Vernis Magazine, editie 6

PLUS: Vernis selecteert de mooiste stukken op de Nederlandse MARKT

portret Gijs BakkeR, de founding father van Dutch Design Verzamelen onder druk: bedrijfscollecties in Nederland toekomstantiek van Copier De geschiedenis van het polshorloge De vrolijke noten van het Museum Speelklok EN OOK: meer dan 40 antieke objecten in een eigentijds ensemble

En u denkt dat uw kunst wél goed is verzekerd?

Classicus Private Insurance levert uitsluitend verzekeringen op maat en is dé onafhankelijke specialist voor het verzekeren van exclusieve en bijzondere bezittingen van verzamelaars alsmede galeries, kunsthandelaren en musea.

Op basis van onze risicoanalyse sluiten de door ons geselecteerde verzekeringen naadloos aan bij een specifiek risicoprofiel. Hiervoor werken wij samen met gerenommeerde verzekeraars in Nederland, Engeland en de Verenigde Staten.

Classicus Private Insurance is door Lloyd’s of London benoemd tot Open Market Correspondent. en door Chubb Insurance Company aangewezen als exclusief aanbieder van het Masterpiece concept. Naast ons verzekeringsaanbod op maat beschikken wij tevens over een uitgebreid netwerk van verschillende adviseurs en bedrijven. Als het gaat om taxatie, beurzen, transport, aan- en verkoop van kunstobjecten bieden wij u een breed scala aan eersteklas bedrijven. Kortom, u kunt altijd een beroep op ons doen.Wilt u dat uw kunst wel goed verzekerd is? Dan kiest u voor Classicus Private Insurance. U kunt ons bereiken op 020-7949048. ®

Uw exclusieve kunst verdient een even bijzondere verzekering

VOorwoord

kennis maken Daags voor het schrijven van het voorwoord voor de alweer zesde Vernis die wij uitgeven, vond ik een boekje dat de Veereniging van Handelaren in Oude Kunst in Nederland in 1958 uitgaf ter gelegenheid van de ‘Xe Oude Kunst- en Antiekbeurs’. Dit boekje, dat destijds in een oplage van 500 stuks is verschenen, is voor geïnteresseerden in kunst en antiek een feest der herkenning, al zou het maar

zijn vanwege de vele familienamen als De Boer, Stodel, Nijstad, Douwes of... Aronson die je al lezend tegenkomt. Maar mijn oog werd vooral getroffen door het volgende citaat uit het voorwoord van de heer D. Bolten, directeur van het Delftse Prinsenhof en gastheer van de beurs: “Wie aarzelt om bij een grote antiquair binnen te gaan, gevoelt zich op de Beurs vrij en onbekommerd om consequenties, maar tegelijkertijd is toch het besef, dat hij hier iets kan verwerven voor eigen bezit, een prikkel tot nauwkeuriger opletten en tot inniger verbinding tot het kunstwerk.” Toen ik dit las gingen mijn gedachten meteen naar een citaat van collega-handelaar Mischo van Kollenburg, de drijvende kracht achter de beurs Art Breda. In deze Vernis zegt hij: “Er gaan in een week nooit 20.000 mensen naar je winkel, maar die zie je wel voorbijkomen op een beurs. De drempel om een winkel binnen te gaan, waar je moet aanbellen en vaak de enige bent, is veel hoger. Als mensen eenmaal kennis met je hebben gemaakt op een beurs, zetten ze die stap makkelijker.”

Ondanks de grote veranderingen in onze sector gaat het eigenlijk nog altijd om hetzelfde: om kennismaken, of beter: kennis maken. Want als er iets is wat kunstliefhebbers bindt, is het niet alleen hun liefde voor de kunst maar ook hun ambitie om er veel over te weten. En juist die kennis en vooral de overdracht ervan is voor heel veel liefhebbers de reden om over de drempel waar zowel Bolten als Van Kollenburg over spreken te stappen.

Net als de voorgaande nummers staat ook deze Vernis in het teken van kennis maken, maar vooral in het teken van kennis delen. Ook nu weer hebben we een prachtige mix gevonden van de thema’s uit de wereld van kunst en antiek, zoals het prachtige portret van ontwerper Gijs Bakker of het inkijkje dat we geven in het Museum Speelklok in Utrecht waar we in het depot een immense collectie automatische muziekinstrumenten aantroffen. Over collecties gesproken: columnist Yvo van Regteren Altena onthult dat hij zijn eigen verzamelingen noodgedwongen tot tien stuks beperkt. En wie zelf aan zijn collectie wil werken weet onze vaste rubrieken Trouvailles en Ensemble (voorheen ‘Items op wit’) te vinden, waarin wij de mooiste stukken uit de Nederlandse handel hebben samengebracht.

Robert D. Aronson

Voorzitter van de Koninklijke Vereeniging van Handelaren in Oude Kunst in Nederland vernis # 06

–

003

BRUIL & BRANDSMA WORKS OF ART bv

Samuel Scott (Londen circa 170 - 1772 Bath) Schepen voor anker in de Theems nabij Wapping circa 1740, olieverf op canvas, 198 x 211 cm

BRUIL & BRANDSMA

NIEUWE SPIEGELSTRAAT 68

WORKS OF ART bv

1017 DH AMSTERDAM

WEBSITE

WWW.BB-ART.COM

TELEFOON

+31 (0) 20 4207359

EMAIL

BBC@CHELLO.NL

MOBIEL

+31 (0) 6 5118 7930

vernis inhoud

038

Depot: Museum Speelklok Twee depots heeft Museum Speelklok in Utrecht. Het conserveren van muziekinstrumenten betekent nogal wat. Directeur Vera Carasso: ‘Conserveren is bij ons ook restaureren.’

028

Portret topontwerper Gijs Bakker Topontwerper Gijs Bakker (72) is mede debet aan het grote, internationale succes van ‘Dutch Design’. Met Onno Aerden deelt hij drie momenten waarop hij dacht: ‘Ik leef’.

050

RU BR I E K E N...

003 | Voorwoord 006 | Inhoud 013 | Trouvailles 027 | Column Ivo Weyel 006

–

vernis # 06

057 | C olumn Yvo van Regteren Altena

086 | Boeken 088 | Ledenlijst Koninklijke VHOK

Beurs: Art Breda Breda is van 6 t/m 13 april het toneel van de ‘nieuwe’ kunst- en antiekbeurs Art Breda. De beurs kan rekenen op veel belangstelling.

vernis inhoud

070

Bedrijfssparen

Kunst moet. Maar bedrijfscollecties staan behoorlijk onder druk. Toch blijven conservatoren de antiekzaken en kunstveilingen nauwlettend in de gaten houden.

079 Ensemble

Een thematische selectie van het aanbod van leden van de Koninklijke VHOK, gefotografeerd tegen een passend gekleurde achtergrond.

058

Geschiedenis van het polshorloge Iedereen bezit er ten minste één: een polshorloge. Maar waar vindt dit kleinood zijn oorsprong? Een tijdreis naar de roots van het horloge.

008

–

vernis # 06

e n ook ...

024 | Mijn mooiste stuk Beeldhouwer Lotta Blokker viel als een blok voor het schilderij Halcion.

054 | Mijn mooiste stuk Boris de Munnick heeft een waar conversation piece in huis.

066 | Cursusprogramma Ga

in de leer bij een Oude Meester.

068 | In beeld Het NoordFranse Lille.

090 | Toekomstantiek Glas van A.D. Copier.

vaas met merk, wanli periode (1573-1620), h: 52 cm

inkoop • verkoop • taxaties nachtegaalslaantje 1 ’s-hertogenbosch telefoon +31 (0)73 614 62 51 info@vanderven.com www.vanderven.com

porselein • terracotta • kunstobjecten

colofon

VOORJA AR / ZOMER 2014

|

JAARGANG 04 #06

Hoofdredactie

Mischa van de Woestijne Eindredactie

Melinda Braaksma (www.editvalue.nl) Art direction

Wolk Ontwerp (www.wolkontwerp.nl) | Antoine Hamers (antoine@wolkontwerp.nl) Uitgever en bladconcept

MI7 Media Intelligence (www.mi7.nl) | Mischa van de Woestijne (mischa@mi7.nl) Medewerkers tekst

Onno Aerden, Nelleke Koops, Aya Langeveld, Ellen Leijser, Yvo van Regteren Altena, Lex Stolk, Ivo Weyel b ee l d

Rogier Corbeau, Friso Keuris, Sophie de Kort, Marte, Maxim Meekes, Tessa Posthuma de Boer, Tekenteam Met speciale dank aan

Robert Aronson, Caroline Eschbach, Lars Gude, Paul van Rosmalen, Jettie Rozemond, Nynke van der Ven Advertenties, abonnementen en nabestellingen

Koninklijke Vereeniging van Handelaren in Oude Kunst in Nederland Damrak 375 nl-1012 zj Amsterdam TELEFOON +31 (0)20-6238904 E-MAIL info@kvhok.nl INTERNET www.kvhok.nl Druk

Van Aalst Printmanagement, Zaandijk Distributie

Vernis verschijnt in een oplage van 18.000 exemplaren en wordt verspreid via de bij de Koninklijke VHOK aangesloten leden en op de belangrijkste kunstbeurzen in Nederland. vernis TIJDSCHRIFT VAN DE KONINKLIJKE VEREENIGING VAN HANDELAREN IN OUDE KUNST IN NEDERLAND (KVHOK)

PLUS:

JAARGANG 04

VERNIS SELECTEERT DE MOOISTE STUKKEN OP DE NEDERLANDSE MARKT

VOORJAAR/ZOMER 2014 #06

PORTRET GIJS BAKKER, DE FOUNDING FATHER VAN DUTCH DESIGN VERZAMELEN ONDER DRUK: BEDRIJFSCOLLECTIES IN NEDERLAND TOEKOMSTANTIEK VAN COPIER DE GESCHIEDENIS VAN HET POLSHORLOGE DE VROLIJKE NOTEN VAN HET MUSEUM SPEELKLOK EN OOK: MEER DAN 40 ANTIEKE OBJECTEN IN EEN EIGENTIJDS ENSEMBLE

Cover.indd 1

24-03-14 15:01

Coverbeeld: beeld uit de serie ‘ensemble’ uit dit nummer. foto: maxim meekes © 2014 kVHOK/MI7 Vernis is een uitgave van de kVHOK en MI7 media intelligence.

Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, opgenomen in een elektronisch databestand of worden gepubliceerd, op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de rechthebbenden (artikel 15 Auteurswet).

ISSN 2211-4017

010

–

vernis # 06

A N T I Q U A I R S Hoofdsponsor van de expositie 'Het Wonder van Delfts Blauw'

De pracht van Queen Mary II Queen Mary had een voorliefde voor tuinieren, voor alles uit de OriĂŤnt en voor Delfts aardewerk. Ze vulde de vertrekken in o.a. Paleis Het Loo en Hampton Court Palace met blauwwitte stukken van de fabriek De Grieksche A. Afgebeeld een 42 cm. hoog figuur van Queen Mary, in een kimono en met een bloemenmand, gemaakt in de De Grieksche A rond 1690.

Nieuwe Spiegelstraat 39 | Amsterdam T.020-6233103 mail@aronson.com are Kijk ook eens op Facebook.com/Delftw www.aronson.com

6 - 13 APRIL 2014 | CHASSEVELD BREDA

Kom naar ART BREDA en geniet van kunst,

Art Deco, zilver, antieke en hedendaagse

antiek en design. Een hoogwaardig en

juwelen. Met 90 deelnemers uit binnen- en

breed aanbod aan oude en hedendaagse

buitenland uit het hoogste segment.

kunst, antiek, aziatica, Jugendstil en

Laat u verrassen en verleiden op ART BREDA!

www.artbreda.nl Insurance BV

Hoofdsponsor Breda/Brussel

trouvailles Rubriek

In de kunsthandel hebben veel stukken een uniek verhaal, niet zelden het resultaat van een speciale zoekopdracht of van een onverwachte speling van het lot. Opnieuw tonen diverse bij de Koninklijke VHOK aangesloten leden hun bijzondere

met dank aan

Jettie Rozemond

Theo Da atse l a ar Antiquairs

Plafondschildering met balustrade, putti en diverse bloemen M a t t h e u s T e r w e s t e n e n G a s p a r P e e t e r V e r b r u g g e n II

Deze plafondschildering toont een wolkenlucht met putti die een mand met bloemen in evenwicht houden. De plafondschildering is van de hand van de Haagse schilder Mattheus Terwesten (1670-1757). De bloemen en vruchten zijn toe te schrijven aan de Antwerpse schilder Gaspar Peeter Verbruggen II (1664-1730), die regelmatig met Terwesten samenwerkte. De plafondschildering bevond zich in 1917 in het herenhuis Hooglandse

Kerkgracht 22 te Leiden. In 1917 kwam het huis in bezit van Constant Willem Lunsingh Scheurleer. Hij liet de plafondschildering uit het pand verwijderen om deze, volgens zeggen, voor het nageslacht te behouden. Vóór 1961 werd de plafondschildering verworven door Cornelis Johannes baron Schimmelpenick van de Oye (1906-1987), die het plafond liet inbrengen in zijn werkkamer op huis Hofstetten te Ellecom.

Herkomst Nederland, eerste kwart 18e eeuw M ateri a a l en tech n i ek olie ve rf op doe k Afmetingen D 284 cm

Prijs op aanvraag

vernis # 06

–

013

Rubriek trouvailles

Bruil & Brandsma Works of Art

Walvisvaardersfluit “De Paerel” Dit buitengewoon gedetailleerde en grote scheepsmodel is een bijzonder vroeg exemplaar van een Nederlandse walvisvaarder. In de late 17e eeuw en in de 18e eeuw werd er door Nederlanders op open zee op walvissen gejaagd. Hiervoor werden jachtsloepen aan boord meegenomen. De verwerking van de walvissen moest aan boord plaatsvinden, dit was dan ook de reden dat deze schepen brede dekken hadden.

De spiegel van dit model is gestoken en beschilderd met de naam van het schip, ‘De Paerel’, in een trapezevormig cartouche, met daarin een parel aan een gouden ketting op een blauwe achtergrond. Aan weerszijden van het cartouche zijn rode gedrapeerde gordijnen gestoken en aan de bovenkant van de trapeze een wapenschild met aan weerszijden een walrus, een verwijzing naar de jacht.

Hoogstwaarschijnlijk is dit model vervaardigd naar een bestaande walvisvaarder.

In de archieven zijn diverse schepen te vinden genaamd ‘De Paerel’.

Herkomst Nederland, 18e eeuw M ateri a a l en tech n i ek e ike nhout met originele tuigage Afmetingen L 118 cm (inclusief boegspriet) Prijs op aanvraag Fontijn Antiek

Bakbarometer Deze bakbarometer is niet alleen een zeer vroeg exemplaar, maar valt ook op door het materiaalgebruik. Neem het elzenwortelfineer dat slechts zeer sporadisch werd toegepast. Ook bijzonder aan deze barometer zijn de in totaal achttien fraai gegraveerde vuurvergulde messing schildjes met Nederlands- en Franstalige temperatuurindicaties en verschillende hiermee corresponderende dierenriemtekens die zich links en rechts van de thermometerschaal bevinden. Een dergelijke uitvoering in vuurverguld messing is zelfs uniek.

Herkomst Nederland, circa 1720 Techniek de met elzenwortel gefineerde k a s t h e e f t e bb e n h o u t e n profielen en scha alpl ate n van vuurverguld messing Afmetingen H 110,5 cm Prijs op aanvraag

014

–

vernis # 06

trouvailles Rubriek

Simonis & Buunk kunsthandel

Schets van Scheveningen – studie voor Panorama Mesdag Hendrik Willem Mesdag

Dit olieverfschilderijtje was aanvankelijk toegeschreven aan Barbara van Houten, een nichtje van Sientje Mesdag-van Houten. Het stelt een deel van het oude dorp Scheveningen voor, genesteld in de duinen. De kenner ziet er meteen de hand van H.W. Mesdag in. Het doek is bevestigd op board dat aan de achterkant is voorzien van het stempel ‘Atelier Mesdag’ met direct daarbij in pen de handtekening B.E. van Houten. De schilderes heeft hiermee waarschijnlijk willen bevestigen dat het werk uit het atelier van Mesdag kwam. Ook staat er tweemaal ‘Studie voor het panorama’ geschreven. Later kwam het werk in bezit van het Panorama Mesdag, dat het schilderijtje in 1970 verkocht om fondsen te werven voor een restauratie. De toets die gehanteerd is, het kleurgebruik, de lichtval: kortom, het hele braille, duidt erop dat we hier te maken hebben met een origineel werk van Mesdag zelf. Het schilderij was in 100 jaar niet schoongemaakt. Inmiddels is het door de restauratoren van Simonis & Buunk in oude luister hersteld.

Herkomst Nederland, circa 1880 M ateri a a l en tech n i ek olie ve rf op doe k op pane e l Afmetingen 20 X 31,5 cm Prijs €20.000

vernis # 06

–

015

Rubriek trouvailles

Bijl-Van Urk B.V.

De verleiding van de Heilige Antonius Jan Brueghel de Oude

De Verleiding van de Heilige Antonius is één van de in Italië ontstane juweeltjes waarmee de jonge Vlaamse kunstenaar Jan Brueghel de Oude (1568-1625) zijn carrière begon en vrijwel onmiddellijk naam maakte. De belangrijkste verzamelaars van het moment, zoals kardinaal Ascanio Colonna en kardinaal Federico Borromeo, kochten dergelijke helletaferelen met grote gretigheid direct van de kunstenaar.

Wie dit tafereel van de arme heilige die belaagd wordt door een klein leger van diabolische figuren goed bestudeert, kan nog steeds begrijpen waarom deze virtuoos geschilderde en fantasievolle schilderijtjes met hun minutieuze detaillering en subtiele, rake humor destijds zo gewild waren.

Herkomst Antwerpen, circa 1595 M ateri a a l en tech n i ek Olie ve rf op kope r Afmetingen 22 X 30 cm Prijs op aanvraag

016

–

vernis # 06

trouvailles Rubriek

K u n s tc o n s u lt 20th century art | objects

Nijdige kat Gra Rueb

Het was hoogst ongebruikelijk dat Gra Rueb (1885-1972) in 1911 als jonge vrouw besloot om beeldhouwer te worden. Als dochter uit een rijke ondernemersfamilie in Breda kon zij het zich permitteren in de leer te gaan bij de bekende beeldhouwers Toon Dupuis in Den Haag en Emile-Antoine Bourdelle in Parijs. Een tijdgenoot kenschetste haar in 1929 als ‘een stoere werkster en een fijnkunstzinnige vrouw’.

Na terugkeer uit Parijs lukte het Gra Rueb al snel in haar eigen onderhoud te voorzien met werk in opdracht. Zo portretteerde ze vier leden van het Koninklijk Huis en ontwierp ze een beeld voor het Olympisch Stadion. Haar liefde lag echter bij de veel kleinere dierfiguren die ze voor haar plezier maakte. In haar plastieken legde zij het karakter van een dier – daar ging een uitgebreide studie aan vooraf.

Dit licht gestileerde brons kreeg de titel ‘Nijdige kat’. Het dook onlangs op in een nalatenschap.

Herkomst Nederland, circa 1930

Borzo Modern & Contemporary Art

Crucifixus in Bayerischer Landschaft Heinrich Campeldonk (1889-1957)

Paul van Rosmalen, eigenaar/directeur van Borzo Art: “In 1978 begon ik in de kunsthandel van mijn vader. De eerste tentoonstelling die ik in 1979 ‘thuis’ in ‘s-Hertogenbosch mocht maken, betrof het werk uit de nalatenschap van kunstenaarsechtpaar Heinrich Campendonk (1889-1957) en zijn vrouw Edith van Leckwijck (1899-1987). Mevr. Campendonk had ik leren kennen via Prof. Hans Jaffé en Esther Wouthuysen, die voor haar zorgde en de collectie mede beheerde. Campendonk behoorde tot de oprichters van Der Blaue Reiter, samen met Kandinsky en Franz Marc. Nadat zijn kunst door het Naziregime als ‘entartet’ werd verklaard, was ook zijn hoogleraarschap aan de Academie van Düsseldorf onhoudbaar. In 1934 vestigde hij zich met zijn vrouw in Amsterdam en werd benoemd tot hoogleraar aan de Rijksacademie. Hij verkreeg de Nederlandse nationaliteit en woonde tot zijn dood in Amsterdam. Met Esther Wouthuysen heb ik Mevr. Campendonk bezocht en een tentoonstelling samengesteld uit hun oeuvre met schilderijen, tekeningen, grafiek en achterglas-schilderingen. Als jonge handelaar was ik apetrots op het resultaat, maar commercieel resultaat bleef uit. We verkochten slechts één werk: deze tekening die wij nu weer in bezit hebben.”

M ateri a a l en tech n i ek g e patine e rd brons

Herkomst duitsland, 1913

Afmetingen

M ateri a a l en tech n i ek aquare l op papie r

17 X 29 X 13 cm

Afmetingen 43 X 53 cm

Prijs op aanvraag

Prijs op aanvraag

vernis # 06

–

017

Rubriek trouvailles

A. Aardewerk Antiquair Juwelier

Filigrein theepot A l g e r M e n s ma

Deze exotische en uiterst elegante zilveren theepot op onderschotel is een prachtig voorbeeld van uitheems filigrein, voorzien van Nederlands gekeurd zilver. De combinatie van Oosters filigrein dat in Nederland voorzien werd van een zilveren binnenwerk was tot nu toe uitsluitend bekend uit de tweede helft van de 18e eeuw. Destijds werden onder meer in Amsterdam, Leeuwarden en Middelburg filigreinkistjes voorzien van één of meerdere zilveren theebussen. Deze theepot is echter al in het eerste kwart van de 18e eeuw gemaakt. Bovendien is er van deze combinatie – theepot op onderschotel met filigrein – tot op heden geen ander exemplaar bekend.

H e r k o m s t A m s t e r d am , 1 7 2 2 M ate r i a a l e n tec h n i e k z i lv e r i n f i li g r e i nte c h n i e k , w aa r b i j v o o r w e r p e n w o r d e n g e maa k t v a n f i j n z i l v e r d r aa d e n v e r ma l e n k o r r e l s s o l d e e r A fm e ti n g e n H 1 8 cm , on de rsch ote l D 17, 2 cm Ga l e r i e T i n y E s v e l d

Gallé vaas met een zilveren montuur en een decor van anemonen Em i l e Ga l l é

Gallé vazen met een origineel zilveren montuur zijn zeldzaam. Dit montuur aan de bovenzijde van de hals zit los en is dikwijls verloren gegaan. De vaas is gemaakt van meerdere lagen glas, geëtst en geëmailleerd. Het montuur rond de hals en voet is uitgevoerd in verguld zilver, gestempeld met een Minerva kop. Dit exemplaar is compleet en puntgaaf.

Herkomst Frankrijk, 1895 Afmetingen H 20 cm Prijs €12.000

018

–

vernis # 06

P r i j s o p aa n v r aa g

trouvailles Rubriek

Tóth Ikonen

Drieluik met feestdagen en heiligen Dit Russisch-orthodoxe reisaltaar uit de tweede helft van de 19e eeuw valt op door de bijzonder verfijnde wijze waarop het is geschilderd. Drieluiken waren geliefd bij de orthodox gelovigen en zeer functioneel. Het gaf hen een gevoel van veiligheid en zekerheid om zoveel zichtbare ‘inventaris’ van religie, kerk en liturgie in hun directe omgeving te hebben. Het drieluik toont diverse kerkelijke feestdagen, Moeder Gods-voorstellingen en heiligen. Bijzonder is dat de conditie van dit drieluik zeer goed is gebleven ondanks intensief gebruik. De drie losse icoontjes zijn gevat in een opengewerkt brons/koperen frame zodat het hout kon ademen.

Aan de achterzijde is het orthodoxe kruis in het midden van de omlijsting afgebeeld.

Herkomst Rusland, tweede helft 19e eeuw M a t e r i a a l e n t e c h n i e k e it e m p e r a o p b l a d g o u d o p l e v k a s o p h o u t Afmetingen 16 X 23 cm Prijs op aanvraag

vernis # 06

–

019

Rubriek trouvailles

kunsthandel E.J. van Wisselingh & Co

Vogel voor boom R u b e n A ar d e w e r k A n t i q u e s

Handgeblazen gelegenheidsfles met puzzeltekst

H e n d r i k N i c o l aa s Werkman

Een intrigerend element van deze hand- en mondgeblazen gelegenheidsfles is het binnenwerk. Deze bestaat namelijk uit een zeer kunstig opgebouwde puzzeltekst die met verguld houten letters op een verguld houten skelet zijn aangebracht.

Geheel rondom is de volgende tekst te lezen: Verschrikkelijke Watervloed van 14 November 1775 In een bedenkelijke staat geweest zyn en vervolgens door droogmaking zeer verouderd en beschadigd zyn bevonden onder het bestuur van den Burgemeester Mr. Adriaan. Op de gestoken verguld houten stop staat de tekst: H. Meester Mr. Christiaan van Beresteyn.

Zeer waarschijnlijk wordt hier verwezen naar de Delftse burgemeester Adriaan van der Goes (1712-1781) en de havenmeester van Delfshaven, Christiaan van Beresteyn (1744-1800). Zij waren verantwoordelijk voor de nieuwbouw van het sluizencomplex na de overstromingen van 1775 en 1776.

De Nederlands boekdrukker en kunstenaar Hendrik Nicolaas Werkman (1882-1945) begon in 1923 te experimenteren met druktechnieken. Hij ontwikkelde een geheel eigen techniek, de zogenaamde druksels. Mede door een gebrek aan opdrachten in de drukkerij kwam hij in de oorlogsjaren tot een grote artistieke productiviteit.

Werkman was een hoogst origineel en vernieuwend kunstenaar. Kort voor de bevrijding, in maart 1945, werd Werkman, die actief was geworden in het verzet, door de Sicherheitsdienst gearresteerd en op 10 april gefusilleerd. Werken van Nicolaas Werkman zijn zeldzaam, mede omdat veel van wat hij heeft gemaakt verloren is gegaan bij de bevrijding van Groningen.

Herkomst Delfshaven, Rotterdam, circa 1776

Herkomst Nederland, 1943

M a t e r i a a l e n t e c h n i e k Ha n d g e b l a z e n g l a s , g e s t o k e n

T e c h n i e k Sja b l o o n d r u k

e n v e r g u l d v r u c h t e n h o u t , s a m e n g e b o n d e n m e t g ar e n

Afmetingen

Afmetingen fles H 24,5 cm, D 10 cm

40 X 24,8 cm

Prijs â‚Ź3.800

P r i j s o p aa n v raa g

020

–

vernis # 06

trouvailles Rubriek

Robert Schreuder Antiquair

Silhouetportretten van Madame Campan, haar broer Edmond Genet en hun oom François Gonord

Madame Campan geldt als een van de belangrijkste bronnen over het leven aan het hof in Versailles ten tijde van Lodewijk XVI en Marie-Antoinette. Ze nam een vooraanstaande plaats in binnen het Franse hofleven. Als ‘première femme de chambre’ van koningin Marie-Antoinette was ze dagelijks getuige van de meest intieme momenten aan het hof. Met zo’n positie is het dan ook niet verwonderlijk dat ze zich precies op haar 35e verjaardag liet portretteren door François Gonord (1756 – 1822). Tot nu toe zijn er slechts enkele afbeeldingen van mevrouw Campan bekend. Na de revolutie had Madame Campan Hortense de Beauharnais, de latere eerste koningin van Holland, als leerling, met wie ze een zeer bijzondere band onderhield en regelmatig correspondeerde.

Herkomst Frankrijk, Versailles, 2 oktober 1787 M ateri a a l en tech n i ek g e knipt si lhouet in g e ëtst k ade r, naamsvermelding in bruine pen

Afmetingen 11 X 14,5 cm

Prijs €4.500

vernis # 06

–

021

Rubriek trouvailles

Gude & Meis antique clocks

Franse Empire sculpturale pendule Claude Galle

Aparte en kwalitatief goede pendules zijn zeldzaam en geliefd. De aantrekkingskracht zit in het vakmanschap dat blijkt uit het gietwerk en vergulding, maar ook het onderwerp en de voorstelling moeten tot de verbeelding spreken. Soms is het even zoeken naar de betekenis van de voorstelling.

We weten dat Amor in de oudheid symbool stond voor de plotseling ontluikende liefde, maar vooral voor de hartstocht en de verwarring die hij stichtte met het brengen van verliefdheid. De blinddoek is het symbool van de spirituele blindheid, zonde en onwetendheid. Amor met een blinddoek is derhalve de verpersoonlijking van de wellustige liefde die blind is voor moraal en redelijkheid, de tegenstelling van de geestelijke, spirituele liefde. De hond, het symbool van trouw en waakzaamheid, heeft een fakkel in zijn bek. Een omlaag gehouden fakkel zou duiden op sterven en vergankelijkheid, maar de omhoog gehouden fakkel duidt op wakker maken, verspreiden van kennis of het overtuigen. Er is echter nog een derde aanwijzing: Amor draagt het uurwerk. Dat staat natuurlijk voor ‘de tijd’. Is het dan de trouw die in de loop der tijd de wellustige liefde verlicht en tot inzicht van het hogere brengt?

Herkomst Frankrijk, circa 1810 M ateri a a l en tech n i ek vuurve rguld brons A f m e t i n g e n 3 9 X 2 5 , 5 cm , D 1 1 cm Prijs €12.500

022

–

vernis # 06

trouvailles Rubriek

VOF Jan Beekhuizen Kunst- en Antiekhandel

Glockenkanne Deze Glockenkanne heeft niet alleen een bijzondere vorm, hij heeft ook een zeer grote afmeting. De kan is voorzien van meerdere merken, waarvan één van Simon I of Simon II Schnell, één van de Duitse stad Lindau en een ongeïdentificeerd merk met de datering 1692.

Kollenburg Antiquairs BV

Ruiterstandbeeld van Louis XIV Desjardins, gegoten door Roger Schabol

Herkomst Zwitserland

Het beeld van een heerser te paard bestaat al sinds de oudheid, waar het beeld van Marcus Aurelius als grote voorbeeld geldt. Toen Lodewijk XIV in 1685 op het hoogtepunt van zijn macht stond wilde hij tot in de verst gelegen uithoeken van Frankrijk zijn macht tentoonspreiden. Ook hier werd het ruiterbeeld ingezet op nieuw gecreëerde pleinen, de zogenaamde ‘Places Royal’. In totaal werden tien immense bronzen ruiterstandbeelden opgericht. Zo werd voor het Place Bellecour in Lyon in 1688 een ruiterstandbeeld besteld bij Martin van den Bogaert. Net zoals de enorme ruiterstandbeelden in Parijs, Aix-en-Provence en andere Franse steden, zijn al deze beelden tijdens de Franse revolutie verloren gegaan.

M ateri a a l tin Afmetingen H 39,1 cm

Herkomst Frankrijk, Circa 1730

Prijs €3.950

M ateri a a l en tech n i ek g e patine e rd brons Afmetingen 43 X 38 cm Prijs op aanvraag

vernis # 06

–

023

024

–

vernis # 06

m i j n mooi st e st u k

Halcion tekst

Mischa van de Woestijne fotografie

Friso Keuris

| half ingepakt | “In 2005 had ik een afspraak bij Morren Galleries in Utrecht om te praten over een mogelijke samenwerking. Bij binnenkomst in de galerie zag ik twee half-ingepakte schilderijen tegen de muur staan. Afkomstig uit Canada, van Maya Kulenovic, een in Sarajevo geboren schilder. Ik had nog nooit van haar gehoord, maar haar werk maakte een enorme indruk op me. Ik had toen nog niet veel beelden verkocht, dus het was niet aan de orde om een werk van Kulenovic aan te schaffen.” | Sexy | “Een jaar later kwam ik op een kunstbeurs mijn latere vriend tegen. Hij werkte toen nog bij Morren Galleries en had net dit schilderij van Kulenovic gekocht. Het was natuurlijk een leuke jongen, maar het feit dat hij dat schilderij had gekocht maakte hem zó aantrekkelijk. Zo sexy, een man die zo’n schilderij

‘Zó sexy, een man die zo’n schilderij kocht, die kom je niet vaak tegen’

kocht, die kom je niet vaak tegen. Toen ik niet lang daarna bij hem thuis kwam, hebben we de hele avond op de bank gezeten. Met een glas witte wijn, kijkend naar het schilderij.” | sarajevo | “De titel van het schilde-

rij is ‘Halcion’, oftewel IJsvogel. Ik zou het niet direct een heel vrolijk schilderij noemen. Ik ken Kulenovic niet persoonlijk, maar kan me voorstellen dat de wat droeve uitstraling van het werk te maken heeft met haar jeugd in Sarajevo. Het werk is vooral technisch zo ontzettend goed. De huid lijkt haast transparant. Je ziet de aderen erdoorheen, het schilderij komt echt tot leven. Ik weet dat Rembrandt een voorbeeld voor haar is en in dit schilderij maakt ze op eenzelfde manier als hij gebruik van licht. Wat heel eigen is aan het werk van Kulenovic is het ongemak van het portret; er is iets met de vrouw op het doek, maar je komt er niet achter wat. Op één helft van haar gezicht zitten allemaal vlekken. Je weet niet of dat per ongeluk is gegaan of dat Kulenovic het zo bedacht heeft. Het is in ieder geval een heel mooie toevoeging aan het doek. Ik héb ooit de gelegenheid gehad om haar dit te vragen toen ik een duotentoonstelling met haar had. Ik heb haar wel gesproken, maar niet over dit werk. Ik wilde de vragen liever onbeantwoord laten, om zo de magie te behouden.” vernis # 06

–

025

RUBRIEK MIJN MOOISTE STUK

| verveling | “We hebben de afgelopen

jaren veel kunst gekocht. We kopen eigenlijk vooral dingen die op ons pad komen; in galeries waar we komen of van kunstenaars die we kennen. De enige lijn die erin zit is dat het veelal portretten zijn. ‘Halcion’ hangt prominent in onze huiskamer. Wat er bij-

Naam

Lot ta Blok k er Beroep

beeldhou wer Vo o r w e r p

zonder aan is, is dat het nooit verveelt. Dat is sowieso het grote risico wanneer je iets koopt: iets kan mooi zijn, bijzonder of opvallend, maar het kan in de loop van de tijd gaan vervelen. Dan begint een werk in de huiskamer, en gaat het vervolgens naar de slaapkamer of de gang. Dan naar de kelder, en dan? Zo heb ik onlangs een gele lounge chair gekocht van Charles en Ray Eames, in een uitvoering van Hella Jongerius. Het leek me fantastisch, zo’n klassiek ontwerp in een moderne interpretatie. In de praktijk bleek de gele variant vooral snel te vervelen.

Gelukkig zit hij net zo lekker als de zwarte.”

026

–

vernis # 06

schilderij va n M aya Kulenov ic In bezit sinds

2006 B i j zo n d e r

Het schilderij is gekocht door de vriend van Blokker, wiens sexappeal door de aanschaf van het werk omhoog schoot.

| ‘het’ | “De vrouw op het schilderij heeft

haar ogen neergeslagen. Ze kijkt droevig, maar haar mond voelt zacht en ontspannen. Ik kijk er iedere dag een paar keer naar. En ik zie iedere keer iets heel intens.

Wat dat is kan ik denk ik het beste omschrijven als ‘het’. Als ik er een specifieker woord aan zou geven, ben ik bang dat het schilderij zijn magie verliest, dat mijn speciale gevoel verdwijnt. Het is geen vrolijke emotie, maar omdat zij dat intense gevoel toelaat, wordt het voor mij juist heel positief. Ze gaat een gevecht aan, en zal weer uit het dal komen.”

column

tekst

Ivo Weyel

Woonpaleizen illustratie

Tekenteam.nl

Over the top lijkt het devies bij het inrichten van de miljonairswoning. Ivo Weyel maakt een tour d’Europe en verbaast zich over de non-evolutie van de paleisinterieurs.

Het is dit jaar 350 jaar geleden dat Lodewijk XIV de eerste paal sloeg voor zijn château in Versailles. Erop af dus. Nou wil het geval dat ik net daarvoor een stuk had geschreven over de interieurs van de nieuwe Russische rijken. Dat was een feest, al die nouveau-richehuizen, vol met goudglimmend antiek en 18e-eeuwse voorouderportretten van andermans voorouders. U voelt hem

al aankomen: ‘du sublime au ridicule il n’y a qu’un pas’, om Napoleon maar ’s te parafraseren. Met andere woorden: ik zocht de verschillen, maar vond er geen. Behalve dat Louis’ voorouders ook echt zijn voorouders waren en die van die Russen natuurlijk niet. Maar in beide gevallen loop je met even open mond rond, in opperste verbazing over zoveel rijkdom en grandeur, met toch iets (Hollands) van tjonge jonge, mag het een onsje minder?

Want is zelfs in het chauvinistische thuisland Frankrijk de verkoop van 18e-eeuws Frans antiek dramatisch ingestort (las ik in de Wall Street Journal), in Rusland staat het bovenaan elk oligarchisch verlanglijstje. ’t Is dat er weinig Boulle-meubels op de markt komen (Boulle was de illustere huistimmerman van Lodewijk), maar als er ergens een opduikt verdwijnt het linea recta richting een Russische huiskamer waar er een Fabergé fotolijstje op wordt gezet en een orchidee in een ormolu Louis de Zoveelste bloempot en klaar is kees.

Niet lang daarna bezocht ik het immense Romeinse stadspaleis van de familie Colonna (die er sinds acht eeu-

wen nog steeds woont!), dat in grandeur en opulentie nauwelijks onderdoet voor Versailles. Maar toch is het anders. Het is vromer en godsdienstiger, zachter van kleur en toon ook, kortom Italiaanser. Italiaans antiek is toegankelijker dan het Franse. Sommige stoelen ogen zelfs comfortabel, om gezellig met een goed boek in te nestelen bij de open haard.

Nou haalt het Italiaanse antiek het weer niet – qua comfort – bij dat in Engelse landhuizen. Daar is het allemaal lekker sleets en fané, met lappen over de slijtageplekken en grote planten voor de scheuren in het behang en niets dat glimt. Fluwelen banken hebben diepe zitkuilen –alsof er net iemand uit is opgestaan – kortom, al dat Queen Anne en Regency meubilair ademt een rondborstige, bijna intieme gezelligheid uit. Zelfs in Buckingham Palace heerst ondanks de vele vergulde Franse Empire meubels een warmrode sfeer (bijna letterlijk, want wanden en vloeren zijn nagenoeg allemaal wijnrood) waardoor je zin krijgt in een glaasje en een genoeglijke kout met vrinden in een van de daglichte serres.

En bij ons? Tja. Tijdens een rondgang door paleis Het Loo denk je toch ‘met drie keer in de week hulp en iemand voor de buitenboel is het hier best te behappen’. ’t Stookt ook makkelijk warm, al die bescheiden ruimtes met knusse hoekjes. En dat meubilair, ach, je geeft het een keer op voor een makeover in zo’n Huis & Tuintelevisieprogramma, en het komt allemaal wel goed.

Ivo Weyel is publicist

vernis # 06

–

027

‘ Ik streef wellicht naar iets wat niet bestaat’ tekst

Onno Aerden

fotografie

Marte

Topontwerper Gijs Bakker (72) stond als medeoprichter van Droog Design aan de wieg van het Nederlandse ontwerperssucces. Met Onno Aerden deelt hij de drie momenten waarop hij dacht: ‘Ik leef’. En passant geeft hij wat opinies weg: ‘Ontwerpers worden cultuurarchitecten.’

028

–

vernis # 06

Gijs Bakker portret

vernis # 06

–

029

portret Gijs Bakker

02

02

e spreken elkaar in het huis dat Gijs Bakker in 1994 kocht van dat andere vormgeeficoon, Benno Premsela, aan de hoofdstedelijke Keizersgracht. Vóór is het kantoor, met de hoge wand vol posters die een lange carrière met exposities over de hele wereld verraden. We lopen door naar achter, een trappetje op, naar het fraaie appartement dat Bakker aan de tuinzijde bewoont. “Het katoenen tapijt is nog van Premsela,” wijst de ontwerper, “net als de kastenwand.” Het interieur bestaat voorts 030

–

vernis # 06

uit Bakkers eigen ontwerpen en werken van bevriende kunstenaars. Geen overbodige opsmuk want elk object heeft een functie, een doel, al is het maar het behagen van de kijker. We nemen plaats aan een grote aluminium tafel, op zijn befaamde stripstoelen voor Castelijn, uit 1974 alweer. Tijdens het interview zal Bakker zeggen: “Van de royalty’s konden Emmy en ik járen leven.”

Het gesprek gaat over een vol leven, feitelijk één lange zoektocht naar waarheidsvinding via vorm. Zou Bakker drie momenten kunnen aangeven waarop hij resultaat boekte tijdens die queeste?

“Oef, drie momenten? Het zijn er zo véél,” begint hij, waarna hij stilhoudt, nadenkt en eerst de drie momenten noemt.

Daarna zal hij ze één voor één bespreken: “Ik werk systematisch”, verontschuldigt hij zich met een glimlach.

03

Gijs Bakker portret

�

1967 De eerste expositie in het Stedelijk Museum

“H

et Stedelijk, daar is het echt begonnen. Ik kom er nu weer vaak, voor de expositie die dit jaar de doorbraak reflecteert van mijn partner Emmy van Leersum en mij, in 1967. (Zie kader: De show van Gijs + Emmy.) Die entree, een supermarkt is het, waar je kunt eten en drinken, allerlei spulletjes kunt kopen en o ja, ook nog kunst kijken. Nee, dan was ingang met de trap veel beter. Het museum is verder overigens geslaagd, hoor. De expositie in het Stedelijk Museum had een lange aanloop. Halverwege de zestiger 02 jaren exposeerden De man in zijn Emmy en ik bij Riekje Swart, oud woning: Gijs Bakker bankemployé die is omgeven door met wat geld op zak kunst en design, halverwege de jaren zoals deze 'eigen' 60 besloot om haar stoel voor Droog.

03 hart te volgen en in Aan de metersde kunst te gaan. hoge wand in het Herman Swart, directeur van de Neatelier: herinneringen aan exposities derlandse Kunststichting, mocht rond vernieuwende een praatje houden sieraden. bij de opening, zag ons werk en tipte de toenmalig conservator architectuur en toegepaste kunst van het Stedelijk over ons. Dat was de directe aanleiding.”

“Maar we waren ons toen al flink aan het roeren. Ik kom uit een cultuurarm Amersfoorts nest, als een van zes kinderen, tweede zoon bovendien en dus voorbestemd om het garagebedrijf van mijn vader over te nemen. Maar dat wilde ik niet, ik wilde ook geen pastoor worden, ik wilde zelfs geen kantoorbaantje. Ik wilde tekenen, knutselen. Op voorspraak van de vernis # 06

–

031

portret Gijs Bakker

pastoor heeft mijn vader me toen in een grote Chevrolet naar de Kunstnijverheidsschool gereden, aan de Gabriël Metsustraat, helemaal in Amsterdam. Ik was er meteen helemaal thuis. Ik was jong toen, zestien. Vier jaar later was ik klaar voor de start, ik was al met Emmy, ze was twaalf jaar ouder. Het waren wilde dagen.

Ik woonde aanvankelijk in een onbewoonbaar verklaarde woning in Zeist, zonder gas of water, zij in een oude garagebox in Soestdijk. We gingen samenwonen in het minst slechte huis - bij haar. Ik was in die dagen ontwerper voor Kempen & Begeer, droomde van grootse dingen. Tijdens mijn studiejaar in Zweden was ik medestudent Ludwig Sciavetto tegen gekomen: een klik. Zijn moeder Clara leefde samen met edelsmid en Kunstacademie-docent Frank Ligtelijn en die ging weer het 04 openingspraatje Prominent op de houden in de toen aluminium tafel: nieuwe galerie van Bakkers fruitschaal Riekje - zo kwamen voor Royal Van we met haar in Kempen & Begeer, contact. Emmy en geïnspireerd door ik hadden toen al een druppel die in een eigen sieraden- het water valt. atelier in een Utrechtse werfkelder. Daar lieten we ook werk van anderen zien, maar dat was allemaal nog klein.”

“Amsterdam, in die tijd: daar was de scene, daar gingen we volop deel vanuit maken. In de hoofdstad konden we, in de galerie van Riekje, heel lang blijven exposeren, onze sieraden zaten niemand in de weg, haha. Dus toen zij kort na haar start al doorbrak met een expositie van Ad Dekkers en Bob Bonies, kwamen wij daar geweldige mensen tegen... We ruilden werk met Bob, met Ad, het was: bam. Een club mensen met dezelfde vrije geest. Wars van conventies, alles vanuit het concept. Ik heb toen geleerd: als je ergens in gelooft, kun je door staal. Dan lukt alles.”

“Die sfeer van ongebreidelde energie, tomeloze ambities, legde uiteindelijk de bodem voor onze expositie in het Stede032

–

vernis # 06

Een leven in vorm Gijs Bakker (Amersfoort, 1942), sieraad- en industrieel ontwerper, studeerde aan de Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam en de Konstfack Skolen in Stockholm.

Bakkers ontwerpen omvatten onder meer sieraden, interieuraccessoires, meubelen, interieurs, openbare ruimtes en tentoonstellingen. Hij werkte voor opdrachtgevers als Polaroid, Artifort, HEMA, Royal VKB en ENO Studio.

In 1993 richtte hij samen met kunsthistorica Renny Ramakers Droog Design op, een collectief ontwerpers, producten en informatie. Samen met Ramakers was Bakker artdirector en selecteerde hij alle producten binnen Droog Design tot hij er vertrok in 2009.

Bakker geeft al meer dan veertig jaar les op verschillende academies, waaronder de TU Delft en de Design Academy

lijk. Dat werd dus geen doorsnee tentoonstelling, maar een Gesamtkunstwerk, met de eerste catwalk-show ooit in het Stedelijk gehouden: mode, sieraden van ongekende

‘‘Conceptueel’ was toen nog geen woord, wij spraken over ‘ideeën’. Meer in het bijzonder over ‘belangrijke ideeën’’

Eindhoven. Samen met de Italiaanse galeriehoudster Marijke Vallanzasca richtte Bakker in 1996 de stichting Chi Ha Paura…? (Italiaans voor ‘Who is afraid of’) op met als doel de wereld te laten zien dat een sieraad meer is dan een decoratief modeaccessoire. Daarnaast houdt hij zich bezig met de relatie tussen ambacht en design, onder meer - sinds 2009 - als creatief directeur van Yii. Dat initiatief van de Taiwan Crafts Council en Taiwan Design Council werd door Bakker inmiddels tot ‘Han’ herdoopt. Zelf zegt hij: ’De naam Droog Design had ik ook bedacht, ik ben best goed in namen bedenken die blijven hangen.’

Bakker geeft wereldwijd workshops en lezingen en hij heeft regelmatig zitting in jury’s. Bakkers werk is opgenomen in museale en privécollecties over de hele wereld.

materialen en afmetingen... We wisten precies wat we wilden. Zo - en niet anders.

‘Conceptueel’ was toen nog geen woord, wij spraken over ‘ideeën’. Meer in het bijzonder over ‘belangrijke ideeën’. We wilden de historie bevragen. Waarom moet een sieraad van edelmetaal zijn? En alleen voor vrouwen? En zo petite? Het was modern, nieuw, zo van: wij maken de wereld.”

�

1993 Droog Design

“A

l begin jaren 70 ben ik me op design gaan toeleggen; die sieraden, dat was niet meer dan

Gijs Bakker portret

04

portret Gijs Bakker

een laboratorium, een kapstok voor wat ik met vorm wilde zeggen - wat canvas is voor een schilder. Daarbij, meteen na ons succes kwamen er allerlei navolgers. Daar wilde ik niet mee geconfronteerd worden. Ik was al snel ook stoelen gaan ontwerpen, huishoudelijke apparaten en gebruiksvoorwerpen, voor grote fabrikanten. Ik gaf daarnaast les aan ontwerpersopleidingen en zag talenten tot bloei komen. Gedurende al die jaren zag ik stromingen ontstaan die voorzichtig uitgroeiden tot ‘scholen’.

In de jaren 70 werd Scandinavisch design ‘hot’. Begin jaren 80 ontstond een 05 Italiaanse design- Bakker werkt het hype, rond de liefst zonder compuMemphis-groep. ter, zo schrijft en Nederland bleef schets hij het liefst een beetje achter, met de hand, met terwijl hier topta- pen of potlood. lent genoeg was.”

06 “Renny Rama- Doos van de roestkers en ik kenden vrijstalen ‘Profile elkaar uit het Brooch’ uit 1983 die ontwerpers- en Bakker om heeft. docentenvak. We voelden: Nederland heeft de kracht om als ontwerpersland tussen die twee grootheden uit te komen. We verzamelden een aantal beloftes, we kenden hele generaties talent inmiddels, en trokken naar de Salone del Mobile in Milaan. Daar was het meteen raak, in 1993. Droog Design stond op de kaart, Dutch Design werd het helemaal - krachtig, eenvoudig, functioneel, stijlvol, tijdloos.”

“Laatst, tijdens mijn solo met nieuwe ontwerpen op Design/Miami, komt er nog iemand naar me toe: ‘Mister Bakker, of Droog Design, isn’t it?’ Dan leg ik netjes uit dat ik daaraan al vijf jaar niet meer verbonden ben. Waarom het na vijftien jaar voorbij was? Daar zeg ik niks over, dat heb ik mezelf beloofd. ‘Verschil van inzicht over de te volgen koers’, dat. Het was heel bijzonder, heel intensief. Renny doet nu haar ding, ik het mijne. Mijn visie over modern toegepast design? Nou ga je het toch proberen hè? Dat is de visie op mijn 034

–

vernis # 06

05

Gijs Bakker portret

06

bestaan. Alles doe ik eraan om mijn absolute vrijheid te bewaken. Dat valt niet mee.

Mijn hele carrière lang ervaar ik al dat er door groot succes - maar ook door het gebrek daaraan - claims op me gelegd wor-

‘Die sfeer van ongebreidelde energie, tomeloze ambities, legde uiteindelijk de bodem voor onze expositie in het Stedelijk’

den. Met vier vragen ga ik die druk te lijf: Waar ben ik goed in? Wat wil ik? Waar ben ik slecht in? En wat moet ik dus niet doen?

Ik streef naar volstrekte autonomie, om me te blijven kunnen verwonderen, mijn nieuwsgierigheid te botvieren. Een voorbeeld. Toen ik, heel jong nog, begon met lesgeven, bewust maar één dag per week, vroeg de opleiding na een jaar: Waarom kom je niet twee dagen? Of drie? ‘Omdat ik eigen wil blijven’, zei ik. Emmy begreep dat, ze zei: ‘Ach jongen, ze kijken tegen je op omdat je docent bent. Feitelijk stelt het niks voor.’ Heerlijk, daardoor kon ik blijven doceren, de laatste 25 jaren twee dagen per maand.”

“Of ik streef naar een utopie? Dat zou goed kunnen. Ik streef wellicht naar iets wat niet bestaat, maar ik heb het streven nodig voor groei, ontwikkeling, creativiteit. De rest bestaat uit kunstgrepen, belemmeringen. Droog Design was zo’n kunstgreep. Nou heb je toch je antwoord.” vernis # 06

–

035

portret Gijs Bakker

�

1997 Chp...?

“I

n 1997 won ik de Prins Bernhard Cultuurfonds Prijs, toen een ton in guldens, met het vriendelijke verzoek om dat geld aan vak-ontwikkeling te besteden. Het leverde een lang gewenst kind op, Chi Ha Paura...?. Italiaans voor: waar ben je bang voor?, en inmiddels afgekort tot Chp…? Een label, een collectief van talentvolle sieradenontwerpers. Daarmee wilde ik het succes van design dat we, mede door Droog, wereldwijd hadden bewerkstelligd, transporteren naar sieradenontwerpen. In de jaren 60 maakte ik al een puntlasarmband, ik miste het avantgardisme drie decennia later nogal onder mijn vakbroeders. Daarbij, ik kende inmiddels topdesigners als Ron Arad, Marc Newson, we reisden samen in het lezingencircuit de wereld over. Hoewel ik me inmiddels verbreed had, vond en vind ik dat sieraden nog steeds de ultieme context bieden om optimaal te ontwerpen: spannend, tactiel, zichtbaar. Als ik dan in Brazilië een college gaf over sieradendesign, vielen alle monden open. Er was nog steeds grote onbekendheid met de mogelijkheden die het sieradenvak biedt aan ontwerptalent, merkte ik. Ik heb een groep van tien, vijftien jonge ontwerpers uitgenodigd om binnen een thema met iets radicaal anders te komen. Ik ben curator, laat ze exposeren en de beste ontwerpen gaan in productie - zo werkt het nog steeds. Niet in de laatste plaats overigens door de steun van de helaas overleden ouddirecteur van het Stedelijk Museum in Den Bosch, Yvonne Joris. Zij investeerde mee in Chp...? en kreeg in ruil de prototypen. De collectie daar telt inmiddels zo’n honderd unieke stukken.”

Bakker haalt water, het komt in fraaie glazen, wijnglazen zijn het, een ontwerp van Aldo Bakker. “Alle voorwerpen hier in 036

–

vernis # 06

De show van Gijs + Emmy Het Stedelijk Museum herinterpreteert dezer dagen opnieuw de legendarische eerste tentoonstelling van Gijs Bakker en zijn partner Emmy van Leersum (1930 1984). Multidisciplinaire installaties tonen de vooruitstrevende, conceptuele visie van het

huis hebben een bestaansreden”, verklaart hij. Ik vraag wat de kern is van design, de essentie van de vorm. “Alles opnieuw bewijzen”, reflecteert Bakker. “Aan de hand van uitersten op zoek gaan naar nieuwe wegen, nieuwe vormen. Vanuit een conceptuele benadering: producten zijn afgeleiden van basisvormen zijn afgeleiden van basisideeën. Dat maakt design tot kunst.

Hoe lang ik niet ruzie heb gehad met vormgeefcollega’s die maar volhielden dat design ‘industrie’ was, dat alleen kunst in musea hoorde. Je kunt langzamerhand wel vaststellen dat ik gelijk had, ja.”

De toekomst van design, ja... “Er staat wel wat te gebeuren. De 3D-printrevolutie

‘De behoefte blijft bestaan om materie te voorzien van nieuwe betekenissen’

ontwerpersduo op sieraden en kleding voor de vrouw - en de man. Behalve die expositie, vormen ook een happening in galerie Art & Project (1970) en de dansvoorstelling Mutations de basis voor de expositie. Tot 24 augustus, Stedelijk Museum, Amsterdam.

lijkt van iedereen ontwerper te maken. Je zou denken: een bedreiging voor de beroepsontwerper. Maar ik denk dat de behoefte aan goed opgeleide designers met visie alleen maar groter wordt. De behoefte blijft bestaan om materie te voorzien van nieuwe betekenissen. Wat gaat gebeuren is dat dergelijke functionaliteiten steeds vaker virtueel worden uitontwikkeld. Digitale bestanden met ontwerpen worden nu al de wereld over gestuurd, productie zal steeds vaker plaatsvinden op maat voor, en om de hoek bij de gebruiker. Voorraden verdwijnen, de transportsector zal veranderen, de hele economie zal worden herzien. In die zin krijgen ontwerpers steeds meer zeggenschap over de wereld, ze worden cultuurarchitecten. De goede dan.” Hij glimlacht.

“Wat zou ik graag heel erg oud willen worden, om dat allemaal nog mee te kunnen maken.”

Onno Aerden is auteur en columnist voor het magazine FD Persoonlijk van het Financieele Dagblad.

Tabakspot Rotterdam 1745 Bartholomeus van der Toorn

Jan van Nassaustraat 76 | 2596 BV Den Haag | +31 (0)70 324 09 87 silver @aardewerk.com | www.aardewerk.com

Museum Speelklok in Utrecht heeft ongetwijfeld het meest swingende depot van Nederland dankzij een indrukwekkende collectie automatisch spelende muziekinstrumenten. En ze doen het allemaal. Het beheren van al die vrolijke noten vraagt nogal wat.

Vernis liep een rondje mee met directeur Vera Carasso. tekst

Aya Langeveld

fotografie

Tessa Posthuma de Boer

Je weet niet wat je ziet en hoort als je Museum Speelklok binnenloopt. De voormalige kerk waarin het museum huist geeft al vanaf de entree een goede galm aan de opgewekte orgeltonen en profane deuntjes die uit de diverse instrumenten komen. De atmosfeer van de ruimte met de alomtegenwoordige muziekklanken en het bijna verscholen karakter geeft een instant gevoel van opwinding; alsof het feest elk moment kan beginnen.

Levende muziek Statisch is het hier allerminst, dit is een museum met levende muziek. Alle instrumenten die staan tentoongesteld kunnen spelen - en dat doen ze dan ook tijdens de rondleidingen. Dat vraagt om

een andere manier van beheren, legt directeur Vera Carasso uit. “Conserveren betekent bij ons ook restaureren. Het criterium is dat het instrument moet kunnen spelen en niet dat we het als een museumstuk opbergen. Als er iets stuk is, dan herstellen we dat. We proberen dat zo authentiek mogelijk te doen, maar soms kan dat niet meer. Dan moet je naar een alternatieve oplossing zoeken. Inmiddels zijn we heel vindingrijk.”

“Wil je het Belgische dansorgel even horen?”, vraagt Carasso terwijl ze eerst een rondleiding door het museum geeft.

De tentoonstellingsroute voert langs de geschiedenis van het automatische muziekinstrument. Vanaf 1500 tot nu. Of van speelklok tot pierement, zoals het

museum speelklok het depot

vernis # 06

–

039

het depot museum speelklok

museum tot 2010 officieel heette. Of van carillon tot draaiorgel. Of van pianola tot speeldoos. Ze staan er allemaal.

Als Carasso het dansorgel aanzet, worden we omvergeblazen door het geluid. De decibellen van het reusachtige orgel kaatsen krachtig terug tegen de dikke muren die speciaal in het gebouw werden aangebracht toen het de herbestemming 02 van museum kreeg. Speeldozen en De muren werken losse speelwerken, als een soort kli- voornamelijk maatbeheersing. 19e eeuw.

Want een kerk is 03 immers niet de Speelplaten aan een meest ideale locatie rek in het depot. om museumobjec- 04 ten in te bewaren. Vera Carasso beCarasso: “Het is kijkt een orgelboek.

02

03

lastig om zo’n om- 05 geving te controle- De danszaal in ren, maar het voor- Museum Speelklok, deel is dat de rechts Mortier danstemperatuur niet orgel (1927), links zo fluctueert. De Decap café-orgel natuurlijke vijan- (ca. 1943). den van de collectie 06 zoals tocht, vocht, Detail Mortier dansstof en ongedierte orgel (1927). hebben echter in zo’n kerkgebouw toch een stuk makkelijker toegang. “Wij zijn vervelend veel geld kwijt 040

–

vernis # 06

04

05

De orgels kunnen er ook worden geparkeerd dankzij extra hoge en brede deuren. Hoe krijg je anders een gevaarte van ruim vier meter hoog en breed naar binnen?

06

aan bedrijven als Rentokil.� Terwijl dit wel de plek is waar het grootste deel van de collectie met circa twaalfhonderd instrumenten zich bevindt. Zo’n zeventig procent staat permanent op zaal, schat Carasso. De andere dertig procent bevindt zich ofwel in het pas opgeleverde state of the

art depot in Overvecht of in het depot een straat verderop, waar tevens het restauratieatelier is gevestigd.

Geschiedenis Dat restauratieatelier annex depot bevindt zich in een voormalig veilinggebouw,

slechts inpandig gescheiden door twee hoge, openslaande deuren. In het atelier ruikt het naar lijm en hout, de werkbanken staan vol, aan de muren hangt gereedschap en overal staan instrumenten waaraan gewerkt wordt. Panelen van een straatorgel dat gerestaureerd wordt staan tegen vernis # 06

–

041

het depot museum speelklok

een met orgelrollen gevulde schappenwand. Veertien verflagen zijn er van het typisch Nederlandse orgel afgehaald, en er kwamen telkens andere afbeeldin- 07 gen te voorschijn. Muziekcilinder van Zelfs plakplaatjes het Haydn-Niemecz en Hema-verf. Je Flötenuhr (1793). loopt hier letterlijk 08 door en over de ge- Anne-Sophie van schiedenis. Onder Leeuwen en Vera de werkbank van de Carasso bekijken restaurator zijn op de cilinder van het de grond de gren- Haydn-Niemecz zen van het Ro- Flötenuhr. meinse castellum 09 gemarkeerd. Als je Bruiklenen staan door het dakraam klaar voor de omhoog kijkt, zie je tentoonstelling de Dom. ‘Moving Magic’.

‘Conserveren betekent bij ons ook restaureren.

Het criterium is dat het instrument moet kunnen spelen en niet dat we het als een museumstuk opbergen’

bunker waar zo’n drieduizend pianolarollen zijn opgeslagen blijft voorlopig nog wel in gebruik, want waar moet je die nou zo snel weer laten? Depotbeheer is per definitie woekeren met ruimte.

Daar waar je bij andere musea in het depot een speld kunt horen vallen of slechts het gezoem van de klimaatbeheersing hoort, wordt dat hier regelmatig overstemd door bijvoorbeeld orgels die een slinger krijgen; want stilstand is achteruitgang. Als het leer van de balgen niet gebruikt wordt, dan droogt het uit. Om maar een voorbeeld te noemen. Vandaar dat de orgels eens in de twee weken allemaal even aangezet worden.

Uitzoekwerk Als Carasso de deuren van het depot in het restauratieatelier opent, verontschuldigt

07

Groter kan het contrast met het tweede – en net nieuw opgeleverde – depot van het museum in Utrecht-Overvecht bijna niet zijn. Dit is gebouwd volgens de nieuwste inzichten en helemaal op maat gemaakt.

Alles past erin en het maakte de twee andere depots die het museum ook nog in gebruik had, overbodig. Een deel van de orgels die in het museum staan, kunnen er - als nodig - ook worden geparkeerd dankzij extra hoge en brede deuren. Want hoe krijg je anders een gevaarte van ruim vier meter hoog en breed naar binnen? De 042

–

vernis # 06

08

09

het depot museum speelklok

10

044

–

vernis # 06

museum speelklok het depot

vernis # 06

–

045

het depot museum speelklok

ze zich voor ‘de zooi’ op de begane grond.

“We zijn aan het uitzoeken wat hier blijft en wat naar het andere depot overgaat. Ja, niet heel erg representatief zo.” Maar dit is wel het beeld dat je in je fantasie hebt van een depot als plek waar je nog opwindende ontdekkingen kunt doen. Helaas haalt hoofd Collecties Anne-Sophie van Leeuwen ons snel uit die droom. “Je zult 10 hier geen verloren Automaten in of vergeten stukken het depot. tegenkomen. Het 11 in 1956 geopende Geselecteerde museum is in zijn bruiklenen voor de geschiedenis al drie tentoonstelling keer verhuisd en ‘Moving Magic’. ook het depot heeft 12 op verschillende Restauratieplekken gezeten. materiaal.

11

12

De hele collectie is al 13 verschillende malen ‘Uurwerkmakersin- en uitgepakt.” collage’.

In de houten 14 stellingkasten op de Orgelbeeld van kervide van het depot misorgel De Lange staat alles wel lo- Gavioli (ca. 1900). gisch en systematisch in de kasten. Achterin zijn de schappen gevuld met allerhande instrumenten die zich in de ‘uitzoekfase’ bevinden. Van Leeuwen is nog druk bezig met een aantal instrumenten die ‘eufemistisch omschre046

–

vernis # 06

13

14

het depot museum speelklok

ven niet heel systematisch aangegeven stonden in de database.’

Van Leeuwen: “We hebben tegenwoordig een heel duidelijke collectiestrategie met wat we nog heel graag willen hebben, maar vooral ook wat niet. Het is heel aandoenlijk dat mensen met hun zelf geknutselde orgeltjes aankomen, maar we hebben letterlijk geen plek voor huisvlijt. Hoe goed bedoeld ook. Met muziekdragers zijn we wel makkelijker - alhoewel ook dat een lastig verhaal kan zijn. De meeste kunnen immers slechts op een specifiek instrument afgespeeld worden.” En er liggen er daarvan ook nogal wat in het depot opgeslagen. Papieren rollen, cilinders, platen, orgelboeken, bij elkaar zijn het er zo’n dertigduizend. Als je de muziekstukken allemaal zou digitaliseren heb je een playlist van tienduizenden nummers, misschien wel meer dan vijftigdui-

15

zend. De Polyphon 15 platen die in ver- Orgelboeken. schillende soorten en maten aan de muur hangen, zijn kunstwerkjes op zich.

Conserveren Dit depot ziet er misschien niet zo klinisch uit, maar blijkt een prima opbergplek. Dat de stellingkasten van hout zijn en niet van metaal bijvoorbeeld, blijkt een bewuste keuze. Van Leeuwen: “Hout geeft een bepaald soort buffer omdat het zelf vocht op048

–

vernis # 06

‘Dit soort expertise haal je niet zo maar in huis’, vertelt Carasso trots. ‘Hier bestaat geen opleiding voor, dus doen we dat zelf’ neemt, bovendien geleidt het veel minder goed dan metaal. Dat is voor de instrumenten beter. In deze ruimte escaleert het niet zo snel. Het wordt niet van de ene minuut op de andere te warm of te koud of te droog of te vochtig; dat gaat geleidelijk.

Tegelijkertijd zijn we ook van de hightechoplossingen, hoor. De inzichten over conserveren zijn aan het veranderen. En er wordt steeds meer en verder ontwikkeld.

De zilvervisjes in de muziekrollen gaan we bijvoorbeeld behandelen met laser.” Carasso vult aan: “Wij gaan altijd uit van de vraag ‘wat heeft het object nodig?’. Het nieuwe depot bijvoorbeeld is daarom gebouwd als een soort van koelbox waarin bij de klimaatbeheersing uitgegaan wordt van de vochthuishouding van het object en het reguleren daarvan in plaats van het meten van de omgeving. Die waardes zeggen namelijk niets over wat het object afstoot of aantrekt. Dat is een andere manier van denken over het beheren van je collectie.”

Museaal en muzikaal Sommige objecten in de depotruimte trekken meteen de aandacht. Zoals de speeldozen waar konijnen uit een kool te-

voorschijn komen. Onopvallender is de licht gebarsten cilinderrol voor het zeldzame Flötenuhr. Het blijkt een van de meest bijzondere objecten van het museum. Uit de met de hand geschreven tekst op de rol valt op te maken dat deze in 1793 gemaakt is door pater Primitivus Niemecz voor de familie Esterházy, met muziek van Joseph Haydn die hij in opdracht schreef als hofcomponist van de Hongaarse magnatenfamilie. De rol lijkt op een XXLuitvoering van die van een muziekdoosje.

Met dit verschil dat bij het Flöhtenuhr de tandjes worden aangesloten op orgelpijpen en zo de muziek voortbrengen.

Omdat zij dezelfde broodheer dienden, kende Haydn zowel pater Niemecz als zijn Flöhtenuhr - en maakte hij er speciaal composities en arrangementen voor.

Carasso: “We hebben hier muziekhistorici voor onderzoek gehad. Die werden er wild van. Er staat onbekend werk op, dat is één, maar ook heel belangrijk: je hoort hier de muziek spelen in de uitvoering en het tempo zoals Haydn het zelf heeft bedoeld.”

Specialistenwerk Helaas zal deze rol niet veel muziek meer voortbrengen. De cilinder die in het museum te horen is, is een replica. Het namaken ervan was ook monnikenwerk. Met ruim tienduizend pennetjes en bruggen die perfect gepositioneerd moesten worden op de juiste afstand van elkaar. Via trial and error lukte het de restauratoren.

“Dit soort expertise haal je niet zo maar in huis”, vertelt Carasso trots. “Hier bestaat geen opleiding voor, dus doen we dat zelf.

Door de eisen die we aan onze collectie stellen en ons beleid om zo veel mogelijk instrumenten spelend te houden, hebben we veel specialisten nodig. Er werken zo’n negen mensen in het atelier, dat is eenderde van ons personeelsbestand. Dat is verhoudingsgewijs dus veel. We hebben zo veel expertise in huis dat we ook voor andere musea restaureren, zoals de klokken van het Rijksmuseum. Die staan nu werkend tentoongesteld.”

Kollenburg Antiquairs

Toen Lodewijk XIV in 1685 op het hoogtepunt van zijn macht stond werd een programma ingesteld om tot in de meest vergelegen uithoeken van Frankrijk zijn macht ten toon te spreiden. Als eerbetoon en bewijs van loyaliteit aan Lodewijk de Grote werden monumenten opgericht. Voor het Place Bellecour in Lyon werd in 1688 een ruiterstandbeeld besteld bij Martin van den Bogaert genoemd Desjardins (1637-1694). Het origineel is tijden de Revolutie verloren gegaan, maar leeft voort in deze replica van ca. 1730. Desjardins werd geboren in Breda.

www.kollenburgantiquairs.com

Nieuwe generatie schittert op Art Breda tekst

Nelleke Koops fotografie

Sophie de Kort

01

Mischo van Kollenburg, voorzitter van Art Breda, op de locatie waar de tenten van Art Breda zullen verrijzen.

050

–

vernis # 06

Van 6 t/m 13 april opent kunst- en antiekbeurs Art Breda voor het eerst zijn deuren in het centrum van Breda. Na een aantal jaren in Utrecht onder de namen Artantique en Art 2013, is het tijd voor een nieuwe locatie. Voorzitter Mischo van Kollenburg over de geheimen van een goede kunstbeurs en het belang van een nieuwe generatie exposanten.

art breda REPORTAGE

Utrechtse jaren is het de eerste keer dat de kunst- en antiekbeurs hier neerstrijkt.

Het voelt als thuiskomen. “De beurs komt oorspronkelijk uit het zuiden en een aantal deelnemers wilde ook graag terug naar die regio”, legt Van Kollenburg uit.

et mooiste aan het vak vindt hij de inkoop en de ontdekkingen die hij daarbij steeds weer doet. Voor de Oirschotse antiquair Mischo van Kollenburg (40) heeft elk object een uniek verhaal. Al sinds hij op zijn veertiende oude klokjes schoonmaakte en doorverkocht aan collegae, wist hij dat dit zijn voorland was. “Mijn vader deed in antieke klokken”, vertelt hij. “Ik ben niet zo technisch aangelegd, dus daar ben ik niet in doorgegaan. Op mijn twintigste ben ik een eigen zaak begonnen met 18e-eeuwse meubelen en objecten van toegepaste kunst.”

Eigen fouten maken De liefde voor de 18e eeuw kreeg hij van zijn vader mee, het vak leerde hij zichzelf.

“Je leert het meest van je eigen fouten, want die doen zeer. Je moet zelf objecten aanschaffen, ze restaureren en wachten tot er iemand komt. Er is geen bank die dat wil financieren, dus het moet uit eigen zak komen. Je kan het je dan maar één keer veroorloven om een grote fout te maken; de volgende keer kan het je de kop kosten.”

De kunst- en antiekhandel is geen makkelijk vak, weet Van Kollenburg, zeker in de huidige tijd. “Ik heb het geluk gehad dat ik ook heel goede tijden heb meegemaakt, maar de generatie die nu begint, heeft het ongelofelijk moeilijk.

Juist die mensen moeten een podium krijgen. Als niemand wat doet verdwijnt het vak – en daarmee de kennis.”

Dat podium hoopt Van Kollenburg hen te geven met Art Breda. Na de

Afsplitsing Zes jaar geleden besloot een groep jongere deelnemers zich af te splitsen van de Arts & Antique Fair in Den Bosch. Ze verenigden zich onder de naam Artantique in de Jaarbeurs in Utrecht. Wat in 2010 begon als een kleinschalige beurs met 60 stands, groeide in vijf jaar tijd uit tot een gerenommeerde voorjaarsbeurs, met zo’n 90 deelnemers.

Even leken de beurzen in Den Bosch en Utrecht weer samen te komen onder de naam Art 2013, maar dat initiatief kwam niet van de grond. Toen de Jaarbeurs in 2014 niet beschikbaar bleek op de gewenste data vanwege Koningsdag, viel het oog al gauw op Breda – de stad waar het voor veel deelnemers ooit was begonnen. Alleen was het oude Turfschip op het Chasséveld, de plek van de Arts & Antique Fair van vóór de verhuizing naar Den Bosch, inmiddels afgebroken.

Op dezelfde plek, in het centrum van de stad, zullen nu grote paviljoens verrijzen. De gemeente was meteen enthousiast en de reacties van de deelnemers waren overweldigend. “Waar ik in de beginjaren uren aan de telefoon hing om mensen binnen te halen, stroomden de aanmeldingen nu binnen.”

Als resultaat van de toenmalige afsplitsing zijn de deelnemers van Art Breda relatief jong. “We bieden veel voor een lage prijs”, zegt Van Kollenburg. “Dat levert wel eens problemen op in onze begroting, maar we doen het bewust. Ik vind het belangrijk dat jonge antiquairs of galeriehouders zo een eerste stap kunnen maken. Daarnaast hebben we natuurlijk ook de ervaren handelaren, met hun ruime ervaring en vaste klantenkring, die bieden stabiliteit. Jonge deelnemers kunnen daar weer iets van leren.” vernis # 06

–

051

REPORTAGE art breda

Goede beurzen zijn volgens Van Kollenburg van onschatbare waarde. “Er gaan in een week nooit 20.000 mensen naar je winkel, maar die zie je wel voorbijkomen op een beurs. De drempel om een winkel binnen te gaan, waar je moet aanbellen en vaak de enige bent, is veel hoger. Als mensen eenmaal kennis met je hebben gemaakt op een beurs, zetten ze die stap makkelijker.”

Op Art Breda wordt, net als voorgaande jaren in Utrecht, een mix van antiek,

03

Vooral Antwerpen heeft een sterke connectie met deze stad.” Van de negentig deelnemers zijn er dit jaar zestien afkomstig uit België. Daarnaast zijn er vier Duitse deelnemers, een Engelsman en een Chinees.

02, 03 en 04

Net als zijn voorgangers wordt Art Breda een mix van antiek, kunst en design.

02

oude en hedendaagse kunst en design gepresenteerd. “We streven naar één derde antiek, één derde oude kunst en één derde moderne kunst. Het publiek stelt de afwisseling ook erg op prijs. Traditionele antiekbeurzen, met alleen antiquairs, dat gaat bijna niet meer tegenwoordig.”

Om je als kunstbeurs positief te onderscheiden, moet je volgens Van Kollenburg niet alleen beschikken over aantrekkelijke eyecatchers, maar ook nadenken over een brede afzetmarkt. “Met de keuze voor Breda hebben we ons potentiële afzetgebied vergroot met zes miljoen Vlamingen.

052

–

vernis # 06

‘Met de keuze voor Breda hebben we ons potentiële afzetgebied vergroot met zes miljoen Vlamingen’

Isabelle de Borchgrave Onderscheidend is ook de samenwerking met het Breda’s museum, dat van 8 maart t/m 15 juni de Medici-collectie van de Belgische kunstenares Isabelle de Borchgrave tentoonstelt. Haar beschilderde papieren kostuums zijn gereconstrueerd naar voorbeelden van schilderijen uit de Renaissance. “Haar werk is overal ter wereld te zien geweest en nu voor het eerst in Nederland”, aldus Van Kollenburg. “Het leuke is dat het onderwerp klassiek is, maar de uitwerking modern. Precies de combinatie die Art Breda wil uitstralen.” Op de beurs zelf zal een aantal kostuums te zien zijn en bezoekers van de beurs krijgen een kaartje voor het museum en andersom.

Maar het grote geheim van een goede kunstbeurs is volgens Van Kollenburg de

art breda REPORTAGE

Topstukken Art Breda Op Art Breda worden objecten aangeboden met een waarde van 500 tot 2,5 miljoen euro. Topstukken in de moderne categorie zijn werken van Damien Hirst (vlinder getiteld ‘The Souls II’) en Andy Warhol (portret van Koningin Beatrix uit 1985, beide te zien bij de Lionel Gallery). In de categorie Oude kunst biedt de beurs een winters tafereel van Barent Avercamp (Douwes Fine Art) of – iets jonger – Isaac Israëls (‘Twee staande meisjes op strand in Viareggio’, kunsthandel Peter Pappot) en Renoir (‘Trois Pommes et une Tasse de Thé’, Masters Art Gallery).

En er is natuurlijk antiek: van een rijk gesneden eiken bank uit de 18e eeuw (Theo Daatselaar Antiquairs) en een rui-

terstandbeeld van Lodewijk XIV door Martin Desjardins (Kollenburg Antiquairs), tot een Perzisch Serapi tapijt (Foumani Persian Gallery) en een Chinese kom uit de Kangxi periode (Edward Pranger Oriental Art).

“De periode vlak voor een beurs ben ik volgens mijn vriendin niet te genieten. De organisatie is in handen van het bureau Onderneming & Kunst, onder leiding van Erik Hermida. Maar als voorzitter voel ik me erg betrokken bij de deelnemers.

Niet iedereen kan zijn zin krijgen, maar als iets niet kan, wil ik graag persoonlijk uitleggen waarom niet.”

De indeling van de beurs bijvoorbeeld, is altijd een heikel punt: wie staat waar? Bij het passen van de puzzelstukjes is er weinig

sfeer. “Dat is het allerbelangrijkste. De deelnemers moeten er zin in hebben. Ze moeten naast elkaar willen staan en er niet met een sik heen gaan, dat straalt af op de beurs. Tot nu toe lijken we daarin aardig geslaagd: de deelnemers komen ieder jaar terug.”

Geen scheve gezichten Om de deelnemers meer zeggenschap te geven, is de beurs opgezet als een coöperatie. De leden zijn eigenaar en nemen belangrijke beslissingen samen. Voor de verhuizing van Utrecht naar Breda bijvoorbeeld, was een tweederde meerderheid van de stemmen vereist. “Niemand zit ook vast aan zijn pluche, daarover zijn de statuten heel duidelijk”, zegt Van Kollenburg. “Voorzitter ben je voor maximaal drie jaar, niet langer. Dan is het weer tijd voor een frisse blik.”

En dat is maar goed ook, denkt hij zelf.

04

Maar het grote geheim van een goede kunstbeurs is volgens Van Kollenburg de sfeer. ‘Dat is het allerbelangrijkste’

ruimte voor persoonlijke belangen. “De grootste stands komen eerst, die hebben de meeste vierkante meters nodig”, legt Van Kollenburg uit. Een trouwe deelnemer kan wellicht op een mooiere plaats rekenen dan een nieuwkomer, maar alleen als het past in het grotere geheel. “Wij als bestuur staan ook niet op prominente plaatsen, dat geeft scheve gezichten.” Verder is afwisseling heel belangrijk. “We willen bezoekers alle hoeken van de beurs laten zien. Dat iemand die voor iets klassieks komt, weggaat met iets moderns of andersom. Het is de kunst om mensen te verrassen.” vernis # 06

–

053

m i j n mooi ste st u k

TEDDY tekst

Mischa van de Woestijne fotografie

Friso Keuris

| teddy | “Op 1 december 1917 werd

Owen Maurits Bettisworth de Munnick als eerste kind van mijn grootouders geboren in New York City. Mijn grootmoeder was Iers, mijn grootvader Nederlands. Aan het eind van de jaren 20 zijn ze naar Den Haag verhuisd. Op 18 december 1921 is hun zoontje – zijn roepnaam was Teddy – op vierjarige leeftijd overleden aan een ziekte. Twee jaar later werd mijn vader geboren, in 1926 zijn broer. Toch is mijn grootmoeder nooit over het verlies van haar eerste kind heen gekomen. Zo hing haar hele huis vol met foto’s van Teddy. Naar verluidt hield ze in de jaren na zijn overlijden regelmatig seances en dan zag ze hem. Maar hij speelde niet alleen een grote rol in het leven van mijn oma; Teddy was altijd aanwezig in onze familie.” | kist | “Toen mijn grootmoeder in 1968 naar een bejaardenhuis ging, zei ze tegen mijn vader dat er bij haar op zolder een hutkoffer lag met spullen van Teddy. Ze bleek al bijna een halve eeuw alles van hem te hebben bewaard: kleertjes, speelgoed, handdoekjes, mutsjes, enzovoort.

Toen ze naar het bejaardenhuis ging was ze blijkbaar klaar om afscheid van deze 054

–

vernis # 06

spullen te nemen. Ik weet niet wat ik had gedaan, maar mijn vader heeft alles, conform haar wens, verbrand. Mijn oma is in 1973 overleden. Jaren later, rond 1990, vond ik een kist in het huis van mijn ouders. Daar zat dit portret in. Vies maar onbeschadigd. En met de originele lijst. Ik heb het meteen mee naar huis genomen en opgehangen.” | conversation piece | “Het komt

bijna nooit voor dat mensen die het schilderij voor het eerst zien er geen opmerking over maken. Het is een echt ‘conversation piece’. En bijna iedereen denkt dat het een portret van een meisje is. Ik heb het laten schoonmaken en restaureren. Hierdoor is de afbeelding nog helderder,

‘Op veilingen en in antiekwinkels blijven portretten vaak ten onrechte hangen’

vernis # 06

–

055

RUBRIEK MIJN MOOISTE STUK

nog levendiger geworden. Maar nog steeds denken mensen dat Teddy een meisje was.” | structuur | “Mijn grootmoeder

heeft na Teddy’s dood de opdracht gegeven om hem op basis van een foto te schilde-

Naam

boris de munnick Beroep

woordvoerder Rijksmuseum Vo o r w e r p

k inderportret, waarschijnlijk uit 1923 In bezit sinds

ren. De schilder is onbekend, het werk is niet gesigneerd, en als ik eerlijk ben is de techniek niet indrukwekkend. Het is niet echt een meesterwerk zullen we maar zeggen. Maar het is heel ingetogen, heel dun geschilderd. Als je goed kijkt, dan zie je de structuur van het doek er zelfs doorheen.

Iemand heeft wel eens tegen me gezegd dat het portret is geschilderd in ‘Russische stijl’. Er waren overigens nog twee schilderijen van Teddy in onze familie. Die waren eigenlijk een stuk mooier dan deze. Maar ja, die zijn helaas naar een oom in Amerika gegaan. Wel hadden mijn ouders op 056

–

vernis # 06

1990, maar a ltijd eigendom geweest va n de familie B i j zo n d e r

Het afgebeelde jongetje is Owen Maurits Bettisworth de Munnick, het op vierjarige leeftijd overleden oudste zoontje van De Munnicks Ierse grootmoeder.

zolder nog allemaal verschillende lijstjes met Teddy-foto’s erin.” | portretten | “Ik heb altijd van por-

tretten gehouden. Voor dit schilderij geldt natuurlijk dat ik weet wie erop afgebeeld is en dat hij familie is. Maar ook als ik niet weet wie er op een werk staat fascineren portretten me. Vaak kijkt de geportretteerde je aan; hij krijgt een plaats in je huis en in je leven.

Op veilingen en in antiekwinkels blijven portretten vaak hangen. Ten onrechte denk ik, want wat is er nou leuker dan iemand die je niet kent in je leven toe te laten?”

column

tekst

Yvo van Regteren Altena

Verzamelen is een kunst illustratie

Tekenteam.nl

Verzamelen gaat volgens Yvo van Regteren Altena niet om kwantiteit maar om kwaliteit. Dus moet bij elke aanschaf een stuk uit zijn collectie het veld ruimen.

Ooit las ik in de Herald Tribune een interview met een Britse psychiater die een originele kijk had op verzamelaars. Daar waar de mens met dieren het nodige gemeen heeft: vluchten, eten of paren, daar werd de verzameldrift verheerlijkt tot iets uitgesproken menselijks. Iedereen heeft wel enige aanleg voor deze in de psychiatrie typisch humane neiging. Zo ontvlamt bij

elk kind wel iets van verzameldrift: knikkers, Lego-stukken of kauwgomplaatjes. Maar bij ware volwassen verzamelaars, is deze lust uitgegroeid tot een bijna onbeheersbare noodzaak. En net als bij de serial killer, die naarmate de tijd voortschrijdt steeds actiever wordt, zal ook bij de hard core verzamelaar de collectiedrift alleen maar sterker worden.

Zelf koester ik meerdere verzamelingen naast elkaar: oude vulpennen, vintage horloges en vooral fraaie oude handgemaakte leren koffers van Britse en Franse bodem. Gelukkig bedragen de kosten nog geen schim van een Picasso of Matisse, maar om financieel niet totaal te ontsporen en mijn gedroomde pensioenpot niet compleet leeg te roven, brengt alleen discipline redding.

Zo heb ik mijn collecties – geheel vrij van ook maar enig cultureel of artistiek aanzien – beperkt

tot een maximum van tien stuks. Zie ik in een vlaag van verzameldrift ergens tijdens mijn tripjes hutkoffer 11 of fraai doorleefde patroonkoffer nummer 12 lonken, dan dwing ik mijzelf eerst het minst gave exemplaar uit mijn bestaande collectie in te ruilen of te verkopen. Het voelt als zelfkastijding, maar het is ook mijn redding om niet vast te lopen in een doolhof aan oude koffers en een kluis vol onderhoud behoevende horloges. Soms overweeg ik de pennen, koffers en klokkencollectie tot vijf stuks in te perken, maar dat druist te veel in tegen de natuur van het verzamelen.

Een ander menselijk element aan verzamelwoede is het visioen dat de collectie voortleeft na het eigen heengaan. Zo fantaseer ik wel eens over een eeuwige museale ruimte waar alle objecten tot het einde der tijden zullen overleven. Maar ik ben me er ook goed van bewust dat ik niet de gave heb van mijn oudoom I.Q. van Regteren Altena. Die kocht ooit met zijn kunsthistorische kennersoog voor een paar tientjes een echte Rafaël die binnen een eeuw vele tientallen miljoenen zou opbrengen en nu is waar hij moet zijn: het Rijksmuseum.

Yvo van Regteren Altena is journalist en schrijver

vernis # 06

–

057

achtergrond Geschiedenis van het polshorloge

Horlogehuizen leven in het verleden. Het imago van vandaag is in de geschiedenis gevormd. De claim het eerste polshorloge ter wereld te hebben gemaakt, is derhalve van grote waarde.

Maar de horlogegeschiedenis is als een troebele vijver waarin dat allereerste kunststukje zich niet zomaar laat vinden. Een queeste naar de oorsprong van het polshorloge.

01

Enthousiaste Parijzenaars zwaaien naar de passerende Alberto Santos-Dumont (Foto: © Musée de l’Air et de l’Espace, Le Bourget).

dingen van en misschien is het beter de bewering af te doen als een intrigerende mythe. Ook in de annalen en bewaard gebleven archieven van verschillende horlogemakers valt niets terug te vinden van een klant met de naam Pascal die bijvoorbeeld extra haakjes aan zijn zakhorlogekast liet maken zodat hij er een provisorische band aan kon bevestigen; vanuit het huidige perspectief zou dit kunnen worden afgedaan als een detail, in de 17e eeuw was het een ware revolutie geweest.

wee gravinnen, een koningin en een wiskundige strijden om de eer als eerste een polshorloge te hebben gedragen. Gebaseerd op te verifiëren feitenmateriaal vallen één gravin en de geleerde eigenlijk al meteen af. Van de Franse filosoof, mathematicus en natuurkundige Blaise Pascal (1623 - 1662) wordt wel gezegd dat hij zijn zakhorloge – een Duitse uitvinding uit het begin van de 16e eeuw – met een band om de pols droeg, maar daar zijn geen afbeel-

Onbekende edelvrouw Wat wél is terug te vinden in de geschriften is het horloge dat gemaakt werd door Pierre Jaquet-Droz (1721–1790), een in Zwitserland geboren horlogemaker die in Londen, Parijs en Genève woonde en tot in India, China en Japan beroemd werd met zijn mechanische vogels en zelfs een mechanisch schrijvende jongen – de allereerste robot. In de bewaard gebleven boekhouding van Jaquet-Droz wordt in 1790 melding gemaakt van een horloge met een band dat om de pols gedragen kan

Over gravinnen, soldaten, een koningin en een pionier 058

–

vernis # 06

tekst

Lex Stolk

01

vernis # 06

–

059

achtergrond Geschiedenis van het polshorloge

worden. Niet in de boeken staat wie het horloge gekocht heeft. Een onbekend gebleven gravin is het gerucht, maar voor hetzelfde geld heeft de merkwaardige uurwerkcreatie het atelier van de horlogemaker, die datzelfde jaar overleed, nooit verlaten. Misschien juist daarom is dit horloge verdwenen in vraagtekens. Jammer, want aangezien er sprake is van een vrouw als mogelijke eerste drager mogen we er ook van uitgaan dat Jaquet-Droz niet plompverloren een fors zakhorloge omtoverde tot polsuurwerk. Hij moet iets specifieks kleins en fijns vanuit het niets hebben gefabriceerd.

Over gravin nummer twee is veel meer bekend. Van haar weten we dat ze op 13 november 1876 van het Geneefse horlogehuis Patek Philippe een polshorloge koopt dat de firma in 1868 – we nemen een enorme sprong vooruit in de geschiedenis – heeft voltooid. De Hongaarse Gravin Koscowicz draagt met haar aankoop een zeer decoratieve creatie die meer juweel dan horloge is, maar toch specifiek ontworpen als een tijdsinstrument dat om de pols gedragen dient te worden. Het horloge is bovendien perfect gedocumenteerd en ligt tegenwoordig in een vitrine in het Patek Philippe Museum in Genève.

Lange tijd wordt deze creatie gezien als het allereerste bewezen polshorloge. Dan is echter buiten de koningin gerekend.

Van Corsica naar Napels De koningin in kwestie wordt als Maria Annunciata (Carolina) Bonaparte op 25 maart 1782 op Corsica geboren. Inderdaad, als zusje van Napoleon Bonaparte.

De titels die de als ambitieus en naar macht hongerende te boek staande Maria vergaart, zijn die van Princesse Française, Keizerlijke Hoogheid, Prinses Murat, Groothertogin van Berg en Kleef, Koningin van Napels en Gravin de Lipona.

Broer en keizer Napoleon zorgt ervoor dat zijn zus op 1 augustus 1808 Koningin van Napels – destijds een onafhankelijk rijk – wordt wanneer hij haar echtgenoot, Joachim Murat, tot de tweede Napoleontische 060

–

vernis # 06

Koning kroont. De beroemdste horlogemaker van die tijd is Abraham-Louis Breguet (1747 – 1823). Deze in Zwitserland geboren, maar in Parijs gevestigde, natuurkundige/horlogemaker, heeft een fiks aantal technische vondsten op zijn naam staan zoals de gongs in het zogenaamde repetitie-uurwerk die met geluid de tijd aangeven, de eeuwigdurende kalender, de eerste beschermende schokdempers voor de as van de balans – het delicate, kloppende hart van een uurwerk – en de tourbillon, een draaiende kooi waarin het regulerende echappement van het uurwerk is geplaatst waardoor de ontregelende invloed van de zwaartekracht op het uurwerk wordt uitgemiddeld. Breguet is niet enkel een begaafd uitvinder, hij heeft ook een neusje voor marketing en netwerkt zich een weg langs Europese edellieden en notabelen. Koning Louis XVI en zijn vrouw Marie-Antoinette waren al fan en wanneer Napoleon Bonaparte aan de macht komt, verdwijnen de naam en faam van Breguet niet met het oude regime in de geschiedenis. De keizer en zijn eerste vrouw, keizerin Joséphine, worden goede klanten.

Verdwijning Voor Marie-Antoinette bouwt Breguet een onnavolgbaar gecompliceerd zakhorloge met onder andere een thermometer, een eeuwigdurende kalender en een chronograaf – het was naar alle waarschijnlijkheid de Zweedse graaf Hans Axel von Fersen die in 1783 de opdracht gaf tot de bouw van dit uurwerk dat pas vier jaar na de dood van de horlogemaker en 36 jaar na de dood van de koningin door de horlogemakerszoon werd voltooid. Het horloge verdween, dook weer op, werd uit een museum gestolen, verdween opnieuw en in 2008 presenteerde horlogemerk Breguet op basis van tekeningen een replica van het horloge; toneel van deze presentatie was Marie Antoinettes privé-paleisje in Versailles Le Petit Trianon. Het gedupliceerde zakhorloge reist de wereld rond en is soms te zien in het Breguet Museum in Parijs.

02

03

04

02

Abraham-Louis Breguet. Bij leven werd hij beschouwd als de meest toonaangevende horlogemaker van zijn tijd. Ook is hij de oprichter en naamgever van het Zwitserse horlogehuis Breguet.

04

03

04

05

Het eerste Patek Philippe polshorloge is voor de Poolse Gravin Koscowicz.

Caroline Murat Reine de Naples; de zus van Napolean Bonaparte.

Reine de Naples 2002.

Het ‘eerste polshorloge ter wereld’ leeft voort bij het merk dat inmiddels onderdeel is van de Swatch Group. Het wordt in 2002 als de Reine de Naples uitgebracht

05

vernis # 06

–

061

08

Het polshorloge dat Girard-Perregaux op verzoek vervaardigde voor de Duitse Keizerlijke Marine.

06

07

062

–

vernis # 06

06

07

09

Eind 19e eeuw verzoekt de Duitse keizer Wilhelm I het Zwitserse horlogehuis GirardPerregaux 2.000 gouden polshorloges te maken.

Louis Cartier, kleinzoon van LouisFrançois (oprichter van het horlogehuis Cartier), was horlogemaker / zakenman / societyfiguur.

De Santos-Dumont 14-Bis op weg naar een testvlucht. Santos-Dumont, met zwarte bolhoed, voert de stoet belangstellenden aan.

Het horloge om de pols van de vliegende avonturier blijft niet onopgemerkt en al snel melden zich verschillende mannen uit Parijse gegoede kringen

08

Geschiedenis van het polshorloge achtergrond

het mogelijk de tijd in de gaten te houden en met twee handen er alles aan te doen de vijand zijn hoofd of andere ledematen te ontnemen – iets wat met een groot zakhorloge dat altijd ten minste met één hand vastgehouden dient te worden toch ingewikkeld is. Eind 19e eeuw maakt het Zwitserse horlogehuis Girard-Perregaux op verzoek van de nauw bij de marine betrokken Duitse Keizer Wilhelm I zelf, 2.000 gouden polshorloges. Goud - niet omdat de keizer wil pochen, maar omdat een gouden kast nu eenmaal goed bestand is tegen zout water. Ook praktisch is het hekwerk dat het glas aan de voorzijde beschermt tijdens de hectiek van het gevecht op zee.

09

Terug naar Caroline Murat voor wie Breguet ook iets bijzonders maakte. Zijn creatie die in 1812 gereedkomt, is lang niet zo gecompliceerd als het zakhorloge, maar is wel van grotere betekenis voor de horlogegeschiedenis. Breguet bouwt voor de koningin namelijk een polshorloge. Dit polshorloge is voldoende gedocumenteerd om met de titel ‘Eerste Polshorloge ter Wereld’ te worden gekroond. Een speurtocht naar het origineel is tot nu toe op niets uitgelopen, maar op basis van archieftekeningen is het horloge gereconstrueerd door horlogehuis Breguet. Het ‘eerste polshorloge ter wereld’ leeft voort bij het merk dat inmiddels onderdeel is van de Swatch Group (een machtig conglomeraat waar merken als Omega, Longines, Blancpain, Jaquet Droz en Swatch deel vanuit

maken). Het wordt in 2002 als de Reine de Naples uitgebracht.

Van de vestzak naar de pols De bewering dat polshorloges een logische evolutie zijn van zakhorloges geldt niet voor de creatie die voor Caroline Murat werd gemaakt. Klein en ovaal en veel meer decoratief dan groot en functioneel; hoewel een maanstand aanwezig is op de wijzerplaat. De polshorloges die volgen na 1812 zijn vooral juwelencreaties en het polshorloge wordt dan ook lange tijd gezien als een puur feminien verschijnsel. Mannen dragen het horloge in het vestzak. Maar daar komt uit praktisch oogpunt verandering in. Het zijn Duitse marineofficieren die het zakhorloge verruilen voor een exemplaar om de pols. Het polshorloge maakt

Pilotenhorloges Girard-Perregaux krijgt de eer de eerste herenpolshorloges te hebben gemaakt, maar de puur functionele tijdinstrumenten worden niet op de markt gebracht. Het eerste commerciële mannenhorloge laat nog dertig jaar op zich wachten. Maar ook dat horloge heeft een puur functionele ontstaansgeschiedenis. Als marineofficieren het al lastig vinden tijdens hun werk een zakhorloge te hanteren, hoe moeilijk is dat dan wel niet voor een piloot in volle vlucht? De piloot in kwestie is Alberto Santos-Dumont (1873 –1932). Deze Braziliaanse luchtvaartpionier is de erfgenaam van een rijke koffieplanter die verlamd raakt, zijn plantage verkoopt en met het gemaakte fortuin met de familie naar Parijs verhuist. Zoon Alberto heeft een fascinatie voor moderniteit, koopt op 17-jarige leeftijd een automobiel. Een nog grotere belangstelling heeft de jonge Santos-Dumont echter voor de luchtvaart. In 1888 ziet hij voor het eerst een luchtballon in São Paulo en nog geen tien jaar later vliegt hij zelf in zijn eerste luchtballon genaamd ‘Brazil’ boven Parijs. Na deze onbestuurbare luchtballon begint hij met het ontwikkelen van een luchtschip en na enkele mislukte pogingen lukt het Alberto op 19 oktober 1901 een vlucht van dertig minuten te maken en vliegt hij met de N° 6 rond de Eiffeltoren. vernis # 06

–

063

achtergrond Geschiedenis van het polshorloge

Polshorloges in de ruimte Het eerste polshorloge op de maan is veel eenvoudiger te achterhalen dan het eerste exemplaar hier op aarde. NASA verstrekt zijn astronauten Omega Speedmaster chronografen en dus is dit horloge samen met de maan-wandelende Apollo 11bemanning als eerste op de maan.

De Speedmaster Professional Chronograph die na een serie uitgebreide homologatietests wordt uitverkoren als diensthorloge, is echter niet het eerste Zwitserse uurwerk in de ruimte. Die eer gaat naar Heuer. In 1962 neemt astronaut John Glenn namelijk een Heuer 2915A stopwatch mee de ruimte in. De stopwatch is voorzien van een provisorisch canvas omhulsel en dito band en daarmee lijkt Glenn in de voetsporen van Blaise Pascal te treden, al kan dat helaas nooit worden bewezen.

064

–

vernis # 06

Foto: museothyssen.org

Santos-Dumont merkt al snel dat zijn zakhorloge niet te gebruiken is wanneer hij handen en voeten nodig heeft om zijn vliegmachine in de lucht te houden. Toch is het bijhouden van tijd niet geheel onbelangrijk als je met een brandstofverslindende machine door de lucht suist en dus geeft hij zijn vriend Louis Cartier (1875– 1942) opdracht een polshorloge te fabriceren. Louis Cartier, kleinzoon van oprichter Louis-François, is horlogemaker/ zakenman/societyfiguur en ziet de uitdaging wel zitten. Hij maakt een polshorloge voor zijn vriend en noemt het de Santos.

Nu is het belangrijk om te weten dat zowel Cartier als Santos-Dumont invloedrijke personen zijn die zich in de hoogste kringen bewegen en ook nog eens als bewon-

10

derd stijlicoon door het leven gaan. Het horloge om de pols van de vliegende avonturier blijft dan ook niet onopgemerkt en al snel melden zich verschillende mannen uit Parijse gegoede kringen die ook een polshorloge bij Louis Cartier wensen te bestellen. Daarop neemt Cartier in 1911 het Santos-model in bescheiden serieproductie waarmee het eerste mannenhorloge dat niet als tijdsinstrument, maar als statussymbool wordt gedragen, is geboren.

Wanneer de Eerste Wereldoorlog ontbrandt wordt het nog steeds obscure polshorloge voor mannen weer teruggeworpen op zijn functionaliteit. In de eerste industriële oorlog die de mensheid op zijn grondvesten doet schudden, wordt vernietigend afscheid genomen van een oude wereld en het zakhorloge is daar een mi-

nuscuul onderdeel van. Officieren en later soldaten worden uitgerust met handige polshorloges in plaats van hinderlijke zakexemplaren en na vier helse jaren mogen de overlevenden de aan hun verstrekte horloges, van merken als Longines en Omega, mee naar huis nemen. De horloges van de verschillende producenten zijn min of meer identiek, met een zwarte emaillen wijzerplaat, grote witte cijfers en lichtgevende wijzers. Het merk is nergens af te lezen en vaak worden uurwerken gebruikt die eigenlijk voor dameshorloges zijn ontworpen. Dit zijn dus geen grote knotsen van horlogekasten die ruimte moeten bieden aan een ferm zakhorlogeuurwerk, maar kleine, elegante horloges die de toon zetten voor het moderne, commerciële mannenhorloge.

13

10

Alfred Cartier met zijn zonen Pierre, Louis and Jacques.

De orgels kunnen er ook worden geparkeerd dankzij extra hoge en brede deuren. Hoe NASA verstrekt krijg je anders zijn astronauten een gevaarte van Omega ruim vier meter Speedmaster hoog en breed naar chronografen binnen? en dus is dit horloge samen met de maanwandelende Apollo 11-bemanning als eerste op de maan

11

13

Het Santos Cartier 1915 horloge.

Astronaut John Glenn neemt in 1962 een Heuer 2915A stopwatch mee de ruimte in.

12

Longines.

11

12

vernis # 06

–

065

Ga in de leer bij een Oude Meester

Cursusprogramma Koninklijke VHOK Bij de Koninklijke Vereeniging van de Handelaren in Oude Kunst kunt u verschillende cursussen volgen en lezingen bijwonen.

Zo kunt u kiezen uit: L E E R G A N G Kunst & Antiek in de Praktijk, onze beroemde cursus die de leerlingen letterlijk meeneemt naar de beste en bekendste antiquairs in Nederland (september t/m december 2014, €690 incl. BTW).

L E E R G A N G De Specialisten, waar de leerlingen in drie middagen samen met de beste mensen uit het veld een onderwerp in de diepte behandelen (start: mei 2014, €450 incl.

BTW).

le z i ng Hoe bijzonder en kostbaar is uw Kaukasische tapijt?, door expert Ali Foumani van Foumani Persian Gallery (zondag 25 mei, €35 incl. BTW).

Kijk voor meer informatie over deelname aan een van onze cursussen op www.kvhok.nl, stuur een e-mail naar info@kvhok.nl of retourneer de antwoordkaart.

‘De praktische kennis die wij hier opdoen leer je niet uit een boek.

Vooral de contacten met de antiquairs van de Koninklijke VHOK zijn enorm inspirerend en leerzaam’

‘Door deze cursus weet ik zeker dat ik na mijn afstuderen de kunst- en antiekhandel in wil.

Dankzij de cursus heb ik naast mijn studie nu een baan bij een van de antiquairs aangesloten bij de Koninklijke VHOK’

‘Het was heel leuk en leerzaam om te zien met hoeveel passie de antiquairs de kneepjes van het vak uitlichtten en ons een inkijk gunden in hun wereld’

rubriek in beeld

1

Vieux Lille

Wie de flitspalen in de gaten houdt, rijdt binnen tweeënhalf uur met behoud van rijbewijs van Utrecht naar Lille. Voor weinigen zal deze Noord-Franse stad een kunsthistorische associatie oproepen die Vernis-waardig is. Maar wie zich verdiept in deze hoofdstad van Frans-Vlaanderen ontdekt al gauw dat dit een misvatting is. tekst

Mischa van de Woestijne

Mede dankzij de historische binnenstad, Vieux Lille, werd Lille tien jaar geleden uitgeroepen tot Culturele hoofdstad van Europa.

Door de talloze Vlaams-barokke gevels en de vele cafés, restaurants, galeries en musea heeft deze oude kern een geheel eigen karakter. Omdat het onmogelijk kiezen is uit de vele uitspattingen en bezienswaardigheden en winkels raden wij slechts chocolaterie en patisserie Meert aan, aan de Rue Esqueroise: de lekkernijen die u daar kunt kopen, geven u voldoende energie om deze wijk te leren kennen.

2

Palais des Beaux-Arts Aan de rand van Vieux Lille ligt het imposante Palais des Beaux-Arts. Dit kunstmuseum, met werken van onder meer Rubens, Brueghel, Monet, Manet, Donatello, Raphael, Rodin, Seurat en de Toulouse-Lautrec aan de wand, claimt de tweede collectie van Frankrijk te hebben – na het Louvre. Wij hebben het niet nageteld, maar we waren onder de indruk van de chronologisch opgebouwde collectie die de bezoeker meeneemt van de 12e tot de 20e eeuw. Wie liever eigentijdse kunst kijkt, kan doorlopen naar het grote glazen paviljoen achter het museum, alwaar tentoonstellingen worden gehouden van eigentijdse kunstenaars. www.pba-lille.fr

068

–

vernis # 06

in beeld rubriek

3

4

Braderie van Lille

Notre-Dame de Treille

De beroemde antiekmarkt van Lille vindt slechts eenmaal per jaar plaats (namelijk tijdens het eerste weekend van september) en het kan even zoeken zijn tussen de circa 10.000 exposanten, maar wie is uitgerust met een paar stevige benen en een scherpe blik kan de collectie in een weekend significant laten groeien. Wie niet kan wachten op de jaarlijkse Braderie van Lille kan elke dinsdag, donderdag en zondag naar de Place de la Nouvelle Aventure in de wijk Wazemmes. Vooral op zondag is dit een perfecte plek om naast de markt de vele cafés en restaurants te bezoeken. Zelfs het Noord-Franse weer vormt dankzij de overdekte markthal aan de Rue Léon Gambetta geen beletsel om deze zondagmarkt te bezoeken.

Het heeft even geduurd, maar na zo’n 150 jaar bouwen werd de kathedraal van Rijsel – de Vlaamse naam van Lille – in 1999 afgerond. Door de lange bouwtijd verenigt de NotreDame de Treille een oorspronkelijk neogotisch ontwerp met moderne stijlelementen aan de westzijde van het gebouw.

De spitsboogconstructie van de gevel is 30 meter hoog en bekleed met 110 marmeren platen van nog geen drie centimeter dikte. Door deze geringe dikte valt er daglicht in het gebouw, dat hierdoor een roze-oranje gloed krijgt. www.cathedralelille.com

5

Lille Métropole

Museum voor Moderne kunst, Hedendaagse kunst en Art Brut (LaM)

Nog geen 20 minuten buiten Lille ligt het Lille Métropole Museum voor Moderne kunst, Hedendaagse kunst en Art brut.

Dit imposante museum, af te korten als LaM, bevat – een unicum in Europa – meer dan 4.500 kunstwerken uit de 20e en 21e eeuw. Het museum valt op door de imposante collectie (met werken van onder meer Picasso, Modigliani, Miró, Braque, Léger en Calder), de enorme omvang (zo’n 4.000 vierkante meter), de grote verzameling toegepaste kunst (de grootste van Frankrijk) en de prachtige beeldentuin (met werken van onder meer Calder en Deacon).

6

Musée d’art et d’industrie Eveneens buiten de stad ligt het Musée d’art et d’industrie. Dit museum is gevestigd in het oude gemeentelijke zwembad van Roubaix en wordt dan ook La Piscine genoemd. In dit prachtige art-decogebouw, waar niet alleen het zwembad maar ook het badwater in oorspronkelijke staat is gelaten, worden doorlopend tentoonstellingen gehouden van gevestigde en nieuwe kunstenaars. www.roubaix-lapiscine.com

www.musee-lam.fr

vernis # 06

–

069

tekst

Ellen Leijser

fotografie

Friso Keuris

Zo’n vijftig bedrijven in Nederland verzamelen kunst.

Bijna al deze bedrijfscollecties staan onder druk.

Aankoopbudgetten zijn geslonken of tijdelijk stopgezet.

Toch houden conservatoren de antiekzaken en kunstveilingen nog altijd nauwlettend in de gaten en nog steeds worden exposities en eindexamens afgestruind.

Want kunst moet, is de opvatting. ij verkoopt tabak, maar houdt van kunst. In 1960 hangt sigarettenfabrikant Alexander Orlow kolossale, veelal abstracte schilderijen op in de fabriekshallen in Zevenaar. Orlow, een flamboyante man met een voorliefde voor mooie dingen, is ervan overtuigd dat kunst het monotone werkritme van zijn personeel kan doorbreken. Werknemers moeten wennen aan die nieuwe fratsen; in de kunstwereld wordt de Stuyvesant Collectie, met grote namen als Karel Appel, Lucebert en Schoonhoven snel een begrip.

070

–

vernis # 06

bedrijfssparen REPORTAGE

Als de fabriek in Zevenaar zes jaar geleden de deuren sluit, belandt de collectie in de etalage. Tabaksfabrikant British American Tobacco, de eigenaar op dat moment, vindt kunst niet passen in zijn bedrijfsfilosofie. Een opvatting die niet iedereen deelt. Nog steeds verzamelen bedrijven kunst. De een meer dan de ander, de een met een hoger budget dan de ander. Overeenkomst is het enthousiasme en een zekere volharding waarmee de kunst wordt benaderd. “Kunst is niet onze core business.

We moeten onze positie veroveren”, stelt Hester Alberdingk Thijm, directeur van de AkzoNobel Art Foundation. Want kan een bank, een ziekenhuis, een advocatenkantoor of een verffabriek zijn geld niet beter besteden aan waar ze voor in het leven geroepen zijn? Wat voegt de kunstcollectie toe? Is er überhaupt een toegevoegde waarde?

Landschappen, Brabant en geld De oudste nog bestaande bedrijfscollectie in Nederland is die van Van Lanschot Bankiers. Net als bij de Stuyvesant Collectie ligt de basis bij liefde voor de kunst. De oprichter van de bank begon in 1737 direct met verzamelen, vertelt conservator Ilka van Steen in de ontvangstkamer, waar etsen van Rembrandt, Potter en Ruysdael de wanden sieren. De collectie bestaat inmiddels uit zo’n 1.500 objecten, 600 werken in oplage, 300 schilderijen, 200 werken op papier en vier beelden. Het overige is toegepaste kunst.

Van Steen: ”Ik vind het mooi dat het begon met passie voor de kunst. Er is in het begin niet gekocht met een duidelijk the-

Bedrijfscollecties Nederland De Vereniging Bedrijfscollecties Nederland (VBCN) is een samenwerkingsverband van bedrijven en instellingen die, naast hun kernactiviteit, kunst verzamelen.

Opgericht in 2005 om ‘elkaar te ondersteunen en om kennis te delen, zodat we niet allemaal hetzelfde wiel hoeven uit te vinden’, zegt Hester Alberdingk Thijm, direc-

teur van de AkzoNobel Art Foundation, destijds een van de initiatiefnemers. ‘Een netwerk, een platform, maar ook een soort vakbond.

Heel handig en heel leuk.’ De VBCN vertegenwoordigt vijftig organisaties met een bedrijfscollectie, goed voor meer dan 100.000 kunstwerken. www.vbcn.nl

‘Ook kopen we lokale kunstwerken.

Dat is een bewuste keuze. Kunst als conversation piece’ ilka van steen

ma of doel, maar puur uit liefde. En als ik heel eerlijk ben is dat nu nog steeds zo. Al is onze verzameling wel gegroepeerd rondom drie thema’s.” Ze wijst om zich heen. “We verzamelen landschappen. Je ziet hier onze collectie 17e-eeuwse etsen.

Ook kopen we lokale kunstwerken. Werken die met Brabant, onze oorsprong, te maken hebben. We hebben bijvoorbeeld een mooi paneeltje van Van Gogh, De Knotwilg, een van zijn laatste Brabantse werken. In ons kantoor in Groningen hangt werk van De Ploeg, in Maastricht hebben we schilderijen van Ger Lataster.

Dat is een bewuste keuze. Kunst als conversation piece.”

Het derde thema van Van Lanschot is het geldwezen. “Als financiële instelling past dat natuurlijk erg goed bij ons. Geld is onze core business. We hebben veel spotprenten over hoe mensen omgaan met geld. Een mooi voorbeeld is het schilderij ‘Twee belastingbetalers’ van Marinus van Reymerswaele uit omstreeks 1560, met daarop afgebeeld een vrek die zijn geld aan het tellen is. Persoonlijk vind ik dat de leukste deelcollectie.” Vorige week heeft ze nog een aankoop gedaan die hier bij aansluit. “‘Watching time fly by’ is een nieuw werk van Mark Sturkenboom. Op een vergulde houder staat een klein stolpje met daarin een ronddraaiende vlieg, gemaakt van een 500 eurobiljet. Een actueel thema met een mooie verwijzing naar de manier waarop wij gefocust zijn op geld.”

Grootse plannen Terwijl ze in het verleden meer te besteden had, heeft Van Steen momenteel een bevernis # 06

–

071

REPORTAGE bedrijfssparen

perkt aankoopbudget. Over het exacte bedrag heeft ze het liever niet. “Het is een gevoelig onderwerp. We hebben een roerige tijd achter de rug, er zijn mensen ontslagen. Voor de beeldvorming is het dan niet goed om geld voor kunst te reserveren.” Dat neemt niet weg dat Van Steen wensen heeft om de collectie uit te breiden. “Een mooie foto van Hendrik Kerstens, dát lijkt me wel wat.”

Van Steen bestiert de collectie in haar eentje. Ze zit er net en heeft grootse plannen. Hoog op haar to do-lijstje staat het zichtbaar maken van de collectie.

“Het grootste probleem van onze collectie vind ik dat hij zo gesloten is. Ik zou meer online willen laten zien, tentoonstellingen maken en rondleidingen geven. En er moet een nieuw boek komen. Het laatste dateert uit de jaren 90. We moeten duidelijker laten zien dat we hart hebben voor het cultuurklimaat in Nederland.

Sinds een aantal jaar sponsoren we de kunstbeurs PAN Amsterdam. Uit onderzoek blijkt dat 72 procent van onze cliënten geïnteresseerd is in kunst. Als je 01 dan ziet hoeveel wij Conservator van te zien zijn in de de bedrijfscollectie kunstwereld is dat van Van Lanschot eigenlijk te weinig.” Bankiers, Ilka van Ook wil ze alle Steen.

‘Ik vind het mooi dat het begon met passie voor de kunst. En als ik heel eerlijk ben is dat nu nog steeds zo’ ilka van steen

072

–

vernis # 06

DS Art Dirk Scheringa is een bankier met een grote liefde voor realistische kunst. In duizelingwekkend tempo koopt hij tot medio 2009 schilderijen voor zijn Scheringa-collectie. Tot de topstukken behoren werken van magisch realisten als Carel Willink, Pyke Koch, Dick Ket en Raoul Hynckes. Scheringa heeft grootse plannen voor een immens nieuw museum in Opmeer. Een jaar voor de opening van het nieuwe museum, in oktober 2009, gaat DSB failliet. De bouw wordt gestaakt, de collectie verkocht.

Miljardair Hans Melcher koopt in 2012 zo’n duizend Nederlandse kunstwerken uit de Scheringa-collectie. In Gorssel wordt momenteel het voormalige gemeentehuis verbouwd tot museum voor realistische kunst. Naar verwachting gaat het over een jaar open.

01

bedrijfssparen REPORTAGE

vernis # 06

–

073

REPORTAGE bedrijfssparen

bankiers rondleiden in het bedrijf, hen tekst en uitleg geven over de kunstwerken.

“Ik heb gemerkt dat daar behoefte aan is.

De kunst dient als inspirerende werkomgeving en als gespreksonderwerp. Als bankiers er meer over weten, kunnen zij meer uit de gesprekken met de cliënten halen. En we hebben zoveel mooie dingen!”

Volgens Van Steen is er binnen de bank genoeg draagvlak voor de collectie: “Bij het personeel en de voorzitter is er gelukkig veel animo voor. Hoewel we een oude collectie hebben, staat deze nog in de kinderschoenen. Er kan nog héél veel gebeuren, vooral op het vlak van het zichtbaarder maken van de collectie.”

ING Met de zichtbaarheid van de kunstcollectie van ING is het beter gesteld. Musea vragen regelmatig om bruiklenen voor tentoonstellingen. Gemiddeld leent de bank jaarlijks 250 kunstwerken uit. Hoofdconservator Sanne ten Brink: ”Een van onze doelstellingen is dat zoveel mogelijk mensen ervan kunnen genieten. 02 Wij kijken dus zeer Sanne ten Brink, welwillend naar hoofdconservator bruikleenverzoe- van de kunstken. Mits de klima- collectie van ING. tologische condities goed zijn uiteraard.”

Met een grote tentoonstelling in het Cobra Museum in Amstelveen viert de ING Collectie aankomende september het veertigjarig jubileum. Ten Brink: “Het begon in 1974 met de opening van een nieuw pand van de NMB-bank in Amsterdam. Het was een gebouw met veel witte muren. De toenmalige directeur Wijsen vroeg zijn gasten om bij de opening een kunstwerk mee te nemen. Er kwamen honderd verschillende kunstwerken, de basis van de collectie. Wijsen besloot dat er beleid moest komen. Er is vervolgens een enquête onder de medewerkers gehouden waaruit bleek dat ze het liefst herkenbare kunst boven hun bureau wilden hebben.

074

–

vernis # 06

02

bedrijfssparen REPORTAGE

Dat is toen vertaald naar figuratieve kunst.”

Die focus, op figuratieve kunst van in Nederland werkende kunstenaars, is er nog steeds. “In de jaren 80 en 90 hadden museumdirecteuren en critici geen goed woord over voor figuratief werk, dat was in die tijd echt een ondergeschoven kindje.

Maar ING heeft altijd vastgehouden aan dat beleid. Daarom hebben wij nu een collectie met een heel eigen gezicht. Waar musea en andere collecties allemaal visten in dezelfde vijver, hebben wij nu een collectie die niet te vergelijken is met enige andere collectie. Dat is onze kracht.”

Ten Brink benadrukt dat figuratieve kunst een grote variëteit aan stromingen kent. “We verzamelen niet alleen realisme en hyperrealisme, maar ook impressionistische, expressionistische en conceptueel realistische werken. Fotografie en videokunst valt er ook onder. Evenals Karel Appel en Michael Raedecker. Het is véél meer dan alleen maar het plaatje.”

Met 15.000 werken bezit ING een van de grootste bedrijfscollecties in Nederland. Veruit het meeste hangt wereldwijd in de kantoren. “We hebben een kleine opslag en streven ernaar om alles op te hangen.” Een van de topstukken is Het meisje in renaissancekostuum van Carel Willink, een van de slechts twee kinder-

‘Kunst stimuleert creatief denken, zet mensen op andere gedachten en biedt een opening voor een gesprek’ sanne ten brink

REPORTAGE bedrijfssparen

portretten die hij maakte. Een ander topstuk is De oogst van Pyke Koch. Beide doeken staan symbool voor het begin van het Nederlands magisch realisme.

De doelstellingen van destijds gelden nog steeds. Ten Brink: “Kunst stimuleert creatief denken, zet mensen op andere gedachten en biedt een opening voor een gesprek.”

Company pride “Kunst is niet onze kernactiviteit, dat is absoluut waar”, erkent Ten Brink. ”Er zijn altijd mensen die kritiek hebben, zowel intern als extern. De een houdt nu eenmaal van voetbal, de ander van kunst.

Maar als wij kunst ophangen in de kantoren krijgen we hartverwarmende reacties.

We merken dat de kunst enorm geapprecieerd wordt. Medewerkers spreken van ‘mijn kunstwerk’. Ze raken eraan gehecht, het draagt echt bij aan de company pride.”

Intern kan de kunst dan ook rekenen op een groot draagvlak, stelt Ten Brink. ”Uit onderzoek van afgelopen jaar blijkt dat de kunst onlosmakelijk is verbonden met ING. Kunst draagt bij aan een 03 prettige werksfeer. Hester Alberdingk Verder vinden wij Thijm, directeur van het belangrijk om de AkzoNobel Art jonge kunstenaars Foundation.

‘Ons succes is dat er intern ongelooflijk veel mensen zijn die om kunst vragen.

Medewerkers zijn er blij mee’ hester Alberdingk Thijm

076

–

vernis # 06

Beroemde collecties wereldwijd Deu t sch e Ba nk Met ruim 57.000 objecten is de Deutsche Bank Collection de grootste corporate kunstcollectie ter wereld. Gestart in 1979 met als doel jonge Duitse kunstenaars te steunen, bestaat de collectie inmiddels uit internationale kunstenaars van naam en faam; Kiefer, Joseph Beuys, Mondriaan, Damian Hirst, Rauschenberg en Kandinsky om er een paar te noemen.

03

UBS Onder het motto Art is a touchstone of the culture that produces it bouwt UBS vanaf 1960 gestaag aan de ontwikkeling van de collectie waarbij de teller inmiddels de 35.000 stuks is gepasseerd. Topstukken zijn er van onder meer Roy Lichtenstein, Gerhard Richter, Jeff Koons, Cindy Sherman, Damian Hirst en Tracy Emin.

bedrijfssparen REPORTAGE

vernis # 06

–

077

REPORTAGE bedrijfssparen

te stimuleren en hen een platform te bieden. De kunst zit in het DNA van ING. Dat blijven wij uitdragen.”

Hoezeer Ten Brink ook benadrukt dat kunst en de bank met elkaar verbonden zijn, sinds 2009 heeft ze geen aankoopbudget meer. “We kopen op dit moment niet aan. Het is een turbulente periode geweest binnen ING en de afgelopen tijd stond in het teken van bezinning. Hoe ziet onze toekomst eruit? Wat willen we met onze collectie? We hebben gekeken waar, buiten aankopen, behoefte aan is. We maken nog steeds tentoonstellingen en publicaties en hebben een nieuwe prijs voor jonge fotografen in het leven geroepen.

De New Talent Photography Award is vorig jaar voor het eerst uitgereikt, aan Ola Lanko. Deze stimuleringsprijs voor fotografen die maximaal vijf jaar van de academie zijn, krijgt dit jaar een vervolg.”

Voorzichtig positief kijkt Ten Brink naar de toekomst. “Het is nu niet aan de orde, maar ik hoop dat we wel weer een aankoopbudget krijgen. Liever gisteren dan vandaag. Om de collectie dynamisch te houden, moet je aankopen. Ik hoop dat we in 2015 de volgende stap kunnen zetten.”

Verzekerde waarde “Stilstaand water stinkt.” Directeur van de AkzoNobel Art Foundation Hester Alberdingk Thijm windt er geen doekjes om.

“Een kunstcollectie is als een levend organisme. Je móet blijven kopen om je collectie levend te houden.” De AkzoNobel Art Foundation koopt nog steeds aan, al is het stukken minder dan weleer. Alberdingk Thijm spreekt niet over het budget. Naar verluidt is het momenteel zo’n drie ton per jaar, terwijl het in hoogtijdagen acht ton was.

“Ook wij moeten onze plek bevechten.

Je zou kunnen zeggen dat kunst en zaken doen weinig met elkaar te maken hebben, maar kun je het voorstellen: een multinational als deze waar iedereen zijn eigen poster ophangt? Nu is kunst de herkenbare rode draad door het hele bedrijf. Wij hangen alles thematisch op en we communiceren ons er helemaal suf over. Het is de 078

–

vernis # 06

buitenwereld binnen, heel inspirerend.”

“Ons succes is dat er intern ongelooflijk veel mensen zijn die om kunst vragen.

Medewerkers zijn er blij mee. Als ze van vakantie terugkomen hebben ze de kunst gemist.” De collectie, die inmiddels is uitgegroeid tot 1.700 werken, dateert van 1996. Vanaf het begin is Alberdingk Thijm betrokken. “Een bedrijfscollectie begint met goed beleid. Een beleid dat autonoom is, maar dat een directe referentie heeft aan het bedrijf. In ons geval is dat niet zo moeilijk, AkzoNobel is de grootste colour company ter wereld.”

Collectioneren is een duurzame aangelegenheid, ook daarom past kunst bij AkzoNobel, stelt Alberdingk Thijm. “We gaan nooit over één nacht ijs. Het is elke keer weer wikken, wegen en overwegen. We kijken altijd naar wat we al hebben, proberen daar aansluiting bij te vinden. Het is als een spinnenweb, eerst heb je een paar hoofdlijnen en daarna worden de verbindingen steeds verfijnder. In mijn hoofd is het een digitale snelweg van kunstwerken die constant variëren en een relatie met el-

‘We kijken eerst of het een goede kunstenaar is, wat zijn autonome kracht is. Zou je alleen naar kleur kijken, dan krijg je een saaie, voorspelbare collectie’ HESTER Alberdingk Thijm

kaar aangaan. De som der delen is altijd veel meer dan de individuele werken. Ook volgen we kunstenaars die al in onze collectie zitten, maar van sommigen is het werk zo kostbaar geworden dat wij het ons niet meer kunnen veroorloven.”

Wat dat betreft heeft Alberdingk Thijm een gouden hand van kopen. De verzekeringswaarde van de collectie is meer dan verdubbeld. “Het is dus een goede investering geweest. Al is dat nooit de inzet geweest. En we verkopen niet hoor. Ik zie het meer als een proeve van bekwaamheid.”

Open blik Als Alberdingk Thijm de collectie moet typeren noemt ze direct ‘innovatief’ en ‘onderzoekend’. Deze gaat volgens haar hand in hand met AkzoNobel dat een voorloper probeert te zijn op allerlei innovatieve gebieden. “We hebben ook veel kunstenaars die onderzoek doen naar verf en kleur. Maar, en dit is heel belangrijk om te vermelden, hun werk is nóóit gekocht als illustratie. We kijken eerst of het een goede kunstenaar is, wat zijn autonome kracht is. Zou je alleen naar kleur kijken, dan krijg je een saaie, voorspelbare collectie. Dat is niet goed. Alles wat je in hokjes probeert te stoppen wil eruit.”

En ander label dat Alberdingk Thijm op de collectie plakt is ‘internationaal’.

“Wij zijn een van de weinige bedrijfscollecties in Nederland met een internationale focus. Ik denk dat die open blik goed is.

Als je te hermetisch verzamelt, mis je belangrijke ontwikkelingen.”

Alberdingk Thijm en haar twee collega’s besteden veel aandacht aan de presentatie. Een rondje door het hoofdkantoor laat zien dat de kunst op museale wijze hangt. “We geven veel rondleidingen. Niet alleen aan ons personeel, maar ook aan mensen van buiten. Aan studenten van kunstacademies bijvoorbeeld en volgende week komt het Prins Clausfonds langs. Wij zijn ons er heel erg van bewust hoe belangrijk het is om te blijven communiceren.

Om je plek te veroveren, moet je zichtbaar zijn. Altijd en overal.”

ensemble

Verzamelaars hebben allemaal zo hun eigen reden om bepaalde stukken aan hun collectie toe te willen voegen. Sommigen verzamelen werken uit een bepaalde periode, anderen selecteren op thema of kleur. Vernis fotografeerde een selectie uit het aanbod van bij de Koninklijke VHOK aangesloten handelaren in een bijzonder... fotografie

Maxim Meekes

Ensemble styling

Rogier Corbeau productie

Jettie Rozemond

vernis # 06

–

079

ensemble

Zeeleven

Objecten geïnspireerd op de wereld onder de zeespiegel; wellicht de meest mystieke plek op aarde.

6 10

2

3

9

7 5

8 1

4

van links naar rechts: 1 Vanderven oriental art ‘emaille sur biscuit’ waterdruppelaars in de vorm van krabben, China, Kangxi periode, porselein, H 5 cm X B 7 cm, €5.500 2 Robert Schreuder Antiquair inktpot in de vorm van een dolfijn en schelp, Frankrijk, 1830, vuurverguld brons en geel Sienna-marmer, H 22,5 cm, €3.200 3 Marjan Sterk antiquairjuwelier collier, René Boivin, Frankrijk, zilver, goud en koraal, variabele collierlengte, €12.500 4 Kunsthandel Inez Stodel haarspeld, Engeland, ca. 1830, koraal en goud, L 17,5 cm, €3.300 5 Kunsthandel Inez Stodel schelp, italië, 17e eeuw, marmer, L 18 x B 12,5 cm, €900 6 Bruil & Brandsma Works of Art meerman, Duitsland, 17e eeuw, eikenhout met verguldsel, H 45 cm X B 42, prijs op aanvraag 7 Kunstconsult – 20th century art | objects anemoonvaas, unicum glasstudio de Oude Horn, Willem Heesen, Nederland, 1993, geblazen glas, H 12 cm, D 10 cm, €1.800 8 Aronson Antiquairs botervloot met deksel in de vorm van zeemonster, Hendrik van Middeldijk, Delft, 1765, aardewerk, H 10,7 cm, €8.750 9 Frides Laméris Kunst en Antiekhandel karafje met gemonteerde stop met gekroond huwelijkswapen, Nederland, tweede helft 17e eeuw, glas, H 16,5 cm, prijs op aanvraag 10 Kunstconsult – 20th century art | objects schotel met een decor van vissen, Chris Lanooy, Nederland, ca. 1922, geglazuurd aardewerk, D 34 cm, €1.500 11 Kunsthandel Jacques

080

–

vernis # 06

13

18

12

20

14

11

19 16 15

17

Fijnaut schildpad snuifdoosje, Nederland, ca. 1720, schildpad en zilver, L 10 cm, prijs op aanvraag 12 Kunstconsult – 20th century art | objects Art Nouveau vaas met onderwater decor, Chris Lanooy, Nederland, ca. 1910, aardewerk met experimenteel glazuur, H 26,5 cm, €1.450 13 Kunstzalen A. Vecht vis, Willem Raedecker (1883-1971), Nederland, ca. 1920, iepenhout, H 50 cm, €9.000 14 Kunstconsult – 20th century art | objects schaal coquilles, Lalique, Frankrijk, jaren ’30, persglas, H 8,5 cm, D 21 cm, €675 15 Kunsthandel Inez Stodel broche in de vorm van een engel, Italië, 18e eeuw, koralen snijwerk, L 6,1 cm, €6.200 16 Kunsthandel Inez Stodel broche en sculptuur van bucolische scène, Italië, 18e eeuw, koralen snijwerk, L 6 cm X B 3 cm, €6.600 17 Kunsthandel Inez Stodel sculptuur van Venus met twee putti, Italië, 17e of 18e eeuw, koralen snijwerk, L 6,5 cm, €6.600 18 Bruil & Brandsma Works of Art dolfijn sierstuk van een boeisel, Nederland, eind 17e eeuw, teakhout met sporen van verguldsel, H 43 cm X B 34 cm, prijs op aanvraag 19 Vanderven oriental art kommen met ingekerfd decor en Shou-karakters, China, laat 18e eeuw, porselein, D 11,5 cm, €12.500 20 Gude & Meis antique clocks Louis XV consoleklok, Julien le Roy, Frankrijk, 1745-1749, vuurverguld brons, H 38 cm, prijs op aanvraag.

Koralen op voetjes en zeester afkomstig van A.A. Knoop, Prinsengracht 811 Amsterdam

vernis # 06

–

081

4

6

1

5

7

2 3

Van links naar rechts: 1 Frides Laméris Kunst en Antiekhandel slangenglas met witte draden, Duitsland of de Nederlanden, tweede helft 17e eeuw, kristallijn en wit glas à la Façon de Venise, H 15,9 cm, prijs op aanvraag 2 Jan Beekhuizen Kunst en Antiekhandel breedgerande schotel, gekroonde roos en gietersinitialen PG, Noord-Frankrijk, 1665, D 34,5 cm, prijs op aanvraag 3 Bruil & Brandsma Works of Art bestek in foedraal van roggenhuid, gemerkt Amsterdam, vork 1785, mes 1702, zilver, geslagen koperdraad, parelmoer, vork: L 22,4 cm; mes: L 26,3 cm, prijs op aanvraag 4 Frides Laméris Kunst en Antiekhandel bord met ganzen in een lotusvijver, China, Jingdezhen, 1610-1630, kraakporselein, D 36,1 cm, prijs op aanvraag 5 Jacob J. Roosjen SRI ®, beker, Gouda, 1616, meesterteken met een appel, zilver, H 19,2 cm, prijs op aanvraag 6 Bruil & Brandsma Works of Art vierknoopskandelaar, Nederlanden, tweede helft 15e eeuw, brons, H 25 cm, prijs op aanvraag 7 Frides Laméris Kunst en Antiekhandel ‘Kraaikop’ kom, China, Jingdezhen, 1600-1620,

082

–

vernis # 06

ensemble

Eten

Soms vormt een gedekte tafel een wonderschoon pallet dat je het liefst onberoerd zou laten.

9

11

12

10

13 8

kraakporselein, H 8,5 cm, prijs op aanvraag 8 Kunsthandel Jacques Fijnaut Arita kannetje, Japan, zilveren deksel Middelburg 1674, porselein en zilver, H 17 cm, prijs op aanvraag 9 Jan Beekhuizen Kunst en Antiekhandel schenkkan, Nederlanden, midden 17e eeuw, gemerkt Dirck Jansz Messchaert Rotterdam, tin, H 22 cm, prijs op aanvraag 10 Bruil & Brandsma Works of Art presenteerschaal, Venetië, vroege 17e eeuw, glas ‘Vetro A Penne’ techniek, D 29,4 cm en H 9 cm, prijs op aanvraag 11 Kunstzalen A. Vecht Roemer, Nederlanden of Duitsland, eind 17e eeuw, glas, H 30 cm, €26.000 12 Frides Laméris Kunst en Antiekhandel slangenglas met witte draden, Duitsland of de Nederlanden, tweede helft 17e eeuw, kristallijn en wit glas à la Façon de Venise, H 25,3 cm, prijs op aanvraag 13 Aronson Antiquairs honingpot met deksel en onderbord (één van een paar), Jan Theunis Dextra, Delft, 1760, aardewerk, H 8,4 cm, prijs op aanvraag.

vernis # 06

–

083

ensemble

Het gelaat

Acht gezichten met evenzoveel karakters, werelden en verhalen.

3

1

4

2

Van links naar rechts: 1 Kunstconsult – 20th century art | objects faun, sybren valkema, leerdam unica 1961, vrij geblazen en gevormd dikwandig kleurloos glas, H 24 cm, prijs op aanvraag 2 Kunstconsult – 20th century art | objects maskerkop, Bernard Richters, Nederland, jaren 20, gehouwen uit grijsgroen dolomiet, H 27,5 cm X B 15 cm, prijs op aanvraag 3 Bruil & Brandsma Works of Art gaper, Nederland, 19e eeuw, eikenhout, H 48,5 cm, prijs op aanvraag 4 Bruil & Brandsma Works of Art kop van een jongeling (mogelijk Johannes), Frankrijk, eerste helft

084

–

vernis # 06

5

7

6

8

15e eeuw, zandsteen, H 25 cm X B 26 cm, prijs op aanvraag 5 Vanderven oriental art hoofd, China, 18e eeuw, stucco, H 28 cm, prijs op aanvraag 6 Kunstzalen A. Vecht Buddha, Ghandara, 2e/3e eeuw n. Chr., schist, H 28 cm, €9.000 7 Robert Schreuder Antiquair vrouwenbuste, Frankrijk, midden 19e eeuw, wit marmer op sokkel van grijs marmer, H 31,5 cm, €1.100 8 Kunsthandel Mieke Zilverberg sarcofaag masker, Egypte, Ptolomeïsche-Romeinse periode, 3e eeuw v. Chr. – 1e eeuw n. Chr., polychroom beschilderd hout, 32,5 X 31,5 cm, prijs op aanvraag

vernis # 06

–

085

rubriek boeken

Aen taefele De afgelopen periode zijn er weer vele boeken verschenen over kunst, antiek en geschiedenis. Vernis maakte een selectie voor de professional, verzamelaar en natuurlijk ook de geïnteresseerde leek.

boeken met dank aan

Caroline Eschbach

eten en leven in de late Middeleeuwen Wat, wanneer en waarmee at men? Het ontstaan van de burgerij in de late middeleeuwen had ook zijn weerslag op de manieren aan tafel. Het eten met een gedeelde lepel uit een gezamenlijke kom ontwikkelde zich naar een individuele set tafelgerei en hiermee veranderden alle mores die daarmee samenhingen. Veel gebruiksvoorwerpen die toen als afval werden afgedankt, zijn dankzij de goede conserveringstoestand van onze bodem bewaard gebleven. Door het naoorlogse grondverzet kwamen talloze van deze eeuwenoude objecten weer tevoorschijn. Een groep jonge verzamelaars bracht belangrijke collecties bijeen: de collectie van Aad Penders (De Eenhoorn) staat centraal in Aen taefele.

Archeoloog Sebastiaan Ostkamp, specialist in de materiële cultuur van de middeleeuwen en vroegmoderne periode, verkent op toegankelijke en beeldende wijze onze leef- en eetgewoonten vanaf circa 1200.

Verglaasde Charme

De Schoonheid van de Nederlandse Tegel Tegels vormen een belangrijk onderdeel van de grote Nederlandse traditie van tinglazuuraardewerk, dat internationaal bekend staat als ‘Delfts blauw’. De aanwezigheid van de juiste grondstoffen en technische kennis, alsmede voldoende afnemers leidden tot een omvangrijke tegelproductie in de provincies Holland, Friesland en Utrecht. Zo verwierf Nederland zich een eigen hoofdstuk in de wereldgeschiedenis van de tegel. En nog altijd zijn mensen gevoelig voor de verglaasde charme van de tegel.

Deze tweetalige co-productie van Stichting Vrienden Nederlands Tegelmuseum te Otterlo en SPA-uitgevers in Zwolle presenteert zeldzame en vaak niet eerder gepubliceerde tegels en tableaus uit de collecties van de Vrienden. In de catalogus worden alle afgebeelde tegels gedetailleerd beschreven. Door aanvulling met enkele stukken uit museale collecties is een canon van ruim vierhonderd jaar Nederlandse tegelcultuur ontstaan, die hier ook voor een internationaal publiek ontsloten wordt.

Door Sebastiaan Ostkamp Fotografie Walter Lensink Uitg. Poldervondsten/VIND Te bestellen door middel van de bestelkaart elders

086

Samenstelling Nora de Nas, Ger J.M. de Ree en Bert-Jan Baas Uitg. SPA-Uitgevers, Zwolle

in dit magazine

ISBN 978-90-8932-115-2 €59,50

€49,95

–

vernis # 06

boeken rubriek

De Ommuurde Stad

Tegendraads Modern In dit boek wordt het begrip Tegendraads Modern gelanceerd als tegenhanger van het jaren 50 (neo-) modernisme van Goed Wonen. Het betreft die vorm van moderniteit in de vormgeving van de wooncultuur die ternauwernood een plek heeft gekregen in de openbare collecties met een designafdeling. Toch is het de stijl van vormgeven die we onmiddellijk en gewoonlijk associëren met de 50er jaren: de vrije vorm en de decoratie- en kleurenlust die zich manifesteert als een feest van bevrijding uit het keurslijf van de geometrische grondvorm, het afzweren van het ornament en de terughoudendheid met betrekking tot de kleur. Deze publicatie zoekt antwoord op vragen over waar die tegendraadse vormgeving zijn oorsprong vond, via welke kanalen deze zich verspreidde,

wie de spelers in het veld waren, hoe het eruit zag en hoe het bij de consument terecht kwam. Waarom keerde de redactie van Goed Wonen zich zo fel tegen het bestaan van dit ‘modieuze modernisme’?

Tegen de modernistische maatlat van Goed Wonen worden uitspraken gelegd uit alternatieve tijdschriften over (inter)vormgeving uit dezelfde periode, ook wordt bekeken hoe trendvolgende warenhuizen en woninginrichters in advertenties het Tegendraads Moderne aanbevelen.

Noot: Parallel aan de verschijning van dit boek is er de tentoonstelling Populair modern.

Tegendraadse vormgeving uit de jaren vijftig.

T/m 25 mei in Stadsmuseum Zoetermeer.

De Ommuurde Stad is een wandeling langs de vergeten stadswal van Amsterdam. In 1663 was Amsterdam omsloten door een vijf meter hoge stadsmuur, die diende als verdedigingslinie samen met een zestig meter brede gracht. De acht kilometer lange vestingwal telde 26 bolwerken en 8 stadspoorten langs de huidige Singelgracht. Hier en daar zijn in de stad nog sporen te vinden. De bekende mimespeler en amateur-historicus Rob van Reijn raakte gefascineerd door de verdwenen vestingwal en spande zich ervoor in dat er plaquettes werden gelegd op de plekken van de voormalige bolwerken.

Hij legde samen met Maarten Hell de geschiedenis ervan vast in de vorm van een wandeling op de grens van de oude en de nieuwe stad.

Wat dit boek bijzonder maakt zijn de vele foto’s, kaarten, afbeeldingen van schilderijen en natuurlijk de dichter Daniel Willink (1676-1722) die als gids fungeert en zorgt voor een poëtische beschrijving van alle bolwerken.

Onder redactie van André Koch Uitg. Scriptum Art Publishers ISBN 978 90 5594 871 0 €34,50

Ten for TEFAF In deze eigen uitgave van A. Aardewerk Antiquair Juwelier worden tien van de topstukken uit de collectie uitgebreid beschreven en afgebeeld. De tien zeer gevarieerde voorwerpen hebben met elkaar gemeen dat ze buitengewoon zeldzaam zijn, prachtig gemaakt en in een perfecte conditie verkeren.

Alle kwaliteiten tellen op tot het maximale. A. Aardewerk gaf dit boek uit ter gelegenheid van TEFAF Maastricht. Er is uitgebreid onderzoek gedaan naar de afgebeelde voorwerpen, wat de Engelstalige beschrijvingen boeiend maakt om te lezen. Het boek is prachtig vormgegeven en de afbeeldingen zijn bijzonder hoog van kwaliteit. Het is een boek om te bewaren en nog eens open te slaan.

Door Rob van Reijn en Maarten Hell Uitg. Uitgeverij Bas Lubberhuizen

Door A. Aardewerk Antiquair Juwelier

ISBN 978-90-5937-374-7

Te bestellen via silver@aardewerk.com ISBN 978-90-818671-2-2 €15

€19

vernis # 06

–

087

ledenlijst

Ledenlijst

Alle contactgegevens van de leden van de Koninklijke Vereeniging van Handelaren in Oude Kunst in Nederland, plus informatie over hun specialisme.

NOORD-HOLLAND amsterdam Algemeene Ethnograficaen Kunsthandel Aalderink Spiegelgracht 15 1017 JP Amsterdam 020-6230211 info@aalderinkorientalart.nl www.aalderinkorientalart.nl Aziatische kunst, etnografica, Pre-Columbiaanse kunst

Archea Ancient Art Nieuwe Spiegelstraat 37 1017 DC Amsterdam 020-6250552 info@archea.nl www.archea.nl archeologie

E.H. Ariëns Kappers Prinsengracht 677 1017 JT Amsterdam 020-6235356 info@masterprints.nl www.masterprints.nl oude (Japanse) prenten, land- en zeekaarten

Aronson Antiquairs Nieuwe Spiegelstraat 39 Postbus 15556 1001 NB Amsterdam 020-6233103 mail@aronson.com www.aronson.com Delfts aardewerk

Jan Beekhuizen kunst en antiekhandel Nieuwe Spiegelstraat 49 1017 DD Amsterdam 020 6263912 info@janbeekhuizen.nl www.janbeekhuizen.nl Europees tin, sculpturen, volkskunst

J.P. Beeling Van Eeghenstraat 20 1071 GG Amsterdam 06-24905541 jp@beeling.nl Aziatisch porselein

Kunsthandel P. de Boer Herengracht 512 1017 CC Amsterdam 020-6236849 06-21520044 info@kunsthandelpdeboer.com www.kunsthandelpdeboer.com Oude Meesters

Bruil & Brandsma works of art

Gallery Delaive Modern and Contemporary Art

Kunsthandel Frans Leidelmeijer

Spiegelgracht 23 1017 JP Amsterdam 020-6259087 gallery.delaive@wxs.nl www.delaive.com moderne en hedendaagse kunst

Lijnbaansgracht 369H 1017 XB Amsterdam 020-6254627 frans@leidelmeijer.nl www.leidelmeijer.nl Art Nouveau, Art Deco, 20e-eeuws design

Douwes Fine Art (anno 1805) Stadhouderskade 40 1071 ZD Amsterdam 020-6646362 info@douwesfineart.com www.douwesfineart.com Oude Meesters, 19e- en 20e-eeuwse schilderijen

Kunsthandel Jacques Fijnaut Nieuwe Spiegelstraat 31 1017 DC Amsterdam 020-6256374 office@kunsthandelfijnaut.nl www.kunsthandelfijnaut.nl algemeen antiquair

Foumani Persian Gallery Beethovenstraat 107A 1077 HX Amsterdam 020-6797430 info@foumani.com www.foumani.com tapijten, kelims

Gude & Meis Antique Clocks Nieuwe Spiegelstraat 60 1017 DH Amsterdam 020-6129742 06-53162962 info@gudemeis.com www.gudeantiqueclocks.com klokken, barometers, instrumentaria

Mathieu Hart antiquiteiten sinds 1878 Rokin 122 1012 LC Amsterdam 020-6231658 mhart@xs4all.nl www.hartantiques.com algemeen antiquair

Keizersgracht 516 1017 EJ Amsterdam 020-6263303 06-53163808 paul@borzo.com www.borzo.com moderne en hedendaagse kunst

The Terraze Building Emmy Andriessestraat 582 1087 NE Amsterdam 020-6381729 info@jacobsfineart.com www.jacobsfineart.com 20e- en 21e-eeuwse schilderijen

vernis # 06

Frides Laméris Kunst en Antiekhandel

nieuwe spiegelstraat 68 1017 DH Amsterdam 020-4207359 bbc@chello.nl www.bb-art.com kunst uit Middeleeuwen en Renaissance, volkskunst

Kunsthandel Frans Jacobs

–

Brouwersgracht 869 1015 GK Amsterdam 020-6252625 korfdegidts@xs4all.nl glas, aardewerk, porselein

Nieuwe Spiegelstraat 55 1017 DD Amsterdam 020-6264066 info@frideslameris.nl www.frideslameris.nl glas, aardewerk, (Aziatisch) porselein

Borzo modern & contemporary art

088

Peter Korf de Gidts Antiquairs

Inter-Antiquariaat Mefferdt & De Jonge Bernard Zweerskade 18 1077 TZ Amsterdam 020-6640841 interantiquariaat@chello.nl www.inter-antiquariaat.nl antiquarische boeken, tekeningen, prenten, land- en zeekaarten

Joseph M. Morpurgo Herengracht 119 (rechter deur) 1015 BG Amsterdam 020-6235883 j.m.morpurgo@wafelman.nl www.antiqueartmorpurgo.com algemeen antiquair, Aziatische kunst

Jan Morsink Ikonen Keizersgracht 454 1016 GE Amsterdam 020-6200411 info@morsink.com www.morsink.com ikonen

Van Nie Antiquairs Keizersgracht 600 1017 EP Amsterdam 020-6261594 info@vannieantiquairs.com www.vannieantiquairs.com algemeen antiquair

Kunsthandel Peter Pappot Nieuwe Spiegelstraat 30-34 1017 DG Amsterdam 020-6242637 info@pappot.com www.peterpappot.com 19e- en 20e-eeuwse schilderijen

Polak Works of Art Spiegelgracht 3 1017 JP Amsterdam 020-6279009 www.fineartdealers.info/ jaappolak Aziatische kunst, etnografica

Premsela & Hamburger

Kunstzalen A. Vecht

Rokin 98 1012 KZ Amsterdam 020-6275454 wiet@premsela.com www.premsela.com juwelen, goud, zilver

Nieuwe Spiegelstraat 40 1017 DG Amsterdam 020-6234748 a.vecht@planet.nl www.vecht-worksofart.nl algemeen antiquair

Antiquair Van Rossum & Co.

Verbeek-Schuttelaar

Amsterdam 020-6221010 antiquair@vanrossumco.nl algemeen antiquair

Kunsthandel Rueb Banstraat 4 1071 JZ Amsterdam 020-6767566 Info@rueb.nl www.rueb.nl 20e-eeuwse schilderijen

Paul Rutten Asiatic & Tribal Art Beethovenstraat 91-II 1077 HS Amsterdam 020-6277057 suryarutten@hotmail.com Aziatische kunst, etnografica

Kunsthandel Schlichte Bergen P.C. Hooftstraat 53 1071 BN Amsterdam 020-6751701 schlicht@xs4all.nl Oude Meesters

Robert Schreuder Antiquair Nieuwe Spiegelstraat 48 1017 DG Amsterdam 020-6754867 06-24289550 info@robertschreuder.nl www.robertschreuder.nl Grand Tour souvenirs, 18e- en 19e-eeuwse meubelen

Leslie Smith Gallery Minervaplein 10H 1077 TP Amsterdam 020-6265945 info@lesliesmith.nl www.lesliesmith.nl 19e- en 20e-eeuwse schilderijen, hedendaagse Aboriginal kunst

Marjan Sterk Antiquair-Juwelier Nieuwe Spiegelstraat 63 1017 DD Amsterdam 020-6248703 info@marjansterk.nl www.marjansterk.nl juwelen, zilver

Kunsthandel Inez Stodel Nieuwe Spiegelstraat 65 1017 DD Amsterdam 020-6232942 inez@inezstodel.com www.inezstodel.com juwelen

Salomon Stodel Antiquités Vestiging 1: Spiegelgracht 11 1017 JP Amsterdam Vestiging 2: Rokin 70 1012 KW Amsterdam 020-6231692 stodel@wxs.nl www.salomonstodel.com algemeen antiquair

Keizersgracht 642 1017 ES Amsterdam 020-3304343 am@verbeekschuttelaar.nl www.verbeekschuttelaar.nl juwelen, zilver

Dr. A. Wieg Fine Art Minervalaan 77-1 1077 NT Amsterdam 020 6762094 wiegfineart@gmail.com oude meesters, 19e- en 20e-eeuwse schilderijen

Kunsthandel M. Zilverberg Rokin 60 1012 KV Amsterdam 020-6259518 info@miekezilverberg.com www.miekezilverberg.com archeologie, antieke numismatiek

NOORD-HOLLAND overigE Bijl-Van Urk Kennemerstraatweg 174 1815 LE Alkmaar 072-5120080 06-53425432 sander@bijlvanurk.com www.bijlvanurk.com Oude Meesters

John Endlich Antiquairs Spekstraat 10 2011 HM Haarlem 023-5320274 info@johnendlich.nl www.johnendlich.nl zilver

Fontijn Antiek Stellingmolen 51 1444 GV Purmerend 0299-436493 mfontijn@chello.nl www.fontijnantiek.com barometers

Pieter Hoogendijk Amsterdamsestraatweg 31 1411 AW Naarden 035-5420459 info@phoogendijk.nl www.phoogendijk.com algemeen antiquair

Gallery Rob Kattenburg Eeuwigelaan 6 1861 CM Bergen 072-5895051 info@robkattenburg.nl www.robkattenburg.nl marineschilderijen, -tekeningen, -prenten

D.A. Kinébanian Graaf Willem de Oudelaan 123 1412 AR Naarden 035-6953002 kinebanian@telfort.nl tapijten

ledenlijst

Kunstconsult 20th century art | objects Fort a/d Middenweg Zuiddijk 13-fort 1461 EB Zuidoostbeemster (Beemster) 0299-690858 info@kunstconsult.nl www.kunstconsult.nl Art Nouveau, Art Deco, 20e-eeuws design

Tóth Ikonen botterwijnseweg 1 1272 EG HUIZEN 06-53468236 info@tothikonen.com www.tothikonen.com ikonen

Kunsthandel E.J. van Wisselingh & Co Baan 41 2012 DC Haarlem 023-5310505 wdewinter@wisselingh.com www.wisselingh.com 19e- en 20e-eeuwse schilderijen en tekeningen

zuid-HOLLAND (overigE) Ruben Aardewerk Antiques Zwaluwlaan 9A 2261 BP Leidschendam 070-4190575 ruben@aardewerkantiques.com www.aardewerkantiques.com 17e-, 18e- en 19e-eeuwse kunstvoorwerpen en verzamelobjecten

Adriaan Groenewoud Antiquiteiten & Oude Kunst Aelbrechtskolk 3B 3025 HA Rotterdam 010-4258011 info@adriaangroenewoud.nl www.adriaangroenewoud.nl 16e-, 17e- en 18e-eeuwse meubelen

Kunsthandel F.A. Enneking Marevista 22 2202 BX Noordwijk 071-3647645 Oude Meesters

Hotei Japanese Prints

zuid-holland ’s-Gravenhage A. Aardewerk Antiquair Juwelier Jan van Nassaustraat 76 2596 BV ‘s-Gravenhage 070-3240987 silver@aardewerk.com www.aardewerk.com zilver, juwelen

Kunsthandel Ivo Bouwman Jan van Nassaustraat 80 2596 BW ’s-Gravenhage 070-3283660 info@ivobouwman.nl www.ivobouwman.nl 19e- en 20e-eeuwse schilderijen

Hoogsteder & Hoogsteder Lange Vijverberg 15 2513 AC ‘s-Gravenhage 070-3615575 info@hoogsteder.com www.hoogsteder.com Oude Meesters

Firma S. van Leeuwen Noordeinde 164-164A 2514 GR ‘s-Gravenhage 070-3653907 alexander@vanleeuwenantiquairs.nl www.vanleeuwenantiquairs.nl 17e- en 18e-eeuws antiek, (Aziatisch) porselein

Dirk en Dirk-Jan Limburg Denneweg 45 2514 CD ‘s-Gravenhage 070-3455103 limburgantiquairs@casema.nl www.limburgantiquairs.com algemeen antiquair

Rapenburg 19 2311 GE Leiden 071-5143552 ukiyoe@xs4all.nl www.hotei-japanese-prints.com Japanse prenten, schilderkunst en boeken

Kunsthandel Pieter Overduin Dorpsstraat 28 3381 AG Giessenburg 0184-652652 info@kunsthandelpieteroverduin.nl www.kunsthandelpieteroverduin.nl 19e- en 20e-eeuwse schilderijen

UTRECHT Antiquariaat Forum “westrenen” Tuurdijk 16 3997 MS ’t Goy Houten 030-6011955 info@forumrarebooks.com www.forumrarebooks.com antiquarische boeken, land- en zeekaarten

Jacob J. Roosjen, SRI® Eendrachtlaan 33 3621 DD Breukelen 06-53268280 jacob.roosjen@gmail.com www.jacobroosjen.com www.silverresearchinstitute.com zilver

DRENTHE

Simonis & Buunk Kunsthandel

LIMBURG

Wijermars Fine Art

Notaris Fischerstraat 30 6711 BD Ede 0318-652888 info@simonis-buunk.nl www.simonis-buunk.nl 19e- en 20e-eeuwse schilderijen

Jan Roelofs Antiquairs & Contemporary Arts

Dorpsstraat 10 7957 AV De Wijk 0522-440170 info@wijermars.com www.wijermars.com sculpturen

OVERIJSSEL

NOORD-BRABANT

Heutink Ikonen

Bastings & Van Tuijl

Ahnemstraat 21 8043 RE Zwolle 038-4659524 heutinkikonen@gmail.com www.heutinkikonen.nl ikonen

Firma Jan Ruitenberg Spoorstraat 1 8012 AV Zwolle 038-4213687 ruitenberg.antiek@gmail.com www.ruitenbergantiquair.com algemeen antiquair

GELDERLAND Kunstgalerij Albricht Utrechtseweg 107 6862 AE Oosterbeek 026-3611876 info@albricht.nl www.albricht.nl 19e- en 20e-eeuwse schilderijen

Doornhof Antiquairs Schapenhoek 12/14 3841 BM Harderwijk 0341-421015 pdoorn12@caiway.nl www.doornhofantiek.nl meubelen, Aziatisch porselein, klokken, schilderijen

Theo Daatselaar Antiquairs Oenselsestraat 50 5301 EP Zaltbommel 0418-712300 info@daatselaar.com www.daatselaar.com algemeen antiquair

De Eenhoorn Waterstraat 33 5301 AH Zaltbommel 0418-515233 aadpenders@hotmail.nl kunst uit Middeleeuwen en Renaissance, meubelen

Mentink & Roest

Molenstraat 60 5341 GE Oss 0412-623843 bastings@bastingsantiquairs.com www.bastingsantiquairs.com aardewerk, Aziatisch porselein

Kunsthandel A.H. Bies Boschdijk 221A 5612 HC Eindhoven 040-2431377 info@kunsthandelbies.nl www.kunsthandelbies.nl 19e- en 20e-eeuwse schilderijen

Crijns & Stender Landgoed “Oosterheide” Tilburgsebaan 1 4904 SP Oosterhout 076-5875700 m.crijns@planet.nl www.crijns.info klokken, horloges, barometers, instrumentaria

Essing Antiquairs Kerkstraat 12 5386 AC Geffen 073-5322457 wijchen@essing-antiquairs.nl www.essing-antiquairs.nl algemeen antiquair

Kollenburg Antiquairs Postbus 171 5688 ZK Oirschot 0499-578037 info@kollenburgantiquairs.com www.kollenburgantiquairs.com algemeen antiquair

Vanderven Oriental Art Nachtegaalslaantje 1 5211 LE ’s-Hertogenbosch 073-6146251 info@vanderven.com www.vanderven.com Aziatische kunst

Buitenlandse leden Blue elephant Oriental Art (part of Blue Art) Oude Jekerweg 10 B-3770 Kanne (Riemst), België +41(0)78-8839887 blue.art.3@hotmail.com Aziatische kunst, archeologie

Galerie Tiny Esveld Frilinglei 9 B-2930 Brasschaat, België +32(0)3-3125190 info@tinyesveld.com www.tinyesveld.com Art Nouveau, Art Deco, glas meubelen

Noortman Master Paintings 13 Old Bond Street W1S 4SX Londen Verenigd Koninkrijk +44 207-4919219 info@noortman.com www.noortman.com Oude Meesters, 19e- en 20e-eeuwse schilderijen

Van Kranendonk Duffels Londen +44 7595 245819 Milaan +39 335 6262252 vankranendonkduffels@gmail.com www.vkdjewels.co.uk juwelen

Limburg Glen Prosen Lodge Kirriemuir DD8 4SD Glen Prosen, Schotland +44(0)1575-540207 antiques@koos-limburg-jnr.com algemeen antiquair

ereleden: mevrouw a. wafelmanmorpurgo de heer a.c. beeling

Floris van Wanroij Fine Art Bergstraat 52 5551 AX Dommelen 040-2040596 info@floris-art.com www.floris-art.com Oude Meesters, kunst uit Middeleeuwen en Renaissance

GRONINGEN

Molenstraat 22 4031 JS Ingen 0344-603606 info@mentinkenroest.com www.mentinkenroest.com klokken, horloges, barometers

Bernard C.M. Grijpma Kunst en Antiek

Peter van Os Antiques & Fine Art

ZEELAND

Kastanjelaan 38 6828 GM Arnhem 06-53106541 antiques@petervanos.com www.petervanos.com algemeen antiquair

Fabery de Jonge

Gedempte Zuiderdiep 121-123 9711 HE Groningen 050-3137703 info@grijpmaantiek.nl www.grijpmaantiek.nl antieke wapens, nautica, zilver

Batterijstraat 21C 6211 SE Maastricht +32(0)12-394534 info@janroelofsantiquairs.com www.janroelofsantiquairs.com algemeen antiquair

Rondweg 14 4524 KC Sluis 06-53923227 faberydejonge@hetnet.nl juwelen

kijk ook op www.Kvhok.nl/leden

vernis # 06

–

089

rubriek toekomstantiek

tekst

Aya Langeveld

Glazen bol fotografie

Dieter Enke

‘Veel van het latere, vrije werk van glaskunstenaar Andries Copier (1901-1991) kan in mijn ogen het label antiek van de toekomst krijgen’, vindt Wiljan Versteeg van Kunstconsult, gespecialiseerd in 20e-eeuwse toegepaste kunst. Dat hij nu kiest voor een vroeg object uit de Noordzee Collectie is echter ‘niet zomaar’.

sioen, tijdens de strandwandelingen in de buurt van zijn woonplaats Wassenaar. In de Noordzee Collectie, die in glasblazerij ‘de Oude Horn’ werd vervaardigd, zie je de schuimkragen en kwallen terug. En natuurlijk die intrigerende kleur zeegroen. Prachtig.” et aantal objecten dat multitalent en -ontwerper Copier gedurende zijn zeventig(!)-jarige carrière vervaardigde is gigantisch. Met zo’n oeuvre zijn er nogal wat collector’s items met het signatuur A.D. Copier. Een aantal ontwerpen is iconisch. Van het persglas en unica vazen tot het studioglas. En anders staat Copier wel ‘gewoon’ thuis in de kast: wie heeft er nou geen Gilde-glas, het onderdeel van het Gilde-servies dat Copier in 1930 ontwierp en nog steeds in productie is als wijnglas.

Versteeg: “Zijn oudere werk is natuurlijk hartstikke bekend; zijn latere oeuvre raakt nu pas meer in beeld.” De golden years van Copier beginnen na zijn pensioen als gevierd hoofdontwerper bij glasfabriek Leerdam. Zonder 090

–

vernis # 06

Exemplarisch

broodheer en vrij om de grenzen van de glaskunst te verkennen, beleeft Copier zijn artistieke hoogtepunten en een tweede carrière. Onder het motto: ‘Unica maken is een ontdekkingsreis’ werkt hij in Amerika, Zweden, Tsjechië, Frankrijk en Italië, met de beste glasblazers ter wereld.

De eerste stappen worden echter in Nederland gezet.

“Dit object uit 1979 uit de Noordzee Collectie is een fraai – en vroeg – voorbeeld van het vrije glas dat Copier maakte in de periode 1978-1991. Het oogt heel modern en tijdloos. De inspiratie deed hij op na zijn pen-

“Zijn werk uit deze periode is heel interessant”, vertelt Versteeg. “In dit stuk zie je echt iets nieuws van de ontwerper die al zo’n immens track record had. Voor het eerst verwerkt hij zijn impressies niet in een vaas of pot, maar in een glassculptuur. In die zin is het exemplarisch. Dat maakt het ook antiek van de toekomst.”

Het late werk van Copier is nog niet door het grote publiek ontdekt. Versteeg: “Maar wij merken wel dat er de laatste jaren veel meer belangstelling is voor zijn vrije werk. Dat zie je ook in de prijsontwikkeling. Dit object kun je rustig future proof noemen: aan de kwaliteit en zeggingskracht zal door de tand des tijds niet geknabbeld worden.”

Schilderachtig wonen aan de Vecht Buitenplaats Overweer, van â‚Ź 595.000 tot â‚Ź 1.395.000 (150-300m2)

U bent elke zaterdag van 12.00 - 15.00 van harte welkom op de locatie

Op slechts 26 km van Schiphol, 21 km van het Concertgebouw en 5 minuten van de pittoreske dorpskern van Breukelen ligt Buitenplaats Overweer. Hier woont u comfortabel en veilig op de mooiste locatie van Nederland. De buitenplaats bestaat uit uitzonderlijke appartementen voorzien van lift en parkeergarage. De inwonende huismeester draagt zorg voor u en het park.

Dit alles direct aan de Vecht op een buitenplaats die de idyllische sfeer van weleer uitstraalt met de garantie en voordelen van hoogwaardige nieuwbouw.

BUITENPLAATS OVERWEER Straatweg 256, Breukelen www.buitenplaatsoverweer.nl

VERKOOPINFORMATIE Ankersmit makelaars De Koster cs makelaars

0294 - 234 774 035 - 623 36 41

Een Franse Louis XV vuurverguld bronzen cartel d’alcove, Etienne Lenoir, circa 1750 H. 43 cm.

Gude & Meis antieke klokken is al sinds 1980 toonaangevend op het gebied van antieke klokken en barometers. De collectie bestaat uit Europese klokken en barometers van de 17e t/m begin 20e eeuw en wordt gekenmerkt door hoogwaardige kwaliteit en originaliteit. Al onze klokken en barometers zijn vakkundig gerestaureerd en worden gegarandeerd.

Gude & Meis Antieke Klokken Nieuwe Spiegelstraat 60 1017 DH Amsterdam Nederland Tel. +31 (0)20 612 97 42 Mob. +31 (0)6 53 16 29 62 info@gudemeis.com www.gudeantiqueclocks.com