Burmese temple art in Phrae_e-book_20130805

ล

วดาย

ศิลปะพม่าประดับวัด ในเมืองแพร่

นายสมพงษ์ สุนันสา

Burma Pattern Art in Temple of Phrae Somphong Sununsa

2 ลวดลายศิลปะพม่าประดับวัดในเมืองแพร่

จังหวัดแพร่ ได้ชื่อว่าเป็นประตูเมืองสู่ ล้านนา เดิมเป็นนครรัฐอิสระที่ตั้งอยู่ก่อนการ สถาปนา อาณาจักร ล้านนา จากหลักฐานต่าง ๆ ทำ�ให้ทราบว่าจังหวัดแพร่นั้นมีชื่อเรียกกันหลาย ชื่อแล้วแต่ยุคสมัย เช่น “เมืองพล” เป็นชื่อที่เก่า แก่ดั้งเดิมที่สุด จากการพบหลักฐาน ในตำ�นาน ทางเหนือ ฉบับใบลาน พ.ศ. 1824 “เมืองโกศัย” เป็นชื่อที่ปรากฏในพงศาวดารเชียงแสน “เมือง เพล” เป็นชื่อที่ปรากฏหลักฐานอยู่ในศิลาจารึก หลักที่ 1 ของพ่อขุนรามคำ�แหงมหาราช และ “เมืองแพร่” เป็นชื่อที่คนไทยในอาณาจักรสุโขทัย และอยุธยาใช้เรียกเมืองแพล แต่ได้กลายเสียง เป็น เมืองแพร่จนถึงปัจจุบัน ในพื้นที่หลายอำ�เภอ ของจังหวัดแพร่ ได้ค้นพบหลักฐานว่ามีร่องรอย การอยู่อาศัยของมนุษย์ในยุคก่อนประวัติศาสตร์ เช่น ขวานหินกะเทาะ ขวานหินขัด ในเขตอำ�เภอ ลอง อำ�เภอวังชิ้น เป็นต้น และที่อำ�เภอสองยัง มี ป ระวั ติ เ กี่ ย วกั บ เมื อ งเวี ย งสรองที่ เ ป็ น เมื อ ง โบราณในวรรณคดี เรื่องลิลิตพระลอ ซึ่งทุกคน รู้จักกันดี

3 Burma Pattern Art in Temple of Phrae

กว่าจะมาเป็นจังหวัดแพร่

4 ลวดลายศิลปะพม่าประดับวัดในเมืองแพร่

สมัยรัชกาลที่ 5 เมื่อ พ.ศ. 2445 เกิดกบฏ เงี้ยวปล้นเมืองแพร่ขึ้น จึงแสดงว่าก่อนหน้านั้น ต้องมีชาวพม่า อาศัยอยู่ภายในจังหวัดแพร่มา ก่อน ซึ่งจะมีวัดที่มีศิลปกรรมแบบพม่าปรากฏ ได้สร้างก่อนเกิดเหตุการณ์เงี้ยวปล้นเมืองแพร่ อีกเช่นกัน นั่นคือ วัดจอมสวรรค์ วัดสระบ่อแก้ว และวัดต้นธง ซึ่งมีหลักฐานว่าได้สร้างก่อน พ.ศ.

2445 จากนั้นหลังเหตุการณ์เงี้ยวปล้นเมืองแพร่ ก็ได้มีการบูรณะซ่อมแซมโดยชาวพม่าอีก แล้ว ยั ง มี ห ลั ก ฐานอี ก มากมายตามตำ � นานต่ า งๆที่ ปรากฏว่าชาวพม่ามีบทบาทกับจังหวัดแพร่ เช่น ตำ�นานพระเมืองแก้ว กล่าวไว้ว่า มีการส่งทหาร จากจังหวัดแพร่ไปสู้รบกับพม่า ตำ�นานพระเจ้า ติโลกราชก็อีกเช่นกัน มีการกล่าวว่าเมืองแพร่ได้ มีการส่งทหารไปรบกับพม่า

5 Burma Pattern Art in Temple of Phrae

ชาวพม่าเข้ามาสู่จังหวัดแพร่ ได้อย่างไร

6 ลวดลายศิลปะพม่าประดับวัดในเมืองแพร่

การสร้ า งสรรค์ ง านประเภทลวดลาย ข อ ง ช า ว พ ม่ า ที่ พ บ ป ร ะ ดั บ ต ก แ ต่ ง ต า ม พุทธสถานต่างๆ ในจังหวัดแพร่นั้น เป็นการ สร้ า งด้ ว ยจิ ต รศรั ท ธาอั น แรงกล้ า ที่ มี ต่ อ พระพุทธศาสนา ซึ่งเป็นที่พึ่งทางจิตใจ แล้ว ยังเป็นศูนย์รวมของชาวพม่าในจังหวัดแพร่ได้ เป็นอย่างดี จึงปรากฏลวดลายอันวิจิตรงดงาม อลังกาล อาทิ ลวดลายปูนปั้น ลวดลายรดน้ำ� ลวดลายแกะสลัก-ฉลุ ลวดลายปั้นรักประดับ กระจก ลวดลายเหล่านี้จะปรากฏตามบริเวณ ต่างๆ ภายในวัด ซึ่งวัดที่พบลวดลายศิลปะพม่า ในจังหวัดแพร่ จะปรากฏอยู่ในบริเวณ ตำ�บลใน เวียง อำ�เภอเมืองแพร่ จังหวัดแพร่ ได้แก่ วัด ต้นธง วัดสระบ่อแก้ว และวัดจอมสวรรค์

7 Burma Pattern Art in Temple of Phrae

ศิลปกรรมแบบพม่า ประเภทลวดลาย ในเมืองแพร่

8 ลวดลายศิลปะพม่าประดับวัดในเมืองแพร่

วัดต้นธง เป็นศิลปะการก่อสร้าง แบบเงีย้ ว มีกุฏวิ หิ ารรวมอยู่ด้วยกัน และ นิยมสร้างด้วยไม้ตกแต่งด้วยลวดลายฉลุ งดงาม เมื่อกาลเวลาผ่านไป สิ่งก่อสร้าง ต่างๆ ได้ทรุดโทรามลงลุถึง พ.ศ. 2505 พ่อส่างอ่อง (กุศล) ปัญญามาลัย เห็นว่า กุฏิวิหารเสื่อมโทรามลงมากควรรื้อถอน ได้แล้ว จึงรื้อถอนกุฏิวิหารออกทั้งหมด แล้ ว สละทุ น ทรั พ ย์ ส ่ ว นตั ว สร้ า งวิ ห าร (อุโบสถ) ขึ้นใหม่แบบไทยแทนของเดิม วัดต้นธงจึงเจริญมั่นคงมาตามล�ำดับ

9 Burma Pattern Art in Temple of Phrae

วัดต้นธง

10 ลวดลายศิลปะพม่าประดับวัดในเมืองแพร่

เ นื่ อ ง จ า ก มี ก า ร รื้ อ ถ อ น วิ ห า ร กึ่ ง กุ ฏิ ที่ เ ป ็ น สถาปัตยกรรมแบบพม่าออกสร้างเป็น วิหารแบบภาค กลาง ท�ำให้ไม่ปรากฏลวดลายที่เป็นศิลปะพม่าเลย ซึ่งมี เพียงแห่งเดียวทีป่ รากฏลวดลายศิลปะพม่า นัน่ คือ เจดีย์ จะ เป็นลวดลายทีเ่ กิดจาก ปูนปัน้ เป็นหลัก ประดับประดาตาม ซุ้มจระน�ำ ตรงย่อมุม ยอดเจดีย์ และยอดเจดีย์ราย เป็นต้น

ลวดลายปูนปั้น ที่สร้างขึ้นใหม่ แต่ยังคงรูปแบบและลักษณะที่เป็น ลวดลายประดิษฐ์ก้านขด - เครือเถา พันธุ์พฤกษาต่างๆ

11 Burma Pattern Art in Temple of Phrae

ลวดลายศิลปะพม่า วัดต้นธง

12 ลวดลายศิลปะพม่าประดับวัดในเมืองแพร่

วัดสระบ่อแก้ว เป็นวัดที่มีศิลปะการ ก่อสร้างเป็นแบบพม่าและเป็นวัดที่ชาวพม่า สร้างขึน้ เพือ่ ปฏิบตั กิ จิ ทางศาสนาโบราณสถาน และโบราณวัตถุที่สาคัญในวัดประกอบด้วย วิหารซึ่งเป็นลักษณะศิลปะแบบพม่าเช่นเดียว กับ วัดจอมสวรรค์ คือจะเป็นทั้งโบสถ์ ศาลา กุฏิในอาคารหลังเดียวกัน หลังคาเดิมมุงด้วย ไม้ต่อมาเมื่อมีการบูรณะใหม่จะใช้กระเบื้อง อุโบสถมีลกั ษณะ 2 ชัน้ จะเปิดใช้เมือ่ มีพธิ กี รรม ทางศาสนา พระพุทธรูปที่ประดิษฐานในวัดนี้ เป็นพระพุทธรูป ที่น�ำมาจากเมืองมันดะเลย์ ประเทศพม่า เป็นหินอ่อนก้อนเดียวจ�ำลองจาก พระมหาอัญมณีฉลุในเครือ่ งทรง แกะสลักด้วย ฝีมือที่ ละเอียดและมีความประณีตมาก ปิด ทองทั้งองค์ยกเว้นพระพักตร์ เนื่องจากองค์ พระพุทธรูปจะปิดทองหนามาก องค์พระจึงนิม่ ชาวบ้านเรียกว่าพระเจ้าเนื้อนิ่ม ทุกเช้า จะต้อง มีการสรงพระพักตร์พระพุทธรูปด้วยน�ำ้อบน�ำ้ หอม

13 Burma Pattern Art in Temple of Phrae

วัดสระบ่อแก้ว

14 ลวดลายศิลปะพม่าประดับวัดในเมืองแพร่

ลวดลายที่พบส่วนใหญ่จะเป็นลายปูนปั้น ที่ปรากฏ บริเวณเจดีย์ (พระธาตุกู่กองค�ำ) ได้แก่ ซุ้มจระน�ำ เจดีย์ราย ก�ำแพงรอบเจดีย์ เทวดาและตัวสัตว์ทางเข้าสูเ่ จดีย์ เป็นต้น มี การบูรณะลวดลายใหม่ มีการสร้างใหม่เกิดขึ้น นอกจากนั้น ยังมีบริเวณอุโบสถ เป็นทรงตึก 2 ชั้น ได้แก่ ซุ้มหน้าต่าง ซุ้ม ประตู คันทวย เสา ยอดหลังคาอุโบสถ บันไดนาค เป็นต้น ซึง่ เป็นลวดลายสมัยปัจจุบนั ทีม่ กี ารสร้างขึน้ ใหม่ ประดับตกแต่ง ตามส่วนต่างๆ ที่กล่าวมา แล้วยังรวมไปถึงบริเวณก�ำแพง วัด ได้แก่ เสาก�ำแพงวัด หัวเสาก�ำแพง ตัวสัตว์ทางเข้าสู่วัด เป็นต้น นอกจากลายปูนปั้นแล้วยังมีลวดลายไม้และโลหะ ฉลุ บริเวณวิหารกึ่งกุฏิ ได้แก่ ยอดหลังคา ชายคาระหว่าง เสา และบริเวณหน้าจัว่ ถึงแม้จะมีลวดลายศิลปะพม่าปรากฏ ตามทีต่ า่ งๆ ก็ยงั คงรูปแบบลักษณะของลวดลายทีม่ กี ารผสม ผสานระหว่างลายปัจจุบันกับลายพันธุ์พฤกษา ลายก้านขด ลายเครือเถา เป็นต้น

15 Burma Pattern Art in Temple of Phrae

ลวดลายศิลปะพม่า วัดสระบ่อแก้ว

16 ลวดลายศิลปะพม่าประดับวัดในเมืองแพร่

สร้างขึน้ โดยชาวไทยใหญ่(เงีย้ ว) เป็นศิลปะแบบพุกาม จะเห็นได้จากสภาพวัดต่างๆ ในจังหวัดแม่ฮ่องสอน จังหวัด ล�ำปาง อายุของวัดมีมานานหลายร้อยปี วัดนี้จึงเป็นโบราณ สถาน และมีโบราณวัตถุทมี่ คี ณ ุ ค่าหลายอย่างของเมืองแพร่ และชาติไทยเป็นศิลปะอันล�ำ้คา่ ของพระพุทธศาสนา วัดจอม สวรรค์ มีความวิจิตรงดงามหลายอย่าง หากจะมองดูแต่ ภายนอกก็จะเป็นรูปทรงขอวัดพม่า จะแปลกอยู่ตรงที่วิหาร สร้างด้วยไม้สักฉลุไม้ประดับกระจกอย่างงดงามโดยเฉพาะ เพดาน ส่วนหนึ่งในวิหารหลังนี้ได้แสดงศิลปวัตถุโบราณไว้ มากมาย เช่น คัมภีร์โบราณที่ท�ำจากงาช้าง ดอกไม้หิน ปืน คาบศิลา หลวงพ่อสาน เป็นต้น ซึง่ เป็นโบราณสถาน โบราณ วัตถุที่ทรงคุณค่ายิ่ง

17 Burma Pattern Art in Temple of Phrae

วัดจอมสวรรค์

18 ลวดลายศิลปะพม่าประดับวัดในเมืองแพร่

ลวดลายที่พบส่วนใหญ่จะเป็นลายปั้นรักประดับ กระจก เป็นลวดลายประดิษฐ์ก้านขดอยู่ในช่องกรอบเพดาน ทั้งสี่เหลี่ยมผืนผ้า สี่เหลี่ยมมุมมน และวงรี ยังมี ปีกผีเสื้อ ที่ นอกจากนั้นยังปรากฏลวดลายตาม เสาวิหาร ทั้งหัวเสา เชิง เสา อีกเช่นกัน และยังพบลวดลายรดน�ำ้ พบบริเวณเพดาน หน้าจัว่ รวมไปถึงลวดลายฉลุไม้และโลหะ พบบริเวณเพดาน หน้าจั่วชายคา และช่องลม เป็นต้น รวมไปถึงลวดลายปูน ปั้น พบบริเวณเจดีย์ บันไดทางขึ้นวิหาร เป็นต้น ลวดลายที่ ปรากฏตามส่วนต่างๆ ในพุทธสถานแห่งนี้ ส่วนใหญ่จะเป็น ลวดลายประดิษฐ์ก้านขด – เครือเถา พันธุ์พฤกษาต่างๆ

เป็นลวดลายรูปแบบและลักษณะที่เป็น ลวดลายประดิษฐ์ก้านขด - เครือเถา พันธุ์พฤกษาต่างๆ

19 Burma Pattern Art in Temple of Phrae

ลวดลายศิลปะพม่า วัดจอมสวรรค์

20 ลวดลายศิลปะพม่าประดับวัดในเมืองแพร่

ลวดลายศิลปะพม่าที่ปรากฏนั้น จะเป็นลวดลายพันธุ์พฤกษา เป็นส่วน ใหญ่ ที่มีลวดลายดอกไม้ ใบไม้ ผสม ผสานอยู่ ซึ่งจะมีเทคนิคและรูปแบบแตก ต่างกันไปตามแต่วัสดุ รวมไปถึงลวดลาย ก้านขด - เครือเถา ที่มีอิสระในการ สร้างสรรค์ลวดลาย จึงปรากฏรูปแบบ และเทคนิค ที่มีก ารผสมผสานลวดลาย ให้เข้ากับบริเวณต่างๆ ในพุทธศาสนา นอกจากนั้นยังมีลวดลายแบบประดิษฐ์

21 Burma Pattern Art in Temple of Phrae

ลวดลายศิลปะพม่า ที่ปรากฏภายในพุทธสถาน

22 ลวดลายศิลปะพม่าประดับวัดในเมืองแพร่

ด้วยความเชื่อ ความศรัทธา ที่มีต่อพระพุทธศาสนา ของชาวพม่าในเมืองแพร่ ได้รังสรรค์ผลงานศิลปะอันเลอ ค่าที่ประดับประดาตามที่ต่างๆ ภายในพุทธสถาน ซึ่งแฝงไป ด้วยรูปแบบของเทคนิค แนวความคิดเชิงสัญลักษณ์ และคติ ความเชื่อ ในปัจจุบันได้เลือนหายไปเป็นจ�ำนวนมาก และยังมี การเพิ่มลวดลายใหม่ๆ ขึ้นมา กล่าวคือ ลวดลายบางส่วนได้ ช�ำรุดไปตามธรรมชาติและขาดการบูรณะซ่อมแซมที่ถูกต้อง ส่งผลให้เกิดลวดลายที่ผสมและไม่คงรูปแบบเดิม

ลวดลายที่ปรากฏนั้นมีต้นแบบมาจากลวดลายแบบ ตะวั น ตก และยั ง มี ก ารผสมผสานให้ เ ข้ า กั บ ลวดลายจี น นอกจากนั้นยังมีลวดลายที่เป็นของอินเดียเข้ามาผสมผสาน อีกด้วย จึงส่งผลให้ไม่มีรูปแบบที่แน่นอน สามารถบ่งบอกถึง การแลกเปลีย่ นทางรูปแบบศิลปกรรมระหว่างช่างชาวพม่ากับ ช่างในท้องถิน่ ดูได้จากรูปแบบลวดลายทีป่ รากฏเป็นลวดลาย ทีเ่ ป็นแบบแผนของกลุม่ ศิลปกรรมแบบชนพืน้ เมืองผสมผสาน กับงานศิลปกรรมแบบพม่า จึงท�ำให้เกิดรูปแบบลวดลายทีเ่ ป็น แบบพม่าผสมพืน้ เมือง น�ำมาประยุกต์ใช้ในงานตกแต่งอาคาร และที่ส�ำคัญอิทธิพลของแนวคิดตะวันตก เข้ามามีบทบาท อย่างมากในการสร้างสรรค์ลวดลายศิลปะพม่าในพุทธสถาน

23 Burma Pattern Art in Temple of Phrae

ลวดลายศิลปะพม่าประดับวัด ในเมืองแพร่

ลวดลายศิลปะพม่า ประดับวัดในเมืองแพร่ Burma Pattern Art in Temple of Phrae นายสมพงษ์ สุนันสา 530310139 ภาษาไทย © 2556 ภาควิชาศิลปะไทย คณะวิจิตรศิลป์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ สงวนลิขสิทธิ์

พิมพ์ครั้งแรก กรกฎาคม พ.ศ. 2556 จัดพิมพ์โดย ภาควิชาศิลปะไทย คณะวิจิตรศิลป์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ออกแบบโดย นายสมพงษ์ สุนันสา

ด้วยความเชื่อและความศรัทธา

ที่มีต่อพระพุทธศาสนา จึงปรากฏลวดลายอันทรงคุณค่า

ควรแก่การรักษาสืบไป