12 Aνοιχτές πόλεις
ΤΟ ΤΕΧΝΟΥΡΓΗΜΑ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΜΙΧΑΗΛ ΒΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ
Η προσπάθεια δημιουργίας ενός ημερολογίου του μέλλοντος τόσο περίτεχνου και περιεκτικού που θα καθίσταται απόσταγμα της ανθρώπινης ζωής
Μ
πορούμε να φανταστούμε τον μυθοπλαστικό κωδωνοκρούστη της Παναγίας των Παρισίων του Victor M. Hugo να εξετάζει το πέρασμα της ημέρας μέσα από τις σκιές στη γεωμετρία του γοτθικού ναού και να σημαίνει ανάλογα τις καμπάνες, που με τη σειρά τους συγχρόνιζαν τις ημερήσιες δραστηριότητες της πόλης του Παρισιού. Σε αυτό το σύμπλεγμα κτιρίου - ανθρώπου, η κίνηση της Γης σε σχέση με τον Ηλιο μεταφράζεται σε μια διαβάθμιση σκιών που διαβάζει ο νους και ακολούθως εκπέμπεται ως ηχητική πληροφορία στο εξωτερικό. Ο μητροπολιτικός ναός, με χειριστή τον Κουασιμόδο, συνιστούσε ένα κέ-
ντρο ελέγχου του αστικού χρόνου. Μέσα από την ιλιγγιώδη εξέλιξη των πόλεων, εμφανίστηκαν κατά καιρούς υλικές εφευρέσεις και νοητικά εργαλεία που «μηχάνευσαν» μια τέτοια έννοια του χρόνου, ώστε να καταστεί δυνατή η εξόρυξή του σαν μετρήσιμο μέγεθος. Ετσι, μπορούμε να προσεγγίσουμε τον αστικό πολιτισμό σαν ένα εργαστήριο αποτύπωσης του χρόνου και ταυτόχρονα σαν ένα εργοστάσιο παραγωγής των μονάδων του. Οπως οι χαρτογραφήσεις της Γης άνοιξαν τον δρόμο σε σχεδιασμούς του τόπου, οι αναπαραστάσεις του χρόνου οδήγησαν στη γέννηση ενός σιωπηλού προγράμματος χρήσης του χώρο, του ημερολογίου. Με αυτό το σύστημα ανά χείρας, μετριούνται ακόμη οι διαστάσεις της ανθρώπινης ζωής. Η εποπτεία του χρόνου στους προϊ-
στορικούς καιρούς συνδεόταν με την περιοδική εμφάνιση καιρικών φαινομένων, εναλλαγές γεωγραφικών στοιχείων, κύκλους ζωικών συμπεριφορών και κινήσεις αστρικών σωμάτων. Το έδαφος εξήγαγε την έννοια του «οργανικού χρόνου». Ολοι αυτοί οι ρυθμοί του περιβάλλοντος , Γης και ουρανού, - περισυνελέγησαν στα αρχέγονα «γεωγραφικά ημερολόγια». Η εμπειρική αίσθηση της φθοράς έφερνε πιο κοντά τους ανθρώπους με την έννοια ενός μη αναστρέψιμου μηχανισμού, ενώ οι προγονικές γραμμές αναπαραστάθηκαν σε σειρές φυλαχτών και διαστρωματώθηκαν σε τοτεμικά μνημεία, μετρώντας έτσι το πέρασμα του χρόνου. Η μανιώδης συλλογή και σώρευση υλικών, γενεών, παραδόσεων και ήχων όρισαν γραμμές στον χώρο, έτσι ώστε να μπορεί να γίνεται αναδρομή σε πρό-
3 ΚΡΕΒΑΤΙΑ, 1 ΤΑΞΙΔΙ ΚΑΙ 1 ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΙΧΑΗΛ ΒΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ
Δ
εν υπάρχει κάτι νέο εδώ, μονάχα ένα σπίτι φτιαγμένο από τρία υπάρχοντα σπίτια, εντοπισμένα σε τρεις διαφορετικές πόλεις της Ευρώπης. Το σπίτι μου είναι μια συλλογή από αντικείμενα, μηχανές, έγγραφα και επιφάνειες που περιελίσσονται γύρω από το κρεβάτι. Το σώμα διαμορφώνει τους ρυθμούς του σε σχέση με την περιοδική επανάληψη του ύπνου: τη συνεχόμενη άφιξη και επιστροφή στον χώρο του υπνοδωματίου. Το σπίτι λειτουργεί σαν ένα καλούπι για την καθημερινή ζωή. Είναι αυτό που παράγει μια γεωγραφία από συνήθειες, ρυθμούς και επαναλαμβανόμενες κινήσεις. Ολα αυτά οικοδομούν τη βεβαιότητα της καθημερινής ζωής, την πίστη ότι θα συνεχίσει να επαναλαμβάνεται με όμοιο τρόπο, για πάντα. Εφτιαξα διαγράμματα συγκεντρώνοντας στοιχεία από τους ρυθμούς των ψυχικών και σωματικών μου διεργασιών: Ενα στατιστικό πορτρέτο της καθημερινότητάς μου.
τημα του κατοικείν. Τα ημερολόγια που προέκυψαν μπορούν να ιδωθούν ως τα σχέδια, οι τομές και οι κατόψεις , του σύγχρονου σπιτιού. Ο σχεδιασμός στοχεύει σε μια εκτενή οργάνωση του ετήσιου ημερολογίου, οργανώνοντας τα πάντα ώστε να λειτουργούν ως ένα ενιαίο οικοδόμημα. Υποθέτοντας πως βρίσκομαι στη γενέτειρά μου πόλη με την οικογένειά μου, για να ανέβω στον τρίτο όροφο αυτής της «αναλογικής βίλας» θα χρειαστώ περίπου μία ώρα και ένα τέταρτο. Για να φτάσω στη σοφίτα, θα χρειαστώ μία ημέρα στο τρένο. Μετατρέποντας το ταξίδι σε στοιχείο του σπιτιού πιθανώς να καταλήξω σε ένα σπίτι από το οποίο δεν εξέρχομαι ποτέ. Ατελείωτο εσωτερικό.
PROJECT
ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ Ολα τα υπάρχοντά μου είναι διασκορπισμένα στην Ευρώπη. Η οικογένειά μου, το αρχείο μου, ο χώρος εργασίας είναι διανεμημένα σε διαφορετικές ζώνες ώρας. Υπήρχε μια εποχή που η πόλη τελείωνε στο κατώφλι του σπιτιού. Τώρα πρέπει να ταξιδέψεις για να αισθανθείς σπίτι σου. Το σπίτι στον 21ο αιώνα θυμίζει μάλλον ένα διάγραμμα που εκτυλίσσεται στον άξονα του χρόνου. Η κατοίκηση έχει αναπτύξει τη δική της ταχύτητα. ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΜΟΥ Τείνουμε να σχεδιάζουμε την αυτοβιογραφία μας, έναν τρόπο ζωής, από την αρχή και το κάνουμε αυτό χωρίζοντας τη ζωή σε περιόδους, κύκλους και εποχές. Ο πολιτισμός μας λειτουργεί σύμφωνα με έναν κοινό ημερολογιακό χρόνο. Χρησιμοποίησα αυτή τη συσκευή μέτρησης χρόνου και καταγραφής δραστηριοτήτων ως εξάρ-
Αν ο 19ος και ο 20ός αιώνας υπήρξαν οι κατ’ εξοχήν μηχανοκεντρικοί αιώνες, η αστική κουλτούρα του 21ου αιώνα περιστρέφεται όσο ποτέ άλλοτε γύρω από την προσεκτική ρύθμιση του ωραρίου μέχρι τον προγραμματισμό ολόκληρων ζωών
1o βραβείο στον διεθνή διαγωνισμό ιδεών Space Prize Competition στην Κορέα (2008)
τερες καταστάσεις του. Αυτή η χάραξη γραμμών θα μετασχηματιζόταν, μέσα στην ανθρώπινη ιστορία, από ένα «μέσο αποθήκευσης του χρόνου» σε μια μέθοδο συγχρονισμού που θα στοίχειωνε τον αστικό νου μέχρι σήμερα. Μέσα στα μεσαιωνικά μοναστήρια των Βενεδικτίνων - κτιριακά ανάλογα ωρολογιακών μηχανισμών - ο χρόνος μετεγγράφηκε σταδιακά σε ένα κτιστό πρόγραμμα. Τα ίδια αυτά τα κτίρια φτιάχτηκαν με τρόπο ώστε να ελέγχουν την ημερήσια κατανομή του ανθρώπινου δυναμικού, να διανέμουν γραμμές τελετουργικών, ροές προσευχών, στοχασμών και ύμνων. Είναι σαν να επέλεξαν, ως μια εκδοχή ασκητισμού, την αυτοματοποίηση του σώματος διά μέσου της υποταγής του σε ένα ημερολογιακό πρωτόκολλο. Τo horarium ήταν ένα τέτοιο διατυπωμένο σύνολο κανονισμών που συντάχθηκε για την εποικοδομητική αξιοποίηση του χρόνου, του «εκ Θεού διδομένου», ορίζοντας αυστηρά τις χρονικές περιόδους για τον ύπνο, την εργασία, την προσευχή, το φαγητό. Μέσα σε αυτές τις «μηχανές» λοιπόν, τα ιερά κείμενα προβλήθηκαν σε ένα συλλογικό χωρικό ημερολόγιο, μονωμένο με τείχη από τους προαναφερθέντες γεωγραφικούς χρονισμούς της Γης. Οι καμπάνες, έπειτα από μια διαδικασία «απομάγευσης του χρόνου», αντικαταστάθηκαν από ένα βουητό μηχανών που συντηρούν και συγχρονίζουν τη ζωή στην πόλη. Ο κινούμενος ιμάντας μεταφοράς του εργοστασίου, ως άλλη μια ενσάρκωση γραμμής χρόνου στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, αποτέλεσε ένα νέο σύμβολο της ροής της παραγωγής και, ως συνέπεια, της μέτρησης του χρόνου. Οι σταθμοί των τρένων, ο τηλέγραφος, το ταχυδρομείο, οι σταθερές ροές εφοδιασμού των πόλεων με υλικά, πληροφορία ή έργο συγχρόνισαν τα μέλη της αναδυόμενης βιομηχανικής πόλης σε κοινές αναπνοές. Και το πιο σημαντικό: όλες αυτές οι τεχνητές περιοδικές κινήσεις μηχάνευσαν μια έννοια κανονικότητας που συγκρότησε την καθημερινότητα, ίσως το μεγαλύτερο επίτευγμα του αστικού πολιτισμού, σύμφωνα με τον κοινωνιολόγο Η. Lefebvre. Κάπως έτσι αναδύθηκε το βέβαιο και το επαναλαμβανόμενο της καθημερινής ζωής, η πίστη πως αυτή μπορεί να αντιγράφεται αναλλοίωτη για πάντα. Μέσα στον μικρόκοσμο της καθημερινότητας ο χρόνος προσαρμόστηκε στις διαστάσεις της οικιακής ζωής, ενός ελεγχόμενου περιβάλλοντος μακριά από τα ανεξέλεγκτα ατυχήματα των φυσικών φαινομένων. Αν ο 19ος και ο 20ός αιώνας υπήρξαν οι κατ’ εξοχήν μηχανοκεντρικοί αιώνες, η αστική κουλτούρα του 21ου αιώνα περιστρέφεται όσο ποτέ άλλοτε γύρω από την προσεκτική ρύθμιση του ωραρίου μέχρι τον προγραμματισμό ολόκληρων ζωών. Το ημερολόγιο μεταπίπτει από έναν απλό κατάλογο των πεπραγμένων σε μια επιφάνεια προβολής της επιθυμίας, των στόχων
07.05.2010 και κυρίως της μελλοντικής εκδοχής μιας ανθρώπινης ζωής. Στην εποχή μας πραγματευόμαστε έναν λεπτομερή σχεδιασμό της αυτοβιογραφίας μας, παρακολουθώντας και καταγράφοντας κινήσεις και πράξεις. Εξοικειωνόμαστε με ένα συγκεκριμένο ημερολόγιο όταν είμαστε ακόμη νέοι, συγκρατώντας έτσι μια νοητική εικόνα του ετήσιου χάρτη, μαζί με την οργάνωσή του σε εποχές, μήνες και ημέρες. Το κατριγέ του ημερολογίου συνιστά για τον αστικό χρόνο ό,τι συνιστούσαν τα πρώτα τείχη και οι χαράξεις της πόλης για την οργάνωση του χώρου. Το παραδοσιακό ετήσιο ημερολόγιο λειτουργεί ήδη ως ένα εργαλείο κατοίκησης: στην επιφάνειά του αναδιπλώνονται κάθε είδους δραστηριότητες, μετακινήσεις, γιορτές, συναντήσεις και αστικές ρυθμικές λειτουργίες που περιστρέφονται γύρω από τους πυρήνες κατοίκησής μας. Τα ημερολόγια έτσι μπορούν να αποτελέσουν τα σχέδια και τις αποτυπώσεις του σύγχρονου κατοικήσιμου χώρου, ιδωμένου σαν μια νοητή γεωγραφία από γραμμές χρόνου, συνήθειες, ρυθμούς και συγχρονισμούς. Το σπίτι εκεί μετατρέπεται σε ένα παρατηρητήριο της ξεδίπλωσης του αστικού χρόνου, όπως ακριβώς λειτουργούσε ο ναός της Παναγίας των Παρισίων από τη μεριά του έμπειρου χειριστή του. αρακολουθήσαμε μια συνοπτική εξέλιξη του ημερολογίου μέσα από τις διαφορετικές μορφές του ανά εποχή: από τα γεωγραφικά στα κτιστά ημερολόγια, από εκεί στα μηχανογενή και τέλος στα προγραμματικά ημερολόγια. Ισως ήρθε η ώρα να φαντασιωθούμε ένα ημερολόγιο του μέλλοντος, τόσο περίτεχνο τεχνολογικά, τόσο περιεκτικό σε πληροφορία και τόσο προσωπικό, ώστε να καθίσταται ένα πραγματικό απόσταγμα μιας ανθρώπινης ζωής, έτσι όπως καμία μαρτυρία, ανάμνηση ή βιογραφία δεν κατάφερε να λειτουργήσει στο παρελθόν. Εκεί, ένα πρόσωπο στο παρόν του θα εμφανιζόταν σαν το οργανικό αποτέλεσμα μιας σειράς αναμνήσεων-καταγραφών και ταυτόχρονα ως η αιτία για τη μελλοντική προσχεδιασμένη εικόνα του. Από την άλλη, μπορεί να αφήσουμε την αυτοαναφορική καταγραφή και συλλογή χρονικών στιγμών για χάρη μιας ελεύθερης περιπλάνησης μεταξύ των γεγονότων, απελευθερωμένοι από το άγχος της απαθανάτισης της καθημερινότητάς μας. Το αν θα επιστρέψουμε σε μια αρχέγονη βύθιση στο άπειρο του μη δομημένου χρόνου ή αν θα μάθουμε να υποδιαιρούμε ολοένα και περισσότερο το υπόλοιπο της ζωής μας ώστε να συνθέτουμε προνοητικά το μέλλον, θα εξαρτηθεί από τις μορφές που θα πάρει ο χρόνος στον σύγχρονο αστικό νου. Ας αναμένουμε υπομονετικά επαναστάσεις ανάλογες με εκείνες που μετέτρεψαν την εικόνα σε κινηματογραφική προβολή ή το πορτρέτο του μοντερνισμού σε νεφέλωμα, ένα νόημα σε κίνηση.
Π
13
OPEN SOURCE CITIES MΠΕΤΤΥ TΣΑΚΑΡΕΣΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΣΤΟ ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ
Πόλεις που θα ενθαρρύνουν την ανταλλαγή ιδεών, τη δημιουργικότητα των πολιτών, τη δικτύωση και τη συνεργασία διαφορετικών ομάδων
Ι
δού πώς παρουσιάζεται σήμερα η πρόκληση για τις πόλεις μιας «ελεύθερης κουλτούρας», όπως την όρισε ο μαχητικός καθηγητής της Νομικής Σχολής του Stanford Lawrence Lessig (http: //w2.eff. οrg/IP/freeculture/ free.html): Να αποφασίσουμε αν θα αλλάξουμε το σχήμα των σημερινών πόλεων, να τις μετατρέψουμε από περίκλειστα, αμυντικά, προστατευόμενα «φέουδα» που προάγουν κυρίως περιορισμούς και ελέγχους «από τα πάνω» της οργάνωσης, της παραγωγής πολιτισμού, πολιτικής και κοινωνικής δράσης, της ροής ιδεών και της ανθρώπινης δημιουργικής ενέργειας σε πόλεις ελεύθερης κουλτούρας, σε πόλεις «ανοιχτού κώδικα» (open source) που επιτρέπουν, ενθαρρύνουν και διευκολύνουν την ανταλλαγή ιδεών, τη δημιουργικότητα του κάθε πολίτη, τη δικτύωση και τη συνεργασία διαφορετικών κοινοτήτων, ομάδων και οργανισμών. Οι πόλεις του 21ου αιώνα αναστοχάζονται εκ νέου τον ρόλο τους και τη φυσιογνωμία τους, γίνονται τα ισχυρά σήματα κατατεθέντα, αποκτούν μια δική τους αυτόνομη δυναμική έναντι των εθνικών κρατών που τις περικλείουν, αναδεικνύονται σε φορείς των νέων αξιών σε έναν πλανήτη που θέλει να επιβιώσει μέσα από τις κλιματικές και τις κοινωνικές κρίσεις, αλλά κυρίως να βασιστεί στη δημιουργικότητα των ανθρώπων. Οι πόλεις αναμετρούνται για να κερδίσουν πόντους στο διεθνές περιβάλλον και παράλληλα συνεργάζονται για να επιλύσουν προβλήματα, κρίσεις ή να δημιουργήσουν νέες ευκαιρίες ανάπτυξης μέσα από τη δημιουργία δικτύων ποιότητας, δημιουργικότητας και καινοτομίας. Επιδιώκουν να ηγηθούν μέσω του παραδείγματός τους, μέσα από τα δικά τους πειράματα βιώσιμης ανάπτυξης, καταλύοντας τα όρια ανάμεσα στον αστικό και αγροτικό χώρο. Ας επισκεφτούμε τις φαντασμαγορικές κάθετες εσωτερικές φάρμες εντός των πόλεων (http://www. verticalfarm. com), για να βρεθούμε μπροστά σε μια αρχιτεκτονική που δίνει τη δική της βιώσιμη απάντηση στο πρόβλημα της δημογραφικής πίεσης και της αδυναμίας της παραδοσιακής γεωργίας να θρέψει τους πολυάριθμους πληθυσμούς των πόλεων.
ΠΟΛΕΙΣ ΠΟΥ ΣΚΕΦΤΟΝΤΑΙ ΟΠΩΣ ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ Τη δεκαετία του 1980, το νέο ζητούμενο για τις πόλεις το διατύπωσε ο Charles Landry στο βιβλίο του «Η δημιουργική πόλη. Ενα εγχειρίδιο για καινοτόμους
του αστικού χώρου». Ενα νέο κίνημα γεννήθηκε που έφερε κοντά αρχιτέκτονες, πολεοδόμους, σχεδιαστές αστικής και περιβαλλοντικής ανάπτυξης, δημιουργούς και πολιτικούς και τοπικές αρχές, marketing και city branding μάνατζερ, σε μια κοινή προσπάθεια ώστε οι πόλεις να ανοίξουν, να προσελκύσουν και να κρατήσουν ως ζωογόνες δυνάμεις ταλέντα, δημιουργικές ομάδες, να θέσουν σε κίνηση την αναζήτηση νέων ιδεών, να επενδύσουν σε δημιουργικούς οργανισμούς. Το όραμα μιας δημιουργικής και τεχνολογικά ευφυούς οικονομίας που στηρίζεται στον ανοιχτό, προσβάσιμο, συνεργατικό και ανεκτικό προς το διαφορετικό χαρακτήρα των πόλεων τίθεται σε εκκίνηση. Στην εποχή του κοινωνικού Διαδικτύου όπου τα κοινωνικά και συμμετοχικά μέσα διευκολύνουν τους πολίτες ώστε να γίνουν συνδημιουργοί, συμπαραγωγοί και συνυπεύθυνοι στη διαμόρφωση πολιτικών, να αναπτύξουν την αυτοπεποίθηση και τις κοινωνικές και τεχνολογικές δεξιότητες για να γίνουν πιο δημιουργικοί και ευρηματικοί, υπάρχουν πόλεις που ανταποκρίνονται στη νέα ευκαιρία. Το όραμα της δημιουργικής ή ευφυούς (smart/ intelligent) πόλης που ακουμπά στις ψηφιακές τεχνολογίες, με την προσδοκία αυτές να «κάνουν το θαύμα» τους», δεν αρκεί! Το νέο ερώτημα τίθεται ως εξής: Μπορούν οι πόλεις να εμπνευστούν και να αρχίσουν να σκέφτονται όπως το Διαδίκτυο; Η πόλη του Βανκούβερ το 2009 σήκωσε το γάντι. Στον δικτυακό τόπο «cities that think like the web» (http: // thinkliketheweb. org/) μπήκε στη ρότα της ανοιχτής πόλης. Μια πόλη που στηρίζεται στη διαφάνεια, στη συμμετοχή
Οι πόλεις αναμετρούνται για να κερδίσουν πόντους στο διεθνές περιβάλλον και παράλληλα συνεργάζονται για να επιλύσουν προβλήματα, κρίσεις ή να δημιουργήσουν νέες ευκαιρίες ανάπτυξης μέσα από τη δημιουργία δικτύων ποιότητας, δημιουργικότητας και καινοτομίας
των πολιτών, στην καινοτομία μέσα από τα ανοιχτά και ελεύθερα προσβάσιμα στους πολίτες, στους οργανισμούς και στις επιχειρήσεις δημόσια δεδομένα. Μέσα από την υιοθέτηση ανοιχτών προδιαγραφών. Στόχος του δημάρχου της πόλης είναι να δημιουργήσει μια open source πόλη, κινητική όπου η δημιουργική ενέργεια των πολιτών θα διοχετεύεται στην ανάληψη δράσης αλλά και στην ανάληψη της ευθύνης. Εμπιστεύεται τους πολίτες να δώσουν ένα νέο νόημα και όραμα για την πόλη τους. Λύσεις «από τα κάτω» προσδοκά ο δήμαρχος. Μέσα από τα ανοιχτά δημόσια δεδομένα και τις ανοιχτές προδιαγραφές, προσβλέπει στο να αυτοοργανωθούν οι πολίτες, να βελτιώσουν τον συντονισμό των προσπαθειών τους και να δημιουργήσουν μια πόλη που θα είναι σε θέση να βρίσκει τις καλύτερες λύσεις στα προβλήματα με τα οποία έρχεται κάθε φορά αντιμέτωπη αλλά και να μη φοβάται να πειραματιστεί. Σε αυτή την κατεύθυνση εργάζεται η αρχιτεκτονική Λίγκα της Νέας Υόρκης μέσα από το ψηφιακό project «Urban Omnibus» (http: //urbanomnibus. net/about/), ενώ στο ΜΙΤ μέσα στο smart cities lab (http: //cities. media. mit. edu/) διερευνούν την πόλη ως ένα ψηφιακό νευρωνικό σύστημα, ένα σύστημα των συστημάτων όπου συγκλίνουν και συνεργάζονται τεχνολογίες, άνθρωποι, κτίρια, περιοχές. Θα κλείσω με μια πρόταση: Να θέσουμε ως εθνική στρατηγική την επανεκκίνηση της δημιουργικότητας και της εμπιστοσύνης των πολιτών στις δυνάμεις τους και στη χώρα μέσω της δημιουργίας open source πόλεων. Να τους περάσουμε τη σκυτάλη.
3
XΡΟΝΙΑ ΒΗΜΑ ΙΔΕΩΝ
ΜΑÏΟΣ 2010 ΤΕΥΧΟΣ 37 Μ Η Ν Ι Α Ι Α Ε Κ ΔΟ Σ Η Α ΝΑ Ζ Η Τ Η Σ Η Σ Κ Α Ι Δ Ι Α ΛΟ Γ ΟΥ
ΑΝΟΙΧΤΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΜΙΑ ΠΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΚΑΙ ΦΙΛΙΚΗ