және оларды талдау негізінде халықаралық жағдай мен негізгі мәселелердің (Ауғанстан, Сирия, Ираннан санкцияларды алу, энергия ресурстарының әлемдік нарығындағы үрдістер және т.б.) дамуы барысында оларды шешу бойынша ұсыныстар жасалады. Ірі серіктестермен және жақын көршілеріміз – бауырлас Орталық Азия елдерімен өзара тиімді ынтымақтастықты дамыту бағытын жалғастырамыз.
Как уже отмечалось, в весьма непростой ситуации многовекторность доказала свою актуальность и стратегическую верность. В следующем году будет продолжена предметная работа по реализации Концепции внешней политики РК на 2014-2020 годы. Мы намерены оказывать всемерную поддержку усилиям по урегулированию ситуации в Украине на основе минских договоренностей. На основе тщательного мониторинга и анализа тенденций в развитии международной ситуации и ключевых вопросов (Афганистан, Сирия, снятие санкций с Ирана, тенденции на мировом рынке энергоресурсов и пр.) будут вырабатываться предложения по их решению. Будем продолжен курс на развитие взаимовыгодного сотрудничества с крупными партнерами и ближайшими соседями – братскими странами Центральной Азии.
*** Келесі жылы біз еліміздің әлемдік экономикаға о д а н ә р і ы қ п а л д а с у ы н а т о л ы қ қ о л д ау, инфрақұрылымдық түйісуге және Еуразиядағы трансқұрлықтық байланыстарды дамытуға көмектесуді жалғастыратын боламыз. Мүдделі мемлекеттік органдармен және ұлттық компаниялармен бірлесе отырып, Батыс және
*** В следующем году будет мы намерены продолжить оказывать полную поддержку дальнейшей интеграции страны в мировую экономику, содействовать инфраструктурной сопряженности и развитию трансконтинентальных связей в Евразии. Совместно с заинтересованными госорганами и нацкомпаниями будет продолжена работа по
***
ДИПЛОМАТИЯ ЖАРШЫСЫ
ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ
14
Шығыс елдерін Қазақстан арқылы байланыстыратын көлік-логистикалық көпірлер салу бойынша жұмыс жалғастырылатын болады («Қорғас», ҚазақстанТүрікменстан-Иран және т.б. темір жолдары). Каспий теңізінің құқықтық мәртебесі бойынша саммитке дайындалу және мемлекеттік шекараларды демаркациялау үдерісін аяқтау жұмысы жүргізілетін болады.
созданию транспортно-логистических мостов, связующих страны Запада и Востока через Казахстан («Хоргос», железная дорога КазахстанТуркменистан-Иран и т.д.). Будет проведена работа по подготовке к саммиту по правовому статусу Каспийского моря и завершению процесса демаркации государственной границы.
*** Сыртқы істер министрлігінің әлеуметтік маңызы.
*** Социальная значимость Министерства иностранных дел.
Қайтарымды байланыс. Қазақстан Республикасының азаматтары мен заңды тұлғаларының құқықтарын, олардың жеке, отбасылық және іскер мүдделерін шетелде қорғау Сыртқы істер министрлігінің маңызды міндеті болып табылады. Консулдық қатысу географиясын кеңейту шеңберінде осы жылы Барселона (Испания) қаласында консулдық ашылды. Қазіргі кезде әлемнің 67 елінде Қазақстанның 90 консулдық мекемелері жұмыс істейді. Сонымен қатар шетелде 72 ҚР құрметті консулы өз іс-қимылдарын жүзеге асыруда. Осы жылы Қазақстанның 22 құрметті консулы т ағайында лды (Аргентинада, Бо сния мен Герцеговинада, Ұлыбританияда, Германияда, Грекияда, Грузияда, Данияда, Италияда (2), Колумбияда, Норвегияда, Нидерландта, Польшада, Португалияда, РФ-та, Румынияда, Сербияда, Таиландта, Францияда, Чилиде, Швецияда (2). 4 құрметті консулға (Латвиядағы, Монакодағы, ГФРдағы және Эстониядағы) патенттері ұзартылды. Шетелде апатқа ұшыраған азаматтарымызға көмек беруге ерекше көңіл бөлінді. Көптеген жағдайлардың ішінен осы жылы «Трэвел Систем» турагенттігінің банкротқа ұшырауына байланысты 500-ден астам қазақстандық туристердің Түркиядан қайтарылғандығын атап өту керек. Сыртқы істер министрлігі Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігімен бірлесе отырып, біздің бірнеше азаматтарымыздың денсаулық жағдайына байланысты оларды Германиядан
Обратная связь. Защита прав граждан и юридических лиц Республики Казахстан, их личных, семейных и деловых интересов за рубежом является важной задачей Министерства иностранных дел. В рамках расширения географии консульского присутствия в этом году было открыто консульство в городе Барселона (Испания). В настоящее время в 67 ст ранах мира функционируют 90 казахстанских консульских учреждений. Наряду с этим, за рубежом осуществляют свою деятельность 72 почетных консула РК. В этом году было назначено 22 почетных консулов Казахстана (в Аргентине, Боснии и Герцеговине, Великобритании, Германии, Греции, Грузии, Дании, Италии (2), Колумбии, Норвегии, Нидерландах, Польше, Португалии, РФ, Румынии, Сербии, Таиланде, Франции, Чили, Швеции (2). Продлены патенты 4 почетным консулам (в Латвии, Монако, ФРГ и Эстонии). Особое внимание уделялось помощи нашим гражданам, попашим в беду за рубежом. Среди множества случаев следует отметить возврат этим летом из Турции более 500 казахстанских туристов в связи с банкротством турагентства «Трэвел Систем». Министерством иностранных дел совместно с Министерством здравоохранения и социального р а з в и т и я о р г а н и з о ва н а т р а н с п о рт и р о в ка специальным бортом на родину по состоянию
15
(А.Ахметжанова), Ре сейден (Д.Қалысхан), Украинадан (С.Қорласбаев) елге арнайы ұшақпен тасымалдау ұйымдастырылды. Адам саудасы бойынша қылмыстық синдикат жүйе сінен құтқарылған біздің еліміздің 5 азаматшасы Бахрейннен және 2-еуі Ливиядан Қазақстанға қайтарылды. Осы жылдың мамырында Иманқұловтар отбасының Франциядағы авиаапатта қайтыс болған 3 мүшесінің денесі елге жеткізілді. Сонымен қатар әртүрлі жағдайларға байланысты Қазақстанның 23 азаматын елге қайтаруға қаржылай көмек көрсетілгенін айтпай кетуге болмайды. Оның ішінде жағдайдың шиеленісуіне байланысты Сириядан (1), Йеменнен (1) және Непалдағы зілзала бойынша (7), елге оралуына қатысты Индонезиядан (2), Түркиядан (6), Франциядан (1), сондай-ақ еліміздің 5 азаматының денесін отанымызға жеткізуге орай Ауғанстаннан, Қытайдан, Ресейден және Оңтүстік Кореядан. *** Біз Министрліктің Қазақстан азаматтары үшін ашықтығын, әлемнің Қазақстанды тануын арттыру бойынша үнемі жұмыс жүргізудеміз. СІМ ақпарат тарату арналары ретінде барлық танымал әлеуметтік жүйелерді пайдалануда. Ресми веб-сайтты жетілдіру жұмысы жүргізілуде. Твиттерде менің қатысуыммен жыл сайын онлайн-конференциясы өткізіледі. Сонымен қатар біз СІМ-нің блог-платформалары мен әлеуметтік жүйелерінде азаматтардың өтініштеріне жедел жауап беру арқылы халықпен тұрақты түрдегі тығыз байланысты жүзеге асырамыз. *** Сөзімді аяқтай келе, баршаңызды келе жатқан Жаңа жыл мерекесімен құттықтаймын. Жауапты қызметтеріңізде үлкен жетістіктер тілеймін. Ойға алған барлық жоспарларыңыздың орындалуына тілектеспін!
здоровья нескольких наших граждан из Германии (А.Ахметжанова), России (Д.Калысхан), Украины (С.Корласбаев). Возвращены в Казахстан вызволенные из сетей преступных синдикатов по торговле людьми 5 гражданок нашей страны из Бахрейна и 2 из Ливии. В мае этого года возвращены на родину тела 3 членов семьи Иманкуловых, погибших в авиакатастрофе во Франции. Нельзя не отметить того, что была оказана финансовая помощь 23 гражданам Казахстана, в т.ч. в связи с эвакуацией из-за обострения ситуации из Сирии (1), Йемена (1) и землетрясений в Непале (7), возвращением на родину из Индонезии (2), Турции (6), Франции (1), а также доставкой на родину тел 5 граждан нашей страны из Афганистана, Китая, России и Южной Кореи. *** Мы неизменно проводим работу по повышению открытости Министерства для казахстанских граждан, узнаваемости Казахстана в мире. МИД использует в качестве каналов распространения информации все популярные социальные сети. Ведется работа по модернизации официального вебсайта. Ежегодно проводится онлайн-конференция в Твиттере с моим участием. Мы также осуществляем постоянную обратную связь с населением путем оперативных ответов на обращения граждан в блог-платформы, соцсети МИД. *** В завершение хотел бы поздравить всех вас с наступающим Новым годом и пожелать свершения всех задуманных планов!
ДИПЛОМАТИЯ ЖАРШЫСЫ
16
ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ
Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының Төрағасы Қасым-Жомарт ТОҚАЕВ: «КҮШТІ БҰҰ – МЫЗҒЫМАС БЕЙБІТШІЛІКТІҢ КЕПІЛІ» Председатель сената парламента Республики Казахстан КасымЖомарт ТОКАЕВ: «СИЛЬНАЯ ООН - ГАРАНТИЯ ПРОЧНОГО МИРА» 24 қазан күні БҰҰ 70 жылдық мерейтойын атап өтпек. Осы оқиға қарсаңында Парламент Сенатының спикері Қасым-Жомарт ТОҚАЕВ заманауи халықаралық қауіптердің шешімін табудағы Ұйымның рөлі және кикілжіңнен бас алмай отырған аумақтарда бейбітшілік орнатуға Қазақстанның қосып отырған күшжігері туралы өз пікірімен бөлісті.
24 октября ООН отпразднует 70-летний юбилей. В преддверии этого события спикер сената парламента Касым-Жомарт ТОКАЕВ в интервью агентству “Интерфакс-Казахстан” поделился своим мнением о роли Организации в разрешении современных международных угроз, об усилиях Казахстана в установлении мира в зонах конфликта.
17
- Қасым-Жомарт Кемелұлы, 24 қазан күні Біріккен Ұлттар Ұйымы 70-жылдық мерейтойын атап өтеді. Сіз екі жылдан аса уақыт бойы БҰҰның бірнеше жоғары лауазымды жұмыстарын қатар алып жүрдіңіз, оның ішінде Бас хатшының орынбасары, БҰҰ-ның Женевадағы бөлімінің Бас директоры, Қарусыздандыру жөніндегі конференцияның Бас хатшысы болдыңыз. Бүгінгі күнде Ұйым өзекті халықаралық қауіптерге төтеп беруге қабілетті ме? БҰҰ Бас Ассамблеясының мерейтойлы сессиясында БҰҰ-ны қайта құру туралы Қазақстан президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамаларын халықаралық қоғамдастық қалай қабылдады? - БҰҰ бүкіл дүниежүзілік қоғамдастықтың еркін білдіруші әмбебап, әрі баламасы жоқ халықаралық ұйым болып отыр. Қатарында 193 мемлекет бар БҰҰ қызметінің мандаты бірегей, ол қауіпсіздік, экономикалық және әлеуметтік даму, адам құқықтарын, қоршаған ортаны қорғау мәселелерін қамтып отыр. Бас Ассамблеяның мерейтойлы сессиясында Қазақстан Президенті атап өткендей, БҰҰ арқасында әлемде жаһандық соғыс болған жоқ, қиындықпен болса да, қауіпсіздік және даму проблемалары шешімін тауып келеді. Әрине, заманауи әлемдік тәртіп әбден жетілген деп айту қиын, дүниежүзінде қарамақайшылықтар, қауіптер, бұрыннан шешімін таппай келе жатқан проблемалар бар. Бірақ БҰҰ-сыз әлем бұдан да нашар болар еді, өмірге, адамзаттың амандығына бұдан да зор қауіп төнер еді. БҰҰ-ны шұғыл шешілуге тиіс жағдайлар кезінде артық бюрократияға жол беріп, жылдам қимылдай қоймайды, деп әділ сынға алады, оның үстіне соңғы жылдары өкінішке орай, Қауіпсіздік Кеңесі заманымыздың өткір проблемаларын реттеуге бағытталған шешімдерді қабылдай алмай отыр. Дегенмен де, БҰҰ бұрынғысынша көптеген елдердің миллиондаған адамы үмітпен қарайтын ұйым болып отыр. Б Ұ Ұ - н ы ң к ү н т ә рт і б і н е н ха л ы қ а р а л ы қ кикілжіңдерді реттеу, қарулануды, ядролық таратпауды бақылау, жаһандық климаттың өзгеруі мен экологияның нашарлауы, кедейшілік пен індеттерге қарсы күрес, киберқылмыстар мен есірткі тасымалына, адам сатуға төтеп беру сияқты мәселелер шығарылған жоқ. БҰҰ-ның көмегінсіз бұл проблемаларды шешу мүмкін емес, өйткені ауқымды халықаралық іс-қимылдар керек. Екінші жағынан, БҰҰ дегеніңіз біздер: мемлекеттер, халықтар, үкіметтік емес ұйымдар және қозғалыстар. Біз өткір халықаралық мәселелерді шешуге атсалыспасақ, БҰҰ оны өздігінен шеше алмайды. Демек, мұнда сырттан бақылап отырған ғана орынсыз. Сол с ебепті заманымыздың тәжірибелі саясаткерлерінің бірі болғандықтан әрі әлем
- Касым-Жомарт Кемелевич, 24 октября Организация Объединенных Наций отмечает 70-летний юбилей. Вы более двух лет совмещали несколько высоких постов в ООН - заместителя генерального секретаря, генерального директора отделения ООН в Женеве, генерального секретаря конференции по разоружению. На Ваш взгляд, насколько сегодня организация способна справиться с актуальными международными угрозами? Как восприняло международное сообщество инициативы президента Казахстана Нурсултана Назарбаева на юбилейной сессии Генассамблеи ООН по реформированию? - ООН продолжает оставаться универсальной и безальтернативной международной организацией, отражающей волю всего мирового сообщества. Имея в своих рядах 193 государства, ООН обладает уникальным мандатом деятельности, охватывающим вопро сы бе зопасно сти, экономиче ского и социального развития, защиты прав человека, охраны окружающей среды. Президент Казахстана, выступая на юбилейной сессии Генеральной Ассамблеи, подчеркнул, что благодаря ООН в мире не было глобальных войн, проблемы безопасности и развития с трудом, но все же находили решения. Современный мировой порядок, конечно, далек от совершенства, мир раздирают противоречия, вызовы и застарелые проблемы. Но надо понимать, что без ООН мир был бы гораздо хуже, более опасен для жизни и благополучия человечества. ООН справедливо критикуют за излишнюю бюрократию, неповоротливость при урегулировании экстренных ситуаций, к тому же в последние годы Совет Безопасности, к сожалению, не в состоянии принимать решения, ведущие к урегулированию острейших проблем современности. И, тем не менее, ООН по-прежнему является организацией, на которую с большой надеждой обращают свои взоры миллионы людей во многих странах. В повестке дня ООН остаются проблемы урегулирования международных конфликтов, ко н т р о л я н а д в о о р у ж е н и я м и , я д е р н о г о нераспространения, изменения глобального климата и ухудшения экологии, борьбы с бедностью и пандемиями, противодействия киберпреступности, наркотрафику, торговле людьми. Без ООН эти проблемы никак не решить, потому что требуются масштабные международные действия. С другой стороны, ООН - это мы: государства, народы, неправительственные организации и движения. Без нашего активного вовлечения в процессы решения острых международных вопросов ООН сама по себе с ними не справится. Позиция стороннего наблюдателя здесь неуместна. Поэтому Нурсултан Назарбаев, будучи одним из самых опытных политиков современности и имеющий несомненные заслуги перед мировым
ДИПЛОМАТИЯ ЖАРШЫСЫ
қауымдастығы алдында ядролық қарусыздану ісіне ауқымды еңбек сіңірген Нұрсұлтан Назарбаев БҰҰ-да халықаралық шиеленісті төмендетуге және халықтардың әл-ауқатын жақсартуға бағытталған болашағы зор әрі тың бастамаларды көтерді. Қазақстандық көшбасшы келешекке көз жүгіртіп, БҰҰ шеңберінде «Жаңа болашақ» («New Future») тұжырымдамасын әзірлеуді ұсынды, ол БҰҰ 100 жылдығына арналмақ. Бұл жобақұмарлық емес, балаларымыз бен немерелеріміз үшін әлемді барынша қауіпсіз етуге деген ниет. Осы ойлар негізінде Нұрсұлтан Әбішұлы ха л ы қ а р а л ы қ т е р р о р и зм ге т ө т е п бе руд і ң дүниежүзілік желісін құруды ұсынды. Азаматтардың амандығына төнетін қауіп бірінші орынға шығып отыр, онымен бірлесе күресу керек. Әлемде жаһандық тұрақсыздық орын алып отырған жағдайда халықаралық құқықтың үстемдігін растай түсу аса маңызды. Және мұнда БҰҰ-ның рөлі ешқандай күмән туғызбауға тиіс. Сол себепті елбасы БҰҰ мінбесінен халықаралық құқық жөніндегі өкілді конференция шақыруды ұсынды. БҰҰ халықаралық мәселелерде орталық рөл атқаруы қажет. Қазақстан өзінің көшбасшысы президент Назарбаев арқылы БҰҰ-ның міндеттері мен мақс атт арына барынша қолдау жас ау қажеттілігінің маңызын, оның Жарғысын сақтау
18
ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ
сообществом в деле ядерного разоружения, выступил в ООН с интересными, свежими и далеко идущими инициативами, направленными на снижение международной напряженности и улучшение благосостояния народов. Казахстанский лидер, можно сказать, заглянул за горизонт времени, предложил разработать в рамках ООН концепцию “Новое будущее” (“New Future”), приуроченную к 100-летию ООН. Здесь нет никакого прожектерства, это предложение продиктовано желанием сделать мир более безопасным для наших детей и внуков. Исходя из этих соображений, Нурсултан Абишевич предложил также создать всемирную сеть противодействия международному терроризму. Эта угроза благополучию граждан практически всех стран выходит на первый план, с ней надо бороться сообща. В условиях глобальной нестабильности крайне важно подтвердить верховенство международного права. И здесь роль ООН не может подвергаться сомнению. Поэтому глава государства с трибуны ООН предложил созвать представительную конференцию по международному праву. ООН должна играть центральную роль в международных делах. Казахстан в лице его лидера, президента Назарбаева, вновь заявил об исключительной важности всемерной поддержки
19
керектігін тағы да мәлімдеп өтті, өйткені БҰҰмызғымас бейбітшіліктің кепілі болып табылады.
целей и задач ООН, соблюдения ее Устава, ведь именно ООН - гарантия прочного мира.
- Сириядағы кикілжіңнің жалғасқанына бірнеше жыл болды. Сіздің ойыңызша, оның себебі неде және ол қалай аяқталады? Ресми Астананың сириялық соғыстың бейбіт түрде шешілуін жақтап отырғандығын ескерер болсақ, Қазақстан ресейлік әскери күштердің Сириядағы іс-қимылдарын қолдай ма және РФның әскери операциясының рөлі қандай? Біздің мемлекетіміздің пікірінше, кикілжің реттелген соң Сирия қандай болуға тиіс?
- Конфликт в Сирии продолжается уже несколько лет. По-Вашему, в чем кроются истоки кризиса, каким Вы видите его исход? Учитывая, что официальная Астана - сторонник мирного урегулирования сирийского конфликта, поддерживает ли Казахстан действия российских ВКС в Сирии, и какова роль военной операции РФ? Какой, по мнению нашего государства, должна быть Сирия после урегулирования конфликта?
- Сириялық қайшылықтар түйінінің байланғанына бірнеше жыл болды. Созылып кеткен кикілжіңнің ішкі, аймақтық, жаһандық өлшемдері бар. Бүгінгі күнде бұл елде бірнеше елдің мүдделері тоғысып отыр. БҰҰ Бас хатшысы Пан Ги Мун Бас Ассамблеяның ортақ пікірталасын ашқан кезде бес елді атап өтті, олар - АҚШ, Сауд Арабиясы, Ресей, Иран және Түркия, сириялық кикілжіңнің шешілуі және мемлекет ретіндегі Сирияның болашағы осы елдерге байланысты болып отыр. БҰҰ Женева бөлімінің басшысы болған кезімде мен Сирия жөніндегі «Женева-1» бірінші халықаралық конференциясын ұйымдастырумен айналыстым,
- Сирийский узел противоречий складывался не один год. Затянувшийся конфликт имеет внутреннее, региональное, глобальное измерения. Сегодня в этой стране переплелись интересы целого ряда стран. Генеральный секретарь ООН Пан Ги Мун, открывая общие дебаты Генеральной Ассамблеи, выделил пять стран - США, Саудовскую Аравию, Россию, Иран и Турцию, от которых сегодня зависит урегулирование сирийского кризиса и будущее Сирии как государства. Будучи главой Женевского Отделения ООН, я занимался организацией первой международной конференции по Сирии “Женева-1”, состоявшейся 30 июня 2012 года. Итогом той встречи стало Женевское коммюнике “Группы действий по
ДИПЛОМАТИЯ ЖАРШЫСЫ
ол 2012 жылы 30 маусым күні өтті. Ол кездесудің нәтижесі бойынша «Сирия жөніндегі іс-қимылдар тобы» деп аталатын Женевалық коммюнике қабылданды. Бұл құжат сириялық кикілжің жөніндегі жалғыз институционалды келісім болып табылады. Одан кейінгі келіссөздер, екіжақты және көпжақты әрекеттер нәтижелі болмады. Қайта осы уақыт ішінде тарихтағы ең ірі «ДАИШ/ИГИЛ» деп аталатын террористік интернационал пайда болып, қылмыстық қызметін жандандыра түсті. Бұл орайда террористерге қарсы Башар Асад армиясы мен күрд жасақшыларынан басқа іс жүзінде ешкім күресіп отырған жоқ, деген пікірдегі ресей басшылығымен келіспеуге болмайды. Ресейдің әскери операциясы Сирия заңды үкіметінің өтініші бойынша халықаралық құқық негізінде жүргізіліп отыр. Сол себепті Сириядағы террористерге қарсы бұл акцияны уақытылы,әрі қажетті деп санауға негіз бар. Сонымен қатар Каспий төңірегіндегі елдер болашақта бұл бірегей су қоймасын достық пен ынтымақтастық теңізіне айналдыруға атсалысып, оның милитаризациялануына жол бермеуі қажет.
20
ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ
Сирии”, этот документ является единственной институциональной договоренностью по сирийскому конфликту. Дальнейшие переговоры, двусторонние и многосторонние усилия не принесли результатов. Более того, за это время появился и развернул свою преступную деятельность крупнейший в истории террористический интернационал под названием “ДАИШ/ИГИЛ”. В этой ситуации нельзя не согласиться с мнением российского руководства, что с террористами, кроме армии Башара Асада и курдского ополчения, реально никто не боролся. Военная операция России проводится по просьбе законного правительства Сирии, на основе международного права. Поэтому есть основания считать, что эта акция против террористов в Сирии является своевременной и необходимой. В то же время всем прикаспийским странам нужно позаботиться о том, чтобы в будущем сделать этот уникальный водоем морем дружбы и сотрудничества и не допустить его милитаризации. Возвращаясь к Ближнему Востоку, нужно подчеркнуть, что крайне важно подавить терроризм, в противном случае будущего у Сирии как целостного
21
Таяу Шығысқа оралар болсақ, терроризмді басып тастаудың маңызы зор, әйтпесе Сирияның тұтас мемлекет ретіндегі болашағы болмайды. Сирия халқына бейбіт құрылыс жолына шығуға көмек беру керек. Бұл ел сөз жоқ, саяси, экономикалық қайта құруларға зәру, бірақ оның бәрі террористік қауіп жойылған соң жетекші державалардың араласуы мен келісімі арқасында ғана мүмкін болмақ. Сирия адам құқы мен бостандығы құрметтелетін, оның ішінде ұлттық және аз ұлттар мен діни азшылықтар құқықтары қатаң сақталатын демократиялық мемлекет болуға тиіс. - Астана сириялық оппозиция өкілдерін келіссөздер жүргізуі үшін биыл өзінде екі рет қабылдады, ал 2013 жылы Қазақстанда иран ядролық бағдарламасы бойынша екі раунд келіссөз өтті. Халықаралық кикілжіңдерді шешуде біздің еліміздің мұндай іс-қимылдары көмектесе алады ма, әлде біреулер айтқандай, бұл қадамдар Қазақстан үшін «пиар» ғана болып қала ма, осы туралы пікіріңіз қандай? - Сириядағы жағдайды тұрақтандыру, иран ядролық проблемасын реттеу – Қазақстанның ұлттық қауіпсіздігіне қатысы бар мәселелер. Біз шекараларымыздың төңірегінде бейбітшілік пен тұрақтылықтың болуына мүдделіміз, қазақстандық сыртқы саясат осы мақсаттарға қол жеткізуге бағдарланған. Қазақстан ядролық қарусыздандыру, еуразиялық қауіпсіздікті нығайту, барлық мүдделі елдермен өзара тиімді ынтымақтасуды жақтайтын мемлекет ретінде халықаралық сахнада елеулі жетістіктерге қол жеткізді. Бұл орайда біздің көшбасшымыздың сіңірген еңбегі сөзсіз, демек ешкім, әсіресе сириялық реттеу секілді шиеленіскен мәселе бойынша пиар жасауға зәру емес. Қазақстанның бар ойы, сириялық халыққа лайықты болашаққа қол жетуіне көмектесу. - Діни экстремизм проблемасы, «Ислам мемлекетінің» белсенді қызметі халықаралық қауіпсіздікке қауіп төндіріп отыр. Бұл зұлымдыққа қарсы күресу үшін дүниежүзілік қоғамдастық қандай шаралар қолдануға тиіс? - Терроризм халықаралық қауіпсіздіктің негізіне қауіп туғызып отыр. Жаһандық арбау желілері арқылы радикалдар қатарына әлемнің көптеген елдерінің жастары тартылуда. Жалған діни риторика бүкіл адамзатты сескендіріп отырған іс-қимылдарды ақтап отыр. Бұл зұлымдықтарға қарсы күресу керек және саясаткерлер мен әскери адамдар ғана емес, діни көшбасшылар өз үлестерін қосуға тиіс. Олар заманауи өркениеттің негізгі құндылықтарын қорғап, террористердің зұлымдық әрекеттерін айыптау үшін адамдарға үндеу тастаулары шарт. Бұл проблеманың шешілмеуінің басты факторы,
государства не будет. Нужно помочь сирийскому народу выйти на путь мирного строительства. Эта страна, безусловно, нуждается и в политических, и в экономических реформах, но они могут начаться только после ликвидации террористической угрозы, при посредничестве и согласии ведущих держав. Сирия должна стать демократическим государством, в котором будут уважаться права и свободы человека, в том числе строго соблюдаться права национальных и религиозных меньшинств. - Астана в этом году дважды приняла у себя переговоры представителей сирийской оппозиции, а в 2013 году в Казахстане были проведены два раунда переговоров по иранской ядерной программе. Как Вы считаете, помогут ли усилия нашей страны в решении международных конфликтов и не станут ли эти шаги лишь “пиаром” Казахстана, как утверждают некоторые скептики? - Стабилизация обстановки в Сирии, урегулирование иранской ядерной проблемы – это вопросы, имеющие отношение к национальной безопасности Казахстана. Мы заинтересованы в мире и стабильности вокруг наших границ, на до стижение этой цели сориентирована казахстанская внешняя политика. Казахстан достиг заметных успехов на международной арене как государство, последовательно выступающее за ядерное разоружение, укрепление евроазиатской безопасности, взаимовыгодное сотрудничество со всеми заинтересованными странами. В этом очевидная заслуга нашего лидера, который, разумеется, не нуждается в “пиаре”, тем более по такому запутанному вопросу, как межсирийское урегулирование. Казахстан руководствуется единственным желанием помочь сирийскому народу обрести достойное будущее. - Проблема религиозного экстремизма, активная деятельность так называемого “Исламского государства” ставит под угрозу международную безопасность. Какие меры необходимо принять мировому сообществу в борьбе с этим злом? - Терроризм угрожает фундаментальным устоям международной безопасности. Через глобальные вербовочные сети в ряды радикалов вовлекаются молодые люди из многих государств мира. Псевдорелигиозная риторика служит оправданию чудовищных актов, шокирующих все человечество. Необходимо консолидироваться против этого зла, и здесь свое слово должны сказать не только политики и военные, но и религиозные лидеры. Они должны призвать всех людей осудить злодеяния террористов, встать на защиту фундаментальных ценностей современной цивилизации.
ДИПЛОМАТИЯ ЖАРШЫСЫ
22
ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ
әр түрлі мемлекеттердің бытыраңқылығы. Сол себепті Қазақстан президенті терроризм мен экстремизмге қарсы күресте мемлекеттердің күшін біріктіруді ұсынды. Мұнда тек күш көрсету ғана емес, экстремистік топтар қызметінің жолын кесу мақсатында арнаулы қызметтерді тиімді үйлестіріп, халықаралық ұйымдарда бірінші кезекте БҰҰ-да ортақ құжаттар әзірлеу үшін дипломатиялық мекемелердің бірлескен жұмысы туралы сөз болып отыр. Қ а з і р г і з а ма н д а ғ ы к и к і л ж і ң д е рд і д і н и фактордан арылтудың маңызы өте зор, алайда діни көшбасшыларды бұған тікелей қатыстырмайынша, оған қол жеткізу мүмкін емес. Сондықтан жақында Астанада өткен Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің Съезі саяси және діни қайраткерлердің үнқатысуына арналды. Астанада таяу күндері сөз етілген “Ислам терроризмге қарсы” форумын құру туралы Қазақстан мен Ресей президенттерінің бастамасы да осы мақсатқа бағытталған.
Главный фактор нерешенности этой проблемы – разобщенность различных государств. Поэтому президент Казахстана предложил объединить усилия государств в противодействии международному терроризму и экстремизму. Речь идет не только о силовом противостоянии, но и эффективной координации спецслужб с целью пресечения деятельности экстремистских группировок, совместной работе дипломатических ведомств для выработки общих документов в международных организациях, в первую очередь в ООН. Очень важно изъять религиозный фактор из современных конфликтов, что невозможно сделать без прямого вовлечения духовных лидеров. Поэтому недавний Съезд лидеров мировых и традиционных религий в Астане был посвящен диалогу политических и религиозных деятелей. На достижение этой цели направлена и инициатива президентов Казахстана и России о создании форума “Ислам против терроризма”, высказанная на днях в Астане.
- Украиналық дағдарыс мәселесіне келсек, оны шешуде қандай да болмасын бір ілгерлеушілік бар, деп айта аласыз ба?
- Можете ли Вы отметить некий прогресс в решении украинского кризиса?
Қазіргі кезде Украинаның егемендігі мен аумақтық тұтастығын құрметтеу негізінде Минск келісімі шиеленісті тоқтату үшін бірден-бір тұғырнама болып отыр. Минск келісімін орындау жөніндегі пікір қайшылықтарына қарамастан тараптардың үнқатысуды жалғастыруға ұмтылысы туралы айтуға болады. Соңғы апталарда өз ара татуластық салыстырмалы түрде алғанда тұрақты болып отыр, деген ақпарат түсуде. Бірақ қарулы іс-қимылдардан бас тартужағдайды реттеудің алғашқы қадамдары ғана.
- На сегодня единственной платформой для прекращения конфликта являются Минские договоренно сти, о снованные на уважении суверенитета и территориальной целостности Украины. Несмотря на имеющиеся разногласия по выполнению Минских соглашений, можно говорить о стремлении сторон к продолжению диалога. В последние недели поступает информация о том, что перемирие стало относительно устойчивым. Но отказ от вооруженных действий и отвод вооружений – это лишь первые шаги в урегулировании ситуации. Нужно выполнить Минские соглашения в полном
23
Минскі келісімдері толық ауқымда орындалуға тиіс. Елбасының Украинадағы келіспеушілікті тоқтатуға бар күшін салғандығы аян. Шын мәнінде, Минскідегі бірінші кездесу президенттің бастамасымен өткен болатын.
объеме. Следует отметить, что глава нашего государства предпринял активные усилия, чтобы прекратить противостояние на Украине. Посути, первая встреча в Минске состоялась по его инициативе.
- ТМД шеңберіндегі интеграцияға тоқталсаңыз. Еуразиялық экономикалық одақтың құрылғанына бір жылдан асты. ЕАЭО Еуропалық Одақпен ынтымақтасуының нақты қадамдары орын ала бастады. Интеграциялану үрдісі Қазақстанға не жақсылық әкеледі, басты зейінді қандай жәйттарға аудару қажет?
- Давайте поговорим об интеграции в рамках СНГ. Со дня создания Евразийского экономического союза прошло уже более года, и сейчас намечаются конкретные шаги по сотрудничеству ЕАЭС с Европейским Союзом. На Ваш взгляд, что положительного для Казахстана даст этот интеграционный процесс, и на чем нужно сконцентрироваться в первую очередь?
- Бүгінгі күні ЕАЭО бүкіл мемлекеттері э ко н о м и к а л ы қ д а ғ д а р ы с қ а б а й л а н ы с т ы қиындықтарды бастан өткеріп отыр. Шикізат бағасының төмендеуі, валюталардың девальвациясы, қор рыноктарының құлдыруы осының бәрі түптеп келгенде жылдам әрі білікті іс-қимылдарды керек етіп отыр. Таяу күндерде президент үкіметке дағдарысқа қарсы төтеп беру жоспарын құру туралы тапсырма берді. Бірақ кезкелген дағдарыс экономиканың құлдыруы ғана емес, құрылымдық қайта құруларды жүзеге асыру мүмкіндігі де. Бәріміз де дағдарыстан сабақ алып, экономикаларымызды катаклизмдерден, ал біздің азаматтарымызды – қиындықтар мен сілкіністерден сақтау үшін уақытылы тиімді шаралар қабылдау қабілеттілігімізді арттыруға тиіспіз. Еуропа Одағы Қазақстан үшін ірі сауда әріптесі болып табылады, одан кейін Ресей мен Қытай тұр, сондықтан біз Қазақстанға да, ЕАЭО бойынша біздің барлық әріптестерімізге де тиімді болатын тұрғыда Еуропа Одағымен ынтымақтастыққа мүдделіміз. Еуразиялық экономикалық ықпалдастықты ілгерілете отырып, біз оның іргелі қағидаттарын: тауарлардың, капиталдың, жұмыс күшінің еркін қозғалыстарын, бірлескен кәсіпорындар құру, адами байланыстарды тереңдетуді ұмытпауымыз керек. Бұл орасан зор жобаның табысқа жетуі оны жүзеге асыру үшін ұлттық деңгейде де, Еуразиялық экономикалық комиссия аясында да қаншалықты өнімді жұмыс істеуімізге байланысты. Ал жұмыс өте көп, өйткені біз ЕАЭО-ның қалыптасуының алғашқы кезеңінен ғана өттік.
- На сегодня все государства ЕАЭС испытывают сложности, связанные с экономическим кризисом. Снижение цен на сырье, девальвация валют, падение фондовых рынков – все это требует быстрого и квалифицированного реагирования. На днях президент дал поручение правительству подготовить антикризисный план. Но любой кризис – это не только спад экономики и негативные последствия для общества, но и возможность осуществить структурные преобразования. Все мы должны извлечь уроки из этого кризиса, чтобы усилить нашу способность своевременно принимать эффективные меры для ограждения наших экономик от катаклизмов, а наших граждан – от трудностей и потрясений. Для Казахстана Европейский Союз является крупнейшим торговым партнером, далее следуют Россия и Китай, поэтому мы заинтересованы в сотрудничестве с ЕС при том понимании, что это будет выгодно как Казахстану, так и всем нашим партнерам по ЕАЭС. Продвигая евразийскую экономиче скую интеграцию, мы не должны забывать о ее фундаментальных принципах: свободное передвижение товаров, капитала, рабочей силы, создание совместных предприятий, углубление человеческих контактов. Успех этого мегапроекта целиком зависит от того, насколько продуктивно мы будем работать над его реализацией как на национальном уровне, так и в рамках Евразийской экономической комиссии. А работы очень много, ведь мы прошли только начальный этап становления ЕАЭС.
- «Еуразиялық экономикалық келешек» форумында Қытаймен арада өзара ықпалдастықты дамыту қажеттілігі, «Жібек жолының экономикалық белдеуін» ЕАЭО-пен түйіндестірудің келешегі туралы айтылды. Бұл бастама жүзеге асқан жағдайда Қазақстан үшін қандай мүмкіндіктер ашылмақ?
- Н а н ед а в н ем ф о рум е “ Е в р а з и й с ка я экономическая перспектива” было много заявлений о необходимости наращивать взаимодействие с Китаем, о перспективах сопряжения ЕАЭС и “Экономического пояса Шелкового пути”. Какие возможности откроются при реализации этих инициатив для Казахстана?
- Қытай нарығының орасан зор әлуеті мен халықаралық жобалары ЕАЭО үшін мүмкіндігі мол келешектің бастауы іспетті. Бүгінгі күнде Қытай
- Огромный потенциал китайского рынка и международные проекты Китая представляют большие перспективы для ЕАЭС. Китай сегодня
ДИПЛОМАТИЯ ЖАРШЫСЫ
24
ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ
бүкіл әлемге сауда мен инвестиция саласында басқа бірде -бір ел ұсына алмайтын мүмкіндіктерді ұсынуда. Мәселен, екі жыл бұрын Қытай төрағасы Си Цзиньпин екі жыл бұрын Астанада айтқан «Жібек жолының экономикалық белдеуін» алуға болады. Қытай өзінің батыс өлкелерін белсенді дамытып келеді және Орталық Азия және Ресеймен саудаэкономикалық қатынастарда нығайтуға баса назар аударып отыр. Бізге Қытай мен Батыс Еуропа арасындағы тауарлар транзитіне қатысу керек. Сол себепті ҚХР-мен өз ара ықпалдастық ЕАЭО-тың көліктік-коммуникациялық инфрақұрылымын жаңғыртуға және Еуропа мен Азия арасындағы саудада маңызды байланыстырушы буын болуға мүмкіндік береді.
предлагает миру такие возможности в сфере торговли и инвестиций, какие не может предоставить ни одна другая страна. Взять, к примеру, инициативу “Экономиче ского пояса Шелкового пути”, выдвинутую председателем Си Цзиньпинем два года назад в Астане. Китай активно развивает свои западные провинции и в этой связи еще больше заинтересован в укреплении торгово-экономических отношений с Центральной Азией и Россией. Нам же нужно принять участие в транзите товаров между Китаем и Западной Европой. Поэтому взаимодействие с КНР - это возможность модернизировать транспортнокоммуникационную инфраструктуру ЕАЭС и стать важным связующим звеном в торговле между Европой и Азией.
- Мемлекет басшысының «Ұлт Жоспары – 100 нақты қадамды» іске асыру тапсырмалары аясындағы Парламент алдына реформаны шұғыл түрде қажетті заңнамамен қамтамасыз ету, бірнеше ондаған жаңа заңдарды қабылдау міндеті қойылды. Өмірге енетін бұл заңнамалық бастамалар қазақстандықтарға қалай әсер етеді?
- В рамках поручений главы государства по реализации “Плана нации – 100 конкретных шагов” перед парламентом поставлена задача в оперативном порядке обеспечить реформы необходимой законодательной базой, принять несколько десятков новых законов. Как отразятся на казахстанцах претворяемые в жизнь данные законодательные инициативы?
- Бес институттық реформа – Елбасының сайлауалды тұғырнамасы ғана емес, ол әлемдік экономика мен саясаттағы елеулі сілкіністер аясында Қазақстанның дамуына жаңа серпін беретін кешенді жоспар болып отыр. Еліміздің заңнамасын осындай ауқымды жаңғыртуды еліміздің Президенті 1990 жылдардың ортасында жүзеге асырғанын, қысқа мерзімде нарықтық экономиканы жеделдетуге бағытталған заң күші бар жарлықтар топтамасын шығарғанын еске салғым келеді. Сол кезде экономика ырқына жіберіліп, кәсіпкерлік еркіндігі мен оларды қолдау
- Пять институциональных реформ - не просто предвыборная платформа Елбасы, это комплексный план, который обеспечит новый рывок в развитии Казахстана на фоне серьезных потрясений в мировой экономике и политике. Хотел бы напомнить, что аналогичную масштабную модернизацию законодательства страны президент осуществил в середине 1990х годов, когда за короткое время издал пакет указов, имеющих силу закона и направленных на ускорение рыночных реформ. Именно тогда была либерализована экономика, обеспечена
25
қамтамасыз етілді, банк жүйесі қарқынды дамыды, ірі шетелдік капитал тартылды. Қ а з і р г і ке зд е М е м л е ке т б а с ш ы с ы н ы ң басымдықтары орта таптың үлесін ұлғайту, аймақтарды тепе-тең дамыту, сыбайлас жемқорлықты түбірінен жою, жаңа жұмыс орындарын ашу және ұлт тұтастығын нығайту болып отыр. Заңнамалық тұрғыда қамтамасыз етпей біздің еліміздің реформалардағы мықты көшбасшылығына кепілдік беру мүмкін емес. Қазақстан Парламенті Үкіметпен тығыз қарым-қатынаста бұл ауқымды міндетті табысты орындап келеді. «100 қадам» Ұлт Жоспарын іске асыру жөніндегі жұмыстар жарты жылдан бері жүргізіліп келеді, біз қарашаның алғашқы жартысында заң шығару кезеңін аяқтауды жоспарлап отырмыз. - Сұхбатыңызға рахмет!
свобода и поддержка предпринимательства, получила динамичное развитие банковская система, привлечен крупный иностранный капитал. Сегодня в приоритетах главы государства увеличить долю среднего класса, сбалансировать развитие регионов, искоренить коррупцию, создать новые рабочие места и укрепить единство нации. Без законодательного обеспечения невозможно гарантировать прочное лидерство нашей страны в реформах. Парламент Казахстана в тесном взаимодействии с правительством успешно справляется с данной масштабной задачей. Работа по реализации плана нации “100 шагов” ведется уже более полугода, мы планируем завершить законотворческий этап реформ к первой половине ноября. - Спасибо за интервью!
ДИПЛОМАТИЯ ЖАРШЫСЫ
26
ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ
Болат ҚҰСАЙЫНОВ, ҚР БҒМ, Экономика Институтының Бас ғылыми қызметкері, экономика ғылымдарының докторы, профессор Булат ХУСАИНОВ, Главный научный сотрудник Института экономики КН МОН РК, доктор экономических наук, профессор
НҰРСҰЛТАН НАЗАРБАЕВТЫҢ ЖАҺАНДЫҚ БЕЙБІТ ҮНІ ГЛОБАЛЬНЫЙ МИРОТОН НУРСУЛТАНА НАЗАРБАЕВА Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың БҰҰ Бас ассамблеясы 70-сессиясының жалпы дебаттарында БҰҰ-ның Экономика және Әлеуметтік кеңесін Жаһандық Даму Кеңесіне айналдыру туралы айтқан бастамасы қазіргі күрделі жағдайларда аса өзекті болып табылады. Ол осы Кеңеске жаһандық тәуекелдерді едәуір төмендетуге ықпал етіп, мемлекеттердің экономикалық және әлеуметтік саясат мәселелеріне жаупкершілікпен қарауын қаматамасыз ететін Жаһандық экономикалық реттеуші функциялары жүктелуі тиіс екенін атап өтті. Негізі, заманауи сын-қатерлер, тәуекелдер, қауіп-қатерлер және планетарлық даму императивтерін айта отырып, ол әлемдік қауымдастыққа өзіне тән жаһандық бейбіт үнді паш етті.
Стратегическая инициатива Президента К а з а хс т а н а Н у р с ул т а н а Н а з а р б а е в а о преобразовании Экономического и Социального совета ООН в Совет Глобального Развития, высказанная им на Общих дебатах 70-й сессии Генассамблеи ООН, в современных сложных условиях является чрезвычайно актуальной. Он отметил, что на данный Совет должны б ы т ь возл оже н ы фу н к ц и и Гл о б а л ь н о г о экономического регулятора, что поможет существенно снизить глобальные риски и обеспечит ответственное поведение государств в вопросах экономической и социальной политики. По сути, говоря о современных вызовах, рисках, угрозах и императивах планетарного развития, он продемонстрировал мировому сообществу присущий ему глобальный миротон.
27
Соңғы он жылдықтар бойына жаһандану, өзінің келешегі мен салдарларының қабылдануына қатысты қайшылық тудырып, әлемдік шаруашылық дамудың негізгі, фундаменталды үрдісі болып табылып отыр. Жаһандану процесі болған қайшылықтарды үдетумен қатар, жаңаларын да тудырды. Бұл қайшылықтар қазіргі күні планетарлық сипаттағы мәселелерді белгілейтін жаһандық сын-қатерлер тұрғысынан қарастырылуда. Олар әлемдік дамудың қазіргі әлемдік тәртібі шегінде қоғамдық-саяси, экономикалық және өркениетаралық қатынастардың тұрақты өсіп-өнуіне кедергі келтіретін жаңа факторлардың салдарлары болып табылады. ХХ ғасырдың ортасында британдық ғалым, өркениеттер дамуын зерттеуші Арнольд Джозеф Тойнбидің еңбектері нәтижесінде пайда болған «жаһандық сын-қатерлер» түсінігі ХХ және ХХІ ғасырлар тоғысында адамзатты жаңа мыңжылдықта күткен өзгерістер мен келешек жағдайында аса өзекті мәселеге айналды. А.Тойнбидің айтуы бойынша, сын-қатерлер дегеніміз адамзаттың өмір сүру жағдайы күрт өзгерген кезде пайда болатын жағдайлар. Сын-қатерге деген тиісті жауап – ол жаңа идеяларды, технологияларды, мінез-құлық модельдерін өндіре алатын өнерлі азшылық пен жекелеген тұлғалардың еңбегі. Өзгерістің кез-келгені салдарынан түрлі нәтиже туындайтын ден қоюшылықты талап етеді. Кез-келген сын-қатер жауап беруді талап етеді. Бүгінгі күні сын-қатерлерді түсінудің екі тренді бар. Біріншіден, әлеуметтік-экономикалық жүйелер өміршеңдігі жүйесіндегі фундаменталды ауытқуларды айқындайтын көріністер түріндегі сын-қатерлер; екіншіден, айқын негативті сипатты, қоғамға сын-қатерлер мен қауіп-қатерлер төндіретін процестерді біріктіруші сын-қатерлер. Сол себепті қазіргі зерттеулерде қауіп, тәуекел және қатер түсініктері сын-қатер түсінігімен қатар қолданылады. Түрлі жағдайларға байланысты сын-қатерлердің қысқа мерзім ішінде қауіптер мен тәуекелдерге айналып кетуі мүмкін болғанына орай, сын-қатерлер, қатерлер және тәуекелдердің ара-жігін айыру қиынға соғып отыр. Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев БҰҰ Бас ассамблеясы 70-сессиясының Жалпы дебаттарында атап өткендей: «Әлемдік күн тәртібінің өзекті мәселелері – терроризм, мемлекеттердің қиратылуы, көні-қон мен басқа да негативті көріністер экономикалық кризис, кедейшілік, сауатсыздық пен жұмыссыздықтың салдары болып табылады» /1/. Негізінен, Мемлекетіміздің басшысы барабар жауап беруді талап ететін заманауи жаһандық сын-қатерлер туралы айтты. Жаһандық сын-қатерлер, қатерлер мен тәуекелдер, әсер ету дәрежесі мен басымдылығына орай, түрлі өңірлер мен мемлекеттер үшін әртүрлі болуы мүмкін екені түсінікті. Мәселен, индустриалдық жүйе аграрлық өркениеттегі жаппай кедейшілікті еңсеруге жәрдем етті. Өткен он жылдықтар
В течении последних десятилетий в качестве основной, фундаментальной тенденции развития мирового хозяйства является глобализация, вызывая противоречивое восприятие ее перспектив и последствий. Процесс глобализации обострил существовавшие противоречия и породил новые. Эти противоречия в целом рассматриваются сегодня как глобальные вызовы, которые обозначают проблемы планетарного характера. Они являются следствием новых факторов в мировом развитии, нарушающих стабильное во спроизводство общественно-политических, экономических и межцивилизационных отношений в границах существующего мирового порядка. Понятия «глобальные вызовы», появившись в середине ХХ века благодаря работам британского ученого, исследователя развития цивилизаций Арнольда Джозефа Тойнби, стало чрезвычайно актуальным на рубеже ХХ и ХХI веков в ожидании изменений и будущего человечества в новом тысячелетии. А. Тойнби называет вызовом такие обстоятельства, которые возникают при резком изменении условий жизни человечества. Адекватный ответ на вызов – заслуга творческого меньшинства и отдельных личностей, которые способны генерировать новые идеи, технологии, модели поведения. Любое изменение требует реакции, последствия которых могут быть разными. Любой вызов требует ответа. На сегодня существует два тренда понимания вызовов. Во-первых, вызовы как явления, определяющие фундаментальные сдвиги в системе жизнедеятельности социально-экономических систем; во-вторых, вызовы, объединяющие процессы, имеющие ярко выраженный негативный характер, несущие риски и угрозы для общества. Поэтому в современных исследованиях наряду с понятием вызов используются понятия опасность, риск и угроза. Границу между вызовами, угрозами и рис-ками трудно провести в силу того, что в результате стечения обстоятельств вызовы могут в короткий период перерасти в угрозы и риски. Как отмечал Президент Казахстана Нурсултан Назарбаев в своем выступлении на Общих дебатах 70-й сессии Генассамблеи ООН: «Актуальные вопросы мировой повестки дня – терроризм, разрушение государств, миграция и другие негативные явления являются последствиями экономического кризиса, бедности, безграмотности и безработицы» /1/. По сути, Глава нашего государства говорил о глобальных вызовах современности, требующих адекватного ответа. Понятно, что для разных регионов и стран набор глобальных вызовов, угроз и рисков по степени влияния и приоритетности может быть разным. Например, индустриальная система способствовала преодолению массовой бедно сти аграрной цивилизации. Конечно, прошедшие десятилетия демонстрируют значительный прогресс в решении
ДИПЛОМАТИЯ ЖАРШЫСЫ кедейшілік пен теңсіздік проблемаларын шешуде айтарлықтай прогреске қол жеткізілгенін көрсетіп отырғаны сөзсіз. Алайда кедейшілік пен теңсіздікті еңсеру мәселесінің қазір шешіле қоюы екіталай. Оған қоса, бұл мәселе қазіргі күні жаңа кейіпке еніп, қауіп төндіретін, тіпті талқандаушы зардаптарға әкеліп соғуы мүмкін. Табыс теңсіздігі жалпылама сипат алып бара жатыр. Оған Нобель сыйлығының лауреаты Дж.Стиглицтің «...теңсіздіктің көбеюі мен мүмкіндіктердің шектетілуі бүкіл әдемнің алаңдаушылығын арттыруда. Осы ұқсас үрдістер ... экономикаға, саясатқа және қоғамдық процестерге әсер етеді», - деп айтқаны дәлел бола алады /2, 11 бет/. Бұл пайымын ол: «Осыдан отыз жыл бұрын Ұлыбританиядағы теңсіздік көрсеткіштері алдыңғы қатарлы индустриалды елдердің көрсеткіштерінен ерекшелене қоймайтын. Ал қазір Ұлыбритания осы көрсеткіштер бойынша тек Құрама Штаттардан ғана қалып қойып, екінші орынды иеленіп отыр», - деген дәлелді статистикалық мәлеметтермен растайды. Сонымен бірге, «қаржының британдық теңсіздікті дамытудағы Штаттардағыға қарағандағы болмашы рөлін» атап өткен болатын /2, 24 бет/. Анығында, ғасырдың басынан бері қаржы нарығы төңірегінде пайда болған әлемдік жанжалдар тек қана күшею үстінде, әрі әлемдік қаржылық орталық болып табылатын Лондон белгілі шамада олардың негізгі өзегі ретінде қалып отыр (Нью-Йоркқа қарағанда көбірек дәрежеде). Теңсіздіктің, әсіресе АҚШ-тағы теңсіздіктің қалыптастырылуынан Дж. Стиглиц ренталық операциялар, оның ішінде әсіре с е қаржы с е кто р ы н д а ғ ы м о н о п ол и я л ы қ т а б ы с п е н корпорациялардың басшыларына шамадан тыс берілген өтемақылар нәтижесінде ел байлығының басым бөлігін шоғырландырып алған американдық биліктің ренталық бағыттағы мінез-құлқын көреді. Ол өрбіп келе жатқан теңсіздік пен оның әлеуметтік, саяси және экономикалық салдарларына мән беру керек екеніне сенімді. Бүгінде АҚШқа қарағанда, Жапония мен көптеген еуропалық мемлекеттер орасан зор қарыздық міндеттемелер және қоғамның қартаюы мәселелерімен бетпе-бет келуде. Ол қоғамдық әл-ауқатты қаржыландырудың азайтылуына себеп болуы және/немесе әлеуметтік қорғаудың қазіргі жүйесін талқандауы мүмкін. Мұндай әдістер басты құндылықтар мен одан арғы экономикалық келешектің бүліну қаупін тудырады. Сондықтан өсім мен теңдік бір уақытта қамтамасыз етілуі тиіс, ол жалпыға бірдей өркендеу мемлекетіне жағдай жасайтын болады. АҚШ, Жапония және Еуропа үшін бұл экономикадан гөрі саясатқа жақын. Осыған орай Дж.Стиглиц тривиалды емес сұрақтар қояды: «Адамдардың жүйе ретіндегі экономикаға міндетті түрде зақым келтіретін өзінің жеке пиғылын қанағаттандыру мақсатындағы ренталық бағытталған мінез-құлқын тежеу қаншалықты мүмкін? Осындай өсімнен
28
ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ проблемы бедности и неравенства. Однако проблема преодоления бедности и неравенства далека от решения. Более того, сегодня она приобретает новые черты и может иметь угрожающие, если не разрушительные последствия. Проблема неравенства доходов, приобретает вс е о б щ и й ха р а кт е р . Э том у м ож н о н а й т и подтверждение во мнении лауреата Нобелевской премии Дж. Стиглица, утверждающего, что «… во всем мире растет беспокойство, вызванное умножением неравенства и ограничения возможностей. Эти родственные тенденции оказывают влияние на… экономику, политику и общественные процессы» /2, стр. 11/. Это утверждение он подтверждает убед и т е л ь н ы м и с т ат и с т и ч е с к и д а н н ы м и : «Тридцать лет назад показатели неравенства в Великобритании не отличались от показателей в передовых индустриальных странах. Но сейчас по этим показателям Британия занимает второе место, уступая только Соединенным Штатам», подчеркивая «роль, которую играют финансы в развитии британского неравенства, едва ли незначительнее, чем в Штатах» /2, стр. 24/. Действительно, мировые скандалы, которые разразились вокруг финансовых рынков с начала века, только усиливаются, и в какой-то мере главным их ядром выступает Лондон, являющимся мировым финансовым центром (в большей степени, чем Нью-Йорк). В формировании неравенства, особенно в США, Дж. Стиглиц видит рентоориентированное поведение американской верхушки, где произошла существенная концентрация богатства страны в результате операций с рентой, включая монопольные прибыли и чрезмерные компенсации руководителям корпораций, особенно в финансовом секторе. Он убеждён, что необходимо обеспокоиться растущим неравенством и его социальными, политическими и экономическим последствиями. Сегодня Япония и большинство европейских государств сталкиваются с огромными долговыми обязательствами и старением общества, чем США. Это может служить соблазном урезать вложения в общественные блага и/ или разрушить существующую систему социальной защиты. Такие меры порождают огромный риск подрыва основных ценностей и дальнейших экономических перспектив. Поэтому необходимо обеспечивать одновременно рост и равенство, что создаст условия для государства всеобщего процветания. Для США, Японии и Европы это больше политика, чем экономика. В этой связи Дж. Стиглиц задается нетривиальными вопросами: «Возможно ли сдерживать рентоориентированное поведение людей в их погоне за удовлетворением собственных узких интересов, которые неизбежно вредят экономике как системе? Возможно ли создать контракт для XXI века, дающий гарантию, что доходы такого роста будут справедливо распределены?» /2, c. 29/.
29
https://books.google.kz/books?id=EBz0-Ncy4MAC&pg=PT11&lpg=PT11&dq=»the+inequality+debate»+as+i+traveled+ around+the+world&source=bl&ots=ny2AcGZseE&sig=ypzdDLi7l8phLJ8gAgBBZG8i8pY&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEw iZhITMzrrKAhWFs3IKHdoMDlEQ6AEIHTAA#v=onepage&q&f=false
түскен пайда әділ таратылатынына кепіл болатын ХХІ ғасырға арналған келісімшарт жасау мүмкін бе?» /2, 29 бет/. Дамушы елдерге және енді ғана қалыптасу үстіндегі нарықтарға бетпе-бет келіп жатқан сынқатерлер одан да зор. Өсудің бастапқы сатылары теңсіздіктің жоғарғы деңгейі және оның кейінгі көбеюімен ерекшеленетіні тарихтан белгілі. Теңсіздіктің өскені Қытайда білініп отырғаны анық. Табыс теңсіздігін көрсететін GINI индексі 1980 жылғы 30-дан 2010 жылы 50-ден астам көрсеткішке дейін өскен. Ал Бразилиядағы теңсіздік болса, білімге салынып жатқан инвестициялар мен кедейшілікті (әсіресе кедей балаларды) қорғау бағдарламасы нәтижесінде азайып келеді. Қазіргі уақытта Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымына мүше мемлекеттер арасында 10% құрайтын ең ауқаттылардың табысы ең кедей болып табылатындардың 10%-мен салыстырғанда тоғыз еседен астам өсті. Басқа елдерде бұл көрсеткіш одан да жоғары: мысалы, Мексикада – 25 еседен астам. Жалпы дамушы үлкен нарықтарда табыс теңсіздігі жылдам өсуде. 1990 жылы жер шары тұрғындарының 50% астамы зардап шеккен аса жоғарғы кедейлік (күніне $1,25 аз табыс) 2010 жылы 22%-ға дейін төмендеді. Алайда мұндай төмендеу күніне $3 кем табыс табатындарға қатысты емес. Осылайша, қалыптасқан әлемдік жүйенің негізгі сипаты – ол елдер мен өркениеттердің қағидатты түрдегі теңсіздігі. Мұны келесі ара қатынастан
В ы з о в ы , с ко т о р ы м и с т а л к и в а ю т с я развивающиеся страны и формирующиеся рынки, еще более значительны. Исторически ранние стадии роста отмечены высоким уровнем неравенства и последующим его ростом. Рост неравенства, несомненно, очевиден в Китае. Индекс GINI, характеризующий неравенство доходов, вырос с 30 в 1980 г. до более чем 50 в 2010 г. В то же время в Бразилии неравенство уменьшается в результате инвестиций в образование и программы по защите бедных (особенно бедных детей). Среди стран-членов Организации экономического сотрудничества и развития средний доход 10% самых богатых в настоящее время вырос больше чем в девять раз по сравнению с 10% самых бедных. В других странах это соотношение ещё выше: например, в Мексике - более чем в 25 раз. В целом на крупных развивающихся рынках неравенство в доходах очень быстро растёт. Примечательно, что крайняя нищета (доход менее $1,25 в день), которой страдало более 50% населения земного шара в 1990 г., снизилась до 22% в 2010 г., в то же время такое снижение не характерно для тех, кто зарабатывает менее $3 в день. Таким образом, главная характеристика у с т а н о в и в ш е й с я м и р о в о й с и с т е м ы - э то принципиальное неравенство стран и цивилизаций. Оно наглядно видно из следующего соотношения. С о гл а с н о и с с л е д о в а н и ю , п р о в е д е н н о г о Швейцарским институтом Credit Suisse Research,
ДИПЛОМАТИЯ ЖАРШЫСЫ
көрнекі түрде көруге болады. Швейцарлық Credit Suisse Research институтының зерттеулеріне сәйкес, әлемдік байлықтың 70% жуығына Солтүстік Америка және Еуропа елдері иелік етеді, сонымен қатар мұнда әлем тұрғындарының тек 20% өмір сүреді. Бұл ретте әлемдік қаржыны кім басқаратынын анықтағысы келген швейцарлық ғалымдардың зерттеулері міндетті түрде қызығушылық тудырып отыр. Бұл үшін олар 37 млн. компанияның қызметі туралы ақпаратты талдаудан өткізіп, 43 мың трансұлттық компаниялар (ТҰК) арасындағы байланыстарды зерделеген болатын. Бұдан кейін олар 1318 корпорациядан тұратын «өзекті»мыс айқындады. Экономикалық-математикалық модельдеу тәсілдерін пайдалана отырып, олар әлгілердің өздеріне ұқсас өзге компаниялармен арадағы байланыстарын анықтады (өзекте тұрған бір компания байланыстарының орташа саны 20-ға тең болып шықты). Нәтижесінде аталған компаниялар серіктес-фирмалардың көмегімен дүниежүзілік табыстың 60%-на иелік еткен. Ақыр соңында соқпақтардың барлығы қолына әлемдік байлықтың барша жиынтығын шоғырландырған 147 ТҰК-ға алып келді. Олардың арасындағы алдыңғы орындарға ірі қаржы корпорациялары жайғасқаны атап өтерлік жайт. Мәселен, алғашқы ондыққа Barclays plc, Capital Group Companies Inc., FMR Corporation, AXA, State Street Corporation, JP Morgan Chase & Co, Legal & General Group plc, Vanguard Group Inc., UBS AG и Merrill Lynch & Co Inc. кірді. Бұл ондықтың ішіндегі алты компания АҚШ-қа, екеуі Ұлыбританияға, Франция мен Швейцарияға бір-бірден қарайды /3, 105-106 беттер/.
30
ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ
около 70% богатства мира владеют страны Северной Америки и Европы, при этом здесь проживает лишь 20% населения мира. На этом фоне несомненный интерес представляет исследование швейцарских ученых, которые попытались выяснить, кто управляет мировыми финансами? Для этого они проанализировали информацию о деятельности 37 млн. компаний и отследили связи между 43 тыс. транснациональными корпорациями (ТНК). Затем они выявили так называемое «ядро», состоящее из 1 318 корпораций. Используя методы экономико-математического моделирования, они определили их связи с другими подобными компаниями (среднее количество связей одной такой компании из этого ядра, достигало 20). В итоге с помощью фирм-спутников эти компании владели почти 60% общемировых доходов. Все ниточки в итоге привели к 147 ТНК, которые сосредоточили в своих руках все корпоративное богатство мира. Примечательно, что лидирующие позиции среди них занимают
31
Осы мысалдан тағы бір жаһандық сын-қатер – әлемдік экономиканың трансұлттануы байқалады. Алып ТҰК-дың мейлінше дамыған әлем елдерінен біршама артта қалғанына қарамастан, ТҰК технологиялық тұрғыдан мейлінше дамыған және ұтқыр, экономикалық жағынан тиімді, қаржылық қырынан сәтті болып табылатыны бұрыннан белгілі. Осыдан барып әлемдік алып ТҰК-лар жаһандық экономиканың мейлінше құдыретті әрі ықпалды құрылымдарына айналады. ТҰК-дың әуелі жоғарғы табыс алуға бағытталған іс-әрекеттері саяси-құқықтық және ұлттықмемлекеттік критерийлер бойынша құрылымдалған адамдардың әдеттегі көзқарастары шегінен жиі тыс қалуда. Айтылған мәселе халықаралық э ко н ом и ка л ы қ қ ат ы н а с т а р д ы ң е ш қ а н д а й географиялық шекаралармен санаспайтын сапалы жаңа субъектілерінің пайда болуы тек жаһандық экономикадағы ғана емес, сонымен қатар саяси саладағы жағдайды да түпкілікті өзгертуі мүмкін деп пайымдауға мүмкіндік береді /3, 107-109 беттер/. ТҰК-лар тұрақты да ұзақ мерзімді шамадан тыс пайда табу мақсатындағы жанталаста өз мүдделеріне жету үшін қолдарында бар, соның ішінде экономикалық емес сипаттағы барлық мүмкіндікті пайдалануға дайын. Алпауыт ТҰК-лар қазірдің өзінде, ұлттық мемлекеттердің мүдделерін көзге ілместен (оған мысал жетерлік) әлемді экономикалық және саяси жағынан бөліске салу мәселелерін шешіп жатқан болар. Келешекте бұл үрдіс тек қана күшейетін болады. Бұл, өз кезегінде, ұлттық-мемлекеттік құрылымдар тарапынан үлкен алаңдаушылық тудырмауы мүмкін емес. Бұл орайда ресейлік ірі ғалымдардың бірі, академик
крупнейшие финансовые корпорации. В частности, в первую десятку вошли: Barclays plc, Capital Group Companies Inc., FMR Corporation, AXA, State Street Corpora-tion, JP Morgan Chase & Co, Legal & General Group plc, Vanguard Group Inc., UBS AG и Merrill Lynch & Co Inc. Шесть корпораций из этой десятки принадлежит США, две – Великобритании, по одной – Франции и Швейцарии /3, с. 105-106/. В этом примере просматривается еще один глобальный вызов –транснационализация мировой экономики. Несмотря на заметное отставание масштабов деятельности крупнейших ТНК от наиболее развитых стран мира, давно известно, что первые являются технологически более развитыми и мобильными, экономически эффективными, успешными в финансовом отношении. Вследствие этого крупнейшие мировые ТНК становятся более могуще ственными и влиятельными организационными структурами глобальной экономики. Характерно, что деятельность ТНК, направленная прежде всего на получение высоких прибылей, нередко выходит за рамки привычного представления людей, традиционно структурированных по политикоправовым и национально-го сударственным критериям. Сказанное позволяет предположить, что возможное появление качественно новых субъектов международных экономических отношений, не стесненных никакими географическими границами, может в корне изменить положение дел не только в глобальной экономике, но и в политической сфере /3, стр. 107-109/. В погоне за получением устойчивой и долгосрочной сверхприбыли ТНК готовы использовать для
ДИПЛОМАТИЯ ЖАРШЫСЫ
Д.С.Львовтың: «Еркін бәсекелектік және сауда әлемі еңбек нарығының төрттен үшінің көбін, капитал нарығының жартысынан көбін, ғылымды көп қажетсінетін өнімінің үштен екісі мен қаржы капиталының негізгі үлесін өзара бөлісіп алған трансұлттық корпорациялар әлемімен одан сайын алмастырылып келеді», - дегенін атай кетпеу мүмкін болмас /4, 13 бет/. Дүниежүзілік экономикалық форум (ДЭФ) ықтималдығы мен әсер ету ландшафтынан қарағанда жыл сайын эфолюцияланып келе жатқан Жаһандық қауіп-қатер туралы баяндаманы /5/ он жыл қатарынан дайындап келеді. Мысалы, өтіп бара жатқан жылы қауіптілігі мейлінше ықтимал деп танылған сатыдағы бірінші орынды иеленетін геосаяси, әлеуметтік және экологиялық қауіпқатерлерлер жаһандық әлем үшін сын-қатерлерге айналды. Алдыңғы жылдары, әсіресе жаһандық экономикалық дағдарыстан кейін, геосаяси қауіп-қатерлер әлемдік тәртіпке іс жүзінде қауіп төндірмеген болатын. Дегенмен Берлин қабырғасы құлап, Қырғи-қабақ соғыс аяқталғаннан кейін 25 жыл өткен соң, геосаясат әлемдік күн тәртібінің назарына қайта келді. Мемлекеттік институттардың қирауы, ұлттық үкіметтердің билікті мемлекеттің толықтай құлауына әкеліп соғуына дейінгі жоғалту қауіптері және мемлекетаралық жанжалдар мейлінше ықтимал қауіп-қатерлерге жатқызылады. Нақты мысалдар ретінде Украинадағы жағдайды және
32
ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ
достижения своих целей все имеющиеся у них ресурсы, в том числе и неэкономического характера. Думается, крупнейшие ТНК уже сейчас решают вопросы нового экономического и политического передела мира, невзирая на интересы национальных государств (примеров тому много). В перспективе эта тенденция будет только усиливаться. Это, в свою очередь, не может не вызывать серьезную озабоченность со стороны национально-государственных образований. В этой связи нельзя не упомянуть высказывание одного из крупнейших российских ученых, академика Д.С. Львова: «Мир свободной конкуренции и торговли во все большей мере замещается миром транснациональных корпораций, поделивших между собой более трети рынка труда, более половины рынка капитала, более двух третей общего объема продаж наукоемкой продукции и основную массу финансового капитала» /4, с. 13/. Всемирный экономический форум (ВЭФ) уже десятый год подряд готовит Доклад о глобальных рисках /5/, ландшафт которых с точки зрения вероятности и с точки зрения воздействия ежегодно эволюционирует. Так, в уходящем году вызовами для глобального мира являются геополитические, социальные и экологические риски, которые занимают первое место в иерархии самых вероятных угроз. В предыдущие годы, особенно после глобального экономического кризиса, геополитические риски
33
Таяу шығыста өз аумағында «Ислам мемлекетінің» экспансиясына іс жүзінде төтеп бере алмай билітен айырылған Сирия мен Ирактағы оқиғаларды айтуға болады. Әлбетте, Рессейдің әскериғарыштық күштерінің қатысуы жағдайды бірден өзгертті. Алайда түрік билігінің ойланбай істеген әрекеттеріне байланысты соңғы күндергі оқиғалар, тек бұл өңірдегі емес, сонымен қатар дүние жүзіндегі жағдайды тұрақсыздандыруға әкелетін алаңдаушылық тудыратын белгі болып табылады. Ендігі жерде әлемнің жетекші мемлекеттері көшбасшыларының парасаттылығына үміт арту қалып отыр. Геосаясаттың бүкіл әлемдегі экономикалық үрдістерге әсері артып бара жатқаны түсінікті. Бүгінгі күні геосаяси сұрақтарды шешу үшін экономикалық инструменттер қолданылатындығы анық болып отыр. Бір жағынан мемлекеттер сауда одақтарын немесе трансшекаралық инвистициялар құру, өңіраралық экономикалық интеграция жасау арқылы геосаяси ықпалын ұлғайтқысы келсе; екінші жағынан олар ықпал ету тетіктері ретінде тамыр-таныстық пен экономикалық санкцияларды қолдануда. Ресейге қарсы санкциялар мен барабар шаралар азық-түлік тауарларын санкциаланған мемлекеттерден импорттауға тыйым салып отыр. Еуропадағы халықтың жұмыссыздығы мен жартылай жұмыспен қамтылуы, ауқымды еріксіз көші-қон мен әлеуметтік тұрақсыздықтың т е р е ң д і г і т ә уе ке л д е р м е н қ ау і п - қ ат е рл е р рейтингінің төмендеуші позициясында көрсетілген. Еуроодақтың дамыған экономикасы қатарында және жалпы Еуропада белгілері бұрынна көріне бастаған терең әлеуметтік тұрақсыздыққа әкеліп соғатын алғашқы екі қауіп еуропаның күнделікті өмірінің шынайылығына айналды. Дж.Стиглиц дәл айтқандай : «Теңсіздіктен тұрақсыздық туындап жатқан кезде, тұрақсыздықтың өзі теңсіздік туындатып жатқаны тағдырдың тәлкегі болып отыр» /2, 157 бет/. Бұл жерден тұйық шеңбердің пайда болғаны көрініп тұр. «Энергия тасымалдағыштарға деген шошынарлық баға» Орталық Азия мен Ресей мемлекеттері үшін олар мейлінше кем күткен экономикалық және әлеуметтік сын-қатерлерге жатқызылады. Энергия тасымалдағыштарға әлемдік бағалардың түсуіне қатысты орын алған шошыну Ресей мен Орталық Азия елдерінің экономикалық дамуының аса маңызды факторы болып табылады, себебі шикізаттық компонент олардың экономикаларының құрамында елеулі орынға жайғасқан. Энергия тасымалдағыштар бағалары түсе салысымен шикізаттық экономикалар еңсерілуі қиынға соғатын турбуленттік жағдайға тап болады. Су ресурстары проблемалары Қазақстанды қоса алғандағы Орталық Азия елдері үшін өзекті болып табылады. Болжамдарға сәйкес, 2030 жылға қарай сумен қамтамасыз етудің жаһандық қажеттіліктері
практически не угрожали миропорядку. Однако спустя 25 лет после падения Берлинской стены и окончания Холодной войны геополитика вновь вернулась в центр мировой повестки дня. Среди наиболее вероятных рисков отмечаются межгосударственные конфликты, разрушение государственных институтов и риски утраты власти национальными правительствами вплоть до полного распада государств. Яркими примерами являются ситуация в Украине, события на Ближнем Востоке - в Сирии и Ираке, где власти практически утратили возможность сдерживать экспансию «Исламского государства» на своих территориях. Конечно, участие российских военно-космических сил резко изменило ситуацию. Но события последних дней, связанные с необдуманными действиями турецких властей, тревожный симптом, могущий дестабилизировать ситуацию не только в этом регионе, но и во всем мире. Остается надеяться на благоразумие лидеров ведущих государств мира. Понятно, что геополитика всё больше влияет на экономические процессы по всему миру. Сегодня, и это наглядно видно, именно экономические инструменты всё чаще применяются для решения геополитиче ских задач. С одной стороны, государства пытаются расширить геополитическое влияние через политику межрегиональной экономической интеграции, создание торговых союзов или трансграничные инвестиции; с другой
ДИПЛОМАТИЯ ЖАРШЫСЫ
40%-ға артады. Қазірдің өзінде жалпы су тұтынудың орташа есеппен 70% ауыл шаруашылына тиесілі, әрі Дүниежүзілік банктің бағаларына сәйкес, тұрғындар саны өсіп, тағам әдеті өзгерген жағдайда, 2030 жылға қарай азық-түлік өндірісін 50%-ға көбейту қажет болады. Халықаралық энергетикалық агенттіктің болжамдары бойынша, 2035 жылға қарай судың өндіріс пен электр энергиясы өндірісі қажеттіліктеріне пайдаланылуы 85%-ға артпақ. Жоғарыда аталып өткен жаһандық сын-қатерлер және оларға байланысты пайда болатын тәуекелдер мен қатерлер, оның ішінде «су жетіспеушілігі», «үдемелі әлеуметтік тұрақсыздық» Қазақстан Президенті Н.Назарбаев өзінің «Қазақстан-2050» Стратегиясы» Жолдауында атап өткен он сынқатердің қатарына жатады /6/. Нақты қатерлер мен қауіптер әртүрлі өңірлер мен елдер үшін түрлі сын-қатерлер түрінде болуы мүмкін екенін қайталап өтеміз. Сондықтан әр ел жаһандық сын-қатерлерді пайда болу сипаты мен
34
ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ - они используют в качестве средств влияния такие инструменты, как протекционизм или экономические санкции. Яркий пример, санкции против России и адекватные меры, обусловившие эмбарго на импорт продовольственных товаров из санкционных стран. В Европе в числе рисков и угроз в нисходящей рейтинговой позиции (как минимум в ближайшее десятилетие) указываются безработица и неполная занятость, масштабная непроизвольная миграция и глубокая социальная нестабильность. Первые две угрозы уже стали реальностью европейской жизни, следствием которых вполне вероятно станет глубокая социальная нестабильность, признаки которой давно проявляются в ряде ведущих развитых экономик Евросоюза в частности и Европы в целом. Как точно подмечает Дж. Стиглиц: «Ирония состоит в том, что пока неравенство порождает нестабильность, нестабильность сама по себе порождает и неравенство» /2, с. 157/. Здесь налицо возникновение порочного круга. Для стран Центральной Азии и России, в числе экономических и социальных рисков, к которым они менее всего готовы, относят «шоковые цены на энергоносители». Понятно, что ценовой шок от падения мировых цен на энергоносители чрезвычайно важный фактор экономического развития стран России и Центральной Азии, ввиду того, что в структуре их экономик превалирует ресурсный компонент. Как только мировая цена на энергоносители падает, сырьевые экономики впадают в турбулентное состояние, с которым весьма сложно справиться. Для стран Центральной Азии, включая Казахстан, актуальным является проблема водных ресурсов. Глобальные потребности в водоснабжении, по прогнозам, вырастут на 40% к 2030 г. На сельское хозяйство уже приходится в среднем 70% от общего водопотребления и, по оценкам Всемирного банка, производство продовольствия необходимо будет увеличить на 50% к 2030 г. при росте численности населения и изменении пищевых привычек. По прогнозам Международного энергетического агентства, для удовлетворения потребностей производства и производства электроэнергии потребление воды увеличится на 85% к 2035 г. Отметим, что рассмотренные выше глобальные вызовы, и возникающие в связи с ними риски и угрозы, в том числе «острый дефицит воды», «нарастающая социальная нестабильность» входят в десять вызовов, указанных Президентом Казахстана Н. Назарбаевым в его Послании «Стратегия «Казахстан-2050» /6/. Повторим, что для разных регионов и стран мира реальные риски и угрозы могут представлять различные вызовы. Поэтому каждой стране необходимо классифицировать глобальные вызовы в зависимости от характера и сферы возникновения и воздействия. Однако, считаем, что как бы ни
35
саласы және әсер етуіне байланысты жіктеуі тиіс. Алайда, жаһандық сын-қатерлер қалай жіктелсе де, әрі әсер ету сипаты мен саласына қарамастан, іс жүзінде олардың барлығы түрлі жолдармен экономика шеңберіне түседі деп санаймыз. Сөз соңында әлемдік экономикада жүйелі сипатқа ие, әсіресе жаһандық геосаяси және геоэкономикалық беймәлімділік контексіндегі дағдарыстық жағдайлар үдеуі байқалатынын (оның үстіне алғашқы рет емес, тіпті бірнеше онжылдықтар қатарынан) атап өтеміз. Соңғы жағдай АҚШ-тың жаһандық көшбасшы ретінде әлсіреуіне байланысты. Қазіргі күні әлемдік құрылым бойынша өз моделін және өз ойынының шарттарын ұсына алатын держава немесе державалар коалициясы жоқ деп айтуға болады. Қаржылық, әлеуметтік және көшіқон проблемаларының тұңғиығына бастқан Еуропа мұндай көшбасшылыққа дайын еместігі белгілі. Қытай әзірге дайын емес. Ресей болса, әзірге өзінің стратегиялық бағытын тапқан жоқ. Ислам әлемі әлі де бытыраңқы күйде. Халықаралық институттар да регулятивті функцияларды жүзеге асыруға дайын емес. БҰҰ, Халықаралық қаржы қоры, Дүниежүзілік банк екі полюсты әлем жағдайында құрылған болатын, әрі бүгінгі күні олар күрделі реформа жасауды аса қажет етпейді /3, 213 бет/. Және о сы орайда Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың БҰҰ Бас ассамблеясы мінберінен айтқан бастамалары мен жаһандық бейбіт үнінің іс жүзінде жүзеге асуы аса маңызды болып көрінеді. ӘДЕБИЕТ 1. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың БҰҰ Бас ассамблеясы 70-сессиясының жалпы дебаттарында сөйлеген сөзі. 2015 жылғы 28 қыркүйек. //http://www.akorda. kz/ru/speeches/external_political_affairs/ext_speeches_ and_addresses/vystuplenie-prezidenta-respublikikazahstan-nnazarbaeva-na-obshchih-debatah-70-isessii-genassamblei-oon (соңғы үндеуі 27.12.2015 ж.) 2. Дж. Стиглиц. Теңсіздік бағасы. Қоғамның жіктелуі келешегімізге қандай қауіп төндіруі мүмкін. – М.: Эксмо, 2015. – 512 б. 3. Б . Д . Х у с а и н о в . Ж а һ а н д а н у , Транснационализация, Интеграция. – Алматы, 2012. – 312 б. 4. Д.С. Львов. Ре сей экономикасының келешегі. Экономикалық манифест // Заманауи Ресейдің экономикалық ғылымы. – М.: Наука, №3, 1999. – 5-31 бб.. 5. Global Risks Report 2015. - 10th Edition. Geneva, World Economic Forum, 2015. – pp. 69. 6. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың «Қазақстан-2050» стратегиясы» атты Қазақстан халқына жолдауы. Астана. 2012 ж. 14 желтоқсан
классифицировались глобальные вызовы и вне зависимости от характера и сферы воздействия практически все они тем или иным образом оказываются в рамках экономики. В заключение отметим, что в мировой экономике происходит (причем не первый год и даже не одно десятилетие) нарастание кризисных явлений, которые носят системный характер, особенно в контексте неопределенно сти глобальной геополитической и геоэкономической ситуации. Последнее обстоятельство связано с тем, что США как глобальный лидер слабеют. Можно утверждать, что на сегодняшний день нет державы или коалиции держав, которая могла бы предложить свою модель мироустройства и свои правила игры. Европа, погружена в глубокие финансовые, социальные и миграционные проблемы и похоже уже не способна к такому лидерству. Китай еще не готов. Россия пока не обрела своей стратегической линии. Исламский мир по-прежнему разобщен. Не готовы к регулятивной функции и международные институты. ООН, Международный валютный фонд, Всемирный банк были созданы в условиях двухполюсного мира и сегодня они по меньшей мере нуждаются в серьезном реформировании /3, стр. 213/. И н а э том ф о н е ч р е з в ы ч а й н о ва ж н о й представляется практическая реализация инициатив и глобального миротона Президента Нурсултана Назарбаева, высказанных на трибуне Генассамблеи ООН. ЛИТЕРАТУРА 1. Выступление Президента Республики Казахстан Н. Назарбаева на Общих дебатах 70-й сессии Генассамблеи ООН. 28 сентября 2015 г. // http://www.akorda.kz/ru/speeches/external_political_ affairs/ext_speeches_and_addresses/vystuplenieprezidenta-respubliki-kazahstan-nnazarbaeva-naobshchih-debatah-70-i-sessii-genassamblei-oon (последнее обращение 27.12.2015 г.) 2. Дж. Стиглиц. Цена неравенства. Чем расслоение общества грозит нашему будущему. – М.: Эксмо, 2015. – 512 с. 3. Б . Д . Ху с а и н о в . Г л о б а л и з а ц и я , Транснационализация, Интеграция. – Алматы, 2012. – 312 с. 4. Д.С. Львов. Будущее российской экономики. Экономический манифест // Экономическая наука современной России. – М.: Наука, №3, 1999. – с. 5-31. 5. Global Risks Report 2015. - 10th Edition. Geneva, World Economic Forum, 2015. – pp. 69. 6. Послание Президента Республики Казахстан Н. Назарбаева народу Казахстана «Стратегия «Казахстан – 2050». Астана. - 14 декабря 2012 г.
ДИПЛОМАТИЯ ЖАРШЫСЫ
36
ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ
Ерлан БЕКХОЖИН, «Қазақстан Республикасының Президенті Телерадио кешенінің» бас директоры Ерлан БЕКХОЖИН, Генеральный директор АО «Телерадиокомплекс Президента Республики Казахстан»
БҰҰ БАС АССАМБЛЕЯСЫ: ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЖАҺАНДЫҚ БАСТАМАСЫ ГЕНАССАМБЛЕЯ ООН: ГЛОБАЛЬНЫЕ ИНИЦИАТИВЫ КАЗАХСТАНА 70 жыл бұрын Лондонда Біріккен Ұлттар Ұйымы Бас Ассамблеясының бірінші сессиясы өтті. Бірақ геосаясат пен стратегиялық жоспарға байланысты БҰҰ штаб-пәтері кейіннен Нью-Йоркке көшті. Содан бері бұл қала бүкіләлемдегі жаһандық мәселелерді талқылау орталығы болып табылады. Алайда, енді ғаламшар тұрғындарының үштен екісі мекендейтін құрлықтың кезегі келіп те жеткен сияқты. Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың БҰҰ бас кеңсесін Азияға ауыстыру жайлы ұсынсы қызу пікірталас туғызды. Жалпы, Елбасының НьюЙоркке барған сапарындағы көтерген бастамалары бұл ғана емес. Оқиғаға толы Нью-Йорк Күзгі Нью-Йоркте қарбалыс көп. Жыл сайынғы дағдылы кинофестиваль, БҰҰ Бас Ассамблеясының дәстүрлі сессиясы және соған сабақтас іс-шаралар. Мұнда бүкіл әлемнің назары ауған, жергілікті биліктің басын қатыратын маңызды оқиғалар аз
70 лет назад в Лондоне состоялась первая сессия Генеральной Ассамблеи Организации Объединенных наций. Но геополитика и стратегический расчет привели к тому, что впоследствии штаб-квартира ООН переехала в Нью-Йорк. И с того времени этот город является центром обсуждения глобальных проблем всего мира. Впрочем¸ вполне возможно, что наступает очередь другого полушария. Смелая идея президента Казахстана Нурсултана Назарбаева о переносе главного офиса ООН в Азию вызвала широкую дискуссию. И это не единственная инициатива, озвученная Президентом в период его визита в Нью-Йорк. Насыщенный событиями Нью-Йорк На осенний Нью-Йорк выпадает особая нагрузка. Это ежегодный нью-йоркский кинофестиваль, традиционная сессия Генассамблеи ООН и сопутствующие ей мероприятия. Здесь немало событий, которые приковывают внимание всего мира
37
емес. Мысалы, биыл аталғандардың бәріне Рим Папасының ресми сапары қосылып, қауіпсіздік шараларын күшейтуді қажет етті. Өз көздерімен Понтификті көргісі келетіндерге өздерімен бірге ұшқышсыз ұшу аппараттарын, селфиге арналған таяқтар, лезерлік сілтемелер, ойыншық қаружарақтар және жануарларды алуға болмайтындығы жөнінде ескерту жасалды. Понтификтің 20 жылдың ішінде БҰҰ Бас Ассамблеясына келуі кездейсоқтық емес еді. Әлемдегі жағдайлар ұшыға түсіп, ол өз ойын ортаға салуды қажет деп есептеді. Өйткені Біріккен Ұлттар ұйымы алаңына бұл жолы рекордты шамада, 150-ге жуық мемлекет мен үкіметтің өкілдері жиналды. Қазақ тілі – БҰҰ мінберінде Нью-Йоркті үлкен алма қаласы деп атайды. Бұл терминді 54-ші Батыс көшесі мен Бродвей қиылысынан көруге болады. Ал БҰҰ Бас Ассамблеясында ғы пікірталас бір алманы бөлісе алмай жатқандардың дау-дамайына ұқсап та кетті. Форум алаңдардағы кездесулер шиеленісті, талқылаулар өткір де, қызу болды. Соғысқақтығыстар, босқын-қашқындар, мемлекет тұтастығының бүлінуі және лаңкестіліктің көбеюі – әлем көшбасшылары жаңа ережелер туралы келісуге тырысты. Осы тұрғыда Қазақстаның бітімгерлік шешендігі ерекше көзге түсті. Нұрсұлтан Назарбаевтың дәйекті сөздер айтқан саясаткерлердің бірі болғандығының да қисыны бар.
и доставляют неизменную головную боль властям. В этот раз, например, ко всему прочему прибавился визит Папы Римского, что сделало необходимым усилить меры безопасности. Желающих своими глазами увидеть Понтифика предупреждали: нельзя брать с собой беспилотные летательные аппараты, палки для селфи, лазерные указки, игрушечное оружие и животных. Появление понтифика на сессии Генассамблеи ООН впервые за 20 лет было не случайным. Проблемы в мире назрели настолько, что он посчитал нужным поделиться своими идеями, ведь на полях Организации Объединенных наций в этот раз собралось рекордное число участников – около 150 глав государств и правительств. Казахская речь за трибуной ООН Нью-Йорк называют городом большого яблока. Этот термин можно увидеть на пересечении Западной 54-й улицы и Бродвея. Но если судить по юбилейной сессии Генассамблеи ООН, то это больше похоже на яблоко раздора. Встречи на площадках форума были непростыми, обсуждения острыми. Войны и беженцы, разрушение государственности и рост терроризма – мировые лидеры пытались договориться о новых правилах игры. На этом фоне выделялась миротворческая риторика Казахстана. И вполне логично, что одним из самых цитируемых политиков стал Нурсултан Назарбаев. Президент принял участие в общих дебатах и двух саммитах.
ДИПЛОМАТИЯ ЖАРШЫСЫ
Президент жалпы дебаттарға және екі саммитке қатысты. Басты өзгешелігі, Елбасы тұңғыш рет БҰҰ басқосуында қазақ тілінде сөйледі. Жетекші державалардың геосаяси мүдделері мен тайталастары аясында Қазақстан Президентінің сөздері салмақты да, салиқалы мән-мазмұнымен ерекшеленді. Елбасы әлем көшбасшыларына 2045 жылға дейінгі бірлескен шаралар жоспарын құруды ұсынып, әріге көз тікті. Мен жер бетіндегі өркениет таяудағы отыз жылда соғыстар мен қақтығыстардың шиеленген түйінін даналықпен тарқату үшін күш-жігер таба алатынына сенімдімін. ХXI ғасырда адамзаттың ең басты міндеті әлемді соғыс қатерінен мүлде арылтатын және оның себептерін жоятын стратегияны жүзеге асыру болуға тиіс. Сол үшін Біріккен Ұлттар Ұйымының жүз жылдығына Жаһандық Стратегиялық Бастама – 2045 жоспарын әзірлеуді ұсынамын. Оның мәні – барлық ұлттардың әлемдік инфрақұрылымға, ресурстарға және нарықтарға қол жеткізуінің әділ шарттары негізінде әлемдік дамудың жаңа трендін қалыптастыру, сондай-ақ адамзаттың дамуы үшін жалпыға ортақ жауапкершілікті орнықтыру, - деді Нұрсұлтан Назарбаев.
38
ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ
Что характерно, впервые в стенах ООН Глава государства выступил на казахском языке. Н а ф о н е ге о п ол и т и ч е с к и х а м б и ц и й и конфронтации ведущих держав речь казахстанского лидера отличалась взвешенным подходом и здоровой прагматикой. Президент заглянул за горизонт, предложив мировым лидерам план совместных действий до 2045 года. - Я убежден, что в ближайшие тридцать лет земная цивилизация найдет в себе мудрость и волю разрубить «гордиев узел» войн и конфликтов. В XXI веке центральной задачей человечества должна стать реализация стратегии, навсегда избавляющей мир от угрозы войн как таковых и устраняющей их причины. Для этого предлагаю к столетию ООН разработать План Глобальной Стратегической Инициативы-2045. Ее смысл – придать миру новый тренд развития на основе справедливых условий доступа всех наций к мировой инфраструктуре, ресурсам и рынкам, а также всеобщей ответственности за развитие человечества, - сказал Нурсултан Назарбаев.
39
Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамалары Қазақстан Басшысы адамзаттың барлық қайғықасіретінің салдарларымен емес, себептерімен күресуді ұсынды және дамытудың негізгі бес тұжырымдамасын көлденең тартты. Өзгешелігі, бұл жай ғана өтініш пен үндеу емес. Қазақстан көз жеткізілген тәжірибелерден өткізілген нақты ойпікірлерді ұсынды. Қазақстан Президентінің бірінші ұсынғаны, БҰҰ Экономикалық және Әлеуметтік кеңесін Жаһандық даму Кеңесіне айналдыру болды. Бұл Кеңеске Жаһандық экономикалық реттеушінің барлық қызметі жүктелуі керек. Жобасы Астана Экономикалық форумы аясында қызу талқыланып келе жатқан Дағдарысқа қарсы дүниежүзілік жоспар идеясы өте өзекті болып көрінеді. Әлемді алаңдатып отырған өзекті мәселелер – терроризм, мемлекеттердің күйреуі, көші-қон және өзге де келеңсіз құбылыстар экономикалық дағдарыстың, кедейшіліктің, сауатсыздық пен жұмыссыздықтың салдарлары болып табылады. Жаһандық дағдарыспен күресті қазіргі кезде заңдылық, демократиялылық, бәсекелестік, тиімділік
Инициативы Нурсултана Назарбаева Глава Казахстана предложил бороться не со следствием, а с причинами всех бед человечества и выдвинул пять ключевых концептов развития. Что характерно, это не просто призыв. Казахстан предлагает идеи, которые уже прошли практическую апробацию. Первое, что предложил лидер Казахстана, преобразовать Экономический и Социальный совет ООН в Совет Глобального Развития. На совет должны быть возложены функции Глобального экономического регулятора. - Весьма актуальной представляется идея Всемирного антикризисного плана, проект которого активно обсуждается на полях Астанинского экономического форума. Актуальные вопросы мировой повестки дня – терроризм, разрушение государств, миграция и другие негативные явления являются последствиями экономического кризиса, бедности, безграмотности и безработицы. Борьбу с глобальным кризисом необходимо
ДИПЛОМАТИЯ ЖАРШЫСЫ және халықаралық бақылау ұстанымдарына сай келмей отырған эмиссия мен әлемнің резервтік валюталары айналымын реттеуден бастау қажет, деді Мемлекет Басшысы. Назарбаевтың екінші бастамасы БҰҰ Ядролық қарудан азат әлемге қол жеткізу жөніндегі Жалпыға ортақ декларациясын қабылдауға қатысты болды. Президент атомды қауіпсіз әрі бейбіт мақсатта қолданудағы мемлекттер құқығы туралы мәселені ұсынатынын айтты. Үшіншіден, Қазақстан Басшысы 2016 жылы БҰҰ Халықаралық құқықтың арқаулық қағидаттарын бекітуге арналған жоғары деңгейдегі халықаралық конференциясын шақыруды ұсынды. Төртіншіден, БҰҰ қолдауымен халықаралық терроризм мен экстремизмге қарсы тұра алатын бірыңғай әлемдік желі құруды ұсынамын. Бесіншіден, БҰҰ қолдауымен Астанадан Жасыл технологияларды және инвестициялық жобаларды дамыту жөніндегі халықаралық орталық ашуды ұсынамын. Осы мақсаттарды жүзеге асырудың алғашқы қадамы ретінде Нұрсұлтан Назарбаев БҰҰ қолдауымен «Жаңа Болашақ» концепциясын әзірлеуді ұсынды. Терроризм тамырына балта шабу БҰҰ мінбе сіне шығып сөз сөйлеген көшбасшылардың бәрі де дерлік «ыстық нүктелерге» байланысты маңызды мәселелер туралы айтты. Украина, Сирия, Корея түбегі – осы мәселелердің кішігірім тізімі ғана. Ал негізгі тақырып ИГИЛмен күрес мәселесі болды. Саммитте Нұрсұлтан Назарбаев зорлық-зомбылық экстремизмімен күрес жөнінде БҰҰ-ға терроризмнің тамырына балта шабатын құқықтық моделін ұсынды. - Зорлық-зомбылық экстремизміне қарсы әрекет еткенде оның салдарларымен күреспей, бастапқы себептерін жою керек. Бұл ретте, қай елде болмасын, мемлекет пен биліктің күйреуіне апарып соғатын және онда бейберекеттікті ұйымдастыратын конституциялық емес және құққықтық емес кез келген күштерді қолдаудан мемлекеттің түбегейлі бас тартуы – өте маңызды, - деді Нұрсұлтан Назарбаев. Сонау 1992 жылы әлем көшбасшылары БҰҰ мінбесінен сөз сөйлеген Нұрсұлтан Назарбаевтың Бітімгерлік күш-жігер қорын құру туралы бастамасына құлақ асқанда, жағдайдың толық өзгеруіде мүмкін еді. Ал бүгінде мейілінше қарапайым, алайда тиімді ұсыныс туралы айтылуда, ол – тұрақты даму мақсатына қаражат бөлу. - Жер шарында кедейлік меңдеп барады. Миллиардақ жуық адам қарны тойып, тамақ ішпейді. 750 миллион адам сауатсыз, жыл сайын 40 миллион бала шетінейді. Сондықтан бай ғалам көмектесуі керек. Осыған байланысты мен ұсыныс жасаған болатынмын, егер барлық мемлекеттер
40
ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ начать с наведения порядка эмиссии и обращения мировых резервных валют, которое сейчас не отвечает критериям законности, демократичности, конкурентности, эффективности и международного контроля, - озвучил . Вторая инициатива Назарбаева касалась принятия Всеобщей декларации ООН по достижению мира, свободного от ядерного оружия. Президент поставил вопрос о праве государств на развитие мирного атома. В-третьих, глава Казахстана предложил созвать в 2016 году Международную конференцию ООН на высшем уровне, призванную подтвердить базовые принципы международного права. В-четвертых, создать под эгидой ООН единую мировую сеть противодействия международному терроризму и экстремизму. В-пятых, открыть в Астане Международный Центр по развитию зеленых технологий и инвестиционных проектов под эгидой ООН. Первоочередным шагом в решении этих задач Нурсултан Назарбаев предложил разработку под эгидой ООН Концепции «Нового будущего». Подрубить терроризм под корень Практически каждый лидер с трибуны ООН говорил о серьезных проблемах, связанных с «горячими точками». Украина, Сирия, Корейский полуостров – это лишь малый перечень проблем. А главной темой стал вопрос борьбы с ИГИЛом. На саммите по насильственному экстремизму Нурсултан Назарбаев предложил ООН правовую модель, которая позволит подрубить терроризм под корень. - В противодействии насильственному экстремизму необходимо устранять его изначальные причины, а не только бороться со следствиями. В этом смысле важное значение имеет принципиальный отказ государств от поддержки неконституционных и неправовых действий любых сил, в какой бы то ни было стране, ведущих к разрушению государственности, власти и организации там хаоса, - заявил Нурсултан Назарбаев. Вполне возможно ситуация поменялась бы, прислушайся лидеры к инициативе Нурсултана Назарбаева о создании единого Фонда Миротворческих Усилий, прозвучавшей с трибуны ООН еще в 1992 году. Сегодня речь идет о достаточно простом, но в то же время эффективном предложении – отчислять средства на цели устойчивого развития. - На земле бедность очень большая. Недоедают около миллиарда людей. 750 миллионов человек безграмотных, умирают более 40 миллионов детей ежегодно. Поэтому богатый мир должен помочь. В связи с этим я предложил, если бы все
41
осыған әскери шығындарының 1% аударса, ал әлемнің қару-жарақ шығыны – 1 триллион 700 миллион доллар, онда бұл үлкен көмек, үлкен қолдау болар еді, - деп бүкіләлемдік бірлестікке ой тастады Назарбаев. БҰҰ Бас сессиясында Қазақстан Президентінің ұ с ы н ғ а н б а с т а ма л а р ы н ы ң б ә р і Ұ й ы м н ы ң Бас хатшысы Пан Ги Мунмен кездескенде де талқыланды. Тараптар қазақстадық бастамалардың маңыздылығы туралы пікір алмасты. Үлкен Евразия Нұрсұлтан Назарбаев маңызды бастамаларды экономикада да, саясатта да дәйекті түрде жүргізді. Бірақ Мемлекет басшысы шекара периметрі бойынша ауқымды қауіпсіздік белдеуін құрды. Өйткені көршісінде аласапыране болса, бірдебір мемлекет тұрақты бола алмайды. Сол себепті Президент «Үлкен Евразия» жобасының қозғаушысы және жүзеге асырушысы ретінде әрекет етті. Неліктен Еуропалық Одақта соғыс отын тұтату мүмкін емес деуге болады. Өйткені ЕО елдерінің экономикалары тығыз өрілген, кез келген қақтығыстың өршуі мүмкін емес. Қазақстан Президенті осыған ұқсас ортаны, Үлкен Еуразия идеясы айналасына шоғырлануға үндей отыра ұсынады. Сонымен қатар, бүкіл дүниежүзілік бірлестік үшін Жаһандық Стратегиялық Бастама 2045 жоспарын әзірлеуді ұсынды.
государства выделили на это 1% военных расходов, 1 триллион 700 миллионов долларов расходы мира на вооружение, то это была бы большая поддержка, большая помощь, - обратился Назарбаев к мировому сообществу. Все инициативы, выдвинутые казахстанским лидером на Генеральной сессии ООН, обсуждались и во время встречи с Генеральным секретарем Организации Пан Ги Муном. Стороны говорили о важности реализации казахстанских инициатив. Большая Евразия Нурсултан Назарбаев последовательно проводит важные инициативы как в экономике, так и в политике. Но главное Глава государства создает широкий пояс безопасности по периметрам границ. Ведь ни одна страна не может быть стабильной, если у соседей хаос. Именно поэтому Президент выступает генератором и воплотителем проекта «Большая Евразия». Ведь почему считается, что в Европейском Союзе практически невозможно развязать войну? Потому что экономики стран-участниц ЕС тесно переплетены, и любой конфликт невозможен априори. Нечто подобное предлагает и Президент Казахстана, призывая сплотиться вокруг идеи Большой Евразии. Более того, он предлагает план развития для всего мирового сообщества Глобальную Стратегическую Инициативу-2045.
ДИПЛОМАТИЯ ЖАРШЫСЫ
42
ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ
Айдар Шаяхметов: «My congratulations!» деген күнделікті құттықтаудың орнына, құлаққа жағымды әрі шынайы «Құтты болсын, Айдеке!» дегенді естимін деп ойламаппын!» Айдар Шаяхметов: «Никогда не представлял, что услышу не дежурные «My congratulations!», а искренние «Құтты болсын, Айдеке!»
43
Осы аптада Қазақстан Біріккен Ұлттар Ұйымының құрамына кіргендігінің тағы бір жылын атап өтуде. Тәуелсіздік алғалы салыстырмалы түрде аз ғана уақыт өтсе де, халықаралық аренадағы бұл қадамымыз сенімді әрі батыл еді. Үлкен халықаралық отбасының мүшесі болғалы бері Қазақстан халықаралық деңгейдегі мәселелерді шешуге атсалысып жүр. Және аса назар аударуға тұрарлық БҰҰ Бас Ассаблеясының жұмысына біздің дипломаттарымыздың қатысуы күнделікті затқа айналған-ды. Бұл мемлекетаралық ара ұясына ұқсаған, мысалға пресс-центрдің өзіне алғаш келіп тұрған адам таңқаларлығы сөзсіз. Көз алдына трибунаға шығып, монитордан Қытай төрағасы мінсіз... араб тілінде сөйлеуде. Шынымен де осындай халықаралық деңгейде маңызды жұмысты атқаратын синхронды аудару бөлімі әрі жазбаша аудару редакторларының жұмысы сөзсіз әлемнің аударудағы үздіктері. Жазбаша аудару жұмысының қызметкерлері іс-қағаздардың ауқымды спектрімен жұмыс істейді, сан алуан тақырыптар политика, экономика, бюджет пен қаржы, әкімшілікбасқару және басқа да аймақтарды қамтитын болғандықтан, терминдерді дұрыс аударып, қолдану және толық та нақты мағынасын жеткізу үшін тәжірибе мен кәсіби білім қажет.
Не посвященному, который случайно попал, к примеру, в пресс-центр Глобального человеческого муравейника, многие вещи могут, мягко говоря, удивить. Вот, например, на мониторе с высокой трибуны ООН выступает Председатель Китая Си Цзиньпинь на чистейшем … арабском языке. Да, служба синхронного перевода, наряду с редакторами письменного перевода, по – праву считается, главной международной Организации на планете, по–праву считается лучшей в мире. Сотрудники Службы письменного перевода работают с широким кругом документов ООН, тематика которых затрагивает вопросы, т р ебу ю щ и е бол ь ш о г о о п ы т а и в ы со ко й профессиональной квалификации в таких областях знаний, как политика, экономика, бюджетно-финансовые, административные и другие вопросы, обеспечивая точный и терминологически правильный письменный перевод и редактирование текстов оригинала. Эти преданные делу специалисты выполняют переводы на с двух или более официальных языков ООН, делая все для того, чтобы документы Организации языке становились стандартом, на который равнялись бы другие коллеги, а также организации, связанные с ООН. В числе этих профессионалов, работа которых не всегда заметна, но без которой невозможно представить деятельность ООН, к нашей
ДИПЛОМАТИЯ ЖАРШЫСЫ Осы білікті, адал мамандардың жұмысының арқасында БҰҰ бірнеше ресми тілдерінен аударылып, іс-қағаз Ұйымның стандартына сай болуына салынған күш басқа қызметкерлер мен ұйымдарға өнеге болуына ықпал етеді. Жұмыстары аса байқала бермейтін, бірақ, дегенмен маңызы жоғары БҰҰ айырылмас бөлігі болып табылатын – аудармашылар тобының абыройлы мүшесі - біздің отандасымыз. Сіздерге таныстыруға рұхсат етіңіз: Шаяхметов Айдар Равиль-ұлы- кәсіби мансабын Біріккен Ұлттар Ұйымындағы жұмысқа арнаған кісі. 1978 жылдан 2007 жылға дейін ол аудармашы, редактор, кейіннен Нью-Йорктағы БҰҰ секретариатының конферациялық басқару бөлмінің және Бас Ассемблеяның жұмыстары бойынша департаментінің бас редакторы болып жумыс істеген. Ал 2007 жылдан 2014 жылға дейін Женева қаласындағы БҰҰ бөлімінде әсіресе соңғы жылдары дүние жүзінен келген 400-ден аса кәсіби аудармашылар жұмыс істейтін бөлімнің Лингвистикалық қызметін басқарған. БҰҰ әлемінің қыр-сырлары, аудармашының қызметі, алдыңғы қатардағы технологиялар мен жаһанданудың тілдерге деген ықпалы, қысқаша айтқанда ақпарат қазынасына толы өмірі жайлы Равиль-ұлы Айдар біздің корреспондентпен бөлісті. – Оңай сұрақ болса да, міндетті деп көретін сұрағымыз: Қалай сіз аудармашы болуға шешім қабылдадыңыз, бәрі қалай басталған еді? – Соңғы кездері студенттерге, оқушыларға және тағылымгерлерге аудару мамандығының шыңына қалай жеткенім жайлы көп баяндаған едім. Есіме алсам, шет тілге деген сүйіспеншілік сол кездегі Алматылық шет тілдер институтында оқыған анамнан берілген. Шет тілдер, әсіресе ағылшын тілі мені әрқашан қызықтыратын, сондықтан гуманитар маманы екенім өзіме айдан анық болды. Таң қаларлығы сонау 1962 жылы бас қала қатарына кірмейтін, кіндік қаным тамып, өркенім жайқалған Өскемен қаласында, нөмірі 30 арнайы мектепте жалпы-одақтық бағдарлама бойынша ағылшын тілін екінші сыныптан бастап тереңдетіп оқытқандығы. Білімі де жақсы деуге лайықты. 1970 жылы Алматы қаласына көшкен кезде нөмірі 120 мектепке түсіп соңғы екі сыныпты оқып бітірдім, айта кетерлік жәйт – біз сол мектепті бітірген алғашқы сынып болғанбыз. Негізінде, менің жолым болды деп санаймын. Өйткені, мен 5 жылдық интенсивті екі тілді меңгеру бағдарламасы енгізілген Морис Терез атындағы Мәскеудегі мемлекеттік шет тілдер институтына
44
ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ гордости и наш с Вами соотечественник. Разрешите представить: Айдар Равильевич Шаяхметов – человек, вся профессиональная карьера которого была связана с ООН. В 1978-2007 годах он работал переводчиком, редактором, а затем старшим редактором в Департаменте по делам Генеральной Ассамблеи и конференционному управлению Секретариата ООН в Нью-Йорке, а в 2007-2014 годах -в Отделении ООН в Женеве (ЮНОГ), где в последние годы возглавлял Лингвистическую службу ЮНОГ, в составе которой трудилось порядка 400 профессиональных лингвистов из разных стран мира. О некоторых рецептах ООНоской кухни, переводческом хлебе, влиянии глобализации и современных технологий на развитии языков, характерных отличиях деятельности переводчика в кино и на самом деле, и проще говоря, о наиболее запоминающийся моментах в богатой ООНовской карьере наш соотечественник Айдар Равильевич поведал корреспонденту нашего издания. – Банальный вопрос, но без него никак. Расскажите, с чего все началось, как Вы стали переводчиком? – В последнее время мне доводилось много выступать перед студентами и стажерами, которые нередко спрашивали меня о том, как я оказался на вершине переводческой профессии. Оглядываясь назад, могу сказать, что интерес к иностранным языкам я унаследовал от мамы, в свое время учившейся в алматинском Институте иностранных языков. Языки, особенно английский, меня всегда увлекали, и я довольно рано понял, что являюсь ярко выраженным гуманитарием. В любом случае, сейчас можно, наверное, только удивляться, что в 1962 году в Усть-Каменогорске, далеко не столичном городе, где я родился и вырос, была спецшкола № 30, где английский преподавали по общесоюзной программе со второго класса. Причем преподаваливесьма неплохо. Когда в 1970 году наша семья переехала в Алматы, я пошел в только что открывшуюся спецшколу №120, гдепроучился два завершающих года, и мы стали первым выпускомэтой школы. Мне, считаю, крупно повезло: я поступил на переводче ский факультет Мо сковского государственного педагогического института иностранных языков имени Мориса Тереза, где была налажена очень эффективная пятилетняя программа интенсивного изучения двух иностранных языков (иняз). С высоты своего сегодняшнего жизненного опыта могу сказать, что московский иняз в
45
түскен едім. Қазіргі өмірімнің тәжирибеммен сол институт кезінегі шет тілдерді үйрететін ең үздік оқу орны деп күмәнсіз айта аламын. – Әлемдегі ең үздік пе? – Дәл солай, әлемдегі ең үздік. Ол кезде нағыз ко р и ф е й м а м а н д а р , танымал сөздіктер мен оқу әдістемелерінің авторлары, өз ісіне жанашырлары дәріс беретін. Шынайы ағылшын тілінің и е г е р л е р і б о л ат ы н . Мысалға алсақ: испан тілін 30-жылдардың соңында Испаниядан құтқарылған «Соғыс балалары» сабақ беретін. Өз тәжирибесімен бөлісуге жоғарғы санатты мамандар келетін. Менің е сімде мәңгілікке қалатын кездесу - ол Виктор Суходревпен кездесу болатын. Ол жоғарғы д е ң г е й д е г і к е з д е с ул е р д е ағылшын тілінің маманы болған және өз тәжірибесіндегі арнайы құпиялармен бөлісіп, қырсырларын ашып беретін – Оқу қиын болған ба еді? – Алғашқы жылдары «Инязда» маған қиын болған еді, өйткені білгенім бір тоғыз еді. Алғашқы 2-3 жылда, бас көтермей, білім алаңындағы олқылықтарды түзетуге көп уақыт бөлген едім. Осы төгілген тердің арқасында 3 курста мен институтта шет тілді біліп, шет елде тұрған оқушылардан озық едім. 1973 жылы Брежнев пен Никсон Кеңес пен Америка арасында көптеген келісімдер қол қойғаннан кейін, және әрине оның қатарында студенттерді алмасу бағдарламалары бойынша, біздің институт ең үздік студенттерді Нью-Йорк штатындағы Олбани қаласына тағылымдамадан өтуге жіберетін
тот период был, пожалуй, лучшей языковой школой в мире. – Именно в мире? – Да, не побоюсь так сказать: именно в мире. Та м т о гд а п р е п од а в а л и истинные корифеи – авторы и з в е с т н ы х у ч е б н и ко в и словарей, которые болели за свою профессию. Было немало носителей языка. Например, испанский язык давали «дети войны», вывезенные в конце 30-х годов из Испании. К нам приходили делиться опытом профессионалы высочайшего класса. Навсегда запомнились в с т р еч и с л е ге н д а р н ы м В и к т о р ом Су ход р е в ом , который работал на встречах в верхах с английским языком и который охотно делился профессиональными секретами. – Трудно было учиться? – В инязе мне на первых порах было очень тяжело, многое пришлось н а ве р с т ы ват ь . П е р в ы е 2-3 года я, не поднимая головы, упорно восполнял пробелы и вбирал новые знания. И благодаря своему ежедневному труду уже на третьем курсе смотрелся лучше многих ребят, которые пришли в институт с хорошим знанием языка, прожив с родителями заграницей определенное время. После того как в 1973 году Брежнев и Никсон подписали целый пакет советско-американских с о гл а ш е н и й , в том числе по студенческим обменам, наш институт стал посылать лучших студентов на стажировку в университет штата Нью-Йорк в городе Олбани. Кафедра перевода направила меня
ДИПЛОМАТИЯ ЖАРШЫСЫ
46
ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ
болды. Осындай тағылымдамалардың біріне аударма кафедрасы 1975 жылы мені жіберген еді. Ол деген керемет оқиға болған еді. – Тағылымдама қалай өтті? Ол ғажайып кез болған шығар. – Ол тағылымдама маған көп нәрсе берді. Қазіргі таңда шет елде білім алу үйреншікті жағдай. Ал ол кезде бұндай алмасып оқу бізді өте жақсы, жауапкершілікпен және биік деңгейде қарсы алған американдықтарға да қызық жағдай болатын. Бізді Америкаға алдыңғы есіктен кіргізетін деп айтуға да болады. Біз ол жақта бір-ақ семестр о қ ы д ы қ – т а м ы зд ы ң о рт а с ы н а н рождество демалыстарына дейін. Сол төрт айда біз көп нәрсе көріп, үйрендік. Әр демалыс күндері америкалық өмір салтының барлық мықты жақтарын көрсету үшін бізді әртүрлі қалалар мен кенттерге апарып тұратын. Ақ ордада болдық, сонымен қатар вице-президент Нельсон Рокфеллердің офисінде. Конгрессмендермен кездесулер болған Капитолий төбесінде, политтехнологтар өз кандидаттарын алдыға шығару үшін не істеу керек екені жайлы келекелеп айтқан демократиялық паритияның сайлау штабында болдық. Американдықтардың үйлерінде тұрдық. Алдыңғы қатарлы зауыттардың жұмыстарымен таныстық (General Electric и IBM). Бірақ бастысы қ ұ рд а с т а р м е н о қ ы ту ш ы л а рм е н күнделікті тілдесу, тілдік ортаға терең сіңу болды. Бір сөзбен айтқан, сол сапар ой-өрістің кеңеюіне септігін тигізіп, ішімдегі психологиялық кедергіден өтіп, өз күшіме сенуге көметесті. Өміріміздің жалпы контекстінің түрсипаты қалыптаса бастады. – Кеңес Одағының білім беру жүйесі қаншалықты жақсы болып шықты? Дыбысталумен қиыншылықтар болған жоқ па? – Бізді тиянақты түрде дайындады. Жүйенің біз ол кезде бағаламаған көп жақсы жақтары болды. Әдістеме көбінесе немісше болды. Дыбысталуға келгенде, бізді о баста британдық ағылшынға үйреткен, дәл айтқанда, сабақ бәрімізге белгілі Лондондық лингафондық курс бойынша жүретін. Америкада біз, әрине, мүлдем басқа ортаға тап болдық, бірақ тез арада бағдарын тауып, қалыптасып кеттік. Мәскеуге оралған кезде біз профессорларымыздың наразылығына тап болдық.
на такую стажировку в 1975 году. Тогда это было большим событием и для непосредственных участников, и для обеих сторон. – Как проходила стажировка? Наверное, это было удивительное время? – Та стажировка мне многое дала. Это сейчас учеба за рубежом – дело обыденное. А тогда такие обмены были некой диковинкой и для американцев, которые встречали нас очень хорошо, ответственно и на весьма высоком уровне. Можно сказать, что нас вводили в Америку через парадную. Мы проучились там всего один семестр ‒ с середины августа и до начала рождественских каникул. За эти четыре месяца мы очень многое посмотрели и многое узнали. Каждые выходные нас возили по разным
47
городам и весям, чтобы показать все преимущества американского образа жизни. Побывали в Белом доме, том числе в офисе вице-президента Нельсона Рокфеллера, на Капитолийском холме, где у нас были встречи с конгрессменами, в избирательном штабе демократической партии, где политтехнологи цинично рассказывали нам о том, что нужно делать, чтобы провести в дамки своего кандидата. Жили в семьях американцев. Довелось ознакомиться с работой заводов-флагманов (General Electric и IBM). Но главным были ежедневное общение со сверстниками и преподавателями, глубокое погружение в языковую среду. Словом, та поездка способствовала расширению кругозора, позволила снять внутри себя психологический барьер и поверить в свои силы. В голове стали намечаться очертания общего контекста нашей жизни. – Насколько хороша оказалась система советского образования? Были ли проблемы с произношением?
Себебі біз американдық акцентпен, кейбіреуіміз тіпті бруклиндік акцентпен сөйлеп кеттік. (Жатақханада, көрші бөлмеде физик Ален Аксельрод тұратын. Оның бруклиндік акцентін американдықтардың өздері де түснбейтін). Бірақ бізді қайта үйретпеді. – Оқу біткеннен кейін не болды? – Оқу мен үшін осымен біткен жоқ. Институтты бітіргеннен кейін мен сол кездегі ең керемет жерге жіберілдім: мені КСРО СІМ-нің қолдауымен Мәскеулік иняз базасында БҰҰ секретариатымен ашылған 9 айлық БҰҰ аудармашылар Курсына ұсынды. Түсу және бітіру емтихандарын НьюЙорктан келген бұұлық кадрлық комиссия қабылдады. – Ку р с т а қ а н ш а а д а м о қ ы д ы ж ә н е дайындықтың мәні неде болды? – Жыл с айын Курсқа, сол жылдардағы үздік оқытушылық күштер жиналады, Мәскеу, Киев және Минск, МГИМО және МГУ шет
– Готовили нас основательно. В системе было много хорошего, чего мы тогда не ценили. Методика была во многом немецкая. Что касается произношения, то нас изначально учили британскому английскому, в частности, занятия строились на базе известного всем Лондонского лингафонного курса. В Америке мы, естественно, попали в совсем иную среду, но быстро сориентировались и перестроились. Когда вернулись в Москву, то столкнулись с недовольством наших профессоров из-за того, что мы говорили с американским, а некоторые еще и с бруклинским акцентом. (В общежитии в соседней комнате жил физик Ален Аксельрод, который говорил с таким густым бруклинским акцентом, что его не понимали и сами американцы). Но заново переучивать нас благоразумно не стали. – Что было после завершения учебы? – Она для меня на этом не завершилась. После окончания института я получил самое «крутое» на тот момент распределение: меня рекомендовали на 9-месячные Курсы переводчиков ООН, которые в свое время были открыты Секретариатом ООН на базе Московского иняза при посредничестве МИД СССР. Вступительные и выпускные экзамены устраивала кадровая ооновская комиссия из НьюЙорка. – Сколько человек училось на Курсах и в чем заключалась подготовка? – Ежегодно на Курсы, где были собраны лучшие в те годы преподавательские силы страны, отбирались 25 слушателей из числа кандидатов из инязов Москвы, Киева и Минска, МГИМО и МГУ.
ДИПЛОМАТИЯ ЖАРШЫСЫ тілдер университеттерінен шыққан кандидаттар арасынан 25 тыңдаушы таңдалып алынады. БҰҰ-ның аудармаларынан басқа, бізге улкен көлемде білімімізді толықтыруға арналған материалдар берілетін: Киелі кітап және Құран, мифология, американдық масс-мәдениеті теориясы, антикоммунизм теориясы , экономика негіздері, әлеуметтану және т. б. – Ал тыңдаушылардың ұлттық құрамы қандай болды? – Тегі орыс емес тыңдаушылар саусақпен санарлықтай болды. Маған дейін түлектер арасында, орыстар мен белорустардан басқа, армяндар, грузиндар, өзбектер және бір қазақ – менің аттасым, кейін әріптесім, алғашында Женевада кейін Найробида қызмет атқарған Айдар Қаратабанов. Біздің құрамда мен жалғыз, сол кездегідей айтатын болсақ, нацмен – ұлттық азшылықтың өкілі болдым. – Кемсітуді сездіңіз бе? – Әріптестер тарапынан ешқашан сезген емеспін. Бірақ, бір эпизод болды, сыртқы істер министрлігінің кадр бөлімінің қызметкері ойын саяси дұрыс жеткізбеді: « Қызық, неге сен және кезінде Айдар Қаратабанов қазақ қыздарына үйлендіңдер?». Американдықтар туралы айтсақ, олар үшін біз кеңестік, тіпті орыстар болдық. – Кейін не болды? – Бағдарламаны табысты аяқтағаннан кейін менің арсеналымда: сол уақыт бойынша шетелдіктердің ыңғайсыз сұрақтарына жауап бере білу және БҰҰның алты ресми тілдеріның үш тілі - ағылшын, испан және орыс тілдері болды. Бөлу бойынша түлектердің көпшілігін және мені БҰҰ-ның НьюЙорктағы Хатшылығына жіберді, қалғандыры Женеваға кетті. – Бәлкім, шет елге шығар алдында ұзақ тексерістен өткен боларсыздар? – Сол жылдары ұзақ іс-сапарға капиталистік елге бару үшін және ол ел империализм діңгегі болып саналса, КСРО СІМ желісі бойынша көптеген тексерістерден өту керек болды және сол арқылы рәсімдеу және арнаулы қызметтер жүзеге асырылды. Іс-сапар алдында жұбайым екеумізде ЦК КПСС-тің халықаралық бөлімінде сұхбаттасу болды. Бұдай жан тебіреттерлік сұхбаттардың қалай өтетіні туралы Владимир Высоцкийдың әйгілі өлеңінде жақсы айтылған. – БҰҰ-дағы жұмысыңызға көңіліңіз толады ма?
48
ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ Помимо чисто ооновского перевода нам ударными дозами давали предметы, которые были призваны заполнить лакуны в нашем образовании: Библия и Коран, мифология, американская масс-культура, теории антикоммунизма, основы экономики и социологии т. п. – А ка ко в б ы л н а ц и о н а л ь н ы й со с т а в слушателей? – Слушатели с нерусскими фамилиями были, скорее, исключением. До меня среди выпускников, помимо украинцев и белорусов, были армяне и грузины, узбек и один казах – мой тезка, а потом коллега Айдар Каратабанов, который работал сначала в Женеве, а потом в Найроби.В нашем наборе я был единственным, как тогда было принято говорить, нацменом – представителем национального меньшинства. – Чувствовали дискриминацию? – Со стороны коллег не чувствовал никогда. Был, правда, эпизод, когда у одного мидовского кадровика политически некорректно вырвалось: «Странно, почему и ты, и в свое время Айдар Каратабанов женились на казашках?» А что касается американцев, то для них мы все были советскими, вернее даже русскими. – Что было потом? – После успешного окончания программы в моем арсенале были: умение отвечать на неудобные по тем временам вопросы иностранцев и трииз шести официальных языков ООН - английский, испанский и русский. По распределению я попал в Секретариат ООН в Нью-Йорке, куда направили большинство выпускников, остальные поехали в Женеву. – Наверняка, проходили длительную проверку перед выездом за рубеж? – В те годы, чтобы выехать в длительную командировку в капстрану, которая считалась еще и оплотом империализма, нужно было пройти через массу проверок по линии МИД СССР, через который осуществлялось оформление, и спецслужб. Перед самой командировкой у нас с супругой было собеседование в международном отделе ЦК КПСС. О том, как проходили тогда такие задушевные беседы, хорошо говорится в известной песне Владимира Высоцкого. – Вы довольны своей работой в ООН? – Очень доволен. Работа переводчиком в ООН была, пожалуй, самой престижной в
49
– Көңілім толық толады. БҰҰ-ның аудармашысы жұмысын атқару, біздің мамандығымызда ең лауазымды орын болар, жақсы жалақы және әлемді көруге мүмкіндік береді. БҰҰ-да мансап жасаған 33 жылыдың ішінде маған қарусыздандыру мәселелеріне, апартеид, израиль-палестина қақтығысына, тұрақты даму, адам құқықтары, Таяу Шығыстағы және Оңтүстік-Батыс Азия, Ф ол ь к л е н д а х ж ә н е б ұ р ы н ғ ы Ю го с л а в и я , Африкадағы көптеген соғыстарға терең бойлауға мүмкіндік болды. БҰҰ-ның теңіз құқығы жөніндегі Конвенциясының редакциялық комитетінде, БҰҰның қарусыздандыру жөніндегі Конференциясында және басқа да форумдарда жұмыс атқардым. БҰҰның әлем бойынша көптеген нысандарында болдым. Қазақстанда да жұмыс істеуге мүмкіндік туды, 2003 жылы көлік транзиті бойынша министрлер Конференциясында және 2004 жылы БҰҰ-ның Қауіпсіздік Кеңесі комитетінің лаңкестікке қарсы көшпелі сессиясында. Жақында Брюссельде, Еуроодақтағы үйлестіру кеңесінде өз әріптестерімді таныстырдым. – Жазбаша аудармашының еңбегі қандай? – Әдетте аудармашы еңбегі көлеңкеде, бірақ бұл мәні бойынша шығармашылық. Бір нәрсені тиісінше аудару үшін, сен міндетті түрде мәселенің мәнін түсініп, тілдік құралдарды барынша аз қолдана отырып, дәлме-дәлдікті қамтамасыз ету керексін.
нашей профессии, хорошо оплачивалась, давала возможность увидеть мир. За 33 года ооновской карьеры мне довелось вникать в проблематику разоружения, апартеида, израильско-палестинского конфликта, устойчивого развития, прав человека, многочисленных войн – на Ближнем Востоке и в Юго-Западной Азии, на Фольклендах и в бывшей Югославии, в ближнем зарубежье и в Африке. Поработал в редакционном комитете Конвенции ООН по морскому праву, на Конференции ООН по разоружению и на многих других форумах. Побывал во многих ооновских точках по всему миру. Удалось поработать и в Казахстане ‒ на Конференции министров транспорта по транзиту в 2003 году и на выездной сессии Контртеррористического комитета Совета Безопасности ООН в 2004 году. Представлял недавно своих коллег на координационном совещании в Евросоюзе в Брюсселе. – Каков он труд письменного переводчика? – Труд переводчика, как правило, в тени, но это по сути творчество. Чтобы адекватно что-то перевести, ты обязан вникнуть в существо вопроса и, используя минимум языковых средств, обеспечить аутентичность. Скажем, ежегодно на повестку дня той же Генеральной Ассамблеи выносится порядка 170 вопросов, и я многие из них знаю достаточно хорошо. За эти годы я перелопатил, пропустил через себя столько резолюций, докладов и нот на
ДИПЛОМАТИЯ ЖАРШЫСЫ Мысалы, сол Бас Ассамблеясының күн тәртібінде шамамен жыл сайын 170 сұрақ қойылады, және мен олардың көбісін жеткілікті білемін. Мен осы жылдар ішінде әр түрлі тақырыптар бойынша көптеген қаулылар, есептер мен ноталарды өзімнен өткіздім! Мен толық сеніммен, күшті дерлік аудармашы энциклопедиялық білім иесі болуы қажет деп айта аламын. Ол орташадан жоғары ой-өріс иесі болуға міндетті, кем дегенде, барлық нәрселер жайлы идеясы болуы керек. Мен әріптестерімнің арасында көп нәрселерге ықпалы бар, көренкті тұлғалардың бар екеніне сенімдімін. – Шет тілін мінсіз үйрену мүмкін бе? – Мен зейнеткерлікке лингвист ретінде жұмыс істеген көп жылдан кейін шықтым және толық жауапкершлікпен орыс, ағылшын, испан немесе француз тілдерінің ешқайсысын місіз білемін деп айта алмаймын. Сіз неғұрлым көп білсеніз, соғұрлым аз білетініңізді түсінесіз. «Мен ештеңке білмейтінімді білемін» - деп дұрыс айтқан Платон. Себебі, сен жаңа көкжиектерге көтерілгенде, сенің алдыңнан басқа мағыналар және таңбалар ашылады. Әсіресе, осы сандық дәуірде, ақпаратты алу мүмкіндігі шын мәнінде шексіз. Бірақ қандай сүзгілерді қою қажет екенін білмесе, санаңызды керексіз заттармен толтыру және құнды, қажетті нәрселерді жіберіп алу өте жеңіл. – Полиглоттар ше? – Ол түсінікке байланысты. Ондаған тілдерді білу? Мүмкін, олар бар, бірақ менің жолымда мен полиглоттарды кездестірмедім. Мүмкін, мен оған тым қатаң көзқарастамын. Оқып және шет тілін түсіну бір нәрсе болып табылады, және басқа нәрсе кәсіби онымен жұмыс істеу. – Ал аудармашы қандай негізгі қасиеттерге ие болуы керек? – Мен аудармашылар үшін ең бастысы - ана тілін меңгеру (БҰҰ-ның ережелеріне сәйкес аударма тек ана тіліне ғана жүзеге асырылады) және логика мен таза сана сезіміне ие болу деп ойлаймын. Егер сізде осы үш қасиет болса, бір нәрсені басқа тiлде немесе мағынасы жайында түсінбеген жағдайда, олар сізге «қатысы жоқ» материал жазуға мүмкіндік бермейді. Сіз жай ғана каталогтар немесе өзгелермен кеңесе отырып шындыққа жетесіз. Мұнда ұят ештеңе жоқ. Жоғарғы санаттағы аудармашылар - салмақты сарапшылар, сондай-ақ кейде білімнің әр түрлі салалары бойынша көрнекті мамандар. Таза қажеттілік бойынша, жалпы контекстті білу, тілді меңгеруге қосымша, сізге автордың дәл ойын көрсетуге мүмкіндік береді. Тіпті нашар жағдай, авторы өзі не айтқысы келгенін білмеуі. Өкінішке
50
ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ самые разные темы! С полным основанием могу сказать, что сильный переводчик обязан обладать практически энциклопедическими знаниями. Он просто вынужден иметь кругозор выше среднего и обо всем иметь хотя бы какое-то представление. Я убедился в том, что среди моих коллег есть просто выдающиеся личности, на которых многое держится. – А возможно ли овладеть иностранным языком в совершенстве? – Я вышел на пенсию после многолетней работы в качестве лингвиста и могу со всей ответственностью заявить, что в совершенстве не знаю ни русский, ни английский, ни испанский, ни французский языки. Чем больше ты знаешь, тем больше ты понимаешь, как мало ты знаешь. Прав Платон, сказавший: «Я знаю, что ничего не знаю». Потому что всякий раз, когда ты поднимаешься, как тебе представляется, на вершину, перед тобой открываются новые горизонты, другие смыслы и иные символы. Особенно в наш цифровой век, когда возможности получения информации поистине безграничны. Но если не знать, какие фильтры нужно выставлять, легко забить голову всяким шлаком и пропустить что-то очень ценное и нужное. – А как же так называемые полиглоты? – Смотря что под этим понимать. Знание десятков языков? Наверное, они есть, но на своем пути полиглотов я не встречал. Может быть, я подхожу к этому слишком строго. Одно дело что-то читать и понимать на иностранном языке, другое дело профессионально с ним работать. – А какими базовыми качествами должен обладать переводчик? – Считаю, что для переводчиков главное ‒ хорошо владеть родным языком (по правилам ООН перевод осуществляется только на язык, являющийся родным) и иметь чувство логики и здравого смысла. Если у тебя есть три эти качества, то, даже если ты что-то не понимаешь на другом языке или по сути предмета, они не позволят тебе написать чтото «левое». Ты просто докопаешься до истины, консультируясь со справочниками или с теми, кто может дать подсказку. В этом нет ничего зазорного. Высококлассные переводчики‒ это серьезные аналитики, а порой и крупные специалисты в разных отраслях знания. Чисто по необходимости, потому что знание общего контекста, в дополнение к знанию языков, позволяет тебе точно передавать мысль автора. Хуже бывает, когда автор сам не знает, что хочет сказать. Такое случается, увы, нередко. При переводе делается масса досадных ошибок.
51
орай, мұндай жағдай жиі орын алады. Аударма кезінде тітіркендіргіш қателер көп жасалады. Оның себептері: ана тілі мен шет тілін нашар білуі, тиісті пәнді немесе мәдени тұрғыны білмеуі, және мен айтқандай, логика мен таза ойдың болмауынан, ой-өрістің тарлығынан және жай ғана немқұрайлық пен жалқаулық үшін. Кімде кім бір рет болса да бір нәрсені аударған болса, бәлкім «аудармашының жалған достарымен» кездескен болар. Кім аударып, кім аудармаға тапсырыс берсе, ол өзіне бұл спецификалық кәсіби дағды екені туралы есеп беруі керек, және онсыз шет тілін тамаша білетін адам да, кейде аудармаға келгенде толық банкрот болып табылады. Ана тілден шет тілге аудару, кебіреулерге бастапқы синтаксисті сақтай отырып, сөздерді ауыстыру жеткілікті екені туралы айтпаса да болады. – Сіздің жұмысыңызда кәсіби тұрғыда қандай қызықтар болды? – Мен Нью-Йорктегі Хатшылықта жұмыс істей бастаған кезде, отырыстарда Джамиль Баруди, Сауд Арабиясының елшісі, үлкен оратор және ғалым әлі жарқырап тұрды. Кездесу тақырыбы қандай болса да , оның тақырыпты Палестина қақтығысына аударуға қабілеті болды және сөзін Израиль мен сионизге сын айтып аяқтайтын. Әр сөзінде ол молынан Құран, Киелі кітап және Шекспир үзінділерін қолданатын. Аудармашылар еркін тілде оларды жеткізіп бере алар еді, бірақ бізге орыс тілінде дәл аудармасын табуымыз міндетті болды. Елестетіп көріңізші,
Из-за слабого владения родным и чужим языками, из-за незнания предмета и культурного контекста, изза отсутствия, как я уже говорил, логики и здравого смысла, из-за узости кругозора и просто из-за невнимательности и лени. Тот, кто хоть раз пытался что-то переводить, наверняка сталкивался с так называемыми «ложными друзьями переводчика». Тем, кто переводит, и тем, кто заказывает перевод, нужно полностью отдавать себе отчет в том, что речь идет об очень специфическом профессиональном навыке, без которого человек, даже блестяще знающий иностранный язык, нередко оказывается полным банкротом, когда берется за перевод. Я уже не говорю о переводе с родного на иностранный язык, когда и ным кажется, что достаточно просто подставлять слова, сохраняя синтаксис оригинала. – Что интересного в профессиональном плане было в Вашей работе? – Когда я начинал работать в Секретариате в Нью-Йорке, на заседаниях еще блистал Джамиль Баруди, посол Саудовской Аравии, великолепный оратор и большой эрудит. Какой бы ни была тема заседания, он умел развернуть ее в сторону палестинского конфликта и заканчивал выступления критикой Израиля и сионизма. При этом каждый спич он обильно шпиговал цитатами из Корана, Библии или Шекспира. Синхронисты могли их давать в вольном изложении, но мы же были обязаны находить точные соответствия на русском. Представьте, сколько часов нужно было провести в
ДИПЛОМАТИЯ ЖАРШЫСЫ БҰҰ-ның кітапханасында қанша сағат өткізу керек болды! Google ол кезде ең батыл, арманшыл жандардың санасында ғана болды. Бірақ мұндай талаптар біз үшін тамаша мектеп болды. – Айтпақшы, сіз Google-аудармашыға қалай қарайсыз? – Google бір орында тұрған жоқ және машиналық аударма тұрғысынан дұрыс бағытта жұмыс жасауда, дегенмен алғашында бұл жайында көп күмән болды. Мен бағдарлама аударма жадының толықтырылуы себебінен, жұмысының жақсаруын байқадым. Қазіргі таңда басқа да аударма модульдері бар, соның ішінде БҰҰ-ның да модульі, алайда, біздің бақытымызға орай олар адамды толық алмастыра алмайды. Кем дегенде таяу болашақта. Мен мұндай бағдарламалар стандартты құрамдарды, техникалық оқу құралдарын, патенттерді және т.б. аудару үшін жақсы деп айтсам, ол ешкімге құпия емес. Мәселенің мағынасын түсіну үшін. Олар тілді жақсы білетін адамдар үшін жұмысты жылдамдататын жақсы құрал болып табылады. Бұл жағдайда Google әдетте аударып берген дәл емес «кәмпитті» немесе мәтінді абракдабралардан тазалай алатын редактордың рөлі күрт көтеріледі. – Басты рөлді Николь Кидман сомдайтын “Аудармашы” филмінде көрсетілген қаншалықты шындыққа жанасады? – Бұл фильм ілеспе аудармашы мамандығының танымалдылығын бірден арттырды. Мысалы, қазір аудармашы дайындайтын және мен мастер-класпен барған ресейлік университеттерде көп студенттер басында ілеспе аудармашы болғылары келеді. Қазіргі таңда әмбебап аудармашыларды дайындауға мәжбүрміз, ал біздің кезімізде қатал бөлі болатын – міне сізден жазбаша аудармашы дайындаймыз, ал сіз ілеспе аудармашы боласыз. Себебі саусақпен санап аларлығы ғана екі бағытта да жақсы жұмыс істейді. Фильмге келер болсақ, әріптестерімнің кейбіреуі тіпті массовкаға қатысқан. Сюжетте шындыққа жанаспайтын жерлер бар, бірақ ол, әрине, жалпы көрермендерді қызықтырмайды. Айтпақшы, фильмдегі келіспеушіліктің бірі – Кидман кейіпкерінің сирек тіл білуі. Шын өмірде БҰҰ қызметкері экзотикалық тіл білуге міндетті емес. Бастысы, БҰҰ-ның алты тілінің бірі болып келетін туған тілімен қатар БҰҰ-ның тағы екі тілін білу. Егер оратор ресми емес тілде сөз сөйлейін деп жатса, делегацияның мақсаты БҰҰ тілдерінің біреуінде ілеспе аударма қамтамасыз ету. Өкіл өзінің сөзін ағылшын немесе басқа бір жүріс тіліне аударатын маманмен келу керек, ал басқа бөлмелердегі ілеспе аудармашылар осы “пилотқа”
52
ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ библиотеке ООН! Google тогда был только в головах самых смелых мечтателей. Но такие вызовы были для нас прекрасной школой. – Кстати, а как вы относитесь к Googleпереводчику? – Google не стоит на месте, и очень многое в плане машинного перевода делает в верном направлении, хотя раньше по этому поводу было много скепсиса. Я вижу, как по мере пополнения переводческой памяти, совершенствуется эта программа. Есть и другие переводческие модули, в том числе чисто ооновские, которые, к счастью для нашего цеха, не смогут, однако, полностью заменить человека. Во всяком случае в обозримом будущем. Не открою секрета, если скажу, что такие программы хороши для перевода стандартных формулировок, технических инструкций, патентов и пр. Для того, чтобы понять, о чем может идти речь. Они являются хорошим подспорьем для тех, кто уже знает язык, поскольку ускоряют работу. Парадокс в том, что в этой ситуации резко возрастает роль редактора, способноговычистить текст и из абракадабры, которую тот же Googleчасто тебе выплевывает, сделать, что называется, «конфетку». – Насколько правдоподобно то, что показано в фильме «Переводчица» с Николь Кидман в главной роли? – Этот фильм резко повысил популярность профессии синхронного переводчика. Например, в российских университетах, где готовят сейчас переводчиков и где я бывал с мастер-классами, большинство студентов вначале хотят стать синхронистами. Сейчас вынуждены готовить универсальных переводчиков, а в наше время было жесткое разделение ‒ вот из вас мы готовим письменного переводчика, а из вас синхрониста, что было правильно, ведь только единицы могут одинаково хорошо работать и в том, и в другом жанре. Что касается фильма, то некоторые из моих коллег даже участвовали в массовках. В сюжете есть нюансы, которые не соответствуют реальности, но это, конечно, широкого зрителя не волнует. Кстати, одна из неточностей в фильме ‒ знание героиней Кидман редкого языка. В реальной же жизни сотрудник ООН не обязан знать экзотический язык. Главное, чтобы в дополнение к своему родному языку,который должен быть одним из шести языков ООН, он знал еще два языка ООН. Если оратор собирается выступать на языке, который не является официальным, то задача делегации обеспечить синхронный перевод выступления на один из языков ООН. Представитель должен приехать со своим переводчиком, который
53
переведет его выступление на английский или какойто другой ходовой язык, а синхронисты из других кабин подключаются к этому «пилоту» и осуществляют синхронный перевод на свои языки. Из-за бюджетных ограничений ООН, понятно, не в состоянии держать в штате переводчиков со всех языков. – Язык не стоит на месте, подвергается воздействию, в том числе из-за глобализации…
қосылып, өзтілдеріне ілеспе аудару жасайды. Қаржылай шектеу үшін БҰҰ, әрине, штатта барлық тілдердің аудармашыларын ұстай алмайды. Тіл бір орында тұрмайды, ықпалға беріледі, соның ішінде жаһандану ықпалына... Тіл дамиды және, келісемін, мықты сыртқы ықпалға беріледі. Бір жағынан, дұрысы пурист болып, әрқашан қалыптасқан тілдік нормаларды сақтап жүру керек, ал екінші жағынан, пайда болатын “трендтерге” жауап қатып, қай кезде басқа тілдегі сөзді қосуға болатынын білу қажет (ол аудармашының жұмысын жеңілдетеді). Сіз ұзақ уақыт АҚШ-та тұрдыңыз, ал соңғы жылдары көптілділіктің сөздегі емес, істегі мысалы болып табылатын Швейцарияда жұмыс істедіңіз. Осы жайлы не айта аласыз? АҚШ-та болатындар қоғам өміріне белсенді түрде испан тілі еніп бара жатқанын көреді. Мысалы, Нью-Йорк метросындағы жарнама баяғыдан бері екі тілде жасалған. Себебі испан тілдес нью-йорктықтар күн сайын көбеюде, және бұл жайт ары қарай дами бермек. Швейцарияға келер болсақ, ол жерде ресми төрт тіл бар екені белгілі. Алайда, реторомандық тілдің экзотика екенін, және оны қолдану ауқымы үлкен емес екендігін мойындау керек. Дегенмен, итальян, неміс және француз тілінде шынымен де көптеген саясаткерлер, өнер адамдары, спортсмендер сөйлейді. Мені, мысалы, Цюрихтің бір хоккейшісі таң қалдырды. Ұлттық Хоккей Лигасының матчының үзілісінде сұхбатты алдымен неміс тілінде, кейін Женевадан келген репортерге француз тілінде, ал одан кейін Тичино
– Язык развивается и, с о гл а с е н , п од в е р г а е т с я мощному внешнему в о з д е й с т в и ю . С од н о й стороны, надо быть похо р о ш е м у п у р и с т о м и постоянно стоять на страже существующих языковых норм, с другой же стороны, следует чутко реагировать на возникающие «тренды» и знать, когда без заимствований (которые, впрочем, облегчают задачу переводчика) уже не обойтись. – Вы долгое время прожили в США, а последние несколько лет работали в Швейцарии, которая является удивительным примером многоязычия не на словах, а на деле. Что можете сказать по этому поводу? – Те, кто бывают в США, видят, как активно проникает в жизнь общества испанский язык. Скажем, реклама в нью-йоркском метро уже давно на двух языках, ведь испаноязычных ньюйоркцев сейчас все больше и больше, и эта тенденция будет нарастать. Что касается Швейцарии, то там, как известно, четыре официальных языка. Надо признать при этом, что ретороманский язык это, скорее, экзотика, и сфера его распространения невелика. Но на итальянском, немецком и французском языках реально говорят многие политики, деятели искусства, спортсмены. Меня, например, впечатлил однажды хоккеист из Цюриха, который в перерыве матча Национальной хоккейной лиги, давал интервью сначала на немецком, потом подошел к репортеру из Женевы и заговорил по-французски, а затем переключился на итальянский, когда увидел микрофон с эмблемой канала из Тичино. Очень рассчитываю на то, что и Казахстане разные языки будут развиваться и сосуществовать и далее.
ДИПЛОМАТИЯ ЖАРШЫСЫ
каналының таңбасы бар микрофонды көріп итальян тілінде берді. Қазақстанда да әртүрлі тілдер дамып, қатар өмір сүретініне үміттенемін. – БҰҰ-ға қатысты айтылатын сынға қандай көзқарастасыз? – Кейбіреулер БҰҰ-ны әлемдік үкімет пен жаһандық үйлестіру және басқару орталығы ретінде көреді. Бірақ шындап келгенде, бұл ең ауқымды үкіметаралық әмбебап ұйым болып келеді, ол жердегі әуенді мүше мемлекеттер өздері тапсырысқа ұсынады, егер де олар оны мүмкіндігінше әсерлі пайдаланса, ол өз кезегінде солай-ақ пайдалы болмақ. Дегенмен, қазір бұл тек мемлекеттер мүдделерінің қақтығыс алаңы ретінде ғана көрінісін тауып. Егер бұл алаң болмағанда, оны ойластыруға тура келетін еді. – Сіздің жұмыс мансабыңызда есте сақталған ең ұмытылмас сәт? – 2 наурыз 1992 жыл – БҰҰ тұғырынан Қазақстан туының желбіреген сәті. Кезінде біз бұл туралы ойлай да алмайтын едік. – Осы туралы көбірек айтып берсеңіз! – 1991 ж КСРО құлағаннан кейін, Нью-
54
ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ
– Вы разделяете критику, которая часто звучит в адрес ООН? – Некоторые склонны считать ООН мировым правительством или глоба льным цент ром управления и согласования. Хотя на самом деле это всего лишь самая крупная универсальная межправительственная организация, и музыку там заказывают сами государства-члены, Если они готовы использовать ее возможности эффективно, то она и будет работать эффективно. Пока же чаще всего организация превращается просто в арену столкновения интересов. Но если бы ее не было, ее пришлось бы изобрести. – Что запомнилось больше всего в Вашей карьере? – Запомнилась дата ‒ 2 марта 1992 года, когда на флагштоке ООН стал развиваться флаг Казахстана. Об этом мы в свое время не могли даже и помыслить. – Расскажите об этом подробнее! – Когда в конце 1991 года СССР прекратил свое существование, в Нью-Йорк была командирована Акмарал Хайдаровна Арыстанбекова с поручением подготовить на ме сте вступление нового государства в члены ООН. В своих мемуарах
55
Йоркте сапарда жүрген Акмарал Хайдаровна Арыстанбекова БҰҰ қатарына жаңа мүше болатын мемлекетті дайындау үстінде болды. Ол өзінің мемуарларында бұл сәтті барынша суреттеп берген. Ол өзі жалғыз келгендіктен, оған үйгенісуге біраз уақыт керек болғандықтан, мен оған белсенді түрде бірақ ешкімге көрінбей көмек көрсете бастадым, былай айтқанда ол БҰҰ қызметкерінің Бас секретаріне берген қатаң антты бұзушылық болып саналған (себебі ереже бойынша біз тек оған жұмыс істеуге және үкімет берген нұсқаулықтарды орындауға ғана құқылы болатынбыз). Хаттарды жинастырып, оларды жазып, керек құжаттарын аударған мен болғанмын. Ал Қазақстанның БҰҰ қатарына мүше болатын күніне жақын қалғанда мен өз қорқынышыма қарамастан, бұзышылықты да істеп қойдым, Дага Хаммаршель кітапханасында Үлкен Кеңес энциклопедиясының сәйкес томынан ҚазКСР туының суретін алуға тура келді(қазіргі туымыз ол кезде әлі бекітілмеген), бұның бәрі БҰҰ хаттама қызметінің туды көтеру рәсіміне дайындап кою мақсатында болды. Сол күні мен барлығын видеокамераға түсіріп алдым. Содан кейін біз Ақмарал Хайдаровнамен бірге бірінші даңғылға түсіп кеттік, ол жерде 7 мүше болған мемлекеттерінің диаспора үкілдері жиналған болатын. Ол жерде Түркістан батальонынан Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін батыста қалып қойған қазақ ақсақалдары болды. Барлығының көзінде жас тұрды, себебі бұл ұмытылмас сәт еді.
она подробно описывает тот период. Поскольку она приехала одна, и ей нужно было время на то, чтобы сориентироваться, я стал активно, но не светясь,оказывать ей посильную помощь, что, строго говоря, было нарушением клятвы, которые сотрудники ООН дают Генеральному секретарю (по Уставу мы были обязаны работать только на него и не получать указания своих правительств). Разбирал корреспонденцию, составлял письма, переводил необходимые документы. А к дате приема Казахстана в члены ООН мне пришлось даже совершить акт вандализма и на свой страх и риск изъять из соответствующего тома Большой советской энциклопедии в библиотеке Дага Хаммаршельда картинку с описанием флага КазССР (нынешний флаг тогда еще не был утвержден), чтобы Протокольная служба ООН успела его изготовить к церемонии подъема. В тот день я снял момент подъема флага и последующие волнительные минуты на свою видеокамеру. Потом мы вышли с Акмарал Хайдаровной из комплекса ООН на Первую авеню, где собрались представители диаспор тех 7 стран, которые в тот день вошли в состав ООН. Были там и аксакалы-казахи, в основном из туркестанского батальона, оказавшиеся на Западе после Второй мировой войны. У всех в глазах стояли слезы. Такое не забывается. – Как складывались потом Ваши отношения с дипломатами-земляками?
ДИПЛОМАТИЯ ЖАРШЫСЫ – Содан кейін сіздің дипломат-жерлестерімізбен қарым-қатынастарының калай болды? – Өте сындарлы және жемісті болды. Тамаша адамдармен, дипломатиялық майданда абыроймен біздің еліміздің атынан сөйлеп, әлі күнге дейін жүрген білікті мамандармен танысып, достасқаныма өте қуаныштымын. Олардың есімдерін барлығы біледі. Ортақ іске өз үлес қосқанымда мақтан тұтамын, осы кезге дейін маған Президентіміздің БҰҰ-дағы барлық сөздерінің ағылшын аудармасы сеніп тапсырылып, делегаттар арасында таратылды. – Сіздің жұмысыңыз бағаланды ма? – Мен жұмысымды мені тану үшін емес, беріліп бар жүрегімді салып істедім. Мен 1992 жылы Президентімізбен койылып кеткен жоғары деңгейдің жолағын сақтауға көмектескім келген. Әрине, мақтаныш, қанағаттану және алғыс сезімі бар еді, себебі басшылықтың менің қарапайым күш-жігерімді бағалап, Қазақстанның еңбек сіңірген дипқызмет қайраткері және І деңгей кеңесшісі атағын беріп, «Ерен еңбегі үшін» медалімен марапаттады... – Сіздің есіңізді тағы не сақталып қалды? – Мүмкін тағы бір күн - 11 қыркүйек 2001 Вашингтонда Нью-Йорк пен Пентагонның Twin Towers-тің шабуылға ұшырағаны. Таңертең біз тез арада көшірілдік, өйткені БҰҰ ғимараты да нысандардың арасында болуы мүмкін деген қауіп болды. Бұл күн туралы көп жазылған. Мен бұл оқиғаны Голливудтің қорқыныш фильмін еске салдығымен келісемін. Біздің Манхэттендегі пәтерімізден көрінетін Ground Zero-ның түтіні, осының барлығы қатал шындық екеніне айғақ болды. Қала бірнеше күн бойы жабық болып, қалалық армия мен ұлттық ұландар кірді. Бірақ келесі күні БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі әлемге осы жағдайды бақылайтындығын ашық көрсетіп, мүше мемлекеттердің Америкамен ынтымақтастықтығын көрсетті. Қатысушылар мен көмекші персоналдың барынша ықтимал санымен төтенше жиын өткізілді. Әр тілден бір ғана аудармашы шақырылды. Орыс тілі таңдауы маған түсті. Мен армия мен полиция өткiзу пункттерi, құм самосвалы арқылы бірінші даңғылмен матамен орап қойғандай өрт-түтін арқылы өткен кезім есімде. Бұл тағы да бір келесі блокбастердің түсірілімінде секілді болды(НьюЙорк қаласында сирек емес). Бәлкім, осы жылдар арасында менің редакциямда жарияланған БҰҰ Бас Ассамблеясының жүздеген қарарырының ішінде біреуі ғана айтарлықтай із қалдырды - 12 қыркүйек 2001 жылы Қауіпсіздік Кеңесінің 1368 (2001) қарары.
56
ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ – Весьма конструктивно и плодотворно. Очень рад тому, что довелось подружиться с замечательными людьми и высококлассными профессионалами, которые с честью представляли и представляют и сейчас нашу страну на дипломатическом фронте. Их фамилии у всех на слуху. Горжусь тем, что удавалось внести вклад в общее дело, тем, что до недавнего времени мне доверялся перевод на английский язык всех выступлений нашего Президента в ООН, тексты которых распространялись среди делегатов.. – Ваш труд был оценен? – Я делал это не ради признания, а по зову сердца. Хотелось помочь держать планку на том высоком уровне, которую установил Президент еще в 1992 году. Конечно, было чувство гордости, удовлетворения и признательно сти, когда руководство оценило мои скромные усилия, присвоив звание Почетного работника дипслужбы Казахстана и ранг советника Iкласса, наградив медалью «Ерен енбеги ушін»… – А что еще отложилось в Вашей памяти? – Пожалуй, еще одна дата – 11 сентября 2001 года, когда были атакованы башни-близнецы в Нью-Йорке и Пентагон в Вашингтоне. В то утро мы были срочно эвакуированы из здания ООН, т.к. были опасения, что и оно может оказаться в числе мишеней. Об этом дне много написано. Соглашусь с теми, кому он напомнил голливудский фильм ужасов. Вот только дым над Ground Zero, который был виден из нашей квартиры на Манхеттене, говорил о том, что все это суровая реальность. В город, который на несколько дней закрыли, вошли армейские части и национальная гвардия. Но уже на следующий день Совет Безопасности ООН решил показать всему миру, что он контролирует ситуацию и что государствачлены полны решимости продемонстрировать свою солидарность с Америкой. Было созвано экстренное заседание с минимально возможным числом участников и сотрудников вспомогательных служб. Вызвали только по одному переводчику от каждого языка. С русским выбор пал на меня. Помню, как я пробирался через затянутую дымом с пожарища Первую авеню через армейские и полицейские блокпосты и самосвалы с песком. Опять казалось, что находишься на съемках очередного блокбастера (что в Нью-Йорке не редкость). Из сотен резолюций Совета Безопасности и Генеральной Ассамблеи ООН, которые за годы работы вышли в свет в моей редакции, особо врезалась в память, пожалуй, одна – резолюция 1368 (2001) Совета Безопасности от 12 сентября 2001 года.
57
– Қорытындылай келе, сіздің мансабыңызда ең тамаша эпизод қандай болды?
– В заключение, какой наиболее примечательный эпизод был в Вашей карьере?
– Женевада БҰҰ Ұлттар сарайында 2013ж 24 қазан күні, мен Біріккен Ұлттар Ұйымының ардагерлері тобының арасында «Біріккен ҰлттарҰйымындағы 30 жыл қызметі» деген алтын медалімен марапатталдым Осы сәтте Мен БҰҰ Бас хатшысының марапаттау сәтінде және ЮНОГ-ның Бас директоры «My congratulations!» кезекші сөз тіркесін емес, шынайы «Құтты болсын, Айдеке!» сөзін еститінімді тіпті елестете алмайтынмын. Жоғары және Жауапты лауазымда жарқын із қалдырған, Қасым-Жомарт Тоқаев Кемелұлы, сол күндері Женевада өзінің сапарын аяқтауға жақын қалған еді, мен бұл марапатты оның қолынан алғаныма өте қуаныштымын. Бір жылдан кейін менің зейнетке шығу мерзімім де келді.
– 24 октября 2013 года в День ООН во Дворце Наций в Женеве мне в числе группы ветеранов ООН вручили золотую медаль «За 30-летнюю службу в ООН». Никогда не мог даже себе представить, что в этот момент услышу из уст вручавшего награду заместителя Генерального секретаря ООН и Генерального директора ЮНОГ не дежурную фразу «My congratulations!», а искренние слова «Құттыболсын, Айдеке!». Касым-Жомарт Кемелович Токаев, оставивший яркий след на этом высоком и ответственном посту, завершал в те дни свое пребывание в Женеве, и я очень рад, что эту награду получил именно из его рук. А через год подошел срок моего выхода в отставку.
ДИПЛОМАТИЯ ЖАРШЫСЫ
58
ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ
Ілияс ОМАРОВ, «Дипломатия жаршысы» журналының бас редакторы Ильяс ОМАРОВ, главный редактор журнала «Дипломатия жаршысы»
Нью-Йорк, БҰҰ: Ист-сайд тарихы Нью-Йорк, ООН: истсайдская история
Біріккен Ұлттар Ұйымын кір жуатын машина сияқты ХХ ғасырдың ең сәтті өнертапқыштарының бірі деп атайды. Бірақ соңғы кезде бұл ұйымның бұдан әрі жұмыс істеу перспективаларына күдік келтіре отырып, оған жиі сын айтылуда. Алайда БҰҰ-ның сәтсіздіктері туралы айта отырып, бұл кемшіліктердің біздің бәрімізге қатысты екенін ескеруіміз керек. Өйткені Біріккен Ұлттар Ұйымы – бұл біз, өзіміздің ерікті түрде біріккен деп атаған халықтар мен мемлекеттер. Осы жаһандық «адамзат илеуінде» БҰҰ мерейтойы қарсаңындағы Бас Ассамблея жұмысы күндері көптеген таңқаларлық жағдайларды кездестіруге болады.
Организацию Объединенных Наций, которая сегодня празднует свой 70-летний юбилей, вполне справедливо называют одним из самых удачных изобретений ХХ века. Однако в последнее время эту организацию все чаще критикуют, ставя под сомнение перспективы ее существования. Но, говоря о неудачах ООН, следует иметь в виду, что эти промахи принадлежат всем нам, потому что Организация Объединенных Наций - это мы, народы и государства, добровольно назвавшие себя объединенными. В этом глобальном «человеческом муравейнике» в дни работы Генеральной Ассамблеи накануне дня рождения ООН можно было обнаружить многие удивительные вещи.
59
БҰҰ аумағы – ерекше мәртебе Бас Ассамблея мәжілісінің ашылу қарсаңында көптеген адамдарда АҚШ мемлекеттік департаменті кіруге қарсылық білдіруі мүмкін болып табылатын Иран мен Беларусь, Куба мен Солтүстік Корея, Боливия мен Венесуэла басшыларының форумға қатысуы жөнінде сұрақ туындады. Бірақ БҰҰ-ның ерекше артықшылығы бар және ол шақырылған тұлғаларға 50 шақырымға дейін «әрекет ету радиусы» рұқсат етілген айрықша виза береді. Сондықтан мен айналасында көптеген адамдардан тұратын күзеті бар Иран басшысының кезекті кездесуге қалай ұшып келгенін бақыладым. Ал Куба өкілі үп-үлкен монитордан ұйымның қызметіне қатысты өз пікірін таза ағылшын тілінде мәлімдеді: ілеспе аударма қызметі - БҰҰ-да қалған ең жақсы үрдістердің бірі болып табылады. Ең болмаса, басты рөлде Николь Кидман ойнаған «Аудармашы» атақты голливудтық блокбастерді еске түсіріңіздер. БҰҰ-ға деген сүйіспеншілік және жек көрушілік Американдықтарда “love to hate” деген жақсы мәтел бар. Сөзбе-сөз «жақсы да көреді – жаман да көреді» деп аударуға болады. Американдықтардың, нақтырақ айтқанда, Нью-Йорк тұрғындарының жек көрудің ең жақсы объектілерінің бірі БҰҰ Бас Ассамблеясы, анығында, оның жұмысының басталуы болып табылады. Біздің планетамыздағы бейбітшілік пен ынтымақтастықтың символы болып табылатын іс-шара автомобилистер мен жаяу жүргіншілердің, әсіресе Манхэттен ИстСайдындағы сұмдық жүйке тоздыруға себеп болады. Бұл күндері осы ауданға келген, НьюЙорктың қазіргі сәтте шаршы алаңда өте көп әлем басшылары жүрген орынға айналғанын білген жүргізушінің қуана қоюы екіталай. Мәселен, соңғы ассамблеяның ашылу күндері қалада 170-тен астам президент, премьер және король, олардың көптеген нөкерлері болды. Ұйым қызметкерлері айтқандай, «корольдар мен президенттер бұл жерде қарапайым инженерлер сияқты жүреді». Мысалы, ЕҚЫҰ-ның қазіргі төрағасы Финляндия сыртқы істер министрі Александр Стуб Манхэттеннің көшелерін батыл түрде жаяу аралады: қазірге дейін кейде жарысқа қатысатын бұрынғы триотлонистке бұл жолды жүру ешбір қиындық тудырмады. Бірақ жаман істің де қайыры бар. Қалалық экономистердің бағалауынша, БҰҰ қызметі арқылы жыл сайын Нью-Йорк экономикасына екі жарым миллиард доллар кіреді. Ұйымның арқасында қалада шамамен 11 мың жұмыс орны қызмет етеді. Оның штаб-пәтерін көру үшін қалаға жыл сайын 700 мың турист келеді. Олардың бәрі мейрамханалардан тамақтанады, қонақ үйлерде жатады және театрлар мен мұражайларға барады. Олар тонналаған қоқыс қана қалдырып кетпей, центнерлеп долларлар да тастап кетеді.
ДИПЛОМАТИЯ ЖАРШЫСЫ
60
ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ Территория ООН - особый статус У многих в преддверии открытия заседания Генеральной Ассамблеи возникал вопрос по поводу присутствия на форуме лидеров Северной Кореи, Ирана или же Кубы, которым американский Госдеп мог отказать во въезде. Но ООН обладает экстерриториальностью, и приглашенным ею лицам выдают особые визы с «радиусом действия» до 50 километров. Поэтому я наблюдал, как иранский лидер в окружении многочисленной охраны спешил на очередную встречу. А представитель Кубы с огромного монитора вещал о своем видении деятельности организации на чистейшем английском языке: служба синхронного перевода часть того лучшего, что осталось в ООН. Любовь и ненависть к ООН У американцев есть хорошее выражение love to hate, которое дословно можно перевести, как «любить-ненавидеть». Одним из любимых объектов ненависти американцев, а точнее, жителей НьюЙорка является Генеральная Ассамблея ООН, вернее, начало ее работы. Мероприятие, которое символизирует собой мир и сотрудничество на нашей планете, становится причиной жуткой нервотрепки автомобилистов и пешеходов, особенно на манхэттенском Ист-Сайде. Водитель, который в эти дни попадает в этот район, вряд ли обрадуется, узнав, что Нью-Йорк стал местом, где в данный момент находится самое большое число мировых лидеров на квадратный метр. К примеру, в дни открытия последней ассамблеи в городе находилось более 170 президентов, премьеров и королей, к которым надо прибавить их многочисленные свиты. Как признались сотрудники организации: «Короли и президенты ходят здесь, как рядовые инженеры». По оценкам городских экономистов, посредством деятельности ООН ежегодно в нью-йоркскую экономику вливается два с половиной миллиарда долларов. Благодаря организации в городе действует порядка 11 тысяч рабочих мест. Чтобы посмотреть на ее штаб-квартиру, в город ежегодно приезжают 700 тысяч туристов. И они все едят и пьют в ресторанах, спят в гостиницах и посещают театры и музеи, оставляя в городе деньги. Безопасность превыше всего То, что цены на проживание в центральных ньюйоркских отелях высоки, как среднестатистический небоскреб, ни для кого не секрет. Но в дни открытия Генассамблеи ООН гостиничные тарифы могут повыситься в арифметической прогрессии. К примеру, руководство отелей, оценивающее свои апартаменты как «пятизвездочные», предоставляют крохотные одноместные комнатушки по 600-700
61
Қауіпсіздік бәрінен қымбат Нью-Йорктің көк тіреген орталық отельдерінде тұру бағасының жоғары екені ешкімге де құпия емес. Бірақ БҰҰ Бас Ассамблеясының ашылу күндері қонақ үй тарифтері арифметикалық дамумен жоғарылауы мүмкін. Мәселен, өз апартаменттерін «бес жұлдызды» деп бағалайтын отельдер басшылығы кішкентай бір адамдық бөлмені тәулігіне 600-700 долларға береді. Өздерін қарапайымдау санайтындармен ең аз дегенде 350400 долларға келісуге болады. Бұл ретте аталған бағалармен жарты жыл бұрын келісу керек, әйтпесе, тариф екі-үш есе өсіп, “Эмпайр Стэйт Билдинг” шыңына жетеді. Алдын ала алған нөмірге ол тұруға әлі дайын болмағандықтан, уақытында кіре алмайтын кездер де болады. Нөмірлерге қызмет көрсету бұл күндері жоғары деңгейде бола бермейді. Ал отель әкімшіліктері мұны клиенттердің өте көптігімен түсірдіреді. Бірақ, әдетте, басқа таңдау болмайды. Қонақ үйден шыққанда, мен далалық лагерь сияқты топты көрдім: тікелей асфальттың үстіне дала ас үйі орналастырылған. Олар Нью-Йорктің классикалық үлгідегі костюмдер киген, әбден машықтанғандары көрініп тұрған коптары мен штат адамдарына тамақ әзірлеген. Бұл БҰҰ үшін қауіпсіздіктің қасиетті екенін білдіреді. БҰҰ Бас Ассамблеясында әлем басшылары қаншалықты көп болғанымен, барлық мүмкін болатын қауіпсіздік қызметтерінің полициялары мен қызметкерлері олардан да көп болды. Мэрия бұл ісшараны күзету үшін екі жыл бұрын тіпті төрт мың адам бөлгені, ал қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін
долларов за ночь. С теми, кто оценивает себя скромнее, можно договориться в лучшем случае за 350-400 у.е. Причем на все эти расценки надо договариваться за полгода вперед - в противном случае тариф вырастет еще в два-три раза, поднявшись до вершин «Эмпайр Стэйт Билдинг». Бывает, что в зарезервированный тобой номер нельзя въехать вовремя, так как он еще не готов к проживанию. Обслуживание номеров не всегда оказывается в эти дни на высоте, а администрация отелей объясняет это большим притоком клиентов. Но выбора, как правило, нет. Выйдя из гостиницы, я увидел своего рода полевой стан: прямо на асфальте были развернуты походные кухни, которые готовили еду для ньюйоркских копов и людей в штатском, которым сложно было скрыть свои натренированные бицепсы в классических костюмах. Что и говорить, безопасность для ООН - это святое. Сколько бы ни было мировых лидеров на Генассамблее ООН, но полиции и сотрудников всевозможных служб безопасности - еще больше. Известно точно, что мэрия для патрулирования этого мероприятия пару лет назад выделила четыре тысячи человек, а дополнительные расходы для обеспечения безопасности составили 12 млн. долларов! Сегодня эта сумма с учетом инфляции наверняка больше. Целые улицы в рабочее время к бешенству горожан остаются перекрытыми, так как по ним иногда следуют кортежи королей и президентов с таким диким воем сирен, что даже шумная суета Манхэттена замирает. Правила касаются не только автомобилистов, но и пешеходов, у которых есть
ДИПЛОМАТИЯ ЖАРШЫСЫ
62
ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ
63
қосымша шығындар 12 млн. долларды құрағаны нақты анық! Бүгінгі таңда бұл сома құнсыздануды ескерсек, одан да көп болар. Жұмыс уақытында, қала тұрғындарының сорына қарай, көшелер тұтас жабылып, кейде олардың бойымен корольдар мен президенттердің қатты дабыл қаққан кортеждері өтеді. Бұл кезде тіпті Манхэттеннің абыр-сабыр қарбалаңы да басылып қалады. Ереже автомобилистерге ғана емес, өз құқықтары бар жүргіншілерге де қатысты. Арнайы аймақтарға өту үшін бұл күндері арнаулы рұқсат қағаздары керек. Гудзон желі құтыртып, ең жауапты сәтте сізге оң жағымен, ал копқа сыртқы жағымен көрінуге жанталасқан бейджбен полицейдің алдынан өту мүмкін емес. Ол сізді міндетті түрде тоқтатып, бейдждің оң жағын көрсетуді сұрайды. Егер мұндай рұқсатыңыз жоқ болса, сізге бұл аймақты бір шақырымнан айналып өтуге тура келеді. Исламды құрметтеу БҰҰ Бас Ассамблеясы Саммиттерінің бірі бүкіл мұсылман үшін қасиетті Рамазан айымен қатар келді. БҰҰ-ға қатысушы мемлекеттер тулары арасында 57-сі Ислам Конференциясы Ұйымына кіретін елдерге тиесілі болды. Осыған байланысты БҰҰ Хатшылығы есте қаларлық қадам жасады. Келесі жұмыс күндері бұл жылы Ораза айт мерекесіне сәйкес келетіндіктен, сенбіні жұмыс күні деп жариялады. Нью-Йоркте мұндай жағдай болғанын байырғы тұрғындар да көрген емес. Бұл кезде біздің делегациямыз да БҰҰның қабылдау залдарының бірінде қасиетті Рамазан айының құметіне арнап алғашқылардың қатарында «Азиядағы ынтымақтастық диалогына» қатысушыларға ауызашар ұйымдастырып, айтулы мерекеге өз үлесін қосты. Қоанақтар біздің саяси және экономикалық бастамаларымызбен танысып қана қоймай, қазақтың ұлттық тағамдарынан да дәм ауыз тию мүмкіндігіне ие болды. Ал десертке Қарағанды конфеттері берілді. Дипломаттар оның дәмінің сапасы әйгілі Швейцария шоколадынан кем түспейтінін атап өтті. Манхэттен көшелерінде «Рамазан Нью-Йоркте» деген жазуы бар суреттерді көруге болатын еді. Олар ешкімді тәуелді етпей, бәріне ірі мегаполис АҚШ тұрғындары арасында да, сырттан келушілер арасында да Мұхаммед дінін ұстанушылардың бар екенін және мұсылмандардың қасиетті айына деген сезімін құрметтеу керектігін еске салды.
свои права. Для прохода в специальные зоны в эти дни нужны специальные пропуски. Уважая ислам Один из саммитов Генеральной Ассамблеи ООН как-то совпал для всех мусульман со священным месяцем Рамадан. Немудрено: среди флагов государств - участников ООН 57 стягов принадлежат тем странам, которые входят в Организацию Исламская Конференция. По этому случаю Секретариат ООН пошел на беспрецедентный шаг, сделав субботу рабочим днем, так как последующие будни совпали в этом году с праздником Ораза Айт. Такого не помнят в Нью-Йорке и старожилы. Тогда наша делегация внесла свой достойный контрибьюшн в честь Рамадана, организовав в одном из залов приема ООН на Первой авеню специальный ужин для участников «Диалога сотрудничества в Азии». Гости имели возможность не только ознакомиться с нашими политическими и экономическими инициативами, но и отведать блюда казахской кухни. А на десерт был подан карагандинский шоколад, дипломаты отметили, что его вкусовые качества не уступают знаменитому швейцарскому шоколаду. На улицах Манхэттена можно было увидеть фотографии с одним и тем же названием: «Рамадан в Нью-Йорке». Они ненавязчиво напоминали всем, что как среди жителей крупнейшего мегаполиса США, так и среди приезжих есть те, кто является последователями религии Мухаммеда, и их чувства в священный мусульманский месяц надо уважать.
ДИПЛОМАТИЯ ЖАРШЫСЫ
64
ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ
Наваз ШАРИФ, Пәкістанның премьерминистрі: «Біз Қазақстанның жаһандық бейбітшілік пен қауіпсіздік жүйесіндегі рөліне таңғаламыз» Наваз ШАРИФ, Премьер-министр Пакистана: «Мы восхищены ролью Казахстана в системе глобального мира и безопасности» Күз айында Қазақстанға Пәкістан Ислам Республикасының Премьер-министрі Миан Мохаммад Наваз Шариф ресми сапармен келді, ол Қазақстан Республикасы басшылығымен кездесу өткізді. Оның қорытындысы бойынша өзара мүдделерді білдіретін бірқатар екіжақты құжаттарға қол қойылды. Сапардың қорытындысы бойынша пәкістандық Премьер-министр көпжақты пішімді қоса алғанда, қызметтестіктің түрлі салаларындағы екіжақты өзара іс-қимылдардың перспективалары туралы өз елінің экономикалық бастамалары туралы әңгімелеп, өңірлік қауіпсіздіктің көкейкесті мәселелері бойынша ой бөлісті. – Сіздің Қазақстанға жасаған сапарыңыздың негізгі қорытындылары қандай – Менің сапарымның мақс аты ПәкістанҚазақстан қар ым-қатынастарын одан әрі ны ғайту, түрлі салалардағы ынтым ақтастықты ұлғайту, екіжақты сауданы, инвестициялар мен экономикалық ықпалдастықты арттыру болып табылады. Біз, сондай-ақ, бейбіт және тұрақты өңірге қол жеткізу үшін қандай қызметтестіктер қажет екендігі туралы да пікір алыстық. Біз Қазақстаннан мұнай мен газды импорттауға даярмыз. Кеме жасау және тағы да басқа салалар бойынша ынтымақтасу ойымызда бар. Пәкістан мен
Осенью Казахстан с официальным визитом посетил Премьер-министр Исламской Республики Пакистан Миан Мохаммад Наваз Шариф, по итогам которого были подписаны ряда двусторонних документов, представляющих взаимный интерес. В итогам визита пакистанский Премьер-министр рассказал о перспективах двустороннего взаимодействия в различных отраслях сотрудничества, включая многосторонний формат, экономических инициативах своей страны, поделился мнением по актуальным вопросам региональной безопасности. – Каковы основные итоги Вашего визита в Казахстан? – Мой визит в Астану отражает совместные цели и стремление к интеграции всего региона. Мы договорились наращивать наши двусторонние отношения в науке, экономике, транспорте, и также по различным совместным предприятиям в текстильной промышленности, в сельском хозяйстве, в фармацевтической промышленности и других отраслях. Мы будем очень рады импортировать газ, нефть из Казахстана. Будем сотрудничать в кораблестроении и других сферах. Пакистан и Казахстан должны более активно участвовать в международных форумах. И мой
65
визит в Астану отражает совместные цели и стремление к интеграции всего региона. Я п р и гл а с и л П р е з и д е н т а Нурсултана Назарбаева посетить Пакистан, и надеюсь, что этот визит состоится в ближайшем будущем. – Товарооборот между нашими двумя странами в прошлом году составил 33 миллиона долларов. Д а н н ы й п о ка з а тел ь я в н о н е со о т в е т с т в у е т п о т е н ц и а л у двустороннего сотрудничества. Со вступлением Казахстана в ВТО какими Вы видите перспективные направления сотрудничества в торгово-экономической сфере? – Существует огромный потенциал для расширения торговли между двумя ст ранами. Обе стороны должны приложить усилия, чтобы и с п о л ь з о в ат ь в с е д о с т у п н ы е варианты, одновременно исследуя новые направления сотрудничества. В связи с этим членство Казахстана в В Т О буд е т с п о с о б с т в о в ат ь активизации торговли страны с Пакистаном, страной – учредителем этой организации. Қазақстан халықаралық форумдарда белсендірек қатысуы керек. Және менің сапарым - жалпы аймақты интеграцияландырудың бірлескен мақсаттары мен ұмтылысының айғағы. Мен Президент Нұрсұлтан Назарбаевты Пәкістанға шақырдым. және бұл кездесу жақын арада болады деген сенімдемін. – Біздің елдеріміз арасындағы тауар айналымы өткен жылы 33 млн. АҚШ долларын құрады. Бұл көрсеткіштің екіжақты ынтымақтастықтың әлеуетіне сәйкес келмейтіні анық. Біздің еліміздің ДСҰ-ға өтуіне байланысты сіз саудаэкономикалық саладағы ынтымақтастықтың қандай перспективалы бағыттарын көре алар едіңіз? – Пәкістан мен Қазақстан арасындағы екіжақты сауда өз әлеуетінен әлдеқайда төмен. Дей тұрғанмен, екі ел арасындағы сауданы кеңейту үшін орасан зор әлеует бар. Ынтымақтастықтың жаңа бағыттарын бір мезгілде зерттей отырып, барлық қолжетімді нұсқаларды пайдалану үшін екіжақтың да күш-жігер жұмсауы қажет. Осыған байланысты Қазақстанның ДСҰ-ға мүше болуы елдің Ұйымның құрылтайшы елі Пәкістанмен сауданы белсенді жүргізуге жағдай жасайтын болады.
– С момента обретения независимости Казахстаном Пакистан активно поддерживал внешнеполитические инициативы нашей страны. Примером этого является процесс СВМДА, направленный на взаимодействие по вопросам всеобщей азиатской безопасности, в котором пакистанская сторона принимает самое активное участие. Каковы, по вашему мнению, основные постулаты всеобщей азиатской безопасности? – Пакистан поддерживает процесс СВМДА и активно участвует в деятельности организации. Мы недавно присоединились к Шанхайской организации сотрудничества, деятельность которой также является важной для обеспечения безопасности. Пакистан считает, что присоединение к Хартии ООН имеет важное значение для мира, стабильности и безопасности в Азии. Следует поощрять принципы невмешательства во внутренние дела, развивать дружественные отношения и урегулировать споры путем диалога. Существует внутренняя связь между развитием и безопасностью. Следовательно, мы должны сосредоточиться на региональной взаимосвязи и построении экономического сотрудничества.
– Қазақстан Тәуелсіздік алған сәттен бастап Пәкістан қаз ақстандық сыртқы саяси бас
– Пакистан являлся непостоянным членом Совета Безопасности ООН в 2012–2013 гг.
ДИПЛОМАТИЯ ЖАРШЫСЫ тамаларға белсенді қолдау көрсетіп келеді. Бүкілазиялық қауіпсіздік мәселелері бойынша өзара іс-қимылдарға бағытталған және пәкістандық тарап оған барынша белсенді атсалысатын АӨСШК үдерісі оған мысал болып табылады. Сіздің ойыңызша бүкілазиялық қауіпсіздіктің негізгі постулаттары қандай? – Пәкістан АӨСШК үдерісін қолдайды және оның қызметіне белсенді атсалысады. Біз таяуда Шанхай Ынтымақтастығы Ұйымының қызметіне қосылдық, оның қызметі де қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін маңызды болып табылады. Пәкістан БҰҰ Хартиясына қосылу Азиядағы бейбітшілік, тұрақтылық пен қауіпсіздік үшін маңызды сипатқа ие деп есептейді. Өзгенің ішкі ісіне араласпау, достық қарым-қатынастарды дамыту және даудамайларды үнқатысу жолымен реттеу қағидаттарын ынталандыру қажет. Даму мен қауіпсіздік арасында ішкі байланыс болады. Соған сәйкес біз өңірлік өзара байланыстар мен экономикалық ынтымақтастық орнатуға бағдар ұстануымыз қажет. – Пәкістан 2012-2013 жылдары БҰҰ-ның Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшесі болды. Қазақстан 2017-2018 жылдар кезеңіне кандидат болып табылады. Бұған қатысты сіздің еліңіздің ұстанымы қандай? – Пәкістан 2017-2018 жылдары БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіне тұрақты емес мүшелікке сайлау барысында Қазақстанның кандидатурасына қолдау көрсететін болады. – Сіз Қазақстан бітімг ершіліктің жаңа орталықт арының бірі бола алар еді деген саясаттанушылардың көптеген пікірлеріне қандай баға берер едіңіз? – Пәкістан халықаралық бейб ітшілік пен қауіпсіздікті қолдау ісіне үлкен маңыз береді. Біз БҰҰ-ның бүкіл әлем бойынша бітімгершілік операцияларында ең ірі әскерлер доноры болып табыламыз. Біз Қазақстанның жаһандық бейбітшілік пен қауіпсіздік құру жүйесінде атқаратын рөліне таң ғаламыз және өзіміздің бауырлас елге және оның алысты болжайтын басшылығына толық сенімдіміз. Қазақстан басшылығы бейбітшілік пен қауіпсіздікті нығайтуға жағдай жасайтын АӨСШК-ні құрды. Қазақстан, сол сияқты, ШЫҰ-ның маңызды мүшесі болып табылады. Біз Қазақстанның бітімгершілік орталық ретіндегі өскелең рөліне қолдау көрсетеміз. – Ауғ анстан проблемасы өң ірд е ға на емес, сонымен бірге, әлемде де шешуші про блемалардың бірі болып табылады. Ол елдегі ахуалды тұрақтандыруға қол жеткізу жөнінде Исламабадтың рецепті қандай? Ауғандық есірткі тасымалының жолын қалай кесуге болады? – Біз ауғандық биліктің өзі жүзеге асырып жатқан бейбітшілік пен бітім орнату үдерісін толық
66
ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ Казахстан является кандидатом на период 2017–2018 гг. Какова позиция вашей страны в этом отношении? – Пакист ан поддерживает кандидатуру Казахстана на выборах в непостоянные члены Совета Безопасности ООН на 2017–2018гг. – Как вы оцениваете многочисленные мнения политологов о том, что Казахстан может стать одним из новых центров миротворчества? – Пакистан придает большое значение вопросам поддержания международного мира и безопасности. Мы являемся крупнейшим донором войск в миротворческих операциях ООН по всему миру. Мы восхищены той ролью, какую Казахстан играет в системе построения глобального мира и безопасности, и полностью уверены в нашей братской стране и ее дальновидном руководстве. Казахстанское руководство создало СВМДА, которое способствует укреплению мира и безопасности. Казахстан также является важным членом ШОС. Мы поддерживаем возрастающую роль Казахстана в качестве миротворческого центра. – Проблема Афганистана является одной из ключевых не только в регионе, но и в мире. Каковы рецепты Исламабада по достижению стабилизации ситуации в этой стране? Как можно предотвратить афганский наркотрафик? – Мы полностью поддерживаем процесс установления мира и примирения, осуществляемый и р е а л и з у е м ы й с а м и м и а ф г а н ц а м и . Стабильность и мир в этой стране очень важны для Пакистана и всего региона. У нас имеется общий интерес в мирном и стабильном Афганистане. Я постоянно поддерживаю связь с президентом Ашрафом Гани с момента его вступления в должность. Во время моего недавнего визита в Афганистан 12 мая 2015 года я провел встречи с афганским руководством, в ходе которых мы обсудили все аспекты наших двусторонних отношений, особенно вопросы примирения, мира и безопасности в ИРА. С установлением мира и безопасности, которые позволят создать благоприятную среду для экономического развития, полагаю, вопрос с наркотиками будет решен. – А каким образом необходимо вести борьбу по искоренению так называемого «Исламского государства»? – Пакист ан бе зоговорочно о суждает террористиче ские акты, совершенные т ак называемым ИГИЛом. Это противоречит принципам ислама. Мы участвуем в операции «Зарб-э-Азб» по искоренению угроз экстремизма и терроризма. Операция проходит успешно, и мы вскоре избавимся от террористов и экстремистов.
67
қолдаймыз. Бұл елдегі тұрақтылық пен бейбітшілік Пәкістан үшін де және бүкіл өңір үшін де өте маңызды. Біздің бейбіт және тұрақты Ауғанстанға қатысты мүддеміз ортақ. Мен ол лауазымына кіріскен сәттен бастап президент Ашраф Ганимен үнемі байланыс орнатып отырамын. Таяуда 2015 жылд ың 12 мамырында Ауғанст анға барған сапарымда мен ауған басшылығымен кездесу өткізіп, оның барысында біздің екіжақты қарымқатынастарымыздың барлық аспектілерін, әсіресе, Ауғанстандағы бітімге келу, бейбітшілік пен қауіп сіздік мәселелерін талқыладық. Экономикалық даму үшін қолайлы орта туындат атын бейбітшілік пен қауіпсіздік орнатқаннан кейін есірткі сияқты бүкіл апаттар елден аласталады деп ойлаймын. – «Ислам мемлекеті» деп аталатын ұйымды жою үшін қалайша күрес жүргізу қажет? – Пәкістан ИГИЛ деп аталатындар жүзеге асырып жүрген террорлық актілерді үзілді-кесілді айыптайды. Ол ислам қағидаттарына қайшы келеді. Біз экстремизм мен терроризм қатерін жою жөніндегі «Зарб-э-Азб» операциясына атсалысамыз. Операция табысты жүруде, біз көп ұзамай терроршылар мен экстремистерден арылатын боламыз. Халықаралық қауымдастық БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің ИГИЛ-ге қатысты 2170 және 2178 қарарларын толық дәрежеде орындауы тиіс. Қауіпсіздік Кеңесі қарарларының шеңберінде, БҰҰ Жарғысының VII тарауына сәйкес халықаралық ынтымақтастықты жүзеге асыру ол қауіп-қатерлерді жоюда маңызды болып табылады.
Международно е сообще ство должно в полной мере выполнять резолюции Совета Безопасности ООН 2170 и 2178 в отношении ИГИЛ. Многостороннее сотрудничество в рамках резолюций Совета Безопасности, в соответствии с Главой VII Устава ООН, является важным для искоренения этой угрозы. – Планируют ли представители пакистанских деловых кругов принять участие в использовании потенциала пространства Евразийского экономического союза (ЕАЭС)? – Пакистан хочет заключить Соглашение о свободной торговле (ССТ) с Евразийским экономическим союзом, чтобы углубить торговые отношения с ее странами-участницами. Это будет способствовать плодотворному сотрудничеству между ЕАЭС и бизнес-сообществом Пакистана. Казахстан, будучи активным членом этого объединения, может быть очень полезным в поддержании предложения Пакист ана по заключению ССТ. – Заинтересован ли Исламабад привлечь Казахстан для участия в деятельности грандиозного проекта Пакистано-китайский экономический коридор? – Пакистан рассматривает экономический коридор Китай – Пакистан в качестве средства для достижения цели региональной взаимосвязи и возможности роста для всего региона. Мы приветствуем любые инициативы, которые приводят к достижению этой цели. Мы всегда стремились развивать наши связи с регионом Центральной Азии, который может
ДИПЛОМАТИЯ ЖАРШЫСЫ
68
ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ
– Пәкістандық іскер топтар өкілдері Еуразиялық экономикалық одақ (ЕАЭО) кеңіс тігінің әлеуетін пайдалануға атсалысуды жоспарлап отыр ма? – Пәкістан мүше елдермен сауда қатынастарын тереңдету үшін Еуразиялық экономикалық одақпен Еркін сауда туралы (ЕСК) келісімге келмек ниетте. Ол ЕАЭО мен Пәкістанның бизнес-қауымдастығы арасындағы жемісті ықпалдастыққа жағдай жасайтын болады. Қазақстан осы бірлестіктің белсенді мүшесі бола отырып, Пәкістанның ЕСК бекіту жөніндегі ұсынысына қолдау жасауда өте пайдалы бола алар еді. – Исламабад Қазақстанды аса зор «ПәкістанҚытай экон омикалық дәлізі» жобасының қызметіне қатысу үшін тартуға мүдделі ме? – Пәкістан Қытай-Пәкістан экономикалық дәлізін өңірлік өзара байланыстар мақсатына қол жеткізу құралы және өз өңірі үшін өсу мүмкін діктері ретінде қарастырады. Біз осы мақсатқа қол жеткізуге алып баратын кез келген бастаманы қолдаймыз. Біз әрқашанда үлкен экономикалық мүмкіндіктерді қамтамасыз ететін және барша үшін де ұтылмайтындай ахуал құратын Орталық Азия өңірімен өз байланыстарымызды дамытуға ұмтылып келдік. – Пәкістанның ұзақ та бай тарихы бар, сонымен бірге, салыстырмалы түрде жас мемлекет болып табылады. Пәкістанның мәдени дипломатиясының негізгі постулаттары қандай? – Пәкістанның мәдени дипломатиясы оның Оңтүстік Азиядағы географиялық жағдайымен және Орталық Азиямен тарихи байланыстарымен бір қатарда оның исламдық біртектілігінің көрінісі болып табылады. Пәкістан жас мемлекет болып табылғанымен, біздің еліміздің негізі Инд жазығы өркениетінде жатқан бай тарихы бар. Соған сәйкес Пәкістан бүкіл осы факторлар арқылы орасан зор мәдени тиімділікке ие болды. Пәкістан өзінің мәдени дипломатиясын өзінің ас үйі, киімі, тілі мен өнері арқылы жүргізеді. Пәкістандық қоғамдастық пен Пәкістанның шетелдердегі миссиялары да біздің еліміздің мәдениетін жаһандық ауқымда дамытуға ықпал жасайды. – Өкінішке қарай, кейде Исламды зорлықзомбылықпен және террормен астастырып жатады. Осынау стереотипті өзгерту үшін не істеу керек? – И с л а м д ы зо рл ы қ - зом б ы л ы қ п е н ж ә н е экстремизммен байланыстыру мүлде дұрыс емес. Ислам бейбітшілік пен ұстамдылық діні болып табылады. Шағын ғана азшылықтың іс-әрекеттері, өкінішке қарай, Ислам зорлық-зомбылықпен және террормен байланысты деген негізсіз әсер тудырады. Дегенмен, тенденция өзгеріп келеді. Ол халықаралық алмасу бағдарламалары мен түрлі
обеспечить большие экономические возможности и создать беспроигрышную ситуацию для всех. – Пакистан имеет долгую и богатую историю и в то же время является сравнительно молодым государством. Каковы основные постулаты культурной дипломатии Пакистана? – Культурная дипломатия Пакистана является проявлением ее исламской идентичности наряду с его географическим положением в Южной Азии и исторических связей с Центральной Азией. Хотя Пакистан и является молодым государством, наша страна имеет богатую историю, заложенную в цивилизации долины Инда. Пакистан ведет свою культурную дипломатию через кухню, язык и искусство. Пакистанское сообщество и миссии Пакистана за рубежом также содействуют развитию культуры нашей страны в глобальном масштабе. – К сожалению, иногда ислам ассоциируется с насилием и террором. Что необходимо сделать, чтобы сломать стереотипы? – Абсолютно неправильно ассоциировать ислам с насилием и экстремизмом. Ислам является религией мира и умеренности. Действия небольшого меньшинства, к сожалению, создают необоснованное впечатление о том, что ислам связан с насилием и террором. Тенденция, однако, меняется благодаря международным программам
69
елдердің жекелеген адамдарының арасындағы байланыстар арқасында жүзеге асуда. Бүгінде әлем Ислам туралы анағұрлым құлағдар болып, ақпараттана түсуде. Біздің дініміздің бейнесін ашып көрсету үшін бұқаралық ақпарат құралдарын тиімді де күшті құрал ретінде пайдалануға болады. Дәл сол сияқты әлемді жақсы жағына қарай өзгерткен мұсылмандардың жетістіктері туралы да әлемнің есіне салуға тиіспіз. – Сіздің ең жоғары деңгейде өте бай және ұзақ саяси тәжірибеңіз бар. Қазіргі заманғы саясаткердің бойында қандай қасиеттер болуы тиіс? Сіздің саяси идеалыңыз кім? – Қазіргі заманғы саяси көшбасшы үшін адалдық, сезімталдық және ар тазалығы неғұрлым маңызды қасиеттер болуы тиіс. Саясаткер жұртшылық үшін қолжетімді болып, қоғамның бүкіл топтарының әл-ауқатын жақсарту үшін тынбастан жұмыс істеуі керек. Дәл сол сияқты ол өз елінде үйлесім, бірлік пен өркендеу орнату жолдарын көре білуі қажет. Оның сыртында саясаткер өз адамдарының сенімі мен қолдауына ие болуы тиіс. Өзімнің саяси идеалым деп санайтын Пәкістанның негізін қалаушы Каид-и-Азам Мухаммад Али Джинна бізге қымбат отанымызды сыйлады және бізге ар-ожданмен және абырой-даңқпен бірге қалай өмір сүру керектігін үйретті.
обмена и контактов между людьми разных стран. Мир сейчас становится более осведомленным и информированным об исламе. Средства массовой информации могут быть использованы в качестве эффективного и сильного инструмента, чтобы подчеркнуть образ нашей религии. Точно так же мы должны напомнить миру о достижениях мусульман, которые изменили мир к лучшему. – У вас очень богатый и долгий политический опыт на самом высоком уровне. Какими качествами современный политик должен обладать? Кто ваш политический идеал? – Думаю, что наиболее важными качествами для современного политического лидера являются честность, сострадание и добросовестность. Политик должен быть доступен для общественности и работать, не покладая рук, для улучшения состояния всех слоев общества. Точно так же он должен иметь видение для создания гармонии, единства и процветания в своей стране. Кроме того, политик должен пользоваться доверием и поддержкой населения. Основатель Пакист ана, Каид-и-Азам Мухаммад Али Джинна, которого я считаю своим политическим идеалом, подарил нам нашу дорогую родину и научил нас, как жить и расти достойно и с честью.
ДИПЛОМАТИЯ ЖАРШЫСЫ
70
ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ
“Окрась мир в голубой цвет ООН” “Әлемді БҰҰ-ның көк түсіне боя”
71
Астанадағы «Бәйтерек» монументі, сондай-ақ Алматыдағы Республика Сарайы мен «Қазақстан» қонақ үйі – «Әлемді көгілдір түске боя» атты акцияға қосылды. Біріккен Ұлттар Ұйымы құрылуының 70 жылдығына арналған «Әлемді көгілдір түске боя» атты жаһандық акцияға Қазақстан қатысты. Астананың ескерткіш таңбасы - Бәйтерек мереке құрметіне орай БҰҰ ресми түсі - көгілдір түске боялды. ҚР Сыртқы істер министрлігі баспасөз қызметінің хабарлауы бойынша жарықтандырылған Бәйтерек фотосуреттері БҰҰ желілері арқылы бүкіл әлемге таралады. Алматы тұрғындары мен қонақтары Республика Сарайы және «Қазақстан» қонақ үйі сиякты көрікті жерлердің мерекелік жарықтандырылуын көре алды. Бұл акцияға 200-ден астам бүкіл әлемге белгілі ғимараттар, мұражайлар, көпірлер және дүниенің басқа да нысандары қатысатынын атап өтеміз. Ұйымдастырушылардың айтуы бойынша бұл акция әлемдік қауымдастықты біріктіруге және бейбітшілікті алға жылжытудың, даму мен адам құқықтарының маңыздылығы туралы идеяны таратуға үлкен мүмкіндік береді, сондай-ақ идеялдарға және лайықты өмір сүру мен өркендеуді қамтамасыз ету қағидаларына шынайы берілігендігін дәлелдейді. Аталған науқанның ұйымдастырушылары #UN70 хэштегін қолдана отырып, “Көгілдір түске боялу” тақырыбында бейнелер алмасу арқылы азаматтық қоғам мүшелерінің белсенді қатысуын шақырады.
Монумент “Байтерек” в Астане, а также Дворец Республики и гостиница “Казахстан” в Алматы присоединились к акции – “Окрась мир в голубой цвет”. Казахстан принял участие в глобальной акции “Окрась мир в голубой цвет ООН”, посвященной 70-летию создания Организации Объединенных Наций. Символ столицы – Байтерек – в честь праздника был подсвечен голубым цветом – официальным цветом ООН. Как сообщили в пресс-службе Министерства иностранных дел РК, фотографии подсвеченного Байтерека через сети ООН разойдутся по всему миру. Ж и т е л и и го с т и А л мат ы т а к же с м ол и у в и д е т ь п р а з д н и ч н у ю п од с в е т к у т а к и х достопримечательностей, как Дворец Республики и гостиница “Казахстан”. Отметим, что в этой акции участвуют более 200 всемирно известных зданий, музеев, мостов и многих других объектов по всему земному шару. По словам организаторов, она дает уникальную возможность объединить мировое сообщество, распространить идеи о важности продвижения мира, развития, прав человека и доказать приверженность идеалам и принципам обеспечения достойной жизни и процветания для всех. Организаторы данной кампании призывают к активному участию членов гражданского общества путем обмена изображениями на тему «окраски в голубой цвет» с использованием хэштега #UN70.
ДИПЛОМАТИЯ ЖАРШЫСЫ
ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ
72
Роза САУРАМБАЕВА, тарих ғылымдарының кандидаты, ҚР СІМ дипломатиялық қызметінің еңбегі сіңген қызметкері Роза САУРАМБАЕВА, кандидат исторических наук, Заслуженный работник дипломатической службы МИД РК
«Майданнан хат» «Письмо с фронта» «Майданнан хат» республикалық әдеби-тарихи конкурсы төртінші рет өткізілуде. Осы жылы ол Қазақстан партизандарының Ұлы Отан соғысы жылдарындағы ерліктеріне арналады. Оған қазақ және орыс тілдерінде оқытатын мектептердің оқушылары қатысады. Аталған байқау екі номинация бойынша өтеді: партизан жасақтары жауынгерлерінің туыстарына жазған хаты және әскери тілшінің Қазақстаннан шыққан партизан батыр туралы очеркі. Алматыда конкурстың салтанатты ашылу рәсімі болып өтті. Оны өткізу үшін атақты жауынгер, жазушы, дипломат Әди Шәріповтың есімімен аталатын № 16 орта мектеп таңдалды. Байқауға Ұлы Отан соғысының ардагерлері, Ауған соғысына қатысушылар, тыл еңбеккерлері, шетелдік дипломаттар, қоғамдастық өкілдері, журналистер, мектеп оқушылары мен педагогтар, сондай-ақ Әди Шәріповтың туыстары шақырылды. Конкурстың ашылуын жариялай отырып, Қазылар алқасының төрағасы, Қазақстандағы Ресей ынтымақтастығы өкілдігі (Алматы) басшысының орынбасары, РФ-тің ҚР-дағы Бас Консульдығының
Республиканский литературно-исторический конкурс «Письмо с фронта» проводится уже вчетвертый раз. В этом году он по священ подвигу казахстанских партизан в годы Великой Отече ственной войны.Принимают участие в нем учащиеся школ,как с русским, так и казахским языком обучения по двум номинациям: письмобойца партизанского отряда своим близким и очерк военного корреспондента о партизанегероеродом из Казахстана. В Алматы прошла торжественная церемония открытия конкурса. Местом проведения была выбрана средняя школа № 16, носящая имя прославленного воина, писателя, дипломата Ади Шарипова. Среди приглашенных на открытие конкурса – ветераны Великой Отечественной войны, воиныафганцы, труженики тыла, зарубежные дипломаты, представители общественности, журналисты, учащиеся и педагоги школ, а также родственники Ади Шарипова. Объявляя открытие конкурса, Председатель жюри, Заме ститель руководителя
73
консулы И.В.Переверзева: «конкурстың негізгі мақсаты - оқушылардың өз елдерінің ұлтаралық қарым-қатынастарды дамыту саласындағы тәжірибесіне назарын аудару. Бізге халқымыз арасындағы достық қымбат. Бәрімізге бейбітшілік пен біздің ортақ тарихымыз, ең алдымен, Ұлы Отан соғысы тарихы қымбат», - деп атап көрсетті. 5000-нан астам қазақстандықтар Ұлы Отан соғысы жылдарында партизан қозғалыстарына қатысты. Олардың көпшілігінің аттарын алдағы уақытта қазіргі заманның игіліне айналдыру ісі тұр. Бұл бағытта Қазақстанда Ә.Шәріпов атындағы қауымдастық мүшелері белсенді түрде жұмыс істеуде. Бұл конкурсқа дайындалу барысында олар едәуір мұрағаттық жұмыстар жүргізіп, Қазақстаннан шыққан бұрын белгісіз болып келген партизан батырлардың, сондай-ақ олардың балалық шақтары партизан жасақтарында өткен балаларының есімдерін тапты. Конкурстың ашылуы әдеби-музыка лық ко м п о з и ц и я м е н б а с т а л д ы . О л б а р л ы қ қазақстандық партизандарға, жау тылындағы партизан қозғалыстарының көрнекті басшылары Әди Шәріповке, Қасым Қайсеновке, Жұмағали Сайынға, Тоқтағали Жангельдинге, ержүрек партизандар Нұрғаным Байсейітоваға, Тұрғаш Жұмабаеваға, Жамал Ақәділоваға арналды. Мектеп оқушыларының, Т.Жүргенов атындағы Ұлттық Өнер академиясының, Шекара қызметі академиясының, Қазақ қыздар педагогикалық университетінің студенттері орындаған жан толғандыратын өлеңдер, соғыс жылдарындағы әндер барысында деректі хроникалар көрсетілді. Экранда 1941-1945 жылдарда жау тылында соғысқан біздің партизан жерлестеріміздің аттарының тізімі шыққанда сүйкімді нәзік қыз «Әлия» әнін тебіренте және айбынды түрде орындады. Оны зал аяғына дейін тік тұрып тыңдады. Ресей Федерациясының Алматы қаласындағы Бас Консулы А.М.Демин атап көрсеткендей, «эмоционалдық көңіл-күйге толы, мазмұнды және қатысушылардың композицияларды орындау деңгейі конкурсқа жақсы бастама жасап, үлкен алғыс пен ризашылыққа бөленді». Саша – қазақ. Партизан жауынгерлер Әди Шәріповты еркелетіп осылайша атайтын.Ол 1912 жылдың 19 желтоқсанында Семей облысының Жарма ауданына қарасты Мариновка ауылында туылған. Әкесі қайтыс болғанда, ол небәрі екі жаста ғана болатын, ал шешесі дүниеден озғанда он үште еді. Ерте есейген ол, ең бастысы білім алу екенін түсінді. Оның ағасы Ғани мұғалім болып жұмыс істеді. Мұғалімдер курсын бітірген соң Әди ағасының жолын қуды. 1935 жылы жоғары білім алды. Ғани соғыстың бас кезінде майданда қаза тапты. Оның қызы Клара мен ұлы Мэлске Әди өзінің қалған өмірінде әкелерінің орнына әке болды. Әдидің өзі соғысты Белорусьтің Белосток қаласындағы батыс шекарада кіші лейтенант әскери атағында бастады. Оның 7-ші танк дивизиясы
Представительства Россотрудничествав Казахстане (Алматы), консул Генерального Консульства России в РК И.В.Переверзева отметила, что «основная цель конкурса привлечь внимание школьников к опыту своей страны в сфере развития межнациональных отношений. Нам дорога дружба наших народов. Нам всем дорог мир и наша общая история, прежде всего история Великой Отечественной войны, победу в которой обеспечили все народы единой тогда страны». Более 5000 казахстанцев в годы Великой Отечественной войны участвовали в партизанском движении. Имена многих их них еще предстоит сделать достоянием современности. В этом направлении в Казахстане активно действуют члены общества имени А. Шарипова. В ходе подготовки к нынешнему конкурсу ими проведена серьезная архивная работа и найдены некоторые ранее неизвестные имена партизан-героев из Казахстана, а такжедетей войны, чье детство прошло в партизанских отрядах. Открытие конкурса началось с литературномузыкальной композиции, посвященной всем партизанам-казахстанцам, видным руководителям партизанского движения в тылу врага Адий Шарипову, Касыму Кайсенову, Жумагали Саину, Токтагали Джангельдину, отважным партизанкам Нурганым Байсеитовой, Тургаш Джумабаевой, Жамал Акадиловой. Проникновенные стихи, песни военных лет в исполнении учащихся школы, студентов Национальной Академииискусств им. Т.Жургенева, Академии пограничной службы, Казахского Женского Педагогического Ун и в е р с и т е т а с о п р о в о ж д а л и с ь п о к а з о м документальной хроники. И когда на экране появился внушительный список имен наших земляков-партизан, воевавших в тылу врага в 1941-1945 гг., и хрупкая девушка трогательно и величественно пела песню «Алия», зал стоя слушал ее до конца. Как отметил Генеральный Консул Российской Федерации в Алматы А.М.Демин «своей эмоциональной насыщенно стью, содержательно стью и уровнем исполнения участники композиции дали прекрасный старт конкурсу и заслужили большую благодарность и признательность». Саша – казах. Так с любовью называли бойцыпартизаны Ади Шарипова. Родился он 19 декабря 1912 года в деревне Мариновка Жарминского района Семипалатинской области. Ему быловсего два года, когда умер отец, тринадцать - когда лишился матери. Рано повзрослев, он понял, что главное – это получить знания. Его старший брат Гани работал учителем. Окончив школу иучительские курсы, Ади пошел по его стопам. В 1935 году получил высшее образование. Гани погиб на фронте в самом начале войны. Его дочери Кларе и сыну Мэлсу Ади заменил отца на всю свою оставшуюся жизнь.
ДИПЛОМАТИЯ ЖАРШЫСЫ
74
ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ
75
ДИПЛОМАТИЯ ЖАРШЫСЫ алғашқылардың бірі болып фашистермен айқасты. 22 маусымда күні бойы сұрапыл шайқас болды. Лейтенант Шәріпов жауынгерлерді бірнеше рет шабуылға алып шықты. Түнге қарай тез шегініңдер деген бұйрық түсті. Көп ұзамай дивизия қоршауда қалды. Неміс ұшақтарынан берілуді талап еткен үнпарақтар тасталды. Бірақ Әди Шәріпов 16 солдаттан тұратын топ жинап, шығысқа кетті. Бірнеше аптада олар өту қиынға соғатын батпақ арқылы Смоленск облысының Мухинск орманына жетті. Оқ-дәрілер таусыла бастады, тамақ болмады. Алайда бір күні олардың жолы болып, орман шетіне жау ұшағы қонады. Шәріповтың жасағы ұшақ пен оның экипажын жойып, рация мен азық-түлікті басып алады. Қолбасшылықпен байланысады. Ол орманда қалып, партизан жасағын құруды бұйырады. Әди жасақтың жауынгерлер командирі болады. Аталған жасақ жүздеген фашисті өлтірді, ондаған жау эшелондары мен теміржол көпірлерін жарды, жүздеген шақырым релсь жолдарын бұзды. 1941 жылдың қысында командир ауыр жарақат алады. Жолдастары оны орманшы Роман Анодиннің үйіне жасырады. Жас белорусь дәрігері Костенко оған ота жасап, арқасынан бірнеше жарықшақ алады. Наркоздың орнына стакан самагон берілді. Әди есінен танып қалады, ал ес жиған кезде көрші бөлмеде басын төмен салбыратып, тігіс тігіп отырған қызды көреді. Бұл орманшының қызы Евдокия еді. Таңертең орманшы немістердің жақын арада екенін аяқ астынан біледі. Тез арада кету керек болады. Жауынгерлер Әдиді зембілге салып алады, бірақ жабатын ештеңе болмайды, шинель әбден қана бөккен болатын. Сол кезде орманшының қызы оған түнімен тіккен қысқа тонды сыйға тартады. Кейінірек риза болған командир өзінің ащы да әсерлі «Қысқа тонның хикаясы» повесінде былай деп жазады: «.. сүйкімді орыс қызы тіккен қысқа тон сұрапыл жылдарда бойтұмар болды. Адамның жылы ниетінің мені соғыстың тозақ отынан тірі және аман-сау алып қалғанына сенгім келеді және сенемін». Әди Шәріпов жиырма жеті ай партизан жасақтарында соғысты, Белорусьтің Брянск және Смоленск ормандарында жау тылында жорықтарға шықты. 1943 жылдың желтоқсанынан 1944 жылдың мамыры аралығында Партизан қозғалысының Смоленск штабының резервінде болды. Бұл жауынгерлік мінездеме оған осы жылдары берілді (мінездеме мәтіні). Конкурстың ашылуы барысында келген қонақтардың көбі Әди Шәріпов туралы естеліктер айтты. Салтанатты жиынға қатысқан Беларусь Республикасының Қазақстандағы кеңесшісі Г.В.Клыга: «Беларусь аты аңызға айналған қазақ партизанын әрқашан есте сақтап келді және мәңгі сақтай бермек. Минскідегі көшелердің біріне оның аты берілген. Біз бәріміз Әди Шәріповты жадымызда сақтаймыз және жақсы көреміз. Оның ерлігі біздің жүрегімізде әрқашан сақталады», - деп атап өтті. Өзінің атақты батырын қазақстандықтардың өздері
76
ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ Самого Ади война засталана западной границе в г. Белосток, в Белоруссии в звании младшего лейтенанта. Его 7-ая танковая дивизия одной из первыхпринимала бой с фашистами. Весь день 22 июня шла ожесточенная схватка. Лейтенант Шарипов несколько раз поднимал бойцов в атаку. К ночи пришел приказ срочно отступать. Вскоре дивизия оказалась в окружении. С немецких самолетов сбрасывались листовки с требованием сдаться. Но Ади Шарипов, собрав группу из 16 солдат, пошел на восток. Несколько недель они пробирались по непроходимым болотам в Мухинских лесах Смоленской области. Боеприпасы шли к концу, не было еды. Но однажды им повезло. На опушку леса сел вражеский самолет. Отряд Шарипова, уничтожив его и экипаж, захватил рацию и провиант, смог связаться с командованием, которое приказало оставаться в лесу и создать партизанский отряд. Ади стал боевым командиром отряда, на счету которого были сотни убитых фашистов, десятки взорванных вражеских эшелонов, железнодорожных мостов, сотни километров разрушенного рельсового пути. Зимой 1941 командир был тяжело ранен. Товарищи спрятали его у лесника Романа Анодина. Молодой белорусский врач Костенко сделал ему операцию и извлек кучу осколков из его спины. Вместо наркоза был стакан самогона. Ади терял сознание, а когда приходил в себя, то видел девушку в соседней комнате, которая, склонив голову, что-то шила. Это была дочь лесника Евдокия. Утром неожиданно лесник узнал, что немцы оказались поблизости. Нужно было немедленно уходить. Бойцы положили Ади на носилки, но укрыть было нечем, вся шинель была пропитана кровью. И тогда дочь лесника подарила ему полушубок, который шила всю ночь. Позднее благодарный командир в своей пронзительной и трогательной повести «История одного полушубка» напишет: « ..полушубок, сшитый славной русской девушкой в суровую годину, стал талисманом. Я хотел верить в это и верю, что теплота человеческого участия сохранила меня живым и невредимым в адовом пекле войны». Двадцать семь месяцев воевал Ади Шарипов в партизанских отрядах, ходил в рейды по тылам врага в брянских и смоленских лесах Белоруссии. С декабря 1943 по май 1944 года находился в резерве Смоленской штаба партизанского движения. Эта боевая характеристика была дана ему именно тогда. (текст характеристики). На открытии конкурса об Ади Шарипове вспоминали многие из присутствующих гостей. «Белоруссия всегда чтила и чтить память о легендарном казахском партизане. В Минске одна из улиц носит его имя. Мы все помним и любим Ади Шарипова, его подвиг всегда в наших сердцах», отметил присутствовавший на торжестве советник Посольства Республики Беларусь в Казахстане Г.В
77
де жақсы көреді және мәңгі есінде сақтайды. Қонақтардың бірі ҚР Генералдар кеңесінің мүшесі, Ауған соғысы ардагерлерінің үйлестіруші кеңесінің мүшесі, Қазақстанның көрнекті қоғам қайраткері генерал-майор М.Д.Қалматаев қазіргі бейбіт заманда өзінің Әди Шәріповпен көптеген кездесулері туралы айтып берді: «Өзімнің Ауғанстанда соғысуыма тура келген жағдайда бұл ержүрек адаммен хат алмасу, оның ақыл-кеңестері мен үшін өте маңызды болды. Бірде ол маған: «Мұрат, сен генерал атағын Ауғанстандағы оқиғаға дейін алдың. Енді, қымбатты бауырым, бұл атақты толық ақтау керек» деп жазды. Ол мені ұзақтан осылайша қайрап, бойыма қажетті күш-жігер дарытты және сенім ұялатты», - деді. Әди Шәріповтың соғыстан кейінгі өмірбаяны халыққа, өз Қазақстанына қызмет етудің жарқын үлгісі болып табылады. Басшылық етудегі тума таланты, соғыста шынығуы, мұғалімдік жұмыс тәжірибесі арқасында майданнан оралған соң ол білім саласында жауапты қызметтер атқарды. Бастапқы кезде министр орынбасары, кейіннен оқу министрі болып тағайындалды. Басшының қабілеттілігі, жоғары зияткерлігі, білімділігі республика басшылығының оны Қазақ КСР Министрлер кеңесі төрағасының орынбасары лауазымына тағайындауына (мұрағат құжаты) септігін тигізді. Аталған лауазымдағы қызметі кезінде ол республиканың сыртқы істер министрі жұмысын қоса атқарды. Дарынды жазушы, филология ғылымдарының докторы кейіннен Қазақстанның
Клыга. Любят и помнят своего прославленного героя и сами казахстанцы. Один из гостей член Совета генералов РК, член Координационного Совета воинов-афганцев,видный общественный деятель Казахстана генерал-майор М.Д.Калматаев рассказал о своих многочисленных встречах с Адий Шариповым уже в мирное время: «Когда мне пришлось самому воевать в Афганистане, переписка с этим мужественным человеком, его добрые советы были очень значимы для меня. Однажды он написал мне: «Мурат, звание генерала ты получил еще до событий в Афганистане. Так вот теперь, дорогой брат, нужно отработать это звание сполна». Так ободрял он меня издалека и вселял нужные силы и веру.» Послевоенная биография Адий Шарипова - это яркий пример служения народу, своему Казахстану. Благодаря природным лидерским качествам, военной закалке, опыту работы учителем, после возвращения с фронта он занимал ответственные должности в сфере образования, был назначен вначале заместителем министра, а затем министром просвещения. Талант руководителя, высокий интеллекти образованность дали возможность руководству республики выдвинуть его на пост Заместителя Председателя Совета министров Казахской ССР (документ из архива). Будучи на этой должности он одновременно работал министром иностранных дел республики. Одаренный писатель, доктор филологических наук он позднее возглавил Союз писателей
ДИПЛОМАТИЯ ЖАРШЫСЫ
Жазушылар одағын басқарды. Ұзақ жылдар бойы М.Әуезов атындағы Қазақ КСР Ғылым академиясының Әдебиет және өнер институтын басқарды. Оның кітаптары, атап айтқанда, «Партизан қызы», «Қысқа тон хикаясы», «Алыс жағалау», «Қапастағы жұлдыздар», «Сахара қызы», «Арбасу», «Шипагер» атты еңбектері көптеген тілдерге аударылды. Жауынгерлік және еңбектегі ерліктері үшін Әди Шәріпов Ленин орденімен, екі Еңбек Қызыл ту орденімен, Қызыл жұлдыз орденімен, Ұлы Отан соғысы орденімен, көптеген медальдармен, оның ішінде Беларусь медальдарімен марапатталған. Ағарту саласындағы еңбегі үшін оған Қазақ КСР құрметті мұғалімі атағы берілді. Сыртқы істер министрі болған кезде ол шетелде Қазақстан атынан лайықты түрде өкілдік етіп, оның сыртқы саясатын жүзеге асыруға қомақты үлес қосты. Әди Шәріповтың есімі Кембридж университетіндегі әлемнің көрнекті адамдары халықаралық библиографиялық анықтамасына енгізілді.
78
ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ
Казахстана, долгие годы руководил Институтом языка и литературы имени М.АуэзоваАкадемии наук Казахской ССР. Его книги, в частности, « Дочь партизана», «История одного полушубка», «Дальние берега»», «Звезды в темницах», «Сахара кызы», «Арбасу». «Шипагер» были переведены на многие языки. За боевые и трудовые подвиги Ади Шарипов был награжден орденом Ленина, двумя орденами Трудового Красного знамени, орденами Красной звезды, орденами Великой Отечественной войны, многими медалями, в том числе и Белоруссии. За заслуги в области просвещения ему было присвоено звание заслуженного учителя Казахской ССР. Будучи министром иностранных дел он достойно представлял Казахстан за рубежом, внес огромный вклад в осуществление его внешней политики. Имя Ади Шарипова внесено в Международный библиографический справочник выдающихся людей мира в Кембриджском университете. Обо всем этом гости конкурса могли еще раз
79
Конкурс қонақтары Әди Шәріповтың мектептегі мұражайына барып, осылар туралы тағы да білуіне болады. Аталған мұражай 2004 жылы оның әйелі К.Ж.Мыңжасарованың тікелей қатысуымен және сыйға тарту көмегімен ашылды. Бұл кісі мектеп директоры А.З.Момынқұлова екеуі конкурс қонақтары үшін мұражай бойынша экскурсия жүргізуші болды. Шын мәнінде, мұражай мектеп шеңберінде болғанымен, ерекше еді. Өйткені онда құнды құжаттардың түпнұсқалары, соғыс жыл дарындағы сирек кездесетін суреттер, Ә.Шәріповтың отбасы сыйға тартқан оның үлкен кітапханасы, өзінің жеке шығармалары, өзінің заттары, оның ішінде кабинетіндегі жазу машинкасы бар. Мектеп мұғалімдері атап көрсеткендей, мұражай патриоттық және интернационалдық тәрбие орталығы болып табылады. Оған шетелдік қонақтар жиі келеді. Батырдың жұбайы Мұражай қорын толықтыруға үнемі қамқорлық танытуда. Мектеп атақты партизанның атында екенін және оның аты берілген көшеде орналасқанын мақтан тұтады және осы үлкен абыройды ақтауға тырысады. «Майданнан хат» IV республикалық әдеби-тарихи конкурсқа қатысу мүмкіндігіне ие болғандардың барлығының бұған көзі жетті.
узнать, посетив школьный музей Адий Шарипова. Он был открыт в 2004 году при непосредственном участии и дарственной помощи его вдовы К.Ж.Мынжасаровой. Она и директор школы Момынкулова А.З были главными экскурсоводами музея для гостей конкурса. В самом деле, музей, хотя и школьный, весьма уникален, потому что располагает ценными подлинными документами, редкими фотографиями военных лет, огромной библиотекой А.Шарипова, подаренной с емьей, его собственными произведениями, личными вещами, включая пишущую машинку в интерьере кабинета. Музей, как отмечали преподаватели школы – центр патриотического и интернационального воспитания. Часто его посещают зарубежные гости. Вдова героя К.Ж. постоянно заботится о пополнении Фонда музея. Школа гордится, что носит имя прославленного партизана и находится на улице его имени. И стремится оправдывать эту большую честь. В этом моглиубедиться все, кто получил возможность приобщиться к открытию 1VРеспубликанского литературно-исторического конкурса « Письмо с фронта».
ДИПЛОМАТИЯ ЖАРШЫСЫ
80
ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ
«ЖАСАМПАЗ» және «БІТІМГЕР» «СОЗИДАТЕЛЬ» и «МИРОТВОРЕЦ»
«Жасампаз: Көзқарас Ресейден», Ядролық қоңырау кімге сыңғырлап жатыр?», «Бітімгер» осы және басқа да 200-ден астам кітап ҚР Тұңғыш Президенті күніне ұштасқан көрмеде ұсынылды және осы күндері отандық “форин” офисінде өтіп жатыр. Экспозицияның айтарлықтай бөлігі Елбасыға, Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевқа, еліміздің қалыптасуы мен дамуындағы оның рөлі мен маңызына арналды.ҚР-дың шет елдердегі мекемелерінің жәрдемімен әртүрлі кезеңде әлемнің көптеген тілдерінде шығарылған кітаптар, журналдар, фотоматериалдар көрмеде ұсынылды. Бұл Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың қытай, араб, ағылшын, неміс, француз, испан, монғол және басқа да тілдердегі жұмыстары. Қазақстан тәуелсіздік алған жылдар ішінде мемлекет басшысының еңбектері әлемнің 60-тан астам елдерінде 41 шет тілге аударылды және жарияланды. Басылымдардың арасында жаңалары бар. Мысалы, жақында Тұманды Альбионда басылған “Қазақстан және Орталық Азия келешегі” атты қалың кітап жарық көрді, онда автор, мемлекетіміздің басшысы адамзат алдында тұрған қазіргі заманғы проблемаларды айта келе, оларды шешуәдісі ретіндепәрменді жәнебірегей ұсыныстардыұсынады.
«Созидатель: Взгляд из России», «По ком звенит ядерный колокол?», «Миротворец» - эти и другие более 200-х книг представлены на выставке, прироученной ко Дню Первого Президента Республики Казахстан, проходит в эти дни в отечественном «форин» офисе. Значительная часть экспозиции посвящена Лидеру нации, Президенту Казахстана Нурсултану Назарбаеву, его роли и значимости в становлении и развитии нашей страны. На выставке представлены книги, журналы, фотоматериалы, изданные в разное время на многих языках мира при содействии загранпредставительств Республики Казахстан. Это работы Президента Нурсултана Назарбаева на китайском, арабском, английском, немецком, французском, испанском, монгольском и других языках. Всего же за годы независимости Казахстана труды Главы государства переведены и опубликованы на 41 иностранном языке в более 60 странах мира. Среди изданий есть и новинки. К примеру, недавно увидел свет фолиант «Казахстан и перспективы Центральной Азии», отпечатанный на Туманном Альбионе, в котором автор, Глава нашего государства, описывая современные проблемы, стоящие перед человечеством, предлагает в качестве рецептов свои действенные и оригинальные предложения к их решению.
81
ДИПЛОМАТИЯ 3 (52) ЖАРШЫСЫ 2015 ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің басылымы
Издание Министерства иностранных дел Республики Казахстан
2004 жылдан бастап жарыққа шығады
Издается с 2004 года
• Құрылтайшысы Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі • Бас редакторы Ілияс Омаров • Жауапты шығарушылары, аудармашылары және корректорлары: Әсел Әлімжанова, Әлия Тусургалиева, Мират Нұрғазин, Дәурен Мырзабеков, Аима Сеитова, Мейрам Ислам, Салтанат Қоныспаева • Дизайны, беттелуі және электрондық нұсқасы: Анара Аманжолова • Суреттер: Станислав Филиппов, Виктор Глебов, Ильяс Архипов, Акажан Ботбаев, Айтжан Мурзанов, «РИА Новости» және «Синьхуа» агенттіктері •
• Учредитель Министерство иностранных дел Республики Казахстан • Главный редактор Ильяс Омаров • Ответственные за выпуск, переводчики и корректоры: Асель Алимжанова, Алия Тусургалиева, Мират Нургазин, Даурен Мурзабеков, Аима Сеитова, Мейрам Ислам, Салтанат Конуспаева • Дизайн, верстка и электронная версия: Анара Аманжолова • Фото: Станислав Филиппов, Виктор Глебов, Ильяс Архипов, Акажан Ботбаев, Айтжан Мурзанов, Агентства «РИА Новости» и «Синьхуа» •
«ДЖ» журналында жарияланатын материалдар міндетті түрде редакция көзқарасын білдірмейді.
Материалы, публикуемые в журнале «ДЖ», не обязательно отражают точку зрения редакции.
Журнал Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрлігінде 2007 ж. 4 сәуірде қайта тіркелген. Тіркеу куәлігі № 8230-Ж
Журнал перерегистрирован Министерством культуры и информации Республики Казахстан 4 апреля 2007 г. Регистрационное свидетельство № 8230-Ж
Басуға 10.10.2015 ж. қол қойылды. Пішімі 60х84 1/8. Шартты б.т. 12. Есепті б.т.5. Таралымы 1000 дана.
Подписано в печать 10.10.2015 г. Формат 60х84 1/8. Усл.п.л. 12. Уч.-изд.л. 5. Тираж 1000 экз.
• Қазақстан Республикасы СІМ Ақпараттық-баспа Кеңесі (АБК) 010000, Астана қаласы, Қонаев көшесі, 31. Тел./факс (717) 272 05 50; 272 05 07 Журналдың электрондық нұсқасы: mfa.gov.kz
• Информационно-издательский Совет (ИИС) МИД Республики Казахстан 010000, Астана, ул. Кунаева, 31. Тел./факс (717) 272 05 50; 272 05 07 Электронная версия журнала: mfa.gov.kz
ДИПЛОМАТИЯ ЖАРШЫСЫ
РЕДАКЦИЯ АЛҚАСЫ Ыдырысов Ерлан Әбілфайызұлы – Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрі, «Дипломатия жаршысы» журналы Редакция Алқасының төрағасы Жошыбаев Рәпіл Сейітханұлы – Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрінің бірінші орынбасары, «ЭКСПО-2017» Халықаралық мамандандырылған көрмесінiң Комиссары, экономика ғылымдарының докторы Сарыбай Қайрат Шораұлы – Қазақстан Республикасының Австриядағы Төтенше және Өкілетті Елшісі, Қазақстан Республикасының Вена қаласындағы халықаралық ұйымдар жанындағы Тұрақты өкілі Абаев Дәурен Әскербекұлы – Қазақстан Республикасы Президентінің кеңесшісі Адырбеков Икрам Адырбекұлы – Қазақстан Республикасының Парламенті Сенатының Халықаралық істер, қорғаныс және қауіпсіздік жөніндегі комитетінің төрағасы, экономика ғылымдарының докторы Әбдікәрімов Сержан Оралбайұлы – Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің Сыртқы саяси талдау және болжамдау комитетінің төрағасы
82
ВЕСТНИК ДИПЛОМАТИИ
РЕДАКЦИОННАЯ КОЛЛЕГИЯ Идрисов Ерлан Абильфаизович – Министр иностранных дел Республики Казахстан, председатель Редакционной Коллегии журнала «Дипломатия жаршысы» Жошыбаев Рапиль Сейтханович – Первый заместитель Министра иностранных дел Республики Казахстан, Комиссар Международной специализированной выставки «ЭКСПО-2017», доктор экономических наук Сарыбай Кайрат Шораулы – Чрезвычайный и Полномочный Посол Республики Казахстан в Австрии, Постоянный представитель Республики Казахстан при международных организациях в Вене Абаев Даурен Аскербекович – Советник Президента Республики Казахстан Абдыкаримов Сержан Оралбаевич – Председатель Комитета внешнеполитического анализа и прогнозирования Министерства иностранных дел Республики Казахстан Абдрахманов Кайрат Кудайбергенович – Постоянный представитель Республики Казахстан при Организации Объединенных Наций
Әбдірахманов Қайрат Құдайбергенұлы – Қазақстан Республикасының Біріккен Ұлттар Ұйымы жанындағы Тұрақты өкілі
Адырбеков Икрам Адырбекович – Председатель Комитета по международным делам, обороне и безопасности Сената Парламента Республики Казахстан, доктор экономических наук
Әшімбаев Мәулен Сағатханұлы – Қазақстан Республикасының Парламенті Мәжілісінің Халықаралық істер, қорғаныс және қауіпсіздік жөніндегі комитетінің төрағасы, саяси ғылымдар кандидаты
Ашимбаев Маулен Сагатханулы – Председатель Комитета по международным делам, обороне и безопасности Мажилиса Парламента Республики Казахстан, кандидат политических наук
Василенко Роман Юрьевич – Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің Халықаралық ақпарат комитетінің төрағасы
Василенко Роман Юрьевич – Председатель Комитета международной информации Министерства иностранных дел Республики Казахстан
Ермекбаев Нұрлан Байұзақұлы – Қазақстан Республикасы Президентінің көмекшісі-Қауіпсіздік Кеңесінің хатшысы
Ермекбаев Нурлан Байузакович – Помощник Президента, Секретарь Совета безопасности Республики Казахстан
Омаров Қайрат Ермекұлы – Қ а з а қ с т а н Республикасының Америка Құрама Штаттарындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі, тарихи ғылымдарының кандидаты
Туймебаев Жансеит Кансеитович – Чрезвычайный и Полномочный Посол Республики Казахстан в Турецкой Республике и в Албании по совместительству, доктор филологических наук
Түймебаев Жансейіт Қансейітұлы – Қазақстан Республикасының Түркия Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі және Албанияда осы міндетті қоса атқарушы, филология ғылымдарының докторы
Умаров Кайрат Ермекович – Чрезвычайный и Полномочный Посол Республики Казахстан в Соединенных Штатах Америки, кандидат исторических наук
Омаров Ілияс Темірланұлы – «Дипломатия жаршысы» журналының бас редакторы
Омаров Ильяс Темирланович – главный редактор журнала «Дипломатия жаршысы»
ҚР Сыртқы iстер министрi Ерлан Ыдырысов пен БҰҰ Бас хатшысы Пан Ги Мун Астанада Бiрiккен Ұлттар Ұйымының жаңа ғимаратының ашылуында Министр иностранных дел РК Ерлан Идрисов и Генеральный секретарь Организации объединенных наций Пан Ги Мун на открытий нового здания представительства ООН в Астане
03
47