jan Six OVER oude MEESTERS en moderne KUNSThandel Florence IN BEELd (en woord) ‘Sail Madurodam’ - welkom in het depot van het nieuwe Scheepvaartmuseum het huis te manpad, binnenkijken in een buitenhuis de specialisten: Praktische tips om UW kunst goed te houden JAN DES BOUVRIE onthult zijn VERBORGEN PASSIE DE DRIE THEMA’s LIEFDE, MARITIEM EN REIZEN VERBEELD IN ANTIEK 8 717953 055620
Kunstliefhebbers sinds 1737. Al sinds 1737 is Van Lanschot een private bank pur sang. Maar wat misschien weinigen weten is dat ook onze passie voor kunst dateert uit die tijd. Een liefde die wij, als hoofdsponsor van de PAN, graag met u delen. De eigentijdse kunst- en antiekbeurs die wordt gehouden van 18-25 november in Amsterdam RAI. Bent u cliĂŤnt van Van Lanschot? Dan
ontvangt u van ons twee toegangskaarten
cadeau. U kunt zich hiervoor inschrijven op www.vanlanschot.nl/pan.
Private Banking Pur Sang.
www.vanlanschot.nl/pan
voorwoord
koninklijk Er bestaat een anekdote over de legendarische, van oorsprong Engelse kunsthandelaar Lord Joseph Duveen, die een eeuw geleden een bezoek bracht aan het huis op de New Yorkse Fifth Avenue van de steenrijke en destijds belangrijkste verzamelaar, de bankier J.P. Morgan. Morgan liet Duveen vijf zestiende-eeuwse Ming-vazen zien. Drie originelen en twee — overigens ook vrij kostbare — kopieën. Morgan daagde Duveen uit de moderne stukken aan te wijzen. Volgens de overlevering wierp Duveen een korte blik op de vazen en sloeg de namaak met twee ferme tikken van zijn wandelstok stuk. Waarschijnlijk waren het de goede, of liever gezegd: de slechte, want Morgan heeft sindsdien nooit meer bij een ander dan Duveen gekocht. Diezelfde expertise en doortastendheid bemerkte ik op een ander vlak tijdens een gesprek dat ik had met Jan des Bouvrie, de ontwerper die er eigenhandig in geslaagd is al het ‘bruin’ uit de Hollandse huiskamers te laten verdwijnen. Namens de VHOK zocht ik hem op om met hem te praten over een bijzondere samenwerking. En wat bleek? Hij heeft een passie voor antiek (en andere zaken, waarover meer in het portret dat Yvo van Regteren Altena van hem maakte). De reden van ons bezoek was dat we hem hebben gevraagd onze stand op de PAN Amsterdam in te richten, waarbij hij zijn interieur en meubelstukken combineert met antiek. Een combinatie van oud en nieuw, modern en antiek. Wit en bruin, zo u wilt. Want goed antiek gaat met z’n tijd mee en is dus tijdloos. Al eeuwenlang. Passie is sowieso een onbedoelde leidraad in deze derde editie van Vernis. U hoeft alleen maar het portret van kunsthandelaar Jan Six jr te lezen.
Passie van een andere orde was voelbaar tijdens een bijzondere bijeenkomst die op 14 september jl. werd gehouden op de plek waar ooit de galerie van een van mijn illustere voorgangers was gevestigd. Aan de Amsterdamse Herengracht 458 eerde de VHOK Jacques Goudstikker door postuum de gouden erepenning te overhandigen aan zijn schoondochter, Marei von Saher. Passie vindt u ook terug in een aantal alweer vertrouwde rubrieken, zoals Trouvailles met een bijzondere selectie stukken, De Specialisten, waarin gerenommeerde experts ons bijlichten en vertellen hoe we met onze kostbare stukken moeten omgaan, en Items op wit, dat de thema’s Reizen, Maritiem en De Liefde behandelt. Passie is ook wat de leden van de VHOK bindt, en niet zonder succes. Vlak voor het ter perse gaan van dit nummer werd bekend dat het Hare Majesteit heeft behaagd ons het predicaat ‘Koninklijk’ toe te kennen. Dat is niet alleen een kroon in ons logo, maar vooral een kroon op het werk dat gestart is toen een handvol visionairs ruim 100 jaar geleden bijeen kwam om de krachten van individueel opererende kunst- en antiekhandelaren te bundelen. Zij wisten dat ze, door de handen ineen te slaan, veel meer zouden kunnen bereiken dan de som der delen. Van onze leden heeft een grote groep actief geparticipeerd in het wel en wee van de vereniging. Men nam zitting in besturen en commissies van allerlei aard. Dat de VHOK straks KVHOK heet, is dus ook een kroon op het werk van al die mensen die zich binnen onze vereniging hebben ingezet voor de kunst. Robert D. Aronson Voorzitter van de Koninklijke Vereeniging van Handelaren in Oude Kunst in Nederland (KVHOK) vernis # 03
–
003
vernis inhoud
020 034
050
Jan Six XI: ontdekken Sail Madurodam in het De Specialisten: is zijn grootste drijfveer Scheepvaartmuseum Butsen & Barsten Al vanaf zijn geboorte werd Jan Six omringd door Oude Meesters. Als kunsthandelaar zet hij die familietraditie op eigen kracht voort, en niet zonder succes.
Op het terrein van het Marine Etablissement Amsterdam wordt de fine fleur van de Nederlandse maritieme geschiedenis bewaard. Wij gingen er kijken.
Hoe reinigt u Chinees porselein, sculpturen en moderne kunstvoorwerpen? Drie gespecialiseerde kunsthandelaren ontvouwen voor u hun tricks of the trade.
032 | 046 | 058 | 070 Mijn mooiste stuk Wat boeide hen toen, wat boeit hen nu? Drie mensen, drie kunstvoorwerpen, drie verhalen.
044 In beeld: Florence De fijne kneepjes van de stad waar de Renaissance begon, voor u verzameld door een insider. 004
–
vernis # 03
De eigentijdse beurs voor kunst, antiek en design
18 — 25 november 2012 RAI Parkhal (hal 8)
Dagelijks 11.00 tot 19.00 uur 22 en 25 november 11.00 tot 18.00 uur Hoofdsponsor
Download de gratis PAN it App!
www.pan.nl
vernis inhoud
060 072 Binnenkijken in een buitenplaats
Profiel: Jacques Goudstikker
Het Huis te Manpad is een eeuwenoud monument dat de huidige eigenaren al vele jaren in zijn greep houdt. Maar wat bezielt hen?
Kunstminnaar Jacques Goudstikker heeft veel betekend voor de kunsten in het algemeen. De VHOK bedankte hem onlangs, postuum, voor zijn inspanningen ter zake.
En verder... 003 Voorwoord 004 Inhoud 011 Trouvailles 030 Column - Ivo Weyel 048 Column - Catharina Groeninx van Zoelen 056 Column - Yvo van Regteren Altena 078 Gastcolumn - Ilka van Steen 094 Boeken 096 Ledenlijst VHOK 006
–
vernis # 03
080
Jan des Bouvrie over antiek temidden van wit Het is niet alles wit dat blinkt! Jan des Bouvrie, de man voor wie wit de absolute hoofdrol speelt in zijn leven, blijkt met antiek een haat-liefdeverhouding te hebben.
087 Items op wit Zowel in aard als herkomst een bonte verzameling antiek, thematisch gerangschikt en, niet onbelangrijk, te koop.
098 Toekomstantiek Volgens klokkenrestaurateur Lars Gude voldoet de Atmos aan alle randvoorwaarden om antiek van de toekomst te worden.
GlobalArt Insurance bv GlobalArt Insurance bv is gespecialiseerd in het verzekeren van kunstvoorwerpen en antiquiteiten. Op grond van uw specifieke belangen stellen wij een individuele polis samen. Daarnaast adviseert GlobalArt Insurance over zaken als beveiliging, waardebepaling, transporten, verpakking en uitleen. Die volledige zekerheid geeft u het gevoel van rust die nodig is om van uw kostbare bezit te kunnen genieten. Een waarde die meer is dan geld alleen. Prinsenkade 6 4811 VB Breda. t + 31 765 22 24 06 f + 31 765 20 23 64 info@globalartinsurance.nl
colofon
...
najaar 2012
|
JAAR G AN G 0 2 # 0 3
Hoofdredactie
Mischa van de Woestijne Eindredactie
Luc Matter
Art direction en bladconcept
Studio MI-7 (studio@mi-7.nl) Uitgever
MI-7 Media Intelligence (www.mi-7.nl) | Mischa van de Woestijne (mischa@mi-7.nl) Medewerkers t e kst
Onno Aerden, Robert Aronson, Catharina Groeninx van Zoelen, Pieter den Hollander, Aya Langeveld, Marina Mengelberg, Els Quaegebeur, Yvo van Regteren Altena, Jacques Schalken, Ilka van Steen, Ivo Weyel b ee ld
Bo des Bouvrie, Martine van den Enden, Friso Keuris, Marte, Maxim Meekes, Tessa Posthuma de Boer, Nicolaas Servijn, Tekenteam, Martijn Steiner Lovisa, Arend Velsink Met speciale dank aan
Robert Aronson, Caroline Eschbach, Ali Foumani, Lars Gude, Nynke van der Ven Advertenties, abonnementen en nabestellingen
Vereeniging van Handelaren in Oude Kunst in Nederland Damrak 375 nl-1012 zj Amsterdam TELEFOON +31 (0)20-6238904 E-MAIL info@vhok.nl INTERNET www.vhok.nl Druk
Van Aalst Printmanagement, Zaandijk Distributie
Vernis verschijnt in een oplage van 18.000 exemplaren en wordt verspreid via de bij de VHOK aangesloten leden en op de belangrijkste kunstbeurzen in binnen- en buitenland. vernis TIJDSCHRIFT VAN DE VEREENIGING VAN HANDELAREN IN OUDE KUNST IN NEDERLAND (VHOK) JAARGANG 02
8 717953 055620
NAJAAR 2012 #03
JAN SIX OVER OUDE MEESTERS EN MODERNE KUNSTHANDEL FLORENCE IN BEELD (EN WOORD) ‘SAIL MADURODAM’ - WELKOM IN HET DEPOT VAN HET NIEUWE SCHEEPVAARTMUSEUM HET HUIS TE MANPAD, BINNENKIJKEN IN EEN BUITENHUIS DE SPECIALISTEN: PRAKTISCHE TIPS OM KUNST GOED TE HOUDEN JAN DES BOUVRIE ONTHULT ZIJN VERBORGEN PASSIE DE DRIE THEMA’S LIEFDE, MARITIEM EN REIZEN VERBEELD IN ANTIEK
001_Cover.indd 1
23-10-12 23:29
Cover: jan six jr met portret van onbekende vlaamse meester (foto: marte)
© 2012 VHOK/MI-7 Vernis is een uitgave van de VHOK en MI-7 media intelligence. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, opgenomen in een elektronisch databestand of worden gepubliceerd, op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de rechthebbenden (artikel 15 Auteurswet). ISSN 2211-4017
008
–
vernis # 03
fenix wijnkannen, kangxi periode ca. 1700, hoogte 25 cm
Nachtegaalslaantje 1 ’s-Hertogenbosch Tel . +31 (0)73 - 614 62 51 www.vanderven.com info@vanderven.com
porcelain • terracot ta • works of art
FLOR IS
VA N
WAN R OIJ
Jacob Toorenvliet (Leiden, 1640 - Oegstgeest, 1719)
Three elegant Musicians seated at the Fontana del Tritone An Allegory on Harmony Signed and dated ‘JToornvliet Fc A 16 . 4’, lower centre Oil on canvas H. 45.5 cm. W. 38 cm.
Floris van Wanroij Fine Art Bergstraat 52 5551 AX Dommelen The Netherlands +31 (0)40 2040596 +31 (0)6 27420406 info@floris-art.com www.floris-art.com
rubriek
Trouvailles
In de kunsthandel hebben veel stukken een uniek verhaal, niet zelden het resultaat van een speciale zoekopdracht of van een onverwachte speling van het lot. In samenwerking met leden van de VHOK brengt Vernis u wederom een aantal bijzondere
trouvailles met dank aan
Caroline Eschbach
Portretmedaillon van Hendrik III R u b e n A a r d e w e r k A n t i q u e s , L e id s c h e n d a m
In de 19de eeuw werden vaak historische figuren gebruikt voor ivoorstukjes. Geboren als Alexandere Edouard, Duc d’Angoulême, volgde Hendrik III in 1574 zijn broer Karel IX op die op 24-jarige leeftijd kinderloos overleed. Hendrik III was homoseksueel. Het vermoeden bestaat dat men objecten met zijn beeltenis gebruikte om aan te geven dat men op zoek was naar iemand om de gelijkgeslachtelijke liefde te bedrijven. Ivoor, 8 x 6,5 cm, Dieppe (Frankrijk), ca. 1850, € 2.450
vernis # 03
–
011
rubriek
Trouvailles
Spiegellijst Van Aalst Antiquiteiten, Breda
Zestiende-eeuwse lijsten uit de Lage Landen zijn extreem zeldzaam. Deze is hoogstwaarschijnlijk afkomstig uit Antwerpen en gemaakt in de van oorsprong Italiaanse ‘Groteskenstijl’. De gebeeldhouwde lijst is van notenhout en gedeeltelijk verguld met bladgoud. 80 x 48 cm, € 15.000
Kerkje van Oostum
Piëdestals van Gallé
Kunsthandel E. J. van
Galerie Tiny Esveld, Brasschaat (B)
W i s s e l i n gh & C o , H a a r l e m
Johan Dijkstra was lid van het eerste uur van de Groninger kunstkring De Ploeg. Zijn werk wordt wel aangeduid als ‘expressief impressionisme’. Enkele Vlaamse en Franse schilders en zeker ook Vincent van Gogh vormden voor hem een belangrijke bron van inspiratie.
Emile Gallé werd bekend door zijn prachtig art nouveauglaswerk en meubelen, maar na zijn dood in 1904 hebben zijn vrouw en zijn vier dochters het bedrijf nog 30 jaar lang voortgezet. Deze twee sokkels (piëdestals) in art deco-stijl werden in de jaren ’20 gemaakt door de Etablissements Gallé. Ze zijn vervaardigd van palissander- en macassarhout en hebben de perfecte hoogte om objecten tot hun recht te laten komen. Tot op heden zijn van dit ontwerp geen andere exemplaren bekend.
60 x 80 cm, € 22.000
H 1 2 2 c m , € 1 4 . 0 0 0 p. s t .
012
–
vernis # 03
rubriek
Trouvailles
foto: frans hals museum
Gezicht op Elswout (ca. 1675) M useu m Geelvi n ck H i n lo pen H u is , Amsterdam
Het is een gedenkjaar voor Jan van der Heyden, die precies drie eeuwen geleden overleed. Velen kennen hem als uitvinder van de brandspuit (in 1672) en de naar hem vernoemde straatlantaarn (in 1669). Hij was ook een fijnschilder met een sterke beheersing van het perspectief. Dit doek, dat ergens tussen 1660 en 1670 werd geschilderd, vormt een goede documentatie van de situatie van de buitenplaats Elswout, zo’n 350 jaar terug. Het schilderij is uit de collectie van het Frans Hals Museum. n o g te zi en t/m 4 feb ruari 2 0 13 , m eer i n fo rmati e o p w w w.geelvi n ck . n l
vernis # 03
–
013
rubriek
Trouvailles
Ledenpop Christus Bruil & Brandsma Antiquairs, Amsterdam
Ledenpoppen werden en worden door kunstenaars vaak gebruikt als model. De meeste ledenpoppen zijn geslachtloos en onbeschilderd, maar dit exemplaar heeft het uiterlijk van Christus gekregen en is om die reden bijzonder zeldzaam. Vermoedelijk werd de pop gebruikt in een atelier waar veel schilderijen van de passie van Christus vervaardigd werden. De pop bevat scharnierpunten bij de ellebogen, de schouders, de knieën en de heupen. Lindehout met originele beschildering, eind 16e eeuw, H 5 3 c m , € 3 8 . 5 0 0
Obeliskbarometer (ca. 1835) Fontijn Antiek, Purmerend
Dit instrument is mogelijk gemaakt naar aanleiding van de oprichting van de Obélisque de Louxor op de Place de la Concorde in Parijs in 1836. De verzilverde schaalplaten geven de druk weer in duodecimaal verdeelde Parijse duimen, de temperatuur wordt weergegeven in ‘centigrade’ (°C) en ‘degrés Réaumur’ (°R). Zijn staande barometers al zeldzaam, voor zover bekend is het model van deze met bloemmahonie gefineerde Franse barometer enig in zijn soort. H 8 8 , 5 c m , € 1 7. 5 0 0
014
–
vernis # 03
rubriek
Trouvailles
Elegante dames op het strand van Scheveningen Simonis & Buunk Kunsthandel, Ede
De schilder Frederik Kaemmerer (1839-1902) verruilde op jonge leeftijd Den Haag voor Parijs, waar het impressionisme in wording was. Dan reist hij in april 1871 met zijn vriend David Artz naar Nederland. Kaemmerer maakt er dit bijzondere strandgezicht met wandelaarsters, een treffende indruk van een Hollandse voorjaarsdag aan de kust en de wind die speelt met de kleding. olie op board, 15,5 x 24 cm, 1871, € 58.000
Zonder Titel (2009)
Reisgids (1778)
Leslie Sm ith Gallery, Amsterdam
Robert Schreuder Antiquair, Amsterdam
De hedendaagse Aboriginal kunstenares Esther Giles Nampitjinpa leidde als kind een nomadenbestaan in de woestijn. Dit schilderij geeft in vogelperspectief de zandduinen weer van haar geboortegrond. De lagen van stippatronen creëren een optisch effect, waardoor het schilderij tot leven lijkt te komen.
Deze vierdelige, door Thomas Nugent geschreven Grand Tour-reisgids, bevat een ex libris van Sir Thomas Chapman (1756-1837). Diens adellijke lijn stierf uit met de 7th Baronet, die alleen buitenechtelijke zoons had waarvan de tweede, T.E. Lawrence, bekendheid verwierf als Lawrence of Arabia.
122 x 182 cm, € 28.500
privé-collectie
vernis # 03
–
015
rubriek
Trouvailles
Portret door Jan van Mieris (1681) Floris van Wanroij Fine Art, Dommelen
Jan van Mieris (Leiden, 1660 - Rome, 1690) was de oudste zoon van de vermaarde Leidse fijnschilder Frans van Mieris de Oude (1635-1681). Dit schilderijtje werd bij een particulier gevonden tussen meerdere stukken uit een nalatenschap. Het werkje is voluit gesigneerd en gedateerd ‘J. Van Mieris Fecit 1681’. De jong overleden Jan van Mieris heeft een zeer klein oeuvre nagelaten. Schilderijen van zijn hand worden hoogst zelden aangeboden. Kunsthistorici veronderstellen zelfs dat meerdere van zijn werken later voorzien zijn van de signatuur van zijn beroemde vader of zijn veel productievere en dus bekendere broer Willem. 24,5 x 19 cm, € 44.000
016
–
vernis # 03
rubriek
Trouvailles
Dressoir (1917) Kunstconsult, Z u i d o o s t b e e m s t e r ( NH )
De ontdekking van een meubel van Michel de Klerk is een zeldzaamheid. Dit dressoir maakt deel uit van het meest complete eetkamerameublement van de Amsterdamse School-architect dat ooit bewaard bleef. Dat buffet, dressoir èn dienbak compleet zijn, maakt de vondst uniek. De in mahonie, ebben en coromandel uitgevoerde meubels zijn gemaakt door ’t Woonhuys. € 500.000 (10 delen)
Schrijftafel uit ‘Mon Repos’ Firma S. van Leeuwen
Courtisane (1916)
’s-Gravenhage
museum Nihon no HangA, amsterdam
Aan deze prachtige schrijftafel, afkomstig van Schloss ‘Mon Repos’ über Neuwied en aldaar verworven door de vorige eigenaar, heeft Prinses Marie, Fürstin zu Wied, Prinses der Nederlanden en nicht van Willem II, gezeten en geschreven. Dit meubel met perfecte verhoudingen heeft poten met verguld bronzen ornamenten. L 140 x D 88 cm
Deze houtsnede van Ito Shinsui (1898-1972) is één van de eerste van de Shin-hanga (‘Nieuwe Prent’) Beweging. Deze stroming, daterend uit het begin van de 20ste eeuw, wilde de traditionele Japanse prentkunst nieuw leven inblazen. Deze prent is zeer emotioneel beladen en weet de last en de hardheid van het leven als courtisane heel goed weer te geven, en is, met zo’n zeventig andere prenten uit dezelfde stroming, in november te zien op de tentoonstelling Kaburaki Kiyokata and His Pupils in het particuliere museum Nihon no Hanga aan de Amsterdamse Keizersgracht. Meer informatie op de internetsite.
Frankrijk, ca. 1830, € 16.500
www.nihon-no-hanga.nl
mahonie op grenen
vernis # 03
–
017
rubriek
Trouvailles
Havengezicht (ca. 1886) theo da atsela ar antiquairs, zaltbommel
Jacob Maris (1837-1899) kwam via Antwerpen en Parijs in 1871 terug naar Den Haag en groeide daar uit tot één van de meest prominente schilders van de Haagse School. Zijn stadsgezichten waren een mengeling van fantasie en werkelijkheid: als hij dat voor de compositie nodig vond, integreerde hij rustig markante gebouwen uit andere steden in zijn schilderijen. In 1909 werd dit werk verkocht onder de titel ‘Stadshaven’. Op de tentoonstelling van 1935-’36 werd ‘Rotterdam’ toegevoegd. Als het gebouw links op de achtergrond Plan C is, gebouwd tussen 1880 en 1889, zou het hier kunnen gaan om de Nieuwe Haven. Olieverf op doek, 51,5 x 82 cm, prijs op aanvraag
018
–
vernis # 03
Kunsthandel Ivo Bouwman Jan van Nassaustraat 80 2596 BW Den Haag www.ivobouwman.nl info@ivobouwman.nl
Rao u l Hyncke s (1893-1973) ‘Stilleven met vaas’ Doek: 59 x 64 cm
portret
Jan Six
Kunsthistoricus Jan Six, telg uit een illuster Amsterdams patriciërsgeslacht, runt sinds enkele jaren zijn eigen hoofdstedelijke galerie. “Nét iets meer weten, nét iets meer zien dan een ander. Dat maakt het vak spannend.”
ontdekken als drijfveer tekst
Yvo van Regteren Altena
beeld
Marte
Het uitzicht vanuit de vorstelijke bel-etage van Jan Six Fine Art aan de Herengracht kan nauwelijks Amsterdamser. Het pand anno 1665 vormt de omlijsting par excellence voor de galerie van een kunsthandelaar, wiens specialisme zich richt op de 17de-eeuwse schilderkunst. Jhr Jan Six (34) groeide als elfde Jan van het oude Amsterdamse patriciërsgeslacht Six op temidden van een indrukwekkende 17de-eeuwse kunstcollectie in het familiehuis aan de Amstel. Toen hij in 2009 bij Sotheby’s vertrok en voor zichzelf begon, zei een van zijn Sotheby-collega’s: “Nu ga je zwemmen met de haaien.” Om er direct aan toe te voegen: “Maar wees blij dat je in ieder geval blijft drijven.” Six beschouwt het als een compliment. Toch blijft het lastig om als onkreukbare burger in de toch wat woeste wereld van de kunsthandel te overleven. “Ik zoek de grenzen niet op en heb geen enkele moeite me netjes te gedragen. Ik wil mensen blij maken en heb niet het doel miljonair te worden. Ik vind het 01 vooral bijzonder Rembrandt’s om elke dag met monogram in het mooie zaken in de Dictionnaire des weer te zijn.” Monogrammes Niettemin is de 02 jonge kunsthandePortret van (nu laar zich er terdege nog) onbekende van bewust dat je Vlaamse meester in de kunsthandel soms op het slappe koord balanceert. “Ik denk dat het heel belangrijk is dat je niet gierig en hebberig bent in dit vak. Je moet kunnen gunnen.” Enthousiasme
01
020
–
vernis # 03
Zijn afscheid van Sotheby’s, de opening van zijn eigen kunsthandel, het zijn beslissingen die hij zelfstandig nam. Het is zijn keuze, zijn pad. Mede daarom wil hij bij voorkeur de geijkte vragen over zijn afkomst, het leven van zijn Amsterdamse
02
familie en de Rembrandts niet voor de zoveelste keer over de tong laten gaan. Wat hém drijft, dáár gaat het om. “In mijn vak”, zegt Six, “draait het om enthousiasme. Je openstellen, hulpvaardig zijn en mijn klanten — gevraagd en ongevraagd — van advies dienen. Soms vinden ze het verschrikkelijk dat je iets vertelt dat ze zelf hadden willen bedenken of zien, maar in de meeste gevallen kan het hun wel bekoren wanneer je met enthousiasme iets uitlegt en hen weer een stapje verder brengt met hun verzameldrang.” De ontdekking van een meesterwerk behoort vanzelfsprekend tot de meest glorieuze momenten die het vak van kunsthandelaar kent. Met zichtbaar plezier memoreert Six zo’n moment of glory. In de catalogus van een Stockholmse veilinghandel zag hij een schilderij staan, volgens de veilingcatalogus van een ‘onbekende meester’, volgens Six een echte Jan Lievens. Een goede reden om naar Zweden te vliegen, want op dergelijke momenten gaat het kunsthart sneller kloppen. Hij heeft het schilderij gekocht, maar dan begint het eigenlijke proces pas. Boeken en directe collega’s helpen, vaak blijft het knagen. “Dan vraag ik me af of ik te snel was, of het wel klopt...” In de volgende fase klimt de kunsthandelaar in de pen en schrijft hij relevante professoren aan dat hij een schilderij heeft ontdekt in Stockholm. Of zijn vermoeden misschien juist is. “Als je vervolgens de reactie ontvangt: ‘Dear Jan, you were right!’, dan beleef je echt je heerlijkste moment. Alles wat erna komt, een 03 goede deal sluiten Stilleven van Jan Vermeulen en je centen verdienen, prachtig na04 tuurlijk, maar Hand van Boeddha en Daruma-pop toch... De bevesti(Japan) ging krijgen en de ervaring voelen 05 van: zie je wel, je Vlindercollectie ter identificatie van was er weer bij... dat oude Hollandse blijft fantastisch.”
03
bloemstillevens 06
Het aloude credo dat kennis macht is, dat klopt nog steeds volgens Six: “Nét iets meer weten, nét iets meer zien dan de ander maakt het vak spannend. En het bevestigt dat je de finesses van dat vak beheerst.” Overigens bestaan zijn juweeltjes niet louter uit Grote
De toonzaal van de galerie
04
05
022
–
vernis # 03
Bloedband
06
die het fluweel heeft bewerkt.” Het Rijksmuseum en het Amsterdam Museum hebben er een aantal, maar hij heeft de mooiste, meent Six. Volgens hem kun je de bloedbanden een beetje beschouwen als ‘Republikeinse Regalia’ uit een ver verleden. “Ooit beschouwde men Nederland toch een beetje als het middelpunt van de aarde met Amsterdam als middenstip. Dit kun je beschouwen als de kroonjuwelen.” Cultureel erfgoed
De bloedband kreeg hij in handen op een veiling van Christie’s van de Noble House European Collections. Het stond veel te laag geprijsd in de catalogus en er is ‘rijkelijk’ overboden. Maar te veel betaald heeft hij niet, want Six ziet alles in een heel andere orde. “Christie’s zal zich wel afgevraagd hebben waarom ik zoveel voor z’n ding betaal, maar ik was er juist zeer mee verguld. Het is een heel wonderlijk gevoel om op je fiets te zitten met onder je arm een wezenlijk onderdeel van het Amsterdamse cultureel erfgoed. Het dragen er-
“Soms kan iets zonder wezenlijke waarde je toch in vervoering brengen”
07
Namen. “Ik kan 07 ook veel genoegen De werkkamer en krijgen uit werk bibliotheek, een zonder een aan- bron van inspiratie sprekende handte- 08 kening, zie het als Portret van Jan Six uitdaging om ook door Marie-Jeanne onbekende mees- van Hövell tot ters onder de aan- Westerflier dacht van het publiek te brengen. Het gaat dan wél om werk dat wat de Engelsen noemen ‘wall power’ heeft. Kunst die je elke dag dat je ernaar kijkt, kan verleiden tot een oprecht ‘wow!’.” Het gaat bovenal om wat je ziet, vindt hij. Hij laat ons een miniatuur van een menselijke schedel zien, gemaakt door Inuït uit Alaska. In New York was hij aan het schuilen bij een bric-à-brac-winkeltje toen hij het zag. Aanvankelijk dacht hij dat het van ivoor was — een probleem als je het 024
–
vernis # 03
wilt invoeren. Maar dit object of desire bleek gemaakt van het gewei van een eland en werd omwille van de prachtige tekening, de liefde waarmee het is gemaakt bij zijn persoonlijke collectie ingelijfd. “Soms kan iets zonder naam of zonder wezenlijke waarde je toch in vervoering brengen”, zegt Six, terwijl hij een lade opentrekt om ons een recente trouvaille te laten zien. Er ligt een zwartfluwelen, sober gedecoreerde ‘bloedband’. “Ze werden gedragen door de schout, schepenen en de burgermeester bij terechtstellingen in het pré-Napoleontische tijdperk”, doceert Six. “Toen de Code Civil hier zijn intrede deed, raakten ze in onbruik en werden het sierobjecten. Een klein verguld plaatje met de datum 1595 is nog in perfecte staat. Van deze bloedbanden zijn er in totaal maar veertien gemaakt. Er is in het stadsarchief nog een nota van de vrouw van een zilversmid
van had iets moois en iets lugubers tegelijk. Als je iemand ter dood veroordeelt, dan speel je de rol van God. Dan ben jij degene die over de dood gaat, maar als je het stilzwijgend uit, door het dragen van deze bloedband, dan is het anders. Je plaatst je dan niet op het niveau van God. Misschien is het wel een beetje Middeleeuws, maar het blijft wel heel indrukwekkend...” Eigenlijk hoort zo’n bloedband thuis in het museum en niet in de handen van een kunsthandelaar, vindt Six. Maar als de hoeders van het culturele erfgoed — de grote musea — niet toeslaan op een openbare veiling, voelt hij zich vrij om voor andere belangstellenden te zoeken. Sterker nog, Six meldde zijn verovering aan het Rijksmuseum en het Amsterdam Museum, maar die hapten niet direct toe. Inmiddels is hij in de weer met het Metropolitan Museum in New York. “Onze
08
verbinding met New York is natuurlijk fenomenaal. Het zou prachtig zijn als je het Metropolitan binnen loopt en er hangt zo’n bloedband met als onderschrift: ‘Dit is het enige exemplaar buiten Nederland’.” Hysterie
De hysterie van de kunsthandel raakt Six niet direct. Naar zijn idee speelt die sterker in de wereld van de moderne kunst, in de wereld van de Oude Meesters is volgens hem veel minder sprake van gekte. Oude meesters kun je makkelijker relativeren en het werk valt altijd te onderbouwen omdat er zoveel kunsthistorisch onderzoek naar is gedaan. Verder past het doorgaans binnen een traditie en zit er een soort logica in. Bij moderne kunst liggen de zaken anders, denkt hij. “Neem Gerhard Richter of Damien Hirst. Het is vaak nog nat en het brengt meteen al miljoenen op. Maar blijft dat de komende jaren zo? Ik weet het niet.” Het is niet het enige moderne fenomeen waar Six kanttekeningen bij plaatst. Zo heeft hij er bijvoorbeeld moeite mee dat het er zoveel gejaagder aan toegaat. “Alles
In de wereld van de Oude Meesters is veel minder sprake van gekte
09
moet nú en snel en alles moet direct verifieerbaar zijn via Google, Wiki10 pedia en de smartEr is altijd een phones. Waar is de favoriet rust?”, zegt Six, die 11 overigens beseft dat Een door Inuït hij niet in zijn eengekerfde schedel tje geduldig kan 12 zitten zijn. “Omdat Het geheim van het het kennelijk niet vak: kijken, kijken, meer zo werkt in de kijken… wereld”, verzucht hij cynisch. “Ik ben misschien wel een soort jonge dinosaurus die zijn laatste ronde meespeelt met de oude meesters. Ik kijk liever terug naar wat is geweest en niet naar wat er komen gaat. Ik vind het heel ingewikkeld om met droge ogen te moeten zeggen dat iets ‘het aller-
09
Diverse schilderijen, klaar voor nader onderzoek
10
11
026
–
vernis # 03
12
crisis. De economische malaise heeft vooral invloed op het lage en middensegment. Er is weinig financiële pijn bij de zwaar vermogende kaste van professionele collectioneurs, die miljoenen kunnen blijven inzetten. Dat is een selecte club van big boys met big cash. Die willen status en willen iets gewoon hebben. Die kijken niet op een paar miljoen meer of minder.” Filosofisch
Natuurlijk, ook de rijken verliezen geld, maar ze hebben nog altijd heel veel geld en hebben de kennis — en de invloed — om dat geld weer terug te krijgen of in elk geval hun kapitaal in stand te houden. Six, de jongste generatie, put uit de ruime ervaring die zijn bemiddelde koopmansfamilie met rijkdom heeft: “De recessie is een fenomeen van de middenstand. Het is moeilijk om heel rijk te worden, maar als je het eenmaal bent, is het lastig om arm te worden. Tenzij je heel naïef bezig bent.” Oude Meesters en mensen die veel hebben te besteden, zullen altijd aan elkaar verbonden blijven, denkt Six. Om daar filosofisch aan toe te voegen: “Al heb je nog zoveel geld, al heb je het nog zo goed gedaan in je leven, al ben je van adel, dat is allemaal heel leuk, maar het maakt uiteindelijk geen bal uit. Van buiten zijn we allemaal verschillend, van binnen zijn we allemaal hetzelfde. Hoeveel je ook aan kunst besteedt, je moet wel met beide benen op de grond blijven staan en de kunst niet te veel opblazen.”
13
belangrijkste mo- 13 derne kunstwerk’ is De jonge dinosaudat er bestaat. Dat rus blikt liever kan helemaal niet. terug dan vooruit Zoiets kun je toch pas veel later zeggen?” Het is wat de gek er voor geeft, meent hij. Dat is ook al zo bij oude kunst, maar bij moderne kunst speelt dat naar zijn idee een veel grotere rol. Op zichzelf is daar niet zoveel mis mee, maar of iets een goede investering is? Six: “Of iets echt goed is, daar kom je pas na een jaar of twintig achter.” Crisis
Last van de crisis heeft de kunsthandelaar trouwens niet. De crisis heeft op de kunstmarkt weinig vat, zegt hij: “Kunst, en in het bijzonder oude kunst, blijft een heel goede en veilige kapitaalhaven. Ik zie geen grote verschuivingen als gevolg van de 028
–
vernis # 03
wie is jan six Xi? Jan Six (Amsterdam, 1978) studeerde kunstgeschiedenis en archeologie aan de Universiteit van Amsterdam en liep stage bij kunsthandelaar Bob Haboldt in Parijs en Norbert Middelkoop in het Amsterdams Historisch Museum. Zijn scriptie-onderzoek richtte zich op literaire bronnen rond het oeuvre van de schilder Carel Fabritius (1622-1654), leerling van Rembrandt. In 2004, het jaar van zijn afstuderen, trad Jan Six in dienst bij Sotheby’s in Londen. Een jaar later catalogiseerde hij de collectie Oude Meesters van keurvorst Ernst August van Hannover voor de grote Hannover-veiling in Schloss Marienburg. Na twee jaar Londen trad hij aan bij de
Amsterdamse vestiging van Sotheby’s. In mei 2007 werd hij hoofd van de afdeling ‘Old Master Paintings’, in welke hoedanigheid hij een werk van Adriaen Brouwer ontdekte en een belangrijk werk van Jan Lievens. Even indrukwekkend in zijn jonge carrière was de ontdekking (met anderen) van één van Rembrandts vroege zelfportretten. In 2009 besloot Six om een kunstgalerie op te richten aan de Herengracht in Amsterdam met als specialisme 17deeeuwse Nederlandse, Vlaamse en Duitse schilderkunst. Hij werkt samen met de Britse kunsthandel Hazlitt, Gooden & Fox die ondermeer opereert in opdracht van het Engelse koninklijk huis.
Bruil & Brandsma amsterdam
8 Tijdens PAN Amsterdam zijn wij dagelijks geopend van 12:00 tot 18:00 uur.
8
Boom van Jesse, Antwerpen, circa 1470. eikenhout, 50 cm hoog en 27 cm breed. Gemerkt met het handje van antwerpen.
Bruil & Brandsma
PrinsenGracht 1001
www.BBantieK.nl
020 320 1687
antiquairs
1017Kn amsterdam
BBc@chello.nl
06 511 87 930
column
tekst
Ivo Weyel
Fotolijstjes illustratie
Tekenteam.nl
Of hoe Ivo Weyel zich liet imponeren door blauw-witte artefacten in de New Yorkse antichambre van Estée Lauder. Ik interviewde ooit Estée Lauder, de Grande Dame van de Amerikaanse cosmetica, in haar New Yorkse huis. Keurig opgevoed als ik ben, kwam ik niet met lege handen. Ik wist dat ze van blauw-wit porselein hield, dus had ik een Delfts Blauw bordje meegenomen, nieuwe stijl, van een jonge designer die in plaats van de gebruikelijke versierselen er ‘Groeten uit Holland’ op had geschilderd. Ik werd een kamer binnengeleid die geheel blauw-wit was ingericht, met aan de muren, elk op z’n eigen tegen de wand getimmerd en hevig goudgekruld piëdestalletje, een vaas, leeuw, bordje. Wanden vol, tot aan het plafond — en de plafonds in haar huis waren hoog, dus plaats genoeg voor een museale verzameling. Het was allemaal het mooiste Ming, Han of Meissen. Daar stond ik dan met mijn bescheiden bordje. Mevrouw liet nogal op zich wachten, dus er was genoeg tijd om eens rond te kijken. Tussen al het meedogenloos gerestaureerde Lodewijk XV-meubilair stonden daar de bekende ronde bijzettafeltjes met rokjes aan, waarop een tribuneopstelling aan zilveren fotolijstjes. Daar ben ik dol op. Je kunt er de importantie van de bewoner aan aflezen. En de zelfimportantie van madame Lauder loog er niet om: op de eerste rang stonden de gekroonde hoofden (Elizabeth, koning Juan Carlos), op de tweede rij de gekroonde hoofden zonder kroon (Farah Diba, Constantijn van Griekenland), vervolgens — stalles — de presidenten en premiers en tenslotte op het schellinkje de filmsterren en operadiva’s. De lijstjes waren van zilver, oogverblindend gepoetst, ovaal, rond, rechthoekig, met krullen en/of kleur030
–
vernis # 03
rijke steentjes bewerkte sierranden, soms zelfs met kroontjes erboven, een geschenk van de vorst zelve, de bijbehorende foto’s in passe-partout gevat en gesigneerd met grote krullen en uithalen. Beroemde mensen hebben nooit kleine kriebelhandtekeningetjes. Helaas, het is een uitstervend ras, die tafeltjes met al die fotolijstjes. In moderne interieurs komen ze niet meer voor. Je ziet ze alleen nog in ambassadeursresidenties, in voor het publiek opengestelde landhuizen en kastelen of bij Belangrijke Mensen thuis. Ik zag ze laatst op een fotoreportage in Vanity Fair over het huis van Sophia Loren (rijen dik met La Loren in de onbetwiste hoofdrol), en in het landhuis van de cognacfamilie Hennessy (met overal the Queen Mum, want die hield van een glaasje en schudde veelvuldig Hennessyhanden in ruil voor een flesje en dat werd allemaal gefotografeerd, ingelijst en op ronde tafeltjes ten toon gespreid). Het interview met Estée Lauder verliep voorspoedig. Halverwege kwam een fotograaf binnen die ons vastlegde op de gevoelige plaat. Een week later kreeg ik de foto thuisgestuurd, gesigneerd en in zilver ingelijst. Ze heeft het daglicht bij mij thuis nooit gezien, want ze ligt in een la. Zo bescheiden ben ik nou.
Ivo Weyel is publicist
www.newtailor.nl
Pak Hemd Jacquet Blazer Smoking Overjas Cape Broek Plus Fours Kamerjas Vest Jasje Rok
Eerst de man, dan het pak
rubriek
Mijn mooiste stuk
louis XVIkast tekst
Jacques Schalken
beeld
Martijn Steiner Lovisa
MAAGDENHUIS “Iedere week neem ik bij een antiquair een kijkje in de
keuken: verzamelingen glas, zilver, iconen, tapijten, maar ook meubels natuurlijk. Dat komt door de cursus ‘Kunst & Antiek in de Praktijk’ van de Vereeniging van Handelaren in Oude Kunst, die ik begeleid. Een keer vond de cursus plaats bij Doornhof Antiquairs in Harderwijk. De heer Doornhof vertelde zo boeiend en lovend over dit meubel, en omdat we een geschikte hoek hadden voor een kast, keken we al langer rond. Thuis zei ik tegen mijn man: ‘Ik heb ’m gevonden.’ Het stuk is in balans, evenwichtig, ik was er weg van. We zijn naar Harderwijk gereden en mijn man zag meteen wat ik voelde. Voor mijn wederhelft is antiek een soort romantiek. We gaan regelmatig naar beurzen waar vaak overweldigend mooie dingen staan. Ik geniet, maar hij wordt er verdrietig van omdat het te mooi is en hij alles wel zou willen hebben. Zo kwam hij ooit thuis met een plank uit het Maagdenhuis omdat die zo oud en doorleefd was. Die heeft bij ons perfect dienst gedaan als tafelblad. Alles heeft zijn geschiedenis en een verhaal, dat geeft zo’n rijkdom.” naam
Carla Oderkerk-Roosen ber o e p
docent engels v o o r w er p
Hollandse Louis XVI-hoekk ast ann o
laatste kwart 18de eeuw in be z it sinds
2009
BENTLEY “‘To feast your eyes’ zeggen de Engelsen.
Ik vind deze prachtige houten vierdeurs kast met blond mahoniefineer dus een feest. Het is een pure Louis XVI-kast uit het vierde kwart van de 18de eeuw, een typisch Hollandse kast. Hoewel antiek, lijkt deze kast modern en rustig: recht, glad met alleen bovenin wat houten bloemmotieven. Binnenin zijn de planken zwart gekleurd en de voorkanten zijn van goud. Aan de drie laatjes zie je met hoeveel liefde zo’n kast gemaakt is: prachtig in een hoek gezaagd met zwaluwstaartjes in elkaar gezet. Na meer dan twee eeuwen lopen ze nog perfect, echt vakwerk. Het is de Bentley onder de kasten.”
bi j z o nder
ontdekt tijdens een cursus
GENERATIE “De kast is rond de eeuwwisseling te-
rug naar Nederland gekomen, maar stond al heel lang in Engeland. Daar is men heel zuinig met de kast omgesprongen. Het fineer is niet gesprongen, er is geen barstje te zien. Iemand heeft er jarenlang met liefde een lapje langs gehaald, dat zie je zo. Het is heel hartverwarmend en dierbaar dat vanaf eind 18de eeuw vele generaties die kast in de kamer hebben gehad. Dat is zoveel mooier dan iets van Ikea. En nu mag ik hem een tijdje lenen. Ik doe deze kast nooit meer weg, ik geef ’m door aan de volgende generatie. Ik hoop dat een van onze dochters er net zo van kan genieten als ik.” vernis # 03
–
033
reportage
Het depot
034
–
vernis # 03
reportage
Het depot
sail madurodam tekst
Aya Langeveld
beeld
Tessa Posthuma de Boer
In een gebouw op het zwaarbewaakte terrein van het Marine Etablissement Amsterdam is de fine fleur van de Nederlandse maritieme geschiedenis verdeeld over zes afzonderlijke depots. Stof, vocht en ongewenste pottekijkers komen hier beslist niet binnen. Vernis wel.
vernis # 03
–
035
02
reportage
Het depot
03
Welkom op Sail Madurodam: rij aan rij, stelling na stelling, een zaal die tot aan de horizon gevuld is met scheepsminiaturen, tot in de fijnste details nagemaakt. We zullen ze waarschijnlijk nooit op deze manier gepresenteerd zien in een tentoonstellingsomgeving, want we bevinden ons in één van de zes opslagruimten van het depot van het Scheepvaartmuseum. De wow-factor is hoog, zeker hier, in de indrukwekkende opslagruimte met modelschepen. Op de grond is de omtrek van een zeecontainer met tape afgeplakt, een handigheidje van de collectiebeheerders. Zo kunnen ze voor een transport meten hoeveel objecten er op deze oppervlakte passen. Een huzarenstukje dat in de zomer van 2011 overigens diverse malen is herhaald tijdens de verhuizing en herinrichting van het museum. Dit is ‘Het Behouden Huis’, de thuishaven van meer dan 300.000 histori-
De wow-factor is hoog, zeker hier, in de indrukwekkende opslagruimte met modelschepen sche objecten, waaronder 600 schilderijen, 1.000 navigatie-instrumen03 ten, 1.850 scheepsHoofd Collectiemodellen, 65.000 beheer Oskar technische tekeBrandenburg in het ningen en 40.000 schilderijendepot foto’s. Samen vormen ze één van de belangrijkste maritieme collecties ter wereld. De deelcollecties zijn in cijfers misschien minder indrukwekkend, maar nog steeds onderscheidend. Neem alleen al de scheepsmodellen — natuurlijk — maar ook 02
Verrijdbare stellingen met half-modellen
de collectie van zilver en globes is de moeite van het bekijken méér dan waard. De in Het Behouden Huis opgeslagen voorwerpen zijn de bouwstenen waarmee het verhaal van de zee en de Nederlandse maritieme cultuur in tentoonstellingen en onderzoek wordt verteld. Het huidige depot werd er speciaal voor ontworpen en gebouwd. In een optimaal klimaat, beschermd door een titanium schild, tot in detail vastgelegd in beeld en geschrift en op harde schijven vastgelegd, ligt de collectie er fysiek en virtueel veilig te wachten. Op het glorieuze moment van expositie. Of tot het einde der dagen. vernis # 03
–
037
reportage
Het depot
04
Nostalgisch beeld
Alles lijkt in dit depot op zijn plek. Het is er logisch en geordend. In een vochtgereguleerde ruimte op kamertemperatuur — of juist gekoeld, zoals in de koude kluis van het fotoarchief. Het zou hier evengoed kunnen gaan om een laboratoriumruimte van een wetenschappelijk ziekenhuis. Het zachte gezoem van ventilatoren op de achtergrond, het gedoseerde licht, de steriele uitstraling... de tegenstelling met het vorige onderkomen kan nauwelijks groter: dat kwam beslist tegemoet aan het nostalgische beeld van een depot, met z’n schaars verlichte kelder waar eeuwen stof en spinrag vrij spel hebben en waar bijzondere ontdekkingen schijnbaar voor het oprapen liggen. Maar klimaatbeheersing ontbrak en altijd loerde het gevaar van tocht en vocht. Dat depot voldeed dus niet meer aan de eisen waar het de opslag van kwetsbare objecten betreft. 038
–
vernis # 03
Door compacter op te bergen kan de opslagcapaciteit van het depot snel worden vergroot In Het Behouden Huis zul je niet snel een verdwaald item vinden. Integendeel, dat zou onmiddellijk opvallen in de orde. Er is geen verloren hoekje te vinden in het gebouw, dat speciaal voor de collectie is ontworpen en met zijn zes afzonderlijke depotruimtes als een handschoen past. Schilderijen. Metaal. Foto’s en papier. Halfmodellen. Volmodellen en technische modellen. Organische materialen, textiel, glas, keramiek en meubels. Per ruimte is van tevoren over de opberg04
De schilderijen hangen aan uitschuifbare rekken
mogelijkheden nagedacht. En over de capaciteit die in de toekomst mogelijk nodig is om groei van de collectie te kunnen bijbenen. Op rails die overal al is bevestigd, kunnen eenvoudig extra verrijdbare kasten worden geplaatst. Door compacter op te bergen kan de opslagcapaciteit van het depot snel worden vergroot, zonder dat er meer vloeroppervlakte nodig is. De voorbereiding voor de herinrichting van Het Scheepvaartmuseum heeft jaren in beslag genomen. Los van alle organisatorische rompslomp vroeg het verhuizen van de collectie en het herinrichten van het depot in beide gevallen vooral ook
reportage
Het depot
05
Een droom voor modelbouwers, een nachtmerrie voor conservatoren
06
06
Kleine objecten op een plank en die liggen te wachten tot ze worden gerubriceerd en opgeborgen 07 05
De vlaggen worden opgerold op zuurvrije kartonnen kokers, beschermd tegen stof en licht 08
Een stuk rechterarm van Van Speyk: de stille getuige van de knal
07
09
Geduldig wachten de bustes tot ze weer uit de kast mogen komen
08
09
vernis # 03
–
039
reportage
Het depot
om inventief en creatief denken. Tijdens de verbouwing werd alles uit het museum ook nog hier opgeslagen, want eigenlijk is het museum een extra depotruimte. Maar hoe krijg je ruim duizend tentoongestelde objecten — meer dan achttien zeecontainers vol — verhuisd, laat staan tijdelijk ondergebracht, bij voorkeur zonder iets kwijt te raken of kapot te maken? Modelschepen en globes stapelen is lastig. Ze zijn kwetsbaar, teer, soms groot, en bovenal onvervangbaar. ‘Even Apeldoorn bellen’ werkt in deze context niet. Onverzekerbaar
Oskar Brandenburg kwam er in 2007 speciaal voor bij het museum werken, als ‘Projectmedewerker Uithuizing’, op het moment dat het museum voor verbouwing sloot. Het was bedoeld als tijdelijke functie, na de verhuizing en de heropening van
Modelschepen en globes stapelen is lastig. Ze zijn kwetsbaar, teer, soms groot, en bovenal onvervangbaar het museum zou hij weer vertrekken. Maar Oskar bleef. Hij werd hoofd Collectiebeheer en leidt ons nu rond. “De collectie is onverzekerbaar”, zegt hij. “Ons oudste modelschip dateert bijvoorbeeld van rond 1550. Als dat stuk is, is het weg. Voor altijd. Aan de historische waarde kun je geen prijskaartje hangen. Je moet er alles aan doen om te voorkomen dat er iets mee gebeurt. Dat is ook precies onze uitdaging hier.” Hij kan ons geen college maritieme geschiedenis geven, verzekert onze ad hocgids ons. Hij is verantwoordelijk voor de
Zo groeit de collectie “Het Scheepvaartmuseum tracht door middel van vijf hoofdthema’s de maritieme geschiedenis te vertellen en de diepgaande invloed daarvan op ons dagelijks leven, zowel in het verleden 040
–
vernis # 03
het beheersbaar, toegankelijk en duurzaam behouden van de collectie. “Ik weet precies hoe ik de objecten moet bewaren. Als ik iets tegenkom, weet ik — bij wijze van spreken — het inventarisnummer uit mijn hoofd.” Selectie
In de depots bevinden zich niet alleen oude of antieke voorwerpen, maar ook objecten van nu die geschiedenis schrijven. Zoals het onlangs verworven reddingsvest bijvoorbeeld. Meegenomen door het Nederlandse echtpaar dat aan
als heden”, zegt directeur Collecties Henk Dessens. Daarom is hij zo blij met een onlangs verworven zilveren tabaksdoos van een VOC-scheepsmatroos. Een zeldzame vondst. “Ik zag toevallig een foto ervan in de Texelse Courant. Ze bleek in bezit te zijn van antiekhandelaar Marco Fontijn, die we meteen hebben benaderd. Dit object is namelijk méér dan een VOC-
reportage
Het depot
boord zat van de ‘Costa Concordia’, het cruiseschip dat in het voorjaar van 2012 op een Italiaanse rots botste en kapseisde. “Het Scheepvaartmuseum behandelt niet alleen Nederland als nautische natie”, zegt Brandenburg. “Dat is maar een stukje van wat we doen. Het doel van onze collectie en de tentoonstellingen die we met onze collectie samenstellen, is om het verhaal van de zee in al haar facetten en emoties te kunnen vertellen — het liefst zo uniek of compleet mogelijk. We behandelen de zeewaartse geschiedenis, van Globe tot GPS. Het gaat ons bij het verwerven om de waarde die een object toevoegt aan de collectie, niet per se om de intrinsieke waarde. Bovendien: we willen helemaal niet zo graag alles maar hebben. Behalve 10
Uniformen worden afgeschermd met witte tyfek-hoezen
10
relikwie. Aan de binnenkant van het deksel staat een samenvatting van de reizen die een zekere Jan Jans uit ‘Luttikegast’ maakte. We komen hiermee ook iets meer te weten over het leven van een VOC-matroos uit die tijd. Van de voorwerpen die ze bezaten is nauwelijks iets bewaard gebleven, en zeker geen zilveren tabaksdozen met inscripties, simpelweg omdat gewone
zeelieden doorgaans weinig bezaten. Daarnaast is het ook nog eens een mooi voorbeeld van kunstnijverheid uit die tijd. Achter zulk soort voorwerpen gaan we actief aan, zeker als ze zo naadloos aansluiten bij onze collectiestrategie.” Informatie en openingstijden op www.hetscheepvaartmuseum.nl
vernis # 03
–
041
reportage
Het depot
11
ruimte kost het beheer van elk object namelijk ook geld. Daarom is het beleid om niet klakkeloos objecten op te nemen. Ook niet de boeken of schilderijen die mensen trots bij de balie komen afleveren, als gift aan het museum — hoe goedbedoeld ook. Wij doen aan selectie aan de poort.” Hoedjes van papier
Elk voorwerp vraagt om een andere manier van opbergen. Kwetsbare objecten liggen opgestapeld in een soort taartdozen met venster, de vlaggen zijn op kokers gerold en de affiches worden met schutpapier in laden weggelegd. De wereldbollen hebben hoedjes van zuurvrij papier om ze te beschermen tegen licht en stof. Het ziet er misschien koddig uit, maar het is wel een ideale manier van conserveren. Alle objecten zijn weliswaar keurig gearchiveerd en via hun inventarisnummer 042
–
vernis # 03
“We willen helemaal niet zo graag alles maar hebben. Behalve ruimte kost het beheer van elk object namelijk ook geld” terug te vinden in het computersysteem, in het echt ziet het er toch anders uit dan op een foto plus objectbeschrijving op een scherm. Veel onttrekt zich aan het oog. De volgepakte rekken met maritieme kledingstukken zijn een zee van witte hoezen. De inhoud valt wel te raden, maar we moeten ze uitpakken om ze te kunnen bekijken. Het geeft een bijna kinderlijk gevoel van opwinding, alsof we een cadeautje openmaken. 11
Een doorkijk in het modellendepot met als blikvanger een getuigd reconstructiemodel van ‘De Halve Maen’
Niet alles heeft zijn uiteindelijke bestemming gevonden. Een deel van de collectie ligt in het depot nog op ordening te wachten. Soms laat een object zich niet gemakkelijk rubriceren en dat is Brandenburg een doorn in het oog. “Neem dit hier, een stuk huid op sterk water van Van Speijk. Die heeft zich opgeblazen onder het motto ‘Dan liever de lucht in’. Toen ik hier kwam werken, was dit een van mijn lievelingsobjecten. Ik had nog niet zo veel met bootjes, ik was gespecialiseerd in anatomische collecties en het restaureren van vloeistofpreparaten. Museoloog in botjes en potjes. Vandaar.”
PETER KORF DE GIDTS - ANTIQUAIRS Specialisten in glas
Een façon de Venise Kelkglas. De glasmassa met een grijsbruine kleurzweem en fijne luchtinsluitingen, holgeblazen balusterstam. 1e helft 17e eeuw. Hoogte: 14,5 cm.
Brouwersgracht 869 • 1015 GK Amsterdam Telefoon: 020 - 62 52 625 • E-mail: korfdegidts@xs4all.nl Bezoek alleen op afspraak
in beeld
Florence
tekst
Marina Mengelberg (erkende gids, www.florenceforyou.com)
Op deze plek stond ooit een houten brug, nog gebouwd door de Romeinen, en dit exemplaar uit 1345 verving een minder stevige voorganger die tijdens de grote overstroming in 1333 instortte (tijdens de andere grote overstroming in 1966 raakten alleen de winkels op de brug beschadigd). De cultuurbeluste Duitsers hebben de Ponte Vecchio — de naam betekent letterlijk ‘oude brug’ — laten staan. Alle andere Florentijnse brugggen over de Arno zijn in 1944 ondermijnd en na de oorlog herbouwd. De juwelierswinkeltjes lijken misschien een tourist trap, op die plaats wordt al sinds 1593 de lokale goudhandel bedreven. Traditie dus.
044
–
vernis # 03
De locatie speelt een essentiële rol in de film Hannibal (2001), maar heeft de film niet nodig om beroemd te zijn. De Officina Profumo farmaceutica di Santa Maria Novella betaat precies 400 jaar en is het resultaat van de innige contacten tussen de Dominicaner monniken die zich bezig hielden met plantengeneeskunde en alchemie, en de De’Medici’s, die met name in de 16de en 17de eeuw veel kennis in de stad concentreerden. Inmiddels is de ‘Farmacia’ in handen van wereldse eigenaren, maar de door de eeuwen heen vergaarde kennis wordt hier nog steeds toegepast. Dat is te ruiken en alleen al daarom een bezoek waard. Maar u kunt er ook terecht voor een prachtige kaars of de letterlijk wereldberoemde potpourri.
Het relatief kleine Florence heeft de grootste museumdichtheid van Italië. De Galleria degli Uffizi is het belangrijkste museum en dankt om meer dan één reden zijn bestaan aan de De’Medici’s, de familie die de stad meer dan vier eeuwen bestuurde — net als de meeste andere musea trouwens. Reserveer voor de bekende namen van tevoren, om te voorkomen dat u uren in de rij staat. Bij de kleinere musea Horne, Bardini of Stibbert is eigenlijk nooit een rij. Ten onrechte: het zijn feitelijk de privécollecties van de grote 19de-eeuwse kunstverzamelaars in hun prachtige Florentijnse paleizen.
in beeld
Florence
Florence begon haar leven als Florentia en was de stad van Michelangelo, Dante Alighieri, Leonardo da Vinci, Galileo Galilei, Donatello, Amerigo Vespucci, Niccolò Machiavelli en nog vele anderen die soms diepe sporen in de geschiedenis hebben achtergelaten. De afstand vanaf Amsterdam bedraagt hemelsbreed slechts 1065 kilometer. Dus wie het Stendhalsyndroom met eigen ogen wil meemaken, neemt auto, trein of vliegtuig en zakt af naar het zuiden om een (lang) weekend lang kunst en cultuur op te snuiven, staand aan de toog een cappuccino te nuttigen, goed te eten en te drinken, kortom, te genieten van wat deze prachtige stad aan de Arno te bieden heeft.
Van 1865 tot 1870 is Florence de hoofdstad van Italië. De stad ondergaat een aantal grote veranderingen om haar de allure te geven van andere Europese hoofdsteden als Parijs en Wenen. Het grootste deel van de rond 1300 gebouwde stadsmuren wordt afgebroken om plaats te maken voor een rondweg rond het centrum. De van oorsprong ‘kale’ Dom en Santa Croce krijgen een façade, Michelangelo’s David krijgt een plek in een museum en de hele middeleeuwse buurt, inclusief het joodse getto rond het huidige Piazza della Repubblica wordt afgebroken om plaats te maken voor brede boulevards, hotels, warenhuizen en appartementen.
Toeristen wachten in de rij om de Dom te bezoeken. U niet. Dit gebouw is groot en prachtig, maar heeft minder te bieden dan de Santa Croce of de Santa Maria Novella. Heeft u geen geld (over) om deze kerken van binnen te zien, dan gaat u naar de Santo Spirito, het laatste bouwwerk van Brunelleschi aan de Piazza Santo Spirito: een renaissancekerk met 38 familiekapellen en in de sacristie een zeer vroege Christus aan het kruis van Michelangelo (naar alle waarschijnlijkheid gebaseerd op het lijk van een 14-jarige jongen). Aan de andere kant van de Arno is de Santa Trinità met de door Ghirlandaio beschilderde kapel die u terugvoert naar het Florence van de 15de eeuw (ook gratis).
Huur een brommer, scooter of auto en neem de SS222 (de ‘Chiantigiana’) in zuidelijke richting, naar Greve, Panzano of Castellina vanwege het prachtige landschap — ongeacht het seizoen —, de schilderachtige dorpjes en de wijnhuizen natuurlijk. Eet in Panzano de MacDario (www.dariocecchini.com) na een bezoekje aan de beroemde Pieve di San Leolino. Of lunch bij de Cantinetta di Rignana (www.lacantinet tadirignana.it), omdat er ’s avonds geen uitzicht is. En hou even halt bij de Badia a Passignano. Ook al is deze abdij niet te bezoeken, het is de tusssenstop méér dan waard.
vernis # 03
–
045
rubriek
Mijn mooiste stuk
japanse prent tekst
Jacques Schalken
beeld
Martijn Steiner Lovisa
YUMEJI “De eerste keer dat ik deze prent tegenkwam was op een kalender.
De voorstelling fascineerde me. Later was ik bij een expositie in het Takehisa Yumeji-museum in Ueno in Tokyo waar ik de illustratie voor het eerst in het echt zag. Ik was meteen verkocht. Ik was zielsgelukkig dat ik dit exemplaar kon kopen, want prenten als deze komen maar zelden op de markt. Yumeji heeft aan het begin van de vorige eeuw in korte tijd waanzinnige invloed gekregen in Japan. Vernieuwend was dat er een directe relatie was tussen zijn leven en zijn werk. Door zijn bewogen liefdesleven spat het drama van de prenten af. Hij is ook bekend vanwege zijn boek- en romanillustraties, en hij had een eigen winkel met briefkaarten, verpakkingspapier, onderzettertjes en enveloppen — een vroeg voorbeeld van merchandising. Nog steeds naam worden metropassen bedrukt met zijn motieven, Elise Wessels trouwens. Maar buiten Japan is Yumeji amper beb e r oe p kend. Dat is vreemd.” Directeur Nihon no hanga, museum voor 20ste-eeuwse Japanse prentkunst, Amsterdam v oo r w e r p
Japanse houtsnede van Takehisa Yumeji (1884-1934) anno
1938 in b e z i t sin d s
2002 b ij z on d e r
de prent behoort tot de grootste Europese collectie van Japanse prenten uit het begin van de 20ste eeuw
GEISHA “Uitzonderlijk is het grote formaat van deze prent. Hier is een heel grote plank gebruikt. Het diepe rood, geel en blauw spreekt mij erg aan. Als ik naar deze voorstelling kijk, word ik blij. Je ziet een geisha die uitbundig en vrolijk danst temidden van enkele Europees uitziende types, waarschijnlijk Portugezen. Op de achtergrond ligt een 16de-eeuwse driemaster in een baai voor anker. Ook het wijnglas is een typisch Europees kenmerk. De voorstelling is een verbeelding van een vroeg 20ste-eeuwse roman over de 16de eeuw, toen de Portugezen in felle strijd waren met de Nederlanders om de Aziatische handel.” – SOSAKU HANGA “De prent maakt deel uit van
de collectie van 1.400 prenten van mijn privémuseum Nihon no hanga aan de Amsterdamse Keizersgracht, die ik allemaal zelf heb uitgekozen. We organiseren tweemaal per jaar tentoonstellingen en je kunt hier ook op afspraak langskomen. De collectie bestaat uit twee stromingen: Shin hanga — de ‘nieuwe prenten’ die zijn uitgevoerd door professionele bloksnijders en drukkers en die scherpe en duidelijke contouren hebben — en de So-saku hanga — de ‘creatieve prenten’ die door de kunstenaars zelf zijn vervaardigd. Die prenten zijn abstracter, maar daardoor expressiever.” vernis # 03
–
047
column
tekst
Catharina Groeninx van Zoelen
Bezieling illustratie
Tekenteam.nl
Waarin Catharina Groeninx van Zoelen op zoek gaat naar de geest van het ‘oudste meubel’ en meteen een nieuwe norm stelt voor het blauw-gele woonwarenhuis. Door tweefasenstructuur, stufi en bama zijn hun aantallen aardig geslonken. Toch vind je in sommige steden hier en daar nog een verdwaald exemplaar van een ‘oud meubel’: een zeer ouderejaars (ex-)student die met enige regelmaat op zijn studentenvereniging langskomt om een borrel te drinken en te vertellen over vroeger. Want verhalen vertellen doet een oud meubel nu eenmaal graag. Over zijn eigen geschiedenis èn over de onze: over ons gemeenschappelijke erfgoed, onze gemeenschappelijke waarden en onze gemeenschappelijke tradities. De meubelen op Het Huys ten Donck, die in de loop der eeuwen door de diverse bewoners zijn verzameld, vertellen iets over mensen die er inmiddels niet meer zijn maar hun stempel op het meubel hebben gedrukt. En op de geschiedenis. Want oude meubelen vertellen niet alleen het verhaal van diegenen die hen maakten, maar ook het verhaal van diegenen die hen kochten of schonken, degenen die hen gebruikten, diegenen die hen verhandelden en diegenen die hen uiteindelijk niet meer konden laten gaan. Hun geesten leven onmiskenbaar voort in het interieur. Alleen heb je bij tijd en wijle iemand nodig die het verhaal, dat deze oude meubelen in zich dragen, goed weet door te vertellen. Mijn vader was zo iemand. Met zijn kenmerkende pantoffels onder zijn groenfluwelen smoking jacket diste hij altijd anekdotes op tijdens de vele ontvangsten, zonodig in alle vijf de talen die hij 048
–
vernis # 03
meester was. Door vrienden werd hij soms ‘het oude meubel van Het Huys ten Donck’ genoemd. Hij was, zoals de Engelsen het zo mooi zeggen, ‘part of the furniture’. Dat was beslist niet negatief bedoeld, integendeel. Het gaf gewoon aan dat hij, net als de rest van ons meubilair, een zekere stijl, een tijdsperiode, een cultuur vertegenwoordigde en als zodanig één was met zijn huis. Ik zie dat met de gemiddelde Sven, Sten, Igor of hoe de marketingmensen bij dat blauw-gele woonwarenhuis hun meubelen ook mogen noemen, niet snel gebeuren. Simpelweg omdat die meubelen niet gemaakt zijn voor het leven. We hebben de mond vol van ‘duurzaamheid’, maar we belijden het op een merkwaardige manier. Hoe duurzaam zijn meubelen die het misschien tien, vijftien jaar uithouden? Oude meubelen zijn dat beslist wel, omdat ze eeuwen meegaan. Dat mag misschien niet goed zijn voor de industrie, die er baat bij heeft dat we alles weggooien en dat bijna als norm stelt, het is wel goed voor ons. Oude meubelen zijn namelijk in staat om — ongeacht het tijdsgewricht — een interieur tot leven te brengen. Ik spreek uit ervaring. Ik heb het zeldzame voorrecht gehad om tussen oude meubelen op te groeien, mijn vader incluis. Oude meubelen zijn niet alleen voor het leven, ze zijn het leven. Ze hebben een ziel en bezielen ons. Zulke meubelen moet je koesteren. Catharina Groeninx van Zoelen bestiert Het Huys ten Donck
VO OR R E S TAU R AT I E
E
en uit circa 1870, door Steltman gerestaureerde broche, bezet
met
roos
geslepen
diamanten, oud slijpsel diamanten en turquoise emaille. Het is een broche in particulier bezit, die door de zeer verfijnde afwerking en de combinatie met het emaille zeer bijzonder is. De broche moest grondig worden
na R E S TAU R AT I E
aangepakt. Er ontbraken enkele diamanten, de emaille ondergrond was in
verhit in een oven. Daarna is het me-
slechte staat, dof, beschadigd en met
taal opgefrist en het geheel gemon-
verf hersteld. Het graveerpatroon was
teerd. De broche is hiermee hersteld
hierdoor niet meer zichtbaar.
in de oorspronkelijke staat.
De restauratiewerkzaamheden be-
Steltman is sinds 1917 gespeciali-
stonden uit het leveren en zetten van
seerd in het vervaardigen, verande-
de antieke diamanten ter vervanging
ren en restaureren van juwelen en
van de verloren stenen, het herstellen
beschikt over een eigen atelier. Me-
van de zilveren plaat en het opnieuw
dewerkers beschikken over een ver-
emailleren, een eeuwenoude ver-
gaande kennis op het gebied van dia-
sieringstechniek van gesmolten glas,
manten en edelstenen.
STELTMAN JUWELIER Plaats 26 • 2513 AE Den Haag tel. +31-(0)70-3469601 juwelier@steltman.nl • www.steltman.nl Openingstijden dinsdag t/m zaterdag van 10.00 tot 17.00 uur
rubriek
De Specialisten
butsen & barsten tekst
Els Quaegebeur
beeld
Friso Keuris
Wat hebben Chinees aardewerk en porselein, beelden en andere sculpturen en contemporaine al dan niet digitale kunst nodig om te overleven? Vernis ging te rade bij drie experts ter zake, zodat u van hun kennnis kunt profiteren en uw stukken voor het nageslacht behouden blijven. Vanderven Oriental Art
Japans en Chinees keramiek
J
e zou het niet verwachten, maar Chinees blauw en wit porselein 01 van driehonderd jaar oud uit de Kangxi-periode mag gewoon “Het is een beetje in de vaatwasser. Handig als het vies is na twintig jaar uitgestald chic om bijzondere te zijn geweest in een rokerige kamer. Het décor op deze vazen, objecten voor borden, schalen of kannen is onder de glazuurlaag geschilderd, gewoon gebruik waardoor moderne afwasmiddelen en -technieken de versierin- aan te wenden” gen niet aantasten. “Het is zelfs een beetje chic om bijzondere objecten voor gewoon gebruik aan te wenden”, zegt antiekhandelaar Floris van der Ven. Niet dat hij dat adviseert. “Iedereen moet natuurlijk zelf weten wat hij doet met zijn kunstvoorwerpen, maar de gemiddelde prijs 050
–
vernis # 03
01
rubriek
De Specialisten
van, ik noem maar iets, de vazen die wij verkopen, daagt niet om uit om ze als paraplubak te gebruiken. En eigenlijk ook niet als vaas. Ik zou eerder zeggen: don’t try this at home.” Van der Ven’s bedrijf, Vanderven Oriental Art in Den Bosch, is gespecialiseerd in Aziatische kunst, met de nadruk op keramiek en kunstnijverheid uit China en Japan. De Chinese terracotta in zijn collectie is soms meer dan tweeduizend jaar oud. De meeste stukken die Van der Ven internationaal verkoopt zijn, hoewel gebruiksvoorwerp, nooit bedoeld geweest om ze daadwerkelijk op te nemen in de dagelijkse gang van een huishouden. Het waren altijd kostbare pronkstukken die thuishoorden in een kunstkamer: ter bewondering, niet ter aanraking. Op de beurzen die Van der Ven wereldwijd bezoekt, kopen de Chinezen alles terug, waardoor ‘ons’ Delfts blauw tegenwoordig op minder aandacht kan rekenen. “Je kunt het de Chinezen niet kwalijk nemen. Toen aan het einde van de zestiende eeuw keramiek uit China voor het eerst naar Nederland kwam, kon men hier nog niet eens porselein maken”, zegt Van der Ven. “Hun eigen keramiek is bijzonder mooi en dit blijft nog vele generaties zo, als we er tenminste voorzichtig mee omgaan. Dat wasmachineverhaal bijvoorbeeld geldt niet voor porselein in andere kleuren die bij een lage temperatuur op het glazuur worden gebakken, het zogenaamde ‘moffelen’. En van terracotta moet je helemaal afblijven. Niet alleen omdat het vaak ontstellend oud is, maar gewoon vanwege het materiaal. Gebakken klei is zeer kwetsbaar.” Mocht er toch een bordje of kannetje kapot gaan, dan moet er een specialist aan te pas komen. Repareren kan vrijwel onzichtbaar, dankzij de nieuwste lijmtechnieken. Zelfs de originele klank kan terugkomen na het herstellen van een breuk. “Vroeger tikten kopers tegen het porselein om te beoordelen of er geen gelijmde barstjes in zaten”, zegt de antiquair. “Dat trucje werkt dan niet meer.” 052
–
vernis # 03
rubriek
De Specialisten
Wijermars fine art
Sculpturen
S
culpturen van brons, marmer en terracotta zijn vrij makkelijke huisdieren. Als ze zijn gekocht bij een handelaar met een goede reputatie, heeft een eigenaar er weinig omzien naar en is de vergankelijkheid zeer beperkt. “Je moet er vooral veel naar kijken en van genieten”, zegt Joan Wijermars, die zich met zijn bedrijf Wijermars Fine Art onder andere toelegt op negentiende- en twintigste-eeuwse beeldhouwwerken. Warm en koud maakt ze niets uit. En het vochtigheidsgehalte in een ruimte moet wel heel hoog zijn, wil het blijvende schade aanrichten. Aanraken, mits met beleid en mate, mag. “Dat moet zelfs!”, vindt Wijermars. “Het bijzondere van beeldhouwkunst is de driedimensionele ervaring.” Nog een voordeel is dat ze redelijk goed tegen zonlicht kunnen, in tegenstelling tot meubels en schilderijen — een eigenschap waar we in ons land niet zo gek veel aan hebben. Dat wil niet zeggen dat er geen ‘don’ts’ zijn. “Het materiaal bepaalt eigenlijk wat je er wel en niet mee kunt en wel en niet mee mag doen. Neem die marmeren beelden. Ze gedijen het beste binnen. Daar slijten ze vrijwel niet.” Buiten des te meer. Daar zetten de elementen de aanval in op de zachte onderdelen van het marmer. Ze ‘versuikeren’, noemt 02 Wijermars dat. “Van details als vingers “Het bijzondere en ogen blijft op den duur niets over. van beeldhouwEn van de waarde dan ook niet.” kunst is de Het schoonhouden dient ook met driedimensionele prudentie te gebeuren. Belangrijk ervaring” want marmer kan heel smerig worden. Voorzichtig afstoffen mag. Een klein vlekje kan aangepakt worden met een vochtige doek en wat groene zeep, maar terughoudendheid is hierbij van groot belang. Een echt vies beeld moeten we nooit zelf onder handen nemen vanwege het risico op streepvorming, verzekert Wijermars ons. Bronzen beelden hebben de kortste gebruiksaanwijzing. Ze kunnen binnen en buiten staan, we mogen ze zelf oppoetsen met een doek — iets wat mensen nogal graag schijnen te doen — het noodzakelijke bijwerken van de waslaag kan ook gewoon thuis. Alleen terracotta, daar moet je vanwege de kwetsbaarheid toch liever zoveel mogelijk vanaf blijven. “Heel voorzichtig afstoffen met een speciaal plumeautje, dat mag.” “En mocht een beeld toch hardhandig in aanraking zijn gekomen met kinderen, lompe buren of jezelf, en is er een stukje af of een breuk ontstaan, dan weten professionals hier vanzelfsprekend raad mee”, besluit de dierenarts van deze bij02 zondere huisdieren. vernis # 03
–
053
rubriek
De Specialisten
Bor zo kunsthandel
Moderne en hedendaagse kunst
“M
ijn vader, Jan van Rosmalen jr., en zijn broers legden zich toe op negentiende-eeuwse kunst: Haagse School, Breitner... Toen ik de zaak overnam, wilde ik iets anders.” Het hart van Paul van Rosmalen ging uit naar minimalisten uit de jaren ’60 van de twintigste eeuw. Dat is nog steeds zo. Maar hij richt zich ook op internationale avantgarde-bewegingen — vaak van Nederlandse oorsprong — zoals De Stijl en Zero: geometrische abstractie en abstract expressionisme. “Mijn leidraad is de kunst die voorkomt of zal voorkomen in de geschiedenisboeken. Tweede en derde garnituur laat ik liggen”, zegt Van Rosmalen in wiens Amsterdamse galerie — Borzo verhuisde in 2004 naar de hoofdstad — op het moment dat wij hem bezoeken een expositie bezig is van Ger van Elk, sinds de jaren ’60 samen met Marinus Boezem, Wim T. Schippers en Jan Dibbets één van de belangrijkste en meest grensverleggende Nederlandse vertegenwoordigers van conceptuele kunst en ‘arte povera’. Een van de bijzondere werken die er hangen is Birds over Seurat, een ingelijst videoscreen waarop Van Elk een digitale dimensie geeft aan het pointillisme, een op het impressionisme voortbordurende kunststroming waarvan onder andere de Franse neo-impressionist George Seurat een exponent was. Over dit kustlandschap trekt een zwerm piepkleine zwarte puntjes heen, dan weer dicht op elkaar, dan weer uitwaaierend. Van Elk heeft de memory stick en het passepartout gesigneerd, zodat het scherm vervangen kan worden als het kapot gaat zonder dat de originaliteit verloren gaat. De kunstenaar komt zo tegemoet aan de 054
–
vernis # 03
bijzondere eisen die moderne kunstvormen, zoals videokunst, stellen aan conservering. “De tijd is natuurlijk allang voorbij dat kunstenaars alleen gebruik maakten van olieverf op linnen, materiaal waarvan we weten hoe het zich houdt. De grenzeloze diversiteit van nu is geweldig maar stelt de restaurator voortdurend op de proef”, zegt Van Rosmalen. Als actueel voorbeeld noemt hij het beroemde werk The Beanery van Edward Kienholz in het Stedelijk Museum. Deze installatie is overgoten met vloeibare kunsthars en het is net helemaal schoongemaakt. Hoe, dat weet Van Rosmalen niet. “Maar het zal ongetwijfeld een ingewikkeld procédé zijn geweest.” De nieuwe uitdagingen aan kunstrestauratie stammen overigens al uit de jaren ’50 van de vorige eeuw. Van Rosmalen noemt de witte reliëfs van Zero-kunstenaar Jan Schoonhoven, die hij van hout, karton, papier-maché en eenvoudige latexverf vervaardigde. Wat te doen als zo’n werk zo smerig is dat je feitelijk niet meer zou kunnen spreken van wit? “Als Schoonhoven nog zou leven, had hij waar- 03 schijnlijk gezegd: “Ik heb de verant‘Gewoon Sikkens woordelijkheid om nummer zoveel de valkuilen van halen en erover- een kunstwerk te heen verven.’ Dat kennen” biedt dus stof voor interessante discussies tussen kunsthistorici en restauratoren.” Van Rosmalen is afkomstig uit een geslacht van kunsthandelaren. “Hun doel is altijd geweest de vergankelijkheid zo lang mogelijk vooruit te schuiven. Ik heb dus de verantwoordelijkheid om de valkuilen van een kunstwerk te kennen. Neem de beelden van piepschuim van Folkert de Jong. Ik heb nu nog geen idee hoe die er over tien jaar aan toe zijn, maar ik denk er wel al over na.” Zijn advies voor bezitters van contemporaine kunst is overigens simpel: “Uit de zon houden, er vooral van afblijven en als er iets mis is, op zoek gaan naar iemand met verstand van zaken.”
03
column
tekst
Yvo van Regteren Altena
Koets of kunstwerk illustratie
Tekenteam.nl
Een mooie auto is ook een vorm van kunst, vindt Yvo van Regteren Altena, en je kunt er zelfs nog mee rijden. Alleen roesten ze wellicht wat harder dan het gemiddelde kunstwerk. Natuurlijk is de motorische zorgeloosheid van een zilvergrijze VW Golf aanzienlijk groter, maar voor de liefhebber van een vintage vervoermiddel is dat volstrekt irrelevant. Een klassieker laat je vrijwel nooit in de steek — mits goed onderhouden, Triumph Stags, Hillman Imps en Lancia Gamma’s laat ik even buiten beschouwing. Ik ben negen maal de wereld rondgegaan in een Fiatje 500, in kilometers. De enkele keer dat ik mij moest vastklampen aan een praatpaal betrof het brandstoftekort of een ander simpel te verhelpen euvel. Boze Britse tongen beweren dat Fiat staat voor ‘Fix It Again Tony!’ Ik weet na dertig jaar Cinquecento rijden beter. Ook mijn inmiddels bijna veertig jaar oude Peugeot 504 Coupé is mij de afgelopen 80.000 kilometer trouwer geweest dan menig jonger automobiel. Al moet ik wel toegeven dat Jeremy Clarkson van het Britse autoprogramma Top Gear er niet ver naast zat, toen hij beweerde dat “the 504 Coupé is a beautiful car, but it solves in water quicker than an Alka Seltzer.” Wat inspirerender voorbeelden? Engeland scoort altijd hoog als het om classic cars gaat, zoals een willekeurige vintage Aston Martin, Jaguar of Rolls-Royce bewijst. Ook Frankrijk met zijn Citroëns SM, DS, Traction Avant, zijn Panhard 24, Facel Vega, en ja, ook de Peugeot 504 Coupé, doet mee. Duitsland heeft slechts enkele overigens stijlvolle ‘outsiders’ voortgebracht. Spannender zijn de creaties van Italiaanse bodem. Tijdens veilingen zijn het altijd weer de bijzondere modellen van Bugatti (in Frankrijk ge056
–
vernis # 03
bouwd maar van Italiaanse origine), Maserati en Ferrari die autofielen elkaar met knetterende biedingen in de haren doen vliegen. Raken de gemoederen op het circuit rond de Ferrari-stal al goed verhit, zo mogelijk nog heftiger zijn de emoties tijdens de diverse concours d’élégance, zoals die van Villa d’Este of Pebble Beach, waar stokoude monteurs met gammele bandrecorders onder de uitlaat van hun metalen idool kruipen, om een half uur motorgeluid te registreren met een blik alsof de slotakte van een Puccini-opera wordt beluisterd. Zijn de klassieke Britten stevig geprijsd, de Ferrari 250 GTO’s overtreft alles. Er zijn er maar vierenveertig van gemaakt en daarvan zijn er al vijf op de racebaan gesneuveld. ’s Werelds duurste klassieker is onder de vijf miljoen euro niet te vinden, soms schieten veilingprijzen zelfs voorbij de zeven miljoen. Veel geld voor een kunstwerk dat gaat roesten als je niet uitkijkt. Ik zie het niet gebeuren dat er in de toekomst nog zulke inspirerende en rankgelijnde modellen zullen worden gemaakt. Afgelopen juni overleed Sergio Pininfarina, de wereldberoemde Italiaanse ontwerper die veel fraaie Ferrari’s op zijn naam heeft gezet. Met zijn dood en met de gestage terreur van het windtunneldesign, heeft het subtiele lijnenspel van automobielen, op een enkele uitzondering na, helaas plaats gemaakt voor monotonie, dufheid en efficiency. Al roesten ze bijna niet meer. Yvo van Regteren Altena is journalist en schrijver
En u denkt dat uw kunst wél goed is verzekerd? Classicus Private Insurance levert uitsluitend verzekeringen op maat en is dé onafhankelijke specialist voor het verzekeren van exclusieve en bijzondere bezittingen van verzamelaars alsmede galeries, kunsthandelaren en musea.
Op basis van onze risicoanalyse sluiten de door ons geselecteerde verzekeringen naadloos aan bij een specifiek risicoprofiel. Hiervoor werken wij samen met gerenommeerde verzekeraars in Nederland, Engeland en de Verenigde Staten. Classicus Private Insurance is door Lloyd’s of London benoemd tot Open Market Correspondent. en door Chubb Insurance Company aangewezen als exclusief aanbieder van het Masterpiece concept. Naast ons verzekeringsaanbod op maat beschikken wij tevens over een uitgebreid netwerk van verschillende adviseurs en bedrijven. Als het gaat om taxatie, beurzen, transport, aan- en verkoop van kunstobjecten bieden wij u een breed scala aan eersteklas bedrijven. Kortom, u kunt altijd een beroep op ons doen.Wilt u dat uw kunst wel goed verzekerd is? Dan kiest u voor Classicus Private Insurance. U kunt ons bereiken op 020-7949048. ®
Uw exclusieve kunst verdient een even bijzondere verzekering
rubriek
Mijn mooiste stuk
eetkamerameublement tekst
Jacques Schalken
beeld
Martijn Steiner Lovisa
WENDINGEN “Samen bezoeken we regelmatig antiekzaken en beurzen en op één daarvan hebben we deze meubels voor het eerst zien staan. Het was geen liefde op het eerste gezicht. Later zagen we het geheel terug in een fort van de Hollandse Waterlinie, waar de meubelen vol in het licht stonden. Toen waren we verkocht. We waren meteen al geïnteresseerd, omdat dit ameublement door Hendrik Wijdeveld is ontworpen. Hij was de initiator, hoofdredacteur en typograaf van Wendingen, een belangrijk tijdschrift dat als spreekbuis gold voor de Amsterdamse School. Als klein jongetje las ik het schelpennummer van dat blad. Die editie is misschien het anker geweest in mijn latere leven, want inmiddels ben ik collectiebeheerder van de schelpenafdeling van Naturalis.”
“De typografische versieringen en de kopteksten die Wijdeveld voor Wendingen ontwierp, waren opgebouwd uit eenvoudig zetkastmateriaal. Vandaar de herkomst van het begrip ‘zetbakornamentiek’, dat voor het eerst werd gebruikt toen dit buffet, na jarenlang in Frankrijk te hebben gestaan, werd aangeboden op de Haarlemse kunstbeurs. De term kwam niet eerder voor in de kunstwereld en sloeg op de typsche ornamenten van het meubel. Het bijzondere houtsnijwerk in de voeten waar het buffet op rust, vertoont een grote gelijkenis met de sterk geabstraheerde Chinese karakters waarmee Wijdeveld in 1927 het boek Der geesten gemoeting van J.W. Schotman vorm gaf. De tafel en het buffet horen bij elkaar, beide zijn van eikenhout met geknoest perenfineer. In detail geeft het gevlamde fineer een wild patroon, maar van iets verder weg vormen de vlammen frivole streepjes en lijnen en ziet het er erg strak uit.” ZETBAKORNAMENTIEK
naam
Jeroen Goud met partner Han Gerrits (r) beroe p
collectiebeheerder Museum Natur alis v oorwer p
eetk amerameublement ontworpen door Hendrik Wijdeveld anno
1936 in bezit s ind s
2004 bi j zonder
de ontwerper was inspir atiebron voor carrière als schelpkundige
NUL “Wijdeveld was een schaap met vijf poten — hij was naast architect en hoofdredacteur ook typograaf, vormgever, ontwerper van boeken, van meubels, van speelgoed en van theaterdecors — maar heeft niet zo veel meubels ontworpen. Dit heeft hij speciaal ontworpen voor een familie waar zijn eerste vrouw als jongedame au pair was, dat weten we uit Wijdevelds correspondentie met de bekende Amsterdamse meubelmaker Christian Teders die het ontwerp uitvoerde. De kans dat er nog zo’n combinatie van meubelstukken bestaat, is vrijwel nul.”
vernis # 03
–
059
portret
Huis te Manpad
01
leven op een historische buitenplaats tekst
Onno Aerden
beeld
Tessa Posthuma de Boer
In de omgeving van Heemstede ligt het Huis te Manpad, een monumentaal buiten dat de eigenaren al vele jaren in zijn greep houdt. “Een huis als dit geeft en neemt. Het is groter dan zijn bewoner. En dat schetst het belang van het buiten voor Nederland.” Lang geleden was ik in Schotland op bezoek bij een verre telg uit het bankiersgeslacht Hope. De man, weduwnaar en flink op leeftijd, bewoonde een kasteel van een kaliber dat ik louter herkende van de plaatjes in sprookjesboeken die ik — nóg langer geleden — placht te verslinden. Een kasteel bewoonde hij, ja, maar vooral ook de ommelanden. Vele tientallen hectaren grond, tot aan de grillige kust toe. De Laird was vaker buiten dan binnen. 060
–
vernis # 03
02
03
portret
Huis te Manpad
Hij ontving me in een katoenen crèmekleurige vrijetijdsbroek, een knalgele spencer waaronder een hemelblauw overhemd. Zijn schoenen: doorleefde brogues. Ik herinner me dat zo goed omdat de heer des huizes erop stond zijn gezelschap meteen na aankomst door het verwilderde land te gidsen. “Buiten is het mooier dan binnen”, was zijn doodserieuze verklaring. Na een paar meter was geen draad aan mijn lijf meer droog — het was een gure herfstdag. Maar door water, mos en kleigrond liet de oude heer Hope zich niet uit het veld slaan: “Loop door... verderop kun je het fraaist doorkijken naar het huis.” De kasteelheer hield overigens drie volle dagen zijn kleding aan, zodat hij er aan het eind van het verblijf nogal besmeurd en verwaaid uitzag. In de stad zouden wenkbrauwen worden opgetrokken, hier maalden we erom: de natuur wint het altijd van de beschaving, zoveel was me intussen duidelijk geworden. De heer Hope bewoonde geen huis (de familie bezat nóg een imposant kasteel, Hopetoun, alsmede huizen in verschillende steden, waar overwinterd en sociaal gedaan werd), hij bewoonde eerst en vooral een stuk familiegeschiedenis van steen, woud en vlakte. Hij moest dat — een historische familieplicht, ziet u wel — dus hij wilde dat. Aan die tegelijkertijd vrolijke en bedachtzame heer Hope moest ik denken toen ik afscheid nam van René Dessing. Op zijn maatpak geen veegje modder, dat niet, maar de bevlogenheid waarmee de cultureel ondernemer en initiatiefnemer van het Jaar van de Historische Buitenplaats 2012 de voorafgaande uren had gepraat over zijn huis, over het lot van de soms vele eeuwen oude buitenhuizen in Nederland, kwam overeen met die van de Schotse bankier. Met één verschil. Daar waar in het Verenigd Koninkrijk zoiets bestaat als
04
Ons land kent geen organisatie die onze kastelen en historische buitenplaatsen beschermt tegen de tand des tijds de National Trust, die van overheids02 wege toeziet op het Toegang tot de zaal behoud van histo03 risch erfgoed en af Schouwpartij met en toe wat geld toewindwijzer schuift, kent ons 04 land geen organiDetail van de satie die onze kastewandschildering len en historische van Jurriaen buitenplaatsen beAndriessen met schermt tegen de Arcadische tand des tijds. Veel voorstelling, 1771 ervan zijn in verval, op andere organiseren enthousiaste beheerders landgoedfairs en ridderspelen. Een enkele buitenplaats krijgt een nieuwe bestemming. Als 01
Huis te Manpad
hotel. Of als pretpark. “Het werd hoog tijd om de historische buitenplaats in ons land op de kaart te zetten”, vertelt Dessing me eerder die dag. “Letterlijk: wist je dat er tot aan dit jaar geen enkele overzichtskaart bestond waarop alle buitenplaatsen te zien waren? Ongelooflijk, gezien het belang van die oorden voor ons land.” Zoals veel in het leven, had het ontluiken van deze passie een aanleiding nodig. Dessing begon zich het lot van de buitenplaatsen aan te trekken toen hij in 2005 “op een feestje” werd verleid om na te denken over het bewonen van Huis te Manpad. Een buiten anno 1634, met oprijlaan, vernis # 03
–
063
05
06
koetshuizen aan weerszijden, een oranjerie, moestuinen, kassen en een parkachtig bos langs de Herenweg bij Heemstede. “Vreemd genoeg kende ik dit buiten niet, terwijl ik toch door heel Nederland op historische plaatsen evenementen had georganiseerd”, bekent Dessing. “We moesten er natuurlijk wel over nadenken en eerst even kijken.” De rijzige gastheer zit op een bank in een van de antichambres naast de monumentale voordeur van het pand. Samen met zijn partner, tv-producent Wim Dröge, woonde en werkte hij in twee historische panden in Broek in Waterland. “Prettig op het land, maar met de stad onder handbereik. We hadden onze panden net prachtig gerestaureerd. Maar toen we op een mistige wintermorgen met zijn tweeën de besneeuwde oprijlaan op liepen, waren we verkocht. Iemand leerde me ooit: ‘Kom nooit in beweging als het niet beter wordt’. Dit was beter, wisten we. We besloten het kantoor en de woning in Broek in Waterland te verkopen en trokken in.” Dat bleek nog geen sinecure. “We hadden geen idee hoe omvangrijk, invloedrijk en vergaand die beslissing toen zou worden op onze levens. Een huis van dit kali064
–
vernis # 03
“Veel eigenaren zuchten inmiddels onder hun bezit, familiekapitaal of niet. En dus resten verkoop of verval” ber, in het ensemble met de tuinen en de bossen erom heen, vraagt enorm veel van de bewoner. Er is altijd wel iets dat het niet doet, iets dat onderhoud vraagt. Bovendien was hier een kwart eeuw geen enkel groot onderhoud gepleegd. We hebben alles opnieuw in stijl geverfd en bekleed. En vergeet het idee dat je in de winter behaaglijk kunt leven: ik draag op frisse dagen standaard een dikke gevoerde trui in huis. Maar bovenal herinnert een huis als dit je elke dag aan het feit dat je slechts een passant bent. Binnen deze muren heerst de energie van vele eeuwen. Je voelt je verbonden met vele eerdere generaties bewoners, wordt een onderdeeltje van de geschiedenis. Dat maakt bescheiden. Een huis als dit beïnvloedt je persoonlijkheid. En daar 05-06
Details van de in 1721 gecreëerde keuken
moet je tegen kunnen.” En dan, legt Dessing uit, zijn Wim en hij nog maar ‘eenvoudige huurders’. “Stel je voor dat je de achtste generatie eigenaar bent van een buiten. De tijden dat personeel weinig kostte en onderhoud dus betaald kon worden, zijn allang voorbij. Veel eigenaren zuchten inmiddels onder hun bezit, familiekapitaal of niet. En dus resten vaak twee mogelijkheden: verkoop of verval. Het is belangrijk om Nederland eens goed te tonen welke enorme cultuurschatten verloren dreigen te gaan. Let wel, we becijferden dat Nederland in de loop van de zeventiende tot en met de negentiende eeuw zo’n zesduizend buitenplaatsen moet hebben geteld. Daar zijn er nu nog exact 551 van over: een kleine 300 in particuliere handen, de rest van Staatsbosbeheer, de Rijksgebouwendienst of van bedrijven.”
Vereniging VerenigingHendrick Hendrickde deKeyser Keyser
Vereniging VerenigingHendrick Hendrickde de Keyser Keyserisissinds sinds1918 1918actief actief met methet hetverwerven verwervenvan van architectonisch architectonischofofhistorisch historisch waardevolle waardevollehuizen. huizen. Na Nagedegen gedegenhistorisch historisch onderzoek onderzoekworden wordeninterieur interieur en enexterieur exterieurgerestaureerd. gerestaureerd. De Dehuizen, huizen,meer meerdan dan390 390inin aantal, aantal,worden wordenniet nietmeer meer vervreemd. vervreemd.De Devereniging vereniging draagt draagtpermanent permanentzorg zorgvoor voor beheer beheeren enbehoud. behoud.
Vereniging Verenigingtot totbehoud behoudvan vanarchitectonisch architectonischofof historisch historischwaardevolle waardevollehuizen huizenin inNederland Nederland
VV OO OO RRMM EE EE RRI N IN FF OO RR MM AA TT IE IE ::
Vereniging VerenigingHendrick HendrickdedeKeyser Keyser Herengracht Herengracht172 172 1016 1016BP BPAmsterdam Amsterdam Telefoon Telefoon020 020521 52106 0630 30 E-mail E-mailinfo@hendrickdekeyser.nl info@hendrickdekeyser.nl Website Websitewww.hendrickdekeyser.nl www.hendrickdekeyser.nl ABN-AMRO ABN-AMRO41.18.40.207 41.18.40.207 ING ING48718 48718
‘Hendrick ‘Hendrickde deKeyser’ Keyser’isis een eenparticuliere particulierevereniging vereniging die diegesteund gesteundwordt wordtdoor door leden ledenen enbegunstigers. begunstigers. De Devereniging verenigingisiseen een culturele cultureleinstelling instellingals als bedoeld bedoeldininde desuccessiewet successiewet en ende deinkomsteninkomsten-en en vennootschapsbelasting. vennootschapsbelasting.
07-10 07
10
Streng kijkt het landhuis op vele eeuwen historie neer
08
09
11
12
Eerdere gesprekken die ik voerde met chatelaînes en landheren eindigden immer met een verzuchting: als het ons nog maar lukt om dit in stand te houden. Je zult maar particulier eigenaar zijn van een eeuwenoud buiten. Want in tegenstelling tot het landgoed, met pacht- en landopbrengsten, kostte een buitenplaats altijd geld. Het was een oord waar de familie zich zomers uit de stinkende stad kon terug trekken, een dure hobby. Nu de laatste generatie die is opgevoed met het idee dat het huis te allen tijde behouden moet blijven, uitsterft, komen bezittingen mondjesmaat in de verkoop. Dan is te hopen dat de hotelexploitant — al dan niet daartoe verplicht door de nationale hotelpolitie — of de eigenaar van het bedrijf dat zich er vestigt, geen voorkeur heeft voor systeemplafonds en abstract-moderne aanpassingen aan het interieur. Er is overigens een sluiproute voor eigenaren om aan dergelijke verkwanseling te ontkomen. Een stichting neemt dan het beheer over van de eigenaren. Veel buitens kennen intussen een dergelijke eigendomsstructuur, maar
“Een buitenplaats was een oord waar de familie zich zomers uit de stinkende stad kon terug trekken, een dure hobby” ook voor stichtingen blijft het lastig om aan fondsen te komen. Kennelijk leefde ook in bredere kring de zorg die Dessing had opgevat voor de teloorgang van de laatste particuliere buitenplaatsen. Al snel wist hij enthousiasme te kweken voor zijn initiatief. Er kwam een werkgroep, sponsoring volgde, de Stichting Themajaar Historische Buitenplaatsen 2012 werd opgericht, een fraaie internetsite verscheen ten tonele (www.buitenplaatsen2012.nl), dan een Elsevier-special, dan een themanummer 11-12
Kosten noch moeite werden destijds gespaard om het authen‑ tieke karakter van het huis te bewaren ‑ of terug te brengen. Inmiddels voldoet het aan de eisen van mens en dier, zoals voorheen.
van het magazine Arcadië (voor eigenaren van buitenplaatsen) en, last but not least, een televisiedocumentaire van een half uur, Levende buitenplaatsen, waarin bekende en minder bekende Nederlanders stilstaan bij het grote en kleine belang van dit cultureel erfgoed. Zo kregen we onder meer van acteur Bastiaan Ragas via een kijkje in zijn eigen verleden een blik op het verleden van Kasteel Keukenhof (waar hij voor het eerst zoende in één van de bijgebouwen). De documentaire is al door verschillende omroepen uitgezonden, van NostalgieNet tot regiozenders, meldt Dessing. “Maar het meest verheugd ben ik met het feit dat ons landelijke initiatief heeft geleid tot tientallen, honderden lokale evenementen. Discussiemiddagen over historisch erfgoed, rondleidingen, activiteiten voor kinderen, ze staan allemaal op de site.” vernis # 03
–
067
portret
Huis te Manpad
Blijft de vraag, waarom een gelouterd ondernemer zich stortte op een ongewis project, aanvankelijk zonder financiering. Dat heeft te maken met passie, vertelt de gastheer bij een kop thee met een wafeltje. En die passie is weer het gevolg van inzicht. “Een historisch domein als dit doet je beseffen hoe mensen eeuwenlang in harmonie met de natuurlijke omgeving hebben geleefd. Hoe belangrijk het samenspel is tussen binnen en buiten, tussen natuur en cultuur. Dat gaat verder dan eten van eigen moestuin. Welgestelde families kenden een vast ritme dat geleid werd door de seizoenen: zeven maanden per jaar in de stad, vijf maanden op het buiten. Deze huizen vervulden een grote maatschappelijke rol. Elk jaar trokken duizenden mensen van stad naar land en dan weer terug. Eigenaren, familie, maar ook het gevolg: kamermeisjes, stalmeesters, koetsiers. En per trekschuit dan nog het belangrijkste meubilair.” Als je je dat realiseert, ontstaat langzaam het beeld dat de buitenplaats een economische factor van belang was. Welgestelde Amsterdamse families als de Van Eeghens en de Van Lenneps en de Haarlemse familie Barnaart kochten honderden, duizenden hectaren woest land buiten de stadspoorten en cultiveerden dat. “Zonder hun geld had het Westen van Nederland er volstrekt anders uit gezien. In Oost-Nederland was dat anders, daar speelde de adel de rol van landontwikkelaar”, meent Dessing. Buitenplaatsen zorgden dus voor maatschappelijke en economische ontwikkeling, maar zeker ook voor culturele veranderingen. “Schilders, architecten, tuinontwerpers, steenhouwers — je kunt gerust stellen dat er een enorme artistieke cercle rond de buitenplaats ontstond. In de zeventiende en de vroege achttiende eeuw, op het toppunt van Hollands roem, gold de buitenplaats als een Gesamtkunstwerk.” Genoeg gepraat. Er moet gewandeld worden, vindt ook de langharige herder Kobus die tot dan toe genoeglijk in een hoekje op 068
–
vernis # 03
“Zeker in de zeventiende en de vroegachttiende eeuw gold de buitenplaats als een Gesamtkunstwerk” een kleed had liggen slapen. Maar eerst even snel door het huis. Dessing gaat ons voor, de imposante eikenhouten trap af, over de ingesleten marmeren vloer een enorme keuken in, verhalend over voorname families die het huis in de loop der tijd bewoonden en verfraaiden. “Deze hele benedenverdieping was er aanvankelijk niet eens. Eigenaar Wichbold Slicher liet het hele huis in 1721 een meter ophogen, zodat het souterrain stahoogte kreeg. Ideaal voor een grote keuken. Hier zie je nog de twee originele fornuizen, die met hout en kolen werden gestookt. De Amsterdamse witjes, origineel. De kast met roemers en porselein; het was sinds de zeventiende eeuw gebruikelijk om pronkservies op die manier uit te stallen. En wanneer je de ruimte zelf bekijkt... zo ruim zou je tegenwoordig zelden een keuken optrekken.” Dan volgt de eetzaal, weer terug op de begane grond. Onbetwist de blikvanger van het huis, met hoge muren vol wandschilderingen van Arcadische landschappen. “Door bewoner David van Lennep in 1767 besteld bij de beroemde Amsterdamse schilder Jurriaen Andriessen, ter verfraaiing en ook een beetje om zijn nieuwbakken echtgenote Maria Machteld van Sypesteyn te behagen. Van Lennep liet meteen maar het huis aan de achterkant met een derde vergroten.” Ik waan me heel even twee eeuwen terug in de tijd, wat heel makkelijk gaat hier. Even later lopen we met de hond door het bos over een bemost pad dat door de tuinbaas — zeg maar de opzichter van het
vele tuinonderhoud — fraai is aangelegd. Aangekomen bij de slangenmuur (“vergeet die van Schaep en Burgh in ‘s-Graveland, dit is de langste van Europa!”) vraag ik de bewoner of hij zich in het imposante huis ook echt thuis voelt. Voor het eerst deze middag valt een stilte. Dessing weegt de vraag in gedachten. “Dat is in zo’n huis als dit niet zo makkelijk eenduidig te zeggen. Het huis geeft en neemt. Er is altijd werk te doen, het is makkelijk voor te stellen dat eigenaars er financieel op leeglopen. Maar als ik dan met onze hond door de vroege ochtendnevel een rondje over het goed maak, weet ik me intens verbonden met de natuur en de lange historie. In die zin zijn we passanten, het huis was er al voor onze tijd en staat er hopelijk nog lange tijd nadat wij er niet meer zijn. Buitenhuizen horen bij Nederland als stroopwafels en pannekoeken. Daarom is het zo verschrikkelijk belangrijk dat we ons in dit land bewust worden van dit cultureel erfgoed.” Die woorden galmen na als ik het krakende grind afrijd en door de imposante hardstenen toegangspoort de Herenweg opdraai, de moderne tijd tegemoet. In november verschijnt bij uitgeverij Noord-Holland de Nationale Gids Historische Buitenplaatsen die René Dessing met Jan Holwerda schreef. En in het kader van het Jaar van de Historische Buitenplaats 2012 loopt in het Geelvinck Hinlopen Huis t/m 4 februari 2013 de expositie Naar Buiten! — stedelingen en hun buitenplaatsen, met bruiklenen van o.a. het Frans Halsmuseum, Museum Kennemerland en het Amsterdam Museum. Meer informatie op www.geelvinck.nl
Nr. 07, 2012 €6,95
Rafaël
Vind is hét nieuwe magazine over geschiedenis, archeologie, kunst en antiek. Met elk kwartaal 116 pagina’s vol diepgravende artikelen, fraai geïllustreerde verhalen, interessante interviews. Boekennieuws, tentoonstellingsagenda en Lezersvinden -waarin vondsten en aankopen van lezers besproken worden.
Zijn eerste tentoonstelling in Nederland
Crisis!
Speculeren anno 1720
GRATIS
BIJLAGE
Ontsnapt aan de Beeldenstorm
PAN M AMSTERDA
De mooiste middeleeuwse beeldhouwkunst
07
Het verhaal achter het dodenmasker
.
Bestel nu een gratis proefuitgave
GESCHIEDENIS, ARCHEOLOGIE, KUNST EN ANTIEK
Hiërogliefen in Hollywood
Ontdek.
Nieuw: Topstukken uit de Collectie Six
Nieuwsgierig? Ontdek Vind. Vraag nu een gratis uitgave aan*. Mail uw naam en adresgegevens naar administratie@vindmagazine.nl o.v.v. Proefuitgave. Schrijven kan ook: Vind Proefuitgave, Koepoortsweg 10, 1624 AE Hoorn. * Let op: deze aanbieding geldt tot 1 november 2012, één gratis uitgave per adres. Uw gegevens worden opgenomen in ons adresbestand. Adresgegevens worden door ons vertrouwelijk behandeld en niet aan derden ter beschikking gesteld.
BP
Nr. 06, 2012 €6,95
€30,-
GESCHIEDENIS, ARCHEOLOGIE, KUNST EN ANTIEK
ng kooprti boeken en musea
Heilig & Profaan Pelgrimsinsignes en spotsieraden
Huusraet
Wonen in de late middeleeuwen
06
NU
K VER
R
AA B G IJ
De echte etsen van Rembrandt
Kluizenaars en zuilenzitters
Lodewijk Napoleon Onze vergeten vorst
BP
R Over het wel en wee van de adel in de late middeleeuwen zijn tientallen boeken geschreven. Maar hoe leefden ‘gewone’ burgers in de Lage Landen van die tijd? In wat voor huizen woonden zij? Hoe werd gekookt, gegeten en geslapen? Wat voor meubels had men? Welke kleding, toiletartikelen en alledaagse gebruiksvoorwerpen? Aan de hand van historische boedelinventarissen, gebruiksvoorwerpen, bodemvondsten en schilderijen geeft Berend Dubbe een weergaloze rondleiding door het stedelijk woonhuis van de 15de eeuw. Goed gedocumenteerd. Helder geschreven. Bijzonder fraai en rijk geïllustreerd. Een onmisbaar naslagwerk voor iedere geschiedenisliefhebber. Het buitengewoon fraai vormgegeven boek (bijna 300 pagina’s, ruim 400 afbeeldingen) verschijnt in een beperkte oplage.
Bestel Huusraet nu voor € 56,70* via www.vindmagazine.nl * Incl. verzendkosten (binnen Nederland). Voor bestellingen buitenland telefoon +31 (0)229 82 02 14
Huusraet
Het stedelijk woonhuis in de Bourgondische tijd Door B. Dubbe ISBN 978 90 817063 0 8 Uitgeverij PolderVondsten, Hoorn 2012 In opdracht van Stichting Nederlandse Tinbibliotheek
rubriek
Mijn mooiste stuk
miniatuur guillotine tekst
Jacques Schalken
beeld
Martijn Steiner Lovisa
KRIJGSGEVANGENEN “Sinds het begin van de 60’er jaren verzamelen we deze voorwerpen. Het eerste dat we kochten was een benen doos. Een handelaar uit Amsterdam vertelde dat het door krijgsgevangenen was gemaakt. Alleen al de geschiedenis van hoe ze gemaakt zijn is onvoorstelbaar. Hollandse en Franse zeelui die tijdens de Napoleontische oorlogen door de Engelsen gevangen werden genomen, kwamen in krijgsgevangenkampen terecht. Ondanks de erbarmelijke omstandigheden waaronder die mensen leefden, lukte het de gevangenen van de restanten van het voedsel — ze trokken soep van schapen- en varkensbotten — schitterende voorwerpen te maken, want van de overgebleven beenderen sneden ze figuurtjes.”
“De grootste die we hebben is de guillotine die Henk in zijn hand houdt. Het object heeft twee etages met een trap naar boven en enkele schildwachten die de orde bewaken. Ook zie je een plank waar een lichaam op ligt. Het slachtoffer heeft net zijn hoofd verloren, dat ligt in een mandje — de valbijl werkt overigens nog steeds. Onze hele collectie bestaat uit ongeveer zestig voorwerpen, van benen dozen met spelletjes erin tot beweegbare objecten. naa m Zo hebben we een scharensliep met een klein jonHenk en Wil Walison getje dat het wiel draait, vrouwen die hun baby’s in beroe p hun armen wiegen, een dansend paar, draaiende met pensioen molens en trommelende soldaten, alles aangedrevoor w er p ven door bewegende wielen. De krijgsgevangenen guillotine gemaakt maakten ook hele mooie scheepsmodellen van van been soms wel een halve meter groot, maar die hebben anno we niet.” HOOFD
1795-1815 in be z i t sinds
BIBBERIG “In Nederland is het een vrij onbekend
fenomeen, maar als je in Engeland de term ‘prisoner of war’ laat vallen weten ze waar je het over hebt. gemaakt door De meeste voorwerpen kochten we in Londen, krijgsgevangenen in soms in Parijs, maar ook in Nederland bij Ruben Napoleontische tijd Aardewerk. Een handelaar uit Parijs is wel eens bij ons geweest om iets af te leveren en was stomverbaasd over onze verzameling. De collectie staat heel mooi in het raam. Het matglas geeft het binnenvallende licht een heel mooi effect. Dit is een zeer dierbaar gedeelte van onze verzameling, toch zal het ooit weer verkocht moeten worden: helaas geeft mijn dochter er totaal niet om. Als we bibberige handen krijgen, wordt het tijd om ze weg te doen. Dat zullen we dan wel heel erg jammer vinden.” 1985
bij z onder
vernis # 03
–
071
profiel
Jacques Goudstikker
jacques goudstikker tekst
Pieter den Hollander
beeld
VHOK
Kunstminnaar Jacques Goudstikker heeft veel voor de Vereeniging van Handelaren in Oude Kunst in Nederland betekend, maar ook voor de kunsten in het algemeen. Zijn ontijdige dood op volle zee in 1940 belette het bestuur hem te bedanken voor zijn inzet. Daarom werd hij onlangs, postuum, geëerd met de gouden erepenning. met zijn bomen en zijn majestueuze gevels. De buitentrap is dezelfde waarop de tweede man in het Derde Rijk, Generaal-Veldmaarschalk Hermann Göring, in juli 1940 werd gefotografeerd met een nauwelijks verholen glimlach op zijn gelaat. Want daar, op nummer 458, een pand met prachtige plafondschilderingen van Gerard de Lairesse, bevond zich een belangrijk deel van de collectie van de bekende Joodse kunsthandelaar, -historicus en -liefhebber Jacques Goudstikker. Goudstikker was door een noodlottig ongeval tijdens zijn vlucht in mei 1940 naar Engeland overleden (zie het kader ‘Regisseur van schone kunsten’). Zijn kunsthandel, de buitenplaats in Ouderkerk en het kasteel Nijenrode in Breukelen werden na Goudstikkers vlucht, zonder toestemming en onder protest van diens weduwe door zijn werknemer Arie 01
J. Goudstikker (r) brengt een toast uit op A.W.M. Mensing
01
Nummer 458 aan de Amsterdamse Herengracht heeft niets verloren van zijn grandeur. Nog steeds ademt de Gouden Bocht, waar dit statige grachtenpand deel van uitmaakt, de prachtige sfeer van toen, 072
–
vernis # 03
profiel
Jacques Goudstikker
02-03
Affiches van tentoonstellingen georganiseerd door de VHOK in 1929 en 1936 03
02
04 04
Het zwartleren notitieboekje dat een belangrijke rol zou spelen in De Zaak Goudstikker 05
Jacques Goudstikker, soms melancholiek, vaak goedlachs 06
Visitekaartje van de kunsthandel ‘J. Goudstikker Amsterdam, Founded 1845’ 06
05
vernis # 03
–
073
profiel
Foto: n. servijn
Jacques Goudstikker
09
ten Broek met 07 medewerking van De erepenning die Goudstikkers res- op 14 september taurateurs vader en werd aangeboden zoon Jan Dik aan 08 de in Nederland Goudstikker aan wonende Duitse het werk zakenman Alois 09 Miedl verkocht. Marei von Saher en Direct na deze VHOK-voorzitter transactie, die Ten Robert Aronson Broek en vader en zoon Dik rijk had gemaakt, eiste Hermann Göring de mooiste stukken uit de collectie op. Met de ‘aanschaf’ door Göring van 780 van de 1.113 geïnventariseerde schilderijen en kunstvoorwerpen tegen ten hoogste één zesde van de werkelijke waarde uit de buit van Miedl, was de grootste kunstroof van de Tweede Wereldoorlog, in elk geval in Nederland, een feit. 074
–
vernis # 03
Foto: F. Eilers, Nederlands Fotomuseum, Rotterdam
Foto: n. servijn
07
08
“De Hink-stap-sprong blijkt een ernstige concurrent voor Jo Vincent en de Marathonloop voor Menuhin” Breed publiek
Het is dezelfde buitentrap die Marei von Saher oploopt op een serene septembernamiddag in 2012. De weduwe van Goudstikkers in 1996 overleden zoon Edo en enige erfgename, is er op uitnodiging van Robert Aronson, voorzitter van de Vereeniging van Handelaren in Oude Kunst in Nederland. Er is door de VHOK een bijzondere bijeenkomst georganiseerd, een — postuum — eerbetoon aan één van de langstzittende VHOK-voorzitters. Maar zijn voorzitterschap is uiteraard niet de voornaamste reden van de bijeenkomst. Wat Jacques Goudstikker in de eer-
ste plaats bijzonder maakt, was zijn streven om de schilder- en beeldhouwkunst aan een zo breed mogelijk publiek bekend te maken — juist aan de mensen die zijn stukken nooit zouden kunnen kopen. Om die reden zou hij — daarin sterk beïnvloed door de Utrechtse hoogleraar Willem Vogelsang — als handelaar kiezen voor een radicaal andere koers dan zijn toenmalige collega’s, maar ook verzamelaars en musea aanhielden. Hij koos voor de liefde voor de kunst, het genieten ervan, het visuele begrip en het wezen van kunst en kunstenaar. Niet meer de caleidoscopische chronologie van de kunstgeschiedenis en het
profiel
Jacques Goudstikker
strenge leren over technieken en tijdgeesten, maar vooral het opbouwen van een band met de kunstenaars die hem raakten, zowel de oude meesters als de toenmalige modernisten. Goudstikkers collectie was dan ook veel gevarieerder dan die van de meeste officiële musea in Nederland. En hij toonde haar graag, ook aan het algemene publiek (vooral op zijn kasteel Nijenrode in Breukelen, dat hij speciaal voor dat doel had laten verbouwen). “Maar ach”, schreef hij ook, teleurgesteld over het gebrek aan publieke belangstelling voor de kunsten, “honderdduizenden overal ter wereld trekken op naar autoraces, zwemwedstrijden […] hondenraces, wielrennen, zesdaagschen en wat niet meer. De Hink-stap-sprong blijkt een ernstige concurrent voor Jo Vincent, het polsstokspringen voor Pablo Casals en de Marathonloop voor Menuhin. […] De meeste gezelschappen die ernstige kunst trachten te brengen, leiden een kommerlijk bestaan […]. De bioscopen daarentegen die in aantal de schouwburgen verre overtreffen, geven minstens drie voorstellingen per dag […] en werpen heele behoorlijke winsten af.”
volgens Goudstikker een fantastische gelegenheid om zowel een grote stroom kapitaalkrachtige buitenlanders aan te spreken als een groot algemeen publiek met de schoonheid van de oude meesters in aanraking te brengen. Goudstikker zou Goudstikker niet zijn geweest, als hij daar niet tevens allerlei culturele evenementen omheen zou hebben opgezet, uiteenlopend van lezingen en voordrachten tot hele concerten. En hij introduceerde daarbij de vroege Italiaanse en Duitse meesters, naast de zeventiende- en achttiende-eeuwse kunst uit Italië en Frankrijk. Dat terwijl de meeste verzamelaars en musea het nog altijd hielden bij Hollandse en Vlaamse meesters, hetgeen ook uit de collecties van de kunsthandel sprak. Topdeskundige
In het Amsterdamse Stedelijk Museum haalde Goudstikker een paar jaar later, in 1934, hetzelfde uit met de internationale expositie van oude Italiaanse meesterwerken. Meer dan 1.300 hoogwaardige werken waren er te bewonderen — waarbij hij zelf de grootste inzender was. Colleges,
tuinfeesten in Italiaanse stijl, concerten, het palet was weer breed en compleet. Maar liefst 21.000 bezoekers (waaronder 57 schoolklassen en zeven groepen van werklozen, rondgeleid door Goudstikker zelf) bezochten het Stedelijk en logenstraften tegelijk Goudstikkers gedachten over het gebrek aan cultuur. Oud-curator Charlotte Wiethoff van het Museum Boijmans-Van Beuningen, waar Goudstikker in die dagen veel kunst aan verkocht, roemt Goudstikkers animator- en organisatorschap. “Hij was overal te vinden en werd in de officiële kunstwereld volledig geaccepteerd als een van de topdeskundigen van zijn dagen. Hij wilde de kunst in het dagelijks leven brengen om het publiek te leren genieten van wat hij zelf zozeer waardeerde. Zijn sociale missie als ambassadeur voor de kunst was uitzonderlijk voor de kunsthandel van die dagen. En is dat misschien nog steeds.” Regisseur
Goudstikker is slechts 20 jaar actief geweest in de internationale kunsthandel, maar zijn betekenis kan moeilijk worden 10
Overzichtstentoonstelling
Foto: N.V. Vereenigde Fotobureaux, Amsterdam Rijksprentenkabinet, Rijksmuseum Amsterdam
Aan dergelijk gesomber gaf de altijd wat melancholieke Goudstikker zich in zijn brieven wel vaker over. Niettemin wist hij wel degelijk de gevoelige snaren bij het grote publiek te raken. Niet alleen exposeerde hij er met zijn eigen collectie op los, in binnen- en buitenland (van Kopenhagen en Stockholm tot in Detroit, St. Louis en New York), als organisator en gangmaker binnen de VHOK trok hij ook alle andere voorstaande kunsthandelaren mee in die missie. Zo was de toen 32-jarige Goudstikker nog geen jaar voorzitter van de VHOK, of hij vond het tijd om Amsterdam op zijn grondvesten te laten schudden met de eerste internationale overzichtstentoonstelling Oude Kunst in het Rijksmuseum. Aanleiding vormde de wereldconferentie van internationale Kamers van Koophandel in Amsterdam,
Op 16 juli 1936 bezochten koningin Wilhelmina en haar dochter, prinses Juliana, de tentoonstelling van Oude Kunst in het Rijksmuseum. Goudstikker leidde bij die gelegenheid de koningin (links) rond
10
vernis # 03
–
075
profiel
Jacques Goudstikker
overschat, ook internationaal gezien. Hij beïnvloedde nationaal en internationaal ook de talloze museumdirecteuren waar hij contacten mee onderhield. Kenmerkend daarvoor is de manier waarop hij het 25-jarig jubileum van de VHOK in 11 1936 aangreep J. Goudstikker voor, alweer, een naast Albert daverende exposi- Mensing (m) t.g.v. tie in het Rijksmu- diens gouden jubileum bij de seum. Kortom, Goud- firma Frederik stikker heeft onder Muller & Co. meer als handelaar, kenner en bestuurder van de VHOK, een grote persoonlijke invloed gehad op de ontwikkeling van Nederland tot een internationaal centrum voor de kunsthandel. Zijn inzichten en adviezen waren bepalend voor zowel particuliere verzamelingen als museale collecties in Nederland en ver daarbuiten. Prof. dr Henk van Os, directeur van het Bonnefantenmuseum en later van het Rijksmuseum, laat hierover geen misverstanden bestaan: “Hij was de handelaar die met overzichtsexposities het grote publiek bewust maakte van de culturele historie
11
van Europa. Daarmee weekte hij ook de Nederlandse kunstliefhebber los van diens traditionele, conservatieve smaak. Alleen al daardoor heeft Jacques Goudstikker veel betekend voor de Nederlandse en internationale cultuurontwikkeling gedurende de eerste helft van de twintigste eeuw. Als een groot regisseur.” Terug naar 2012. In de zaal waar het gezelschap zojuist gastvrij is ontvangen door directeur Gerald Kotterman van NC Trust, de huidige gebruiker van Goudstikkers toonzaal, breekt de stem van
Marei von Saher. Goudstikkers schoondochter is zicht- en hoorbaar geëmotioneerd als ze de erepenning in ontvangst neemt. “U heeft er geen idee van hoeveel dit voor ons betekent. De geste naar Jacques door uw vereniging in het honderdste jaar van haar bestaan, is een prachtig sluitstuk van een moeilijke episode in het leven van mijn familie.” Pieter den Hollander is publicist en auteur van Roofkunst – De Zaak Goudstikker (Meulenhoff, ISBN 978 90 290 7789 7)
regisseur van schone kunsten Jacques Goudstikker (1897-1940) studeerde een aantal jaar kunstgeschiedenis in Leiden en Utrecht en werkte vanaf 1919 bij de Firma Goudstikker, de Amsterdamse kunsthandel die in 1845 door zijn grootvader en diens broer was opgericht en waar zijn vader Eduard J. Goudstikker inmiddels de scepter zwaaide. Hij was VHOK-bestuurslid vanaf 1925 en nog maar 31 jaar oud toen hij in 1928 de VHOK-voorzittershamer overnam, daarmee indirect zijn vader opvolgend (die voorzitter was van 1913 tot 1925). In de hoedanigheid van VHOK-voorzitter was hij in 1935 medeoprichter van de CINOA (Confédé076
–
vernis # 03
ration Internationale des Négociants en Oeuvres d’Art). Deze internationale federatie van kunst- en antiekhandelaren telt inmiddels wereldwijd ruim 5.000 leden. Goudstikker zou voorzitter blijven van de VHOK tot op de dag van zijn ontijdige dood, 16 mei 1940, zes dagen na de inval van de Duitsers die hij trachtte te ontlopen. Op 14 mei 1940 wist hij met zijn jonge gezin het Nederlandse vrachtschip S.S. Bodegraven te bereiken om vanuit IJmuiden naar Engeland te vluchten. Na een nachtelijk ommetje op het verduisterde schip opende Goudstikker een verkeerde deur en viel zeven meter omlaag in een van de vrachtruimen, brak
zijn nek en overleed. Goudstikker werd begraven in het Zuid-Engelse Falmouth (Cornwall). Zijn vrouw, de Oostenrijkse zangeres Dési von Halban, kreeg geen toestemming om aan land te gaan en kon niet bij de begrafenis aanwezig zijn. Dési en Edo wisten uiteindelijk de Verenigde Staten te bereiken, waar Dési in 1950 hertrouwde met de (Nederlandse) jurist August von Saher. In 1965 keerde het echtpaar terug naar Nederland. Dési overleed in 1996 in Bilthoven. Zoon Edouard of ‘Edo’ (1939-1996) had inmiddels de naam van zijn tweede vader gekregen en trouwde in 1972 met Marei Langenbein. Zij kregen twee dochters.
Fine Arts and Antiques | Certi Certifi fied Appraiser
Arnold Boonen (1669-1729) Nicolaas Calkoen en Wendela Klopper Olieverf op doek – 55 x 44,5 cm Ca. 1726 Deze portretten van Nicolaes Calkoen en zijn tweede echtgenote Wendela Klopper zijn omstreeks 1726 door Arnold Boonen (1669-1729) geschilderd. Nicolaes Calkoen kwam uit een rijk handelsgeslacht. Hij bekleedde net als zijn vader en grootvader belangrijke functies in de stad Amsterdam. Hij werd geboren te Amsterdam op 01 december 1666 en is tweemaal gehuwd. In 1689 huwde hij Agatha van Loon(1666-1699). In 1701 huwde hij Wendelina (Wijntje) Klopper (1666-1733). Van Nicolaes Calkoen zijn diverse portretten vervaardigd. Niet alleen zijn er de pendant portretten van hem en Agatha van Loon door Michiel van Musscher, maar ook is er een tweede gesigneerde versie van zijn portret door Arnold Boonen bekend.
De uit Dordrecht afkomstige schilder Arnold Boonen (1669-1729) leerde omstreeks 1682 de grondbeginselen van het schilderen bij Arnold Verbuys. Daarna ging Boonen zes jaar in de leer bij Godfried Schalcken. Zijn eerste successen als portretschilder oogstte hij rond 1695 tijdens een reis door Duitsland. Vanaf 1696 ontwikkelde Boonen zich tot een van de meest gevraagde Amsterdamse portrettisten. Daarmee trad hij in de voetsporen van een andere Dordtse portretspecialist, Nicolaes Maes. Wij zijn Dr. Rudi Ekkart dankbaar voor zijn expertise en identificatie van beide portretten.
stand 76 | E-mail: info@daatselaar.com | Web: www.daatselaar.com | Phone: +31 654.394.108 VHOK
gastcolumn
tekst
Ilka van Steen
Heden en verleden illustratie
Tekenteam.nl
Dat bankieren en kunstmecenaat goed samengaan, bewijst Van Lanschot al 275 jaar, zegt Ilka van Steen. Een bank is immers onderdeel van de maatschappij. Uit onderzoek blijkt dat bijna driekwart van onze cliënten affiniteit heeft met kunst en cultuur. Dat is erg veel. Maar dat is niet de enige reden dat wij onze kantoorpanden met kunstwerken verfraaien. Al sinds de oprichting in 1737 door Cornelis van Lanschot, overheerst bij deze bank de gedachte dat het bij bankieren niet alleen om materiële zaken moet gaan. Tot op de dag van vandaag hebben daarom kunst en kunstbeleid een plaats binnen de bank gevonden. Het stelt ons in staat middenin de maatschappij te staan, onderdeel te zijn van de diverse culturen waartussen de bank zich begeeft. Die gedachte geven wij vorm door het aankopen van kunst, maar ook door het ondersteunen van talloze activiteiten op het gebied van kunst, cultuur, alsmede verantwoord ondernemen. Het fundament van de Van Lanschot-kunstcollectie werd in de negentiende eeuw gelegd door aankopen van de firmanten. Godfried van Lanschot (1868-1935) en zijn vrouw waren fervente kunstliefhebbers. Hun aankopen vormen thans nog de kern van onze kunstcollectie, die bestaat uit Nederlandse landschapskunst vanaf de vijftiende eeuw tot nu. Een mooi voorbeeld daarvan is de verfijnde zeventiende-eeuwse landschapsets Das Bauernhaus auf dem Hugel van Jacob Isaackszoon van Ruisdael (1628-1682). Ook werd onze collectie verrijkt met een paneel met daarop een in krachtige penseelstreken neergezette knotwilg uit 1885, genaamd La Saule van Vincent van Gogh (18531890). Abstracter is de twintigste-eeuwse grafische landschapsserie Land, Water, Lucht uit 1977 van de 078
–
vernis # 03
Friese autodidactische kunstenaar Gerrit Benner (1897-1981). Naast schilderijen beslaat de Van Lanschot-kunstcollectie tevens een gevarieerde verzameling kunstnijverheid, waaronder klokken, reiskisten, schrijfkabinetten en kandelaars. Van Lanschot legt in haar kunstcollectie de nadruk op de Lage Landen en ondersteunt op deze wijze het Nederlandse culturele erfgoed. Omdat we zoveel mogelijk mensen willen laten genieten van kunst en cultuur, zijn we wederom hoofdsponsor van PAN Amsterdam. Deze zeer eigentijdse beurs voor kunst, antiek en design, die dit jaar wordt gehouden van 18 tot en met 25 november in de RAI en waar voornamelijk Nederlandse galeries zijn vertegenwoordigd, mag zich in een steeds grotere belangstelling verheugen. Dat is niet zo verwonderlijk. Op de PAN komen heden en verleden van vele kunstdisciplines samen, iets waar Van Lanschot als cultureel mecenas grote waarde aan hecht. Wij zijn er dan ook van overtuigd dat de PAN de bezoekers opnieuw zal verrassen door al het moois wat Nederland op kunst-, antiek- en designgebied te bieden heeft. Ilka van Steen BA is kunsthistorica en beheert de Van Lanschot-kunstcollectie De verbondenheid met de PAN Amsterdam laat Van Lanschot tot uitdrukking komen in de vorm van twee gratis toegangskaarten voor cliënten. Kijk ook op www.vanlanschot.nl/pan
Een collectie van 22 SVE gemerkte stukken op PAN Amsterdam Samuel van Eenhoorn was eigenaar van de aardewerkfabriek De Grieksche A in Delft van 1678 tot zijn overlijden in 1685. In die zeven korte jaren heeft hij echter veel betekend voor Delft en voor de aardewerk industrie. Zo heeft hij materiaal van zeer hoge kwaliteit gemaakt, met niet alleen het bekende kobaltblauw, maar ook met mangaan (paars) tegen de prachtige wit geglazuurde achtergrond. Van Eenhoorn had klanten over heel Europa, van Amsterdam tot London en van Hamburg tot Bordeaux. Één van de grootste klanten en zeker één van de voornaamste van de Grieksche A (de naam is overgenomen van de bierbrouwer Griex A, die in het gebouw zat voordat Wouter van Eenhoorn, vader van Samuel, er aardewerk begon te produceren) was Koningin Maria II (1662-1694), vrouw van Stadhouder Willem, Prins van Oranje. Samuel maakte ook onderdeel uit van een driemanschap, dat in 1684 afreisde naar de Koning van Engeland om het embargo uit 1672 op ‘geschilderde waren’ om de eigen aardewerk industrie te beschermen, op te laten heffen. Zeer weinig gemerkte Samuel van Eenhoorn stukken zijn nu,
Een zgn. posset-pot Delfts aardewerk, circa 1680 Gemerkt Samuel van Eenhoorn, eigenaar van fabriek De Grieksche A van 1678 tot 1685.
ruim 300 jaar later, nog bekend. De collectie van het Rijksmuseum in Amsterdam bevat een zestiental stukken en de collectie van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis in Brussel slechts zes. Ook zijn er enkele stukken in de collecties van het Gemeentemuseum in Den Haag en Het Prinsenhof en Huis Lambert van Meerten in Delft. Met trots zullen wij op de komende PAN Amsterdam een collectie van 22 gemerkte stukken
Samuel van Eenhoorn ter verkoop presenteren. Één van die stukken is de hierbij afgebeelde zgn. posset-pot. Posset was een drank gemaakt van wijn en melk, die werd gedronken voor sociale maar ook voor medicinale doeleinden. PAN Amsterdam, RAI Parkhal 18 - 25 november Wij hopen u op de PAN te mogen begroeten en u de zeldzame SVE stukken te kunnen tonen.
A N T I Q U A I R S
Nieuwe Spiegelstraat 39, Amsterdam Telefoon: 020 623 31 03 • E-mail: mail@aronson.com www.samuelvaneenhoorn.com
portret
Jan des Bouvrie
antiek in het wit tekst
Yvo van Regteren Altena
beeld
Bo des Bouvrie
Het is verrassend te ontdekken dat Jan des Bouvrie, voor wie allesomvattend wit een hoofdthema is, zijn oog laat vallen op oude kunstobjecten. Want na een kortstondige terugval geeft de ontwerper weer alle ruimte aan antiek. Ooit vatte Des Bouvrie de wereld van het antiek samen als ‘een fenomeen van zijn overgrootmoeder’. Zelf was hij er niet in geïnteresseerd. Zijn perceptie veranderde nadat hij de vraag had gekregen of hij een huis wilde bouwen van mensen die — tot zijn ontsteltenis — alleen maar antiek bezaten. Des Bouvries kennis werd primair ingezet voor het maken van een goede plattegrond, niet voor het concipiëren van een totaal nieuw en gelikt interieur. Normaal gesproken kreeg hij carte blanche en was het resultaat een metamorfose van een compleet interieur. Nu mocht hij weliswaar een modern huis bouwen, maar daarna was de missie toch vooral gericht op het — samen met zijn opdrachtgevers — zoeken naar de ideale nieuwe indeling van hun antiekverzameling: na zijn werkzaamheden zouden alle antieke stukken 080
–
vernis # 03
vernis # 03
–
081
02
weer in de nieuwe leefomgeving moeten terugkeren. Aanvankelijk vond Des Bouvrie het een lastig verzoek, zegt hij, gezeten aan een vorstelijke en — het zal de lezer die bekend is met het werk van de ontwerper niet verbazen — smetteloos witte tafel. Zijn werkkamer geeft er nog bar weinig blijk van, maar Jan des Bouvrie heeft inmiddels wel degelijk belangstelling opgevat voor antiek, kunst en de combinatie die daarmee valt aan te gaan in zijn moderne interieurs. Na de opdracht die hij aanvankelijk à contrecœur aannam, heeft Des Bouvrie eigenlijk altijd belangstelling voor antiek behouden. Nog steeds richt hij huizen in waarbij hij graag antieke objecten gebruikt. Of ‘pièces’, zoals hij antiquiteiten bij voorkeur aanduidt. Het moet dan natuurlijk wel gaan om bijzondere objecten: “Het is niet de hoeveelheid, maar juist de kracht van een unieke pièce.” Zo weet hij uit ervaring wat één enkele oude tafel vermag. “Dat kan een enorme impact hebben in een grote, moderne hal.” En, nog enthousiaster: “Je wilt echt niet weten wat twee antieke Romeinse spiegels kunnen doen in een verder vrijwel geheel modern decor.” Vervalsingen
En toch, even was er een terugval. Als fer082
–
vernis # 03
Inmiddels lijkt Des Bouvrie te zijn verlost van zijn trauma, hij durft zich weer voor antiek open te stellen vent verzamelaar raakte Jan des Bouvrie een jaar of vijf geleden volledig in de ban van een prachtige serie Mexicaanse Incabeeldjes. Een stuk of twintig waren het er, op eerste gezicht zeer oude creaties die desondanks ook iets moderns hadden. “Ze spraken me zó aan dat ik ze, heel impulsief, direct kocht.” De opwinding over zijn aanschaf was hij nog maar nauwelijks te boven, toen hij ‘s nachts uit bed stapte om ze nog eens goed in zich op te nemen. “Het klinkt bizar, maar opeens bekroop mij het wonderlijke gevoel dat er iets niet klopte.” Zijn intuïtie deed hem contact opnemen met een dure expert uit Londen. Die vrij snel zijn gevoel bevestigde. De ge-
droomde antieke beeldjes waren in werkelijkheid hooguit een jaar oud, zo bleek. “Het waren wel fabelachtig mooie vervalsingen”, voegt hij er hoofdschuddend aan toe. De veelgeroemde ontwerper met zijn feilloze oog voor design en kunst hield aan deze deceptie een behoorlijke emotionele dip over. Hij stopte acuut met het verzamelen van antiek. “Ik vond het ook zó stom van me02-03 zelf!” Des Bouvrie Sinds zijn faux pas nieuwe stijl: meer adviseert hij aan ieruimte voor antiek, dereen die het horen maar alléén wil om alléén bij erbijzondere kende antiquairs te objecten graag kopen. “En laat het dan nóg een keer checken, want ook een antiquair kan zich natuurlijk wel eens vergissen.” VHOK
Inmiddels lijkt Des Bouvrie te zijn verlost van zijn trauma, hij durft zich weer voor antiek open te stellen. “De dingen in het leven komen nooit door toeval. Net in de periode dat ik me weer bewust aan het worden was hoezeer ik onder de indruk kan raken van het tijdloze en soms zelfs moderne van antiek, werd ik benaderd door VHOK-voorzitter Robert Aronson om samen te werken aan de inrichting van de PAN-stand.” “Een uitdaging” noemt de ontwerper het. De VHOK-stand zal zíjn wereld symboliseren, een wereld die gedomineerd wordt door strak, modern design. Er komt een grote tafel bij de ingang, daaromheen komt een aantal grote simpele banken en er komen een paar antieke stukken. “Er zullen ook speciale vitrines voor zilver worden ingericht, maar ik wil het in de eerste plaats vooral kalm en sereen houden”, zegt Des Bouvrie, die in dit verband geen taak ziet weggelegd om antiek nóg wezenlijker te maken. Volgens hem is daarvoor de variëteit, de schoonheid en de historische bijzonderheid van antiek simpelweg te groot. “Mijn uitdaging schuilt erin om antiek in een moderner
03
jasje te gieten. Ik wil de wereld van nu laten zien, maar dan aangevuld met een aantal ècht mooie pièces.” Crisis
Ook al realiseert hij zich terdege dat men de afgelopen jaren minder in de weer was met antiek dan voorheen, toch is Des Bouvrie ervan overtuigd dat die animo ooit zal terugkeren. De jeugd is naar zijn idee extreem modern bezig en wil en masse in het
‘nu’ wonen. Maar periodes en belangstellingen wisselen elkaar altijd af. Zelfs voor Friese staartklokken ziet de optimistische designer een nieuwe toekomst gloren. Hoe tegenstrijdig dat ook moge klinken, misschien helpt de crisis wel een beetje. “Een crisis is de mooiste tijd die je kunt hebben, omdat mensen weer veel bewuster worden van wat ze in huis halen”, zegt Des Bouvrie. “Een jaar of vijf geleden nog maar kochten mensen bij mij in Naarden
achteloos twee banken, een paar lampen en een serie stoelen. Door de drukte in mijn winkel leek ik eerder een verkeersregelaar dan een adviseur”. Inmiddels wordt er rustiger gekocht. Stoffen en meubels krijgen weer de aandacht die ze verdienen, verwacht hij. “Wie weet leidt dat kalmere oog voor de zaken waar wij ons mee omringen ook tot een grotere fascinatie voor fantastisch antiek.” vernis # 03
–
083
moment was het zo vaak opnieuw gedaan dat Des Bouvrie de kluts kwijtraakte. De zin werd verbasterd tot “Als overgordijn vind ik een binnenhuisarchitect heel belangrijk voor uw interieur.” Hij kan nog steeds smakelijk lachen om de slip of the tongue en wenst — achteraf — dat Huf dát had uitgezonden. “Dan was het tenminste leuk geweest! Dat idiote spotje heeft mij wel twee jaar achtervolgd en ik ben er hard op aangepakt. Ik weet nog dat Premsela me belde en zei: ‘Jan, voor zo’n reclamespotje ben je ècht veel te goed. Moet je niet meer doen.’ ” Vakgenoten
04
Kunstcollectie
De overwegend witte Des Bouvrie-interieurs zijn een ideale ambiance voor krachtig of gedetailleerd antiek. Maar wel bij voorkeur één enkel, héél bijzonder stuk. Eigenlijk volgt dat de wijze waarop zijn kunstcollectie tot stand kwam, zegt hij, al beperkt die zich allang niet meer tot enkele stuks. Het verzamelen begon spelenderwijs, niet met antiek maar met werk van Ger van Elk en Wim T. Schippers, bij wie hij in de klas zat op de Rietveld Academie. Veel kunst heeft hij ook verworven als een gevolg van zijn vriendschap met de in 2006 overleden kunstverzamelaar Frits Becht. “Die zei altijd: ‘Koop nooit iets voor meer dan tien mille.’ Maar hij zei het ook als hij mijn keuzes niet kon waarderen.” Als goede Bourgondiërs aten zij nogal eens bij elkaar. “Hij was altijd heel direct in zijn oordeel”, zegt Des Bouvrie. “Toen hij bij mij aan tafel schoof, wilde hij een keer met zijn rug naar mijn nieuwe schilderij zitten. ‘Dan hoef ik er tenminste niet naar te kijken.’ ” Kritiek
Hoe makkelijk kan Des Bouvrie eigenlijk leven met gepeperde kritiek op zijn smaak? Kritiek van vrienden en connaisseurs waardeert hij, zegt Des Bouvrie. “Ik vat het 084
–
vernis # 03
“Ik heb me altijd vertrouwd gevoeld in de nabijheid van beroemde collega’s en daarin veel inspiratie en stimulans gevonden” nooit kwaad op, maar juist als opbouwend.” De immer in een trui gehulde ontwerper Benno Premsela was bijvoorbeeld “streng en direct” voor de Gooise interieurgoeroe. Ooit maakte hij met fotograaf en reclamemaker Paul Huf een tv-spotje waarin hij een bepaald merk overgordijnen moest aanprijzen. Van achter zijn tekentafel werd van Des Bouvrie verwacht dat hij “Als binnenhuisarchitect vind ik een overgordijn heel belangrijk voor uw interieur” zou zeggen. Des Bouvrie had toen nog weinig tv-ervaring en het zinnetje moest telkens over. Op een gegeven
Gelukkig beperkt het commentaar van zijn vakbroeders en kunstenaars zich niet tot kritiek. “Ik heb me altijd heel vertrouwd gevoeld in de nabijheid van beroemde collega’s en daarin veel 04 inspiratie en stimuWordt antiek het lans gevonden”, zegt nieuwe wit door hij. Zo ontmoette hij de crisis? Andy Warhol, een kunstenaar waar hij als verzamelaar van het eerste uur grote bewondering voor koesterde. Omdat Warhol zijn befaamde pruik met wit haar niet had opgezet, werd Des Bouvrie op een dwaalspoor gezet. “Ik had toen al werk van hem, maar naast hem zittend op een bankje in Studio 54 — destijds New Yorks beroemdste discotheek — herkende ik hem aanvankelijk niet. Ik was daarvan zo onthutst dat ik ervan dichtklapte, maar Warhol was intens charmant en heeft me snel op mijn gemak gesteld.” Het is helemaal geen probleem om beroemdere vakgenoten aan te spreken, meent Des Bouvrie. “Als je dat op een normale manier doet, gaat het vrijwel altijd goed. Bij mij wel in elk geval.” Zelfs als het gaat om de notoir lastig te benaderen Franse designer Philippe Starck, zo blijkt: “Ik kwam hem tegen in de Milanese designmeubelzaak De Padova waar hij net was neergeploft in de Rafflesbank, een designklassieker van Vico Magistretti. ‘Wow!, wat zit deze bank waanzinnig goed. Dat zou ik nooit kunnen maken’, riep Starck. Ik zei hem dat ik er precies zo over dacht. Hoe mooi een bank ook gemaakt is, antiek of modern, hij moet in de eerste plaats gewoon heel erg lekker zitten. Daar was Starck het mee eens, blijkbaar. Hij kocht meteen drie van die banken voor zijn eigen huis.”
www.kollenburgantiquairs.com
Ga in de leer bij een Oude Meester
CURSUS KUNST & ANTIEK IN DE PRAKTIJK Ook in 2013 geeft de Vereeniging van Handelaren in Oude Kunst (VHOK) in het voorjaar en het najaar de cursus Kunst en Antiek in de Praktijk. Deze praktische en toegankelijk cursus wordt gegeven door gerenommeerde kunsthandelaren, vaak bekend van het televisieprogramma Tussen Kunst & Kitsch. Op elf dinsdagmiddagen delen zij hun unieke kennis en ervaring met de cursisten. In het programma zijn ook een aantal excursies opgenomen naar musea, beurzen of tentoonstellingen. De cursus wordt gegeven in groepen van maximaal 15 deelnemers. Er zijn ook mogelijkheden voor een exclusieve cursus op maat voor uw relaties of vriendengroep. Neem voor meer informatie contact op met de VHOK via info@vhok.nl of 020-6238904.
Zie ook www.vhok.nl
sinds 1911
rubriek
Items op wit
Een bonte verzameling — zowel in aard als herkomst — van stukken die we vonden bij leden van de Vereeniging van Handelaren in Oude Kunst in Nederland, thematisch gerangschikt tegen een neutrale achtergrond. De derde editie van onze
items op wit fotogr afie
Maxim Meekes
styling
Martine van den Enden
productie
Caroline Eschbach
vernis # 03 –
087
rubriek
Items op wit
8
3
2
6
4 7
1 5
Maritiem Van links naar rechts
1 Robert Schreuder Antiquair Venetiaanse deurklopper in brons: een sirene tussen twee dolfijnen, daaronder een putto masker, H 31,5 cm, Noord-Italië, tweede helft 17de eeuw, €8.800 2 Antiquariaat Forum Boek Nicolaas WITSEN (1641-1717), ‘Aeloude en hedendaegsche scheeps-bouw’, Amsterdam, gedrukt door Christoffel Cunradus (1671), Met een frontispice door Romeyn de Hooghe en 114 gravures naar tekeningen van Witsen, In een contemporaine, rode marokijnen en vergulde band, 32 x 21,3 cm, €20.670 3 Kunstzalen A. Vecht Hakkebord (onderdeel van de achterzijde van een schip) met Pyramus en Thisbe, eikenhout, 44 x 60 cm, Nederland, 17de eeuw, €9.000 4 John Endlich Antiquairs Zilveren Tabaksdoos Willem Wobbe, rijkelijk versierd, Amsterdam, 1756, L 16,9 x B 5,6 x H 3,3 cm, gewicht 250 gram, prijs op aanvraag 5 Kunsthandel Inez Stodel armband 18 karaat goud met drie-dimensionale ovale schakels, half glad en half getextureerd, meesterteken: George l’Enfant, Frankrijk, ca. 1970, €6.900 6 Frides Laméris Kunst- en Antiekhandel Glas met op de kelk een radgravure van een driemaster op zee, op de spiegel de Hollandse Leeuw, Op de andere
088
–
vernis # 03
rubriek
Items op wit
10
9
11
zijde de wapens van de Zeven Provinciën die met een koord aan elkaar verbonden zijn, Engels of Nederlands, tweede kwart 18de eeuw, h 18,9 cm, prijs op aanvraag 7 Frides Laméris Kunst- en Antiekhandel Glas met een radgravure van een driemaster op zee En land met daarop een huis tussen twee bomen, Op de voorgrond balen en tonnen met handelswaar, Langs de rand van de kelk de inscriptie: ‘DE GOEDE NEGOOTIE’, Engels of Nederlands, 1750-1760, H 20,6 cm, Prijs op aanvraag 8 Simonis & Buunk Kunsthandel schilderij Andreas ‘Andries’ Schelfhout, ‘Vissersschepen voor de kust van Katwijk’, olie op paneel, 33 x 43 cm, gesigneerd r.o. en gedateerd ’57, €185.000 9 Aronson Antiquairs een paar blauw-witte borden met maritieme afbeelding, ø 26,5 cm, Delfts aardewerk, 1740, €11.500 10 Kunsthandel Jacques Fijnaut porseleinen V.O.C.-schotel afkomstig uit Arita (Japan), ø 32,2 cm, laat 17de-eeuws, prijs op aanvraag 11 Gude Antieke Klokken Engelse chronometer 56 uur gangreserve, kast van mahoniehout, Dobbie Mc Innes Ltd 5 4364 London, ca. 1880, H 18,3 cm x B 17,5 cm x D 17,5 cm, €6.500
vernis # 03 –
089
3
1
5
2 6 4
Reizen Van links naar rechts
1 Inter-Antiquariaat Mefferdt & De Jonge ‘Carte Tres Curieuse de la Mer du Sud’, Henri abraham Chatelain, Amsterdam, tussen 1705 en 1734, als deel van de zevendelige ‘Atlas Historique’, De kaart is ook los verschenen, Kopergravure, met de hand ingekleurd, ca. 81 x 140 cm (met lijst 107 x 167 cm), €18.500 2 Kunstzalen A. Vecht Venetiaanse reiskoffer met o.a. schrijfattributen, B 50 cm x H 35 cm x D 35 cm, ca. 1600, €15.000 3 Robert Schreuder Antiquair Reissouvenir van een Set intaglios in boekvorm, B 17 cm x L 26 cm, Rome, 1840-1850, €1.650 4 aronson antiquairs blauw-witte achthoekige plaque, afbeelding symboliseert de handel met het Oosten, ca. 25 x 25 cm, Delfts aardewerk, 1770, €14.500 5 Antiquariaat Forum boek met 60 contemporain met de hand ingekleurde gravures, van Pieter vanden Berge, gehoogd met goud, In latere, rode marokijnen band, ca. 1700, €53.000 6 Verbeek-Schuttelaar zilveren reisbestek bestaande uit koker met zes mesjes, begin 18de eeuw, Lengte koker 15 cm, Gemiddelde lengte mesjes
090
–
vernis # 03
9
7
10 8
14,2 cm, gewicht koker en mesjes 161 gram, €12.000 7 Robert Schreuder Antiquair Empire dames nécessaire de voyage, mahonie doos met beslag en handgrepen in messing en een in rood en groen leerpapier uitgevoerd interieur met diverse reisattributen (waaronder flacons, drinkbeker, kopje, inktpot, lakstempel, meetlat, lepel, mes, trechtertje, garenhouder) in parelmoer, ivoor, kristal, zilver, ebbenhout en porselein, begin 19de eeuw, 35 x 24 x 33 cm (opengeklapt), €5.800 8 Ruben Aardewerk Antiques zilveren snuifdoos gemaakt van een Sint-Jacobsschelp, Zuidelijke Nederlanden, ca. 1700-1740, 8 cm x 5 cm x 3,5 cm, €2.250 9 Kunsthandel E.J. van Wisselingh & Co olieverf op doek, ‘Belangstelling voor de komende vlieger 1906’, gesigneerd Nicolaas Pieneman (1880–1938), 77 cm x 77 cm, €3.500 10 Gude Antieke Klokken Reisklok in prachtige gegraveerde kast met achtdaags ankeruurwerk en slag-/wekkerwerk op bel, 1880, H 16 cm x B 9 cm x D 7,5 cm, €7.500
vernis # 03 –
091
rubriek
Items op wit
3
2
7
4 1
De liefde Van links naar rechts
6 5
1 Robert Schreuder Antiquair presse-papier van twee ineengeslagen handen in brons als teken van vriendschap op sokkel van geel Sienamarmer, Frankrijk, CA. 1830, €975 2 Tóth Ikonen afbeelding van Moeder Gods van Wladimir, Russisch, eind 18de eeuw, 32,3 cm x 26,8 cm, €8.850 3 Theo Daatselaar Antiquairs Hendrik Jan Wolter (1873-1952) Olie op doek, Exotische schoonheid uit de privé-collectie van wijlen Dr Alfred H. Heineken, 94 cm x 72 cm, Gesigneerd r.o. ‘H.J. Wolter’, prijs op aanvraag 4 Fa. Mathieu Hart Vuurverguld bronzen en messing Empire pendule met de voorstelling van de liefdesbrief, Frankrijk, eerste kwart 19de eeuw, H 35 cm x B 30 cm x D 10,5 cm, €6.800 5 John Endlich Antiquairs rond Zilveren huwelijksdoosje, Amsterdam, 1600-1640, 6,5 x 5,8 cm, 32 gram, prijs op aanvraag 6 Robert Schreuder Antiquair roodmarmeren plaquette uit
092
–
vernis # 03
rubriek
Items op wit
8
9
9
10
voormalige russische adellijke collectie, met stempel op achterzijde: ‘Vorst A.G.’, Italië, midden 19de eeuw, 16 x 10 cm, €1.200 7 Kunsthandel Jacques Fijnaut gegraveerd vriendschapsglas met beeltenis van David en Jonathan, Nederland, cA. 1760, H 21 cm, €5.500 8 Vanderven Oriental Art Famille Rose-bord met voorstelling van de overspelige non, China, Yongzheng Periode (1723-1735), ø 27,7 cm, €9.500 9 Antiquariaat Forum boek met afbeeldingen van courtisanes van Crispijn de Passe de jonge, 1630, met o.a. 40 gegraveerde portretten (1 man en 39 vrouwen), in contemporaine perkamenten band, 14 x 18,7 cm, €41.870 10 Aronson Antiquairs Polychroom figuur van een liefdespaartje, h ca. 24 cm, Delfts aardewerk, 1765, €16.000
vernis # 03 –
093
RUBRIEK
Boeken
Isaac Israels in Den Haag
Een kom vol geluk
Duurzame Glans
samenstelling: Willemien
door Harriet Impey
d o o r P a u l A . E . K e r c kh o f f s
de Vlieger-Moll
uitg.: Geldermalsen
en Janjaap Luijt
u i t g . : T H OT H , B u s s u m
Publications
uitg.: Èpos House 2012
IS B N 9 7 8 9 0 6 8 6 8 6 0 2 9 ,
IS B N 9 7 8 9 0 7 2 3 7 0 0 0 0 6 ,
IS B N 9 7 8 9 0 8 1 9 1 6 5 0 9 ,
€ 24,95
€ 19,95
€ 24,95.
Voor de schilder Isaac Israels (1865-1934) was de stad Den Haag een plek die op een wereldlijke, optimistische wijze terugkwam in zijn werk. Hij liet een bruisende stad en de badplaats Scheveningen zien waar mondaine vrouwen flaneerden en meisjes in witte jurkjes op het strand speelden. In Isaac Israels in Den Haag brengt Willemien de Vlieger-Moll veel bekende en onbekende schilderijen samen en schetst hiermee, onder meer door gesprekken met deskundigen en familie van de schilder, een mooi beeld van het Den Haag van Isaac Israels. Zo wordt niet alleen de ontwikkeling van Israels en zijn schilderwerk beschreven, maar staan de auteurs ook uitgebreid stil bij de ontwikkeling van Den Haag als industriestad en Scheveningen als een prachtige badplaats.
Waarom is de kinderboekenkast gevuld met Piet Piraat, Nijntje en Jip en Janneke als de liefde voor oude kunst en antiek ook reeds in de prille jaren kan worden ingeprent? Een kom vol geluk gaat over de kleine Chinese jongen Kang die al meer dan 350 jaar sip kijkend op een Chinese porseleinen vaas staat afgebeeld. Als hij door de magische wind van de vaas wordt geblazen begint hij samen met een wijs stokpaardje aan een groot avontuur. Onderweg komen ze allemaal dieren tegen: de Draak, de Leeuw-Hond, de Olifant en Mandarijneenden. Van de dieren en de mensen die ze onderweg tegenkomen leert hij dat geluk uit een onverwachte hoek kan komen. De illustraties van dit boek zijn prachtig en kleurrijk en vertonen overeenkomsten met de versieringen zoals we die kennen van Chinees porselein.
De laatste overzichtspublicatie over Maastrichts zilver verscheen ruim dertig jaar geleden en was al geruime tijd uitverkocht. De gelegenheid voor een nieuwe uitgave deed zich voor met de tentoonstelling Duurzame Glans in het vernieuwde Museum aan het Vrijthof in Maastricht, over Maastrichts gebruikszilver uit de achttiende eeuw. In het gelijknamige boek worden de zilveren voorwerpen in volle glorie en historische context beschreven. De auteurs hebben zich verdiept in smaakontwikkelingen, zilversmidtechnieken, het gebruik, de opdrachtgevers, kwaliteitscontrole en de relatie tussen imponeren en gebruik. Zelfs de invloed van koloniale producten zoals koffie, thee en cacao en rietsuiker is niet vergeten.
094
–
vernis # 03
Ledenlijst David Koetser Gallery
Alle contactgegevens van de leden der Vereeniging van Handelaren in Oude Kunst in Nederland, plus informatie over hun specialisme. NOORD-HOLLAND Amsterdam Algemeene Ethnograficaen Kunsthandel Aalderink Spiegelgracht 15 1017 JP Amsterdam 020-6230211 info@aalderinkorientalart.nl www.aalderinkorientalart.nl Aziatische kunst, etnografica, Pre-Columbiaanse kunst
Archea Ancient Art Nieuwe Spiegelstraat 37 1017 DC Amsterdam 020-6250552 info@archea.nl www.archea.nl archeologie
E.H. Ariëns Kappers Prinsengracht 677 1017 JT Amsterdam 020-6235356 info@masterprints.nl www.masterprints.nl oude (Japanse) prenten, land- en zeekaarten
Aronson Antiquairs Nieuwe Spiegelstraat 39 1017 DG Amsterdam 020-6233103 mail@aronson.com www.aronson.com Delfts aardewerk
Kunst en Antiekhandel Jan Beekhuizen Nieuwe Spiegelstraat 49 1017 DD Amsterdam 020 6263912 info@janbeekhuizen.nl www.janbeekhuizen.nl Europees tin, sculpturen, volkskunst
J.P. Beeling Van Eeghenstraat 20 1071 GG Amsterdam 06-24905541 jp@beeling.nl Aziatisch porselein)
Kunsthandel P. de Boer BV Herengracht 512 1017 CC Amsterdam 020-6236849 06-21520044 info@kunsthandelpdeboer.com www.kunsthandelpdeboer.com Oude Meesters
Borzo Kunsthandel BV Keizersgracht 516 1017 EJ Amsterdam 020-6263303 06-53163808 paul@borzo.com www.borzo.com 19de- en 20ste-eeuwse schilderijen
096
–
vernis # 03
Bruil & Brandsma Antiquairs Prinsengracht 1001 1017 KN Amsterdam 020-3201687 bbc@chello.nl www.bruilenbrandsmaantiquairs.com kunst uit Middeleeuwen en Renaissance, volkskunst
Amsterdamsche Kunsthandel Paul Cassirer & Co. Keizersgracht 109 1015 CJ Amsterdam 020-6248337 Oude Meesters
Gallery Delaive Modern and Contemporary Art Spiegelgracht 23 1017 JP Amsterdam 020-6259087 gallery.delaive@wxs.nl www.delaive.com moderne en hedendaagse kunst
Douwes Fine Art (anno 1805) Stadhouderskade 40 1071 ZD Amsterdam 020-6646362 info@douwesfineart.com www.douwesfineart.com Oude Meesters, 19de- en 20steeeuwse schilderijen
Kunsthandel Jacques Fijnaut Nieuwe Spiegelstraat 31 1017 DC Amsterdam 020-6256374 office@kunsthandelfijnaut.nl www.kunsthandelfijnaut.nl algemeen antiquair
Foumani Persian Gallery Beethovenstraat 107A 1077 HX Amsterdam 020-6797430 info@foumani.com www.foumani.com tapijten, kelims
Gude Antieke Klokken Overtoom 150 1054 HP Amsterdam 020-6129742 info@gude.nl www.gudeantiqueclocks.com klokken, barometers, instrumentaria
Fa. Mathieu Hart
Jan Luykenstraat 62 1071 CS Amsterdam 020-6642383 info@koetsergallery.com www.koetsergallery.com (Oude Meesters)
Peter Korf de Gidts Antiquair Brouwersgracht 869 1015 GK Amsterdam 020-6252625 korfdegidts@xs4all.nl glas, aardewerk, porselein
Frides Laméris Kunst en Antiekhandel Nieuwe Spiegelstraat 55 1017 DD Amsterdam 020-6264066 info@frideslameris.nl www.frideslameris.nl glas, aardewerk, (Aziatisch) porselein
Kunsthandel Frans Leidelmeijer
Kunsthandel Peter Pappot
Marjan Sterk AntiquairJuwelier
Nieuwe Spiegelstraat 30-34 1017 DG Amsterdam 020-624263 info@pappot.com www.peterpappot.com 19de- en 20ste-eeuwse schilderijen
Nieuwe Spiegelstraat 63 1017 DD Amsterdam 020-6248703 info@marjansterk.nl www.marjansterk.nl juwelen, zilver
Polak Works of Art Spiegelgracht 3 1017 JP Amsterdam 020-6279009 jeanine.p20@gmail.com www.fineartdealers.info/ jaappolak Aziatische kunst, etnografica
E. Pranger Oriental Art Jan van Galenstraat 13A 1051 KE Amsterdam 020-6253371 06-51560579 info@pranger-oriental.com www.pranger-oriental.com Aziatische kunst
Premsela & Hamburger
Lijnbaansgracht 369H 1017 XB Amsterdam 020-6254627 frans@leidelmeijer.nl www.leidelmeijer.nl Art Nouveau, Art Deco, 20ste-eeuws design
Rokin 98 1012 KZ Amsterdam 020-6275454 wiet@premsela.com www.premsela.com juwelen, goud, zilver
Inter-Antiquariaat
Amsterdam 020-6221010 antiquair@vanrossumco.nl algemeen antiquair
Mefferdt & De Jonge Bernard Zweerskade 18 1077 TZ Amsterdam 020-6640841 interantiquariaat@chello.nl www.inter-antiquariaat.nl antiquarische boeken, tekeningen, prenten, land- en zeekaarten
Joseph M. Morpurgo Herengracht 119 (rechter deur) 1015 BG Amsterdam 020-6235883 j.m.morpurgo@wafelman.nl www.antiqueartmorpurgo.com algemeen antiquair, Aziatische kunst
Jan Morsink Ikonen Keizersgracht 454 1016 GE Amsterdam 020-6200411 info@morsink.com www.morsink.com ikonen
Van Nie Antiquairs
Antiquair Van Rossum & Co.
Kunsthandel Rueb
Kunsthandel Inez Stodel Nieuwe Spiegelstraat 65 1017 DD Amsterdam 020-6232942 info@inezstodel.com www.inezstodel.com juwelen
Salomon Stodel Antiquités Rokin 70 1012 KW Amsterdam 020-6231692 stodel@wxs.nl www.salomonstodel.com algemeen antiquair
Tóth Ikonen Nieuwe Spiegelstraat 68 1017 DH Amsterdam 020-4207359 06-53468236 info@tothikonen.com www.tothikonen.com ikonen
Kunstzalen A. Vecht Nieuwe Spiegelstraat 40 1017 DG Amsterdam 020-6234748 a.vecht@planet.nl www.vecht-worksofart.nl algemeen antiquair
Verbeek-Schuttelaar
Banstraat 4 1071 JZ Amsterdam 020-6767566 E info@rueb.nl www.rueb.nl 20ste-eeuwse schilderijen
Keizersgracht 642 1017 ES Amsterdam 020-3304343 am@verbeekschuttelaar.nl www.verbeekschuttelaar.nl juwelen, zilver
Paul Rutten Asiatic & Tribal Art
Dr. A. Wieg Fine Art
Keizersgracht 574 1071 BN Amsterdam 020-6277057 paulrutten@asiatic-art.nl www.asiatic-art.nl Aziatische kunst, etnografica
Kunsthandel Schlichte Bergen P.C. Hooftstraat 53 1071 BN Amsterdam 020-6751701 schlicht@xs4all.nl Oude Meesters
Robert Schreuder Antiquair
Minervalaan 77-1 1077 NT Amsterdam 020 6762094 wiegfineart@gmail.com oude meesters, 19de- en 20ste-eeuwse schilderijen
Kunsthandel M. Zilverberg Rokin 60 1012 KV Amsterdam 020-6259518 info@miekezilverberg.com www.miekezilverberg.com archeologie, antieke numismatiek
Rokin 122 1012 LC Amsterdam 020-6231658 mhart@xs4all.nl www.hartantiques.com algemeen antiquair
Keizersgracht 600 1017 EP Amsterdam 020-6261594 info@vannieantiquairs.com I www.vannieantiquairs.com algemeen antiquair
Ceintuurbaan 368HS 1073 EL Amsterdam 020-6754867 info@robertschreuder.nl www.robertschreuder.nl Grand Tour souvenirs, 18de- en 19de-eeuwse meubelen
Kunsthandel Frans Jacobs
Noortman Master Paintings
Leslie Smith Gallery
Spekstraat 10 2011 HM Haarlem 023-5320274 info@johnendlich.nl www.johnendlich.nl zilver
Minervaplein 10H 1077 TP Amsterdam 020-6265945 info@lesliesmith.nl www.lesliesmith.nl 19de- en 20ste-eeuwse schilderijen, hedendaagse Aboriginal kunst
Stellingmolen 51 1444 GV Purmerend 0299-436493 mfontijn@chello.nl www.fontijnantiek.com barometers
The Terraze Building Emmy Andriessestraat 582 1087 NE Amsterdam 020-6381729 info@jacobsfineart.com www.jacobsfineart.com 20ste- en 21ste-eeuwse schilderijen
Van Eeghenstraat 82 1071 GK Amsterdam 020-3332222 info@noortman.com www.noortman.com Oude Meesters, 19de- en 20ste-eeuwse schilderijen
Provincie John Endlich Antiquairs
Fontijn Antiek
Ledenlijst Firma P. Hoogendijk
Dirk en Dirk-Jan Limburg
Amsterdamsestraatweg 31 1411 AW Naarden 035-5420459 info@phoogendijk.nl www.phoogendijk.com algemeen antiquair
Denneweg 45 2514 CD ‘s-Gravenhage 070-3455103 limburgantiquairs@casema.nl www.limburgantiquairs.com algemeen antiquair
Gallery Rob Kattenburg
Simons Juweliers
Eeuwigelaan 6 1861 CM Bergen 072-5895051 info@robkattenburg.nl www.robkattenburg.nl marineschilderijen, -tekeningen, -prenten
Plaats 16 2513 AE ‘s-Gravenhage 070-3658800 info@simonsjuweliers.nl www.simonsjuweliers.nl juwelen
D.A. Kinébanian
Provincie
Graaf Willem de Oudelaan 123 1412 AR Naarden 035-6953002 kinebanian@telfort.nl tapijten
Kunstconsult Fort a/d Middenweg Zuiddijk 13-fort 1461 EB Zuidoostbeemster (Beemster) 0299-690858 info@kunstconsult.nl www.kunstconsult.nl Art Nouveau, Art Deco, 20ste-eeuws design
Kunsthandel E.J. van Wisselingh & Co
Ruben Aardewerk Antiques Zwaluwlaan 9A 2261 BP Leidschendam 070-4190575 ruben@aardewerkantiques.com www.aardewerkantiques.com 17de-, 18de- en 19de-eeuwse kunstvoorwerpen en verzamelobjecten
Adriaan Groenewoud Antiquiteiten & Oude Kunst Aelbrechtskolk 3B 3025 HA Rotterdam 010-4258011 info@adriaangroenewoud.nl www.adriaangroenewoud.nl 16de-, 17de- en 18de-eeuwse meubelen
Baan 41 2012 DC Haarlem 023-5310505 wdewinter@wisselingh.com www.wisselingh.com 19de- en 20ste-eeuwse schilderijen en tekeningen
Kunsthandel F.A. Enneking
ZUID-HOLLAND
Hotei Japanese Prints
’s-Gravenhage A. Aardewerk Antiquair Juwelier Jan van Nassaustraat 76 2596 BV ‘s-Gravenhage 070-3240987 silver@aardewerk.com www.aardewerk.com zilver, juwelen
Kunsthandel Ivo Bouwman Jan van Nassaustraat 80 2596 BW ’s-Gravenhage 070-3283660 info@ivobouwman.nl www.ivobouwman.nl 19de- en 20ste-eeuwse schilderijen
Hoogsteder & Hoogsteder
Marevista 22 2202 BX Noordwijk 071-3647645 Oude Meesters Rapenburg 19 2311 GE Leiden 071-5143552 ukiyoe@xs4all.nl www.hotei-japanese-prints.com Japanse prenten, schilderkunst en boeken
Kunsthandel Pieter Overduin Dorpsstraat 28 3381 AG Giessenburg 0184-652652 info@kunsthandelpieteroverduin.nl www.kunsthandelpieteroverduin.nl 19de- en 20ste-eeuwse schilderijen
UTRECHT Antiquariaat Forum – “Westrenen”
GRONINGEN Bernard C.M. Grijpma Kunst en Antiek Gedempte Zuiderdiep 121-123 9711 HE Groningen 050-3137703 info@grijpmaantiek.nl www.grijpmaantiek.nl antieke wapens, nautica, zilver
DRENTHE Wijermars Fine Art Dorpsstraat 10 7957 AV De Wijk 0522-440170 info@wijermars.com www.wijermars.com sculpturen
OVERIJSSEL Heutink Ikonen Ahnemstraat 21 8043 RE Zwolle 038-4659524 heutinkikonen@gmail.com www.heutinkikonen.nl ikonen
Peter van Os Antiques & Fine Art Kastanjelaan 38 6828 GM Arnhem 026-4422009 antiques@petervanos.com www.petervanos.com algemeen antiquair
Bergstraat 52 5551 AX Dommelen 040-2040596 info@floris-art.com www.floris-art.com Oude Meesters, kunst uit Middeleeuwen en Renaissance
Simonis & Buunk Kunsthandel
ZEELAND
Notaris Fischerstraat 30 6711 BD Ede 0318-652888 info@simonis-buunk.nl www.simonis-buunk.nl 19de- en 20ste-eeuwse schilderijen
NOORD-BRABANT Van Aalst Antiquiteiten Nieuwe Ginnekenstraat 34 4811 NS Breda 076-5142664 info@vanaalstantiek.nl www.vanaalstantiek.nl Nederlandse Renaissance meubelen en objecten
Bastings & Van Tuijl
Zaadmarkt 76 7201 KM Zutphen 0575-518100 info@ottfinearts.com www.ottfinearts.com algemeen antiquair
Molenstraat 60 5341 GE Oss 0412-623843 bastings@bastingsantiquairs.com www.bastingsantiquairs.com aardewerk, Aziatisch porselein
Firma Jan Ruitenberg
Kunsthandel A.H. Bies
Spoorstraat 1 8012 AV Zwolle 038-4213687 ruitenberg.antiek@hetnet.nl www.ruitenbergantiquair.com algemeen antiquair
Boschdijk 221A 5612 HC Eindhoven 040-2431377 info@kunsthandelbies.nl www.kunsthandelbies.nl 19de- en 20ste-eeuwse schilderijen
J.B.A.M. Ott Fine Arts
GELDERLAND Doornhof Antiquairs Schapenhoek 12/14 3841 BM Harderwijk 0341-421015 pdoorn12@caiway.nl www.doornhofantiek.nl meubelen, Aziatisch porselein, klokken, schilderijen
Theo Daatselaar Antiquairs Oenselsestraat 50 5301 EP Zaltbommel 0418-712300 info@daatselaar.com www.daatselaar.com algemeen antiquair
De Eenhoorn
Crijns & Stender
Fabery de Jonge Rondweg 14 4524 KC Sluis 06-53923227 faberydejonge@hetnet.nl juwelen
LIMBURG Jan Roelofs Antiquairs & Contemporary Arts Batterijstraat 21C 6211 SE Maastricht +32(0)12-394534 info@janroelofsantiquairs.com www.janroelofsantiquairs.com algemeen antiquair
Buitenlandse leden Blue elephant Oriental Art (part of Blue Art) Oude Jekerweg 10 B-3770 Kanne (Riemst), België +41(0)78-8839887 blue.art.3@hotmail.com Aziatische kunst, archeologie
Bernard Descheemaeker Works of Art Helenalei 7 B-2018 Antwerpen, België +32(0)3-2251556 +32(0)47-6325577 info@worksofart.be www.worksofart.be kunst uit Middeleeuwen en Renaissance
Galerie Tiny Esveld
Landgoed “Oosterheide” Tilburgsebaan 1 4904 SP Oosterhout 076-5875700 m.crijns@planet.nl www.crijns.info klokken, horloges, barometers, instrumentaria
Frilinglei 9 B-2930 Brasschaat, België +32(0)3-3125190 galerie@tinyesveld.com www.tinyesveld.com Art Noveau, Art Deco, glas, meubelen
Essing Antiquairs
Jan van Kranendonk Duffels
Kerkstraat 12 5386 AC Geffen 073-5322457 wijchen@essing-antiquairs.nl www.essing-antiquairs.nl algemeen antiquair
Jan van Rijswijcklaan 58 B-2018 Antwerpen, België +32(0)47-6466951 vankranendonkduffels@gmail.com juwelen
Kollenburg Antiquairs
Glen Prosen Lodge Kirriemuir DD8 4SD Glen Prosen, Schotland +44(0)1575-540207 antiques@koos-limburg-jnr.com algemeen antiquair
Lange Vijverberg 15 2513 AC ‘s-Gravenhage 070-3615575 info@hoogsteder.com www.hoogsteder.com Oude Meesters
Tuurdijk 16 3997 MS ’t Goy Houten 030-6011955 info@forumrarebooks.com www.forumrarebooks.com antiquarische boeken, land- en zeekaarten
Waterstraat 33 5301 AH Zaltbommel 0418-515233 aadpenders@hotmail.nl kunst uit Middeleeuwen en Renaissance, meubelen
Postbus 171 5688 ZK Oirschot 0499-578037 info@kollenburgantiquairs.com www.kollenburgantiquairs.com algemeen antiquair
Fa. S. van Leeuwen
Jacob J. Roosjen, SRI®
Mentink & Roest
Eendrachtlaan 33 3621 DD Breukelen 06-53268280 jacob.roosjen@gmail.com www.jacobroosjen.com www.silverresearchinstitute.com zilver
Molenstraat 22 4031 JS Ingen 0344-603606 info@mentinkenroest.com www.mentinkenroest.com klokken, horloges, barometers
Vanderven Oriental Art
Noordeinde 164-164A 2514 GR ‘s-Gravenhage 070-3653907 alexander@vanleeuwenantiquairs.nl www.vanleeuwenantiquairs.nl 17de- en 18de-eeuws antiek, (Aziatisch) porselein
Floris van Wanroij Fine Art
Nachtegaalslaantje 1 5211 LE ’s-Hertogenbosch 073-6146251 info@vanderven.com www.vanderven.com Aziatische kunst
Limburg
ereleden: mevrouw a. wafelmanmorpurgo de heer a.c. beeling
kijk ook op www.vhok.nl/leden
vernis # 03
–
097
rubriek
Design
De Atmos pendule perpétuelle voldoet aan alle randvoorwaarden om antiek van de toekomst te worden, vindt Lars Gude, handelaar in en restaurateur van antieke klokken. tekst
Aya Langeveld
Atmos beeld
Arend Velsink
“Ik geloof in de Atmos van Reutter, deze klok heeft alles in zich om begeerd te worden, vanaf het eerste exemplaar uit 1928 tot nu. En tot ver in de toekomst. Je ziet hem op foto’s terug, onder meer in de werkkamer van Winston Churchill, nog maar een paar jaar nadat de klok op de
098
–
vernis # 03
markt was gekomen. Toen was het al een icoon. Het meest bijzondere aan deze klok is dat hij zichzelf opwindt door temperatuurverschillen en luchtdrukschommelingen. Dit verbluffende systeem zorgt ervoor dat je er naar kunt blijven kijken. Als je hem in een stofdicht hoekje zet, blijft hij de komende 240 jaar gewoon doortikken dankzij het mechanisme dat aangedreven wordt door een met gas gevulde, luchtdichte glazen U-vormige capsule. Een indrukwekkend staaltje techniek, omvat door een tijdloos vormgegeven metalen kast. Er zijn tienduizenden exemplaren van deze ‘pendule perpétuelle’ gemaakt, in verschillende uitvoeringen. Tegenwoordig komen de exemplaren die op deze opwindtechniek gebaseerd zijn van JaegerLeCoultre. Zij kochten de fabriek van Reutter in de jaren ’30 en gingen verder met de productie van de Atmos. “Ondanks dat het hier gaat om een industrieel geproduceerde klok, zijn ze relatief zeldzaam in goede en werkende staat. In de ruim dertig jaar dat ik handelaar ben, heb ik er in verhouding maar weinig verkocht: hooguit twee per jaar. Toch vind ik dat wel logisch. Dit is een groeibriljant. Er is meer vraag dan aanbod, iedereen wil hem hebben, niet alleen de verzamelaars. Je kunt met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid zeggen dat deze klok in de toekomst alleen maar duurder gaat worden. De kwaliteit van het mechanisme en het ontwerp zijn zó goed en zó tijdloos, dat hij een grote groep mensen aanspreekt. Als ik geen klokkenhandelaar zou zijn, zou er ook een bij mij thuis staan...”
Gude Antieke Klokken
Wand Atmos (36.5x22x16.5 cm), gemaakt door Reutter Parijs met verzilverde wijzerplaat, opgelegde Arabische cijfers en geblauwde stalen wijzers, circa 1935.
Gude Antieke Klokken is al sinds 1980 toonaangevende op het gebied van antieke klokken en barometers. De collectie bestaat uit Europese klokken en barometers van de 17e t/m begin 20e eeuw en wordt gekenmerkt door hoogwaardige kwaliteit en originaliteit. Al onze klokken en barometers zijn vakkundig gerestaureerd en worden gegarandeerd.
Gude Antieke Klokken Overtoom 150 1054 HP Amsterdam Nederland Tel. +31 (0) 20 - 612 97 42 Mob. +31 (0) 653 162 962 Lars@gude.nl www.gudeantiqueclocks.com
Een museale collectie, uitgesproken Gespecialiseerd in 16e, 17e en 18e eeuwse meubelen