«Βαδίζει στα χνάρια του “Maus” του Art Spiegelman... Ένα μάθημα ιστορίας για όσους έχουν την ικανότητα να διαβάσουν.»
- Albuquerque Journal «Το “Φαξ από το Σαράγεβο” του Τζο Κιούμπερτ εξετάζει τη γενοκτονία του 20ου αιώνα με το καλύτερο σχέδιο που θα μπορούσε να διαθέτει η εποχή μας.»
- Τζο Κιούμπερτ -
ΒΡΑΒΕΙΑ Βραβείο Harvey «Καλύτερο Άλμπουμ Πρωτότυπου Έργου»
Βραβείο Eisner «Καλύτερο Νέο Άλμπουμ»
Βραβείο Don Thompson «Καλύτερο Μη Μυθοπλαστικό Έργο»
Βραβείο ALPH-ART ’98 «Καλύτερο Ξένο Άλμπουμ» που εκδόθηκε στη Γαλλία
Βραβείο INFO «Καλύτερο Μη Μυθοπλαστικό Έργο» που εκδόθηκε στη Γαλλία
JOE KUBERT
«Όντας μάρτυρας σε αυτή την απίστευτη ιστορία, ένιωσα υποχρεωμένος να την καταγράψω.»
Το 1945, είπαμε στον κόσμο «Ποτέ ξανά». Το 1992, η υπόσχεση απέκτησε αιματηρές αποσχίσεις. Αυτή ήταν η χρονιά που ξέσπασε ο πόλεμος στο Σαράγεβο της Βοσνίας, το έτος που η γενοκτονία σαν όρος επανεμφανίστηκε στον πλανήτη. Ήταν η χρονιά που ο Έρβιν Ρουστεμάτζικ, ένας διεθνής επιχειρηματίας με ευρεία γκάμα πελατών, ανάμεσα στους οποίους και ο συγγραφέας Τζο Κιούμπερτ και η οικογένειά του, παγιδεύτηκαν σε μια πόλη υπό πολιορκία. Ο μόνος τρόπος επικοινωνίας του Έρβιν με τον έξω κόσμο (και τον Τζο Κιούμπερτ) ήταν μέσω της συσκευής φαξ του. Καθώς ο Τζο άρχισε να λαμβάνει αυτά τα μηνύματα από τον Έρβιν, έκανε ό,τι έπραττε εδώ και χρόνια. Αποτύπωσε, με τον δικό του μοναδικό τρόπο, την ιστορία στο χαρτί. Στις τελευταίες σελίδες αυτής της έκδοσης, μπορείτε να βρείτε και τις φωτογραφίες του Καρίμ Ζαΐμοβιτς, ενός από τους χιλιάδες ανθρώπους που έχασαν τη ζωή τους σε αυτόν τον πόλεμο.
ΦΑΞ ΑΠΟ ΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ
- The Village Voice -
«Ο Κιούμπερτ δημιουργεί το πιο εντυπωσιακά δημοσιογραφικό κόμικς που εκδόθηκε ποτέ.»
- The Huntsville Times -
3
9786182060230
5
«ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΟ ΣΤΟΝ ΚΑΡΙΜ ΖΑΪΜΟΒΙΤΣ»
6
Τ
ο βιβλίο αυτό είναι αφιερωμένο σ’ έναν άνθρωπο που δε συνάντησα ποτέ.
Η μόνη μου γνώση γύρω από αυτόν περιορίζεται σε τέσσερα κουτιά από φωτογραφίες που τράβηξε ο ίδιος, τον Μάρτιο του 1995. Μου τα έστειλε ο Έρβιν για να τις χρησιμοποιήσω σαν σημείο αναφοράς, ώστε να προσδώσω μεγαλύτερη πιστότητα στα σχέδια μου αναφορικά με το μαστιζόμενο από τον πόλεμο Σαράγεβο. Κάθε κουτί περιείχε τουλάχιστον τριάντα φωτογραφίες. Κάποιες απεικονίζουν κτίρια ρημαγμένα από τις βόμβες. Δρόμους γεμάτους με συντρίμμια στους οποίους οι κάτοικοι του Σαράγεβο προχωρούσαν με πολύ προσοχή, προσέχοντας να μην τους χτυπήσει κάποια οβίδα, διαλυμένα αμάξια και τρύπες από ολμοβόλα. Μικρές ουρές ατόμων να περιμένουν έξω από μαγαζιά που οι σπασμένες βιτρίνες τους συγκρατούνται με αυτοκόλλητη ταινία ή έχουν αντικατασταθεί από χαρτόνια και κόντρα πλακέ. Ένα κτίριο με τις πινακίδες του να στέκονται ετοιμόρροπες πάνω σε καμένες πλίνθους, με γράμματα να τους λείπουν, μια βουβή μαρτυρία της παράλογης καταστροφής που βρήκε αυτό το μέρος. Σε μια φωτογραφία που απεικονίζει μια βιτρίνα καταστήματος η οποία έμεινε ανέπαφη, φαίνεται η αντανάκλαση ενός άντρα που κρατά μια φωτογραφική μηχανή. Την κρατά σχεδόν στο ύψος του στήθους του, αλλά δεν κοιτά μέσα από τον φακό. Ίσως δε θέλει να τραβήξει την προσοχή γύρω από το γεγονός πως τραβά αυτές τις φωτογραφίες. Ίσως οι πανταχού παρόντες εμβολισμένοι ελεύθεροι σκοπευτές να αντιληφθούν αυτόν τον ελκυστικό στόχο και να του ρίξουν. Ο Έρβιν έγραψε περιγραφές σε κάποιες από τις φωτογραφίες. «Κεντρική Τράπεζα» με ένα βέλος να δείχνει το κτίριο. «Οδός Στρατάρχη Τίτο», στη λεωφόρο μπροστά από το κτίριο. «Κεντρικό Ταχυδρομείο», μια φωτογραφία τραβηγμένη από το πλάι και μια διπλή φωτογραφία με την πρόσοψη του ταχυδρομείου η οποία αποτελείται από μαύρες τρύπες εκεί που βρίσκονταν
7
τα παράθυρα και μοιάζουν με κενές κόγχες ματιών, που κοιτούν με βλέμμα κενό τον φακό. Όμως, οι περίτεχνα σκαλισμένοι πέτρινοι αετοί που στέκονται πάνω από την κεντρική είσοδο, με τα φτερά ανοιγμένα σαν έτοιμοι να πετάξουν, έμειναν άθικτοι από τις εκρήξεις και τις σφαίρες. Η τελευταία φωτογραφία σε ένα από τα κουτιά, απεικονίζει έναν νεαρό, που προφανώς και αγνοούσε ότι τον τραβούν φωτογραφία. Έχει ένα μισοφαγωμένο σάντουιτς στο στόμα του και κοιτάζει στο πλάι, προς το μέρος μας, σαν να μπήκαμε απρόσμενα και να του διακόψαμε το πρόχειρο γεύμα του. Κάτω απ’ τον δεξί του αγκώνα, είναι ένα πορτραίτο του Τζιμ Κάρεϊ από τον ρόλο του ως «Γρίφος», με το στόμα του ορθάνοιχτο σε ένα τρελό χαμόγελο, τα μαλλιά του σε έντονο πορτοκαλοκόκκινο και τα μάτια του διακριτικά καλυμμένα με μια πράσινη μάσκα. Πίσω από τη φωτογραφία γράφει:
Τζο, αυτός είναι ο φίλος μου, ο Καρίμ Ζαΐμοβιτς, ένας νεαρός δημοσιογράφος και μεγάλος λάτρης των κόμικ - στριπ από το Σαράγεβο, που τράβηξε για σένα όλες αυτές τις φωτογραφίες! - Έρβιν, 21 Μαΐου, 1995 Ο Καρίμ Ζαΐμοβιτς βρισκόταν στο Σαράγεβο δουλεύοντας για λογαριασμό ενός τοπικού περιοδικού («DANI»). Ο Έρβιν είχε υποσχεθεί πως θα τον προσλάμβανε στην εταιρεία του, που είχε μεταφερθεί πλέον στη Σλοβενία. Αυτό σήμαινε πως θα έκανε το αγαπημένο του επάγγελμα, θα δούλευε για έναν εκδότη κόμικς και είχε μπροστά του ένα ολόκληρο μέλλον για να εκπληρώσει τα όνειρα του. Ο Καρίμ Ζαΐμοβιτς σκοτώθηκε από τραύμα στο κεφάλι το οποίο προκλήθηκε από χειροβομβίδα που τον χτύπησε ενώ περπατούσε στους δρόμους του Σαράγεβο, τον Αύγουστο του 1995. Ήταν μόλις είκοσι τεσσάρων ετών. - Joe Kubert
Περιεχόμενα 1. Κεφάλαιο: ο έρβιν επιστρέφει στο σαράγεβο
9
2. Κεφάλαιο: ο πόλεμος είναι κόλαση!
23
3. Κεφάλαιο: ο έντβιν αρρωσταίνει
37
4. Κεφάλαιο: το σπίτι του έρβιν καταστρέφεται
51
5. Κεφάλαιο: αγώνας δρόμου προς το σαράγεβο
65
6. Κεφάλαιο: το πάρτι γενεθλίων
79
7. Κεφάλαιο: το στρατόπεδο των βιασμών
93
8. Κεφάλαιο: καινούργιοι ένοικοι στο holiday inn
107
9. Κεφάλαιο: απόπειρα να διασχίσουν το αεροδρόμιο
121
10. Κεφάλαιο: ο μισθοφόρος
135
11. Κεφάλαιο: ο έρβιν ξεφεύγει
149
12. Κεφάλαιο: η εντίνα και τα παιδιά ξεφεύγουν
163
Σημείωμα απο τον Δημιουργό
177
Επίλογος
178
Ο Έρβιν Ρουστεμάτζικ θυμάται
202
8
κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο
κεφάλαιο
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
ο έρβιν επιστρέφει στο σαράγεβο 9
10
21 Μαρτίου, 1992
Φαξ προς: ΜΙΟΥΡΙΕΛ & ΤΖΟ ΚΙΟΥΜΠΕΡΤ Ντόβερ, Νιου Τζέρσεϊ Αγαπητοί Τζο & Μιούριελ, Παρόλο που η κατάσταση στη Βοσνία δεν είναι καθόλου ξεκάθαρη και ήρεμη, πήρα την απόφαση να γυρίσω πίσω στο σπίτι μου, οδικώς, μαζί με τον Μπούτζο, τον βοηθό μου, που ήρθε εδώ πριν από δύο εβδομάδες για να με βοηθήσει να τελειώσω τις δουλειές μου και να ετοιμαστώ για το ταξίδι. Θα διανυκτερεύσουμε στη Γερμανία την Κυριακή το βράδυ, αλλά θα πρέπει να διανυκτερεύσουμε και τη Δευτέρα το βράδυ είτε στην Αυστρία, είτε στη Σλοβενία, ώστε να φτάσουμε μέρα στην πατρίδα. Γι’ αυτό, θα σας παρακαλούσα αν στείλετε φαξ, γράμμα ή θέλετε να τηλεφωνήσετε (μετά τις 24 Μαρτίου), χρησιμοποιήστε τα στοιχεία των γραφείων μας στο Σαράγεβο: STRIP ART FEATURES Georgi Dimitrova 49 71000 SARAJEVO
Tel. (38-71) 455-225, 544-037 Fax. (38-71) 46 43 41, Telex 41539 saf Σε περίπτωση που υπάρξουν τεχνικά προβλήματα και δε δουλεύει το φαξ, δοκιμάστε στο φαξ των γραφείων μας στην Ολλανδία (31-8340) 63 165. Υπεύθυνη της SAF B.V. HOLLAND είναι η Κα Αλί Μανίν Μπουλτέν που θα κάνει ό,τι είναι δυνατόν για να προωθήσει τα φαξ σ’ εμάς στο Σαράγεβο. Οι γραμμές μεταξύ Ολλανδίας και Σαράγεβο συνήθως λειτουργούν καλά.
Με αγάπη,
11
ΠΡΩΤΟ ΦΑΞ:
ΑΥΡΙΟ, ΜΕ ΤΟ ΦΩΣ ΤΗΣ ΜΕΡΑΣ, ΜΠΟΥΤΖΟ… ΘΑ ΕΙΜΑΣΤΕ ΣΠΙΤΙ.
Σ’ ΕΝΑΝ ΣΤΕΝΟ, ΓΕΜΑΤΟ
ΣΤΡΟΦΕΣ ΔΡΟΜΟ ΚΟΝΤΑ ΣΤΑ ΒΟΡΕΙΑ ΣΥΝΟΡΑ ΤΗΣ ΑΛΛΟΤΕ ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑΣ, ΕΝΑ ΑΜΑΞΙ ΜΕ ΤΑ ΦΩΤΑ ΚΑΡΦΩΜΕΝΑ ΣΤΟΝ ΔΡΟΜΟ ΚΑΤΕΘΥΝΕΤΑΙ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ… ΕΙΝΑΙ ΜΑΡΤΙΟΣ ΤΟΥ 1992.
ΠΟΛΥ ΜΟΥ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΑΚΟΜΑ, ΕΡΒΙΝ. ΘΕΛΩ ΝΑ ΔΩ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΜΟΥ.
ΓΚΟΥΧ, ΓΚΟΥΧ
ΑΝ ΔΕΝ ΕΛΑΤΤΩΣΕΙΣ ΤΟ ΚΑΠΝΙΣΜΑ, ΔΕ ΘΑ ΖΗΣΕΙΣ ΑΡΚΕΤΑ ΓΙΑ ΝΑ ΔΕΙΣ ΚΑΝΕΝΑΝ.
ΑΝΥΠΟΜΟΝΩ ΝΑ ΔΩ ΤΗΝ ΕΝΤΙΝΑ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ.
ΔΕΝ ΗΘΕΛΑ ΝΑ ΓΥΡΙΣΕΙ Η ΕΝΤΙΝΑ ΣΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ, ΑΛΛΑ… ΤΗΣ ΕΛΕΙΠΑΝ ΠΟΛΥ Ο ΠΑΤΕΡΑΣ ΤΗΣ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΗΣ. ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΗΘΕΛΑΝ ΤΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ ΤΟΥΣ…
ΓΚΟΥΧ, ΓΚΟΥΧ
ΕΙΝΑΙ ΝΥΧΤΑ… ΤΟ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΚΙΝΗΤΟ ΟΠΕΛ ΚΑΝΤΕΤ ΤΡΑΝΤΑΖΕΤΑΙ ΡΥΘΜΙΚΑ. Ο ΧΕΙΜΩΝΑΣ ΔΙΑΤΗΡΕΙ ΑΚΟΜΑ ΑΔΡΑ ΤΗΝ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΣΤΑ ΟΜΟΡΦΑ, ΓΕΜΑΤΟ ΔΕΝΤΡΑ ΒΟΥΝΑ.
ΜΙΑ ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΤΣΙΤΑ, ΕΡΒΙΝ. ΕΙΜΑΙ ΣΙΓΟΥΡΟΣ ΟΤΙ ΟΛΑ ΘΑ ΠΑΝΕ ΚΑΛΑ. ΟΙ ΜΑΧΕΣ ΤΕΛΕΙΩΣΑΝ.
12
ΝΑ ΛΑΜΠΕΙ ΠΑΝΩ ΣΤΟ ΜΕΤΑΛΛΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΕΤΡΑ, ΚΑΘΩΣ Ο ΕΡΒΙΝ ΟΔΗΓΕΙ ΤΟ ΟΠΕΛ ΤΟΥ ΣΤΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ ΤΟΥ ΣΑΡΑΓΕΒΟ…
ΕΙΔΕΣ, ΕΡΒΙΝ ΓΚΟΥΧ, ΓΚΟΥΧ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΤΟΣΟ ΑΣΧΗΜΑ. ΜΙΑ ΧΑΡΑ ΔΕΙΧΝΕΙ ΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ.
‘
‘
ΤΟ ΦΩΣ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ ΑΡΧΙΖΕΙ
ΔΕΝ... ΔΕΝ ΞΕΡΩ, ΜΠΟΥΤΖΟ! ΕΙΝΑΙ ΠΑΡΑΞΕΝΑ ΗΡΕΜΟ.
ΚΟΙΤΑΞΤΕ… Ο ΜΠΑΜΠΑΣ.
ΤΑ ΛΕΜΕ ΑΡΓΟΤΕΡΑ, ΕΡΒΙΝ. ΠΑΩ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΜΟΥ.
ΕΝΤΒΙΝ… ΜΑΓΙΑ!
ΜΠΑΜΠΑ!
ΚΑΙ ‘ΓΩ, ΕΝΤΙΝΑ.
ΕΡΒΙΝ… ΠΟΣΟ... ΠΟΣΟ ΧΑΙΡΟΜΑΙ ΠΟΥ ΗΡΘΕΣ… ΣΕ ΠΕΘΥΜΗΣΑΜΕ.
ΠΩΣ ΕΙΝΑΙ Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΕΔΩ; ΕΓΙΝΑΝ ΤΙΠΟΤΑ ΦΑΣΑΡΙΕΣ;
ΕΝΤΑΞΕΙ, ΜΠΟΥΤΖΟ. ΤΑ ΛΕΜΕ.
ΜΟΝΟ ΔΥΟ ΒΔΟΜΑΔΕΣ ΕΧΕΤΕ ΦΥΓΕΙ ΜΕ ΤΗ ΜΑΜΑ ΚΑΙ ΚΟΙΤΑ ΠΟΣΟ ΜΕΓΑΛΩΣΑΤΕ.
ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΛΗ ΠΕΦΤΟΥΝ ΒΟΜΒΕΣ. ΟΙ ΣΕΡΒΟΙ ΕΠΙΤΙΘΟΝΤΑΙ ΣΕ ΜΙΚΡΕΣ ΠΟΛΕΙΣ… ΦΑΡΜΕΣ… ΕΔΩ ΕΙΝΑΙ ΚΑΛΑ… ΠΡΟΣ ΤΟ ΠΑΡΟΝ.
ΚΑΝΕΙΣ ΔΕΝ ΞΕΡΕΙ ΤΙ ΘΑ ΓΙΝΕΙ. ΧΑΙ... ΧΑΙΡΟΜΑΙ ΠΟΥ ΗΡΘΕΣ, ΕΡΒΙΝ.
13
ΤΟ ΙΔΙΟ
ΒΡΑΔΥ…
ΕΝΤΙΝΑ… ΓΙΑΤΙ ΣΗΚΩΘΗΚΕΣ;
ΕΙΣΑΙ ΑΡΡΩΣΤΗ…;
ΕΝΤΙΝΑ! ΦΥΓΕ ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΡΑΘΥΡΟ!
ΟΧΙ, ΕΡΒΙΝ… ΔΕ ΜΕ ΠΑΙΡΝΕΙ Ο ΥΠΝΟΣ.
ΞΑΦΝΙΚΑ…
ΕΧΩ ΚΑΚΟ ΠΡΟΑΙΣΘΗΜΑ. ΔΕΝ ΞΕ…
ΕΚΡΗΞΕΙΣ! ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΜΑΣ!
ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ…
Π... ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ;
ΤΑ ΚΡΕΒΑΤΙΑ ΤΟΥΣ… ΑΔΕΙΑ!
Μ... ΜΑΜΑ… ΦΟ... ΦΟΒΑΜΑΙ!
ΟΛΑ... ΟΛΑ ΚΑΛΑ, ΜΑΓΙΑ. ΕΙΜΑΣΤΕ ΕΜΕΙΣ ΕΔΩ.
ΜΑΓΙΑ! ΕΝΤΒ…
ΣΤΗΝ ΜΠΑΣΤΣΑΡΣΙΑ,
… ΤΗΝ ΩΡΑ ΠΟΥ ΕΝΑΣ ΚΑΤΑΙΓΙΣΜΟΣ ΑΠΟ ΚΑΥΤΟ ΑΤΣΑΛΙ ΚΑΙ ΦΛΟΓΕΣ ΧΤΥΠΑ
ΤΗΝ «ΠΑΛΙΑ ΠΟΛΗ», ΟΙ ΜΑΓΑΖΑΤΟΡΕΣ ΑΡΧΙΖΟΥΝ Ν’ ΑΝΟΙΓΟΥΝ ΤΑ ΜΑΓΑΖΙΑ ΤΟΥΣ…
ΑΔΙΑΚΡΙΤΩΣ
ΑΝΤΡΕΣ, ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΑ.
14
ΕΝΤΙΝΑ… ΠΑΡΕ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΦΥΓΟΥΜΕ ΑΠΟ ΔΩ…
Μ... ΜΑ… ΝΑ ΠΑΜΕ ΠΟΥ; ΕΔΩ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΜΑΣ…
ΟΧΙ! ΜΟΛΙΣ Τ’ ΑΚΟΥΣΑ ΣΤΟ ΡΑΔΙΟ… ΟΙ ΔΡΟΜΟΙ ΕΚΛΕΙΣΑΝ!
ΕΡΒΙΝ! ΓΥΡΙΣΕΣ! ΗΡΘΑ ΝΑ ΔΩ ΤΗΝ ΕΝΤΙΝΑ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ…
ΟΙ ΣΕΡΒΟΙ ΣΚΟΤΩΝΟΥΝ ΟΠΟΙΟΝ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙ ΝΑ ΦΥΓΕΙ ΑΠ’ ΤΟ ΣαΡΑΓΕΒΟ. ΔΕ ΘΑ ΚΑΤΑΦΕΡΕΤΕ ΝΑ ΠΕΡΑΣΕΤΕ…
Σ’ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ, ΑΪΓΚΟΡ. ΕΙΣΑΙ ΚΑΛΟΣ ΓΕΙΤΟΝΑΣ. ΕΤΟΙΜΑΖΟΜΑΣΤΕ ΝΑ ΦΥΓΟΥΜΕ…
ΤΟΤΕ… ΤΙ ΘΑ ΚΑΝΟΥΜΕ; ΑΝ ΜΕΙΝΟΥΜΕ ΕΔΩ, ΘΑ ΜΑΣ ΣΦΑΞΟΥΝ…
ΔΕΝ ΕΧΟΥΜΕ ΑΛΛΗ ΕΠΙΛΟΓΗ, ΕΡΒΙΝ.
«ΣΤΑΜΑΤΟΥΝ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΑ… ΤΟΥΣ ΛΗΣΤΕΥΟΥΝ… ΧΤΥΠΟΥΝ ΚΑΙ ΣΚΟΤΩΝΟΥΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ.»
«ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΜΕΙΝΕΙΣ, ΩΣΠΟΥ ΝΑ ΔΟΥΜΕ ΤΙ ΘΑ ΚΑΝΟΥΜΕ, ΕΡΒΙΝ.»
15
ΚΥΡΙΕ ΜΙΛΟΣΕΒΙΤΣ… ΤΙ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΓΙΑ ΝΑ ΣΤΑΜΑΤΗΣΟΥΝ ΟΙ ΜΑΧΕΣ; ΤΙ ΖΗΤΟΥΝ ΟΙ ΣΕΡΒΟΙ;
ΕΙΡΗΝΗ
ΜΟΝΟ. ΚΑΙ ΤΗ ΓΗ ΜΑΣ ΠΙΣΩ.
ΘΕΛΟΥΜΕ ΜΟΝΟ ΝΑ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΘΟΥΜΕ… ΚΑΙ ΝΑ ΟΡΙΖΟΥΜΕ ΤΗ ΧΩΡΑ ΜΑΣ .
ΟΙ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΚΡΟΑΤΕΣ ΕΙΧΑΝΕ ΠΑΝΤΑ ΕΜΑΣ ΤΟΥΣ ΣΕΡΒΟΥΣ ΥΠΟΧΕΙΡΙΑ ΤΟΥΣ… ΜΑΣ ΚΑΤΑΠΙΕΖΑΝ.
ΠΟΤΕ ΔΕΝ ΠΙΣΤΕΥΑ ΠΩΣ ΘΑ ΛΥΠΟΜΟΥΝ ΠΟΥ ΕΦΥΓΕ Ο ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΣ. ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΟΝ, ΟΙ ΤΣΕΤΝΙΚ ΕΤΡΕΜΑΝ ΤΗΝ ΚΟΚΚΙΝΗ ΑΡΚΟΥΔΑ…
ΤΩΡΑ ΗΡΘΕ Η ΩΡΑ ΤΗΣ ΛΕΥΤΕΡΙΑΣ ! ΝΑ ΑΠΑΛΛΑΓΟΥΜΕ ΑΠΟ ΧΡΟΝΙΑ… ΟΧΙ, ΑΠΟ ΑΙΩΝΕΣ ΚΑΤΑΠΙΕΣΗΣ…
… ΝΑ ΚΑΘΑΡΙΣΟΥΜΕ
ΑΠΟ ΑΛΛΕΣ
ΕΘΝΙΚΟΤΗΤΕΣ !
… ΓΙ’ ΑΥΤΟ ΔΕΝ ΕΔΕΙΧΝΑΝ ΑΝΟΙΧΤΑ ΤΟ ΜΙΣΟΣ ΤΟΥΣ!
ΤΩΡΑ ΘΑ ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΕΙ ΟΛΕΘΡΟΣ ΧΩΡΙΣ ΦΟΒΟ ΓΙΑ ΑΝΤΙΠΟΙΝΑ… ΜΟΝΟ Ο ΟΗΕ… Ή ΟΙ ΗΝΩΜΕΝΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΚΑΝΟΥΝ ΚΑΤΙ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟΥΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣΟΥΝ!
16
ΣΕΡΒΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΞΕΧΥΝΟΝΤΑΙ ΣΤΑ ΠΕΡΙΧΩΡΑ ΤΟΥ ΣΑΡΑΓΕΒΟ…
ΒΓΕΙΤΕ ΕΞΩ, ΣΚΥΛΟΙ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΟΙ!
ΑΚΟΜΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΜΟΡΦΗ ΚΟΡΟΥΛΑ ΣΟΥ.
ΤΙ... ΤΙ ΘΕΛΕΤΕ ΑΠΟ ΜΑΣ;
ΜΗΝ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΤΕ ΝΑ ΜΑΣ ΚΡΥΦΤΕΙΤΕ.
ΤΑ ΠΑΝΤΑ!
ΜΠΑΜΠΑ! ΜΗΝ ΤΟΥΣ ΑΦΗΣΕΙΣ ΝΑ…
ΣΙΩΠΗ! ΞΕΡΩ ΤΙ ΘΑ ΣΕ ΚΑΝΩ, ΜΙΚΡΗ! ΕΙΣΑΣΤΕ ΖΩΑ; ΑΦΗΣΤΕ ΤΗΝ. ΑΦΗΣΤΕ ΤΗΝ ΚΟΡΗ ΜΟΥ ΗΣΥΧΗ!
ΕΙΝΑΙ ΤΥΧΕΡΗ ΠΟΥ ΤΗ ΔΙΑΛΕΞΑΜΕ… ΓΙΑ ΝΑ ΜΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΗΣΕΙ.
ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΟ ΑΧΝΟ ΦΩΣ ΜΙΑΣ ΛΑΜΠΑΣ ΠΟΥ ΤΡΕΜΟΠΑΙΖΕΙ, ΤΑ ΔΑΧΤΥΛΑ ΤΟΥ ΕΡΒΙΝ ΧΟΡΕΥΟΥΝ ΠΑΝΩ ΣΤΟ ΠΛΗΚΤΡΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗ…
ΡΙΞΤΕ ΤΟΥ!
… ΓΡΑΦΟΝΤΑΣ ΤΑ ΜΗΝΥΜΑΤΑ ΜΕ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΕΙ ΜΕ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ
ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ.
17
Αγαπητοί Τζο και Μιούριελ, Ποιος θα μπορούσε να φανταστεί πως θα συνέβαινε κάτι τέτοιο; Είναι σκέτος εφιάλτης. Οι χειροβομβίδες πέφτουν ασταμάτητα.
Το ρεύμα διακόπτεται περιοδικά. Οι σωλήνες νερού έχουν καταστραφεί. Οι άνθρωποι στέκονται όλη τη μέρα στην ουρά για λίγο νερό.
Καύσιμα για μαγείρεμα δύσκολα βρίσκεις. Τα παιδιά ρισκάρουν τη ζωή τους βοηθώντας τους γονείς τους να βρουν οτιδήποτε μπορουν ν’ αναψουν.
Οι ελεύθεροι σκοπευτές νιώθουν μεγάλη ικανοποίηση με το να σκοτώνουν παιδιά. Πιθανόν το κάνουν για να προσελκύσουν τους ενήλικες που τρέχουν για να τα βοηθήσουν.
18
ΓΙATΙ TO KANOΥΝ, ΜΠΑΜΠΑ; ΚΑΝΟΥΝ ΤΟΣΟ ΘΟΡΥΒΟ Τ’ ΑΕΡΟΠΛΑΝΑ… ΓΙΑΤΙ;
ΔΕΝ... ΔΕΝ… ΞΕΡΩ, ΕΝΤΒΙΝ.
ΔΕΝ ΤΟ ΞΕΡΟΥΝ ΠΩΣ ΜΑΣ ΤΡΟΜΑΖΟΥΝ; ΤΟΣΟ ΩΣΤΕ ΝΑ ΚΡΥΒΟΜΑΣΤΕ ΣΤΟ ΚΕΛΑΡΙ.
ΘΕΛΟΥΝ ΤΟ ΚΑΚΟ ΜΑΣ, ΜΠΑΜΠΑ;
19
ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΤΟΝ ΦΟΒΟ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ.
Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ
ΘΝΗΤΟΤΗΤΑΣ ΕΙΝΑΙ ΑΓΝΩΣΤΗ ΣΕ ΑΥΤΑ.
ΟΙ ΧΑΡΟΥΜΕΝΕΣ ΦΩΝΟΥΛΕΣ ΠΑΙΔΙΩΝ ΠΟΥ ΠΑΙΖΟΥΝ ΠΑΡΑΣΥΡΟΥΝ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΚΟΝΤΑ ΤΟΥΣ.
ΜΙΑ ΟΜΟΒΡΟΝΤΙΑ ΑΠΟ ΤΑ ΠΥΡΑ ΚΑΠΟΙΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΣΚΟΠΕΥΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ ΣΑΝ ΜΑΘΗΜΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΕΠΙΖΩΝΤΕΣ, ΕΝΩ ΣΕ ΚΑΠΟΙΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ ΚΛΕΒΕΙ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΟΥΣ.
ΠΟΣΟ
ΤΙΜΑΤΑΙ Η
ΖΩΗ ΕΝΟΣ ΠΑΙΔΙΟΥ ΠΟΥ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΕ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑΣ ΝΕΟΣ ΠΙΚΑΣΟ…
ΠΑΙΡΝΟΥΝ ΑΡΑΓΕ ΚΑΠΟΙΟ ΠΡΙΜ ΑΝ ΑΦΑΙΡΕΣΟΥΝ ΜΙΑ ΝΕΑ ΖΩΗ;
… Ή ΝΤΑ ΒΙΝΤΣΙ… Ή ΜΠΕΤΟΒΕΝ… Ή ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΣΟΥ;
20
ΤΗ ΜΕΡΑ, ΣΤΟ ΥΠΟ-
ΠΩΣ ΤΑ ΠΑΕΙ Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΟΥ, ΜΠΟΥΤΖΟ;
ΓΕΙΟ ΤΟΥ ΣΠΙΤΙΟΥ ΤΟΥ, Ο ΕΡΒΙΝ ΣΥΝΕΧΙΖΕΙ ΤΗ ΔΟΥΛΕΙΑ ΤΟΥ.
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΟ ΣΚΑΣΟΥΜΕ… ΝΑ ΑΦΗΣΟΥΜΕ ΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ.
ΠΟΛΥ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟ, ΕΡΒΙΝ. ΟΥΤΕ ΣΤΟΝ ΔΡΟΜΟ ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΒΓΟΥΜΕ.
ΚΑΠΟΙΟΙ ΦΕΥΓΟΥΝ, ΕΡΒΙΝ… ΑΛΛΑ… ΤΟ ΡΙΣΚΟ ΕΙΝΑΙ ΜΕΓΑΛΟ.
ΡΙΣΚΟ ΠΟΥ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ ΠΑΡΕΙΣ ΜΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ.
ΕΧΟΥΜΕ ΓΝΩΡΙΜΙΕΣ… ΧΡΗΜΑΤΑ. ΙΣΩΣ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΕΞΑΓΟΡΑΣΟΥΜΕ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΜΑΣ;
ΑΣΧΗΜΑ, ΕΡΒΙΝ. ΝΟΜΙΖΩ ΠΩΣ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΘΑ ΧΕΙΡΟΤΕΡΕΨΟΥΝ ΚΙ ΑΛΛΟ.
ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΤΡΟΠΟΣ ΝΑ ΦΥΓΟΥΝ ΜΟΝΟ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ; ΝΑ ΜΗΝ ΚΙΝΔΥΝΕΥΟΥΝ;
ΜΟΝΟ ΣΑΚΑΤΕΜΕΝΑ, ΕΡΒΙΝ... ΚΑΙ ΜΟΝΟ ΕΑΝ ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΤΑ ΦΡΟΝΤΙΣΟΥΝ ΟΙ ΓΙΑΤΡΟΙ ΕΔΩ.
ΤΑ ΒΡΑΔΙΑ, ΟΙ ΒΟΜΒΑΡΔΙΣΜΟΙ ΣΥΝΕΧΙΖΟΝΤΑΙ…
ΠΕΣΕ ΚΑΤΩ, ΜΠΟΥΤΖΟ! ΜΑΚΡΙΑ ΑΠ’ ΤΟ ΠΑΡΑΘΥΡΟ! ΕΝΤΙΝΑ… ΠΑΡΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ… ΠΗΓΑΙΝΕ ΤΑ ΣΤΟ ΥΠΟΓΕΙΟ!
21
ΣΤΡΙΜΩΓΜΕΝΟΙ ΣΤΟ ΠΑΓΩΜΕΝΟ, ΠΕΤΡΙΝΟ ΠΑΤΩΜΑ ΤΗΣ ΜΙΚΡΗΣ ΤΟΥΑΛΕΤΑΣ ΣΤΟ ΥΠΟΓΕΙΟ, Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΡΕΜΕΙ ΑΠΟ ΦΟΒΟ ΜΕ ΚΑΘΕ ΔΟΝΗΣΗ ΠΟΥ ΤΡΑΝΤΑΖΕΙ ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΑ ΤΟΥ ΣΠΙΤΙΟΥ.
… ΜΗ ΓΝΩΡΙΖΟΝΤΑΣ ΑΝ Η ΕΠΟΜΕΝΗ ΕΚΡΗΞΗ ΘΑ ΣΗΜΑΝΕΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥΣ. ΕΙΝΑΙ ΟΜΩΣ ΜΟΝΟ Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΦΡΙΚΗΣ ΠΟΥ Θ’ ΑΦΗΓΗΘΟΥΜΕ ΣΤΟ ΦΑΞ
ΑΠΟ ΤΟ ΣΕΡΑΓΕΒΟ.
10 Απριλίου, 1992
Αγαπητέ Μάρτιν,
Σε παρακαλώ να μη μου ζητάς συγγνώμη για τις «ασυναρτησίες» σου! Για ποιες ασυναρτησίες μιλάς;!; Πάντα χαίρομαι να μαθαίνω νέα σου και να απαντώ στα φαξ που μου στέλνεις. Είναι οι περιστάσεις τέτοιες που τίποτα δε λειτουργεί φυσιολογικά εδώ, γι’ αυτό δεν μπορώ να συγκεντρωθώ για να κάνω το παραμικρό. Αυτό που συμβαίνει συχνά επίσης, είναι πως αφού γράψω ένα φαξ, μου παίρνει ώρες προσπαθώντας να το στείλω και δεν μπορώ να πιάσω γραμμή ούτε για φαξ, ούτε για τηλέφωνο. Θα φταίει το γεγονός πως οι άνθρωποι τηλεφωνούν τόσο πολύ μεταξύ τους, που οι γραμμές υπερφορτώνονται. Ακόμα και τώρα δεν ξέρω αν θα τα καταφέρω να σου στείλω αυτό το φαξ. Το να σου πω ότι η κατάσταση είναι τρομακτική ή φρικτή δεν αρκεί για να την περιγράψει. Είναι πολύ χειρότερη. Η χθεσινή νύχτα ήταν πολύ άσχημη καθώς οι Σέρβοι βομβάρδιζαν την πόλη όλο το βράδυ. Το κομμάτι της παλιάς πόλης που περπατούσαμε εγώ και ‘συ μαζί με τον Ντον, σχεδόν καταστράφηκε ολοσχερώς. Το ίδιο συνέβη και με το Μόσταρ. Οι Σέρβοι δεν κατέστρεψαν ακόμα την παλιά γέφυρα, θα το κάνουν όμως όπου να ‘ναι. Δεν έχουμε πολλούς βομβαρδισμούς στο Σαράγεβο τη μέρα, αλλά ακούμε πυροβολισμούς στους δρόμους και είναι επικίνδυνο να οδηγείς, γιατί οι Σέρβοι τρομοκράτες πυροβολούν τον κόσμο (κυρίως μικρά παιδιά) από τις οροφές ψηλών κτιρίων, χρησιμοποιώντας όπλα με διόπτρες για ελεύθερους σκοπευτές. Μόλις ακούσαμε ότι ο ΟΗΕ αποφάσισε σήμερα (Παρασκευή απόγευμα) να λάβει άμεσα μέτρα κατά της Σερβίας και του Ομοσπονδιακού Στρατού. Το εύρος και το είδος των μέτρων θα αποφασιστεί στη συνεδρίαση της Δευτέρας. Λένε πως θα είναι η «οριστική» συνάντηση, αλλά για μας εδώ, δύο ακόμα μέρες και τρεις ακόμα νύχτες άγρυπνοι είναι πολύς χρόνος. Πάντως, δεν ξέρουμε αν όλα αυτά τα μέτρα θα βοηθήσουν καθόλου. Θα ήθελα να είμαι σε θέση να σου γράψω και άλλα, όμως δεν έχω το κουράγιο. Η ζωή μας είναι τέτοια που χαιρόμαστε αν ξυπνήσουμε ζωντανοί το πρωί. Όμως, και το να κοιμηθείς δεν είναι εύκολο. Τα παιδιά μας περνούν τη νύχτα στο υπόγειο και εμείς προσπαθούμε να κοιμηθούμε στο πάτωμα του γραφείου. Στείλε σε παρακαλώ αυτό το φαξ στον Τζο και τη Μιούριελ. Με αγάπη,
22
κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο
κεφάλαιο
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
ο πόλεμος είναι κόλαση! 23
24
12
Απριλίου,
1992
ΤΖΟ ΚΙΟΥΜΠΕΡΤ, Ντόβερ, Νιου Τζέρσεϊ Αγαπητέ Τζο, Θέλω να ξέρεις πως όλοι εμείς οι πολίτες του Σαράγεβο είμαστε πολύ, πολύ περήφανοι για τους εκατοντάδες Εβραίους συμπολίτες μας. Ο κ. Τσερέσνιες, ο πρόεδρος της Εβραϊκής κοινότητας του Σαράγεβο, βγήκε στην τηλεόραση μας χθες το βράδυ, για να πει πως δεν αληθεύει ότι έφυγαν απ’ το Σαράγεβο. Πιο συγκεκριμένα, όλα τα Σερβικά μέσα, εφημερίδες, ραδιόφωνα και τηλεόραση είπαν την Παρασκευή ότι όλοι οι Εβραίοι εγκατέλειψαν το Σαράγεβο. Να σημειωθεί όμως, πως ο Τύπος και η τηλεόραση, που ελέγχονται πλήρως από το κόμμα του Μιλόσεβιτς, λένε συνεχώς ψέματα και κατασκευάζουν ειδήσεις που εξυπηρετούν την κυβέρνηση τους. Ο κ. Τσερέσνιες είπε πως όλοι οι Εβραίοι που μπορούν να εργαστούν και να πολεμήσουν θα μείνουν στο Σαράγεβο, για να υπερασπιστούν την πόλη τους μέχρι την τελευταία τους πνοή. Αυτή η δήλωση έκανε να δακρύσουν όλοι οι γείτονες μας και όλοι όσοι γνωρίζω στο Σαράγεβο. Γι’ αυτό ήθελα να ξέρεις πως είμαστε πολύ περήφανοι για ‘κείνους. Αν μπορούσες να το μεταφέρεις αυτό στις Εβραϊκές κοινότητες στις πολιτείες σας, ίσως θελήσουν να στείλουν κάποιο μήνυμα συμπαράστασης στον κ. Τσερέσνιες. Η κατάσταση είναι πολύ άσχημη στη Βοσνία και όσο πάει και χειροτερεύει. Οι Σέρβοι τρομοκράτες, υποστηριζόμενοι από τον Ομοσπονδιακό Γιουγκοσλαβικό Στρατό, σφάζουν μικρά χωριά, κυρίως κατά μήκος του ποταμού Δρίνου που χωρίζει τη Σερβία από τη Βοσνία. Επίσης, οι μεγάλες πόλεις, όπως το Σαράγεβο και το Μόσταρ, δέχονται συνεχώς επίθεση από το Σερβικό πυροβολικό. Δεν έχουμε πολλές ελπίδες να βγούμε ζωντανοί αν δεν υπάρξει σύντομα στρατιωτική παρέμβαση της Ευρώπης ή των Ηνωμένων Πολιτειών. Το πρόβλημα είναι πως όλες οι δυνάμεις του Ομοσπονδιακού Στρατού που αποσύρθηκαν από τη Σλοβακία και την Κροατία, βρίσκονται τώρα στο Βοσνιακό έδαφος και πολεμούν για τη Σερβία, ενάντια στον Βοσνιακό λαό και τη Βοσνιακή κυβέρνηση. Έχει πολλούς Σέρβους τρομοκράτες πάνω στις οροφές των ψηλών κτιρίων του Σαράγεβο που χρησιμοποιούν όπλα με διόπτρες για ελεύθερους σκοπευτές, προκειμένου να σκοτώνουν ανθρώπους στους δρόμους (κυρίως μικρά παιδιά). Δύο από αυτούς, τους έπιασε η αστυνομία μας και είπαν στην τηλεόραση ότι δεν πυροβολούσαν τους ανθρώπους εξαιτίας του μίσους, αλλά για τα χρήματα. Οι Σέρβοι ηγέτες τους δίνουν $300 για κάθε σφαίρα που ρίχνουν από ψηλά και έξτρα αμοιβή για κάθε άτομο που σκοτώνουν. Ας ελπίσουμε ότι θα βγούμε ζωντανοί απ’ αυτή την κατάσταση και οι Σέρβοι πολιτικοί, η ηγεσία τους, οι στρατηγοί τους, η τηλεόραση και οι εφημερίδες τους, θα πληρώσουν μια μέρα για ό,τι κάνουν τώρα σε αθώους ανθρώπους, αλλά και για ό,τι έκαναν στην Κροατία τον τελευταίο μήνα. Είναι χειρότεροι από τους φασίστες και χειρότεροι από κτήνη.
Με αγάπη,
25
ΣΑΡΑΓΕΒΟ. ΑΠΡΙΛΗΣ 1992.
ΕΧΕΙ ΛΙΑΚΑΔΑ ΕΞΩ, ΜΑΜΑ. ΝΑ ΒΓΟΥΜΕ ΕΞΩ ΝΑ ΠΑΙΞΟΥΜΕ, ΠΑΡΑΚΑΛΩ; ΠΑΡΑΚΑΛΩ, ΠΑΡΑΚΑΛΩ, ΠΑΡΑΚΑΛΩ.
ΟΧΙ, ΝΤΑΜΙΡ… ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΑ… ΠΑΡΑΚΑΛΩ, ΠΑΡΑΚΑΛΩ, ΠΑΡΑΚΑΛΩ. ΘΑ ΠΡΟΣΕΧΟΥΜΕ.
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΜΕΣΑ ΕΙΜΑΣΤΕ, ΜΑΜΑ. ΘΕΛΟΥΜΕ ΛΙΓΟ ΗΛΙΟ.
ΚΑΛΑ… ΝΑ ΜΕΙΝΕΤΕ ΟΜΩΣ ΕΔΩ ΓΥΡΩ…
ΑΝΤΕ, ΕΝΑ. ΜΗΝ ΕΙΣΑΙ ΚΟΤΑ. ΟΛΑ ΚΑΛΑ…
26
ΝΤ... ΝΤΑΜΙΡ! ΕΝΑ!
Μ... ΜΑΜΑ… ΜΑΜΑ. Η Β... ΒΟΜΒΑ ΕΠΕΣΕ ΑΠ’ ΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ.
Π... ΠΟΝΑΩ…
Ω, ΘΕΕ ΜΟΥ…
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΑ ΠΑΜΕ ΣΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ.
ΚΥΡΙΑ ΚΟΡΒΑΚ. ΤΙ ΣΥΝ…;
Ω, ΟΧΙ.
ΕΧΕΙ ΜΠΛΟΚΑ ΣΤΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ!
ΑΝ ΔΕΝ ΤΑ ΔΕΙ ΓΙΑΤΡΟΣ, ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΠΕΘΑΝΟΥΝ!
ΜΑ. ΠΩΣ; ΟΙ ΣΚΟΠΕΥΤΕΣ…
Μ... ΜΑΜΑ…
ΤΟ ΑΜΑΞΙ ΜΟΥ ΕΙΝΑΙ ΠΑΡΚΑΡΙΣΜΕΝΟ ΣΤΗ ΓΩΝΙΑ.
ΕΝΤΙΝΑ… ΠΑΡΕ ΤΗ ΜΑΓΙΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΕΝΤΒΙΝ ΜΕΣΑ.
ΕΙΜΑΣΤΕ ΛΙΓΑ ΛΕΠΤΑ ΜΑΚΡΙΑ ΑΠ’ ΤΟ ΜΠΟΛΝΙΤΣΑ ΝΤΟΜΠΡΙΝΙΑ.
27
ΣΚΥΨΤΕ, ΚΥΡΙΑ ΚΟΡΒΑΚ… ΚΑΙ ΠΡΟΣΕΥΧΗΘΕΙΤΕ.
ΤΥΧΕΡΟΙ ΕΙΜΑΣΤΕ, ΚΥΡΙΑ ΚΟΡΒΑΚ… ΔΕ ΜΑΣ ΡΙΧΝΟΥΝ. ΒΙΑΣΟΥ, ΕΡΒΙΝ… ΒΙΑΣΟΥ.
ΕΙΜΑΙ Ο ΔΡ. ΧΑΤΖΙΡ. ΕΓΩ ΕΙΜΑΙ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ… ΓΡΗΓΟΡΑ. ΤΑ ΕΚΤΑΚΤΑ ΕΧΟΥΝ ΓΕΜΙΣΕΙ.
ΠΟΥ ΠΗΓΑΝ ΟΛΟΙ;
ΘΕΕ ΜΟΥ. ΤΑ... ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ.
ΒΟΗΘΕΙΑ… ΧΤΥΠΗΘΗΚΕ ΠΑΙΔΙ!
ΟΝΤΩΣ… ΕΙΝΑΙ ΦΡΙΚΤΟ. ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΕΜΟΣ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΕ ΑΝΥΠΕΡΑΣΠΙΣΤΑ ΓΥΝΑΙΚΟΠΑΙΔΑ.
ΜΑΣ ΤΕΛΕΙΩΝΟΥΝ ΟΙ ΕΠΙΔΕΣΜΟΙ ΚΑΙ ΤΑ ΦΑΡΜΑΚΑ.
«ΦΑΝΤΑΖΟΜΑΙ ΤΙ ΘΑ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΣΤΟ ΜΟΣΤΑΡ… ΤΗΝ ΠΑΛΙΑ ΠΟΛΗ. ΟΙ ΣΕΡΒΟΙ ΒΟΜΒΑΡΔΙΖΟΥΝ ΧΩΡΙΣ ΛΟΓΟ ΚΑΙ ΑΙΤΙΑ. ΑΚΟΜΑ ΚΑΙ Η ΠΑΛΙΑ ΓΕΦΥΡΑ ΠΟΥ ΣΤΕΚΕΙ ΕΚΕΙ ΓΙΑ ΑΙΩΝΕΣ ΕΓΙΝΕ ΣΤΟΧΟΣ.»
28
«ΤΟ ΜΟΣΤΑΡ ΕΧΕΙ
ΙΣΤΟΡΙΑ ΑΙΩΝΩΝ… ΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΤΟΥ ΕΙΝΑΙ ΦΙΛΗΣΥΧΟΙ.»
«ΟΒΙΔΕΣ ΤΟΥ ΣΕΡΒΙΚΟΥ ΠΥΡΟΒΟΛΙΚΟΥ ΧΤΥΠΟΥΝ ΤΑ ΠΑΛΙΑ ΣΠΙΤΙΑ… ΤΑ ΜΑΓΑΖΙΑ…»
«… ΤΟΥΣ
ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ, ΝΕΟΥΣ ΚΑΙ ΓΕΡΟΥΣ.»
ΔΡ. ΧΑΤΖΙΡ… ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΥΤΗΡΙΑΣΤΗΚΑΝ ΚΑΙ ΕΠΙΔΕΘΗΚΑΝ.
ΩΡΑΙΑ. ΕΥΤΥΧΩΣ ΤΑ ΤΡΑΥΜΑΤΑ ΤΟΥΣ ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΒΑΘΙΑ.
ΝΑ ΑΛΛΑΖΕΤΕ ΤΟΥΣ ΕΠΙΔΕΣΜΟΥΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΑ.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ, ΓΙΑΤΡΕ.
«ΟΙ ΣΕΡΒΟΙ ΟΜΩΣ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟΦΑΣΙΣΜΕΝΟΙ ΝΑ ΚΑΤΑΣΤΡΕΨΟΥΝ Ο,ΤΙ ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΚΑΤΑΚΤΗΣΟΥΝ.»
29
ΕΛΑΤΕ, ΚΥΡΙΑ ΚΟΡΒΑΚ, ΠΑΜΕ ΣΠΙΤΙ.
ΠΩΣ ΝΑ ΣΤΟ ΞΕΠΛΗΡΩΣΩ, ΕΡΒΙΝ; ΔΕΝ ΕΧΩ ΛΕΦΤΑ. ΤΙΠΟΤΑ.
ΜΗΝ ΑΝΗΣΥΧΕΙΤΕ, ΚΥΡΙΑ ΚΟΡΒΑΚ. ΜΟΥ ΑΡΚΕΙ ΠΟΥ ‘ΝΑΙ ΚΑΛΑ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ.
… ΟΛΟΙ ΣΤΟ ΙΔΙΟ ΚΑΖΑΝΙ ΒΡΑΖΟΥΜΕ.
ΚΟΙΤΑ ΠΟΣΕΣ ΦΙΑΛΕΣ ΜΕΤΑΦΕΡΟΥΝ ΤΑ ΠΑΙΔΑΚΙΑ…
… ΣΑΝ ΝΑ ΠΗΓΑΙΝΟΥΝ ΝΑ ΠΑΙΞΟΥΝ.
ΕΞΑΛΛΟΥ… ΟΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ ΧΡΕΙΑΖΟΝΤΑΙ ΝΕΡΟ.
ΕΡΒΙΝ! ΔΟΞΑ ΤΩ ΘΕΩ, ΓΥΡΙΣΕΣ!
ΟΛΑ ΚΑΛΑ, ΕΝΤΙΝΑ. ΜΗΝ ΑΦΗΣΕΙΣ ΤΟΝ ΕΝΤΒΙΝ ΚΑΙ ΤΗ ΜΑΓΙΑ ΝΑ ΠΑΙΖΟΥΝ ΣΤΟΝ ΔΡΟΜΟ.
ΠΩΣ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ;
ΓΡΗΓΟΡΑ… ΠΙΣΩ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ. ΕΞΩ ΚΙΝΔΥΝΕΥΟΥΜΕ.
30
ΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΚΟΙΛΑΔΑ ΠΟΥ ΔΙΑΣΧΙΖΕΙ Ο ΠΟΤΑΜΟΣ ΜΙΛΙΑΤΣΚΑ. ΟΙ ΧΕΙΜΕΡΙ-
ΝΟΙ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΤΟΥ 1984
ΔΙΟΡΓΑΝΩΘΗΚΑΝ ΣΤΑ ΒΟΥΝΑ ΠΟΥ ΤΟ ΠΕΡΙΤΡΙΓΥΡΙΖΟΥΝ. ΟΜΩΣ…
… ΤΩΡΑ ΣΤΑ ΒΟΥΝΑ, ΕΧΟΥΝ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΘΕΙ ΤΑ ΣΕΡΒΙΚΑ ΑΡΜΑΤΑ, ΤΑ ΟΛΜΟΒΟΛΑ, ΤΑ ΑΝΤΙαΕΡΟΠΟΡΙΚΑ ΟΠΛΑ ΚΑΙ ΟΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΣΚΟΠΕΥΤΕΣ.
ΟΜΩΣ… Ο ΚΟΣΜΟΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΖΕΤΑΙ. ΠΛΑΣΤΙΚΟ ΚΑΙ ΧΑΡΤΟΝΙ ΑΝΤΙΚΑΘΙΣΤΟΥΝ ΤΑ ΤΖΑΜΙΑ.
ΕΛΠΙΖΩ ΝΑ ΜΗΝ ΚΟΠΕΙ ΤΟ ΡΕΥΜΑ, ΜΠΑΜΠΑ.
ΣΑΝΙΔΕΣ ΚΑΙ ΣΤΡΩΜΑΤΑ, ΤΟΥΣ ΔΙΑΛΥΜΕΝΟΥΣ ΤΟΙΧΟΥΣ.
ΒΟΤΣΑΛΑ, ΤΙΣ ΤΡΥΠΕΣ ΣΤΟ ΤΣΙΜΕΝΤΟ.
ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΟΣ, ΕΡΒΙΝ;
ΠΛΑΣΤΙΚΕΣ ΦΙΑΛΕΣ, ΤΟΥΣ ΣΠΑΣΜΕΝΟΥΣ ΣΩΛΗΝΕΣ ΝΕΡΟΥ.
ΕΙΝΑΙ Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΩΝ ΕΒΡΑΙΩΝ ΤΟΥ ΣΑΡΑΓΕΒΟ, ΕΝΤΙΝΑ. ΓΙΑ Ν’ ΑΚΟΥΣΟΥΜΕ ΤΙ ΘΑ ΠΕΙ…
31
«ΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΤΑ ΛΙΓΑ ΜΕΡΗ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΠΟΥ ΟΙ ΕΒΡΑΙΟΙ ΖΟΥΝ ΕΙΡΗΝΙΚΑ ΓΙΑ ΠΟΛΛΑ, ΠΟΛΛΑ ΧΡΟΝΙΑ. ΟΣΟ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΔΟΥΛΕΥΟΥΜΕ… ΚΑΙ ΝΑ ΠΟΛΕΜΑΜΕ… ΘΑ ΜΕΙΝΟΥΜΕ ΣΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ. ΕΙΜΑΣΤΕ ΒΟΣΝΙΟΙ! »
ΣΥΜΠΟΛΙΤΕΣ ΤΟΥ ΣΑΡΑΓΕΒΟ… ΟΙ ΕΧΘΡΟΙ ΜΑΣ ΔΙΕΔΩΣΑΝ ΨΕΥΔΕΙΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ…
… ΟΤΙ ΟΙ ΕΒΡΑΙΟΙ ΤΡΕΧΟΥΝ ΝΑ ΤΟ ΣΚΑΣΟΥΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΛΗ ΜΑΣ.
ΕΙΝΑΙ
ΨΕΜΑ!
14 Απριλίου, 1992 Αγαπητοί Μιούριελ & Τζο, Προσπάθησα επανειλημμένα να καλέσω το Εβραϊκό Κέντρο στο Σαράγεβο, αλλά και οι δύο γραμμές ήταν συνεχώς κατειλημμένες. Επίσης, ακούσαμε πως το Στέιτ Ντιπάρτμεντ ασκεί μεγάλη πίεση στη Σερβία, την ηγεσία της και τον Ομοσπονδιακό στρατό, για να σταματήσει ο πόλεμος και οι σφαγές στη Βοσνία. Αλλά οι προφορικές απειλές δε βοηθούν, εφόσον οι Σέρβοι δεν ακούν κανέναν και συνεχίζουν να καταστρέφουν ό,τι δεν μπορούν να έχουν. Με αγάπη,
ΠΩΣ ΝΑ ΠΕΡΙΓΡΑΨΩ ΜΕ ΛΟΓΙΑ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ;
32
ΜΟΝΟ ΑΝ ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΝ ΕΔΩ… ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΑΝ ΝΑ ΚΑΤΑΛΑΒΟΥΝ.
ΟΧΙ ΤΟΣΟ ΚΑΛΑ, ΕΡΒΙΝ… ΓΚΟΥΧ ΓΚΟΥΧ ΟΙ ΒΟΜΒΕΣ ΠΕΦΤΟΥΝ ΒΡΟΧΗ.
‘
‘
ΗΡΘΕΣ ΝΑ ΔΟΥΛΕΨΕΙΣ, ΜΠΟΥΤΖΟ… ΜΠΡΑΒΟ ΣΟΥ!
ΛΟΙΠΟΝ, ΕΡΒΙΝ… ΘΑ ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΕΙ ΛΕΣ ΠΟΤΕ Η ΔΟΥΛΕΙΑ ΜΑΣ;
ΣΟΥ ΕΦΕΡΑ ΣΟΚΟΛΑΤΑΚΙΑ… ΓΙΑ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ. ΕΙΧΑΜΕ ΜΠΟΛΙΚΑ.
ΓΙΑ ΜΑΣ… ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ.
ΔΕΝ ΞΕΡΕΙΣ ΠΟΤΕ Ή ΠΟΥ ΘΑ ΠΕΣΟΥΝ.
ΠΩΣ ΕΙΝΑΙ ΕΞΩ;
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΟ ΠΙΣΤΕΨΟΥΜΕ, ΜΠΟΥΤΖΟ… ΠΩΣ ΟΛΟ ΑΥΤΟ ΘΑ ΤΕΛΕΙΩΣΕΙ… ΚΑΙ ΠΩΣ ΘΑ ΕΠΙΖΗΣΟΥΜΕ ΟΛΟΙ ΜΑΣ…
ΠΑΡΑ ΤΡΙΧΑ, ΕΡΒΙΝ. ΕΥΤΥΧΩΣ ΠΟΥ ΑΥΤΑ ΤΑ ΣΠΙΤΙΑ ΕΧΟΥΝ ΧΤΙΣΤΕΙ ΜΕ ΠΕΤΡΑ ΚΑΙ ΜΠΕΤΟΝ.
ΓΚΟΥΧ, ΓΚΟΥΧ.
‘
‘
ΜΠΟΥΤΖΟ, ΑΝ ΔΕ ΣΕ ΣΚΟΤΩΣΟΥΝ ΟΙ ΒΟΜΒΕΣ, ΘΑ ΤΟ ΚΑΝΕΙ ΤΟ ΤΣΙΓΑΡΟ! ΣΝΙΦ
ΜΥΡΙΖΟΥΝ ΠΑΡΑΞΕΝΑ! Ε! ΔΕΝ ΠΙΣΤΕΥΩ ΝΑ ‘ΝΑΙ…
‘
33
ΓΙΑ ΔΕΣ… ΚΑΠΝΙΖΟΥΜΕ ΤΣΑΪ. ΖΟΥΜΕ Σ’ ΕΝΑΝ ΤΡΕΛΟ ΚΟΣΜΟ. ΓΚΟΥΧ
‘
‘
‘
ΤΣΑΪ, ΕΡΒΙΝ. ΧΑΜΟΜΗΛΙ. ΓΚΟΥΧ ΓΚΟΥΧ Ο ΚΑΛΥΤΕΡΟΣ ΚΑΠΝΟΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΠΟΥ ΕΒΓΑΙΝΕ ΚΑΠΟΤΕ ΕΔΩ ΣΤΗΝ ΕΡΖΕΓΟΒΙΝΗ.
ΑΓΑΠΗΤΟΙ ΤΖΟ ΚΑΙ ΜΙΟΥΡΙΕΛ, ΤΙ ΝΑ ΠΕΙ ΚΑΝΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΡΒΙΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΟΥ; ΕΙΝΑΙ ΣΑΝ ΑΥΤΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΠΟΥ ‘ΧΕ ΒΓΕΙ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΚΑΠΟΙΑ ΧΡΟΝΙΑ: "Τ’ ΑΣΧΗΜΑ ΣΥΜΒΑΙΝΟΥΝ ΣΤΟΥΣ ΚΑΛΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ."
ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΝΤΟΡΝΤΡΕΧΤ, ΛΙΜΑΝΙ ΤΗΣ ΟΛΛΑΝΔΙΑΣ, ΕΝΑ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟ ΦΑΞ ΕΤΟΙΜΑΖΕΤΑΙ…
ΜΙΛΗΣΑ ΣΤΟ ΤΗΛΕΦΩΝΟ ΜΕ ΤΟΝ ΕΡΒΙΝ ΣΗΜΕΡΑ. ΤΗΝ ΩΡΑ ΠΟΥ ΜΙΛΟΥΣΑΜΕ, ΕΠΕΦΤΑΝ ΒΟΜΒΕΣ ΛΙΓΑ ΜΕΤΡΑ ΠΙΟ ΚΕΙ. ΚΑΘΟΝΤΟΥΣΑΝ ΣΤΟ ΠΑΤΩΜΑ ΤΟΥ ΓΡΑΦΕΙΟΥ ΤΟΥ ΣΠΙΤΙΟΥ ΤΟΥΣ, ΓΙΑ ΝΑ ΜΗ ΧΤΥΠΗΘΟΥΝ ΑΠΟ ΣΠΑΣΜΕΝΑ ΤΖΑΜΙΑ.
Ο ΧΕΡΜΑΝ (Ο ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗΣ) ΕΧΕΙ ΕΝΑΝ ΣΥΓΓΕΝΗ ΠΟΥ ΑΝΗΚΕΙ ΣΤΟ ΓΑΛΛΙΚΟ ΕΙΡΗΝΕΥΤΙΚΟ ΣΩΜΑ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ ΣΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ. ΙΣΩΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΚΑΝΕΙ ΚΑΤΙ. ΟΠΩΣ ΑΣ ΠΟΥΜΕ…
… ΝΑ ΦΥΓΑΔΕΥΣΕΙ ΑΥΤΟΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΛΗ! ΓΕΜΑΤΑ ΑΕΡΟΠΛΑΝΑ ΕΡΧΟΝΤΑΙ ΚΑΘΕ ΔΕΚΑ ΛΕΠΤΑ ΚΑΙ ΑΦΗΝΟΥΝ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΚΟΥΣ ΣΕΡΒΟΥΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ, ΠΑΙΡΝΟΝΤΑΣ ΣΤΗ ΘΕΣΗ ΤΟΥΣ, ΦΕΥΓΟΝΤΑΣ, ΣΕΡΒΟΥΣ ΠΟΛΙΤΕΣ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟΥΣ ΠΑΝΕ ΣΤΟ ΒΕΛΙΓΡΑΔΙ.
… ΚΑΙ ΜΕΣΑ ΣΕ ΔΕΥΤΕΡΟΛΕΠΤΑ, ΦΤΑΝΕΙ ΣΤΟ ΝΤΟΒΕΡ του ΝΙΟΥ ΤΖΕΡΣΕΪ, ΣΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ.
ΠΡΟΣ ΤΟ ΠΑΡΟΝ, ΜΟΝΟ ΣΕΡΒΟΙ ΕΠΙΤΡΕΠΕΤΑΙ ΝΑ ΦΥΓΟΥΝ. ΤΟ «TIME» Ή ΤΟ «NEWSWEEK» ΕΧΟΥΝ ΜΙΑ ΣΕΙΡΑ ΑΠΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΠΟΥ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΕΙ ΤΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΠΟΥ ΔΙΑΠΡΑΤΤΕΤΑΙ.
ΜΕ ΑΓΑΠΗ / ΜΑΡΤΙΝ
34
Σταματήστε τον Χασάπη των Βαλκανίων Ο Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, ο ισχυρός άντρας της Σερβίας, μπορεί να μην είναι ασυνείδητος και αδίστακτος σαν τον Σαντάμ Χουσεΐν. Το μένος του όμως ενάντια στη νέο - ιδρυθείσα δημοκρατία της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης είναι τόσο οφθαλμοφανές - ώστε να χρήζει επείγουσας και αυστηρής απάντησης. Αν η διεθνής κοινότητα δεν αντιδράσει άμεσα, ίσως χαθούν χιλιάδες ζωές.
τις απαραίτητες αποφάσεις, κάτι που υπό το βάρος των γεγονότων πρέπει να συμβεί άμεσα. Οι δυνάμεις του Μιλόσεβιτς προελαύνουν, σκορπίζοντας τον όλεθρο,
κυρίως χάρη σε απομεινάρια του Γιουγκοσλαβικού Στρατού, που σφυροκοπούν συνεχώς τις ανοχύρωτες Βοσνιακές κοινότητες. Η πολυπολιτισμικότητα ΔΙΚΟΙ ΜΑΣ ΕΠΙΑΟι Η.Π.Α. και η Ευρώπη έχουν ήδη καθυστερήσει σημαντικά να πάρουν αυτών των κοινοτήτων φαίνεται ξεκάθαραΟΙστον ουρανό τους. Οι μιναρέδες ΣΑΝ ΔΥΟ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΣ ΣΚΟΠΕΥΤΕΣ ΔΕΣ, ΜΠΟΥΤΖΟ… ΤΣΕΤΝΙΚ. ΤΟΥΣ ΑΝΑΟ ΤΖΟ ΚΑΙ η ΜΙΟΥΚΡΙΝΟΥΝ ΣΤΗΝ ΤΗΛΕΟΡΙΕΛ ΜΑΣ ΕΣΤΕΙΡΑΣΗ. ΛΑΝ ΦΑΞ. ΟΧΙ. ΕΣΥ ΚΟΙΤΑ ΑΥΤΟ, ΕΡΒΙΝ!
… ΚΑΙ ΕΡΙΞΕΣ ΣΕ ΠΑΙΔΙΑ . ΓΙΑΤΙ ΣΕ ΠΑΙΔΙΑ;
ΔΕ... ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΤΟ ΘΕΜΑ. ΜΑΣ ΕΔΙΝΑΝ ΠΡΙΜ …
… ΤΡΙΑΚΟΣΙΑ ΔΟΛΑΡΙΑ… … ΓΙΑ ΟΠΟΙΟΝ ΠΕΤΥΧΑΙΝΑΜΕ.
ΜΟΥ ΑΝΑΚΑΤΕΥΟΥΝ ΤΟ ΣΤΟΜΑΧΙ. ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΑΥΤΟΙ!
ΤΙ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ; ΟΠΛΑ ΔΕΝ ΕΧΟΥΜΕ… ΟΙ ΣΕΡΒΟΙ ΕΙΝΑΙ ΠΙΟ ΠΟΛΛΟΙ…
35
ΓΙΑ ΤΑ ΛΕΦΤΑ ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ.
ΠΟΛΛΑ ΛΕΦΤΑ…
ΑΝ ΔΕΝ ΕΡΘΕΙ ΒΟΗΘΕΙΑ ΑΠ’ ΕΞΩ, ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΦΥΓΟΥΜΕ ΑΠΟ ΤΟ ΣAΡΑΓΕΒΟ, ΟΛΗ Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ. ΟΛΟΙ ΜΑΣ.
ΠΑΣΗ ΘΥΣΙΑ!
ΓΙΑ ΤΗΝ ΩΡΑ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙ ΗΡΕΜΙΑ ΣΤΟ ΣAΡΑΓΕΒΟ… ΑΝ ΕΞΑΙΡΕΣΟΥΜΕ ΤΟΝ ΠΕΝΘΙΜΟ ΗΧΟ ΜΙΑΣ ΤΡΟΜΠΕΤΑΣ ΠΟΥ ΑΠΛΩΝΕΤΑΙ ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΗ ΡΗΜΑΓΜΕΝΗ ΠΟΛΗ. ΣΥΜΒΟΛΟ ΤΟΥ ΠΟΝΟΥ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΕΣΑΝ ΣΤΟΝ ΑΜΑΧΟ ΠΛΗΘΥΣΜΟ… ΜΙΑ ΑΠΕΓΝΩΣΜΕΝΗ ΚΡΑΥΓΗ ΓΙΑ ΒΟΗΘΕΙΑ ΠΡΟΣ ΕΝΑΝ ΚΟΣΜΟ ΠΟΥ ΤΟΥΣ ΑΓΝΟΕΙ.
13
Αγαπητή Μιούριελ,
Απριλίου,
1992
Ο ΟΗΕ αναγνώρισε τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη ως ανεξάρτητο κράτος όπως έκαναν και πολλές άλλες χώρες, επίσης. Ο Ομοσπονδιακός Στρατός δεν αναγνωρίζει αυτό το γεγονός ούτε και οι Σέρβοι… Γι’ αυτό, τα μάτια όλων μας είναι στραμμένα στον ΟΗΕ και την Ευρωπαϊκή Κοινότητα, ελπίζοντας σε κάποια ενέργεια της τελευταίας στιγμής, διαφορετικά χιλιάδες άνθρωποι θα σκοτωθούν το επόμενο διήμερο. Η κατάσταση είναι περισσότερο δραματική απ’ όσο μπορεί να φανταστεί κανείς. Αυτή τη στιγμή, οι Σέρβοι τρομοκράτες στήνουν παντού οδοφράγματα, γύρω από τη γειτονιά μας, ρίχνοντας σε ό,τι κινείται. Έχουμε ελλείψεις σε τρόφιμα, φάρμακα και οτιδήποτε άλλο. Τα τηλέφωνα λειτουργούν ακόμα, αλλά δεν ξέρουμε για πόσο. Τα μαγαζιά έκλεισαν όλα. Όλες οι έξοδοι από και προς το Σαράγεβο μπλοκαρίστηκαν. Αν πηγαίνεις κάπου με το αμάξι σου, κινδυνεύεις να σε σταματήσουν οι Σέρβοι τρομοκράτες που είτε θα σε σκοτώσουν, ή θα σε πετάξουν έξω απ’ το αμάξι (αν είσαι τυχερός) και θα σου το πάρουν. Τα ταχυδρομεία είναι όλα κλειστά όπως και οι τράπεζες. Είμαστε εγκλωβισμένοι από τον Ομοσπονδιακό Στρατό και τους Σέρβους τρομοκράτες (που είναι βέβαια, το ένα και το αυτό). Αυτή τη στιγμή ακούγονται τα κανόνια που βομβαρδίζουν το Σαράγεβο από τα γύρω βουνά καθώς και πυροβολισμοί από οπλοπολυβόλα. Κατά κάποιον, τρόπο, ήδη το έχουμε συνηθίσει αυτό. Τα πολεμικά τζετ πετούν πολύ χαμηλά πάνω από τις στέγες μας, σπάζοντας τα τζάμια με τον ήχο τους, με αποτέλεσμα να κινδυνεύει κόσμος. Τα τζετ δε βομβαρδίζουν ακόμα την περιοχή, όμως δε συμβαίνει το ίδιο τριγύρω και εντός του Μόσταρ (αυτή την παλιά πόλη με τη γέφυρα που είχαμε επισκεφτεί). κών.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες, είναι πολύ δύσκολο για τη Μάγια και την Εντίνα να συνεχίσουν τα μαθήματα AγγλιΑν ακούσεις τίποτα σημαντικό, πες το μας σε παρακαλώ.
36
Με αγάπη,
κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο
κεφάλαιο
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
ο έντβιν αρρωσταίνει 37
38
Βιετσνίτσα - Η Εθνική Βιβλιοθήκη του Σαράγεβο καταστράφηκε ολοσχερώς στο ξεκίνημα του πολέμου. 18
Αγαπητοί Μιούριελ και Τζο,
Απριλίου,
1992
Είναι 12 μέρες τώρα που βιώνουμε τους βομβαρδισμούς και όλα τα δεινά που μπορεί να προκαλέσει ένας τέτοιος βρόμικος πόλεμος. Δεν μπορείς να διανοηθείς πόσο σημαντικό είναι για εμάς να σας ακούμε καθημερινά. Δεν έχω λόγια για να σας εκφράσω πόσο αγαπάμε εσάς, τον Χέρμαν, τον Μάρτιν, τον Ζακ και όλους όσους νοιάζονται για εμάς και για ό,τι συμβαίνει εδώ πέρα. Μακάρι να μπορούσα να γράψω φαξ στον καθένα σας ξεχωριστά καθημερινά, είναι όμως πολύ δύσκολο κάτω από τις παρούσες συνθήκες. Σου στέλνω δια του παρόντος το φαξ που έστειλα στον Μάρτιν και στον Ζακ στην Ολλανδία σήμερα το πρωί. Με αγάπη,
18
Αγαπητοί Ζακ και Μάρτιν,
Απριλίου,
1992
Τα καλύτερα νέα που είχα εδώ και δυο εβδομάδες ήταν το χθεσινό φαξ σου, Μάρτιν, όπου και έλεγες: «Έχω αρχίσει να αισιοδοξώ». Είσαι γεννημένος πεσιμιστής και συνεπώς είναι πολύ ευχάριστο να το ακούω αυτό από εσένα. Η χθεσινή μέρα εδώ ήταν απαίσια. Οι Σέρβοι έσφαξαν πολλούς ανθρώπους βόρεια της Βοσνίας, το χειρότερο όμως ήταν αυτό που συνέβη σ’ ένα μικρό χωριό, που οι κάτοικοι του άνοιξαν τα σπίτια τους σε κάποιους Σέρβους πρόσφυγες. Ενώ λοιπόν έδωσαν κατάλυμα, τροφή και ρούχα στους Σέρβους, αυτοί, φεύγοντας από το χωριό, τους έκοψαν τον λαιμό. Εμείς, εδώ στο Σαράγεβο, δε φοβόμαστε και τόσο τους βομβαρδισμούς, αλλά φοβόμαστε γι’ αυτά που έκαναν οι Σέρβοι σε άλλες πόλεις και στην Κροατία. Μπαίνουν μέσα στα σπίτια του κόσμου, σκοτώνουν όποιον βρουν και κλέβουν ό,τι μπορούν να κουβαλήσουν. Στο Ντουμπρόβνικ έκλεβαν τα σπίτια σε τρία κύματα. Πρώτα έκλεβαν χρήματα, κοσμήματα και άλλα πολύτιμα αντικείμενα που χώραγαν στις τσέπες τους και στις τσάντες τους. Το δεύτερο κύμα των Σέρβων «στρατιωτών» έκλεβε υπολογιστές, τηλεοράσεις και παρόμοια είδη, ενώ το τρίτο κύμα κατέφθανε με μεγάλα φορτηγά και έκλεβε έπιπλα, κλπ.. Σε αυτό το τρίτο κύμα κάποιοι έφερναν μαζί και τις γυναίκες τους για να διαλέξουν τα έπιπλα που τους αρέσουν... Όταν τελείωνε και το τρίτο κύμα, έβαζαν φωτιά και ανατίναζαν τα σπίτια που είχαν ληστέψει. Σήμερα, χιονίζει στο Σαράγεβο και κανείς δε γνωρίζει τι θα μας φέρει η μέρα και πόσο αίμα θα χυθεί πάνω στο χιόνι. Σας χαιρετώ,
39
ΔΕΝ ΑΚΟΥΓΕΤΑΙ ΤΙΠΟΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΛΗ… ΤΟΥΣ ΙΣΟΠΕΔΩΣΑΜΕ.
ΘΑ ΜΑΘΟΥΝ ΠΩΣ ΕΜΕΙΣ ΟΙ ΣΕΡΒΟΙ ΔΕ ΘΑ ΣΤΑΜΑΤΗΣΟΥΜΕ ΜΕΧΡΙ ΝΑ ΠΑΡΟΥΜΕ ΠΙΣΩ ΟΛΗ ΤΗ ΓΗ ΜΑΣ.
ΟΣΟΙ ΔΕΝ ΠΕΘΑΝΑΝ, ΤΟ ‘ΣΚΑΣΑΝ… Η ΠΟΛΗ ΕΙΝΑΙ ΔΙΚΗ ΜΑΣ.
ΔΕΝ ΤΟΥΣ ΧΡΗΣΙΜΕΥΟΥΝ ΤΑ ΛΕΦΤΑ… Ή ΤΑ ΚΟΣΜΗΜΑΤΑ.
ΧΤΕΝΙΣΕ ΟΛΟ ΤΟ ΣΠΙΤΙ. ΜΗΝ ΑΦΗΣΕΙΣ ΤΙΠΟΤΑ ΠΟΛΥΤΙΜΟ.
Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΜΟΥ ΘΑ ΤΟ ΕΚΤΙΜΗΣΕΙ ΑΥΤΟ ΤΟ ΔΑΧΤΥΛΙΔΙ.
40
ΕΛΠΙΖΩ ΝΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ ΑΚΟΜΑ Η ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ… ΕΧΕΙ ΩΡΑΙΑ, ΜΕΓΑΛΗ ΟΘΟΝΗ.
ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΕΠΙΠΛΑ. Ο,ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΜΟΥ.
ΒΡΗΚΑ ΕΝΑ ΞΥΠΝΗΤΗΡΙ ΜΕ ΡΑΔΙΟ, ΕΝΑΙ SONY.
ΣΤΑΣΟΥ. ΑΥΤΟΣ ΕΔΩ ΖΕΙ ΑΚΟΜΑ. ΘΑ ΤΟΝ ΠΕΡΙΠΟΙΗΘΩ…
ΚΟΥΝΗΣΟΥ. ΗΡΘΑΝ ΤΑ ΦΟΡΤΗΓΑ.
ΤΕΛΕΙΩΝΕ! ΦΟΡΤΩΝΟΥΜΕ Ο,ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΒΑΡΥ ΣΤΑ ΦΟΡΤΗΓΑ.
ΠΡΟΣΕΧΕ… ΜΗ ΓΔΑΡΕΙΣ ΤΟ ΒΕΡΝΙΚΙ.
ΜΗ ΣΚΙΣΕΙΣ ΤΟ ΥΦΑΣΜΑ.
ΚΑΛΑ, ΚΑΛΑ. ΑΣ Τ’ ΑΝΕΒΑΣΟΥΜΕ ΣΤΟ ΦΟΡΤΗΓΟ.
ΑΚΟΥΣΑ ΠΩΣ ΕΧΟΥΝ ΩΡΑΙΑ ΑΣΗΜΙΚΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΜΕΝΗ ΠΟΛΗ.
41
ΜΕΣΑ ΑΠΡΙΛΗ, ΣΤΟ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ… ΝΙΦΑΔΕΣ ΧΙΟΝΙΟΥ ΣΤΡΙΦΟΓΥΡΙΖΟΥΝ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΕ ΟΒΙΔΕΣ ΠΟΥ ΕΚΡΗΓΝΥΝΤΑΙ ΚΑΙ ΔΙΑΛΥΟΥΝ ΚΑΤΟΙΚΗΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ…
Η ΕΝΤΙΝΑ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΟΙΜΟΥΝΤΑΙ ΣΤΟ ΔΙΠΛΑΝΟ ΔΩΜΑΤΙΟ, ΜΠΟΥΤΖΟ…
ΜΟΥ ΕΙΠΑΝ ΠΩΣ ΤΗΝ ΠΗΓΑΝ Σ’ ΕΝΑ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΣΤΑ ΠΕΡΙΧΩΡΑ ΤΟΥ ΣΑΡΑΓΕΒΟ… ΚΑΙ ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΗΣ ΕΙΝΑΙ ΑΚΑΤΟΙΚΗΤΟ.
ΤΟ ΠΙΟ ΑΣΦΑΛΕΣ ΜΕΡΟΣ ΓΙ’ ΑΥΤΟΥΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΥΠΟΓΕΙΟ, ΕΡΒΙΝ. ΓΚΟΥΧ, ΓΚΟΥΧ. Η ΜΗΤΕΡΑ ΣΟΥ, ΕΡΒΙΝ… ΑΚΟΥΣΕΣ ΤΙΠΟΤΑ;
ΟΥΤΕ ΝΑ ΤΗ ΔΩ ΔΕΝ ΜΠΟΡΩ. Η ΣΕΡΒΙΚΗ ΠΟΛΙΤΟΦΥΛΑΚΗ…
ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΚΟΙΜΗΘΟΥΜΕ, ΜΠΑΜΠΑ… ΟΙ ΒΟΜΒΕΣ ΚΑΝΟΥΝ ΠΟΛΥ ΘΟΡΥΒΟ.
ΕΝΤΙΝΑ… ΤΡΕΧΕΙ ΚΑΤΙ;
«ΤΑ ΚΑΝΟΝΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΣΚΟΠΕΥΤΕΣ ΔΕ ΝΟΙΑΖΟΝΤΑΙ ΠΟΙΟΝ ΘΑ ΧΤΥΠΗΣΟΥΝ.»
… ΟΜΩΣ… ΚΑΝΟΥΜΕ Ο,ΤΙ ΠΕΡΝΑ ΑΠ’ ΤΟ ΧΕΡΙ ΜΑΣ. ΑΝ ΧΤΥΠΗΣΕΙΣ… Ή ΚΑΤΙ ΧΕΙΡΟΤΕΡΟ… ΔΕ ΘΑ ΒΟΗΘΗΣΕΙ ΚΑΝΕΝΑΝ.
42
ΑΝΗΣΥΧΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΗΤΕΡΑ ΣΟΥ, ΕΡΒΙΝ…
«ΠΟΙΟΣ ΘΑ ΤΟ
«ΠΟΙΟΣ ΘΑ ΤΟ ΦΑΝΤΑΖΟΤΑΝ ΠΩΣ ΟΙ ΣΕΡΒΟΙ ΘΑ ΣΚΟΤΩΝΑΝ ΠΟΛΙΤΕΣ; ΓΥΝΑΙΚΟΠΑΙΔΑ; ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΘΑ ΤΟΥΣ ΑΦΗΝΕ ΝΑ ΤΟ ΚΑΝΟΥΝ;»
ΦΑΝΤΑΖΟΤΑΝ
ΕΡΒΙΝ… ΝΙΩΘΩ ΤΟΣΟ ΕΝΟΧΗ. ΑΝ ΔΕΝ ΕΠΕΜΕΝΑ ΝΑ ΓΥΡΙΣΩ ΜΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΜΑΣ ΣΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ… ΔΕ ΘΑ ΗΜΑΣΤΑΝ Σ’ ΑΥΤΗ ΤΗ ΘΕΣΗ…
ΠΩΣ ΘΑ ΞΕΣΠΑΓΕ ΑΥΤΟΣ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ…;»
«ΑΚΟΥΓΟΝΤΑΙ ΦΗΜΕΣ ΠΩΣ ΕΚΤΙΣΑΝ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΑ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗΣ… ΟΠΩΣ ΕΚΑΝΑΝ ΚΑΙ ΟΙ ΝΑΖΙ ΤΟ 1939…»
ΜΗ ΓΙΝΕΣΑΙ ΑΝΟΗΤΗ, ΕΝΤΙΝΑ. «ΟΛΟ ΚΑΙ ΠΙΟ ΣΥΧΝΑ ΑΚΟΥΜΕ ΓΙΑ ΘΗΡΙΩΔΙΕΣ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΕ ΓΥΝΑΙΚΕΣ…»
«ΤΑ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑ ΕΙΝΑΙ ΓΕΜΑΤΑ ΜΕ ΠΑΙΔΙΑ… ΟΡΦΑΝΑ… ΣΑΚΑΤΕΜΕΝΑ...»
43
ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΟΝ, ΕΙΜΑΣΤΕ ΑΣΦΑΛΕΙΣ… ΠΡΟΣ ΤΟ ΠΑΡΟΝ.
ΠΑΡΕ ΜΕΣΑ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ, ΕΝΤΙΝΑ… ΠΡΟΣΠΑΘΗΣΤΕ ΝΑ ΚΟΙΜΗΘΕΙΤΕ.
Η ΕΝΤΙΝΑ ΥΠΟΦΕΡΕΙ… ΑΛΛΟΙ ΟΜΩΣ ΣΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ ΕΙΝΑΙ ΣΕ ΧΕΙΡΟΤΕΡΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ.
ΤΗΓΑΝΗΤΕΣ ΠΑΤΑΤΕΣ; ΠΟΥ ΘΑ ΤΗ ΒΡΕΙΣ ΤΗΝ ΠΑΤΑΤΑ, ΜΠΟΥΤΖΟ;
Μ’ ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ Τ’ ΩΡΑΙΟ, ΕΡΒΙΝ… ΔΕ ΘΕΛΕΙ ΠΑΤΑΤΑ. ΘΑ ΣΟΥ ΔΕΙΞΩ…
Ε, ΕΡΒΙΝ… ΜΟΛΙΣ ΕΜΑΘΑ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΑ ΣΥΝΤΑΓΗ ΓΙΑ POMMES FRΙTES.
‘ ‘
‘ ‘
ΓΚΟΥΧ ΓΚΟΥΧ
ΚΑΛΗΝΥΧΤΑ, ΜΠΑΜΠΑ.
ΕΝΤΑΞΕΙ, ΕΡΒΙΝ…
ΕΛΠΙΖΩ ΝΑ ΞΕΡΕΙΣ ΤΙ ΚΑΝΕΙΣ, ΜΠΟΥΤΖΟ.
ΛΙΓΟ ΑΛΕΥΡΙ… ΜΙΑ ΚΟΥΤΑΛΙΑ ΣΟΔΑ… ΛΙΓΟ ΞΥΔΑΚΙ… ΝΕΡΟ…
‘
… ΥΣΤΕΡΑ… ΤΑ ΚΟΒΩ ΣΑΝ ΠΑΤΑΤΑΚΙΑ…
…ΤΑ ΤΗΓΑΝΙΖΩ ΜΕ ΛΙΓΟ ΛΑΔΑΚΙ…
44
‘
‘
… ΚΑΙ ΒΟΥΑΛΑ! ΤΗΓΑΝΗΤΕΣ ΠΑΤΑΤΕΣ ΧΩΡΙΣ ΠΑΤΑΤΕΣ. ΓΚΟΥΧ ΓΚΟΥΧ
‘
ΤΩΡΑ Τ’ ΑΝΑΚΑΤΕΥΩ ΚΑΙ ΤΑ ΠΛΑΘΩ ΣΑΝ ΖΥΜΗ…
‘
‘
ΓΚΟΥΧ
‘
‘
ΓΚΟΥΧ
ΘΕΕ... ΣΠΕΣΙΕΣ, Ε, ΕΡΒΙΝ;
ΑΝ ΔΕ ΣΕ ΣΚΟΤΩΣΟΥΝ ΤΑ ΤΣΙΓΑΡΑ, ΘΑ ΠΑΣ ΑΠΟ POMMES FRΙTTES!
ΣΧΕΔΟΝ ΞΗΜΕΡΩΣΕ, ΜΠΟΥΤΖΟ. ΕΝΑ ΦΟΡΤΙΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΦΑΓΗΤΟΥ ΕΡΧΕΤΑΙ ΣΗΜΕΡΑ… ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ.
ΝΑΙ. ΚΑΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ‘ΧΟΥΝ ΚΑΙ ΤΣΙΓΑΡΑ.
‘
‘
ΓΚΟΥΧ ΓΚΟΥΧ
‘
‘
ΜΠΗΚΕ ΣΧΕΔΟΝ Ο ΜΑΗΣ ΚΑΙ ΑΚΟΜΑ ΕΧΟΥΜΕ ΧΙΟΝΙ.
ΘΑ ΠΑΡΩ ΤΟ ΚΑΡΟΤΣΙ ΤΟΥ ΕΝΤΒΙΝ…
ΖΟΥΜΕ Σ’ ΕΝΑΝ ΤΡΕΛΟ ΚΟΣΜΟ.
ΣΥΝΤΟΜΑ ΘΑ ΖΕΣΤΑΝΕΙ Ο ΚΑΙΡΟΣ, ΜΠΟΥΤΖΟ. ΑΛΛΑ… ΤΡΕΜΩ ΣΤΗΝ ΙΔΕΑ ΕΝΟΣ ΑΚΟΜΗ ΧΕΙΜΩΝΑ ΜΕ ΠΟΛΕΜΟ.
ΕΙΔΕΣ ΤΙ ΙΔΕΕΣ ΦΕΡΝΕΙ ΜΙΑ ΔΙΑΙΤΑ ΜΕ POMMES FRΙTES, ΕΡΒΙΝ; ΑΣ ΜΠΟΥΜΕ ΣΤΗ ΣΕΙΡΑ…
‘
‘
ΓΚΟΥΧ
‘
‘
ΓΚΟΥΧ
45
ΠΟΤΕ ΔΕΝ ΠΕΡΙΜΕΝΑ ΠΩΣ ΘΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΣΑ ΤΟ ΚΑΡΟΤΣΙ ΤΟΥ ΕΝΤΒΙΝ ΓΙΑ ΝΑ ΜΕΤΑΦΕΡΩ ΤΡΟΦΙΜΑ.
ΤΑ ΟΛΜΟΒΟΛΑ ΠΕΡΙΜΕΝΑΝ ΝΑ ΦΤΙΑΧΤΕΙ Η ΣΕΙΡΑ… ΓΙΑ ΝΑ ΧΤΥΠΗΣΟΥΝ… ΝΟΜΙΖΩ ΠΩΣ… ΖΩ Α... ΑΚΟΜΑ… ΜΠ... ΜΠΟΥΤΖΟ… ΕΙΣΑΙ… ΚΑΛΑ;
ΝΑ ΒΟΗΘΗΣΟΥΜΕ ΤΟΥΣ ΤΡΑΥΜΑΤΙΕΣ… ΜΕΧΡΙ ΝΑ ‘ΡΘΕΙ ΑΣΘΕΝΟΦΟΡΟ.
46
19
Αγαπητέ Τζο,
Απριλίου,
1992
Μόλις ακούσαμε στις ειδήσεις ότι το Μόσταρ (το είχαμε επισκεφτεί μαζί, Τζο, θυμάσαι την παλιά γέφυρα;) καταστρέφεται από τον Ομοσπονδιακό Στρατό. Ο στρατηγός Πέρισιτς έδωσε τελεσίγραφο στους κατοίκους του Μόσταρ να του παραδώσουν τους δύο αγνοούμενους πιλότους του έως τις 6.00 Μ.Μ., αλλιώς θα καταστρέψει ολόκληρη την πόλη. Οι πιλότοι δε στάλθηκαν πίσω, γιατί κανείς δεν ξέρει που βρίσκονται. Έτσι, στις 6.05 Μ.Μ., το πυροβολικό και τα μαχητικά αεροσκάφη ξεκίνησαν να καταστρέφουν την πόλη (αυτή τη στιγμή είναι 7.30 Μ.Μ.). Έως το πρωί, ολόκληρη η πόλη πιθανόν να έχει σβηστεί από τον χάρτη. Με αγάπη,
ΠΙΣΩ ΣΤΟ ΥΠΟΓΕΙΟ ΑΤΕΛΙΕ…
ΓΥΡΙΣΕ ΣΠΙΤΙ Ο ΜΠΟΥΤΖΟ, ΕΡΒΙΝ;
Ο Πέρισιτς δεν άφησε περιθώρια στο Μόσταρ.
Βάλθηκαν να γκρεμίσουν τα πάντα...
ΝΑΙ, ΕΝΤΙΝΑ. ΤΩΡΑ ΕΣΤΕΛΝΑ ΑΥΤΟ ΤΟ ΦΑΞ ΣΤΟΝ ΤΖΟ…
... πράγματα που στέκονταν εκεί για
χιλιάδες χρόνια.
Οι «κυανόκρανοι» συνεχίζουν να παραμένουν αδρανείς. Απλά περιφέρονται με τα λευκά οχήματα τους... και παρακολουθούν την ατέλειωτη καταστροφή.
47
ΤΟ ΒΡΑΔΥ…
ΕΡΒΙΝ…
Ο ΕΝΤΒΙΝ ΞΥΠΝΗΣΕ ΜΕ ΠΥΡΕΤΟ. ΨΗΝΕΤΑΙ.
ΤΟΥ ‘ΔΩΣΕΣ ΑΣΠΙΡΙΝΗ; ΤΟΝ ΕΤΡΙΨΕΣ ΜΕ ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑ;
ΔΟΚΙΜΑΣΑ… Μ’ Ο,ΤΙ ΕΧΟΥΜΕ. ΔΕ ΓΙΝΕΤΑΙ ΤΙΠΟΤΑ. ΤΙ ΘΑ ΚΑΝΟΥΜΕ;
ΤΥΛΙΞΕ ΤΟΝ ΜΕ ΜΙΑ ΚΟΥΒΕΡΤΑ, ΕΝΤΙΝΑ.
ΘΑ ΤΟΝ ΠΑΩ ΣΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ. ΕΣΥ ΜΕΙΝΕ ΕΔΩ ΜΕ ΤΗ ΜΑΓΙΑ, ΕΝΤΙΝΑ.
ΜΠ... ΜΠΑΜΠΑ… ΔΕ ΝΙΩΘΩ… ΠΟΛΥ ΚΑΛΑ.
ΞΑΠΛΩΣΕ ΠΙΣΩ… ΞΕΚΟΥΡΑΣΟΥ. ΣΕ ΛΙΓΑ ΛΕΠΤΑ ΦΤΑΝΟΥΜΕ.
ΣΕΡΒΙΚΗ ΠΟΛΙΤΟΦΥΛΑΚΗ!
48
ΜΗ ΦΟΒΑΣΑΙ, ΕΝΤΒΙΝ. ΘΑ ΓΙΝΕΙΣ ΚΑΛΑ.
ΣΥΝΤΟΜΑ ΘΑ ‘ΜΑΣΤΕ ΕΚΕΙ ΚΑΙ…
ΒΓΕΣ ΑΠ’ Τ’ ΑΜΑΞΙ! ΠΛΗΣΙΑΣΕ ΑΡΓΑ ΚΡΑΤΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΣΟΥ.
ΔΕΝ ΕΠΙΤΡΕΠΕΤΑΙ Η ΟΔΗΓΗΣΗ ΤΗ ΝΥΧΤΑ.
ΣΑΣ ΠΑΡΑΚΑΛΩ… ΝΑ ΣΑΣ ΕΞΗΓΗΣΩ. ΕΙΝΑΙ Ο ΓΙΟΣ ΜΟΥ… ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥ ΑΡΡΩΣΤΟΣ. ΕΧΕΙ ΠΥΡΕΤΟ. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΟΝ ΠΑΩ ΣΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ.
ΠΦΦΦ! ΧΑΝΕΙΣ ΤΟΝ ΧΡΟΝΟ ΣΟΥ. ΑΠΟΚΛΕΙΕΤΑΙ ΝΑ ΖΗΣΕΙ. ΤΕΛΟΣ ΠΑΝΤΩΝ… ΠΗΓΑΙΝΕ.
ΚΑΘΩΣ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΦΩΣ ΤΗΣ ΜΕΡΑΣ ΞΕΠΡΟΒΑΛΛΕΙ ΣΤΟΝ ΟΡΙΖΟΝΤΑ…
ΓΙΑΤΡΕ… ΣΑΣ ΠΑΡΑΚΑΛΩ… Ο ΓΙΟΣ ΜΟΥ. ΨΗΝΕΤΑΙ ΣΤΟΝ ΠΥΡΕΤΟ…
ΕΧΕΙ ΨΗΛΟ ΠΥΡΕΤΟ… ΑΛΛΑ ΔΕΝ ΚΙΝΔΥΝΕΥΕΙ.
ΤΑ ΦΑΡΜΑΚΑ ΘΑ ΒΟΗΘΟΥΣΑΝ… ΑΛΛΑ ΔΕΝ ΕΧΟΥΜΕ ΑΡΚΕΤΑ ΟΥΤΕ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΙΟ ΣΟΒΑΡΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ.
ΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ… ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ.
ΦΕΡ’ ΤΟΝ ΕΔΩ.
49
ΜΕΤΑ ΒΙΑΣ ΔΙΝΟΥΜΕ ΑΓΩΓΗ ΣΕ ΟΣΟΥΣ ΕΙΝΑΙ ΣΕ ΚΡΙΣΙΜΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ…
ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ, ΓΙΑΤΡΕ… ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΩ…
ΜΗΝ ΑΝΗΣΥΧΕΙΣ, ΕΝΤΒΙΝ… ΟΛΑ ΘΑ ΠΑΝΕ ΚΑΛΑ. ΚΑΠΩΣ… ΘΑ ΤΟ ΞΕΠΕΡΑΣΟΥΜΕ…
ΣΤΟ ΥΠΟΣΧΟΜΑΙ!
19
Αγαπητή Μιούριελ,
Απριλίου,
1992
Έλαβα το άρθρο που μου ‘στειλες χθες μετά τα μεσάνυχτα, ήταν βέβαια περασμένη η ώρα για να το προωθήσω σε οποιονδήποτε. Η χθεσινή νύχτα ήταν φρικτή για εμάς. Οι Σέρβοι βομβάρδιζαν την πόλη όλη τη νύχτα και ο Έντβιν ψηνόταν στον πυρετό. Δεν μπορούσαμε να τον πάμε στον γιατρό εξαιτίας της απαγόρευσης κυκλοφορίας και προσπαθούσαμε να ρίξουμε τον πυρετό, χρησιμοποιώντας κάποιες παραδοσιακές μεθόδους. Σήμερα το πρωί, τον πήγαμε στο νοσοκομείο που απέχει μόλις δυο μίλια από το σπίτι μας και μας σταμάτησε τέσσερις φορές η Σερβική πολιτοφυλακή. Όλες τις φορές έψαξαν εμάς και το αυτοκίνητο αδιαφορώντας για το γεγονός πως το παιδί ήταν άρρωστο και έπρεπε να το δει γιατρός. Ο γιατρός είπε πως έπρεπε να του γίνουν έξι ενέσεις πενικιλίνης, όμως δεν τους είχε απομείνει καθόλου. Προσπαθούμε τώρα να βρούμε τις ενέσεις μέσω κάποιων φίλων. Μπορείς να διανοηθείς πόσοι άνθρωποι είναι άρρωστοι και πεθαίνουν της πείνας σ’ αυτό τον πόλεμο και είναι ανήμποροι να κάνουν το παραμικρό; Είμαστε πάρα πολύ απογοητευμένοι από το ταξίδι του Σάιρους Βανς στα μέρη μας. Έμεινε μόνο λίγες ώρες στο Σαράγεβο, αλλά πολλές περισσότερες ώρες στο Βελιγράδι, όπου και άκουσε τα ψέματα των Σέρβων. Δε φαίνεται να κατηγορεί και τόσο τους Σέρβους για ό,τι συμβαίνει στη Βοσνία, αν και είναι ξεκάθαρο στους πάντες ότι αυτοί ευθύνονται. Επίσης, δήλωσε πως ο στρατός του ΟΗΕ δεν πρόκειται να έρθει στη Βοσνία, γιατί δεν υπάρχουν τα χρήματα για να συμβεί κάτι τέτοιο. Τέλος, δεν είναι σύμφωνος με τα μέτρα και τις οικονομικές κυρώσεις που σκοπεύουν να πάρουν οι Ηνωμένες Πολιτείες ενάντια στη Σερβία. Προσπαθεί τώρα να τους μεταπείσει. Με αγάπη,
50
κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο
κεφάλαιο
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
το σπίτι του έρβιν καταστρέφεται 51
52
ΕΝΑΣ ΠΑΡΑΞΕΝΟΣ
ΑΠΡΙΛΗΣ, 1992… ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΣΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ ΧΕΙΡΟΤΕΡΕΥΟΥΝ. ΚΑΤΟΙΚΙΔΙΑ ΠΟΥ ΚΑΠΟΤΕ ΖΟΥΣΑΝ ΜΕ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΤΡΙΓΥΡΙΖΟΥΝ ΣΤΟΥΣ ΚΑΤΕΣΤΡΑΜΜΕΝΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ… ΕΠΙΒΙΩΝΟΥΝ ΤΡΩΓΟΝΤΑΣ ΠΤΩΜΑΤΑ.
ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΑΠΟ ΚΟΠΡΙΤΕΣ ΚΑΙ ΚΑΘΑΡΟΑΙΜΑ… ΕΓΚΑΤΑΛΕΛΕΙΜΜΕΝΕΣ ΟΜΑΔΕΣ ΕΠΙΜΟΝΩΝ ΚΥΝΗΓΩΝ.
ΟΠΩΣ ΚΑΙ ΟΙ
ΨΑΧΝΟΥΝ ΠΛΕΟΝ ΓΙΑ ΥΠΟΛΕΙΜΜΑ-
ΥΠΟΛΟΙΠΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΤΟΥ ΣΑΡΑΓΕΒΟ, ΕΓΙΝΑΝ ΚΑΙ ΑΥΤΑ ΘΥΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ…
ΤΑ ΤΡΟΦΗΣ… ΓΙΑ ΝΑ ΕΠΙΒΙΩΣΟΥΝ. ΑΞΙΟΘΡΗΝΗΤΑ ΜΕΜΟΝΩΜΕΝΑ… ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΑ ΣΑΝ ΟΜΑΔΑ.
ΤΑ ΙΔΙΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΑΠΟΓΟΗΤΕΥΟΥΝ ΚΑΙ ΣΑΣΤΙΖΟΥΝ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΗ ΜΟΙΡΑ.
… ΑΝΙΚΑΝΑ ΝΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΟΥΝ ΓΙΑΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΥΠΟΦΕΡΟΥΝ… ΓΙΑΤΙ ΚΑΝΕΙΣ ΔΕΝ ΕΡΧΕΤΑΙ ΝΑ ΤΑ ΒΟΗΘΗΣΕΙ.
53
ΑΓΑΠΗΤΟΙ ΜΙΟΥΡΙΕΛ & ΤΖΟ, ΔΕΝ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΠΩ ΠΛΕΟΝ ΠΩΣ ΕΙΜΑΙ ΑΙΣΙΟΔΟΞΟΣ. ΜΟΛΙΣ ΕΙΔΑ ΕΝΑ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΣΤΟ CNN, ΑΛΛΑ ΠΡΟΤΟΥ ΔΩΣΩ ΒΑΣΗ (ΞΕΡΕΙΣ ΤΩΡΑ ΠΩΣ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΑ) ΚΑΠΟΙΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΜΟΥ ΔΙΕΦΥΓΑΝ. ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΝΟΗΜΑ ΟΜΩΣ ΗΤΑΝ ΟΤΙ ΠΙΘΑΝΟΝ Ν’ ΑΠΟΣΥΡΘΕΙ Η ΕΙΡΗΝΕΥΤΙΚΗ ΔΥΝΑΜΗ ΑΠΟ ΤΗ ΒΟΣΝΙΑ, ΕΞΑΙΤΙΑΣ ΤΗΣ ΣΥΝΕΧΙΣΗΣ ΤΩΝ ΜΑΧΩΝ. ΔΕΝ ΤΟΛΜΩ ΝΑ ΤΟ ΠΩ ΑΥΤΟ ΣΤΟΝ ΕΡΒΙΝ. ΘΕΛΩ ΝΑ ΕΛΠΙΖΩ ΠΩΣ ΔΕΝ ΚΑΤΑΛΑΒΑ ΚΑΛΑ. ΤΕΛΟΣ ΠΑΝΤΩΝ, ΕΣΕΙΣ ΕΧΕΤΕ ΤΩΡΑ ΤΟ ΕΒΡΑΪΚΟ ΠΑΣΧΑ. ΕΜΕΙΣ ΕΧΟΥΜΕ ΤΟ ΚΑΘΟΛΙΚΟ. ΑΣ ΕΥΧΗΘΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΟ ΙΔΙΟ ΠΡΑΓΜΑ. ΣΑΣ ΧΑΙΡΕΤΩ
ΧΙΛΙΑΔΕΣ ΜΙΛΙΑ ΜΑΚΡΙΑ ΑΠΟ
ΜΟΙΡΑΣΕ ΤΟ ΜΑΤΖο.
ΤΗ ΜΑΣΤΙΖΟΜΕΝΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΒΟΣΝΙΑ… ΣΕ ΜΙΑ ΜΙΚΡΗ ΠΟΛΗ ΣΤΟ ΝΙΟΥ ΤΖΕΡΣΕΪ…
ΠΡΩΤΑ ΤΟ ΨΑΡΙ ΓΚΕΦΙΛΤΕ… Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΑΥΞΑΝΕΤΑΙ, ΤΖΟ…
ΝΑΙ, ΜΙΟΥΡΙΕΛ. ΟΠΟΥ ΝΑ ‘ΝΑΙ ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΝΟΙΚΙΑΖΟΥΜΕ ΑΙΘΟΥΣΑ ΓΙΑ ΤΑ ΣΕΝΤΕΡ* ΜΑΣ.
ΕΙΝΑΙ ΩΡΑΙΑ ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΕΔΩ ΤΑ ΕΓΓΟΝΙΑ ΜΑΣ.
ΠΑΡΑΞΕΝΟ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ; ΕΔΩ ΕΙΜΑΣΤΕ ΑΣΦΑΛΕΙΣ… ΜΕ ΑΦΘΟΝΟ ΦΑΓΗΤΟ. ΕΙΡΗΝΗ. ΚΑΙ ΣΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ, Ο ΕΡΒΙΝ ΜΕ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΟΥ…
ΔΕΝ ΞΕΡΩ… Ο ΣΑΜΙ ΚΑΙ Ο ΜΑΞ ΘΑ ‘ΝΑΙ ΒΑΣΑΝΟ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ.
ΖΟΥΜΕ Σ’ ΕΝΑΝ ΤΡΕΛΟ ΚΟΣΜΟ.
20
Απριλίου,
1992
Αγαπητοί Μιούριελ και Τζο, Ο εκπρόσωπος του ΟΗΕ στο Βελιγράδι, Ουόρεν Τσίμερμαν ήρθε σ’ επαφή με το αρχηγείο του Ομοσπονδιακού Στρατού στο Βελιγράδι χθες και πέτυχε να διακόψει τον βομβαρδισμό του Μόσταρ στις 7.30 Μ.Μ.. Φαίνεται να έχει αρκετή επιρροή και ισχυρά επιχειρήματα, καθώς κάτι ανάλογο δεν είχε σταθεί δυνατόν πέρυσι, όταν ο στρατός ισοπέδωνε το Ντουμπρόβνικ, το Βούκοβαρ και άλλες πόλεις. Δυστυχώς, μεγάλο μέρος του Μόσταρ καταστράφηκε από το 90λεπτο σφυροκόπημα από βόμβες. Πολλά σπίτια και διαμερίσματα καίγονταν όλη τη νύχτα γιατί ο στρατός απαγόρευε στους πυροσβέστες την πρόσβαση στα περισσότερα σημεία της πόλης. Ο Έντβιν νιώθει λίγο καλύτερα σήμερα αφού του έγινε και η δεύτερη ένεση πενικιλίνης. Έτσι, είμαστε αισιόδοξοι. Πρέπει να αρρώστησε επειδή κοιμόταν αναγκαστικά τα βράδια στο υπόγειο για πολύ καιρό. Με αγάπη, *ΤΟ ΕΒΡΑΪΚΟ ΠΑΣΧΑΛΙΝΟ ΓΕΥΜΑ.
54
ΖΟΥΜΕ ΠΡΑΓΜΑΤΙ Σ’ ΕΝΑΝ ΤΡΕΛΟ ΚΟΣΜΟ. ΕΙΝΑΙ ΣΑΝ ΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ ΝΑ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΣΕ ΚΑΠΟΙΟΝ ΑΛΛΟν ΠΛΑΝΗΤΗ… ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΟΡΙΣΜΕΝΟΣ ΝΑ ΧΑΘΕΙ.
ΠΩΣ ΝΙΩΘΕΙΣ, ΕΝΤΒΙΝ;
‘ ‘
ΚΑΛΥΤΕΡΑ, ΜΠΑΜΠΑ. ΓΚΟΥΧ ΓΚΟΥΧ
‘ ‘
ΣΤΗΝ ΝΤΟΜΠΡΙΝΙΑ… ΛΙΓΑ ΜΙΛΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ….
ΝΑ ΚΑΠΝΙΖΕΙΣ ΠΙΟ ΕΛΑΦΡΙΑ ΤΣΙΓΑΡΑ, ΕΝΤΒΙΝ… ΑΥΤΑ ΣΟΥ ΦΕΡΝΟΥΝ ΒΗΧΑ!
ΑΥΤΕΣ ΟΙ ΕΚΡΗΞΕΙΣ ΕΙΝΑΙ ΔΙΠΛΑ ΜΑΣ, ΕΡΒΙΝ. ΣΕΙΕΤΑΙ ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΣΠΙΤΙ…
ΘΑ ‘ΡΘΩ ΜΑΖΙ ΣΟΥ, ΕΡΒΙΝ.
55
ΔΕΝ ΚΑΠΝΙΖΩ, ΜΠΟΥΤΖΟ, ΤΟ ΞΕ…
ΕΝΤΙΝΑ… ΕΣΥ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ, ΜΕΙΝΕΤΕ ΕΔΩ ΚΑΤΩ… ΣΤΟ ΑΤΕΛΙΕ.
Α… ΚΑΤΑΛΑΒΑ. ΜΟΥ ΚΑΝΕΙΣ ΠΛΑΚΑ.
ΠΑΩ ΝΑ ΕΛΕΓΞΩ ΕΞΩ.
ΟΙ ΒΟΜΒΕΣ ΕΠΕΣΑΝ ΔΙΠΛΑ ΜΑΣ, ΕΡΒΙΝ… ΣΤΟ ΤΣΑΚ ΤΗ ΓΛΙΤΩΣΑΜΕ.
ΓΙΑ ΤΗΝ ΩΡΑ, ΜΠΟΥΤΖΟ…
ΤΙ ΕΓΙΝΕ, ΜΙΡΚΟ;
ΜΙΑ ΟΒΙΔΑ ΕΣΠΑΣΕ ΕΝΑ ΔΟΚΑΡΙ! Ο ΠΑΤΕΡΑΣ ΜΟΥ…
ΦΥΣΙΚΑ. ΕΛΑ, ΜΠΟΥΤΖΟ… ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΟΥ ΜΙΡΚΟ ΕΙΝΑΙ ΕΔΩ ΔΙΠΛΑ.
ΕΡΒΙΝ… ΘΕΛΩ ΒΟΗΘΕΙΑ. ΣΕ ΠΑΡΑΚΑΛΩ.
ΠΙΑΣΤΟ, ΜΠΟΥΤΖΟ… ΚΑΙ ΣΗΚΩΝΕ!
ΗΡΕΜΗΣΕ, ΜΠΑΜΠΑ… ΘΑ ΣΕ ΒΓΑΛΟΥΜΕ.
Α, ΜΙΡΚΟ. ΧΑΙΡΟΜΑΙ ΠΟΥ ΣΕ ΒΛΕΠΩ…
ΜΠΑΜΠΑ…
ΕΧΕΙ ΕΓΚΛΩΒΙΣΤΕΙ ΣΤΟΝ ΠΑΝΩ ΟΡΟΦΟ. ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΤΟΝ ΒΓΑΛΟΥΜΕ…
ΕΙΣΑΙ ΚΑΛΑ; ΕΧΕΙΣ ΑΙΜΑΤΑ.
ΜΙΑ ΧΑΡΑ. ΞΕΚΟΥΡΑΖΟΜΑΙ… ΛΙΓΟ ΣΚΟΝΙΣΜΕΝΟΣ.
ΜΗΝ ΑΝΗΣΥΧΕΙΣ, ΠΑΠΠΟΥ… ΘΑ ΣΕ ΣΩΣΟΥΜΕ.
ΤΙ ‘ΝΑΙ ΑΥΤΗ Η ΒΟΗ; ΚΕΡΑΥΝΟΣ…;
ΜΟΙΑΖΕΙ… ΝΑ ΠΛΗΣΙΑΖΕΙ.
56
ΕΝΑ ΑΡΜΑ! ΚΑΤΕΥΘΥΝΕΤΑΙ ΠΡΟΣ ΤΑ ΕΔΩ!
ΧΤΥΠΑ ΤΑ ΣΠΙΤΙΑ!
ΜΙΡΚΟ… ΜΑΖΕΨΕ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΟΥ. ΤΡΕΞΤΕ!
ΝΑ ΤΡΕΞΟΥΜΕ; Π... ΠΟΥ;
ΟΠΟΥ ΝΑ ‘ΝΑΙ! Π... ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΥΡΙΣΩ ΣΤΗΝ ΕΝΤΙΝΑ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ.
ΠΑΩ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ ΜΟΥ, ΕΡΒΙΝ…
ΕΡΒΙΝ… ΔΟΞΑ ΤΩ ΘΕΩ, ΓΥΡΙΣΕΣ! ΤΙ ΣΥΜ…
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΥΡΙΣΩ ΣΤΗΝ ΕΝΤΙΝΑ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ… ΠΡΟΤΟΥ ΦΤΑΣΕΙ ΤΟ ΑΡΜΑ ΣΠΙΤΙ ΜΑΣ…
ΔΕΝ ΕΧΟΥΜΕ ΚΑΙΡΟ, ΕΝΤΙΝΑ. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΒΓΟΥΜΕ ΕΞΩ…
57
ΠΡΟΣΕΧΕ, ΜΠΟΥΤΖΟ. ΠΗΓΑΙΝΕ ΤΟΙΧΟ - ΤΟΙΧΟ. ΚΑΛΗ ΤΥΧΗ.
ΒΟΜΒΑΡΔΙΖΟΥΝ ΤΟ ΣΠΙΤΙ…
ΤΙ... ΤΙ ΝΑ ΠΑΡΟΥΜΕ; ΠΩΣ ΘΑ…
ΕΡΒΙΝ… ΝΑ ΦΥΓΟΥΜΕ! ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΜΑΣ…
Μ... ΜΑΜΑ… ΤΟ ΣΠΙΤΙ… ΤΡΕΜΕΙ;
ΕΝΤΙΝΑ… Η ΛΙΣΤΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΡΙΘΜΟΥΣ ΤΩΝ ΦΑΞ… ΤΑ ΕΡΓΑ ΜΟΥ… ΤΑ ΠΡΩΤΟΤΥΠΑ. ΤΑ ΣΥΝΕΡΓΑ ΜΟΥ…
ΜΠΑΜΠΑ… ΦΟΒΑΜΑΙ.
ΕΝΤΙΝΑ… ΠΙΑΣΕ ΤΗ ΜΑΓΙΑ ΑΠ’ ΤΟ ΧΕΡΙ! ΜΕΙΝΕΤΕ ΚΟΝΤΑ ΜΟΥ!
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΦΥΓΟΥΜΕ!
58
ΜΗΝ ΑΝΗΣΥΧΕΙΣ, ΕΝΤΒΙΝ… ΘΑ ΤΑ…
ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΚΑΙΓΕΤΑΙ!
Μ... ΜΗΝ... ΟΥΦ... ΚΟΙΤΑΣ… ΠΙΣΩ... ΟΥΦ...
ΤΡΕΧΑ, ΕΝΤΙΝΑ… ΤΡΕΧΑ!
ΑΠ’ Ο,ΤΙ ΦΑΙΝΕΤΑΙ,
ΜΕΘΟΔΙΚΑ, ΤΟ ΑΡΜΑ ΠΡΟΧΩΡΑ ΣΤΗΝ ΚΑΤΕΔΑΦΙΣΗ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΣΠΙΤΙΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ.
ΣΤΟΝ ΑΓΡΟ,
ΠΙΣΩ ΑΠ’ ΤΟ ΚΑΜΙΝΙ ΤΩΝ ΚΑΤΕΣΤΡΑΜΜΕΝΩΝ ΣΠΙΤΙΩΝ.
ΕΡΒΙΝ… ΟΙ ΓΕΙΤΟΝΕΣ ΜΑΣ.
ΣΥΝΕΧΙΣΕ… ΟΥΦ... ΝΑ ΤΡΕΧΕΙΣ!
ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΟΥΣ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΜΗ ΜΕΙΝΕΙ ΠΕΤΡΑ ΠΑΝΩ ΣΤΗΝ ΠΕΤΡΑ.
ΕΡΒΙΝ… ΖΕΙΣ! ΣΩΘΗΚΕΣ… ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΟΥ…
ΠΙΣΤΕΨΑΜΕ ΠΩΣ ΣΕ ΣΚΟΤΩΣΑΝ.
ΜΙΡΚΟ… ΖΒΟΝΚΟ.
59
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΒΡΟΥΜΕ ΚΑΠΟΙΟ ΑΣΦΑΛΕΣ ΜΕΡΟΣ… ΠΡΟΤΟΥ ΜΑΣ ΠΕΤΥΧΟΥΝ ΕΔΩ ΕΞΩ... ΟΥΦ...
ΕΡΒΙΝ… Δ... ΔΕΝ ΜΠΟΡΩ… ΟΥΦ...
ΔΕΝ… ΜΠΟΡΩ! ΘΑ ΠΕΤΑΧΤΕΙ... ΟΥΦ ... ΟΥΦ... Η ΚΑΡΔΙΑ ΜΟΥ… ΑΠΟ... ΟΥΦ... ΤΟ ΣΤΗΘΟΣ ΜΟΥ…
ΣΕ ΠΑΡΑΚΑΛΩ, ΕΝΤΙΝΑ... ΟΥΦ... ΠΡ... ΠΡΕΠΕΙ… ΝΑ ΣΥΝΕΧΙΣΟΥΜΕ... ΟΥΦ...
ΕΙΝΑΙ ΑΘΛΙΑ, ΜΠΑΜΠΑ… ΕΧΕΙ ΝΕΡΑ ΚΑΙ ΛΑΣΠΕΣ.
ΣΤΟ ΚΤΙΡΙΟ ΕΚΕΙ ΠΕΡΑ. ΘΑ... ΘΑ ΞΕΚΟΥΡΑΣΤΟΥΜΕ ΕΚΕΙ… ΕΝΤΙΝΑ…
ΤΟ ΞΕΡΩ, ΕΝΤΒΙΝ, ΑΛΛΑ… ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΠΡΟΧΩΡΗΣΟΥΜΕ ΑΛΛΟ. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΜΕΙΝΟΥΜΕ ΕΔΩ ΑΠΟΨΕ.
ΚΑΤΣΕ ΣΤΗ ΓΩΝΙΑ ΔΙΠΛΑ ΣΤΟΝ ΤΟΙΧΟ.
Ο ΥΠΝΟΣ ΕΙΝΑΙ ΑΔΥ-
ΟΛΗ ΤΗ ΝΥΧΤΑ, ΟΙ ΒΟΜΒΑΡΔΙΣΜΟΙ ΣΥΝΕΧΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΑΜΕΙΩΤΗ ΕΝΤΑΣΗ…
ΝΑΤΟΣ. ΤΟ ΚΡΥΟ, Ο ΦΟΒΟΣ ΚΑΙ Ο ΕΠΙΚΕΙΜΕΝΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥΣ ΣΥΝΤΡΟΦΕΥΟΥΝ ΔΙΑΡΚΩΣ.
60
ΤΙ ΕΠΑΘΕ ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΜΑΣ, ΜΠΑΜΠΑ; ΠΟΣΟ ΘΑ ΜΕΙΝΟΥΜΕ ΕΔΩ;
ΜΕΧΡΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΑΣΦΑΛΕΣ ΝΑ ΒΓΟΥΜΕ ΕΞΩ, ΕΝΤΒΙΝ.
ΚΛΕΙΣΕ ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΣΟΥ, ΕΝΤΒΙΝ… ΞΕΚΟΥΡΑΣΟΥ.
ΠΕΙ... ΠΕΙΝΑΩ.
ΣΩΣΤΑ, ΜΑΓΙΑ. ΟΣΟ ΕΙΜΑΣΤΕ ΜΑΖΙ, Ο ΜΠΑΜΠΑΣ ΘΑ ΜΑΣ ΦΡΟΝΤΙΖΕΙ. ΠΑΨΕ, ΕΝΤΒΙΝ… Ο ΜΠΑΜΠΑΣ ΘΑ ΜΑΣ ΦΡΟΝΤΙΣΕΙ.
ΜΑΥΡΟΣ ΒΑΡΥΣ ΚΑΠΝΟΣ ΓΕΜΙΖΕΙ ΤΟΝ ΠΡΩΙΝΟ ΟΥΡΑΝΟ, ΚΑΘΩΣ Η ΒΟΗ ΤΟΥ ΑΡΜΑΤΟΣ ΑΡΧΙΖΕΙ ΝΑ ΧΑΝΕΤΑΙ…
21
Αγαπητοί Μιούριελ και Τζο,
Απριλίου,
1992
Είμαστε ακόμα ζωντανοί, παρόλο που κοντά στην περιοχή μας, οι σφαίρες πέφτουν βροχή. Οι προασπιστές της πόλης μας καλούν όποιον έχει πιστόλι ή κάποιο όπλο, να προστατεύσει το σπίτι του από τους Σέρβους τρομοκράτες. Οι άνθρωποι εδώ είναι τρομοκρατημένοι γιατί οι Σέρβοι ειδικεύονται στο να μπαίνουν στα σπίτια του κόσμου, να τους σκοτώνουν όλους και να κλέβουν όλα τα πολύτιμα αντικείμενα. Μόλις είπαν στο ραδιόφωνο ότι οι Σέρβοι δεν κατόρθωσαν να καταλάβουν τους τηλεοπτικούς σταθμούς και τα στούντιο και πως επίσης οι προασπιστές μας βαστούν γερά. Θα είναι σκέτη καταστροφή αν οι Σέρβοι καταφέρουν να καταλάβουν την τηλεόραση μας, που είναι ό,τι πιο αντικειμενικό έχει εμφανιστεί στα μέρη μας. Στη Σερβία, τα κανάλια και ο τύπος είναι δούλοι του Μιλόσεβιτς και του καθεστώτος του. Σου στέλνω το φαξ που έλαβα σήμερα από τον Ζακ Ποστ, από την Ολλανδία. Με αγάπη, Αγαπητέ Έρβιν, Οι διπλωματικές διαβουλεύσεις φαίνεται να κορυφώνονται. Το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας AD σήμερα: «Οι ΗΠΑ και η ΕΚ απειλούν να διακόψουν οριστικά τις διπλωματικές σχέσεις τους με το Βελιγράδι, ως ένδειξη διαμαρτυρίας ενάντια στη Σερβική βία προς τη δημοκρατία της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης. Οι ΗΠΑ και οι χώρες της ΕΚ σκέφτονται να αποσύρουν τους διπλωμάτες τους από το Βελιγράδι. Το τμήμα Εξωτερικών Υποθέσεων των Αμερικανών εξέδωσε ανακοίνωση όπου αναφέρει πως γίνονται συζητήσεις στο “υψηλότερο επίπεδο” για να αποφασιστούν τα μέτρα που πρέπει να παρθούν». Οι ΗΠΑ και η ΕΚ θα συνεδριάσουν από κοινού σήμερα. Είναι εξαγριωμένοι γιατί οι Σέρβοι υποδύονται τους κυανόκρανους! Κλέβουν τζιπ και αμάξια του ΟΗΕ και τα χρησιμοποιούν οι ίδιοι. Ο δημοσιογράφος της AD, Μίσελ Τόμασεν, βρέθηκε στη Φότσα το περασμένο Σαββατοκύριακο και σε σημερινό του άρθρο περιγράφει πως συνάντησε έξι διαφορετικές ομάδες Σέρβων, που δρούσαν η καθεμιά ανεξάρτητα. Ένας από αυτούς τους στρατιώτες, λέει τα εξής: «Ο ΟΗΕ και η ΕΚ το έστησαν όλο αυτό το σκηνικό, τον εμφύλιο πόλεμο και τώρα έγινε δικό μας πρόβλημα. Απλά ρίξτε μια ματιά εδώ γύρο. Απ’ εδώ θα ξεκινήσει ο Γ’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Όλοι αυτοί οι αυτοαποκαλούμενοι Σέρβοι μαχητές της ελευθερίας, μου δίνουν την εντύπωση ότι ο πόλεμος είναι γι’ αυτούς διασκέδαση». Οι τελευταίες ειδήσεις στο ραδιόφωνο: Διάφοροι Ευρωπαίοι πολιτικοί δήλωσαν σήμερα εξοργισμένοι απ’ όσα διαδραματίζονται στη χώρα σου. Ο Μιλόσεβιτς πάντως είπε πως ό,τι συμβαίνει είναι ανεξάρτητο από τη θέληση του. Ένα είναι σίγουρο, αυτός ο μαλάκας αποκλείεται να νικήσει, κάτι που παράλληλα δείχνει και το τραγικό της όλης υπόθεσης. Μόλις μάθω περισσότερα θα σ’ ενημερώσω. Με αγάπη σε όλους σας - Ζακ
61
… ΟΜΩΣ… ΔΕΝ ΞΕΜΠΕΡΔΕΨΑΜΕ Μ ‘ΑΥΤΟΥΣ… ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ ΒΕΒΑΙΟ!
ΜΕ ΠΡΟΣΟΧΗ,
Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΒΓΑΙΝΕΙ ΣΤΟ ΚΑΛΥΜΜΕΝΟ ΑΠΟ ΣΚΟΝΗ ΤΟΠΙΟ ΤΗΣ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΗΣ ΝΤΟΜΠΡΙΝΙΑ…
ΙΣΩΣ… ΠΡΟΣΩΡΙΝΑ, ΕΝΤΙΝΑ…
ΤΟ ΑΡΜΑ ΕΦΥΓΕ, ΕΡΒΙΝ.
ΑΥΤΑ ΕΙΝΑΙ Ο,ΤΙ ΚΑΤΑΦΕΡΑ ΝΑ ΣΩΣΩ ΑΠ’ ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΜΑΣ… ΛΙΓΑ ΧΡΗΜΑΤΑ… ΤΟ ΡΟΛΟΪ ΜΟΥ…
… ΚΑΙ ΑΥΤΟ ΤΟ ΕΛΑΦΡΩΣ ΛΙΩΜΕΝΟ ΑΓΑΛΜΑΤΑΚΙ ΤΟΥ «YELLOW KID». ΕΝΑ ΒΡΑΒΕΙΟ ΑΠΟ ΤΟ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΤΗΣ ΛΟΥΚΑ. ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΟΥ.
ΤΩΡΑ, ΟΛΟ ΤΟ ΕΡΓΟ ΣΟΥ ΧΑΘΗΚΕ, ΕΡΒΙΝ. ΑΧ, ΚΑΛΕ ΜΟΥ…
ΕΝΤΙΝΑ… ΟΣΟ ΕΙΜΑΣΤΕ ΜΑΖΙ… ΚΑΙ ΤΑ ΒΓΑΖΟΥΜΕ ΠΕΡΑ Σ’ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΚΟΛΑΣΗ… ΑΥΤΟ ΜΕΤΡΑΕΙ…
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΘΟΥΜΕ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ. ΑΝ ΤΟ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ HOLΙDAY INN ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ ΑΚΟΜΑ… ΞΕΡΩ ΤΗ ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ.
ΕΠΙΣΗΣ, ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΔΙΑΘΕΤΟΥΝ ΚΑΙ ΦΑΞ.
62
ΑΛΛΑ… ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΧΟΥΜΕ ΤΟΝ ΝΟΥ ΜΑΣ. ΟΙ ΣΚΟΠΕΥΤΕΣ ΕΙΝΑΙ ΠΑΝΤΟΥ.
ΣΥΝΤΟΜΑ, ΘΑ ‘ΧΟΥΜΕ ΦΑΓΗΤΟ… ΤΗΛΕΦΩΝΟ… ΚΑΠΟΥ ΝΑ ΜΕΙΝΟΥΜΕ.
ΕΛΠΙΖΩ Ο ΜΠΟΥΤΖΟ ΝΑ ΓΥΡΙΣΕ ΣΩΟΣ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΟΥ.
ΕΙΝΑΙ ΤΟΣΟ ΠΑΡΑΞΕΝΟ, ΕΡΒΙΝ. ΛΙΓΟΥΣ ΜΗΝΕΣ ΠΡΙΝ, Η ΝΤΟΜΠΡΙΝΙΑ ΗΤΑΝ ΗΣΥΧΗ… ΕΙΡΗΝΙΚΗ… ΜΙΑ ΟΜΟΡΦΗ ΓΕΙΤΟΝΙΑ.
ΝΤΡΕΠΟΜΑΙ ΠΟΥ ΤΟ ΛΕΩ, ΑΛΛΑ ΔΕΝ ΠΕΡΑΣΕ ΚΑΘΟΛΟΥ Ο ΜΠΟΥΤΖΟ ΑΠ’ ΤΗ ΣΚΕΨΗ ΜΟΥ, ΕΡΒΙΝ.
ΤΩΡΑ… ΜΟΙΑΖΕΙ ΜΕ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ!
ΚΑΠΟΤΕ ΕΙΧΑ ΕΝΑΝ ΒΟΗΘΟ… ΟΝΟΜΑΤΙ ΣΕΝΑΝΤ… ΠΟΥ ΖΟΥΣΕ ΕΔΩ.
ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΜΙΣΟΓΚΡΕΜΙΣΜΕΝΟ, ΕΡΒΙΝ ΘΥΜΑΣΑΙ ΤΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΤΟΥ;
ΝΟΜΙΖΩ ΠΩΣ ΕΙΝΑΙ ΚΑΠΟΥ ΕΔΩ. ΝΑΙ… ΝΑΙ! ΕΚΕΙ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΕΙΝΑΙ.
ΤΟ ΜΕΡΟΣ ΑΥΤΟ… ΜΥΡΙΖΕΙ ΘΑΝΑΤΟ! ΣΑΝ ΤΑΦΟΣ!
63
ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΚΑΝΕΙΣ ΕΔΩ. Ο ΣΕΝΑΝΤ ΕΙΧΕ ΕΝΑ ΜΩΡΟ, ΜΙΑ ΚΟΡΗ.
ΑΥΤΕΣ ΟΙ ΚΑΦΕ ΚΗΛΙΔΕΣ… ΜΟΙΑΖΟΥΝ ΜΕ…
ΑΥΤΗ ΘΑ ‘ΝΑΙ Η ΚΟΥΚΛΑ ΤΗΣ.
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΜΕΙΝΟΥΜΕ ΕΔΩ ΣΤΗΝ ΝΤΟΜΠΡΙΝΙΑ, ΕΝΤΙΝΑ. ΝΑ ΞΕΚΟΥΡΑΣΤΟΥΜΕ… ΝΑ ΚΟΙΜΗΘΟΥΝ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΒΡΟΥΜΕ ΤΡΟΦΗ… ΝΕΡΟ… ΘΑ ΜΕΙΝΟΥΜΕ ΕΔΩ… ΓΙΑ ΤΗΝ ΩΡΑ.
21 ΙΟΥΝΙΟΥ, 1992
Οι Σέρβοι Καταλαμβάνουν Και Άλλες Πόλεις ΓΚΟΡΑΖΝΤΕ, Βοσνία και Ερζεγοβίνη, 20 Απριλίου (ΑΠ) - Χιλιάδες πρόσφυγες κατευθύνονται προς τα δάση ή στριμώχνονται σε αυτοκίνητα για να ξεφύγουν από τις Σερβικές δυνάμεις που προελαύνουν επιδιώκοντας να θέσουν υπό τον έλεγχό τους μέρος της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης. Οι Σερβικές δυνάμεις κατέλαβαν το Μπράτουνατς και τη Σρεμπρένιτσα, πόλεις όπου υπερισχύει το Μουσουλμανικό στοιχείο κοντά στα Σερβικά σύνορα, την περασμένη Κυριακή, έχοντας ήδη καταλάβει άλλες έξι, τις τελευταίες εβδομάδες, σύμφωνα με τις ανταποκρίσεις.
ΑΓΑΠΗΤΕ ΕΡΒΙΝ ΔΕΝ ΕΧΟΥΜΕ ΛΟΓΙΑ. ΤΟ ΓΡΑΜΜΑ ΣΟΥ ΜΟΙΑΖΕΙ ΣΑΝ ΑΠΟ ΑΛΛΟ ΠΛΑΝΗΤΗ. ΜΟΝΟ ΝΑ ΦΑΝΤΑΣΤΟΥΜΕ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΤΙ ΠΕΡΝΑΤΕ ΟΛΟΙ ΕΣΕΙΣ. ΕΛΠΙΖΟΥΜΕ ΚΑΙ ΠΡΟΣΕΥΧΟΜΑΣΤΕ ΝΑ ΤΕΛΕΙΩΣΟΥΝ ΟΛΑ ΣΥΝΤΟΜΑ. ΣΤΕΛΝΟΥΜΕ ΑΝΤΙΓΡΑΦΑ ΤΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΟΥ ΣΕ ΓΝΩΣΤΟΥΣ ΜΑΣ… ΓΙΑ ΝΑ ΠΡΟΣΠΑΘΗΣΟΥΝ ΝΑ ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΕΙ ΣΤΟΥΣ NEW YORK TIMES. ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΟΥΜΕ ΕΠΙΣΗΣ ΚΑΙ ΜΕ ΤΙΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ ΤΟΥ ΤΖΕΡΣΕΪ… ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΟΥΝ… ΩΣΤΕ ΝΑ ΜΑΘΟΥΝ ΟΛΟΙ ΤΑ ΦΡΙΧΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΠΟΥ ΣΥΜΒΑΙΝΟΥΝ ΣΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ… ΚΑΙ ΙΣΩΣ ΠΙΕΣΟΥΝ ΝΑ ΓΙΝΟΥΝ ΚΑΠΟΙΕΣ ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΕΔΩ. ΝΑ ΠΡΟΣΕΧΕΤΕ… ΜΕΙΝΕΤΕ ΚΡΥΜΜΕΝΟΙ… ΔΕ ΘΑ ΚΡΑΤΗΣΕΙ ΓΙΑ ΠΑΝΤΑ. ΤΗΝ ΑΓΑΠΗ ΜΑΣ ΑΠΟ ΟΛΟΥΣ ΕΜΑΣ ΠΡΟΣ ΟΛΟΥΣ ΕΣΑΣ
& 64
κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο
κεφάλαιο
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
αγώνας δρόμου προς το σαράγεβο 65
66
ΑΥΤΟΣ Ο ΧΑΡΤΗΣ ΒΑΣΙΣΤΗΚΕ ΣΕ ΕΝΑ ΣΚΙΤΣΟ ΤΟΥ ΕΡΒΙΝ ΡΟΥΣΤΕΜΑΤΖΙΚ.
ΣΤΡΑΤΩΝΕΣ ΣΕΡΒΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ
ΙΚΙΕΣ
ΙΡ
ΚΑΤΟ
ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΔΙΑΜ. 18ΗΣ ΙΟΥΝΙΟΥ
ΠΥΡΑ
18Η ΙΟΥΝΙΟΥ
ΦΑΞ ΣΤΟ ΔΙΑΜ.
ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ
ΓΙΟ
1 0 ΚΑΤΑΦΥ
ΦΑΞ ΣΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ
(ΜΙΑ ΜΕΡΑ)
Σ
Η 17 ΡΑΣΗ ΑΠΟΔΙΟΥΝΙΟΥ
ΟΔΟΦΡΑΓΜΑ ΑΠΟ ΠΑΡΚΑΡΙΣΜΕΝΑ ΦΟΡΤΗΓΑ
ΓΡΑΦΕΙΑ SAF
ΠΥΡΑ
ΑΡΜΑ
ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΟ ΥΠΟ ΣΕΡΒΙΚΟ ΕΛΕΓΧΟ
ΚΑΤΟΙΚΙΕΣ
ΡΑ
Σ ΤΕ
ΕΥ
ΠΥ
ΟΠ ΣΚ
ΙΑ Ν Ι Ρ Π Μ Ο Τ Ν
Ρ ΠΥ
ΧΗ ΝΕ ΡΑ ΣΥ ΠΥ
ΣΤΑ ΠΡΟ ΙΑ ΡΑ Μ ΟΧΥ ΠΟ ΣΠΙΤ Α
ΧΩΡΙΟ
ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΜΑ Σ
ΔΩ ΑΠΟΑΣ Μ ΗΚΑΝ Θ ΠΙΤΕ
Ε
(ΣΑ ΡΑΓ Ε
ΣΕΡΒΙΚΟ
Α
ΡΑ
ΠΡΟΣ Τ Ο ΚΕΝΤ ΡΟ ΤΟΥ Σ ΑΡΑΓ ΕΒ
Ο
Υ) ΩΝΑΣ ΔΡΟΜΟ (ΑΓ
ΠΥ
ΒΟ)
ΙΚΙΕΣ
ΥΤΜ
ΚΑΤΟ
ΜΕ ΤΑ ΑΠΟΘΕΜΑΤΑ ΝΕΡΟΥ ΥΠΟ ΤΟΝ ΣΕΡΒΙΚΟ ΕΛΕΓΧΟ ΜΕΧΡΙ ΤΟΝ ΑΥΓΟΥΣΤΟ ΤΟΥ ‘92
LID HO N IN
ΧΗ ΝΕ ΣΥ ΥΡΑ Π
ΔΡΟΜΟΣ
ΧΗ ΝΕ Α ΣΥ ΠΥΡ
ΛΟΦΟΙ ΤΟΥ ΜΟΪΜΙΛΟ
AY
ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΣΚΟΠΕΥΤΕΣ
ΠΥΡΑ
ΠΥΡΑ
ΠΥ ΡΑ
ΥΨΩΜΑΤΑ
ΜΠΟ
Α ΜΑΤ ΥΨΩ ΘΕΡΟΙ Υ ΕΛΕ ΠΕΥΤΕΣ ΣΚΟ
ΑΓΑΠΗΤΟΙ ΜΙΟΥΡΙΕΛ ΚΑΙ ΤΖΟ. ΜΟΛΙΣ ΔΕΧΘΗΚΑ ΤΗΛΕΦΩΝΗΜΑ ΑΠ’ ΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ. ΟΧΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΡΒΙΝ, ΑΛΛΑ ΑΠΟ ΜΙΑ ΚΥΡΙΑ ΠΟΥ ΜΟΥ ΕΙΠΕ ΠΩΣ Ο ΕΡΒΙΝ ΒΡΗΚΕ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΟ ΚΑΤΑΦΥΓΙΟ. ΜΙΣΟ ΜΙΛΙ ΜΑΚΡΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΚΤΙΡΙΟ ΤΟΥ ΠΟΥ ΚΑΤΑΣΤΡΑΦΗΚΕ. ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΦΑΞ, ΟΥΤΕ ΤΗΛΕΦΩΝΟ. ΔΕΝ ΑΠΟΜΕΝΕΙ ΠΑΡΑ ΝΑ ΠΡΟΣΕΥΧΗΘΟΥΜΕ ΠΩΣ ΘΑ ΤΟΝ ΞΑΝΑΔΟΥΜΕ ΑΠΟ ΚΟΝΤΑ ΚΑΠΟΙΑ ΜΕΡΑ. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΥΜΙΖΕΙ ΤΟΥΣ ΕΞΕΓΕΡΜΕΝΟΥΣ ΤΟΥ ΓΚΕΤΟ ΤΗΣ ΒΑΡΣΟΒΙΑΣ, ΠΟΥ ΤΟΥΣ ΕΚΤΕΛΕΣΑΝ ΕΝΑΝ ΠΡΟΣ ΕΝΑΝ. ΜΕ ΕΚΤΙΜΗΣΗ,
ΟΤΖΕΝΙΕ ΟΣΦΛΗΟΜΕΜΡΠΙΔΑ) (Ε
ΡΒΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΩΝΕΣ ΣΕΥ ΣΤΡΑΤΟ ΒΟΡΡΑΣ
67
ΖΑ
ΙΛΙΤ
ΣΤΗ ΝΤΟΜΠΡΙΝΙΑ,
ΤΟ ΠΡΟΑΣΤΕΙΟ ΤΟΥ ΣΑΡΑΓΕΒΟ, ΟΙ ΒΟΜΒΑΡΔΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΤΟ ΠΥΡΟΒΟΛΗΤΟ ΕΙΝΑΙ ΑΚΑΤΑΠΑΥΣΤΑ…
ΜΕΙΝΕ ΚΑΤΩ, ΕΝΤΙΝΑ… ΕΧΕ ΚΟΝΤΑ ΣΟΥ ΤΟΝ ΕΝΤΒΙΝ.
ΔΕΝ… ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΣΤΑΜΑΤΗΜΟ, ΕΡΒΙΝ!
ΓΙΑΤΙ; ΠΟΥ ΘΑ ΠΑΣ;
ΕΙΜΑΣΤΕ ΑΣΦΑΛΕΙΣ ΕΔΩ, ΕΝΤΙΝΑ… ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΜΠΑΝΙΟ.
ΣΩΠΑ, ΕΝΤΒΙΝ. ΘΑ ΓΥΡΙΣΩ ΓΡΗΓΟΡΑ. ΠΡΟΣΕΧΕ ΤΗ ΜΗΤΕΡΑ ΣΟΥ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΔΕΡΦΗ ΣΟΥ.
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΑΡΩ Τ’ ΑΜΑΞΙ…
ΜΕΙΝΕ ΕΔΩ… ΜΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ. ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ, ΟΙ ΟΒΙΔΕΣ ΜΕ ΦΟΒΙΖΑΝ ΤΟΣΟ. ΜΟΥ ΚΟΒΟΝΤΑΝ ΤΑ ΠΟΔΙΑ… ΤΩΡΑ… ΜΕΤΑ ΒΙΑΣ ΤΙΣ ΑΚΟΥΩ…
ΚΑΝΕΙΣ ΔΕΝ ΞΕΡΕΙ
ΠΟΥ ΘΑ ΕΚΡΑΓΕΙ Η ΕΠΟΜΕΝΗ ΧΕΙΡΟΒΟΜΒΙΔΑ Ή ΠΟΙΟΝ ΘΑ ΒΡΕΙ Η ΕΠΟΜΕΝΗ ΣΦΑΙΡΑ.
… ΣΧΕΔΟΝ ΜΕΤΑ ΒΙΑΣ.
68
ΜΗ ΜΑΣ ΑΦΗΝΕΙΣ, ΕΡΒΙΝ…
ΣΧΕΔΟΝ ΝΥΧΤΩΣΕ, ΕΝΤΙΝΑ… ΔΕΝ ΑΝΑΒΩ ΤΑ ΦΩΤΑ. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΟ ΡΙΣΚΑΡΩ.
ΜΗΝ ΠΑΣ, ΜΠΑΜΠΑ…
ΠΑΡΑΞΕΝΟ… ΤΟ ΠΩΣ ΕΜΕΙΣ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΣΥΝΗΘΙΖΟΥΜΕ ΤΑ ΠΙΟ ΤΡΟΜΕΡΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ.
ΘΑ ΜΑΣ ΧΡΕΙΑΣΤΕΙ Τ’ ΑΜΑΞΙ… ΑΝ ΠΑΙΡΝΕΙ ΜΠΡΟΣ…
ΜΕΙΝΕ ΕΔΩ ΜΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ.
ΔΙΑΣΧΙΖΟΝΤΑΣ ΓΡΗΓΟΡΑ ΤΟΥΣ ΓΕΜΑΤΟΥΣ ΣΚΟΥΠΙΔΙΑ ΔΡΟΜΟΥΣ, Ο ΕΡΒΙΝ ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ ΦΤΑΝΕΙ ΕΚΕΙ ΠΟΥ ΚΑΠΟΤΕ ΕΣΤΕΚΕ ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΟΥ…
ΤΟ ΑΡΜΑ ΚΑΤΕΣΤΡΕΨΕ ΤΑ ΠΑΝΤΑ.
ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ… ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ… ΤΑ ΣΧΕΔΙΑ ΜΟΥ. ΠΑΝΕ.
Θ... ΘΕΕ ΜΟΥ…
ΑΑΑ… ΔΟΞΑ ΤΩ ΘΕΩ.
ΝΑΤΟ… ΤΟ ΜΙΚΡΟ ΟΠΕΛ ΚΑΝΤΕΤ ΜΟΥ. ΑΡΑΓΕ… ΘΑ ΠΑΡΕΙ ΜΠΡΟΣ;
ΑΔΕΣΠΟΤΟ ΒΛΗΜΑ.
ΑΡΚΕΤΑ ΟΧΗΜΑΤΑ
ΜΑΚΡΥΤΕΡΑ, ΜΙΑ ΕΚΡΗΞΗ ΣΧΙΖΕΙ ΤΟΝ ΑΕΡΑ… ΚΑΙ ΑΚΟΛΟΥΘΕΙΤΑΙ ΑΠΟ ΜΙΑ ΔΙΑΠΕΡΑΣΤΙΚΗ ΚΡΑΥΓΗ ΠΟΝΟΥ.
Ο ΕΡΒΙΝ ΣΟΚΑΡΕΤΑΙ… ΔΥΣΚΟΛΕΥΕΤΑΙ ΝΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΕΙ.
Κ... ΚΑΠΟΙΟΣ… ΧΤΥΠΗΘΗΚΕ.
69
ΠΡΕΠΕΙ… ΝΑ ΤΟΝ ΒΟΗΘΗΣΩ…
ΚΑΠΟΙΟΣ ΧΤΥΠΗΘΗΚΕ! ΖΕΙ ΑΡΑΓΕ;
ΩΧΧ…
ΕΔΩ ΕΙΜΑΙ. ΘΑ ΣΕ ΒΟΗΘΗΣΩ.
ΠΟΝΑΩ… Μ... ΜΗ Μ’ ΑΦΗΝΕΙΣ…
ΥΠΟΜΟΝΗ. ΕΔΩ ΕΙΜΑΙ… ΔΕ Σ’ ΑΦΗΝΩ.
ΤΟ ΑΜΑΞΙ ΜΟΥ ΕΙΝΑΙ ΚΟΝΤΑ… ΥΠΟΜΟΝΗ.
ΗΡΕΜΗΣΕ… ΦΤΑΣΑΜΕ. ΟΙ ΓΙΑΤΡΟΙ ΕΔΩ ΘΑ ΣΕ ΦΡΟΝΤΙΣΟΥΝ.
ΕΔΩ ΗΤΑΝ ΚΑΠΟΤΕ ΣΟΥΠΕΡ ΜΑΡΚΕΤ. ΤΩΡΑ… ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΕΠΕΙΓΟΝΤΑ. ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΠΩΣ ΟΙ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΕΣ ΕΜΑΣ ΤΩΝ ΒΟΣΝΙΩΝ ΑΛΛΑΞΑΝ.
ΚΑΝΕ ΥΠΟΜΟΝΗ. ΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΕΙΝΑΙ ΚΟΝΤΑ.
ΩΧΧ…
70
ΧΤΥΠΗΣΕ ΑΣΧΗΜΑ. ΤΑ ΤΡΑΥΜΑΤΑ ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥ ΒΑΘΙΑ…
ΕΥΤΥΧΩΣ ΠΟΥ ΤΟΝ ΕΦΕΡΕΣ ΓΡΗΓΟΡΑ. ΑΛΛΟΙ ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΤΟΣΟ ΤΥΧΕΡΟΙ. ΜΑΣ ΕΜΕΙΝΑΝ ΛΙΓΑ ΑΣΘΕΝΟΦΟΡΑ…
Θ... ΘΕΛΩ ΒΟΗΘΕΙΑ. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΟΝ ΔΕΙ ΓΙΑΤΡΟΣ…
ΤΟ ΑΜΑΞΙ ΜΟΥ ΔΟΥΛΕΥΕΙ ΑΚΟΜΑ. ΑΠΟ ΔΩ. ΦΕΡΕ ΤΟΝ.
ΑΔΕΡΦΗ! ΡΑΜΜΑΤΑ… ΟΡΟ.
ΕΔΩ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΚΛΕΙΔΙ ΤΟΥ ΑΜΑΞΙΟΥ ΜΟΥ, ΓΙΑΤΡΕ. ΜΟΛΙΣ ΑΠΟΚΤΗΣΑΤΕ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΟ ΑΣΘΕΝΟΦΟΡΟ.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ, ΑΛΛΑ… ΠΩΣ ΘΑ ΓΥΡΙΣΕΙΣ ΣΠΙΤΙ ΣΟΥ;
ΕΙΝΑΙ ΛΙΓΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΕΝΑ ΜΙΛΙ ΑΠΟΣΤΑΣΗ. ΘΑ ΤΑ ΚΑΤΑΦΕΡΩ.
ΣΧΕΔΟΝ ΞΗΜΕΡΩΣΕ… ΑΛΛΑ Ο ΟΥΡΑΝΟΣ ΕΙΝΑΙ ΑΚΟΜΑ ΜΑΥΡΟΣ ΑΠ’ ΤΟΝ ΚΑΠΝΟ. ΟΙ ΕΚΡΗΞΕΙΣ ΔΕ ΣΤΑΜΑΤΟΥΝ ΚΑΘΟΛΟΥ.
ΑΝΤΙΟ.
ΕΝΤΙΝΑ… ΤΙ ΕΓΙΝΕ;
ΧΤΥΠΗΣΕΣ; ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ…
ΜΠΑΜΠΑ… ΜΠΑΜΠΑ…
71
ΦΟΒΑΜΑΙ. ΚΛΑΨ... ΟΙ ΒΟΜΒΕΣ. ΠΕΦΤΟΥΝ ΣΥΝΕΧΕΙΑ. ΠΑΙΔΙΑ… ΑΝΘΡΩΠΟΙ… ΠΕΘΑΙΝΟΥΝ ΣΤΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ... ΚΛΑΨ... ΜΕΣΑ… ΣΤΑ ΣΠΙΤΙΑ ΤΟΥΣ…
Η Μ... ΜΑΜΑ ΚΛΑΙΕΙ, ΜΠΑΜΠΑ…
ΕΔΩ ΚΑΤΩ ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΘΕΡΜΑΝΣΗ Ή ΡΕΥΜΑ. ΑΛΛΑ ΥΠΑΡΧΕΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑ.
ΦΟΒΑΜΑΙ ΓΙΑ ΣΕΝΑ… ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΝΤΒΙΝ… ΤΗ ΜΑΓΙΑ... ΚΛΑΨ
‘
ΟΙ ΒΟΜΒΕΣ… ΟΙ ΠΥΡΟΒΟΛΙΣΜΟΙ. ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΟΥΣ ΠΑΝΤΕΣ.
‘
ΟΧΙ, ΟΧΙ… Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΟΥ ΔΕ ΧΤΥΠΗΣΕ. ΤΑ… ΝΕΥΡΑ ΤΗΣ ΕΙΝΑΙ.
Ω, ΑΓΑΠΗ ΜΟΥ.
ΤΟ ΚΤΙΡΙΟ ΕΧΕΙ ΚΑΤΑΦΥΓΙΟ. ΠΟΛΛΟΙ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΕΝΟΙΚΟΥΣ ΤΟΥ ΝΙΩΘΟΥΝ ΠΙΟ ΑΣΦΑΛΕΙΣ ΕΚΕΙ ΚΑΤΩ. ΛΙΓΟΤΕΡΟΣ ΘΟΡΥΒΟΣ. ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΚΟΙΜΗΘΟΥΝ.
ΣΑΝ… ΕΝΑΣ ΑΛΛΟΣ… ΚΟΣΜΟΣ…
ΕΝΤΙΝΑ… ΕΣΥ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΘΑ ΕΙΣΑΣΤΕ ΑΣΦΑΛΕΙΣ. ΘΑ…
Μ... ΜΗ ΦΕΥΓΕΙΣ, ΕΡΒΙΝ… ΜΕΙΝΕ ΜΑΖΙ ΜΑΣ.
ΠΡΕΠΕΙ Ν’ ΑΝΕΒΩ ΣΤΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ. ΕΧΩ ΔΟΥΛΕΙΑ.
72
ΑΚΟΥ ΜΕ, ΕΝΤΙΝΑ… ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΑΩ ΕΠΑΝΩ.
ΠΗΓΑΙΝΕ… ΘΑ ΕΙΜΑΙ ΚΑΛΑ.
ΜΗΝ ΑΝΗΣΥΧΕΙΣ, ΜΠΑΜΠΑ… ΘΑ ΠΡΟΣΕΧΟΥΜΕ ΤΗ ΜΑΜΑ.
ΜΠΡΑΒΟ, ΜΑΓΙΑ.
ΜΠΡΑΒΟ, ΒΡΕ ΣΕΝΑΝΤ.
ΕΠΑΝΩ… ΣΤΟΝ ΟΓΔΟΟ ΟΡΟΦΟ… ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΧΩ ΕΠΑΦΗ ΜΕ ΤΟΝ ΥΠΟΛΟΙΠΟ ΚΟΣΜΟ… ΔΕΝ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΤΟ ΒΑΛΩ ΚΑΤΩ… ΑΚΟΜΑ. Ο ΣΕΝΑΝΤ ΕΙΧΕ ΤΗΛΕΦΩΝΟ… ΚΑΙ ΦΑΞ.
ΤΩΡΑ, ΦΤΑΝΕΙ ΝΑ ΜΗΝ ΕΧΕΙ ΚΟΠΕΙ ΤΟ ΡΕΥΜΑ.
ΙΣΩΣ ΣΤΗν ΝΤΟΥΛΑΠΑ.
ΣΑΡΑΓΕΒΟ, 18 ΙΟΥΝΙΟΥ, 1992 - 22:46 ΑΓΑΠΗΤΗ ΜΙΟΥΡΙΕΛ & ΤΖΟ ΧΘΕΣ, ΣΤΙΣ 6.30 Π.Μ. ΞΕΚΙΝΗΣΕ ΣΦΟΔΡΗ ΕΠΙΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΑΣ. ΠΟΛΛΑ ΑΡΜΑΤΑ ΚΑΙ ΦΟΡΤΗΓΑ ΗΡΘΑΝ ΣΤΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ ΜΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΙΣΑΝ ΝΑ ΚΑΤΑΣΤΡΕΦΟΥΝ ΤΑ ΠΑΝΤΑ. ΕΝΑ ΑΡΜΑ ΗΡΘΕ ΜΠΡΟΣΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΚΤΙΡΙΟ ΠΟΥ ΚΑΤΑΣΤΡΑΦΗΚΕ ΟΛΟΣΧΕΡΩΣ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΚΑΜΠΟΣΕΣ ΧΕΙΡΟΒΟΜΒΙΔΕΣ. ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΜΑΣ ΚΑΤΑΣΤΡΑΦΗΚΕ ΚΑΙ ΑΥΤΟ. ΔΕΝ ΜΑΣ ΑΠΕΜΕΙΝΕ ΤΙΠΟΤΑ ΠΙΑ. ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΟΝ, ΚΑΤΑΦΕΡΑΜΕ ΝΑ ΞΕΦΥΓΟΥΜΕ ΜΑΖΙ ΜΕ ΜΕΡΙΚΟΥΣ ΓΕΙΤΟΝΕΣ ΚΑΙ ΝΑ ΠΑΜΕ ΕΝΑ ΜΙΛΙ ΠΙΟ ΠΕΡΑ ΚΑΙ ΝΑ ΜΕΙΝΟΥΜΕ ΕΚΕΙ ΜΑΖΙ ΜΕ ΜΕΡΙΚΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ. ΔΥΣΤΥΧΩΣ, ΔΕΝ ΠΡΟΛΑΒΑΜΕ ΝΑ ΠΑΡΟΥΜΕ ΤΙΠΟΤΑ ΜΑΖΙ ΜΑΣ, ΕΠΡΕΠΕ ΝΑ ΚΟΥΒΑΛΑΜΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΜΑΣ, ΚΑΘΩΣ ΤΡΕΧΑΜΕ ΓΙΑ ΝΑ ΣΩΘΟΥΜΕ. ΟΙ ΣΕΡΒΟΙ ΣΚΟΤΩΣΑΝ ΕΚΑΤΟΝΤΑΔΕΣ ΠΟΛΙΤΕΣ ΣΤΗΝ ΚΑΤΟΙΚΗΜΕΝΗ ΖΩΝΗ ΧΘΕΣ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ. Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΕΙΝΑΙ ΧΕΙΡΟΤΕΡΗ ΑΠ’ Ο,ΤΙ ΑΝ ΒΡΙΣΚΟΜΑΣΤΑΝ ΣΤΗ ΧΕΙΡΟΤΕΡΗ ΚΟΛΑΣΗ. ΘΑ ΠΡΟΣΠΑΘΗΣΩ ΝΑ ΣΟΥ ΣΤΕΙΛΩ ΑΥΤΟ ΤΟ ΦΑΞ. ΣΕ ΠΑΡΑΚΑΛΩ, ΠΡΟΩΘΗΣΕ ΤΟ ΣΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ. ΠΡΟΣΠΑΘΗΣΕ ΝΑ ΜΟΥ ΣΤΕΙΛΕΙΣ ΦΑΞ ΤΟ ΣΥΝΤΟΜΟΤΕΡΟ ΔΥΝΑΤΟ, ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΠΙΘΑΝΟΝ ΝΑ ΚΟΠΕΙ ΤΟ ΡΕΥΜΑ.
, ΓΑΠΗ ΜΕ Α
ΣΕ ΠΑΡΑΚΑΛΩ, ΠΡΟΩΘΗΣΕ ΤΟ ΣΤΟΝ ΧΕΡΜΑΝ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΜΑΡΤΙΝ ΚΑΙ ΖΑΚ.
73
Σαράγεβο,
Αγαπητέ Τζο,
8
Ιουλίου,
1992
Είναι Τετάρτη πρωί και είμαστε ακόμα ζωντανοί, φοβάμαι πως όχι για πολύ όμως. Χάσαμε το σπίτι μας, τα γραφεία μας, το σπίτι της μητέρας μου και ό,τι άλλο είχαμε αποκτήσει, αγοράσει και μαζέψει τα τελευταία είκοσι χρόνια... Όμως, το χειρότερο απ’ όλα είναι ότι χάσαμε κάθε ελπίδα πως θα ξεπεράσουμε αυτή τη φρίκη και θα βγούμε ζωντανοί απ’ αυτή την κόλαση. Όλα αυτά που κάνει ο κόσμος, όλες αυτές οι πολιτικές συζητήσεις και οι ηλιθιότητες, απλά δίνουν περισσότερο χρόνο και περισσότερες ευκαιρίες στον φασίστα Σέρβο ηγέτη Μιλόσεβιτς, για να σκοτώνει και να καταστρέφει. Και οι Σέρβοι εντείνουν τους βομβαρδισμούς καθημερινά. Έτσι, το μόνο που παίρνουμε είναι χειροβομβίδες, σφαίρες και λίγο μεταλλικό νερό, που αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος της ανθρωπιστικής βοήθειας που έρχεται από τη Γαλλία. Δεν έχω άλλα λόγια για να περιγράψω το τι ζούμε και πως αισθανόμαστε. Τα παιδιά μας που υποφέρουν εδώ και 95 μέρες, κλεισμένα μέσα στους τέσσερεις τοίχους, αρχίζουν να τρελαίνονται. Η Εντίνα δε σταματά να κλαίει και δεν έχω επιχειρήματα για να τους καλμάρω και να τους πείσω πως θα φτιάξουν τα πράγματα, γιατί τελικά δε φτιάχνουν. Πηγαίνουν κάθε μέρα από το κακό στο χειρότερο και φαίνεται πως τον πολιτισμένο κόσμο τον συμφέρει να μη δίνει τέλος σε αυτή την ανθρώπινη τραγωδία. Και είμαι βέβαιος πως η Βοσνία - Ερζεγοβίνη θα αποτελέσει τη μεγαλύτερη τραγωδία και καταστροφή στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού. Μέχρι στιγμής, έχουν σφαγιασθεί και δολοφονηθεί περίπου 200.000 άνθρωποι, πάνω από 150.000 βρίσκονται σε Σερβικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, περιμένοντας να εκτελεστούν, πάνω από ένα εκατομμύριο αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους, κλπ.. Και ο κόσμος που τα γνωρίζει όλα αυτά, απλά κάθεται, παρακολουθεί, το συζητά και βρίσκει εκατοντάδες λόγους για να παραμείνει άπραγος. Σε όλους εδώ, μας φαίνεται γελοίο τώρα όταν γυρνάμε στο παρελθόν και σκεφτόμαστε κάποιες «τρομοκρατικές» ενέργειες στην Ιταλία, τη Γαλλία ή την Αγγλία... Όπου οι τρομοκράτες σκότωσαν 5, 6 ή μια ντουζίνα ανθρώπους. Πόσο μεγάλος χαμός είχε γίνει, για τέτοιου είδους πράξεις;!; Και εδώ, έχουμε εκατοντάδες τέτοιες «τρομοκρατικές» ενέργειες καθημερινά και δε νοιάζεται κανείς! Νέα Υόρκη, Λονδίνο, Παρίσι, Ρώμη ή Αμβούργο σοκάρονται πολύ όταν σκάει κάποια βόμβα στο μετρό ή στον σιδηροδρομικό σταθμό… Και μόνο στην περιοχή της Ντομπρίνια (το προάστιο του Σαράγεβο όπου ζούμε) πάνω από 250.000 βόμβες και χειροβομβίδες έχουν εκραγεί έως τώρα… Με πολλή αγάπη σε όλους,
ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΣΑΜΕ ΧΩΡΙΑ ΣΟΥ, ΕΡΒΙΝ.
ΕΝΤΙΝΑ.
ΟΣΟ ΕΙΜΑΣΤΕ ΜΑΖΙ, ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΤΑ ΞΕΠΕΡΑΣΟΥΜΕ ΟΛΑ.
ΝΑΙ… ΑΛΛΑ ΤΟ ΕΔΩΣΑ ΣΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ. ΜΕΓΑΛΗ ΙΣΤΟΡΙΑ…
ΔΕ ΣΕ ΡΩΤΗΣΑ, ΕΡΒΙΝ… ΤΟ ΠΗΡΕΣ Τ’ ΑΜΑΞΙ;
74
ΓΚΡΙΖΟΣ ΚΑΠΝΟΣ ΑΧΝΙΖΕΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΓΔΟΟ ΟΡΟΦΟ ΤΟΥ ΓΕΜΑΤΟΥ ΤΡΥΠΕΣ ΚΤΙΡΙΟΥ ΣΤΗΝ ΝΤΟΜΠΡΙΝΙΑ… ΚΑΙ ΧΑΝΕΤΑΙ ΣΤΟΝ ΠΡΩΙΝΟ ΟΥΡΑΝΟ.
ΣΤΑΣΟΥ. ΚΑΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ ΣΤΗΝ ΠΟΡΤΑ. ΛΕΣ ΚΑΝΕΝΑΣ ΓΕΙΤΟΝΑΣ… ΝΑ ΗΡΘΕ ΝΑ ΠΑΡΑΠΟΝΕΘΕΙ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΓΕΙΡΙΚΗ ΣΟΥ; ΜΙΑ ΧΑΡΑ ΤΑ ΠΑΣ, ΕΝΤΙΝΑ…
ΕΙΝΑΙ ΦΡΙΚΤΟ, ΕΡΒΙΝ…
ΜΗΝ ΚΑΨΕΙΣ ΤΙΣ ΠΑΤΑΤΕΣ, ΜΑΜΑ…
ΜΠΡΑΝΚΟ! ΠΩΣ ΒΡΕΘΗΚΕΣ ΕΔΩ; ΑΚΟΥΣΑ ΟΤΙ ΗΣΟΥΝ ΣΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ.
ΤΡΕΧΟΥΝ ΤΟΣΟ ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΜΟΥ, ΠΟΥ ΟΥΤΕ ΝΑ ΤΙΣ ΔΩ ΔΕΝ ΜΠΟΡΩ, ΜΑΓΙΑ. ΓΕΙΑ ΣΑΣ. ΠΟΙΟΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙ ΝΑ ΛΑΜΠΑΔΙΑΣΕΙ ΤΟ ΚΤΙΡΙΟ;
ΠΩΣ ΜΑΣ ΒΡΗΚΕΣ; ΕΥΚΟΛΟ, ΕΡΒΙΝ. ΑΠΛΑ ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΑ ΤΗ ΜΥΡΩΔΙΑ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΜΕΖΕΔΕΣ... ΣΝΙΦ... ΤΗΣ ΕΝΤΙΝΑ.
ΣΤΑ ΣΟΒΑΡΑ, ΤΩΡΑ, ΣΟΥ ΦΕΡΝΩ ΕΝΑ ΜΗΝΥΜΑ. ΑΠΟ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΣΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ. ΥΠΑΡΧΕΙ ΜΙΑ ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΝΑ ΦΥΓΕΤΕ ΑΠΟ ΔΩ, ΕΣΥ ΚΑΙ Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΟΥ.
ΟΙ ΦΙΛΟΙ ΣΟΥ ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΑ, ΤΟ ΒΕΛΓΙΟ ΚΑΙ ΤΙΣ ΗΝΩΜΕΝΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΗΣΑΝ ΜΕ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ.
ΠΡΕΠΕΙ ΟΜΩΣ ΝΑ ‘ΣΤΕ ΕΤΟΙΜΟΙ ΝΑ ΦΥΓΕΤΕ… ΜΕ ΤΟ ΠΟΥ ΘΑ ΣΑΣ ΔΟΘΕΙ ΣΗΜΑ. ΛΟΓΙΚΟ… ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΑΩ. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΑΣ ΣΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ. ΣΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ… ΤΩΡΑ!
Θ... ΘΕΛΕΙΣ ΛΙΓΗ ΣΟΥΠΑ, ΜΠΡΑΝΚΟ;
75
ΤΟ ΒΡΑΔΥ…
ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΩ, ΕΡΒΙΝ… ΦΥΣΙΚΑ ΚΑΙ ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ ΠΑΡΕΙΣ ΤΟ ΟΠΕΛ. ΔΙΚΟ ΣΟΥ ΕΙΝΑΙ ΕΞΑΛΛΟΥ.
… ΕΤΣΙ… ΟΙ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΜΕΤΑΦΕΡΟΝΤΑΙ ΣΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΤΟΥ ΣΑΡΑΓΕΒΟ. ΟΥΤΕ ΔΕΚΑ ΜΙΛΙΑ. ΟΜΩΣ… ΕΙΝΑΙ ΣΑΝ ΝΑ ΔΙΑΣΧΙΖΕΙΣ ΝΑΡΚΟΠΕΔΙΟ.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ, ΓΙΑΤΡΕ. ΘΑ ΤΟ ΦΕΡΩ ΠΙΣΩ… ΕΚΤΟΣ ΑΝ…
ΟΙ ΣΕΡΒΟΙ ΠΟΛΙΟΡΚΟΥΝ ΤΗΝ ΝΤΟΜΠΡΙΝΙΑ. ΠΥΡΟΒΟΛΙΚΟ ΚΑΙ ΣΚΟΠΕΥΤΕΣ ΡΙΧΝΟΥΝ ΣΕ ΟΠΟΙΟΝ ΦΕΥΓΕΙ… ΖΩΝΤΑΝΟΙ ΣΤΟΧΟΙ.
ΤΟ ΠΑΛΙΟ ΜΟΥ ΟΠΕΛ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟ, ΓΙΑΤΡΕ.
ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΑ… ΑΛΛΑ ΠΗΓΑΙΝΟΥΜΕ ΣΥΧΝΑ ΕΚΕΙ.
ΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΤΟΝ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟ ΓΙΑ ΣΟΒΑΡΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ…
ΕΔΩ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΠΙΟ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟ ΣΗΜΕΙΟ… ΚΟΝΤΑ ΣΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ… ΣΤΟ ΕΝΑ ΜΙΛΙ.
ΕΧΟΥΜΕ ΒΑΛΕΙ ΜΙΑ ΣΕΙΡΑ ΑΠΟ ΦΟΡΤΗΓΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟΥΣ ΣΕΡΒΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟΝ ΔΡΟΜΟ.
ΤΙ ‘ΝΑΙ ΑΥΤΑ; ΚΟΜΙΚΣ;
ΝΑΙ… ΛΟΙΠΟΝ, ΟΙ ΣΕΡΒΟΙ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝ ΣΑΝ ΣΤΟΧΟ ΤΟΝ ΕΡΥΘΡΟ ΣΤΑΥΡΟ. ΕΤΣΙ ΒΑΖΟΥΜΕ ΜΕΤΑΛΛΙΚΕΣ ΠΛΑΚΕΣ ΣΤΟ ΑΜΑΞΙ… ΓΙΑ Ν’ ΑΠΟΚΡΟΥΕΙ ΤΙΣ ΣΦΑΙΡΕΣ.
76
ΜΗ ΓΕΛΑΣ. ΕΙΝΑΙ ΕΞΤΡΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ. ΔΥΟ ΤΡΙΑ ΤΕΥΧΗ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΜΠΛΟΚΑΡΟΥΝ ΣΦΑΙΡΑ Ή ΘΡΑΥΣΜΑΤΑ.
ΤΑ ΣΕΡΒΙΚΑ ΟΠΛΑ ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΛΕΥΡΑ ΤΟΥ ΔΡΟΜΟΥ. ΝΑ ΟΔΗΓΕΙΣ ΚΟΝΤΑ ΣΤΑ ΦΟΡΤΗΓΑ… ΚΑΙ ΟΣΟ ΤΟ ΔΥΝΑΤΟΝ ΠΙΟ ΓΡΗΓΟΡΑ.
ΞΕΚΙΝΑ ΑΡΓΑ… ΕΠΕΙΤΑ, ΜΟΛΙΣ ΠΕΡΑΣΕΙΣ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΦΟΡΤΗΓΟ… ΠΑΤΗΣΕ ΓΚΑΖΙ ΚΑΙ ΣΑΝΙΔΩΣΕ ΤΟ! ΚΑΛΗ ΤΥΧΗ.
ΝΑ ΕΧΕΙΣ ΤΟΝ ΝΟΥ ΣΟΥ ΣΤΟ ΧΑΝΤΑΚΙ ΣΤΗΝ ΑΛΛΗ ΠΛΕΥΡΑ, ΕΡΒΙΝ.
ΠΕΡΑΣΑ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΦΟΡΤΗΓΟ… ΤΟ ΣΗΜΕΙΟ ΧΩΡΙΣ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ… ΕΝΤΙΝΑ… ΕΝΤΒΙΝ… ΜΑΓΙΑ…
ΟΝΕΙΡΕΥΟΜΑΙ. ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ… ΕΓΩ. ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ ΕΔΩ… ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΛΗΘΕΙΑ. ΟΝΕΙΡΟ ΕΙΝΑΙ.
77
ΚΡΑΤΑΣ ΣΦΙΧΤΑ ΤΟ ΤΙΜΟΝΙ ΣΤΑ ΧΕΡΙΑ ΣΟΥ… ΣΚΥΒΕΙΣ… ΣΦΙΓΓΕΙΣ ΤΑ ΔΟΝΤΙΑ… ΚΟΛΛΑΣ ΤΟ ΠΟΔΙ ΣΟΥ ΣΤΟ ΓΚΑΖΙ… ΑΦΗΝΕΙΣ ΤΟΝ ΣΥΜΠΛΕΚΤΗ… ΚΑΙ ΟΡΜΑΣ!
Σαράγεβο,
17η
Ιουλίου,
1992
Αγαπητοί Μιούριελ και Τζο, Σήμερα έχουμε 17 Ιουλίου. Η κατάσταση στο μεταξύ έχει χειροτερέψει και ελπίζουμε ολοένα και λιγότερο στη σωτηρία μας, ασχέτως με αυτά που λέτε εσύ και ο Τζο. Αν κάποιος σκότωνε και έσφαζε πιγκουίνους, όπως σφάζουν οι Σέρβοι τους Βόσνιους, η παγκόσμια κοινότητα θα παρέμβαινε και θα έπαιρνε πιο γρήγορα αυστηρότερα μέτρα. Όμως, στην περίπτωση μας, όλοι κάθονται και συζητούν, βλέποντας χιλιάδες αθώους να πεθαίνουν, δεκάδες σπίτια να καταστρέφονται και ένα καινούργιο κράτος που αναγνώρισε ολόκληρος ο πλανήτης, αλλά και ο ΟΗΕ, να βουλιάζει στη δυστυχία… αλλά ποιος νοιάζεται;!; Είναι πολύ δύσκολο να εξηγήσω και να περιγράψω πως νιώθουμε. Ηλικιωμένοι που επέζησαν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο είπαν πως δε συγκρίνεται με την καταστροφή που ζούμε. Και όμως, όλο αυτό συμβαίνει στην καρδιά της Ευρώπης και στο κατώφλι του 21ου αιώνα. Η Μάγια έχει τα γενέθλια της στις 20 Ιουλίου και η μόνη της επιθυμία είναι να παραμείνουμε όλοι μας ζωντανοί. Με αγάπη,
78
κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο
κεφάλαιο
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
το πάρτι γενεθλίων 79
80
Σαράγεβο,
20
Ιουλίου,
1992
Αγαπητέ Τζο, Σήμερα είναι τα δέκατα γενέθλια της Μάγια. Η Εντίνα ετοίμασε μια μικρή γιορτή κάτω από τους ήχους συνεχών πυροβολισμών και εκρήξεων από χειροβομβίδες. Παρόλα αυτά, ευθυμήσαμε κάπως... κυρίως γιατί είμαστε ακόμα ζωντανοί... και μετά τη γιορτή, μόλις πριν από μια ώρα, έμαθα ότι οι Σέρβοι έκαψαν τα γραφεία μας και πως δεν έμεινε τίποτα… Όλα τα πρωτότυπα σχέδια, όλες οι αναμνήσεις μιας ζωής, φωτογραφίες και φιλμ των παιδιών μας, ό,τι συνέλλεγα και φύλαγα εκεί με μεγάλη φροντίδα και πολλή αγάπη... Ό λ α χάθηκαν για πάντα!!! Εσύ, Τζο και η Μιούριελ, που είχατε έρθει στο γραφείο μου, ξέρετε πόσο σημαντικά ήταν όλα αυτά για μένα. Πόσο περήφανος ήμουν για εκείνη την αυθεντική σελίδα του «Πρίγκιπα Βάλιαντ» του 1956, που είχε προσωπική αφιέρωση σε μένα από τον Φόστερ καθώς και οι υπόλοιπες 12.000 (δώδεκα χιλιάδες) αυθεντικές σελίδες που είχα εκεί... Η Εντίνα δεν μπορεί να σταματήσει να κλαίει και εγώ συγκρατώ τα δάκρυα μου για να μη με δει... Περισσότερη από τη μισή ζωή μου κάηκε ολοσχερώς, καθώς και μεγάλο κομμάτι της δικής της. Πέρναγα περισσότερο χρόνο στο γραφείο και λιγότερο με εκείνη και τα παιδιά. Πάντως, είμαστε ακόμα χαρούμενοι που ζούμε. Για πόσο ακόμα, όμως;... Με αγάπη,
20 ΙΟΥΛΙΟΥ, ’92 / ΔΕΥΤΕΡΑ
ΑΓΑΠΗΤΟΙ ΕΡΒΙΝ, ΕΝΤΙΝΑ, ΜΑΓΙΑ & ΕΝΤΒΙΝ ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥ ΔΥΣΚΟΛΟ ΝΑ "ΓΙΟΡΤΑΣΕΙΣ" ΤΑ ΔΕΚΑΤΑ ΓΕΝΕΘΛΙΑ ΜΙΑΣ ΜΙΚΡΗΣ ΚΥΡΙΑΣ ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΕΤΟΙΕΣ ΑΣΧΗΜΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ. ΠΡΕΠΕΙ ΟΜΩΣ ΝΑ ΣΑΣ ΠΑΡΗΓΟΡΕΙ ΟΛΟΥΣ ΤΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΟΤΙ ΤΑ ΕΠΟΜΕΝΑ ΓΕΝΕΘΛΙΑ ΤΗΣ ΜΑΓΙΑ ΘΑ ΕΙΝΑΙ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ. ΞΕΡΩ ΠΩΣ ΟΛΟΙ ΕΜΕΙΣ ΑΠ’ ΕΞΩ, ΟΥΤΕ ΝΑ ΔΙΑΝΟΗΘΟΥΜΕ ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΤΗ ΦΡΙΚΗ ΠΟΥ ΠΕΡΝΑΤΕ… ΕΝΤΟΥΤΟΙΣ, ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΛΠΙΖΕΤΕ Σ’ ΕΝΑ ΚΑΛΥΤΕΡΟ ΑΥΡΙΟ… ΟΣΟ ΔΥΣΚΟΛΟ ΚΑΙ ΑΝ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΟ. ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΑΛΛΗ ΕΠΙΛΟΓΗ! ΑΝ ΔΕΝ ΤΟ ΚΑΝΕΤΕ, ΤΟΤΕ ΘΑ ΕΧΕΤΕ ΥΠΟΤΑΧΘΕΙ ΣΤΟΥΣ ΒΑΡΒΑΡΟΥΣ! ΚΑΙ ΑΥΤΟ ΑΚΡΙΒΩΣ ΘΕΛΟΥΝ! ΓΙΑΤΙ ΤΟΤΕ, ΔΕ ΘΑ ΚΑΤΑΛΟΓΙΣΤΟΥΝ ΕΥΘΥΝΕΣ. ΟΥΤΕ Θ’ ΑΠΟΔΟΘΕΙ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ. ΓΙ’ ΑΥΤΟ… ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙΤΕ ΝΑ ΤΟ ΚΑΝΕΤΕ. ΤΟ ΓΡΑΦΕΙΟ… ΟΙ ΣΕΛΙΔΕΣ… ΟΙ ΣΥΛΛΟΓΕΣ… ΣΕ ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΣΕΝΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΟΥ, ΕΡΒΙΝ, ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΤΙΠΟΤΑ! ΟΤΑΝ ΕΣΥ ΚΑΙ Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΟΥ ΦΥΓΕΤΕ ΑΠΟ ΕΚΕΙ, ΘΑ ΚΑΝΕΤΕ ΜΙΑ ΝΕΑ ΑΡΧΗ. ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΣΑΣ ΘΑ ΕΙΝΑΙ Η ΚΙΝΗΤΗΡΙΟΣ ΔΥΝΑΜΗ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΣΑΣ. ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΑΝΤΑ! ΘΑ ΕΠΙΖΗΣΕΤΕ… ΚΑΙ ΘΑ ΞΕΦΥΓΕΤΕ. ΚΑΙ ΟΤΑΝ ΣΥΜΒΕΙ ΑΥΤΟ, ΟΛΟΙ ΟΙ ΦΙΛΟΙ ΣΑΣ ΘΑ ΕΡΘΟΥΝ ΝΑ ΣΑΣ ΚΑΛΩΣΟΡΙΣΟΥΝ. ΟΠΟΥ ΚΑΙ ΟΠΟΤΕ ΓΙΝΕΙ ΑΥΤΟ! ΚΑΝΕ ΚΟΥΡΑΓΙΟ, ΕΡΒΙΝ… ΚΑΘΕ ΣΤΙΓΜΗ ΠΟΥ ΠΕΡΝΑ, ΣΑΣ ΦΕΡΝΕΙ ΠΙΟ ΚΟΝΤΑ Σ’ ΑΥΤΟ. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΟ ΠΙΣΤΕΨΕΙΣ! ΑΓΑΠΗ ΣΕ ΟΛΟΥΣ ΣΑΣ
81
ΟΙ ΜΕΤΑΛΛΙΚΕΣ ΠΛΑΚΕΣ ΕΞΟΣΤΡΑΚΙΖΟΥΝ ΤΙΣ ΣΦΑΙΡΕΣ ΤΩΝ ΣΕΡΒΩΝ… ΑΛΛΑ… ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΜΕ ΚΟΜΙΚΣ;
ΛΕΣ ΚΑΙ ΖΕΙ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΟΥ MAD MAX, Ο ΕΡΒΙΝ, ΠΑΤΑΕΙ ΤΟ ΓΚΑΖΙ ΤΟΥ ΠΑΛΙΟΥ ΤΟΥ ΟΠΕΛ… ΚΑΙ ΠΕΡΝΑ ΜΠΡΟΣΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΟΔΟΦΡΑΓΜΑ ΑΠΟ ΣΚΟΥΡΙΑΣΜΕΝΑ ΦΟΡΤΗΓΑ…
ΕΓΙΝΑ ΗΡΩΑΣ ΤΩΝ ΚΟΜΙΚΣ. ΜΗΠΩΣ… ΕΙΜΑΙ Ο ΣΟΥΠΕΡΜΑΝ; ΑΝ ΕΙΝΑΙ ΕΤΣΙ… ΕΙΜΑΙ ΑΤΡΩΤΟΣ! ΘΕΕ ΜΟΥ… ΕΧΩ ΣΑΛΤΑΡΕΙ!
ΝΟ... ΝΟΜΙΖΩ… ΤΑ ΚΑΤΑΦΕΡΑ.
ΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΟΥ ΣΑΡΑΓΕΒΟ ΑΠΕΧΕΙ ΜΟΛΙΣ ΕΞΙ ΜΙΛΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΝΤΟΜΠΡΙΝΙΑ. ΕΚΑΝΑ ΤΟΣΕΣ ΦΟΡΕΣ ΑΥΤΗ ΤΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ, ΠΟΥ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΑ ΝΑ ΤΗ ΔΙΑΝΥΣΩ ΜΕ ΚΛΕΙΣΤΑ ΜΑΤΙΑ. ΤΩΡΑ ΟΜΩΣ…
82
… ΜΟΥ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΞΕΝΗ! ΤΑ ΠΙΟ ΜΑΚΡΙΑ ΕΞΙ ΜΙΛΙΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΜΟΥ!
ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΧΕΙ ΜΕΙΝΕΙ ΟΥΤΕ ΕΝΑ ΚΤΙΡΙΟ ΑΘΙΚΤΟ ΣΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ!
ΘΑ ΞΑΝΑΓΙΝΕΙ ΠΟΤΕ ΟΠΩΣ ΗΤΑΝ;
ΤΖΑΜΙ ΓΙΑ ΤΖΑΜΙ ΔΕΝ ΕΜΕΙΝΕ!
ΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ ΤΟ ΕΛΕΓΑΝ «ΜΑΡΓΑΡΙΤΑΡΙ ΤΗΣ ΣΤΕΡΙΑΣ… ΧΙΟΝΙΣΜΕΝΕΣ ΚΟΡΦΕΣ ΠΟΥ ΦΙΛΟΥΝ ΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ…»
ΕΡΒΙΝ… ΩΣΤΕ ΖΕΙΣ ΑΚΟΜΑ. ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΚΑΛΗ ΑΡΧΗ.
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΒΡΩ ΤΟΝ ΝΙΓΙΑΖ… ΣΤΟ ΚΤΙΡΙΟ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ. ΕΙΝΑΙ ΠΑΛΙΟΣ ΦΙΛΟΣ ΜΟΥ.
ΧΑΙΡΟΜΑΙ ΚΑΙ ‘ΓΩ ΠΟΥ ΣΕ ΒΛΕΠΩ, ΝΙΓΙΑΖ. ΜΟΥ ΕΧΕΙΣ ΝΕΑ;
ΚΑΤΣΕ, ΕΡΒΙΝ.
ΕΝΔΙΑΦΕΡΘΗΚΕ ΠΟΛΥΣ ΚΟΣΜΟΣ ΓΙΑ ΣΕΝΑ. ΦΑΞ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΠΟ ΓΑΛΛΙΑ… ΑΠΟ ΒΕΛΓΙΟ… ΕΛΒΕΤΙΑ… ΚΑΙ ΗΝΩΜΕΝΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ.
ΟΛΟΙ ΘΕΛΟΥΝ ΝΑ ΣΕ ΒΟΗΘΗΣΟΥΝ. ΚΑΙ… ΥΠΑΡΧΕΙ ΜΙΑ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ ΝΑ ΦΥΓΑΔΕΥΤΕΙΤΕ ΕΣΥ ΚΑΙ Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΟΥ.
ΑΛΛΑ… ΑΥΤΗ Η ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΜΦΑΝΙΣΤΕΙ ΞΑΦΝΙΚΑ. ΓΙ’ ΑΥΤΟ, ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΙΣΤΕ ΑΜΕΣΑ ΔΙΑΘΕΣΙΜΟΙ.
ΕΧΕΙΣ ΠΟΛΛΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ. Η ΕΝΤΙΝΑ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΕΙΝΑΙ ΣΤΗΝ ΝΤΟΜΠΡΙΝΙΑ. ΠΩΣ ΘΑ…;
83
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΙΣΤΕ ΕΤΟΙΜΟΙ ΑΝΑ ΠΑΣΑ ΣΤΙΓΜΗ, ΝΑ ΑΝΕΒΕΙΤΕ ΑΜΕΣΑ ΣΕ ΑΕΡΟΠΛΑΝΟ… ΟΤΑΝ ΘΑ ΥΠΑΡΧΕΙ ΧΩΡΟΣ.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ, ΝΙΓΙΑΖ. ΘΑ ΚΑΝΩ… Ο,ΤΙ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ.
ΠΡΟΣΕΧΕ, ΕΡΒΙΝ.
ΘΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΗΣΩ ΜΑΖΙ ΣΟΥ ΜΟΛΙΣ ΑΚΟΥΣΩ ΚΑΤΙ.
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΥΡΙΣΩ ΣΤΗΝ ΝΤΟΜΠΡΙΝΙΑ… ΝΑ ΜΙΛΗΣΩ ΣΤΗΝ ΕΝΤΙΝΑ.
Η ΚΑΗΜΕΝΗ…
ΕΚΑΤΟΝΤΑΔΕΣ ΣΚΟΤΩΝΟΝΤΑΙ ΣΤΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ. ΚΑΝΕΙΣ ΔΕΝ ΞΕΡΕΙ ΠΟΥ ΘΑ ΠΕΣΕΙ Η ΕΠΟΜΕΝΗ ΒΟΜΒΑ… Ή ΠΟΤΕ;
ΔΕΝ ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ ΓΙΑ ΠΟΛΕΜΟ. ΟΙ ΣΕΡΒΟΙ ΘΕΛΟΥΝ ΜΟΝΟ ΝΑ ΜΑΣ ΑΦΑΝΙΣΟΥΝ ΟΛΟΥΣ!
ΞΑΝΑ ΜΕΣΑ ΑΠ’ ΤΟ «ΝΑΡΚΟΠΕΔΙΟ»… ΣΕ ΜΙΑ ΒΡΟΧΗ ΑΠΟ ΟΒΙΔΕΣ ΠΟΥ ΣΦΥΡΙΖΟΥΝ… ΠΙΣΩ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΗ ΝΤΟΜΠΡΙΝΙΑ.
84
ΞΕΡΩ ΠΩΣ ΣΟΥ ΕΙΝΑΙ ΔΥΣΚΟΛΟ Ν’ ΑΦΗΣΕΙΣ ΤΗ ΒΟΣΝΙΑ… ΠΑΡΟΛΗ ΤΗ ΦΡΙΚΗ…
… ΕΧΟΥΝ ΚΛΟΝΙΣΤΕΙ ΤΑ ΝΕΥΡΑ ΤΗΣ. ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΟΛΟ ΚΑΙ ΠΙΟ ΑΔΥΝΑΤΑ.
ΕΙΝΑΙ... ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟ ΝΑ ΜΕΙΝΟΥΜΕ, ΝΙΓΙΑΖ. Η ΕΝΤΙΝΑ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΦΥΓΟΥΝ.
ΓΥΡΙΣΑ, ΓΙΑΤΡΕ.
ΑΛΛΑ ΤΟ ΑΣΘΕΝΟΦΟΡΟ ΣΟΥ, ΓΕΜΙΣΕ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΣΗΜΑΔΙΑ.
ΚΑΙ ΔΕΝ ΕΙΧΑ ΧΡΟΝΟ ΓΙΑ ΝΑ ΔΙΑΒΑΣΩ ΤΑ ΚΟΜΙΚΣ… ΑΛΛΑ…
ΗΤΑΝ ΚΑΛΑ ΤΑ ΝΕΑ;
Δ... ΔΕΝ ΞΕΡΩ. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΑΩ ΣΠΙΤΙ, Η ΕΝΤΙΝΑ Θ’ ΑΝΗΣΥΧΕΙ…
ΩΧ… ΒΡΕΧΕΙ. Η ΚΑΤΑΛΗΞΗ ΜΙΑΣ ΤΕΛΕΙΑΣ ΜΕΡΑΣ.
… ΜΕ ΠΡΟΦΥΛΑΞΑΝ. ΑΡΚΕΙ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΧΕΙΣ ΕΣΥ ΣΗΜΑΔΙΑ, ΕΡΒΙΝ.
ΕΡΒΙΝ… ΓΥΡΙΣΕΣ. ΔΟΞΑ ΤΩ ΘΕΩ.
Η ΜΑΜΑ ΚΑΛΕΣΕ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ ΜΟΥ ΑΠ’ ΤΟ ΚΤΙΡΙΟ.
ΠΑΝΩ ΣΤΗΝ ΩΡΑ ΓΙΑ ΤΑ ΓΕΝΕΘΛΙΑ ΤΗΣ ΜΑΓΙΑ.
ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ, ΚΟΡΙΤΣΑΡΑ ΜΟΥ. ΔΕ ΣΟΥ ΠΗΡΑ ΟΜΩΣ ΔΩΡΟ…
ΜΠΑΜΠΑ. Ο ΜΠΑΜΠΑΣ.
Η ΜΑΜΑ ΕΦΤΙΑΞΕ ΤΟΥΡΤΑ… ΜΕ ΔΕΚΑ ΚΕΡΑΚΙΑ. ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΥΠΕΡΟΧΟ;
ΓΙΑ ΜΕΝΑ, ΕΣΥ ΕΙΣΑΙ ΤΟ ΚΑΛΥΤΕΡΟ ΔΩΡΟ, ΜΠΑΜΠΑ!
85
ΕΙΝΑΙ ΠΕΝΤΑΝΟΣΤΙΜΗ.
ΠΑΡΕ ΕΝΑ ΚΟΜΜΑΤΙ ΤΟΥΡΤΑ, ΕΡΒΙΝ… ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥ ΚΑΛΗ. ΣΚΕΤΟ ΑΛΕΥΡΙ ΜΕ ΝΕΡΟ… ΛΙΓΗ ΠΟΥΤΙΓΚΑ… ΑΥΓΑ ΔΕΝ ΕΙΧΑ…
ΕΙΔΕΣ ΜΕ ΤΙ ΣΤΟΛΙΣΑΜΕ, ΜΠΑΜΠΑ; ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΕΣ ΓΙΡΛΑΝΤΕΣ…
ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΔΙΑΣΚΕΔΑΖΟΥΝ… ΠΑΡΑ ΤΟ Ο,ΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ.
ΕΙΜΑΣΤΕ ΤΟΣΟ ΤΥΧΕΡΟΙ, ΜΠΑΜΠΑ.
22
Αγαπητέ Αντρέας,
Ιουλίου,
ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ, ΜΑΓΙΑ.
1992
Πριν από δυο μέρες (20 Ιουλίου) η κόρη μου η Μάγια έκλεισε τα δέκα της χρόνια. Και παρόλο που φιλοξενούμαστε στο κτίριο, χωρίς δικά μας υπάρχοντα και παρόλο που έχουμε πόλεμο με συνεχείς πυροβολισμούς και εκρήξεις έξω στους δρόμους, η σύζυγος μου, η Εντίνα, προσπάθησε να προετοιμάσει μια μικρή γιορτή. Έφτιαξε τούρτα με αλεύρι, ζάχαρη και πουτίγκα, μιας και δεν είχε ούτε αυγά, ούτε και τίποτα άλλο. Η Μάγια δανείστηκε μερικά ρούχα από την κόρη ενός γείτονα και μαζί με τον πεντάχρονο αδερφό της, τον Έντβιν, διακόσμησε το δωμάτιο της, χρησιμοποιώντας χριστουγεννιάτικα στολίδια. Μια ντουζίνα παιδιά, τα περισσότερα πρόσφυγες σαν και μας, έφτασαν κατά τις 4 Μ.Μ.. Τα παράθυρα έτριζαν από τις χειροβομβίδες που έσκαγαν στους δρόμους, μπροστά απ’ το κτίριο, αλλά τα παιδιά γελούσαν και έπαιζαν σ’ εκείνο το δωμάτιο στον τέταρτο όροφο, που είχαμε βάλει κάποια έπιπλα μπροστά από τα παράθυρά του... Ανησυχούσα για τις φωτογραφίες και τα φιλμ των παιδιών μας, της Μάγια και του Έντβιν, που είχαμε τραβήξει τα τελευταία δέκα χρόνια και που μέσα σ’ αυτά είχαμε εικόνες απ’ όλα τα γενέθλιά τους, από τους παππούδες και τις γιαγιάδες τους, τους φίλους τους, τις πρώτες μέρες στο σχολείο, τις διακοπές τους... Ανησυχούσα για πολλές άλλες αναμνήσεις και πολλά άλλα πράγματα που συγκέντρωνα με μεγάλη αγάπη τα τελευταία 22 χρόνια, απ’ όλο τον κόσμο... Και όλα αυτά καταστράφηκαν από τη φωτιά που έβαλαν Σέρβοι φονιάδες και πλιατσικολόγοι - άθλια ανθρωπάκια. Ξέρω πως το κυριότερο είναι να μείνουμε ζωντανοί. Είναι όμως σκληρό να σκέφτεσαι πως ό,τι έχτιζες τα τελευταία 22 χρόνια, έχει χαθεί. Με αγάπη,
86
ΟΛΑ ΑΥΤΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΑΤΑΓΡΑΦΟΥΝ ΚΑΠΩΣ. ΝΑ ΤΑ ΜΑΘΕΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ.
ΟΙ ΩΡΕΣ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΜΕΡΕΣ… ΟΙ ΕΒΔΟΜΑΔΕΣ ΜΗΝΕΣ… Ο ΒΟΜΒΑΡΔΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΣΑΡΑΓΕΒΟ ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ. ΚΑΙ… Η ΚΑΤΑ ΚΑΠΟΙΟΝ ΤΡΟΠΟ ΖΩΗ ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ.
ΑΝ ΔΕΝ ΤΑ ΔΟΥΝ, ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΣΥΛΛΑΒΟΥΝ ΤΗ ΦΡΙΚΗ. ΦΑΙΝΟΝΤΑΙ ΣΟΥΡΕΑΛΙΣΤΙΚΑ… ΑΚΟΜΑ ΚΑΙ Σ’ ΑΥΤΟΥΣ ΠΟΥ ΤΑ ΖΟΥΝ.
Η ΑΛΛΟΤΕ ΣΠΟΥΔΑΙΑ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ, ΤΩΡΑ ΑΠΟΤΕΛΕΙΤΑΙ ΑΠΟ ΛΙΓΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ ΜΟΝΑΧΑ. ΟΜΩΣ, ΠΑΡΟΛΗ ΤΗΝ ΕΛΛΕΙΨΗ ΝΕΡΟΥ… ΡΕΥΜΑΤΟΣ... ΒΑΣΙΚΩΝ ΑΓΑΘΩΝ... ΣΥΝΕΧΙΖΟΥΝ.
ΟΙ ΔΙΑΚΟΠΕΣ ΡΕΥΜΑΤΟΣ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΚΑΤΑ ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΑ ΤΙΣ ΕΚΠΟΜΠΕΣ ΣΤΟ ΡΑΔΙΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ. ΟΜΩΣ… ΣΥΝΕΧΙΖΟΝΤΑΙ.
87
ΓΙΑ ΝΑ ΜΗΝ ΤΡΕΛΑΘΟΥΝ, ΚΑΝΟΥΝ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΤΡΕΛΑ ΕΚ ΠΡΩΤΗΣ ΟΨΕΩΣ. ΟΙ ΗΧΟΙ ΑΠΟ ΤΙΣ ΟΒΙΔΕΣ ΑΝΑΚΑΤΕΥΟΝΤΑΙ ΜΕ ΜΟΥΣΙΚΗ ΑΠΟ ΠΛΑΝΟΔΙΟΥΣ ΜΟΥΣΙΚΟΥΣ.
Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΚΑΙ Ο ΟΛΕ-
ΘΡΟΣ ΕΙΝΑΙ ΠΑΝΤΟΥ ΔΙΑΧΥΤΑ… ΚΑΙ Ο ΣΑΡΚΑΣΜΟΣ ΣΤΕΚΕΙ ΣΑΝ ΑΝΤΙΒΑΡΟ ΣΤΗ ΣΚΛΗΡΟΤΗΤΑ ΕΝΟΣ ΑΠΟΤΡΟΠΑΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ.
ΚΑΙ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ ΠΟΥ ΜΕΝΕΙ Ο ΕΡΒΙΝ ΚΑΙ Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΟΥ…
Δ... ΔΕΝ ΞΕΡΩ ΑΝ ΘΑ ΦΤΑΣΕΙ ΣΙΓΟΥΡΑ. Ή… ΑΝ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΒΟΗΘΗΣΟΥΝ.
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΣΤΕΙΛΩ ΑΥΤΟ ΤΟ ΦΑΞ ΣΤΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ ΜΟΥ… ΠΡΟΤΟΥ ΚΟΠΕΙ ΞΑΝΑ ΤΟ ΡΕΥΜΑ.
ΑΛΛΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΣΥΝΕΧΙΣΩ ΤΙΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ.
ΧΩΡΙΣ ΕΛΠΙΔΑ… ΔΕ ΜΑΣ ΜΕΝΕΙ ΤΙΠΟΤΑ!
ΕΡΒΙΝ; ΝΙΓΙΑΖ ΕΔΩ… ΑΠ’ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ.
ΕΙΝΑΙ ΚΑΠΟΙΟΣ… ΕΝΑΣ ΓΑΛΛΟΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΗΣ… ΕΔΩ ΣΤΟ ΓΡΑΦΕΙΟ ΜΟΥ. ΣΕ ΞΕΡΕΙ… ΠΙΣΤΕΥΕΙ ΠΩΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΣΕ ΒΟΗΘΗΣΕΙ. ΘΕΛΕΙ ΝΑ ΣΟΥ ΜΙΛΗΣΕΙ… ΟΧΙ ΑΠΟ ΤΟ ΤΗΛΕΦΩΝΟ.
88
ΠΕΣ ΤΟΥ ΝΑ ΠΕΡΙΜΕΝΕΙ. ΕΡΧΟΜΑΙ, ΝΙΓΙΑΖ.
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΑΩ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ, ΕΝΤΙΝΑ. ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ‘ΝΑΙ Η ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΜΑΣ.
ΔΕΚΑ ΛΕΠΤΑ ΑΡΓΟΤΕ-
ΞΗΜΕΡΩΜΑ…
ΡΑ, ΤΟ ΞΕΧΑΡΒΑΛΩΜΕΝΟ ΟΠΕΛ ΠΕΡΝΑ ΜΠΡΟΣΤΑ ΑΠΟ ΤΟ HOLΙDAY ΙNN, ΜΕ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΠΡΟΣ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ.
ΠΕΡΝΑ ΞΑΝΑ ΤΟ «ΝΑΡΚΟΠΕΔΙΟ».
Τ... ΤΟ ΞΕΡΩ. ΝΑ ΠΡΟΣΕΧΕΙΣ, ΕΡΒΙΝ.
ΚΑΘΕ ΛΕΠΤΟ ΠΟΥ ΠΕΡΝΑ, ΟΙ ΖΩΕΣ ΤΗΣ ΕΝΤΙΝΑ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΚΙΝΔΥΝΕΥΟΥΝ. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΟΥΣ ΠΑΡΩ ΑΠΟ ΔΩ.
ΕΡΒΙΝ… ΑΠΟ ΔΩ Ο ΜΕΣΙΕ ΛΑΝΖΕΡ…
89
ΕΧΟΥΜΕ ΑΚΟΥΣΕΙ ΠΟΛΛΑ ΓΙΑ ΣΑΣ, ΚΥΡΙΕ ΡΟΥΣΤΕΜΑΤΖΙΚ.
ΕΧΕΤΕ ΠΟΛΛΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ… ΚΑΛΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ.
ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ ΑΛΗΘΕΙΑ… ΟΜΩΣ… ΕΙΝΑΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΝΑ ΕΠΙΒΙΩΣΕΙ Η ΒΟΣΝΙΑ.
ΜΕΣΙΕ ΛΑΝΖΕΡ… ΞΕΡΩ ΠΟΣΟ ΔΥΣΚΟΛΟ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΦΥΓΕΙ ΚΑΠΟΙΟΣ ΑΠ’ ΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ. ΜΟΝΟ ΟΙ ΒΑΡΙΑ ΤΡΑΥΜΑΤΙΕΣ ΜΕΤΑΦΕΡΟΝΤΑΙ ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΩΣ.
ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΦΥΓΟΥΝ ΟΛΟΙ… ΔΕ ΘΕΛΟΥΝ ΝΑ ΦΥΓΟΥΝ ΟΛΟΙ. ΚΑΠΟΙΟΙ ΟΜΩΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΦΥΓΕΤΕ ΓΙΑ ΝΑ ΒΟΗΘΗΣΕΤΕ ΤΟΥΣ ΥΠΟΛΟΙΠΟΥΣ.
ΕΓΩ… Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΜΟΥ… ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΜΟΥ… ΓΕΝΝΗΘΗΚΑΜΕ ΣΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ. ΕΧΑΣΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΜΟΥ… ΤΗ ΔΟΥΛΕΙΑ ΜΟΥ. ΟΛΑ ΧΑΘΗΚΑΝ.
ΕΡΒΙΝ… Η ΦΥΓΗ ΑΠ’ ΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ ΘΑ ΒΟΗΘΗΣΕΙ ΝΑ ΜΑΤΑΙΩΣΟΥΜΕ ΤΑ ΣΧΕΔΙΑ ΤΩΝ ΣΕΡΒΩΝ ΓΙΑ ΕΘΝΟΚΑΘΑΡΣΗ. ΟΜΩΣ… ΑΛΛΟΙ ΕΙΝΑΙ ΣΕ ΧΕΙΡΟΤΕΡΗ ΜΟΙΡΑ…
ΕΘΝΟΚΑΘ…; ΟΥΤΕ ΤΙ ΗΜΟΥΝ ΔΕΝ ΗΞΕΡΑ… ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΟΣ, ΚΑΘΟΛΙΚΟΣ Ή ΟΤΙΔΗΠΟΤΕ ΑΛΛΟ.
ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΗΞΕΡΑ ΟΛΗ ΜΟΥ ΤΗ ΖΩΗ… ΠΟΥ ΜΕΓΑΛΩΣΑΜΕ ΜΑΖΙ… ΚΡΟΑΤΕΣ, ΣΕΡΒΟΙ, ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΟΙ, ΕΒΡΑΙΟΙ, ΚΑΘΟΛΙΚΟΙ…
ΜΗΠΩΣ ΔΙΑΚΟΠΤΩ; Α… ΑΥΤΟΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ‘ΝΑΙ Ο ΚΥΡΙΟΣ ΡΟΥΣΤΕΜΑΤΖΙΚ.
… ΠΟΤΕ ΔΕ ΡΩΤΗΣΑ ΤΗΝ ΕΘΝΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΣ, ΟΥΤΕ ΚΑΙ ΑΥΤΟΙ ΤΗ ΔΙΚΗ ΜΟΥ! Δ... ΔΕΝ ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΩ.
ΤΟ ΜΟΝΟ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΑΤΑΛΑΒΕΙΣ ΕΙΝΑΙ ΟΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΠΙΖΗΣΕΙΣ.
ΠΕΡΑΣΕ, ΓΙΕΛΕΝΑ. ΠΕΡΑΣΕ.
90
Η ΓΙΕΛΕΝΑ ΕΙΝΑΙ ΒΟΗΘΟΣ ΣΤΗΝ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ.
ΓΝΩΡΙΖΕΤΕ, ΚΥΡΙΕ ΡΟΥΣΤΕΜΑΤΖΙΚ, ΠΩΣ ΓΙΑ ΝΑ ΒΓΕΙΤΕ ΑΠΟ ΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ, ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΘΟΥΝ ΚΑΠΟΙΑ ΕΝΤΥΠΑ, ΝΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΘΟΥΝ ΚΑΙ ΝΑ ΠΑΡΟΥΝ ΕΓΚΡΙΣΗ;
ΑΝΤΙΟ ΣΑΣ.
ΜΗ ΣΤΕΝΑΧΩΡΙΕΣΑΙ, ΕΡΒΙΝ. Η ΓΙΕΛΕΝΑ ΕΙΝΑΙ ΚΑΛΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ. ΔΕΧΕΤΑΙ ΤΡΟΜΕΡΗ ΠΙΕΣΗ… ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΕΡΒΟΥΣ… ΤΟΝ ΒΟΣΝΙΑΚΟ ΛΑΟ… ΤΟΝ ΟΗΕ…
ΚΑΙ ΟΤΙ ΕΠΙΣΗΜΗ ΑΔΕΙΑ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΚΔΟΘΕΙ ΑΠΟ ΚΑΝΕΝΑΝ Σ’ ΑΥΤΟ ΤΟ ΔΩΜΑΤΙΟ.
ΓΥΡΝΑ ΣΤΗν ΝΤΟΜΠΡΙΝΙΑ, ΕΡΒΙΝ. ΘΑ ΣΕ ΕΙΔΟΠΟΙΗΣΟΥΜΕ ΜΟΛΙΣ ΕΧΟΥΜΕ ΚΑΤΙ ΟΡΙΣΤΙΚΟ.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ, ΝΙΓΙΑΖ… ΜΕΣΙΕ ΛΑΝΖΕΡ. ΑΝΤΙΟ.
ΤΙ ΝΑ ΚΑΝΩ; ΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ ΕΙΝΑΙ Η ΠΑΤΡΙΔΑ ΜΟΥ. ΟΜΩΣ… ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΜΟΥ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΠΙΑ.
Ο,ΤΙ ΕΦΤΙΑΞΑ ΟΛΗ ΜΟΥ ΤΗ ΖΩΗ, ΧΑΘΗΚΕ!
Η ΕΝΤΙΝΑ ΚΛΑΙΕΙ ΣΥΝΕΧΕΙΑ… ΑΛΛΑ ΜΗΠΩΣ ΕΧΕΙ ΑΔΙΚΟ; ΑΝΗΣΥΧΕΙ ΓΙΑ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ… ΚΑΙ ΓΙΑ ΜΕΝΑ…
91
… ΚΑΙ ΑΝ ΠΡΟΣΠΑΘΗΣΟΥΜΕ ΝΑ ΦΥΓΟΥΜΕ… ΠΟΙΟΣ ΜΑΣ ΛΕΕΙ ΟΤΙ ΘΑ ΤΑ ΚΑΤΑΦΕΡΟΥΜΕ; ΤΟΣΟΙ ΣΚΟΤΩΝΟΝΤΑΙ ΚΑΘΕ ΜΕΡΑ. 12.
ΣΧΕΔΟΝ ΕΦΤΑΣΑ ΠΑΛΙ ΣΤ’ ΟΔΟΦΡΑΓΜΑ ΜΕ ΤΑ ΦΟΡΤΗΓΑ… ΔΕΝ ΤΟ ΠΙΣΤΕΥΩ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΚΑΝΩ.
ΝΑ ΠΕΡΝΑΩ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΡΙΠΕΣ ΟΠΛΟΠΟΛΥΒΟΛΩΝ… ΜΕ ΜΟΝΗ ΜΟΥ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΜΕΤΑΛΛΙΚΕΣ ΠΛΑΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΜΙΚΣ!
Αγαπητέ Έρβιν, Αν και προσπαθούμε εδώ και καιρό να σου στείλουμε φαξ, χωρίς επιτυχία ως τώρα, σου γράφω με την ελπίδα πως ίσως οι γραμμές λειτουργούν καλύτερα σήμερα τ’ απόγευμα. Σου γράφω με δάκρυα στα μάτια. Δεν έχω έρθει ποτέ στα γραφεία σου, τα έχω δει όμως σε φωτογραφίες, σε κάποια διαφημιστικά φυλλάδια. Σκεφτόμουν συχνά τις τελευταίες εβδομάδες, πως θα ένιωθες αν τα έκλεβαν ή τα κατέστρεφαν. Και να που συνέβη. Σκέψου τη στιγμή που θα ξαναδείς όλους τους φίλους σου. Είναι αλήθεια πως κανείς δεν μπορεί να σε βοηθήσει αυτή τη στιγμή, αλλά δεν είσαι μόνος σου. Να προσέχεις, Έρβιν!
Αγαπητέ Αντρέας, Το φαξ που μου έστειλες στις 23 Ιουλίου ήρθε χτες και χάρηκα πολύ που το διάβασα. Η σύζυγος μου, η Εντίνα, δεν μπόρεσε να συγκρατηθεί και έβαλε τα κλάματα, μετά από τα όμορφα λόγια σου που μας έδωσαν κουράγιο. Συμφωνώ απόλυτα με το πως βλέπεις τα πράγματα. Πάντως, ξέρω πως αν επιβιώσουμε από αυτόν τον πόλεμο και φύγουμε μια μέρα απ’ αυτή την κόλαση, θα σκέφτομαι πολύ συχνά κάποια πράγματα που χάθηκαν για πάντα. Όμως, πίστεψε με, θα προσπαθήσω να επικεντρωθώ σε αυτά που μου έγραψες και ν’ αρχίσω να σκέφτομαι με αυτόν τον τρόπο. Αυτό είναι το μόνο λογικό εξάλλου, γιατί όπως μου έγραψε και ο Τζο: «Δεν υπάρχει άλλη επιλογή». Ελπίζω να σας συναντήσω όλους στο κοντινό μέλλον!
Σαράγεβο,
Αγαπητοί Μιούριελ και Τζο,
28
Ιουλίου,
1992
Την ώρα που σας γράφω αυτές τις λέξεις, ο Έντβιν βλέπει το Καράτε Κιντ Νο 2 στο βίντεο ενός φίλου του. Η Εντίνα και η Μάγια είναι μαζί του και όλοι τους κάθονται στο πάτωμα γιατί οι πυροβολισμοί και οι οβίδες δεν έχουν σταματημό από χτες το πρωί. Έξι άνθρωποι σκοτώθηκαν και 21 τραυματίστηκαν χτες μόνο στην περιοχή της Ντομπρίνια. Ένας φίλος που μένει εδώ κοντά, μου είπε στο τηλέφωνο ότι δεν μπορούν να κινηθούν καθόλου μέσα στο κτίριο του, εξαιτίας κάποιου ελευθέρου σκοπευτή που ρίχνει σε ό,τι κινείται. Ο σκοπευτής τραυμάτισε μια νοσοκόμα που ήταν στο κτίριο, την ώρα που βοηθούσε έναν τραυματία. Χτες, ήταν η 114η μέρα πολιορκίας του Σαράγεβο και ένας φίλος εδώ μου είπε: «Και διακοπές στη Χαβάη να έκανε κάποιος 114 μέρες, θα είχε βαρεθεί τώρα». Ανησυχώ για την περίοδο μετά το τέλος του πολέμου. Φοβάμαι πως η ζωή δε θα ‘ναι φυσιολογική. Με πολλή αγάπη,
92
κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο
κεφάλαιο
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
το στρατόπεδο των βιασμών 93
94
ΔΕΝ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΡΙΣΚΑΡΩ ΤΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΕΝΤΙΝΑ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΕ ΑΥΤΗ ΤΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ…
Σαράγεβο, Αγαπητέ Χέρμαν,
31
ΕΚΤΟΣ… ΑΝ ΕΙΜΑΙ ΣΙΓΟΥΡΟΣ ΠΩΣ ΥΠΑΡΧΕΙ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ ΝΑ ΒΓΟΥΜΕ ΑΠ’ ΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ.
Οκτωβρίου,
1992
(Σάββατο πρωί)
Χθες το πρωί, έστειλα φαξ στον Γάλλο συνταγματάρχη του ΟΗΕ, Φρανσουά και μίλησα επίσης με τον Λοχαγό Λεμόντ, ζητώντας τους να ελέγξουν αν εκείνα τα δύο άτομα βρίσκονται στο Σαράγεβο όπως μου είπες. Και αν όντως βρίσκονται, έγραψα στον Γάλλο Συνταγματάρχη του ΟΗΕ να εξετάσει την πιθανότητα να μας μεταφέρει σήμερα από την Ντομπρίνια στο ξενοδοχείο «Ηoliday Inn». Το ξενοδοχείο δεν απέχει πολύ από το Κτίριο της Προεδρίας και θα μπορούσαμε να διανυκτερεύσουμε εκεί, για να είμαστε σίγουροι ότι θα μπορούμε να είμαστε την Κυριακή το πρωί στο Κτίριο της Προεδρίας. Ο Λοχαγός υποσχέθηκε να με πάρει τηλέφωνο το απόγευμα για να μου απαντήσει με βεβαιότητα, αλλά δε με έχει πάρει ακόμα και ούτε πήρα κάποια απάντηση από τον Συνταγματάρχη Φρανσουά στο φαξ που του έστειλα. Αν δεν επικοινωνήσει κανείς τους μαζί μου, θα ζητήσω από έναν φίλο να μας πάει στο Holiday Inn με το μικρό του αμάξι. Είναι πολύ ριψοκίνδυνος τρόπος, θα πρέπει όμως να το ρισκάρουμε, γιατί το να μείνουμε εδώ είναι το ίδιο ριψοκίνδυνο (χτες βράδυ μια χειροβομβίδα χτύπησε το κτίριο μας, λίγα μέτρα πιο μακριά από το διαμέρισμα μας). Με αγάπη
ΓΥΡΙΣΕΣ ΣΩΟΣ. ΠΩΣ ΗΤΑΝ, ΕΡΒΙΝ;
ΟΙ ΣΕΡΒΟΙ ΣΚΟΠΕΥΤΕΣ ΣΚΟΤΩΣΑΝ ΔΥΟ ΟΔΗΓΟΥΣ… ΚΑΙ ΤΡΑΥΜΑΤΙΣΣΑΝ ΑΛΛΟΝ ΕΝΑ… ΤΗΝ ΠΕΡΑσΜΕΝΗ ΕΒΔΟΜΑΔΑ.
ΚΑΛΗ ΤΥΧΗ, ΕΡΒΙΝ.
ΠΕΡΑΣΑ ΑΝΕΤΑ, ΓΙΑΤΡΕ. ΠΑΡΕ ΤΑ ΚΛΕΙΔΙΑ.
ΟΥΤΕ ΓΡΑΤΖΟΥΝΙΑ ΣΤΟ ΟΠΕΛ.
95
ΤΕΛΕΙΩΝΕΙ Ο ΟΚΤΩΒΡΗΣ… ΚΑΝΕΙ ΚΡΥΟ. ΕΡΧΕΤΑΙ Ο ΧΕΙΜΩΝΑΣ. ΟΥΤΕ ΘΕΡΜΑΝΣΗ… ΟΥΤΕ ΝΕΡΟ…
ΕΙΝΑΙ ΑΡΓΑ… ΚΑΙ ΕΙΜΑΙ ΠΤΩΜΑ. ΙΣΩΣ ΑΥΡΙΟ ΝΑ…
ΠΟΣΕΣ ΦΟΡΕΣ ΑΚΟΜΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΡΕΞΩ ΩΣ ΤΗΝ ΠΟΛΗ; ΤΙ ΘΑ ΓΙΝΕΙ Η ΕΝΤΙΝΑ… ΑΝ ΠΑΘΩ ΚΑΝΕΝΑ ΚΑΚΟ; ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΙ Θ’ ΑΠΟΓΙΝΟΥΝ;
ΕΝΤΙΝΑ; ΤΙ ΤΡΕΧΕΙ; ΠΟΙΟΣ…
ΔΟΞΑ ΤΩ ΘΕΩ. ΓΥΡΙΣΕΣ ΠΙΣΩ ΣΩΟΣ, ΕΡΒΙΝ.
ΔΕΝ ΗΞΕΡΑ ΠΟΥ ΝΑ ΠΑΩ. Ο ΠΑΤΕΡΑΣ ΣΟΥ ΜΟΥ ‘ΠΕ ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΣΑΙ, ΕΝΤΙΝΑ. ΜΟΥ ΕΙΠΕ ΝΑ ΣΟΥ ΠΩ… ΠΩΣ ΕΙΝΑΙ ΚΑΛΑ.
ΝΤ... ΝΤΡΕΠΟΜΑΙ ΤΟΣΟ.
96
ΘΥΜΑΣΑΙ ΤΗ ΦΙΛΗ ΜΟΥ, ΤΗ ΣΑΜΙΡΑ. ΗΡΘΕ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΛΙΓΕΣ ΩΡΕΣ…
ΓΝΩΡΙΖΟΜΑΣΤΕ ΑΠΟ ΠΑΙΔΙΑ. ΠΕΣ ΣΤΟΝ ΕΡΒΙΝ ΤΙ ΣΥΝΕΒΗ, ΣΑΜΙΡΑ. ΠΕΣ ΤΟΥ ΤΑ ΟΛΑ.
Η... ΗΤΑΝ ΦΡΙΧΤΟ, ΕΝΤΙΝΑ. ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΝΑ ΠΕΘΑΙΝΑ.
ΟΙ ΣΕΡΒΟΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ ΗΡΘΑΝ ΣΤΗ ΦΑΡΜΑ ΜΑΣ... ΣΤΑ ΠΕΡΙΧΩΡΑ ΤΗΣ ΝΤΟΜΠΡΙΝΙΑ.
ΕΚΕΙ ΖΟΥΣΕ ΠΑΝΤΑ Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΜΟΥ. Η ΜΑΝΑ ΜΟΥ… Ο ΠΑΤΕΡΑΣ ΜΟΥ… Ο ΑΔΕΡΦΟΣ ΜΟΥ. ΠΑΡΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ, ΔΕ ΦΕΥΓΑΜΕ. ΗΤΑΝ ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΜΑΣ.
ΗΡΘΑΝ ΟΙ ΤΣΕΤΝΙΚ. ΖΩΑ! ΒΡΩΜΟΓΟΥΡΟΥΝΑ!
Ο ΓΙΟΣ ΣΟΥ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΟΣ; ΠΟΙΟΣ ΑΛΛΟΣ ΕΙΝΑΙ ΜΕΣΑ; ΕΧΕΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ;
ΜΟΝΟ ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΑ ΜΟΥ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΡΗ ΜΟΥ. ΑΛΛΑ… ΓΙΑΤΙ…;
ΤΙΣ ΧΡΕΙΑΖΟΜΑΣΤΕ. ΘΑ ΕΡΘΟΥΝ ΜΑΖΙ ΜΑΣ.
ΓΙΑ... ΓΙΑΤΙ ΤΙΣ ΧΡΕΙΑΖΕΣΤΕ; ΠΟΥ ΘΑ…
97
ΝΑ ΜΗ ΣΕ ΝΟΙΑΖΕΙ. ΔΕ ΣΑΣ ΧΡΕΙΑΖΟΜΑΣΤΕ ΠΛΕΟΝ!
ΑΑΧΧ… ΜΠΑΜΠΑ…
ΑΙ... ΑΙΜΟΡΡΑΓΕΙ… ΒΟΗΘΗΣΤΕ ΤΟΝ… ΣΑΣ ΠΑΡΑΚΑΛΩ…
ΟΧΙ. ΠΕΘΑΝΕ ΗΔΗ.
ΕΜΠΡΟΣ, ΝΤΡΑΓΚΑΝ… ΜΕ ΤΟ ΜΑΧΑΙΡΙ.
ΑΑΧ
ΧΧ.
ΠΕ... ΠΕΘΑΙΝΕΙ.
ΕΙΣΑΣΤΕ ΠΟΛΥ
… ΚΑΙ ΘΑ ‘ΧΕΤΕ ΤΗΝ ΤΙΜΗ ΝΑ ΓΕΝΝΗΣΕΤΕ ΠΑΙΔΙΑ ΣΕΡΒΩΝ.
ΤΥΧΕΡΕΣ. ΘΑ ΣΑΣ ΧΑΡΙΣΟΥΜΕ ΤΗ ΖΩΗ…
ΟΙ ΠΑΤΕΡΕΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΣΑΣ ΣΤΕΚΟΝΤΑΙ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΑ ΜΑΤΙΑ ΣΑΣ… ΤΩΡΑ.
98
ΦΟΝΙΑΔΕΣ! Δ... ΔΕ ΣΑΣ ΦΤΑΝΟΥΝ ΟΣΑ ΚΑΝΑΤΕ;
ΣΙΩΠΗ! Η ΚΟΡΗ ΣΟΥ ΘΑ ΠΑΕΙ Μ’ ΕΝΑΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΑΝΤΡΑ. ΕΝΑΝ ΣΕΡΒΟ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟ.
ΕΛΑ, ΜΙΚΡΗ.
ΑΦΗΣΤΕ ΗΣΥΧΗ ΤΗΝ ΚΟΡΗ ΜΟΥ…
ΠΑΙΡΝΩ ΤΟ ΚΟΡΙΤΣΙ ΣΤΟ ΔΙΠΛΑΝΟ ΔΩΜΑΤΙΟ. ΜΕΤΑ ΘΑ ΤΙΣ ΠΑΜΕ ΣΤΟ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ… ΝΑ ΚΑΛΟΠΕΡΑΣΟΥΝ ΚΑΙ ΟΙ ΥΠΟΛΟΙΠΟΙ.
ΚΑΝΤΕ Ο,ΤΙ ΘΕΛΕΤΕ ΜΕ ΤΗ ΜΑΝΑ… ΑΛΛΑ ΦΙΜΩΣΤΕ ΤΗ. ΘΕΛΩ ΝΑ ‘ΜΑΙ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΜΕΝΟΣ.
«ΑΚΟΥΓΑ ΤΑ ΒΟΓΓΗΤΑ ΤΗΣ ΜΑΝΑΣ ΜΟΥ. ΔΕΝ ΕΝΙΩΘΑ ΤΙΠΟΤΑ. ΜΟΝΟ ΤΗ ΜΠΟΧΑ ΜΥΡΙΖΑ, ΤΟΥ ΑΝΤΡΑ ΑΠΟ ΠΑΝΩ ΜΟΥ!»
ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΜΑΣ ΕΒΓΑΛΑΝ ΕΞΩ… ΜΑΣ ΠΕΡΑΣΑΝ ΑΠΟ ΤΑ ΚΟΡΜΙΑ ΤΟΥ ΠΑΤΕΡΑ ΜΟΥ… ΤΟΥ ΑΔΕΡΦΟΥ ΜΟΥ.
ΜΑΣ ΕΒΑΛΑΝ ΣΤΑ ΦΟΡΤΗΓΑ ΜΑΖΙ ΜΕ ΑΛΛΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ, ΚΟΡΙΤΣΙΑ, ΠΑΙΔΙΑ… ΜΕ ΒΛΕΜΜΑ ΚΕΝΟ.
99
ΜΑΣ ΠΗΓΑΝ Σ’ ΕΝΑ ΜΕΡΟΣ… ΕΝΑ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ… ΟΛΟ ΓΥΝΑΙΚΕΣ.
ΓΙΑ ΝΑ ΜΕΙΝΟΥΜΕ ΕΓΚΥΕΣ ΜΕ ΠΑΙΔΙΑ ΣΕΡΒΩΝ. ΠΩΣ… ΤΟ ‘ΣΚΑΣΕΣ, ΣΑΜΙΡΑ;
ΜΕ ΤΗ ΒΟΗΘΕΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ… ΚΑΙ ΕΝΑ ΧΡΥΣΟ ΔΑΧΤΥΛΙΔΙ. ΔΩΡΟ… ΤΟΥ ΠΑΤΕΡΑ ΜΟΥ. ΕΝΑΣ ΣΕΡΒΟΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΣ. ΜΙΚΡΟ ΑΓΟΡΙ.
ΘΕΣ ΛΙΓΟ ΦΑΪ, ΣΑΜΙΡΑ; ΝΕΡΟ…;
Η... ΜΑΝΑ ΜΟΥ ΠΕΘΑΝΕ. Ο ΠΑΤΕΡΑΣ ΜΟΥ… Ο ΑΔΕΡΦΟΣ ΜΟΥ…
ΟΧΙ, ΕΝΤΙΝΑ… ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΦΥΓΩ.
ΑΚΟΥΣΑ ΠΩΣ ΗΣΑΣΤΑΝ ΕΔΩ.
ΜΕΙΝΕ ΜΕ ΜΑΣ, ΣΑΜΙΡΑ.
Ο... ΟΧΙ. ΕΧΩ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ. ΗΡΘΑ ΜΟΝΟ ΝΑ ΣΑΣ ΕΙΔΟΠΟΙΗΣΩ. ΝΑ ΠΡΟΣΕΧΕΤΕ… ΕΣΥ ΚΑΙ Η ΜΑΓΙΑ.
ΠΡΟΣΕΧΕ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΟΥ, ΕΡΒΙΝ… ΖΟΥΜΕ Σ’ ΕΝΑΝ ΤΡΕΛΟ ΚΟΣΜΟ .
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΑΡΩ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΜΟΥ ΜΑΚΡΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ.
100
Σαράγεβο,
Αγαπητέ Χέρμαν,
1
Νοεμβρίου,
1992
Το Σαράγεβο δεχόταν πυρά και βομβαρδιζόταν όλη τη μέρα χτες (14 άνθρωποι σκοτώθηκαν, 109 τραυματίστηκαν). Επομένως, δεν πήγαμε στο Holiday Inn. Στις 9 Μ.Μ. χτες, τηλεφώνησε ο Γάλλος Συνταγματάρχης, αναφορικά με το φαξ μου. Μου είπαν ότι το χειριζόμαστε λάθος και πως τα βήματα που κάνει η Γαλλική Κυβέρνηση να μας απομακρύνει, δεν είναι στη σωστή κατεύθυνση. Το πρώτο που θα ‘πρεπε να κάνει, θα ήταν να έρθει σε επαφή με την ΥΑΟΠ (Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες). «Αν δεν το ήξερε η Γαλλική Κυβέρνηση, πώς να το ξέρω εγώ;». Είπαν πως θα κάνουν ό,τι μπορούν, αλλά μπορεί να υπάρξουν προβλήματα γιατί δεν ακολουθήθηκε η ορθή διαδικασία. Γι’ αυτό και πρέπει να μείνω εδώ σήμερα και να περιμένω να μου τηλεφωνήσουν και να μου δώσουν πληροφορίες.
Στις 2 το πρωί, η Εντίνα σηκώθηκε από το κρεβάτι. Δεν αισθανόταν καλά και μου ζήτησε λίγο νερό. Της έδωσα ένα ποτήρι νερό και καθώς προσπαθούσα ν’ ανάψω ένα κερί, πήγε στο μπάνιο. Τότε άκουσα μια δυνατή, γεμάτο πόνο κραυγή και την είδα να σωριάζεται στο πάτωμα. Το βλέμμα της ήταν κενό και στο πρόσωπό της είχε σχηματιστεί μια έκφραση τρόμου. Την ώρα που έριχνα νερό στο πρόσωπο της, η Μάγια πήγε στην πόρτα των γειτόνων μας και την χτυπούσε δυνατά για να ξυπνήσουν. Οι γείτονες ήρθαν αμέσως και φρόντισαν την Εντίνα. Οι φίλοι μου, οι γιατροί, έφτασαν μέσα σε πέντε λεπτά και έκαναν στην Εντίνα μια σειρά από ενέσεις. Συνήλθε, αλλά η πίεσή της ήταν πολύ χαμηλή (90/70).
Σήμερα κλείνουμε 210 μέρες από τότε που ξεκίνησε αυτός ο πόλεμος και τις περάσαμε όλες στο μέσο αυτής της κόλασης. Η Εντίνα έχασε 20 κιλά αυτούς τους τελευταίους επτά μήνες και δε βγήκε καθόλου έξω. Τρώγαμε κυρίως ψωμί και ρύζι. Και οι τελευταίοι δύο μήνες ήταν γεμάτοι πίεση γιατί περιμέναμε να μας απομακρύνουν. Ωστόσο, η τελευταία εβδομάδα ήταν ιδιαίτερα έντονη. Πρώτα μάθαμε για τον Δρ. Ντούμπιν και αρχίσαμε να μαζεύουμε τα πράγματα μας, αλλά τελικά δε φάνηκε. Ύστερα, οι Σέρβοι επιτέθηκαν στο Γιάιτσε και έσφαξαν γυναίκες και παιδιά που έτρεχαν για να σωθούν. Ο ΟΗΕ έστειλε την 2856η προειδοποίηση στη Σερβία... Τότε μας πληροφόρησες για τον Δρ. Σαρπί και τη Δρ. Βερνάν και ο ενθουσιασμός μας επέστρεψε... Και χτες, οι Σέρβοι ξεκίνησαν μια μεγάλης κλίμακας επίθεση με το πυροβολικό τους στο Σαράγεβο. Η Εντίνα κάπνισε πάρα πολλά τσιγάρα χτες και σχεδόν δεν έβαλε μπουκιά στο στόμα της. Έτσι, η κατάρρευση της ήταν αποτέλεσμα όλης αυτής της κατάστασης. Δεν άντεξε ο οργανισμός της! Είναι λίγο καλύτερα σήμερα το πρωί. Πάντως, οι γιατροί μας είπαν ότι μπορεί να ταξιδέψει.
101
ΕΝΤΙΝΑ… ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΞΕΚΟΥΡΑΣΤΕΙΣ.
ΝΑΙ. ΠΟΙΟΣ…;
ΝΑΙ, ΝΑΙ… Σ’ ΑΚΟΥΩ.
ΜΙΑ… ΧΑΡΑ ΕΙΜΑΙ. ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΣΥ ΜΕ ΧΡΕΙΑΖΕΣΤΕ…
ΘΑ ΥΠΑΡΞΕΙ ΑΦΘΟΝΟΣ ΧΡΟΝΟΣ ΓΙΑ ΞΕΚΟΥΡΑΣΗ, ΕΡΒΙΝ, ΟΤΑΝ ΘΑ…
ΕΡΒΙΝ; ΕΙΜΑΙ ΕΓΩ. Ο ΝΙΓΙΑΖ. ΑΠ’ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ.
ΔΟΚΙΜΑΣΑ ΝΑ ΣΟΥ ΣΤΕΙΛΩ ΜΕ ΦΑΞ ΤΟ ΜΗΝΥΜΑ ΤΟΥ… ΑΛΛΑ ΔΕ ΣΟΥ ΕΡΧΟΤΑΝ.
Ο ΜΑΡΤΙΝ ΛΕΕΙ ΠΩΣ ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΑΠΟΙΟΣ ΓΑΛΛΟΣ ΑΞΙΩΜΑΤΟΥΧΟΣ ΠΟΥ ΙΣΩΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΣΑΣ ΒΟΗΘΗΣΕΙ.
ΕΧΩ ΝΕΑ… ΑΠ’ ΤΟΝ ΜΑΡΤΙΝ… ΣΤΗΝ ΟΛΛΑΝΔΙΑ.
ΕΙΧΕ ΚΟΠΕΙ ΤΟ ΡΕΥΜΑ. ΠΕΣ’ ΤΟ ΜΟΥ, ΝΙΓΙΑΖ.
Ο ΓΑΛΛΟΣ ΘΑ ΕΡΘΕΙ ΕΔΩ… ΣΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ… ΣΕ ΛΙΓΕΣ ΜΕΡΕΣ… ΓΙΑ ΝΑ ΣΑΣ ΠΑΡΕΙ ΑΠΟ ΔΩ.
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΙΣΑΙ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ… ΜΕ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ… ΕΤΟΙΜΟΙ ΝΑ ΦΥΓΕΤΕ… ΟΤΑΝ ΕΡΘΕΙ ΕΔΩ.
ΝΑΙ, ΝΑΙ. ΤΙ ΘΕΛΕΙ Ο ΜΑΡΤΙΝ ΝΑ ΚΑΝΩ;
102
ΤΙ ΕΙΝΑΙ, ΕΡΒΙΝ;
ΕΧΟΥΜΕ ΜΙΑ ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΝΑ ΦΥΓΟΥΜΕ… ΑΛΛΑ…
ΕΙ... ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟ ΝΑ ΠΑΜΕ ΕΚΕΙ. ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ…
… ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΑΠ’ ΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΑΜΕ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ.
ΠΑΠΠΟΥ! ΜΑΜΑ, ΚΟΙΤΑ! Ο ΠΑΠΠΟΥΣ!
ΜΠΑΜΠΑ! ΤΙ ΓΥΡΕΥΕΙΣ ΕΔΩ; ΠΩΣ…;
103
ΙΣΩΣ ΑΝ ΤΟ ΖΗΤΑΓΕΣ ΑΠΟ ΚΑΝΕΝΑΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΥΠΕΡΗΡΩΕΣ ΤΩΝ ΚΟΜΙΚΣ ΣΟΥ, ΝΑ ΣΑΣ ΠΕΤΑΓΕ ΩΣ ΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ.
ΠΕΡΠΑΤΩΝΤΑΣ, ΟΙ ΓΕΙΤΟΝΕΣ ΜΟΥ ΕΙΠΑΝ ΠΟΥ ΜΕΝΕΤΕ.
ΕΝΤΙΝΑ… ΑΚΟΥΣΑ ΠΩΣ ΘΑ ΦΕΥΓΑΤΕ… ΘΑ ΣΑΣ ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΟΥΝ.
ΗΘΕΛΑ ΑΠΛΑ ΝΑ ΣΑΣ ΔΩ… ΝΑ ΣΑΣ ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΗΣΩ.
ΕΛΑ ΜΑΖΙ ΜΑΣ, ΜΠΑΜΠΑ. ΗΘΕΛΑ ΝΑ ΔΩ ΕΣΑΣ… ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ… ΠΡΟΤΟΥ…
Ο ΚΟΣΜΟΣ ΓΕΜΙΣΕ ΥΠΟΚΡΙΤΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥΣ.
ΛΕΝΕ ΠΩΣ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΣΥΜΒΕΙ ΑΛΛΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΚΑΙ ΟΜΩΣ… ΕΠΙΤΡΕΠΟΥΝ ΑΥΤΟ ΤΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΝΑ ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ. ΟΛΟ ΜΙΛΑΝΕ… ΧΩΡΙΣ ΝΑ ΛΕΝΕ Ή ΝΑ ΚΑΝΟΥΝ ΤΟ ΠΑΡΑΜΙΚΡΟ.
ΕΣΕΝΑ. ΤΟΝ ΕΡΒΙΝ. ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ.
ΚΑΝΕΙΣ ΔΕ ΘΑ ΒΟΗΘΗΣΕΙ, ΜΠΑΜΠΑ. ΜΟΝΟ ΣΤΟΥΣ ΕΑΥΤΟΥΣ ΜΑΣ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΒΑΣΙΣΤΟΥΜΕ.
ΘΑ ΠΑΡΩ ΤΗΝ ΕΝΤΙΝΑ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΑΠΟ ΔΩ… ΤΟ ΥΠΟΣΧΟΜΑΙ.
ΩΡΑΙΑ. ΤΩΡΑ… ΝΑ ΠΗΓΑΙΝΩ.
ΝΑ ΑΚΟΥΤΕ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ ΣΑΣ, ΠΑΙΔΙΑ. ΚΑΙ ΝΑ ΠΑΤΕ ΣΤΟ ΚΑΛΟ.
104
ΟΧΙ, ΕΝΤΙΝΑ. ΕΙΜΑΙ ΓΕΡΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ… ΔΕ ΘΑ ΑΦΗΣΩ ΠΟΤΕ ΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ… Ο,ΤΙ ΚΑΙ ΑΝ ΣΥΜΒΕΙ. ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΜΟΥ.
ΜΠ… ΜΠΑΜΠΑ…;
105
Δ... ΔΕ ΧΤΥΠΗΣΕ; ΕΙΝΑΙ… ΘΑΥΜΑ.
Η ΟΒΙΔΑ ΕΠΕΣΕ ΣΕ ΜΑΛΑΚΟ ΕΔΑΦΟΣ, ΕΝΤΙΝΑ… ΑΝΟΙΞΕ ΤΡΥΠΑ… ΚΑΙ ΕΞΕΡΡΑΓΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΠΑΝΩ.
ΑΝ ΕΙΧΕ ΠΕΣΕΙ ΣΕ ΣΚΛΗΡΟ ΕΔΑΦΟΣ ΚΑΙ ΕΙΧΕ ΓΙΝΕΙ ΚΟΜΜΑΤΙΑ…! ΝΑΙ, ΕΙΝΑΙ ΘΑΥΜΑ.
Σαράγεβο,
Αγαπητέ Μάρτιν,
21
Νοεμβρίου,
1992
Με πήρε ο φίλος μου ο Νιγιάζ χτες και μου είπε: «Έχω ένα ωραίο φαξ από τον Μαρτίν για σένα». Ωστόσο, εξαιτίας κάποιων προβλημάτων με την παροχή ρεύματος στο νοσοκομείο της Ντομπρίνια, δεν μπορούσε να μου το στείλει, πριν από αργά το απόγευμα, γι’ αυτό και σου γράφω μόλις τώρα το (Σάββατο) πρωί. Όλα φαίνεται να πηγαίνουν καλά, όμως, όπως είπες, δεν πρέπει να ενθουσιαζόμαστε και πολύ. Όλα πήγαν στραβά ως τώρα και αγχωνόμασταν για τα πάντα. Δεν αντέχεται άλλο άγχος! Το να φύγεις από την Ντομπρίνια οδικώς, είναι πάντως ριψοκίνδυνο εγχείρημα. 2 με 4 άτομα σκοτώνονται και περίπου μια ντουζίνα τραυματίζονται κάθε εβδομάδα στο «οδόφραγμα του θανάτου», που αποτελείται από μια σειρά από φορτηγά παρατεταγμένα το ένα δίπλα στ’ άλλο, σ’ ένα σημείο του δρόμου όπου συνεχεία ανοίγουν πυρ οι Τσέτνικ. Ωστόσο, είναι ο μοναδικός δρόμος που οδηγεί στην πόλη. Οπότε, το καλύτερο μέρος για να συναντήσουμε τον κύριο Κουσνέρ είναι, φυσικά, το νοσοκομείο της Ντομπρίνια. Το κτίριο που μένουμε, απέχει μόλις 50 μέτρα από το νοσοκομείο. Μπορώ να αφήσω τις αποσκευές μας στο νοσοκομείο το πρωί της Παρασκευής, 27 του μηνός, και ύστερα μπορούμε να παρακολουθούμε το νοσοκομείο από το παράθυρο του διαμερίσματός μου. Όταν θα δούμε τα οχήματα του ΟΗΕ να πλησιάζουν στο νοσοκομείο, θα κατέβουμε κάτω και σ’ ένα λεπτό θα είμαστε εκεί. Μπορούμε να μείνουμε και να περιμένουμε και μέσα στο νοσοκομείο, αλλά ουσιαστικά, θα είναι το ίδιο πράγμα. Θα προσπαθήσω να πάρω μια επιστολή από την κυβέρνηση της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης γραμμένη στα Αγγλικά. Μόλις είναι έτοιμη, θα σου τη στείλω σε φαξ, ώστε να την προωθήσεις στους αξιωματούχους της Γαλλικής κυβέρνησης. Ας ελπίσουμε ότι θα έρθουν στο Σαράγεβο τον επόμενο μήνα, μετά από τρεισήμισι μήνες και ενώ έχουν αναβάλλει στο μεταξύ, τόσες φορές την άφιξη τους. Με αγάπη,
106
κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο
κεφάλαιο
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
καινούργιοι ένοικοι στο holiday inn 107
108
ΝΥΧΤΑ… Σ’ ΕΝΑ
ΜΙΣΟΓΚΡΕΜΙΣΜΕΝΟ ΑΠΟ ΟΒΙΔΕΣ ΚΤΙΡΙΟ ΣΤΗΝ ΝΤΟΜΠΡΙΝΙΑ…
ΜΙΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΠΑΡΑΔΙΔΕΤΑΙ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ, ΠΑΡΑ ΤΟΝ ΥΠΟΚΩΦΟ ΚΤΥΠΟ ΤΟΝ ΕΚΡΗΞΕΩΝ ΠΟΥ ΕΚΔΗΛΩΝΟΝΤΑΙ Μ’ ΕΝΑΝ ΜΟΝΟΤΟΝΟ ΡΥΘΜΟ.
ΠΟΙΟΣ ΗΤΑΝ, ΕΡΒΙΝ;
ΠΟΙΟΣ; ΝΙΓΙΑΖ. ΕΙΝΑΙ ΑΓΡΙΑ ΜΕΣΑΝΥΧΤΑ. ΤΙ…;
Ο ΝΙΓΙΑΖ, ΑΠ’ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΑΜΕ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΑΜΕΣΩΣ!
ΕΡΧΕΤΑΙ ΕΝΑΣ ΓΑΛΛΟΣ ΥΠΟΥΡΓΟΣ… ΘΑ ΜΑΣ ΠΑΡΟΥΝ ΑΠΟ ΔΩ.
ΛΕΠΤΑ ΑΡΓΟΤΕΡΑ…
ΝΤΥΣΕ ΚΑΛΑ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ, ΕΝΤΙΝΑ.
ΚΑΠΟΙΟΣ ΝΑ ΜΑΣ ΠΑΕΙ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ, ΓΙΑΤΡΕ. ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ ΜΑΣ ΒΟΗΘΗΣΕΙΣ;
ΦΥΣΙΚΑ, ΕΡΒΙΝ. ΠΑΡΕ ΜΟΝΟ Ο,ΤΙ ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ ΚΟΥΒΑΛΗΣΕΙΣ.
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΡΕΞΟΥΜΕ ΣΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ.
109
Θ... ΘΑ ΧΩΡΕΣΟΥΜΕ; ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥ ΜΙΚΡΟ Τ’ ΑΜΑΞΙ…
ΘΑ ΜΑΣ ΠΑΡΟΥΝ ΑΠΟ ΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ, ΓΙΑΤΡΕ. ΔΩΣΑΜΕ ΤΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΜΑΣ ΣΕ ΚΑΠΟΙΑ ΑΛΛΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ.
ΘΑ ΣΑΣ ΠΑΕΙ Ο ΜΙΡΖΑ ΚΑΙ ΘΑ ΕΠΙΣΤΡΕΨΕΙ ΜΕ Τ’ ΑΜΑΞΙ. ΚΑΛΗ ΤΥΧΗ, ΕΡΒΙΝ… ΣΤΟ ΚΑΛΟ…
ΚΑΝΕ Ο,ΤΙ ΣΟΥ ΛΕΩ, ΕΝΤΒΙΝ. ΜΠΡΑΒΟ, ΜΑΓΙΑ.
ΚΡΑΤΑ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΣΚΥΜΜΕΝΑ, ΕΝΤΙΝΑ.
ΕΤΟΙΜΟΙ, ΜΙΡΖΑ.
ΚΡΑΤΗΣΟΥ, ΕΡΒΙΝ. ΕΜΠΡΟΣ… ΜΑΡΣ!
ΞΑΝΑ, ΤΟ ΤΑΛΑΙΠΩΡΗΜΕΝΟ ΟΠΕΛ ΚΑΝΤΕΤ ΠΕΡΝΑ ΟΡΜΗΤΙΚΑ ΜΠΡΟΣΤΑ ΑΠΟ ΤΑ ΠΑΡΑΤΕΤΑΓΜΕΝΑ ΦΟΡΤΗΓΑ… ΑΝΑΜΕΣΑ ΑΠΟ ΔΙΑΚΕΚΟΜΜΕΝΑ ΠΥΡΑ ΑΥΤΟΜΑΤΩΝ ΟΠΛΩΝ…
110
ΔΕΝ ΠΕΙΡΑΖΕΙ. ΕΔΩ ΚΟΝΤΑ ΠΑΜΕ.
ΤΑ ΚΟΜΙΚΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΓΙΑ ΔΙΑΒΑΣΜΑ, ΕΝΤΒΙΝ. ΧΩΣ’ ΤΑ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΜΠΛΟΥΖΑ ΣΟΥ… ΠΑΝΩ ΑΠ’ ΤΟ ΚΕΦΑΛΙ ΣΟΥ. ΚΑΙ ΣΥ, ΜΑΓΙΑ…
ΓΙΑΤΙ, ΜΠΑΜΠΑ;
ΤΑ ΚΑΤΑΦΕΡΑΜΕ, ΜΙΡΖΑ… ΝΑΤΟ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ.
ΚΑΘΩΣ Τ’ ΑΠΟ-
ΓΕΥΜΑ ΠΕΦΤΕΙ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΗ ΠΟΛΗ ΤΟΥ ΣΑΡΑΓΕΒΟ…
ΝΑΙ, ΕΡΒΙΝ. ΕΙΣΑΙ ΕΤΟΙΜΟΣ ΝΑ ΦΥΓΕΙΣ.
ΣΥΝΤΟΜΑ, ΘΑ ΞΕΧΑΣΕΙΣ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΤΡΑΓΩΔΙΑ. ΘΑ ΖΕΙΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΑ…
ΑΝΤΙΟ, ΜΙΡΖΑ. ΝΑ ΠΡΟΣΕΧΕΙΣ.
ΗΡΘΑΜΕ ΓΙΑ ΤΟΝ ΓΑΛΛΟ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗ.
ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΕΔΩ. ΔΕΝ ΤΟΝ ΠΕΡΙΜΕΝΟΥΜΕ.
ΚΑΙ ΣΥ, ΕΡΒΙΝ.
ΓΕΙΑ.
ΘΑ ΞΕΧΑΣΩ; Θ’ ΑΣΤΕΙΕΥΕΣΑΙ, ΜΙΡΖΑ. ΠΙΟ ΠΙΘΑΝΟ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΞΕΧΑΣΩ ΠΩΣ Ν’ ΑΝΑΠΝΕΩ. ΜΠΟΡΕΙ… ΝΑ ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΕ.
ΜΠΟΡΟΥΜΕ… ΝΑ ΤΟΝ ΠΕΡΙΜΕΝΟΥΜΕ… ΕΔΩ… ΣΤΗΝ ΑΙΘΟΥΣΑ ΑΝΑΜΟΝΗΣ;
ΦΥΣΙΚΑ. ΕΚΕΙ… ΣΤΟ ΠΑΓΚΑΚΙ.
111
Ω, ΕΡΒΙΝ… ΦΟΒΑΜΑΙ…
ΜΗΝ ΑΝΗΣΥΧΕΙΣ, ΕΝΤΙΝΑ. ΘΑ… ΠΕΡΙΜΕΝΟΥΜΕ.
ΠΟΛΛΑ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΤΟΝ ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΑΝ. ΟΙ ΣΕΡΒΟΙ ΒΟΜΒΑΡΔΙΖΟΥΝ ΑΚΟΜΑ Τ’ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΟ…
… ΚΑΝΟΝΤΑΣ ΑΔΥΝΑΤΗ ΤΗΝ ΠΡΟΣΓΕΙΩΣΗ. ΘΑ ΕΡΘΕΙ…
… ΟΜΩΣ… ΔΕ Θ’ ΑΦΗΣΩ ΝΑ ΜΕ ΣΥΝΕΠΑΡΕΙ Η ΑΙΣΙΟΔΟΞΙΑ…
ΑΝ… ΟΜΩΣ ΔΕΝ ΕΡΘΕΙ; ΤΙ ΘΑ ΚΑΝΟΥΜΕ;
Δ... ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΓΥΡΙΣΟΥΜΕ ΣΤΗΝ ΝΤΟΜΠΡΙΝΙΑ. ΑΚΟΜΑ ΚΑΙ ΑΝ ΜΠΟΡΟΥΣΑΜΕ ΟΜΩΣ… ΔΕΝ ΕΧΟΥΜΕ ΜΕΡΟΣ ΝΑ ΜΕΙΝΟΥΜΕ.
ΕΛΑ, ΕΝΤΙΝΑ… ΞΥΠΝΑ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ… ΦΥΓΟΥΜΕ ΑΠ’ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ.
ΠΡΟΧΩΡΑΣ… ΠΟΛΥ… ΓΡΗΓΟΡΑ… ΜΠΑΜΠΑ.
ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΟΜΩΣ ΝΑ ‘ΜΑΙ ΟΥΤΕ ΚΑΙ ΠΟΛΥ ΑΡΝΗΤΙΚΟΣ, ΓΙΑ ΧΑΡΗ ΤΗΣ ΕΝΤΙΝΑ, ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ.
Η ΝΥΧΤΑ ΠΕΡΑΣΕ. ΒΓΗΚΕ Ο ΗΛΙΟΣ.
ΔΕ ΓΙΝΕΤΑΙ ΤΙΠΟΤΑ… ΔΕ ΘΑ ‘ΡΘΕΙ… ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΒΡΟΥΜΕ ΚΑΠΟΥ ΝΑ ΜΕΙΝΟΥΜΕ.
Δ... ΔΕΝ ΗΡΘΕ, ΕΡΒΙΝ;
ΣΥΓΓΝΩΜΗ, ΜΑΓΙΑ.
ΕΙΜΑΙ… ΕΝΤΑΞΕΙ, ΜΠΑΜΠΑ…
112
… ΕΤΣΙ, Θ’ ΑΠΟΓΟΗΤΕΥΤΩ ΛΙΓΟΤΕΡΟ.
ΘΕΣ ΝΑ ΣΕ ΚΟΥΒΑΛΗΣΩ, ΕΝΤΒΙΝ;
ΘΑ ΣΕ ΚΟΥΒΑΛΗΣΩ, ΕΝΤΒΙΝ.
ΤΟ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ HOLΙDAY ΙNN ΕΙΝΑΙ ΛΙΓΑ ΣΤΕΝΑ ΠΙΟ ΚΑΤΩ.
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΦΥΓΟΥΜΕ ΑΠ’ ΤΟΝ ΔΡΟΜΟ. ΕΙΣΑΙ ΚΑΛΑ, ΕΝΤΙΝΑ;
ΞΕΡΩ ΤΗ ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ. ΑΝ ΒΡΟΥΜΕ ΔΩΜΑΤΙΟ ΕΚΕΙ…
ΝΑΙ, ΝΑΙ.
ΕΔΩ ΜΕΝΟΥΝ ΟΙ ΞΕΝΟΙ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΙ ΓΙΑ ΝΑ ΚΑΛΥΨΟΥΝ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ.
ΧΡΕΙΑΖΟΜΑΙ ΕΝΑ ΔΩΜΑΤΙΟ… ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΜΟΥ.
ΔΕ ΘΑ ‘ΝΑΙ ΕΥΚΟΛΟ ΝΑ ΚΛΕΙΣΟΥΜΕ ΔΩΜΑΤΙΟ.
… ΕΣΤΩ ΓΙΑ ΜΙΑ-ΔΥΟ ΜΕΡΕΣ… ΩΣΠΟΥ ΝΑ ‘ΡΘΕΙ Ο ΓΑΛΛΟΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ.
ΕΙΝΑΙ ΕΔΩ Η ΙΒΑΝΚΑ ΤΡΙΒΙΤΣ; ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΗΣ ΜΙΛΗΣΩ…
ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΧΩΡΟΣ… ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΙ… CNN… ΕΙΜΑΣΤΕ ΓΕΜΑΤΟΙ.
ΟΛΑ ΕΙΝΑΙ ΠΙΑΣΜΕΝΑ. ΣΥΓΓΝΩΜΗ.
ΘΑ ΜΕΙΝΟΥΜΕ ΣΤΟ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ, ΜΠΑΜΠΑ;
ΤΟ ΕΛΠΙΖΩ, ΜΑΓΙΑ… ΤΟ ΕΛΠΙΖΩ.
ΛΥΠΑΜΑΙ. ΤΡΑΥΜΑΤΙΣΤΗΚΕ ΑΠΟ ΣΠΑΣΜΕΝΟ ΤΖΑΜΙ. ΕΙΝΑΙ ΣΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ…
ΜΑ… ΔΕΝ ΕΧΟΥΜΕ ΠΟΥ ΝΑ ΠΑΜΕ. ΓΙΑ ΛΙΓΕΣ ΜΕΡΕΣ ΜΟΝΟ ΘΑ ‘ΝΑΙ.
ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ ΜΑΣ ΠΕΤΑΞΕΙΣ ΣΤΟΝ ΔΡΟΜΟ!
113
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΜΑΣ ΔΩΣΕΤΕ ΔΩΜΑΤΙΟ. ΓΙΑ ΛΙΓΟ ΜΟΝΟ… ΙΣΩΣ ΜΕΧΡΙ ΑΥΡΙΟ…
ΜΕ ΣΥΓΧΩΡΕΙΤΕ. ΟΛΑ ΤΑ ΔΩΜΑΤΙΑ ΕΙΝΑΙ ΠΙΑΣΜΕΝΑ. ΕΙΜΑΣΤΕ ΠΛΗΡΕΙΣ.
ΚΑΛΑ… ΕΜΜΜ… ΙΣΩΣ ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΑΠΟΙΟΣ ΧΩΡΟΣ. ΕΝΑ ΔΩΜΑΤΙΑΚΙ ΣΤΟΝ ΤΕΤΑΡΤΟ.
ΚΟΣΤΙΖΕΙ ΕΝΕΝΗΤΑ ΔΟΛΑΡΙΑ… ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΑ… ΤΟ ΑΤΟΜΟ, ΗΜΕΡΗΣΙΩΣ.
ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΑΣΑΝΣΕΡ, ΕΡΒΙΝ;
ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΡΕΥΜΑ, ΕΝΤΙΝΑ.
ΑΥΡΙΟ, ΕΝΤΙΝΑ… ΘΑ ΣΤΕΙΛΩ ΦΑΞ ΣΤΙΣ ΒΡΥΞΕΛΛΕΣ... ΘΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΩ ΤΑ ΛΕΦΤΑ ΑΠΟ ΕΚΕΙΝΟΝ ΤΟΝ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ.
ΕΛΑΤΕ… ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΟΡΟΦΟΙ ΕΙΝΑΙ ΜΟΝΟ.
Ο,ΤΙ ΕΙΧΑΜΕ ΣΤΗΝ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΟΥ ΣΑΡΑΓΕΒΟ ΧΑΘΗΚΕ.
ΚΟΙΤΑ, ΜΑΜΑ! ΕΧΟΥΜΕ ΜΠΑΛΚΟΝΙ!
ΦΥΓΕ ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΡΑΘΥΡΟ, ΕΝΤΒΙΝ.
ΣΑΡΑΓΕΒΟ, 28. 11. 1992
FAX: 31-10-4738586
ΑΠΟΓΕΥΜΑ, 4 Μ.Μ. ΑΓΑΠΗΤΕ ΜΑΡΤΙΝ, ΠΕΡΑΣΑΝ ΑΚΡΙΒΩΣ 24 ΩΡΕΣ ΑΠΟ ΤΟΤΕ ΠΟΥ ΠΕΡΙΜΕΝΑΜΕ ΣΤΟ ΚΤΙΡΙΟ ΤΗΣ ΠΡΟΕΔΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΚΟΜΑ ΔΕ ΦΑΝΗΚΕ Ο ΓΑΛΛΟΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ. ΤΟ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΟ ΚΛΕΙΝΕΙ ΜΕΤΑ ΤΙΣ 4.30 Μ.Μ.. ΔΕΝ ΕΧΩ ΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΔΕΝ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΓΡΑΨΩ ΤΙΠΟΤΑ ΑΛΛΟ. ΕΚΛΕΙΣΑ ΔΩΜΑΤΙΟ ΣΤΟ HOLIDAY INN, ΔΩΜΑΤΙΟ Ν Ο 420. ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΜΕΙΝΟΥΜΕ ΕΔΩ ΑΠΟΨΕ, ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΔΥΝΑΤΟ ΝΑ ΓΥΡΙΣΟΥΜΕ ΣΗΜΕΡΑ ΣΤΗΝ ΝΤΟΜΠΡΙΝΙΑ. ΜΕ ΑΓΑΠΗ,
114
Σαράγεβο, 29 Νοεμβρίου, 1992 Κυριακή, 29. 11 στις 11.40 Π.Μ.
Αγαπητέ Μάρτιν,
Στις 11.00 Π.Μ. έλαβα το φαξ που έστειλες χτες το απόγευμα, απ’ το οποίο συμπέρανα πως δεν έλαβες τα δύο προηγούμενα φαξ μου. Το ένα στο έστειλα Παρασκευή απόγευμα (σ’ εκείνο επιβεβαίωσα ότι φτάσαμε στο Κτίριο της Προεδρίας στις 4.00 Μ.Μ.). Στο χτεσινό φαξ μου σου έγραψα πως αφού περιμέναμε 24 ώρες στο υπουργείο, φύγαμε για το ξενοδοχείο HOLIDAY INN. Αυτό το δεύτερο φαξ στο έστειλα γύρω στις 5.00 Μ.Μ.. Να τι έχει συμβεί: Την Πέμπτη το απόγευμα, τα τηλέφωνα νέκρωσαν στο Σαράγεβο και δε λειτουργούσαν όλη τη μέρα. Περίμενα έως τις 3.00 Μ.Μ. για κάποιο μήνυμα. Φύγαμε για να πάμε στο Κτίριο της Προεδρίας. Τους αποχαιρετήσαμε όλους και φύγαμε από την Ντομπρίνια στις 3.30 Μ.Μ.. Φτάσαμε στο Κτίριο της Προεδρίας στις 4.00 Μ.Μ.. Μας άφησαν να περιμένουμε όλη τη νύχτα στην αίθουσα αναμονής. Αυτό συνεχίστηκε και την επόμενη μέρα μέχρι τις 4.00 Μ.Μ., όταν και αποφασίσαμε να κλείσουμε δωμάτιο στο HOLIDAY INN, γιατί δεν αισθανόμασταν και πολύ καλά (κυρίως η Εντίνα και η Μάγια)... Τα παιδιά ταλαιπωρήθηκαν περισσότερο και πεινούσαν πολύ... Πήγα στο Κτίριο της Προεδρίας ξανά σήμερα το πρωί στις 9. Στις 11.00 Π.Μ. έλαβα το χτεσινό σου φαξ. Το να σου γράψω για να σου εξηγήσω πως αισθάνομαι δεν έχει νόημα. Ωστόσο, αυτό που με απασχολεί περισσότερο, είναι πως θα το πω στην Εντίνα. Θα το αφήσω πιθανόν για όταν θα επιστρέψω στο ξενοδοχείο. Η πρόταση σου «αν μπορούσατε μονάχα να πάτε στο Σπλιτ» ακούγεται γελοία (συγγνώμη) από την πλευρά μου! Μόνο ως το Κίσελγιακ να μπορούσαμε να πάμε, ένα μέρος που απέχει 20 χιλιόμετρα από δω, θα μπορούσαμε να πάμε στη Νέα Υόρκη ή στο Τόκιο πολύ εύκολα από εκεί (αν φυσικά εξασφαλίζαμε άδεια για να περάσουμε στην Κροατία!). Το μόνο που χρειαζόμαστε είναι η άδεια από την ΥΑΟΠ, στη Γενεύη. Όλοι μου λένε πως δεν καταλαβαίνουν γιατί απευθύνθηκα στον Μπούτρος Γκάλι στη Ν. Υόρκη. Τα πρόσωπα που αποφασίζουν ποιος μπορεί να φύγει και ποιος όχι από το Σαράγεβο είναι τα εξής: η Κα Σαντάκο Ογκάτα, ο Κος Σάιρους Βανς, ο Λόρδος Όουεν και όλοι τους βρίσκονται στη Γενεύη!!! Πάντως, δεν ξέρω πραγματικά τι να πω. Παρ’ όλα αυτά, πιστεύω πως ακόμα η Γαλλική κυβέρνηση δεν έχει αποστείλει επίσημο αίτημα στην ΥΑΟΠ, στη Γενεύη. Μπορούμε να ανταλλάσσουμε φαξ μεταξύ μας μέχρι τη Δευτέρα Παρουσία, ή τουλάχιστον για όσο παραμένουμε ζωντανοί εδώ πέρα, αλλά αν δε γίνει το πιο σημαντικό, όλα τα υπόλοιπα είναι άχρηστα. Αν πάρουμε την άδεια από την ΥΑΟΠ στη Γενεύη, μπορούμε να φύγουμε την επόμενη μέρα με μια από τις πτήσεις τους. Δε χρειάζεται να περιμένεις να έρθει κάποιος για να μας πάρει μαζί του. Τώρα έχει προκύψει άλλο πρόβλημα: όταν φύγαμε από την Ντομπρίνια, έπρεπε να υπογράψουμε πως αφήνουμε το διαμέρισμα που μένουμε οριστικά (αυτή είναι η διαδικασία). Τώρα, δεν ξέρουμε αν μπορούμε να γυρίσουμε πάλι εκεί. Είναι πολύ πιθανό να έχει εγκατασταθεί ήδη εκεί, κάποια άλλη οικογένεια προσφύγων. Θα προσπαθήσω να σου τηλεφωνήσω μετά από αυτό το φαξ, αλλά μπορώ να μιλήσω μόνο για 2 λεπτά. Με αγάπη,
ΝΑΙ, ΝΑΙ… ΜΕ ΘΕΛΟΥΝ ΣΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ… ΤΩΡΑ;
ΤΙ ΕΙΝΑΙ, ΕΡΒΙΝ;
Ο ΓΑΛΛΟΣ ΥΠΟΥΡΓΟΣ ΓΙΑ Τ’ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΕΙΝΑΙ ΣΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ. ΘΕΛΕΙ ΝΑ ΜΕ ΔΕΙ… ΤΩΡΑ.
ΕΝΤΑΞΕΙ… ΕΡΧΟΜΑΙ ΑΜΕΣΩΣ.
ΧΑΙΡΟΜΑΙ ΠΟΥ ΕΙΠΑ ΣΤΟΝ ΝΙΓΙΑΖ ΠΟΥ ΘΑ ΠΗΓΑΙΝΑΜΕ.
ΠΡ... ΠΡΟΣΕΧΕ ΤΟΥΣ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΣ ΣΚΟΠΕΥΤΕΣ…
ΛΙΓΑ ΣΤΕΝΑ ΘΑ ΠΕΡΠΑΤΗΣΩ ΜΟΝΟ. ΘΥΜΑΣΑΙ ΠΟΣΟ ΣΙΧΑΙΝΟΜΟΥΝ ΤΗ ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗ;
ΕΧΩ ΓΙΝΕΙ ΠΟΛΥ ΚΑΛΟΣ ΣΤΟ ΤΡΕΞΙΜΟ.
115
«ΔΕ ΣΤΑΜΑΤΑ ΠΟΤΕ ΝΑ ΜΕ ΕΚΠΛΗΣΣΕΙ… ΤΟ ΠΩΣ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΖΟΝΤΑΙ ΣΧΕΔΟΝ ΣΤΑ ΠΑΝΤΑ… ΟΠΩΣ ΚΑΙ ΝΑ ΤΟΥΣ ΤΑ ΦΕΡ-
«ΠΡΙΝ ΕΝΑΝ ΧΡΟΝΟ, ΘΑ ΤΟ ‘ΒΡΙΣΚΑ ΑΔΥΝΑΤΟ ΝΑ ΖΩ ΕΤΣΙ. ΣΥΝΕΧΕΙΑ, ΚΑΤΩ ΑΠ’ ΤΟΝ ΦΟΒΟ ΜΗ ΜΕ ΠΥΡΟΒΟΛΗΣΟΥΝ… Ή… ΝΑ ΣΚΟΤΩΘΩ ΑΠΟ ΑΔΕΣΠΟΤΗ ΧΕΙΡΟΒΟΜΒΙΔΑ.»
ΠΛΕΟΝ… ΕΙΝΑΙ ΜΕΡΟΣ ΤΗΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑΣ.
ΝΕΙ Η ΜΟΙΡΑ.» «ΣΤΗΝ ΟΔΟ ΣΤΡΑΤΑΡΧΗ ΤΙΤΟ… ΔΙΠΛΑ ΣΤΟ ΚΤΙΡΙΟ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ… ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ.»
ΕΙΜΑΙ Ο ΕΡΒΙΝ ΡΟΥΣΤΕΜΑΤΖΙΚ.
ΣΕ ΠΕΡΙΜΕΝΟΥΝ. ΠΗΓΑΙΝΕ ΜΕΣΑ.
ΠΕΡΑΣΤΕ… Α, ΚΥΡΙΕ ΡΟΥΣΤΕΜΑΤΖΙΚ. ΧΑΙΡΟΜΑΙ ΠΟΥ ΗΡΘΑΤΕ. Ο ΝΙΓΙΑΖ ΜΟΥ ΕΧΕΙ ΠΕΙ ΠΟΛΛΑ ΓΙΑ ΣΑΣ.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ.
ΕΣΕΙΣ ΚΑΙ Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΑΣ ΘΑ ΕΡΘΕΤΕ ΜΑΖΙ ΜΟΥ… ΑΥΡΙΟ… ΟΤΑΝ ΘΑ ΦΥΓΩ ΑΠΟ ΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ.
ΠΡΟΣ ΤΟ ΠΑΡΟΝ, ΓΥΡΙΣΤΕ ΣΤΟ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ ΣΑΣ. ΘΑ ΣΑΣ ΕΙΔΟΠΟΙΗΣΩ ΑΥΡΙΟ… ΠΡΟΤΟΥ ΦΥΓΟΥΜΕ.
ΤΙ ΛΕΣ, ΝΙΓΙΑΖ;
ΤΩΡΑ… ΕΧΩ ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ .
116
ΓΥΡΝΑ ΣΤΟ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ… ΚΑΙ ΠΕΡΙΜΕΝΕ. ΘΑ ΣΕ ΕΙΔΟΠΟΙΗΣΕΙ. ΤΟΝ ΠΙΣΤΕΥΩ.
ΑΝ ΣΥΝΕΧΙΣΤΕΙ Η ΤΥΧΗ ΜΑΣ… ΜΠΟΡΕΙ…
ΚΥΡΙΕ ΡΟΥΣΤΕΜΑΤΖΙΚ. ΜΙΑ ΣΤΙΓΜΗ.
ΟΠΟΙΟΣ ΚΑΙ ΝΑ ΛΕΕΙ ΤΟ ΑΝΤΙΘΕΤΟ, ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ! ΘΑ ΕΙΝΑΙ ΛΑΘΟΣ ΣΑΣ ΝΑ ΤΡΕΦΕΤΕ ΦΡΟΥΔΕΣ ΕΛΠΙΔΕΣ. ΑΝΤΙΟ ΣΑΣ.
ΜΕ ΘΥΜΑΣΤΕ; ΕΙΜΑΙ Η ΓΙΕΛΕΝΑ. ΓΝΩΡΙΣΤΗΚΑΜΕ ΣΤΟ ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΟΥ ΝΙΓΙΑΖ… ΠΡΙΝ ΛΙΓΕΣ ΜΕΡΕΣ.
Π... ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΠΙΣΤΡΕΨΩ ΣΤΟ HOLΙDAY ΙNN.
ΟΠΩΣ ΣΑΣ ΕΙΠΑ ΤΟΤΕ… ΑΔΕΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΦΥΓΕΤΕ ΑΠΟ ΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ ΠΑΙΡΝΕΤΕ ΜΟΝΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΑΟΠ ΣΤΗ ΓΕΝΕΥΗ.
ΠΩΣ ΘΑ ΤΟ ΠΩ ΣΤΗΝ ΕΝΤΙΝΑ;
ΚΟΙΜΟΥΝΤΑΙ.
ΤΙ ΕΧΕΙ Ο ΕΝΤΒΙΝ ΣΤΟ ΚΡΕΒΑΤΙ ΤΟΥ;
ΕΙΣΑΙ ΚΑΛΑ, ΕΡΒΙΝ; ΔΕΙΧΝΕΙΣ ΚΟΥΡΑΣΜΕΝΟΣ. ΤΙ ΕΙΠΑΝ…;
ΥΠΑΡΧΕΙ ΕΛΠΙΔΑ, ΕΝΤΙΝΑ. ΠΩΣ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ;
117
ΕΝΑ ΚΟΥΤΑΒΙ. ΤΟ ΚΑΗΜΕΝΟΥΛΙ. ΤΟ ΒΡΗΚΕ ΣΤΟΝ ΔΙΑΔΡΟΜΟ. ΔΕΝ ΞΕΡΩ ΠΩΣ ΘΑ ΤΟ ΤΑΪΣΟΥΜΕ…
ΕΝΤΑΞΕΙ. Ο ΕΝΤΒΙΝ ΤΟ ‘ΧΕΙ ΑΝΑΓΚΗ… ΚΑΤΙ ΘΑ ΣΚΕΦΤΟΥΜΕ…
ΕΛΑ ΣΤΟ ΚΡΕΒΑΤΙ, ΕΡΒΙΝ.
ΤΟ ΑΛΛΟ ΠΡΩΙ…
ΣΕ ΛΙΓΟ, ΕΝΤΙΝΑ. ΝΑ ΓΡΑΨΩ ΜΕΡΙΚΑ ΦΑΞ ΠΡΩΤΑ.
Ο ΝΙΓΙΑΖ ΕΙΠΕ ΠΩΣ ΘΑ ΤΑ ΣΤΕΙΛΕΙ ΕΚ ΜΕΡΟΥΣ ΜΟΥ.
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΩ ΣΤΟΝ ΜΑΡΤΙΝ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΥΠΟΛΟΙΠΟΥΣ ΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ.
ΚΟΙΤΑ ΟΛΟΥΣ ΑΥΤΟΥΣ ΠΟΥ ΤΡΕΧΟΥΝ ΣΤΟ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ, ΕΝΤΙΝΑ. ΑΝΑΡΩΤΙΕΜΑΙ…
ΚΑΛΗΜΕΡΑ, ΕΡΒΙΝ. ΠΗΡΑ ΦΑΓΗΤΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΥΖΙΝΑ ΤΟΥ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟΥ… ΘΕΣ ΠΡΩΙΝΟ…;
Ο ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΕΙΠΕ ΠΩΣ ΠΑΡΕΛΑΒΑΝ ΕΝΑ ΦΟΡΤΙΟ ΜΕ ΤΣΙΓΑΡΑ ΣΗΜΕΡΑ.
ΟΛΟΙ ΠΡΟΣΠΑΘΟΥΝ ΝΑ ΜΑΣ ΒΟΗΘΗΣΟΥΝ. ΕΡΧΟΝΤΑΙ Σ’ ΕΠΑΦΗ ΜΕ ΑΞΙΩΜΑΤΟΥΧΟΥΣ… ΠΡΟΞΕΝΟΥΣ… ΤΟΝ ΟΗΕ.
ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΥΣ, ΚΥΡΙΩΣ. ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΓΙΑ ΝΑ ΠΟΥΛΗΘΟΥΝ ΚΑΠΟΙΑ ΣΕ «ΠΟΛΙΤΕΣ».
118
Η ΕΠΑΦΗ ΜΑΣ ΜΕ ΤΟΝ ΕΞΩ ΚΟΣΜΟ… ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΜΑΣ ΚΡΑΤΑ ΣΤΑ ΛΟΓΙΚΑ ΜΑΣ.
ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΠΥΡΑ! ΚΑΠΟΙΟΣ ΧΤΥΠΗΘΗΚΕ!
Τ... ΤΟ ΚΕΦΑΛΙ ΤΟΥ. ΤΟ ΑΙΜΑ…
Α... ΑΥΤΟΣ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΣΚΟΤΩΘΗΚΕ… ΑΠΛΑ ΚΑΙ ΜΟΝΟ… ΓΙΑΤΙ ΗΘΕΛΕ ΕΝΑ ΤΣΙΓΑΡΟ. ΠΑΡΤΕ ΤΟΝ ΑΠ’ ΤΟΝ ΔΡΟΜΟ!
ΓΡΗΓΟΡΑ! ΣΤΟ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ.
119
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΑΡΩ ΑΠΟ ΔΩ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΜΟΥ. ΘΑ ΚΑΝΩ ΤΟ ΠΑΝ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟΥΣ ΠΑΡΩ ΑΠΟ ΔΩ… ΤΟ ΠΑΝ!
Η ΖΩΗ ΤΟΥ… ΚΟΣΤΙΖΕ ΟΣΟ… ΕΝΑ ΤΣΙΓΑΡΟ. ΠΟΙΟΣ ΘΑ ΤΟ ΠΙΣΤΕΥΕ ΑΝ ΔΕΝ ΤΟ ΕΒΛΕΠΕ ΜΕ ΤΑ ΙΔΙΑ ΤΟΥ ΤΑ ΜΑΤΙΑ;
Κυριακή,
Αγαπητέ Μάρτιν,
28. 11. 92
στις
4.00
Μ.Μ.
Ο Γάλλος Υπουργός για τα ανθρώπινα δικαιώματα έφτασε στο Κτίριο της Προεδρίας στις 2.30 Μ.Μ.. Χάρη στον Νιγιάζ που βρισκόταν εκεί, μου επετράπη να είμαι παρών στην αίθουσα συνεδριάσεων. Χαμογέλασε, άνοιξε διάπλατα τα χέρια του και με τράβηξε κοντά του για να μ’ αγκαλιάσει σφιχτά, λες και γνωριζόμασταν εδώ και δέκα χρόνια: «Επιτέλους! Χαίρομαι τόσο που σε βλέπω! Τους τελευταίους έξι μήνες, με παίρνουν κάθε δυο μέρες τηλέφωνο για σένα. Χαίρομαι που μπορώ να σε πάρω μαζί μου!». Ύστερα, πήγε σε μια άλλη αίθουσα για κάποια άλλη συνάντηση. Η Δρ. Βερνάν απομακρύνθηκε από το πλήθος, με πήρε σε μια γωνιά και μου είπε: - Δεν μπορείς να φύγεις έτσι απλά! Χρειάζεσαι άδεια από την ΥΑΟΠ στη Γενεύη. - Μα, δεν άκουσες τι είπε μόλις τώρα ο Υπουργός;!; - Ναι, αλλά δεν το γνωρίζει αυτό. Δεν έχει την εξουσία να σε πάρει μαζί του, χωρίς άδεια από τη Γενεύη. Αυτή η γυναίκα είναι σωστό κτήνος, χειρότερη και από φίδι. Μου μίλησε με τόσο άσχημο ύφος και τέτοια εχθρότητα, όσο δε μου είχε μιλήσει ποτέ κανείς όσο ζω. Όταν ο Υπουργός τέλειωσε τη δεύτερη συνάντησή του, πήγα ξανά σ’ αυτόν. Του είπα πως είχα αρχίσει ν’ ανησυχώ γιατί οι συνεργάτες του μου λένε πως χρειάζεται άδεια από τη Γενεύη. Ο Υπουργός τους ρώτησε τότε: ΓΙΑΤΙ;!; Προσπάθησαν σκληρά να του εξηγήσουν πως είναι Γάλλος Υπουργός και δεν μπορεί «ελαφρά τη καρδία» να παραβαίνει τους κανόνες του ΟΗΕ... Ο Υπουργός είπε - Αν πουν ΟΧΙ, θα τους μιλήσω αυτοπροσώπως - πιστεύω πως αυτό το είπε, γιατί ήμουν εγώ μπροστά. Δεν πιστεύω πως θα το κάνει και δεν πιστεύω πως θα πάμε μαζί τους αύριο. Τέλος πάντων, μου ζήτησαν να παραμείνω στο Holiday Inn με την οικογένειά μου και να περιμένω εκεί. Αν πάρουν έγκριση από τη Γενεύη, θα επικοινωνήσουν μαζί μου. Αύριο φεύγουν. Θα περιμένουμε εδώ, αλλά είμαι βέβαιος ότι δε θα μας πάρουν μαζί τους. Με αγάπη, Υ.Γ. Ο Υπουργός έφυγε από το Σαράγεβο χωρίς εμάς.
120
κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο
κεφάλαιο
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
απόπειρα να διασχίσουν το αεροδρόμιο 121
122
5 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ, 1992 ΑΓΑΠΗΤΕ ΜΑΡΤΙΝ, Μίλησα το πρωί στο τηλέφωνο μ’ έναν Γάλλο Συνταγματάρχη. Μου είπε πως δε θα βοηθήσουν γιατί μπορεί να χάσουν την αξιοπιστία τους ως «ουδέτεροι». Στο τέλος της συνομιλίας μας μου είπε: - Εύχομαι σε σένα και την οικογένεια σου να σταθείτε τυχεροί στην προσπάθεια σας να μπείτε κρυφά στο αεροδρόμιο. Και αν καταφέρετε να φτάσετε ζωντανοί στο Παρίσι, θα έχετε πολλά να ρωτήσετε τους φίλους σας τους υπουργούς! - Τι εννοείς; - τον ρώτησα. - Να, εκεί ήμουν όταν ο Υπουργός σου είπε πως θα σε πάρει μαζί του και κατόπιν δεν το έκανε. Πρόσθεσε πως προτού ο Γάλλος φύγει από το Σαράγεβο, τον ρώτησε ένας από τους βοηθούς του: «Να στείλω αμάξι για να παραλάβει τον Κο Ρουστεμάτζικ και την οικογένεια του από το Holiday Inn;»... Η απάντηση ήταν «Όχι!». Οπότε, ο υπουργός που μ’ έσφιξε στην αγκαλιά του δε με ξέχασε. Απλά δεν ήθελε να μας πάρει μαζί του. Αυτό που μου είπαν, ότι δήθεν έπρεπε πρώτα να «επικοινωνήσουν με τη Γενεύη», ήταν απλώς μια δικαιολογία. Αν πραγματικά τους ενδιέφερε να μας πάρουν μαζί τους και έπρεπε πραγματικά να επικοινωνήσουν με τη Γενεύη, θα το είχαν κάνει προτού έρθουν στο Σαράγεβο και όχι όταν επρόκειτο να φύγουν από αυτό. Και το αγκάλιασμα ήταν μονάχα μέρος της παράστασης… Τίποτα παραπάνω από μια Παράσταση του Τσίρκου! Τέλος πάντων, μου φαίνεται ανώφελο και γελοίο να σπαταλώ χρόνο και χρήματα για τη δορυφορική σύνδεση, για να λέω συνέχεια τα ίδια και τα ίδια.
Με αγάπη,
ΑΛΛΑ… ΕΦΥΓΕ… ΧΩΡΙΣ ΕΜΑΣ.
… ΔΕΝ ΤΟ ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΩ, ΕΡΒΙΝ. Ο ΥΠΟΥΡΓΟΣ ΜΕ ΔΙΑΒΕΒΑΙΩΣΕ ΠΩΣ ΘΑ ΦΕΥΓΑΤΕ ΜΑΖΙ ΤΟΥ. ΑΛΛΑ…
ΙΣΩΣ, ΣΥΝΕΒΗ ΚΑΤΙ ΕΚΤΑΚΤΟ. ΙΣΩΣ… ΔΕΝ ΕΙΧΕ ΧΡΟΝΟ…
ΤΙΠΟΤΑ, ΕΡΒΙΝ;
ΔΕΝ ΠΕΙΡΑΖΕΙ, ΝΙΓΙΑΖ. ΔΕΝ ΠΕΙΡΑΖΕΙ…
ΤΙΠΟΤΑ, ΕΝΤΙΝΑ.
ΘΕΛΩ ΝΑ ΠΩ ΣΤΟΝ ΜΑΡΤΙΝ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ ΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ. … ΔΕΝ ΗΜΟΥΝ ΠΟΤΕ ΤΗΣ ΥΠΟΜΟΝΗΣ. ΜΑΘΑΙΝΩ… ΟΜΩΣ.
123
… ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ ΜΑΡΤΙΝ ΛΟΝΤΕΒΙΚ.
ΣΤΟ ΝΤΟΡΝΤΡΕΧΤ, ΣΤΗΝ ΟΛΛΑΝΔΙΑ, Ο ΗΧΟΣ ΤΗΣ ΚΟΡΝΑΣ ΚΑΠΟΙΟΥ ΑΤΜΟΠΛΟΙΟΥ ΣΥΝΟΔΕΥΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΡΟΤΟ ΕΝΟΣ ΦΑΞ…
ΕΙΝΑΙ ΑΠ’ ΤΟΝ ΕΡΒΙΝ. ΑΣΧΗΜΟ ΑΥΤΟ.
Ο ΔΙΕΘΝΟΥΣ
ΦΗΜΗΣ ΚΑΡΤΟΥΝΙΣΤΑΣ ΧΕΡΜΑΝ… ΣΤΙΣ ΒΡΥΞΕΛΛΕΣ…
ΝΑΙ, ΜΑΡΤΙΝ. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΣΥΝΕΧΙΣΟΥΜΕ ΝΑ ΠΡΟΣΠΑΘΟΥΜΕ.
ΣΤΗΝ ΕΛΒΕΤΙΑ,
ΘΕΕ ΜΟΥ… ΣΚΕΤΗ ΑΠΟΓΟΗΤΕΥΣΗ.
ΣΤΟ ΝΤΟΕΝΤΙΤΣΕΜ,
ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥ, ΟΥΓΚΟ ΠΡΑΤ…
ΘΑ ΤΗΛΕΦΩΝΗΣΩ ΣΤΟΥΣ ΥΠΟΛΟΙΠΟΥΣ. ΙΣΩΣ ΕΧΟΥΝ ΚΑΜΙΑ ΙΔΕΑ.
ΣΤΗΝ ΟΛΛΑΝΔΙΑ…
ΣΕ ΑΠΟΣΤΑΣΗ ΕΞΙ ΩΡΩΝ, ΣΤΟ ΝΤΟΒΕΡ, ΣΤΟ ΝΙΟΥ ΤΖΕΡΣΕΪ ΤΩΝ Η.Π.Α.... ΘΑ ΤΗΛΕΦΩΝΗΣΩ ΣΕ ΜΙΑ ΕΒΡΑΪΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΠΟΥ ΓΝΩΡΙΖΩ, ΧΕΡΜΑΝ. ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΧΟΥΝ ΑΚΡΕΣ ΣΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ.
ΘΑ ΤΗΛΕΦΩΝΗΣΩ ΣΤΟΝ ΥΠΟΥΡΓΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΣΤΟ ΠΑΡΙΣΙ…
ΝΑΙ, ΜΑΡΤΙΝ… ΞΟΔΕΨΑ ΚΑΘΕ ΔΕΚΑΡΑ ΣΤΟ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΕΡΒΙΝ ΓΙΑ ΝΑ ΠΛΗΡΩΣΩ ΓΙΑ ΤΟ ΔΩΜΑΤΙΟ ΤΟΥ ΣΤΟ HOLΙDAY ΙNN…
ΣΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΦΛΑΤΜΠΟΥΣ, ΣΤΟ ΜΠΡΟΥΚΛΙΝ ΤΩΝ Η.Π.Α..
ΣΤΟ ΛΟΝΔΙΝΟ, ΣΤΗΝ ΑΓΓΛΙΑ. ΝΑΙ, ΡΑΒΙΝΕ… ΕΠΙΧΕΙΡΟΥΜΕ ΣΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ. ΕΔΩ ΟΜΩΣ ΜΙΛΑΜΕ ΓΙΑ ΜΙΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ.
ΝΑΙ, ΤΖΟ… ΠΙΣΤΕΥΩ ΠΩΣ ΜΙΑ ΟΜΑΔΑ ΣΤΟ ΛΟΝΔΙΝΟ ΒΟΗΘΑΕΙ ΝΑ ΦΕΥΓΟΥΝ ΕΒΡΑΙΟΙ.
ΧΙΛΙΑΔΕΣ ΠΕΘΑΙΝΟΥΝ… ΚΑΙ ΚΑΝΕΙΣ ΔΕΝ ΚΑΝΕΙ ΤΙΠΟΤΑ.
ΘΑ ΠΡΟΣΠΑΘΗΣΩ ΝΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΗΣΩ ΜΑΖΙ ΤΟΥΣ.
124
ΕΜΕΙΣ ΕΔΩ, ΟΙ ΕΒΡΑΙΟΙ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΑΣ, ΞΕΡΟΥΜΕ ΠΩΣ ΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ ΜΟΙΑΖΕΙ ΑΡΚΕΤΑ ΜΕ ΤΗ ΓΕΡΜΑΝΙΑ… ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ ’30.
ΤΑ ΑΡΡΩΣΤΑ… ΣΑΚΑΤΕΜΕΝΑ ΠΑΙΔΙΑ… ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΜΟΝΟΙ ΠΟΥ ΕΠΙΤΡΕΠΕΤΑΙ ΝΑ ΦΥΓΟΥΝ.
ΑΛΛΑ… ΑΚΟΜΑ ΚΑΙ ΓΙ’ ΑΥΤΑ… ΕΙΝΑΙ ΔΥΣΚΟΛΟ ΚΑΙ ΠΟΛΥ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟ.
ΠΙΣΩ ΣΤΟΝ ΜΑΡΤΙΝ, ΣΤΗΝ ΟΛΛΑΝΔΙΑ…
ΤΟ ΦΑΞ ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΖΟ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΠΟΛΥ ΑΙΣΙΟΔΟΞΟ… ΑΛΛΑ… ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΝΗΜΕΡΩΣΩ ΤΟΝ ΕΡΒΙΝ.
ΠΑΝΤΟΥ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΝΑΡΚΕΣ. ΟΙ ΣΕΡΒΟΙ ΡΙΧΝΟΥΝ ΧΩΡΙΣ ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΣΗ.
ΣΑΡΑΓΕΒΟ…
ΟΙ ΦΙΛΟΙ ΜΟΥ ΚΑΝΟΥΝ Ο,ΤΙ ΜΠΟΡΟΥΝ… ΟΜΩΣ…
Ο ΝΙΓΙΑΖ ΜΟΥ ΕΣΤΕΙΛΕ ΑΥΤΟ ΤΟ ΦΑΞ, ΕΝΤΙΝΑ… ΑΠ’ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ. ΜΟΛΙΣ ΕΛΑΒΕ ΕΝΑ ΦΑΞ ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΑΡΤΙΝ… ΣΤΗΝ ΟΛΛΑΝΔΙΑ…
24 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ, 1993 ΑΓΑΠΗΤΕ ΜΑΡΤΙΝ,
ΤΟ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΟ, ΕΡΒΙΝ. ΠΕΡΑ ΑΠ’ ΤΗΝ ΠΙΣΤΑ ΠΡΟΣΓΕΙΩΣΗΣ… ΣΤΗΝ ΜΠΟΥΤΜΙΡ. ΕΙΝΑΙ Ο ΜΟΝΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΝΑ ΦΥΓΟΥΜΕ.
Εκτιμώ όλες τις προσπάθειες που κάνει ο Ραβίνος Χέρσελ Γκλουκ, μόλις όμως μίλησα με τον επικεφαλής της Εβραϊκής οργάνωσης στο Σαράγεβο. Μου είπε να το βγάλω απ’ το μυαλό μου γιατί ούτε που το σκέπτονται να οργανώσουν και άλλο κονβόι, πριν τον Μάρτη. Επιπλέον, με συμβούλεψαν να μη διασχίσουμε το αεροδρόμιο για να περάσουμε στην Μπουτμίρ, γιατί ξέρουν αρκετούς που το επιχείρησαν πρόσφατα και εξαφανίστηκαν όλοι τους. Είναι δυο μήνες τώρα, που μένουμε στο Holiday Inn. Μπορούμε να μείνουμε λίγες μέρες ακόμα, αλλά δεν έχουμε πια τη δυνατότητα να πληρώνουμε όπως παλιά. Το ξενοδοχείο δέχεται μόνο μετρητά. Μου είναι τόσο δύσκολο να εξηγώ μ’ αυτόν τον τρόπο όλες αυτές τις λεπτομέρειες!!! Ζήτησες δημοσιογραφική διαπίστευση για μένα; Πάνω από 20 άτομα από το Σαράγεβο πήραν τις δικές τους από ξένα τηλεοπτικά δίκτυα και εφημερίδες (κάποιοι δουλεύουν σαν μεταφραστές για τους δημοσιογράφους τους εδώ) και μπορούν να ταξιδεύουν αεροπορικά από και προς το Σαράγεβο, ανεξαρτήτως εθνικότητας. Το ίδιο ισχύει και για τους κατόχους διαβατηρίων ξένων χωρών. Με αγάπη,
125
ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΠΙΣΤΡΕΨΟΥΜΕ ΣΤΗΝ ΝΤΟΜΠΡΙΝΙΑ… ΝΑ ΞΑΝΑΠΕΡΑΣΟΥΜΕ ΠΑΛΙ ΤΟ ΟΔΟΦΡΑΓΜΑ… ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΣΕΡΒΙΚΑ ΠΥΡΑ.
ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΕΙΣ ΤΙ ΛΕΣ, ΕΝΤΙΝΑ;
ΚΑΙ ΕΠΕΙΤΑ… ΤΟ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΟ ΕΙΝΑΙ ΠΕΡΙΚΥΚΛΩΜΕΝΟ ΑΠΟ ΣΕΡΒΙΚΑ ΚΑΝΟΝΙΑ… ΚΑΙ ΜΕ ΠΕΡΙΠΟΛΙΕΣ ΑΠΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ ΤΟΥ ΟΗΕ. ΚΑΝΕΙΣ ΔΕ ΘΑ ΜΑΣ ΑΦΗΣΕΙ ΝΑ ΠΕΡΑΣΟΥΜΕ.
ΚΑΙ Ο ΚΑΙΡΟΣ ΚΡΥΩΝΕΙ. ΤΗ ΝΥΧΤΑ ΦΤΑΝΕΙ ΥΠΟ ΤΟ ΜΗΔΕΝ. ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΖΕΣΤΑ ΡΟΥΧΑ, ΟΥΤΕ ΚΑΙ ‘ΜΕΙΣ. ΕΙΝΑΙ ΔΕΚΑ ΜΙΛΙΑ ΩΣ ΤΗν ΜΠΟΥΤΜΙΡ…
… ΑΝ ΠΕΡΑΣΟΥΜΕ ΤΟΝ ΔΙΑΔΡΟΜΟ.
ΕΡΒΙΝ… ΔΕΝ ΕΧΟΥΜΕ ΑΛΛΗ ΕΠΙΛΟΓΗ.
ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΟΝ ΕΔΩ… ΕΙΜΑΣΤΕ ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΣΦΑΛΕΙΣ, ΕΝΤΙΝΑ.
ΧΜΠΦΦ. ΔΕΝ ΤΟ ΠΙΣΤΕΥΩ ΠΩΣ ΤΟ ‘ΠΑ ΑΥΤΟ.
ΚΑΘΩΣ Ο ΗΛΙΟΣ ΔΥΕΙ, ΡΙ-
ΧΝΕΙ ΜΑΚΡΕΣ ΣΚΙΕΣ ΠΑΝΩ ΣΤΑ ΦΑΓΩΜΕΝΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΒΟΜΒΕΣ ΚΤΙΡΙΑ…
ΕΝΤΑΞΕΙ, ΕΝΤΙΝΑ. ΠΑΡΕ ΤΑ ΧΑΡΤΙΑ ΜΑΣ… ΤΑ ΧΡΗΜΑΤΑ… ΜΟΝΟ Ο,ΤΙ ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ ΚΟΥΒΑΛΗΣΕΙΣ.
ΘΑ ΠΑΡΩ ΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΣΤΗν ΝΤΟΜΠΡΙΝΙΑ.
ΗΡΘΕ Τ’ ΑΜΑΞΙ, ΕΝΤΙΝΑ.
ΕΝΤΒΙΝ, ΤΟ ΕΔΩΣΕΣ ΤΟ ΚΟΥΤΑΒΑΚΙ;
Ε, ΕΣΕΙΣ ΕΚΕΙ ΠΑΝΩ! ΕΡΒΙΝ! ΕΓΩ ΕΙΜΑΙ… Ο ΜΙΡΖΑ. Ο ΑΓΑΠΗΜΕΝΟΣ ΣΟΥ ΣΟΦΕΡ.
ΗΡΘΑ ΝΑ ΣΕ ΓΥΡΙΣΩ ΣΤΟ ΧΑΡΟΥΜΕΝΟ ΣΠΙΤΙΚΟ ΣΟΥ ΣΤΗν ΝΤΟΜΠΡΙΝΙΑ!
ΝΑΙ, ΜΠΑΜΠΑ. ΣΤΟΝ ΦΙΛΟ ΜΟΥ… ΣΤΟΝ ΠΑΝΩ ΟΡΟΦΟ.
126
ΟΜΟΡΦΗ; ΝΑΙ, ΚΑΛΑ.
ΔΕΝ ΠΕΡΙΜΕΝΑ ΟΤΙ ΘΑ ΞΑΝΑΒΛΕΠΑ ΤΟΣΟ ΣΥΝΤΟΜΑ ΕΣΕΝΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΟΥ, ΕΡΒΙΝ.
ΚΡΑΤΗΘΕΙΤΕ, ΦΙΛΟΙ ΜΟΥ. ΣΚΥΨΤΕ. ΣΧΕΔΟΝ ΦΤΑΣΑΜΕ.
ΠΕΘΥΜΗΣΑΜΕ ΤΗΝ ΟΜΟΡΦΗ ΦΑΤΣΑ ΣΟΥ, ΜΙΡΖΑ.
ΜΕΣΑ ΦΛΕΒΑΡΗ… ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΝΤΟΜΠΡΙΝΙΑ…
ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΠΟΥ ΕΣΤΕΙΛΕΣ ΤΟΝ ΜΙΡΖΑ, ΓΙΑΤΡΕ…
ΤΑ ΚΑΤΑΦΕΡΑΜΕ… ΤΙ ΚΡΑΤΑΕΙ ΑΥΤΟ ΤΟ ΟΠΕΛ ΚΑΝΤΕΤ ΕΝΩΜΕΝΟ, ΜΙΡΖΑ;
ΕΛΠΙΖΩ ΝΑ ΞΕΡΕΙΣ ΤΙ ΚΑΝΕΙΣ, ΕΡΒΙΝ. ΕΝΝΙΑ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΧΤΕΣ ΤΗ ΝΥΧΤΑ… ΣΚΟΤΩΘΗΚΑΝ… ΠΡΟΣΠΑΘΩΝΤΑΣ ΝΑ ΔΙΑΣΧΙΣΟΥΝ ΤΟΝ ΑΕΡΟΔΙΑΔΡΟΜΟ…
ΕΙΜΑΣΤΕ ΑΠΟΦΑΣΙΣΜΕΝΟΙ, ΓΙΑΤΡΕ.
ΣΑΛΙΟ, ΣΥΡΜΑ… ΚΑΙ ΠΡΟΣΕΥΧΕΣ, ΕΡΒΙΝ.
ΣΤΙΣ 2:ΟΟ Μ.Μ., ΜΙΑ ΠΤΗΣΗ ΜΕ ΤΑ ΠΟΔΙΑ ΕΤΟΙΜΑΖΕΤΑΙ ΣΤΟ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΟ ΤΟΥ ΣΑΡΑΓΕΒΟ.
ΑΝ ΔΕ ΜΑΣ ΕΦΕΡΝΕ Ο ΜΙΡΖΑ ΕΔΩ, ΔΕ ΘΑ ΒΡΙΣΚΑΜΕ ΠΟΤΕ ΤΗΝ ΤΡΥΠΑ ΣΤΟΝ ΦΡΑΧΤΗ.
ΕΧΕΙΣ ΤΑ ΧΑΡΤΙΑ ΜΑΣ, ΕΝΤΙΝΑ;
ΝΑΙ, ΕΡΒΙΝ. ΚΑ... ΚΑΝΕΙ ΚΡΥΟ, ΜΠΑΜΠΑ.
127
ΔΕΝ ΕΙΜΑΣΤΕ ΜΟΝΟΙ ΜΑΣ ΕΔΩ, ΕΝΤΙΝΑ… ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ ΘΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΟΥΝ ΝΑ ΠΕΡΑΣΟΥΝ…
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΔΙΑΣΧΙΣΟΥΜΕ ΤΟΝ ΔΡΟΜΟ… ΝΑ ΠΕΡΑΣΟΥΜΕ ΤΟ ΧΑΝΤΑΚΙ… ΚΑΙ ΜΕΤΑ, ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΟΝ ΦΡΑΧΤΗ.
Η ΚΑΡΔΙΑ ΜΟΥ… ΧΤΥΠΑ… ΣΑΝ ΤΥΜΠΑΝΟ. ΔΕΝ ΜΠΟΡΩ Ν’ ΑΝΑΣΑΝΩ.
ΜΕΙ... ΜΕΙΝΕ ΚΟΝΤΑ ΜΟΥ, ΜΑΓΙΑ!
ΤΡΕΞΤΕ!
ΚΡΑΤΑ ΜΟΥ ΤΟ ΧΕΡΙ, ΜΠΑΜΠΑ.
ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΟ ΚΟΜΜΕΝΟ ΣΥΡΜΑ, ΕΝΤΒΙΝ… ΓΡΗΓΟΡΑ. ΜΕΝΟΥΜΕ ΜΑΖΙ. ΚΡΑΤΑ ΤΟ ΧΕΡΙ ΜΟΥ, ΜΑΓΙΑ.
ΕΝΤΑΞΕΙ ΕΙΣΑΙ, ΕΝΤΙΝΑ!;
Ν... ΝΑΙ. ΩΦΦ!
ΧΙΟΝΙΖΕΙ, ΜΠΑΜΠΑ… ΜΕΙΝΕ ΚΟΝΤΑ ΜΟΥ, ΕΝΤΒΙΝ. ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ ΤΟΥ ΟΗΕ ΠΕΡΙΠΟΛΟΥΝ… ΚΑΙ ΤΑ ΚΑΝΟΝΙΑ ΤΩΝ ΣΕΡΒΩΝ ΜΑΣ ΣΗΜΑΔΕΥΟΥΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΛΟΦΟΥΣ. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΡΕΞΟΥΜΕ…
128
ΠΡΟΒΟΛΕΙΣ! ΠΕΣΤΕ ΚΑΤΩ… ΚΑΙ ΜΗΝ ΚΙΝΕΙΣΤΕ!
ΜΕΙΝΕΤΕ ΣΚΥΜΜΕΝΟΙ!
ΔΕ... ΔΕΝ ΤΟ ΠΙΣΤΕΥΩ. ΚΟΥΒΑΛΑΝ ΚΟΥΤΙΑ… ΣΑΚΚΟΥΣ… ΚΟΚΑ ΚΟΛΕΣ.
ΚΑΠΟΙΟΣ ΧΤΥΠΗΘΗΚΕ.
ΚΡΥΩΝΩ. ΠΑΓΩΣΑΝ… ΤΑ ΔΑΧΤΥΛΑ ΜΟΥ, ΜΠΑΜΠΑ. ΡΙΣΚΑΡΟΥΝ ΤΙΣ ΖΩΕΣ ΤΟΥΣ… ΓΙΑ ΝΑ ΠΑΡΟΥΝ ΦΑΪ!
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΜΕΙΝΟΥΜΕ ΑΚΙΝΗΤΟΙ. ΑΝ ΚΙΝΗΘΟΥΜΕ… ΘΑ ΜΑΣ ΡΙΞΟΥΝ.
ΥΠΟΜΟΝΗ.
ΜΕΤΑ ΑΠ’ Ο,ΤΙ ΦΑΝΤΑΖΕΙ ΩΡΕΣ…
ΣΤΑΜΑΤΗΣΑΝ ΝΑ ΡΙΧΝΟΥΝ. ΝΑ ΣΥΡΘΟΥΜΕ ΑΡΓΑ…
ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΤΡΕΧΟΥΝ… ΑΛΛΑ ΠΗΓΑΙΝΟΥΝ… ΑΝΤΙΘΕΤΑ.
ΚΟΝΤΑ ΣΤΗ ΜΑΜΑ, ΜΑΓΙΑ. ΚΡΑΤΗΣΟΥ ΑΠΟ ΜΕΝΑ… ΚΑΙ ΤΡΕΞΕ, ΕΝΤΒΙΝ. ΦΤΑΣΑΜΕ ΣΧΕΔΟΝ ΣΤΗΝ ΑΛΛΗ…
129
ΚΑΝΕ ΥΠΟΜΟΝΗ, ΕΝΤΒΙΝ.
ΠΑΥΣΑΤΕ ΠΥΡ!
ΣΗΚΩΘΕΙΤΕ!
Π... ΠΑΡΑΚΑΛΩ. ΑΦΗΣΤΕ ΜΑΣ ΝΑ ΠΕΡΑΣΟΥΜΕ. Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΜΟΥ ΕΙΝΑΙ ΑΡΡΩΣΤΗ… ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΜΟΥ ΠΑΓΩΣΑΝ.
ΤΟ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΟ ΕΙΝΑΙ ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΗ ΖΩΝΗ. ΝΑ ΛΕΣ ΚΑΛΑ ΠΟΥ ΔΕ ΣΑΣ ΕΡΙΞΑΝ.
ΓΥΡΙΣΤΕ ΠΙΣΩ! ΜΠΑΜΠΑ… ΤΑ ΠΟΔΙΑ ΜΟΥ… ΚΡΥΩΝΟΥΝ ΠΟΛΥ. ΘΑ ΜΑΣ… ΣΚΟΤΩΣΟΥΝ, ΜΑΜΑ;
ΟΧΙ, ΜΑΓΙΑ. ΑΛΛΑ, ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΑΜΕ ΠΙΣΩ.
ΠΟΝΑΝΕ. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΥΡΙΣΟΥΜΕ ΣΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ, ΕΝΤΙΝΑ.
ΝΑΙ, ΕΡΒ…
130
ΘΕΕ ΜΟΥ! ΤΟ... ΤΟ ΕΧΑΣΑ!
ΤΙ ΕΓΙΝΕ; ΤΙ ΤΡΕΧΕΙ;
ΘΕΕ ΜΟΥ… ΠΡΕΠΕΙ… ΝΑ ΜΟΥ ‘ΠΕΣΕ!
ΜΕΙΝΕ ΜΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ, ΕΝΤΙΝΑ. ΠΑΩ ΠΙΣΩ.
ΟΧΙ! ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥ ΣΚΟΤΕΙΝΑ… ΔΕ ΘΑ ΤΟ ΒΡΕΙΣ. ΘΑ ΣΕ ΣΚΟΤΩΣΟΥΝ…
Μ... ΜΗΝ ΠΑΣ, ΜΠΑΜΠΑ… ΤΟ ΤΣΑΝΤΑΚΙ ΜΟΥ… ΜΕ ΤΑ ΔΙΑΒΑΤΗΡΙΑ… ΤΑ ΛΕΦΤΑ. ΜΟΥ ΕΠΕΣΕ… ΣΤΟΝ ΔΙΑΔΡΟΜΟ.
ΗΤΑΝ ΟΛΑ ΜΑΣ ΤΑ ΧΡΗΜΑΤΑ. ΚΑΙ ΧΡΕΙΑΖΟΜΑΣΤΕ ΤΑ ΧΑΡΤΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΦΥΓΟΥΜΕ.
Δ... ΔΕ ΒΛΕΠΩ ΤΙΠΟΤΑ. ΣΤΑΣΟΥ...
ΜΕΙΝΕ ΕΔΩ, ΕΝΤΙΝΑ. ΠΕΡΙΜΕΝΕ… ΕΔΩ.
ΤΙ... ΤΙ ‘ΝΑΙ ΑΥΤΟ; ΑΠΙΣΤΕΥΤΟ.
Ο ΠΡΟΒΟΛΕΑΣ.
131
ΤΟ ΠΟΡΤΟΦΟΛΙ ΤΗΣ ΕΝΤΙΝΑ.
Ο ΜΠΑΜΠΑΣ… Ο ΜΠΑΜΠΑΣ ΕΙΝΑΙ!
ΕΙΝΑΙ ΣΗΜΑΔΙ, ΕΡΒΙΝ. ΟΤΙ… ΑΛΛΑΖΕΙ Η ΤΥΧΗ ΜΑΣ.
ΕΙΜΑΣΤΕ ΑΣΦΑΛΕΙΣ, ΜΠΑΜΠΑ;
ΕΡΒΙΝ… ΠΙΣΤΕΥΑ ΠΩΣ ΘΑ ‘ΣΟΥΝ ΣΤΗΝ ΜΠΟΥΤΜΙΡ ΤΩΡΑ. ΤΙ ΣΥΝΕΒΗ;
ΤΟ ΒΡΗΚΑ, ΕΝΤΙΝΑ. ΤΟ ΒΡΗΚΑ.
ΕΡΒΙΝ! ΔΟΞΑ ΤΩ ΘΕΩ…
ΠΑΜΕ ΣΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ. ΜΕΙΝΕΤΕ ΚΟΝΤΑ ΣΤΑ ΚΤΙΡΙΑ.
ΚΡ... ΚΡΥΩΝΟΥΝ ΤΑ ΠΟΔΙΑ ΜΟΥ!
ΣΧΕΔΟΝ ΞΗΜΕΡΩΣΕ. ΘΑ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΣΚΟΠΕΥΤΕΣ.
ΕΤΣΙ ΕΙΜΑΣΤΕ ΕΜΕΙΣ, ΚΟΡΒΑΚ. ΞΕΦΥΤΡΩΝΟΥΜΕ ΕΚΕΙ ΠΟΥ ΔΕΝ ΤΟ ΠΕΡΙΜΕΝΕΙΣ.
132
ΓΙΑΤΡΕ… ΓΙΑ ΚΟΙΤΑΞΤΕ ΤΑ ΠΟΔΙΑ ΤΟΥ ΕΝΤΒΙΝ… ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΧΕΙ ΚΡΥΟΠΑΓΗΜΑΤΑ…
ΤΥΧΕΡΟΣ Ο ΕΝΤΒΙΝ. ΤΑ ΔΑΧΤΥΛΑ ΤΟΥ ΘΑ ΓΙΝΟΥΝ ΚΑΛΑ. ΧΕΙΜΩΝΑ ΕΧΟΥΜΕ, ΕΝΤΒΙΝ…
ΝΑ ΦΟΡΑΣ ΜΠΟΤΕΣ, ΟΧΙ ΑΘΛΗΤΙΚΑ.
ΠΟΛΥ ΑΣΤΕΙΟ, ΕΡΒΙΝ.
ΜΕΙΝΕ ΑΠΟΨΕ ΕΔΩ ΜΕ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΟΥ. ΧΡΕΙΑΖΕΣΤΕ ΞΕΚΟΥΡΑΣΗ…
ΓΑΡΓΑΛΙΕΜΑΙ.
ΤΙ ΘΑ ΚΑΝΕΙΣ ΤΩΡΑ, ΕΡΒΙΝ;
ΚΑΛΩΣ. ΑΠΟΨΕ ΟΜΩΣ… ΘΑ ΜΕΙΝΕΤΕ ΕΔΩ. ΝΑ ΞΕΚΟΥΡΑΣΤΕΙΤΕ…
ΕΙΝΑΙ ΑΝΟΙΧΤΑ ΤΕΤΟΙΑ ΩΡΑ ΤΑ ΜΑΓΑΖΙΑ, ΓΙΑΤΡΕ; ΝΑ ΠΑΩ ΝΑ ΠΑΡΩ…
ΕΧΟΥΜΕ ΖΕΣΤΑ ΡΟΥΧΑ ΓΙΑ ΣΑΣ… ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ…
ΔΕΝ ΤΑ ΠΑΡΑΤΑΜΕ, ΓΙΑΤΡΕ!
ΟΙ ΙΔΙΟΚΤΗΤΕΣ ΤΟΥΣ ΔΕΝ ΤΑ ΧΡΕΙΑΖΟΝΤΑΙ ΠΛΕΟΝ.
133
ΑΛΛΙΩΣ… ΝΑ ΜΠΟΥΜΕ ΣΤΟΥΣ ΤΑΦΟΥΣ ΜΑΣ ΑΠΟ ΤΩΡΑ!
Ο ΓΙΑΤΡΟΣ ΕΧΕΙ ΔΙΚΙΟ, ΕΝΤΙΝΑ. ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΑΠΟΚΟΙΜΗΘΗΚΑΝ ΗΔΗ…
ΝΑΙ, ΕΡΒΙΝ. ΘΑ ΔΟΥΜΕ ΤΙ ΘΑ ΚΑΝΟΥΜΕ… ΑΥΡΙΟ.
ΕΝΤΙΝΑ… ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΥΡΙΣΟΥΜΕ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ… ΣΤΟ HOLΙDAY ΙNN. ΞΕΡΩ ΠΩΣ ΠΕΡΝΑΣ ΔΥΣΚΟΛΑ.
ΣΩΠΑ, ΑΓΑΠΗ ΜΟΥ. ΘΑ… ΤΑ ΚΑΤΑΦΕΡΟΥΜΕ. ΜΕ ΚΑΠΟΙΟ ΤΡΟΠΟ.
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΡΟΣΕΧΕΙΣ. ΑΝ… ΠΑΘΕΙΣ ΚΑΤΙ ΘΑ…
ΜΑΡΤΙΝ ΛΟΝΤΕΒΙΚ Αγαπητοί Μιούριελ και Τζο, Σκέφτηκα πως θα θέλατε να μάθετε νεότερα μόλις επιστρέψετε στο σπίτι. Υπάρχουν καλά και κακά νέα. Πρώτα τα καλά νέα: Ο Έρβιν και η οικογένειά του είναι ακόμα ζωντανοί. Τα άσχημα νέα είναι πως επέστρεψαν στο Holiday Inn στο Σαράγεβο. Θα επισυνάψω το γεμάτο απόγνωση φαξ του Έρβιν στο δικό μου. Αν κάποιες γραμμές του είναι δυσανάγνωστες, είναι γιατί έτσι ήρθαν και σε μένα. Δεν ξέρω αν θα φαίνονται αν τις ξαναστείλω σε φαξ, γι’ αυτό θα τις ξαναγράψω εγώ, τουλάχιστον όσες μπορώ να καταλάβω τι λένε. 1 - 8 άτομα σκοτώθηκαν και δεκατρία τραυματίστηκαν κλπ. 2 - Ήμασταν όμως αποφασισμένοι να πάμε… το υπόλοιπο δε διαβάζεται 3 - Ήμασταν αισιόδοξοι… περνώντας τον κεντρικό δρόμο. 4 - Εκεί έπρεπε να μείνουμε κρυμμένοι, πεσμένοι στο έδαφος και να προχωράμε μέτρο μέτρο μπουσουλώντας, γιατί 5 - Γάλλοι στρατιώτες είχαν περικυκλώσει τον αεροδιάδρομο κλπ. 6 - για σχεδόν δυο ώρες μέχρι να φύγει ένα όχημα που βρισκόταν εκεί κοντά. Η Εντίνα και τα παιδιά 7 - έτρεμαν από το κρύο. Τα πόδια του γιού μου πάγωσαν 8 - να τον κουβαλώ στα χέρια… το υπόλοιπο δε διαβάζεται 9 - πόνος. Στην 1 Π.Μ., στην πλευρά του αεροδιαδρόμου προς την Μπουτμίρ κλπ. 10 - περιοχή (σχεδόν το 90% του ταξιδιού) όταν οι Γάλλοι στρατιώτες μας εντόπισαν… Τα υπόλοιπα μάλλον τα βγάζετε. Νομίζω πως πρέπει να ξεκινήσουμε πάλι απ’ την αρχή. Θα επικοινωνήσω με τον Ραβίνο αύριο καθώς σήμερα είναι Ιουδαϊκό Σάββατο. Ελπίζω να μην τον έχουμε στεναχωρήσει. Ίσως να χρειαστεί να σου ξανατηλεφωνήσω για υποστήριξη, αλλά ελπίζω να μη χρειαστεί. Όπως σας είπα, παιδιά, καλά και άσχημα νέα. Ας επικεντρωθούμε στα καλά. Όταν τηλεφώνησα στο Γαλλικό Υπουργείο Εξωτερικών λέγοντας τους ότι αν και ήταν πολύ διστακτικοί στο να μας βοηθήσουν να βγάλουμε ΕΞΩ τους φίλους μας, αντιθέτως ήταν πολύ πρόθυμοι και έκαναν ό,τι μπορούσαν για να τους κρατήσουν ΜΕΣΑ, δυσκολεύτηκα πολύ για να μη βάλω τις φωνές στην ευγενική κυρία, στην άλλη άκρη της γραμμής. Ευτυχώς, συγκρατήθηκα και τελικά ξέσπασα αργότερα σ’ έναν υπάλληλο τράπεζας (δικαίως πάντως). Ο υπουργός προσπάθησε ήδη, έστω και ελαφρώς, να ρίξει το φταίξιμο πάνω της. Για μένα όμως, οι Γάλλοι ΦΤΑΙΝΕ έτσι και αλλιώς. Είχαμε το δικαίωμα να ζητήσουμε βοήθεια, όπως θα είχε και κάποιος που πνιγόταν στον Τιτανικό, παρόλο που υπήρχαν εκατοντάδες άλλοι άνθρωποι τριγύρω του που πνιγόντουσαν μαζί μ’ εκείνον. Είχαν κάθε δικαίωμα να αρνηθούν να κάνουν διακρίσεις. Από τη στιγμή όμως που προσφέρθηκαν να βοηθήσουν, είναι ηθικά υπεύθυνοι για ό,τι συνέβη στην οικογένεια από εκεί και πέρα, γιατί δεν έκαναν αυτό που έπρεπε, ενώ είχαν τη δυνατότητα. Το να λένε πως δεν μπορούσαν γιατί ήταν ενάντια στους κανόνες δε στέκει, γιατί τους κανόνες τους είχαν σπάσει ήδη από τη στιγμή που προσφέρθηκαν να βοηθήσουν! Πάντως, η υπεύθυνη ήταν πραγματικά απελπισμένη και συγκλονισμένη και πρόκειται να μεταφράσει το γράμμα μήπως και μπορέσει να κινητοποιήσει κανέναν χάρη σ’ αυτό. Έτσι λοιπόν έχουν τα πράγματα, με τα καλά και τ’ άσχημά τους. Να περνάς καλά, όσο το δυνατόν, τηρουμένων των αναλογιών. Με εκτίμηση (και θα το ξαναπώ, θα ήθελα να είμαστε εκεί, παλιοτυχεράκια).
134
κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο
κεφάλαιο
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
ο μισθοφόρος 135
136
29
Αγαπητοί Μιούριελ και Τζο,
Ιανουαρίου,
1993
«Κάποιοι πεθαίνουν πριν την ώρα τους και άλλοι αργούν να πεθάνουν. Είναι ακόμα σπάνιο σ’ αυτόν τον κόσμο το να πεθαίνει κάποιος τη σωστή στιγμή». Λοιπόν, οι δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι που πέθαναν στη Βοσνία τους τελευταίους δέκα μήνες, πέθαναν πριν την ώρα τους. Ένα παιδί πέθανε χτες στην κοιλιά της μάνας του από χειροβομβίδα, 20 μέρες προτού γεννηθεί. Δεν έχω ζήσει άλλο πόλεμο πριν από αυτό, αλλά δε νομίζω πως υπήρξε πιο απάνθρωπος πόλεμος ποτέ στην παγκόσμια ιστορία. Ενάμιση εκατομμύριο χειροβομβίδες εξερράγησαν στο Σαράγεβο (τρεις ανά κάτοικο) μέχρι τώρα και κανείς δεν μπορεί να υπολογίσει πόσα εκατομμύρια σφαίρες ρίχτηκαν. Πρόκειται για την κτηνώδη πολιορκία μιας πόλης, στο κατώφλι του 21ου αιώνα. Ξέρετε πως ποτέ μου δε λέω «ευχαριστώ» στους φίλους μου. Αλλά για μια φορά μονάχα, θέλω να κάνω μια εξαίρεση, για όλες τις όμορφες στιγμές που μας δώσατε, στην πιο δύσκολη περίοδο της ζωής μας. Και ό,τι και να μας συμβεί, θέλουμε να ξέρετε πως θα σας αγαπάμε για πάντα πάρα πολύ.
29
Αγαπητέ Χέρμαν,
Ιανουαρίου,
1993
Κάποιοι λένε πως ο πόλεμος έχει και τα καλά του. Μέχρι τώρα, το μόνο καλό απ’ αυτόν τον πόλεμο είναι πως μάθαμε να φτιάχνουμε κεριά από λάδι μαγειρέματος, πως ν’ ακούμε ραδιόφωνο όταν δεν υπάρχει ρεύμα και μπαταρίες και πώς να πλενόμαστε με μια σταλιά νερό... Όταν το σκέπτομαι καμιά φορά... Είχαμε τα πάντα. Ένα όμορφο σπίτι και όμορφα γραφεία. Και όταν θυμάμαι πως τα έφτιαχνα με τόση φροντίδα και αγάπη, θέλοντας να έχω ένα όμορφο μέρος για να ζω και ένα ωραίο και άνετο μέρος για να δουλεύω. Πλέον όμως, όλα χάθηκαν και θα πρέπει να ξεκινήσω από την αρχή, εφόσον βγούμε ζωντανοί απ’ αυτόν τον πόλεμο. Εντούτοις, είμαστε ακόμα ζωντανοί και γι’ αυτό πρέπει να αισθανόμαστε τυχεροί ως τώρα. Όμως, δεν μπορείς να μη σκέφτεσαι: «Αν είχα κάνει το ένα, αν είχα κάνει το άλλο...». Αν ξέραμε τι θα γινόταν, θα μπορούσαμε να πουλήσουμε το σπίτι μου, τα γραφεία, το σπίτι της μητέρας μου και να μετακομίσουμε κάπου στην Ευρώπη. Ωστόσο, θα προσπαθήσω να μην τα σκέπτομαι όλα αυτά. Θα πρέπει να επικεντρωθώ αποκλειστικά στο πως θα ξεφύγουμε ζωντανοί από αυτή την κόλαση. Όμως, θα καταφέρουμε ποτέ να σου πούμε πόσο πολύ σε αγαπάμε; Αν και βρίσκεσαι μακριά μας, ήσουν πιο κοντά σε μας απ’ όσο θα μπορούσες να φανταστείς… Θα σου εξηγήσω πόσο σημαντικό ήταν για μας. Θα προσπαθήσω τουλάχιστον… αν τα καταφέρω ποτέ να έρθω ξανά στις Βρυξέλλες... Με αγάπη,
Σαράγεβο,
Αγαπητέ Μάρτιν,
29
Ιανουαρίου,
1993
Μπορώ να γράψω βιβλίο γι’ αυτόν τον πόλεμο, δεν πρόκειται να το κάνω όμως. Έχει τόσες πλευρές και θα απαιτούσε ένα σωρό δουλειά. Μια από τις πλευρές αυτού του πολέμου είναι πως δε ζεις πραγματικά τη ζωή σου, αν και γερνάς πιο γρήγορα. Είμαστε τελείως αποκλεισμένοι εδώ και δε γνωρίζουμε καν ποια καινούργια βιβλία κυκλοφόρησαν, ποιες νέες ταινίες, τα καινούργια τραγούδια ή τα νέα μοντέλα αυτοκινήτων που βγήκαν. Ακόμα, ξεχνάς πώς να φέρεσαι σαν ανθρώπινο ον. Δε χρησιμοποιούμε πια το κουδούνι της πόρτας, καθώς συνήθως το ρεύμα είναι κομμένο. Χτυπάμε την πόρτα για να μπούμε στο σπίτι. Θεέ μου, πόσο πρωτόγονο σε κάνει η αποχή από τον πολιτισμένο κόσμο για έναν χρόνο μονάχα;!; Για εμάς, ο πόλεμος αυτός δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια μάχη για επιβίωση. Δοκίμασα να διαβάσω, αλλά μετά από ένα κεφάλαιο, ακούγοντας τον ήχο από τις σφαίρες και τις χειροβομβίδες, συνειδητοποιείς πως δε θυμάσαι τι διάβαζες. Πόσο σημαντικό είναι για μας να επικοινωνούμε μαζί σου και να διαβάζουμε τα φαξ που μας στέλνεις μέσω δορυφόρου. Ό,τι και να πω, δε θα ‘ναι αρκετό για να περιγράψει τα συναισθήματά μας… Οπότε, πως σου φαίνεται αυτό: «Εύχομαι ο ίδιος βάρβαρος πόλεμος να γίνει και στην Ολλανδία και να περάσεις δέκα μήνες στο πολιορκημένο Ρότερνταμ, ώστε να μπορέσω να κάνω και εγώ ό,τι έκανες και εσύ για εμάς!»;!; Με αγάπη σε όλους σας,
ΠΟΣΟ ΤΥΧΕΡΟΣ ΕΙΣΑΙ, ΕΡΒΙΝ; ΟΙ ΣΕΡΒΟΙ ΣΤΑΜΑΤΗΣΑΝ ΝΑ ΡΙΧΝΟΥΝ.
ΟΥΤΕ ΝΑ ΜΑΣ ΔΟΥΝ ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΝ ΜΕΣΑ ΣΤΗ ΧΙΟΝΟΘΥΕΛΛΑ, ΜΙΡΖΑ.
137
ΜΑΛΛΟΝ ΘΑ ΓΕΝΝΗΘΗΚΑΜΕ ΜΕ ΑΣΤΡΟ!
ΤΑ ΚΑΤΑΦΕΡΑΜΕ, ΕΡΒΙΝ… ΓΥΡΙΣΑΜΕ ΠΙΣΩ.
… ΤΟ ΣAΡΑΓΕΒΟ ΔΕΙΧΝΕΙ ΟΜΟΡΦΟ ΧΙΟΝΙΣΜΕΝΟ.
ΘΥΜΑΣΑΙ… ΠΡΙΝ ΛΙΓΑ ΧΡΟΝΙΑ… ΟΤΑΝ ΕΓΙΝΑΝ ΕΔΩ ΟΙ ΧΕΙΜΕΡΙΝΟΙ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ;
ΝΑΙ, ΜΙΡΖΑ… ΚΑΙ ΠΑΡΟΛΑ Τ’ ΑΛΛΑ…
ΗΡΘΑΝ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΑΠ’ ΟΛΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ. ΣΤΟ ΣAΡΑΓΕΒΟ.
ΗΤΑΝ ΣΑΝ ΜΙΑ ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΘΑΥΜΑΤΩΝ.
ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΠΡΙΝ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ, ΟΙ ΦΙΛΟΙ ΜΑΣ ΑΠ’ ΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ… Ο ΤΖΟ ΚΑΙ Η ΜΙΟΥΡΙΕΛ… ΜΑΣ ΕΠΙΣΚΕΦΤΗΚΑΝ ΕΔΩ.
ΟΙ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΓΙΑ ΣΚΙ ΗΤΑΝ ΙΔΑΝΙΚΕΣ.
138
ΗΠΙΑΝ ΓΑΡΓΑΡΟ ΝΕΡΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΙΤΗ ΤΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ ΜΠΟΣΝΑ. Ή ΜΗΠΩΣ Τ’ ΟΝΕΙΡΕΥΤΗΚΑ;
ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΟΝ… ΤΟ HOLΙDAY ΙNN ΥΠΑΡΧΕΙ ΑΚΟΜΑ.
Σ’ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ, ΜΙΡΖΑ, ΓΙΑ…
ΟΙ ΜΠΟΤΕΣ ΜΟΥ ‘ΝΑΙ ΜΕΓΑΛΕΣ, ΜΠΑΜΠΑ.
ΤΟΝ ΘΕΟ ΝΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΕΙΣ ΠΟΥ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΣΟΥ ΣΤΟ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΟ ΔΕΝ ΕΙΧΕ ΧΕΙΡΟΤΕΡΗ ΚΑΤΑΛΗΞΗ, ΕΡΒΙΝ.
ΠΡΟΤΙΜΟΤΕΡΟ ΑΠ’ ΤΟ ΝΑ ΠΑΓΩΝΕΙΣ, ΕΝΤΒΙΝ.
ΕΛΑ, ΜΑΓΙΑ. ΔΕΝ ΕΙΣΑΙ ΑΚΟΜΑ ΑΡΚΕΤΑ ΜΕΓΑΛΗ ΓΙΑ ΝΑ ΜΗΝ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΣΕ ΚΟΥΒΑΛΗΣΩ.
ΚΑΛΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΑΚΥΡΩΣΑ ΤΟ ΔΩΜΑΤΙΟ ΜΑΣ, ΕΝΤΙΝΑ.
ΤΙ ΚΑΝΟΥΜΕ ΤΩΡΑ; ΗΛΠΙΖΑ ΠΩΣ ΔΕ ΘΑ ΤΟ ΞΑΝΑΒΛΕΠΑ… ΑΛΛΑ… ΔΕ ΘΕΛΩ ΝΑ ΞΑΝΑΖΗΣΩ ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΠΕΡΑΣΑΜΕ ΣΤΟΝ ΑΕΡΟΔΙΑΔΡΟΜΟ.
ΔΕΝ... ΔΕΝ ΞΕΡΩ. ΕΧΟΥΜΕ ΟΜΩΣ ΠΟΛΛΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ ΠΟΥ ΠΡΟΣΠΑΘΟΥΝ ΝΑ ΜΑΣ ΒΟΗΘΗΣΟΥΝ ΝΑ ΦΥΓΟΥΜΕ..
ΑΡΑΓΕ, ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΠΑΡΩ ΠΙΣΩ ΤΟ ΣΚΥΛΑΚΙ;
ΙΣΩΣ, ΜΕ ΛΙΓΗ ΤΥΧΗ, ΝΑ…
139
Η ΟΒΙΔΑ… ΕΠΕΣΕ ΣΤΟΝ ΕΠΑΝΩ ΟΡΟΦΟ.
ΚΑΠΟΙΟΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΧΤΥΠΗΣΕ…
ΜΕΙΝΕ ΜΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ, ΕΝΤΙΝΑ. ΘΑ ΠΑΩ ΝΑ ΔΩ…
ΕΙΝΑΙ… ΟΛΟΙ… ΝΕΚΡΟΙ…
ΘΑ… ΜΠΟΡΟΥΣΕ ΝΑ ‘ΝΑΙ Η ΕΝΤΙΝΑ.
Ή… ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ.
140
Σαράγεβο,
17
Φεβρουαρίου,
1993
Τετάρτη, 16.00
Αγαπητοί Μάρτιν, Χέρμαν, Τζο, Αποτύχαμε να φτάσουμε στην Μπουτμίρ, αλλά είμαστε ακόμα ζωντανοί. Χτες, φτάσαμε στο νοσοκομείο της Ντομπρίνια. Οι φίλοι μου, ο Δρ. Χατζίρ και ο Δρ. Φαουζί ήταν πολύ επιφυλακτικοί για αυτή μας την απόπειρα, καθώς 8 άτομα σκοτώθηκαν και 13 τραυματίστηκαν, προσπαθώντας κάτι ανάλογο το περασμένο βράδυ. Ήμασταν όμως αποφασισμένοι να πάμε... Μ’ έναν έμπειρο οδηγό. Η νύχτα ήταν πιο ψυχρή, απ’ όσο τις προηγούμενες μέρες, αλλά ήμασταν αισιόδοξοι... περνώντας τον κεντρικό δρόμο και ένα υπαίθριο κομμάτι, φτάσαμε στον τομέα του αεροδρομίου σε μια ώρα περίπου. Εκεί έπρεπε να μείνουμε κρυμμένοι, πεσμένοι στο έδαφος και να προχωράμε μέτρο μέτρο μπουσουλώντας, γιατί Γάλλοι στρατιώτες είχαν περικυκλώσει τον αεροδιάδρομο, με μια ντουζίνα οπλισμένα οχήματα. Σε ένα από τα σημεία μονάχα, έπρεπε να μείνουμε πάνω στο παγωμένο έδαφος για σχεδόν δυο ώρες, μέχρι να φύγει ένα όχημα που βρισκόταν εκεί κοντά. Η Εντίνα και τα παιδιά έτρεμαν από το κρύο. Τα πόδια του γιού μου πάγωσαν και δεν μπορούσε να κουνηθεί. Από εκείνο το σημείο και μετά έπρεπε να τον κουβαλώ στα χέρια. Στην 1 Π.Μ., στην πλευρά του αεροδιαδρόμου, ήμασταν κοντά στην πλευρά του αεροδρομίου που βλέπει προς Μπουτμίρ (σχεδόν το 90% του ταξιδιού) όταν οι Γάλλοι στρατιώτες μας εντόπισαν… Από κει και ύστερα, η επιστροφή μας στην Ντομπρίνια ήταν το χειρότερο κομμάτι της επτάωρης περιπέτειάς μας. Όταν τρέχαμε να βγούμε στην κεντρική λεωφόρο, οι Σέρβοι μας αντελήφθησαν και άρχισαν να μας ρίχνουν από το χωριό Κούλα. Πέσαμε στο έδαφος την ώρα που αντιαεροπορικές σφαίρες σφύριζαν πάνω από τα κεφάλια μας. Είκοσι λεπτά αργότερα, η Εντίνα συνειδητοποίησε πως έχασε το πορτοφόλι της. Με ικέτευε να μην ασχοληθώ, αλλά σύρθηκα πίσω και κατάφερα να βρω τα διαβατήρια και κάποια χαρτιά που βρίσκονταν απλωμένα στο έδαφος. Η Εντίνα και η Μάγια βρίσκονταν σε κατάσταση σοκ, καταφέραμε όμως να τις φέρουμε πίσω στο νοσοκομείο περίπου στις 2 η ώρα. Οι γιατροί και οι νοσοκόμες κατάφεραν να τις κάνουν να αισθανθούν καλύτερα μετά από καμιά ώρα. Η Μάγια ένιωθε πολύ άρρωστη ενώ η Εντίνα είχε απλά ρίγη από το κρύο. Ο Έντβιν κοιμήθηκε καλά. Κανείς δε νοιάζεται για τα ματωμένα γόνατα ή για τα πόδια και τα χέρια που ακόμα πονάν πάρα πολύ. Σήμερα το μεσημέρι επιστρέψαμε στο Holiday Inn. Για δέκα δευτερόλεπτα δε χτυπηθήκαμε από χειροβομβίδα. Η Εντίνα και τα παιδιά έχουν φοβηθεί πάρα πολύ και δε θα ξαναέκαναν το ταξίδι προς αεροδρόμιο - Μπουτμίρ, ούτε σ’ ένα εκατομμύριο χρόνια. Βρισκόμαστε ουσιαστικά σε αδιέξοδο. Προφανώς, μας είναι γραφτό να μείνουμε και να πεθάνουμε στο Σαράγεβο με την ολόψυχη υποστήριξη της Γαλλικής κυβέρνησης και των αξιωματικών της. Με αγάπη,
ΑΓΑΠΗΤΕ ΕΡΒΙΝ, ΘΑ ΣΥΝΑΝΤΗΘΩ ΜΕ ΚΑΠΟΙΟΝ ΑΠΟΨΕ. ΙΣΩΣ ΥΠΑΡΧΕΙ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ ΝΑ ΦΥΓΕΤΕ . ΙΣΩΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΒΟΗΘΗΣΕΙ.
ΧΜΜ… ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΚΟΜΜΑΤΙ, ΚΥΡΙΕ ΛΟΝΤΕΒΙΚ.
ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΒΓΑΛΩ ΑΠΟ ‘ΚΕΙ ΤΟΝ ΦΙΛΟ ΣΑΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΟΥ… ΕΠΙ ΠΛΗΡΩΜΗ!
ΝΑΙ… ΗΡΘΑ ΠΡΟΣΦΑΤΩΣ ΑΠ’ ΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ. ΓΙΑ ΜΕΝΑ, ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΣ. ΜΠΑΙΝΩ ΚΑΙ ΒΓΑΙΝΩ…
ΘΑ ΧΡΕΙΑΣΤΩ ΑΜΑΞΙ ΜΕ ΠΙΝΑΚΙΔΕΣ ΤΟΥ ΣΑΡΑΓΕΒΟ… ΚΑΙ ΧΑΡΤΙΑ. ΓΙ’ ΑΥΤΟ, ΘΑ ΧΡΕΙΑΣΤΩ ΛΕΦΤΑ.
141
ΕΛΒΕΤΙΑ…
ΒΕΛΓΙΟ…
ΝΤΟΡΝΤΡΕΧΤ… ΘΕΛΕΙ ΧΡΗΜΑΤΑ, ΧΕΡΜΑΝ… ΠΟΛΛΑ ΧΡΗΜΑΤΑ. ΤΙ ΘΑ ΚΑΝΟΥΜΕ;
ΦΥΣΙΚΑ, ΜΑΡΤΙΝ… ΘΑ ΒΟΗΘΗΣΩ.
ΤΙ ΘΑ ΚΑΝΟΥΜΕ, ΜΑΡΤΙΝ; ΘΑ ΤΑ ΒΡΟΥΜΕ. ΠΑΡΕ ΤΟΝ ΟΥΓΚΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΤΖΟ…
Η.Π.Α. ΝΑΙ, ΜΑΡΤΙΝ. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΟΝ ΕΜΠΙΣΤΕΥΤΟΥΜΕ. ΠΡΟΧΩΡΑ.
ΜΗΝ ΑΝΗΣΥΧΕΙΣ, ΦΙΛΕ ΜΟΥ. ΠΕΣ ΠΩΣ ΤΟ ΕΣΚΑΣΑΝ ΗΔΗ.
ΕΝΤΑΞΕΙ, ΠΗΡΕΣ ΤΑ ΛΕΦΤΑ. ΘΑ ΤΑ ΚΑΤΑΦΕΡΕΙΣ; ΚΙΝΔΥΝΕΥΟΥΝ ΖΩΕΣ…
ΘΑ ΣΟΥ ΠΩ ΟΤΑΝ ΘΑ ΕΙΝΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΣ.
ΣΑΡΑΓΕΒΟ,
ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΕΒΔΟΜΑΔΕΣ…
ΚΑΙ… ΘΑ ΣΕ ΠΑΡΩ ΕΓΩ.
ΕΙΝΑΙ ΦΑΞ ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΑΡΤΙΝ, ΕΝΤΙΝΑ. ΑΥΤΟΣ ΠΟΥ ΘΑ ΜΑΣ ΒΟΗΘΟΥΣΕ… ΕΞΑΦΑΝΙΣΤΗΚΕ…
… ΜΕ ΤΑ ΛΕΦΤΑ.
142
ΑΥΤΟ ΔΕ ΜΑΣ ΑΦΗΝΕΙ ΚΑΙ ΠΟΛΛΑ ΠΕΡΙΘΩΡΙΑ, ΕΤΣΙ, ΕΡΒΙΝ;
ΟΧΙ, ΕΝΤΙΝΑ… ΚΑΙ ΔΕ ΘΕΛΟΥΜΕ ΠΑΛΙ ΝΑ ΔΙΑΣΧΙΣΟΥΜΕ ΤΟΝ ΑΕΡΟΔΙΑΔΡΟΜΟ.
ΟΙ ΦΙΛΟΙ ΜΑΣ ΠΡΟΣΠΑΘΟΥΝ ΜΕ ΚΑΘΕ ΤΡΟΠΟ ΝΑ ΜΑΣ ΒΟΗΘΗΣΟΥΝ… ΔΕ ΓΙΝΕΤΑΙ ΤΙΠΟΤΑ ΟΜΩΣ.
ΝΑΙ. ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΔΥΟ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΙ ΛΟΓΟΙ.
ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΧΑΣΟΥΜΕ ΤΟ ΚΟΥΡΑΓΙΟ ΜΑΣ.
ΕΚΕΙΝΗ ΤΗ ΣΤΙΓΜΗ… ΣΤΑ ΠΕΡΙΧΩΡΑ ΕΝΟΣ ΑΠΟΜΕΡΟΥ ΧΩΡΙΟΥ, ΒΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΣΑΡΑΓΕΒΟ…
… ΑΝΥΠΕΡΑΣΠΙΣΤΟΙ ΑΝΤΡΕΣ, ΝΕΟΙ ΚΑΙ ΓΕΡΟΙ… ΟΔΗΓΟΥΝΤΑΙ ΣΤΟ ΔΑΣΟΣ… … ΚΑΙ ΣΦΑΓΙΑΖΟΝΤΑΙ.
143
ΤΑ ΠΤΩΜΑΤΑ ΣΚΕΠΑΖΟΝΤΑΙ…
… ΣΑΝ ΓΙΑ ΝΑ ΚΡΥΨΟΥΝ ΤΟΝ ΨΥΧΡΟ ΤΡΟΜΟ ΑΠΟ ΤΟ ΒΛΕΜΜΑ Τ’ ΟΥΡΑΝΟΥ.
… ΕΝΩ ΟΙ ΦΥΛΑΚΙΣΜΕΝΟΙ ΠΡΟΟΡΙΖΟΝΤΑΙ ΓΙΑ ΑΡΓΟ ΘΑΝΑΤΟ.
Ο ΣΧΕΔΙΑ-
ΣΜΟΣ ΤΟΥ ΣΑΡΑΓΕΒΟ ΑΛΛΑΖΕΙ: ΠΑΛΙΑ ΠΑΡΚΑ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΑ. ΠΑΙΔΟΤΟΠΟΙ ΚΑΙ ΓΗΠΕΔΑ ΑΛΛΑΖΟΥΝ ΧΡΗΣΗ.
ΕΙΝΑΙ ΘΕΜΑ ΧΡΟΝΟΥ, ΕΝΤΙΝΑ… ΠΡΟΤΟΥ ΚΑΠΟΙΟΣ ΑΠΟ ΜΑΣ…
ΟΧΙ, ΕΡΒΙΝ… ΟΥΤΕ ΝΑ ΤΟ ΣΚΕΦΤΕΣΑΙ.
ΥΠΑΡΧΕΙ ΕΛΠΙΔΑ… ΑΝ…
… ΑΝ ΠΑΡΩ ΕΠΙΣΗΜΗ ΔΙΑΠΙΣΤΕΥΣΗ ΣΑΝ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗΣ. ΟΙ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΙ ΠΕΡΝΟΥΝ ΤΑ ΣΥΝΟΡΑ… ΕΛΕΥΘΕΡΑ.
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΣΤΕΙΛΩ ΦΑΞ… ΑΠ’ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ.
144
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΜΙΛΗΣΩ ΣΤΟΝ ΝΙΓΙΑΖ… ΣΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ.
ΟΙ ΔΡΟΜΟΙ ΕΙΝΑΙ ΗΡΕΜΟΙ… ΓΙΑ ΤΗΝ ΩΡΑ.
ΘΑ ΗΘΕΛΑ ΝΑ ΔΩ ΤΟΝ ΝΙΓΙΑΖ.
ΣΥΓΓΝΩΜΗ. ΑΛΛΑ Ο ΝΙΓΙΑΖ ΕΦΥΓΕ ΑΠ’ ΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ. ΧΤΕΣ ΤΟ ΠΡΩΙ. ΜΑΖΙ ΜΕ ΕΞΙ ΣΥΝΑΔΕΛΦΟΥΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΜΠΟΥΤΜΙΡ.
Θ... ΘΑ ΕΠΙΣΤΡΕΨΕΙ;
ΟΧΙ, ΑΛΛΑ Ο ΒΟΗΘΟΣ ΤΟΥ, Ο ΝΕΤΖΑΝΤ, ΕΙΝΑΙ ΑΚΟΜΑ ΕΔΩ.
… ΝΑΙ, ΕΡΒΙΝ… Ο ΝΙΓΙΑΖ ΕΦΥΓΕ.
ΜΟΥ ΕΙΠΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΣΟΥ… ΚΑΙ ΤΑ ΦΑΞ ΠΟΥ ΣΤΕΛΝΕΙ ΓΙΑ ΣΕΝΑ.
ΙΣΩΣ ΕΙΝΑΙ ΗΔΗ ΠΟΛΥ ΑΡΓΑ. ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ ΜΑΣ. ΠΡΙΝ ΕΞΙ ΜΗΝΕΣ, ΚΑΝΕΙΣ ΔΕ ΣΚΕΦΤΟΤΑΝ ΝΑ ΦΥΓΕΙ. ΟΜΩΣ…
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΔΙΩΞΩ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΜΟΥ, ΝΕΤΖΑΝΤ. ΠΡΟΤΟΥ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥ ΑΡΓΑ.
… Ο ΟΗΕ ΣΥΝΕΧΙΖΕΙ ΝΑ ΜΕΝΕΙ ΑΠΡΑΓΟΣ, ΤΟ ΛΙΓΟΤΕΡΟ. ΚΑΙ ΑΥΤΟ ΕΝΘΑΡΡΥΝΕΙ ΤΟΥΣ ΦΟΝΙΑΔΕΣ.
ΤΙ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ ΥΠΑΡΧΕΙ… ΝΑ ΦΥΓΩ ΣΑΝ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗΣ;
ΑΝ ΗΞΕΡΑ ΤΗΝ ΑΠΑΝΤΗΣΗ, ΘΑ ΕΦΕΥΓΑ ΚΑΙ ΓΩ. ΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΑΛΛΑΖΟΥΝ ΚΑΘΕ ΜΕΡΑ, ΚΑΘΕ ΩΡΑ.
*ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ.
145
ΑΝ ΔΩΣΕΙ ΕΓΚΡΙΣΗ ΚΑΠΟΙΟΣ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΣ ΤΗΣ ΔΥΠΡΗΝΕ*… Ή… ΑΝ ΣΟΥ ΕΠΙΤΡΕΨΕΙ ΤΗΝ ΕΙΣΟΔΟ ΣΕ ΚΑΠΟΙΑ ΧΩΡΑ… Ή ΑΝ ΕΙΣΑΙ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΜΕΝΟΣ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗΣ… ΠΟΙΟΣ ΞΕΡΕΙ;
ΤΑ ΒΟΣΝΙΑΚΑ ΔΙΑΒΑΤΗΡΙΑ ΜΑΣ ΕΙΝΑΙ ΑΧΡΗΣΤΑ…
… ΚΑΙ ΝΟΜΙΖΕΙΣ ΟΤΙ ΟΙ ΦΙΛΟΙ ΜΑΣ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΒΟΗΘΗΣΟΥΝ, ΕΡΒΙΝ;
ΑΚΟΜΑ ΚΑΙ Η ΕΓΚΡΙΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΑΟΠ ΘΑ ΗΤΑΝ ΑΜΦΙΒΟΛΟΥ ΑΞΙΑΣ.
ΑΝ ΤΟΥΣ ΑΚΟΥΣΕΙ ΚΑΠΟΙΟ ΔΙΚΤΥΟ Ή ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ, ΕΝΤΙΝΑ… ΙΣΩΣ.
ΟΙ ΜΕΡΕΣ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΒΔΟΜΑΔΕΣ…
ΗΤΑΝ ΑΠ’ ΤΟΝ ΜΑΡΤΙΝ. ΠΗΡΑ ΔΙΑΠΙΣΤΕΥΣΗ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ. ΕΙΝΑΙ… ΟΜΩΣ ΓΙΑ ΕΝΑΝ...
ΘΑ ΣΤΕΙΛΩ ΦΑΞ ΣΤΟΝ ΜΑΡΤΙΝ.
Ο ΝΕΤΖΑΝΤ ΘΑ ΣΥΝΕΧΙΣΕΙ ΝΑ ΣΤΕΛΝΕΙ ΤΑ ΦΑΞ ΜΟΥ. ΟΠΟΤΕ… Η ΓΡΑΜΜΗ ΖΩΗΣ ΠΑΡΑΜΕΝΕΙ ΑΝΟΙΧΤΗ.
ΕΡΒΙΝ; ΗΡΘΕ ΦΑΞ ΑΠΟ ΤΟ ΝΤΟΡΝΤΡΕΧΤ, ΑΠ’ ΤΟΝ ΜΑΡΤΙΝ. ΘΑ ΣΤΟ ΔΙΑΒΑΣΩ…
ΤΟΤΕ ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΟΝ ΕΝΑΣ ΜΑΣ ΘΑ ΦΥΓΕΙ.
ΚΑΛΩΣ, ΕΝΤΙΝΑ. ΑΝ ΦΥΓΩ… ΚΑΙ ΔΕΝ ΚΑΤΑΦΕΡΩ ΝΑ ΦΥΓΕΤΕ ΣΕ ΜΙΑ ΒΔΟΜΑΔΑ… ΘΑ ΓΥΡΙΣΩ ΣΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ.
ΑΚΟΜΑ ΚΑΙ ΑΝ Μ’ ΑΦΗΣΟΥΝ… ΠΩΣ ΝΑ ΦΥΓΩ; ΝΑ Σ’ ΑΦΗΣΩ ΜΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ;
ΠΟΙΟΣ ΚΑΛΥΤΕΡΟΣ ΣΤΟ ΝΑ ΜΑΣ ΒΓΑΛΕΙ ΑΠΟ ΔΩ;
146
ΑΝ ΔΕ ΜΑΣ ΒΓΑΛΕΙΣ ΑΠΟ ΔΩ ΣΕ ΜΙΑ ΒΔΟΜΑΔΑ… ΘΑ ‘ΡΘΩ ΚΑΙ ΘΑ ΣΕ ΤΣΙΜΠΗΣΩ.
ΣΑΒΒΑΤΟ ΠΡΩΙ, 10 ΑΠΡΙΛΙΟΥ, 1993…
ΕΤΟΙΜΑΣΤΕΙΤΕ ΓΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΑΠΟΣΚΕΥΩΝ…
… ΕΝΑ ΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΟ ΟΧΗΜΑ ΤΟΥ ΟΗΕ ΠΛΗΣΙΑΖΕΙ ΤΟ ΚΑΛΑ ΦΥΛΑΣΣΟΜΕΝΟ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΟ ΤΟΥ ΣΑΡΑΓΕΒΟ.
ΒΕΒΑΙΩΘΕΙΤΕ ΟΤΙ ΕΧΕΤΕ ΤΑ ΔΙΑΠΙΣΤΕΥΤΗΡΙΑ ΣΑΣ.
… ΣΤΗΝ ΑΙΘΟΥΣΑ ΕΠΙΒΑΤΩΝ.
ΠΕΡΙΜΕΝΕΤΕ ΕΔΩ, ΠΑΡΑΚΑΛΩ. ΘΑ ΣΑΣ ΦΩΝΑΞΩ, ΟΤΑΝ ΕΙΝΑΙ ΕΤΟΙΜΗ Η ΠΤΗΣΗ ΣΑΣ.
ΑΥΤΑ ΕΧΕΤΕ ΜΟΝΟ, ΚΥΡΙΕ ΡΟΥΣΤΕΜΑΤΖΙΚ; ΤΙΠΟΤΑ ΑΛΛΟ;
ΑΦΗΣΑ ΟΤΙΔΗΠΟΤΕ ΠΟΛΥΤΙΜΟ ΣΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ.
ΕΛΠΙΖΩ ΝΑ ΜΗ ΓΙΝΕΙ ΚΑΝΕΝΑ ΛΑΘΟΣ. ΑΥΤΟΣ Ο ΜΠΑΓΚΛΑΝΤΕΣΙΑΝΟΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΣ ΜΕΤΑ ΒΙΑΣ ΞΕΡΕΙ ΑΝΑΓΝΩΣΗ.
ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ, ΠΙΣΩ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ.
ΑΠΙΣΤΕΥΤΟ. ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ Η ΚΑΡΤΑ ΕΠΙΒΙΒΑΣΗΣ. ΕΝΑ ΚΟΜΜΑΤΙ ΧΑΡΤΙ Μ’ ΕΝΑ ΝΟΥΜΕΡΟ ΠΑΝΩ ΤΟΥ. ΤΣΚ, ΤΣΚ.
ΣΕ 40 ΛΕΠΤΑ ΠΕΡΙΠΟΥ.
ΕΧΩ ΤΟ ΝΟΥΜΕΡΟ ΕΠΤΑ… ΑΛΛΑ ΜΟΝΟ ΤΡΕΙΣ ΤΑΞΙΔΕΥΟΥΜΕ… ΠΩΣ ΕΙΝ…;
147
ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ ΠΑΡΑΚΑΛΩ.
ΟΛΕΣ ΟΙ ΠΤΗΣΕΙΣ ΑΚΥΡΩΘΗΚΑΝ. ΘΑ ΟΔΗΓΗΘΕΙΤΕ ΠΙΣΩ ΣΤΟ HOLΙDAY ΙNN.
ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΠΩΣ ΘΑ ΜΕΙΝΟΥΜΕ ΜΕΡΙΚΕΣ ΜΕΡΕΣ ΑΚΟΜΑ ΣΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ.
ΤΙ ΘΡΑΣΟΣ! ΟΥΤΕ ΓΙΑΤΙ ΑΚΥΡΩΘΗΚΕ Η ΠΤΗΣΗ ΜΑΣ ΔΕΝ ΜΑΣ ΕΙΠΑΝ.
ΣΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ.
Η ΤΥΧΗ ΜΟΥ ΠΑΡΑΜΕΝΕΙ ΙΔΙΑ. ΧΑΛΙΑ!
Σαράγεβο, Αγαπητέ Μάρτιν,
5 Μαρτίου, 1993 Παρασκευή, 13.00
Ο Νιγιάζ έφυγε από το Σαράγεβο χτες το πρωί. Η ΔΥΠΡΗΝΕ τον μετέφερε μαζί με άλλους έξι συναδέρφους του μέσα σ’ ένα θωρακισμένο όχημα στην Μπουτμίρ. Θα λείψει πολύ καιρό, αλλά μπορούμε να συνεχίσουμε να χρησιμοποιούμε το ίδιο δορυφορικό νούμερο. Ο γραμματέας του θα αναλάβει τα φαξ μας. Οι πιο πολλοί απ’ τους φίλους μας που ούτε που σκέφτονταν να φύγουν από το Σαράγεβο τον Οκτώβρη και τον Νοέμβρη, τότε που εμείς ήμασταν έτοιμοι να φύγουμε, πλέον έχουν φύγει. Αρχές Ιανουαρίου, ο Μίλαν Τρίβιτς μου είπε αστειευόμενος: «Κάποτε, όταν επιτέλους φύγεις από δω, έχε σε παρακαλώ την καλοσύνη να οργανώσεις και τη δική μου φυγή μέσα από τις άκρες σου στο εξωτερικό». Λοιπόν, έφυγε πριν ένα μήνα απ’ το Σαράγεβο με δημοσιογραφική διαπίστευση της ΔΥΠΡΗΝΕ. Σε κάποια φαξ μου, σου ανέφερα έναν νεαρό καλλιτέχνη, τον Σέναντ, που δούλευε στο γραφείο μου. Τις τελευταίες εβδομάδες ζωγράφιζε πορτραίτα αξιωματικών της ΔΥΠΡΗΝΕ και της ΥΑΟΠ. Τον πλήρωναν με τσιγάρα, ποτά, καφέ και σοκολάτες που αγόραζαν από τ’ αφορολόγητα. Πριν από μια βδομάδα, ζωγράφισε το πορτραίτο του Χάρι Χόσινγκουορθ, ενός υψηλά ιστάμενου της ΔΥΠΡΗΝΕ του Σαράγεβο. Όταν τέλειωσε το πορτραίτο, ο Χάρι τον ρώτησε με τι ήθελε να πληρωθεί και ο Σέναντ του απάντησε: «Τι θα λέγατε για ένα αεροπορικό εισιτήριο για το Σπλιτ;». Ο Χάρι υποσχέθηκε πως θα δει τι μπορεί να κάνει. Την επόμενη μέρα έφτιαξε ο ίδιος μια δημοσιογραφική διαπίστευση για τον Σέναντ και του είπε πως θα μπορούσε να πετάξει για Σπλιτ την Παρασκευή, παρόλο που ο Σέναντ δεν είχε μαζί του κάποια άλλα χαρτιά ή κάποια άδεια. Ωστόσο, χτες τη νύχτα, ο Σέναντ ήρθε να με δει και μου είπε πως η ΔΥΠΡΗΝΕ έβγαλε νέο κανόνα και δεν επιτρέπεται πλέον σε διαπιστευμένους δημοσιογράφους που έχουν διαβατήριο Βοσνίας και Ερζεγοβίνης, να ταξιδεύουν με τις πτήσεις τους. Παρόλα αυτά, ο Χάρι του είπε να πάει εκεί το πρωί, αλλά «να μην πει σε κανέναν τίποτα». Σήμερα (Παρασκευή) το πρωί, πήγα μαζί με τον Σέναντ στα κεντρικά της ΔΥΠΡΗΝΕ (έχουν και δω παράρτημα). Η άδεια πτήσης του ήταν έτοιμη και έφυγε για το αεροδρόμιο στις 10.00. Το Γραφείο Τύπου εξέδωσε τη δημοσιογραφική μου διαπίστευση της ΔΥΠΡΗΝΕ Νο. 10048. Εκεί άκουσα πως η ΥΑΟΠ αποφάσισε να μην επιτρέψει σε κανέναν με διαβατήριο Βοσνίας και Ερζεγοβίνης να ταξιδέψει με τ’ αεροσκάφη τους. Ήταν ένας ευχάριστος 70λεπτος περίπατος προς το Holiday Inn. Χιόνιζε πολύ, αλλά δεν είχε πολλές οβίδες και πυροβολισμούς. Όταν έφτασα στο ξενοδοχείο και είπα στην Εντίνα για τους νέους κανόνες, μου είπε: «Σου είπα να μη ζητήσεις διαπίστευση, γιατί μόλις την πάρεις, θ’ αλλάξουν τους κανόνες.»... Και όντως αυτό ακριβώς έκαναν. Με αγάπη,
148
κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο
κεφάλαιο
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
ο έρβιν ξεφεύγει 149
150
Σαράγεβο, Φεβρουάριος.
Αγαπητοί Χέρμαν και Μάρτιν,
1993
Σας στέλνω μια σύντομη ενημέρωση, ώστε να έχετε μια εικόνα για το τι συνέβη μετά από την τελευταία φορά που είχατε νέα μου: ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ, 5 Φεβρουαρίου, 16.00: Μου τηλεφώνησαν από την ΥΑΟΠ. Κάποια κοπέλα μου είπε πως τους ήρθε ΕΝΤΟΛΗ από τα κεντρικά της Γενεύης να ελέγξουν αν βρίσκομαι ακόμα στο Σαράγεβο. Η κοπέλα έπαιρνε στο παλιό μας νούμερο στην Ντομπρίνια, την ώρα που κάποιος ο οποίος ήξερε πως βρισκόμαστε στο «Holiday Inn», έμπαινε στο γραφείο της... Από τη Γενεύη ήθελαν να μάθουν πόσα μέλη από την οικογένεια μου έχω μαζί μου και η κοπέλα από την ΥΑΟΠ μου υποσχέθηκε ότι θα τους στείλει άμεσα με φαξ όλες τις λεπτομέρειες (ονόματα, ημερομηνίες γέννησης κλπ.). Δοκίμασα τότε να επικοινωνήσω με τον υπεύθυνο, αλλά δε βρισκόταν στο γραφείο του. Του έστειλα λοιπόν ένα φαξ, με όλες αυτές τις λεπτομέρειες. ΣΑΒΒΑΤΟ, 6 Φεβρουαρίου, 11.00: Ουδέν νεότερον ακόμα. Δοκίμασα να τους ξανακαλέσω. Μου είπαν πως πήραν το φαξ μου και περιμένουν εντολές. Μόλις πάρουν το πράσινο φως από τη Γενεύη, θα επικοινωνήσουν μαζί μου. Δοκίμασα να πάρω και την ΥΑΟΠ, αλλά έπεφτε η γραμμή. ΚΥΡΙΑΚΗ, 7 Φεβρουαρίου, 12.00: Ουδέν νεότερον ακόμα. Είμαστε προβληματισμένοι και δεν ξέρω τι να κάνω. Μου είναι τόσο δύσκολο να αποφασίσω… Πάνω από εκατό άτομα προσπάθησαν να αποδράσουν διασχίζοντας τον αεροδιάδρομο χτες το βράδυ. Έξι σκοτώθηκαν και επτά τραυματίστηκαν. ΤΡΙΤΗ, 9 Φεβρουαρίου, 11.00: Ακόμα τίποτα. Η κοπέλα στην ΥΑΟΠ υποψιάζεται πως κάτι δεν πάει καλά, το ίδιο και ‘μεις. ΜΕ ΑΓΑΠΗ,
ΔΕΝ ΑΛΛΑΞΕ ΚΑΙ ΤΟΣΟ ΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ, ΜΑΡΙ… ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΩΙ.
ΤΟ ΧΙΟΝΙ ΛΙΩΝΕΙ, ΚΛΑΪΝΤ.
ΟΤΑΝ ΦΥΓΑΜΕ ΑΠΟ Τ’ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΟ.
ΚΑΙ ΔΕΝ ΠΕΦΤΟΥΝ ΣΦΑΙΡΕΣ.
ΙΣΩΣ Ο ΟΗΕ ΝΑ ΤΟ ΘΕΩΡΗΣΕΙ ΣΑΝ ΠΡΩΙΜΟ ΣΗΜΑΔΙ ΕΙΡΗΝΗΣ.
ΠΟΛΥ ΑΣΤΕΙΟ, ΚΛΑΪΝΤ. ΤΟ ΧΕΙΡΟΤΕΡΟ… ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΓΙΑ ΛΙΓΕΣ ΜΕΡΕΣ ΑΚΟΜΑ, Ν’ ΑΝΑΒΑΛΩ ΤΟ ΚΑΥΤΟ ΜΠΑΝΙΟ ΜΟΥ.
ΝΑ ‘ΜΑΣΤΕ ΛΟΙΠΟΝ… ΠΙΣΩ ΣΤΟ HOLΙDAY ΙNN…
ΧΑ!
151
ΨΗΝΕΣΑΙ ΓΙΑ ΤΖΙΝ ΤΟΝΙΚ, ΜΑΡΙ; ΤΙ ΛΕΣ;
ΝΑΙ, ΚΛΑΪΝΤ. ΤΑ ΛΕΜΕ ΣΤΟ ΜΠΑΡ.
ΔΕΝ ΚΑΤΑΦΕΡΑΤΕ ΝΑ ΦΥΓΕΤΕ, Ε, ΚΛΑΪΝΤ;
ΦΟΒΑΜΑΙ ΠΩΣ ΟΧΙ. ΑΥΡΙΟ ΙΣΩΣ.
ΕΡΒΙΝ; ΜΑ, ΠΩΣ…; ΠΕΡΝΑ ΜΕΣΑ.
ΕΝΑ ΤΖΙΝ ΤΟΝΙΚ, ΠΑΡΑΚΑΛΩ… ΜΕ ΜΙΑ ΦΕΤΑ ΛΕΜΟΝΙ.
Η ΠΤΗΣΗ… ΑΚΥΡΩΘΗΚΕ, ΕΝΤΙΝΑ.
ΣΣΣ… ΑΠ’ ΤΗ ΣΤΙΓΜΗ ΠΟΥ ΕΙΣΑΙ ΚΑΛΑ…
ΟΙ ΑΛΛΟΙ… ΟΙ ΡΕΠΟΡΤΕΡΣ… ΘΑ ΦΥΓΟΥΝ ΑΥΡΙΟ Ή ΜΕΘΑΥΡΙΟ. ΕΓΩ ΔΕΝ ΞΕΡΩ ΠΟΤΕ ΘΑ…
… ΑΥΤΟ ΜΟΝΟ ΜΕΤΡΑ, ΕΡΒΙΝ.
ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΟΙΜΟΥΝΤΑΙ. ΘΑ ΧΑΡΟΥΝ… ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΦΥΓΕΣ. ΕΝΤΙΝΑ… ΙΣΩΣ ΔΕ ΜΟΥ ΕΠΙΤΡΑΠΕΙ ΝΑ…
ΕΛΑ ΝΑ ΠΕΣΕΙΣ. ΔΕΙΧΝΕΙΣ ΠΤΩΜΑ.
ΕΙΜΑΙ, ΕΝΤΙΝΑ.
ΚΑΙ ΕΙΝΑΙ ΕΓΩΙΣΤΙΚΟ… ΑΛΛΑ ΧΑΙΡΟΜΑΙ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΦΥΓΕΣ.
152
ΠΑΡΑ ΤΗΝ ΚΟΥΡΑΣΗ, ΔΕΝ ΚΟΛΛΑ ΥΠΝΟΣ ΣΤΟΝ ΕΡΒΙΝ…
… ΚΑΘΩΣ, ΦΡΙΧΤΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ ΤΡΥΠΩΝΟΥΝ ΣΤΟ ΜΥΑΛΟ ΤΟΥ. ΠΟΥ ΔΕΙΧΝΟΥΝ ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΑ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ ΝΑ ΚΙΝΔΥΝΕΥΟΥΝ.
… ΤΟΝ ΞΥΠΝΑ ΟΜΩΣ ΤΟ ΤΗΛΕΦΩΝΟ…
Ο ΥΠΝΟΣ ΔΕΝ ΕΡΧΕΤΑΙ… ΤΗΝ ΑΥΓΗ… Ο ΕΡΒΙΝ ΤΕΛΙΚΑ ΑΠΟΚΟΙΜΙΕΤΑΙ…
ΝΑΙ… ΕΡΒΙΝ ΡΟΥΣΤΕΜΑΤΖΙΚ ΕΔΩ. ΜΗΝΥΜΑ; ΑΠ’ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ;
ΚΟΙΤΑ, ΜΑΜΑ… Ο ΜΠΑΜΠΑΣ.
Ο ΜΠΑΜΠΑΣ ΗΡΘΕ ΓΙΑ ΜΑΣ. ΘΑ ΦΥΓΟΥΜΕ…;
Ο... ΟΧΙ, ΜΑΓΙΑ… ΑΚΥΡΩΣΑΝ ΤΗΝ ΑΔΕΙΑ ΜΟΥ. ΚΑΝΕΙΣ ΜΑΣ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΦΥΓΕΙ… ΓΙΑ ΤΗΝ ΩΡΑ.
ΕΛΑ, ΜΑΓΙΑ… ΝΑ ΦΤΙΑΞΟΥΜΕ ΤΟΥ ΜΠΑΜΠΑ ΠΡΩΙΝΟ.
ΑΝ ΔΕΝ ΑΛΛΑΞΕΙ Η ΤΥΧΗ ΜΟΥ, ΕΝΤΙΝΑ… ΜΑΛΛΟΝ ΔΕ ΘΑ ΦΥΓΩ, ΣΩΣΤΑ;
153
ΟΜΩΣ… ΕΙΜΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ ΜΑΖΙ.
ΛΑΘΟΣ, ΕΡΒΙΝ. ΘΑ ΦΥΓΕΙΣ ΑΠ’ ΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ. ΠΡΕΠΕΙ… ΓΙΑ ΤΟ ΚΑΛΟ ΟΛΩΝ ΜΑΣ.
14 ΑΠΡΙΛΙΟΥ, 1993…
ΛΙΓΟ ΜΕΤΑ, ΣΤΟ
ΚΥΡΙΕ ΡΟΥΣΤΕΜΑΤΖΙΚ; ΕΧΕΤΕ ΜΗΝΥΜΑ…
ΔΩΜΑΤΙΟ…
ΕΝΤΙΝΑ, ΕΧΟΥΝ ΧΩΡΟ… ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΦΥΓΩ.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ. ΠΩΣ; ΠΟΤΕ;
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ‘ΜΑΙ ΚΑΤΩ ΣΕ ΜΙΑ ΩΡΑ. ΘΑ ‘ΡΘΟΥΝ ΝΑ ΜΕ ΠΑΡΟΥΝ.
ΠΕΡΑΣΑΝ ΜΗΝΕΣ ΑΠΟ…
ΕΦΤΑΣΕ Η ΩΡΑ, ΕΡΒΙΝ. ΠΑΡΕ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΣΟΥ… ΛΕΦΤΑ… ΤΑ ΧΑΡΤΙΑ ΣΟΥ…
ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΩΡΑ, Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΑΤΕΒΑΙΝΕΙ ΣΤΟ ΛΟΜΠΙ…
… ΚΑΘΩΣ Η ΑΝΟΙΞΙΑΤΙΚΗ ΒΡΟΧΟΥΛΑ ΠΛΑΙΣΙΩΝΕΙ ΕΝΑΝ ΒΟΥΡΚΩΜΕΝΟ ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟ.
ΔΙΕΤΑΧΘΗΚΑ ΝΑ ΣΑΣ ΠΑΩ ΣΤΟ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΟ.
154
ΕΤΟΙΜΟΣ.
ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ
ΤΟΥ ΜΕΝΟΥΝ ΑΝΕΞΙΤΗΛΑ ΧΑΡΑΓΜΕΝΑ ΣΤΟ ΜΥΑΛΟ ΤΟΥ, ΚΑΘΩΣ Ο ΕΡΒΙΝ ΑΦΗΝΕΙ ΤΗν ΝΤΟΜΠΡΙΝΙΑ…
Η ΒΡΟΧΗ ΠΟΥ ΧΤΥΠΑΕΙ ΑΠΑΛΑ Τ’ ΑΜΑΞΙ, ΔΕΝ ΤΟΝ ΑΠΟΣΠΑ…
Θ... ΘΑ ΦΥΓΩ;
ΘΑ ΜΠΟΡΕΣΩ ΝΑ ΤΟΥΣ ΠΑΡΩ;
ΝΑ Τ’ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΟ. ΘΑ ΜΑΖΕΥΤΟΥΜΕ ΣΤΟΝ ΔΙΑΔΡΟΜΟ.
ΕΧΕΤΕ ΤΑ ΧΑΡΤΙΑ ΣΑΣ ΕΤΟΙΜΑ… ΒΙΖΕΣ… ΚΛΠ..
ΕΡΒΙΝ! ΘΕΕ ΜΟΥ. ΣΕ ΕΙΧΑ ΓΙΑ ΝΕΚΡΟ.
ΕΙΜΑΙ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ… ΣΕ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ.
ΕΧΩ ΝΑ ΣΕ ΔΩ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΠΡΙΛΗ ΤΟΥ ’92…
ΝΑΪΤΖΕΛ! ΤΙ ΓΥΡΕΥΕΙΣ ΕΔΩ;
Η ΒΡΟΧΗ ΣΤΑΜΑΤΑ.
ΠΡΟΧΩΡΗΣΤΕ ΓΙΑ ΕΠΙΒΙΒΑΣΗ…
ΛΟΙΠΟΝ… ΕΦΤΑΣΕ Η ΩΡΑ, ΕΡΒΙΝ.
ΔΕΝ ΤΟ ΠΙΣΤΕΥΩ ΠΩΣ ΕΦΤΑΣΑ ΩΣ ΕΔΩ… ΧΩΡΙΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑ, ΝΑΪΤΖΕΛ.
ΣΥΝΤΟΜΑ, ΘΑ ΕΧΟΥΜΕ ΦΥΓΕΙ ΑΠΟ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΠΑΡΑΝΟΙΑ, ΕΡΒΙΝ. ΠΟΥ ‘ΝΑΙ Η ΕΝΤΙΝΑ… ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ;
155
ΠΑΛΙ ΑΠΡΙΛΗ ΣΥΝΑΝΤΙΟΜΑΣΤΕ… ΠΑΡΑΞΕΝΟΙ ΚΑΙΡΟΙ, ΝΑΪΤΖΕΛ.
… ΩΣΤΕ Η ΕΝΤΙΝΑ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΕΙΝΑΙ ΑΚΟΜΑ ΣΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ… ΤΙ ΘΑ ΚΑΝΕΙΣ…;
ΔΕΝ ΞΕΡΩ, ΝΑΪΤΖΕΛ.
ΕΧΩ ΦΙΛΟΥΣ ΣΤΟ ΣΠΛΙΤ… ΚΑΤΙ ΘΑ ΣΚΕΦΤΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟΥΣ ΠΑΡΩ ΑΠΟ ΚΕΙ.
ΘΑ ΜΕΙΝΩ ΓΙΑ ΛΙΓΟ ΣΤΟ ΣΠΛΙΤ, ΕΡΒΙΝ… ΥΣΤΕΡΑ ΘΑ ΓΥΡΙΣΩ ΣΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ. ΑΝ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΚΑΝΩ ΚΑΤΙ…
ΔΕ ΜΑΣ ΕΦΤΑΝΑΝ ΟΛΑ Τ’ ΑΛΛΑ, ΚΑΘΟΜΑΣΤΕ ΚΑΙ ΣΕ ΚΟΥΤΕΣ… ΚΟΙΤΑ ΤΙΣ ΤΡΥΠΕΣ ΣΤΗΝ ΑΤΡΑΚΤΟ, ΕΡΒΙΝ…
Σ’ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ. ΝΑΙ. ΘΑ ΜΙΛΗΣΟΥΜΕ. ΔΕΝ ΑΚΟΥΣΕΣ ΤΟΥΣ ΠΥΡΟΒΟΛΙΣΜΟΥΣ ΣΤΗΝ ΑΠΟΓΕΙΩΣΗ; ΕΤΣΙ ΜΑΣ ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΟΥΝ ΟΙ ΣΕΡΒΟΙ.
Π… ΠΑΡΑ ΤΡΙΧΑ, ΕΡΒΙΝ.
ΤΗ ΓΛΙΤΩΣΑΜΕ… ΟΜΩΣ, ΝΑΪΤΖΕΛ.
Τ’ ΟΜΟΡΦΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ ΜΟΥ… ΕΧΕΙ ΔΙΑΛΥΘΕΙ.
Η ΕΝΤΙΝΑ… ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ. ΑΒΟΗΘΗΤΟΙ ΕΚΕΙ ΚΑΤΩ. ΠΟΤΕ ΘΑ ΞΥΠΝΗΣΩ ΑΠ’ ΑΥΤΟΝ ΤΟΝ ΕΦΙΑΛΤΗ;
156
ΑΠΟ ΔΩ ΨΗΛΑ, ΔΕΙΧΝΕΙ ΤΟΣΟ ΓΑΛΗΝΙΟ ΤΟ ΤΟΠΙΟ. ΔΕ ΦΑΙΝΟΝΤΑΙ ΟΙ ΝΕΚΡΟΙ… ΟΣΟΙ ΥΠΟΦΕΡΟΥΝ…
… ΔΕ ΦΑΙΝΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΔΩ ΟΙ ΑΘΩΟΙ ΠΟΥ ΘΑΦΤΗΚΑΝ… ΣΕ ΑΝΩΝΥΜΟΥΣ ΤΑΦΟΥΣ.
ΓΥΝΑΙΚΕΣ… ΠΑΙΔΙΑ… ΔΟΛΟΦΟΝΗΜΕΝΑ ΧΩΡΙΣ ΟΙΚΤΟ. ΘΕΕ ΜΟΥ! ΤΙ Θ’ ΑΠΟΓΙΝΟΥΝ Η ΕΝΤΙΝΑ… ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ…;
ΣΑΝ ΣΚΟΤΕΙΝΟ ΚΥΜΑ, Η ΘΛΙΨΗ… Ο ΦΟΒΟΣ… Η ΜΟΝΑΞΙΑ, ΤΟΝ ΠΝΙΓΟΥΝ.
ΚΟΙΤΑ, ΕΡΒΙΝ… ΚΑΤΩ ΑΠ’ ΤΑ ΣΥΝΝΕΦΑ… ΤΟ ΣΠΛΙΤ.
Η ΕΝΤΙΝΑ ΚΑΙ ΓΩ ΠΕΡΑΣΑΜΕ ΠΟΛΛΕΣ ΟΜΟΡΦΕΣ ΜΕΡΕΣ ΣΤΟ ΣΠΛΙΤ… ΕΙΔΥΛΛΙΑΚΕΣ ΔΙΑΚΟΠΕΣ ΣΤΗΝ ΑΔΡΙΑΤΙΚΗ. ΦΑΝΤΑΖΕΙ ΑΙΩΝΕΣ ΠΡΙΝ.
ΠΡΟΣΓΕΙΩΝΟΜΑΣΤΕ ΣΕ ΛΙΓΑ ΛΕΠΤΑ.
ΚΑΤΕΒΑΙΝΟΥΜΕ, ΕΡΒΙΝ. ΕΙΣΑΙ ΚΑΛΑ;
157
Ν... ΝΑΙ… ΒΕΒΑΙΑ, ΝΑΪΤΖΕΛ. ΕΙΜΑΙ… ΚΑΛΑ.
ΜΕΝΩ ΣΤΟ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ ΜΑΡΙΑΝ, ΑΝ ΜΕ ΧΡΕΙΑΣΤΕΙΣ.
ΗΤΑΝ ΕΝΑΣ ΣΧΕΔΙΑΣΤΗΣ… Ο ΤΟΝΙ… ΠΟΥ ΔΟΥΛΕΥΕ ΓΙΑ ΜΕΝΑ ΣΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ. ΕΙΧΕ ΣΠΙΤΙ… ΓΥΝΑΙΚΑ… ΣΤΗ ΡΙΕΚΑ.
ΚΑΛΗ ΤΥΧΗ.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ, ΝΑΪΤΖΕΛ. ΑΝΤΙΟ.
ΜΕ ΤΟ ΦΕΡΙ ΑΠΟ ΤΟ ΣΠΛΙΤ, ΕΧΕΙΣ ΦΤΑΣΕΙ ΜΕΣΑ Σ’ ΕΝΑ ΒΡΑΔΥ ΣΤΗ ΡΙΕΚΑ.
ΝΥΧΤΑ, ΚΑΤΑ ΜΗΚΟΣ ΤΗΣ ΑΚΤΗΣ ΤΗΣ ΙΣΤΡΙΑ, ΣΤΗΝ ΑΔΡΙΑΤΙΚΗ…
ΞΗΜΕΡΩΜΑ… ΕΝΑ
ΑΠΑΛΟ ΧΤΥΠΗΜΑ ΑΚΟΥΓΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΠΟΡΤΑ ΕΝΟΣ ΜΙΚΡΟΥ ΣΠΙΤΙΟΥ ΣΤΗ ΡΙΕΚΑ…
ΚΑΤΣΕ, ΕΡΒΙΝ… ΘΑ ΣΟΥ ΦΕΡΩ ΚΑΤΙ ΝΑ ΤΣΙΜΠΗΣΕΙΣ!
ΤΙ ΑΝΟΗΤΗ! ΕΛΑ ΜΕΣΑ… ΠΕΡΑΣΕ. ΧΑΙΡΟΜΑΙ ΤΟΣΟ ΠΟΥ ΣΕ ΒΛΕΠΩ…
ΠΩΣ ΤΗΝ ΕΛΕΓΑΝ ΝΑ ΔΕΙΣ; ΒΕΡΑ. ΝΑΙ, ΕΤΣΙ ΛΕΓΟΤΑΝ.
ΤΟΥΣ ΕΠΙΣΚΕΦΤΗΚΑ ΚΑΠΟΤΕ. ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΟΥΣ ΕΙΝΑΙ ΚΟΝΤΑ ΣΤΟ ΛΙΜΑΝΙ ΤΗΣ ΡΙΕΚΑ.
ΕΙΝΑΙ ΕΔΩ Ο ΤΟΝΙ;
ΝΑΙ… Ο ΙΒΑΝ ΕΙΝΑΙ ΔΥΟ ΕΤΩΝ. Α... ΑΛΛΑ Ο ΤΟΝΙ ΓΥΡΙΣΕ ΣΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ.
ΕΧΕΤΕ ΠΑΙΔΑΚΙ; ΔΕΝ ΤΟ ‘ΞΕΡΑ…
ΓΕΙΑ ΣΟΥ, ΒΕΡΑ… ΔΕΝ…
ΠΗΓΕ ΝΑ ΒΟΗΘΗΣΕΙ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ ΤΟΥ.
ΕΡΒΙΝ! ΠΩΣ ΒΡΕΘΗΚΕΣ ΕΔΩ; ΠΩΣ…
158
ΒΕΡΑ… Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΚΑΛΗ. ΑΛΛΑ Ο ΤΟΝΙ ΞΕΡΕΙ ΠΩΣ ΝΑ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΕΙ.
ΞΕΡΕΙ ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΟΝ ΠΩΣ ΕΙΣΑΙ ΕΣΥ ΑΣΦΑΛΗΣ.
ΜΕ ΕΜΕΝΑ ΙΣΧΥΕΙ ΤΟ ΑΝΤΙΘΕΤΟ… ΕΙΜΑΙ ΑΣΦΑΛΗΣ… ΑΛΛΑ, Η ΕΝΤΙΝΑ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ…
ΤΙ ΘΑ ΚΑΝΕΙΣ, ΕΡΒΙΝ;
ΤΙ ΘΑ ΚΑΝΩ; ΤΑ ΠΑΝΤΑ! ΘΑ... ΘΑ ΠΑΩ ΣΤΟ ΖΑΓΚΡΕΜΠ. ΕΧΩ ΓΝΩΣΤΟΥΣ ΕΚΕΙ… ΙΣΩΣ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΜΕ ΒΟΗΘΗΣΟΥΝ
ΑΝ ΠΑΩ ΣΤΟ ΖΑΓΚΡΕΜΠ… Ή ΣΤ Η ΡΩΜΗ…
ΠΡΟΣΕΥΧΟΜΑΙ ΣΕ ΟΠΟΙΟΝ ΘΕΟ ΚΑΙ ΑΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΝΑ… ΕΙΝΑΙ ΑΚΟΜΑ ΚΑΛΑ Η ΕΝΤΙΝΑ.
ΕΡΒΙΝ… ΜΑΚΑΡΙ ΝΑ ΜΠΟΡΟΥΣΑ ΝΑ…
ΣΤΑΣΟΥ, ΤΙ ‘ΝΑΙ ΑΥΤΟ;
ΕΧΩ ΜΗΝΕΣ ΝΑ ΔΙΑΒΑΣΩ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ… ΠΑΡΟΛΟ ΠΟΥ Η «ΟΣΛΟΜΠΟΤΖΕΝΙΕ» ΑΚΟΜΑ ΤΥΠΩΝΕΤΑΙ ΚΑΙ ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΣΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ.
ΜΙΑ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ. Ο ΦΙΛΟΣ ΜΟΥ, Ο ΝΕΒΕΝ ΕΙΝΑΙ ΣΤΟ ΠΟΡΕΤΣ… ΕΔΩ ΚΟΝΤΑ.
Ο ΝΕΒΕΝ ΗΤΑΝ ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΟΣ ΠΡΑΚΤΟΡΑΣ ΣΤΟ ΝΤΟΥΜΠΡΟΒΝΙΚ. ΤΩΡΑ… ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΘΗΚΕ ΣΤΟ ΠΟΡΕΤΣ.
ΕΝΑΣ ΖΕΣΤΟΣ, ΜΑ ΣΥΝΤΟΜΟΣ ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ…
159
ΑΝ ΜΠΟΡΕΙ… ΘΑ ΜΕ ΒΟΗΘΗΣΕΙ.
ΤΟ ΘΕΡΕΤΡΟ ΤΟΥ ΠΟΡΕΤΣ ΕΧΕΙ ΜΕΙΝΕΙ ΑΝΕΓΓΙΧΤΟ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΠΟΥ ΜΑΙΝΕΤΑΙ, ΜΟΛΙΣ ΛΙΓΕΣ ΕΚΑΤΟΝΤΑΔΕΣ ΧΙΛΙΟΜΕΤΡΑ ΜΑΚΡΙΑ…
ΕΡΒΙΝ ΡΟΥΣΤΕΜΑΤΖΙΚ! ΧΡΟΝΙΑ ΚΑΙ ΖΑΜΑΝΙΑ. Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ…;
… ΚΑΙ ΣΕ ΛΙΓΟ, ΘΑ ΣΕ ΑΝΑΓΚΑΣΩ ΝΑ ΤΗΝ ΑΚΟΥΣΕΙΣ ΟΛΗ.
ΜΕΓΑΛΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, ΝΕΒΕΝ…
… ΚΑΙ ΤΟ ΦΑΞ ΣΟΥ.
ΑΥΤΟ… ΚΑΙ Ο,ΤΙ ΕΧΩ, ΕΡΒΙΝ.
ΠΡΩΤΑ, ΟΜΩΣ… ΘΕΛΩ ΤΗ ΒΟΗΘΕΙΑ ΣΟΥ…
ΧΩΡΙΣ ΤΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ ΜΟΥ… ΘΑ ‘ΜΟΥΝ ΧΑΜΕΝΟΣ.
ΣΥΝΤΟΜΑ, Ο ΕΡΒΙΝ ΑΡΧΙΖΕΙ
ΝΑ ΒΟΜΒΑΡΔΙΖΕΙ ΜΕ ΦΑΞ… ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ… ΠΟΛΙΤΙΚΟΥΣ… ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥΣ…
ΑΝ ΜΕΣΑ ΣΤΙΣ ΕΠΟΜΕΝΕΣ ΜΕΡΕΣ ΔΕΝ ΤΟΥΣ ΠΑΡΩ ΑΠΟ ΚΕΙ… ΓΥΡΙΖΩ ΣΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ.
ΠΙΕΣ ΛΙΓΟ ΚΑΦΕ.
ΑΠΑΝΤΗΣΕ ΚΑΝΕΙΣ, ΕΡΒΙΝ;
ΚΑΙ ΥΣΤΕΡΑ ΤΙ; ΘΑ ΕΙΝΑΙ ΣΕ ΧΕΙΡΟΤΕΡΗ ΘΕΣΗ… ΓΙΑΤΙ ΔΕ ΘΑ ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ ΒΟΗΘΗΣΕΙΣ. ΘΑ ‘ΣΑΣΤΕ ΕΓΚΛΩΒΙΣΜΕΝΟΙ.
160
ΘΑ... ΘΑ ΗΜΟΥΝ ΟΜΩΣ… ΔΙΠΛΑ ΤΟΥΣ…
ΔΕΝ ΞΕΡΩ ΠΟΣΟ Θ’ ΑΝΤΕΞΩ ΝΑ ‘ΜΑΙ ΧΩΡΙΑ ΤΟΥΣ, ΝΕΒΕΝ!
ΝΑΙ… ΑΛΛΑ ΚΑΝΕΙΣ ΘΕΤΙΚΑ Ή ΑΙΣΙΟΔΟΞΑ, ΝΕΒΕΝ.
ΑΥΡΙΟ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΑ ΜΕΡΑ, ΕΡΒΙΝ. ΠΕΣΕ ΓΙΑ ΥΠΝΟ…
ΠΟΛΛΟΙ, ΟΥΤΕ ΠΟΥ ΜΟΥ ΑΠΑΝΤΟΥΝ…
ΚΑΛΗΝΥΧΤΑ, ΝΕΒΕΝ.
ΠΑ... ΠΑΡΑΞΕΝΟ. Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΜΟΥ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΜΟΥ ΕΙΝΑΙ ΛΙΓΕΣ ΩΡΕΣ ΑΠΟΣΤΑΣΗ ΑΠΟ ΔΩ… ΟΜΩΣ… ΕΙΝΑΙ ΣΑΝ ΝΑ ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΙ Σ’ ΑΛΛΟΝ ΠΛΑΝΗΤΗ.
ΚΑΛΗΝΥΧΤΑ.
… ΕΝΑΝ ΠΛΑΝΗΤΗ ΠΟΥ ΚΑΤΑΡΡΕΕΙ ΚΑΙ ΦΛΕΓΕΤΑΙ.
ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΔΕΝ ΕΞΑΙΡΟΥΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗ ΦΡΙΚΗ. ΑΝΤΙΘΕΤΩΣ, ΕΙΝΑΙ ΠΕΡΙΖΗΤΗΤΟΙ ΣΤΟΧΟΙ.
ΒΟΜΒΕΣ ΠΕΦΤΟΥΝ. ΘΕΡΙΖΟΥΝ. ΞΕΣΚΙΖΟΥΝ. ΑΦΗΝΟΥΝ ΚΟΜΜΑΤΙΑ ΣΑΡΚΑΣ ΚΑΙ ΟΣΤΩΝ, ΕΚΕΙ ΠΟΥ ΚΑΠΟΤΕ ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΝ ΟΛΟΚΛΗΡΑ ΚΟΡΜΙΑ.
ΟΛΑ ΑΥΤΑ, ΛΙΓΕΣ ΩΡΕΣ ΑΠΟΣΤΑΣΗ ΑΠΟ ΔΩ. ΟΜΩΣ… ΜΑΚΡΙΑ, ΣΑΝ ΣΕ ΑΛΛΟ ΓΑΛΑΞΙΑ.
ΤΑ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΑ ΞΕΧΕΙΛΙΖΟΥΝ… ΤΑ ΠΤΩΜΑΤΑ ΘΑΒΟΝΤΑΙ ΣΕ ΣΤΡΩΣΕΙΣ. ΤΟ ΕΝΑ ΠΑΝΩ ΣΤ’ ΑΛΛΟ. ΑΛΛΑ ΑΚΟΜΑ ΚΑΙ ΚΕΙ, ΟΙ ΣΕΡΒΙΚΕΣ ΟΒΙΔΕΣ ΠΕΦΤΟΥΝ ΒΡΟΧΗ.
161
ΘΑ ΣΑΣ ΠΑΡΩ ΑΠΟ ΚΕΙ… ΘΑ ΣΑΣ ΠΑΡΩ!
Τετάρτη, 14 Απριλίου, 1993 Αγαπητοί Μιούριελ και Τζο, ΕΚΠΛΗΞΗ! Μόλις έκλεισα το τηλέφωνο στο οποίο μιλούσα με τον Έρβιν! Μόλις έφτασε στο ΣΠΛΙΤ!! Επιτέλους, κάτι πήγε καλά! Όσο απίστευτο και αν φαίνεται! Οι αρχές άλλαξαν και πάλι τους κανόνες για τους διαπιστευμένους δημοσιογράφους που πετούν από Σαράγεβο, αλλά ο Έρβιν πρόλαβε και έφυγε προτού τεθούν σε ισχύ. Πιθανόν, τη στιγμή που τηλεφωνούσαν για να ενημερώσουν για τις νέες εντολές. Δεν ήταν όμως και ιδιαίτερα ενθουσιασμένος με την «απόδρασή» του, καθώς ανησυχεί πολύ για την Εντίνα και τα παιδιά. Δεν είναι ιδιαίτερα αισιόδοξος για την πιθανότητα ενός νέου κονβόι εκκένωσης και πιστεύει πως θα πρέπει να ξαναγυρίσει πίσω στο Σαράγεβο, στην οικογένειά του, σε μια εβδομάδα με δέκα μέρες. Ας προσευχηθούμε λοιπόν να γίνει ένα ακόμα θαύμα που θα βγάλει από τη χώρα ΟΛΟΥΣ τους Ρουστεμάτζικ! Μου ζήτησε να το πω σε σένα, τον Χέρμαν και την Αλί, αλλά μην το πεις πουθενά. Για την περίπτωση που ΠΡΕΠΕΙ να γυρίσει πίσω. Μήπως τελικά άλλαξε η τύχη του; Μπορούσε να μιλήσει για λίγο μοναχά, αλλά θα προσπαθήσει να ξαναπάρει το βραδάκι. Θα σας κρατώ ενήμερους. Με εκτίμηση,
162
κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο κεφάλαιο
κεφάλαιο
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
η εντίνα και τα παιδιά ξεφεύγουν 163
164
Αγαπητέ Μάρτιν,
Ζάγκρεμπ (Κροατία),
20
Μαΐου,
1993
Γύρισα ξανά στο Ζάγκρεμπ. Το Σάββατο θα πάω ξανά στο Σπλιτ και εκεί θα αποφασίσω αν και πότε θα επιστρέψω στο Σαράγεβο. Σήμερα κλείνω 36 μέρες από τότε που έφυγα από το Σαράγεβο και ήρθα στο Σπλιτ. Δεν κατάφερα να κάνω τίποτα για την Εντίνα και τα παιδιά αυτό το διάστημα και δε βλέπω να υπάρχουν πιθανότητες να πετύχω κάτι μένοντας παραπάνω. Εύχομαι να μην είχα φύγει ποτέ από το Σαράγεβο, γιατί αυτό θα έκανε πιο εύκολη τη ζωή για εκείνους και για εμένα τον τελευταίο μήνα, αν έμενα εκεί. Οι Σέρβοι βομβάρδιζαν το Σαράγεβο χτες και τρεις οβίδες χτύπησαν το «Holiday Inn». Όπως πιθανόν να άκουσες στις ειδήσεις, το Σαράγεβο έχει μείνει χωρίς νερό, ρεύμα, φυσικό αέριο, τηλέφωνο, τρόφιμα εδώ και μια εβδομάδα. Επίσης, η κατάσταση πάει από το κακό στο χειρότερο συνεχώς, την ώρα που ο υπόλοιπος κόσμος παρακολουθεί όλη αυτή την καταστροφή και την αγωνία των ανθρώπων αυτών, μην κάνοντας το παραμικρό για να τη σταματήσει ή να βοηθήσει κάπως. Ολόκληρος ο «πολιτισμένος κόσμος» σιγοντάρει τη φρίκη και τις σφαγές. Στο τελευταίο φαξ που πήρα από την Εντίνα, μου έγραφε πως η Μάγια και ο Έντβιν δεν αντέχουν άλλο. Νιώθω τόσο αβοήθητος εδώ και εύχομαι να ήμουν κοντά τους όλον αυτόν τον καιρό. Προσπάθησε να στείλεις αυτό το φαξ που μόλις έγραψα στην Εντίνα. Δεν είμαι σίγουρος πως θα μπορέσεις γιατί δεν έχουν ρεύμα και δεν ξέρω αν έχουν μείνει καύσιμα για την ηλεκτρική γεννήτρια του Υπουργείου. Όμως, σε παρακαλώ, προσπάθησε να το στείλεις και αν τα καταφέρεις, ενημέρωσε με. Με αγάπη,
ΟΙ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΤΟΥ ΕΡΒΙΝ ΝΑ ΦΥΓΑΔΕΥΣΕΙ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΟΥ ΑΠ’ ΤΟ ΣΕΡΑΓΕΒΟ, ΤΟΝ ΟΔΗΓΗΣαν ΣΤΟ ΠΟΡΕΤΣ… ΣΤΗΝ ΑΔΡΙΑΤΙΚΗ ΘΑΛΑΣΣΑ.
ΝΥΧΤΕΡΙΝΗ ΣΙΓΗ… ΕΚΤΟΣ
ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΠΑΛΟ ΗΧΟ ΜΙΑΣ ΓΡΑΦΟΜΗΧΑΝΗΣ ΚΑΙ ΤΟΝ ΣΥΝΕΧΗ ΘΟΡΥΒΟ ΑΠΟ ΤΟ ΦΑΞ.
ΗΤΑΝ ΑΠΡΟΣΜΕΝΗ ΤΥΧΗ… ΕΤΣΙ ΓΙ’ ΑΛΛΑΓΗ… ΝΑ ΒΡΩ ΤΟΝ ΦΙΛΟ ΜΟΥ, ΤΟΝ ΝΕΒΕΝ. ΕΔΩ. ΣΤΟ ΠΟΡΕΤΣ. ΤΩΡΑ… ΑΝ ΚΑΤΑΦΕΡΩ ΜΟΝΑΧΑ ΝΑ ΒΡΩ ΕΝaΝ ΤΡΟΠΟ…
«... ΝΑ ΤΟΥΣ ΠΑΡΩ ΑΠΟ ΚΕΙ. ΤΟΥΣ ΣΚΕΦΤΟΜΑΙ ΣΥΝΕΧΩΣ… ΣΤΡΙΜΩΓΜΕΝΟΥΣ ΣΤΗΝ ΤΟΥΑΛΕΤΑ… ΜΕ ΤΙΣ ΟΒΙΔΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΠΥΡΟΒΟΛΙΣΜΟΥΣ ΣΤΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ.»
165
ΓΙΑ ΒΔΟΜΑΔΕΣ ΕΣΤΕΛΝΑ ΦΑΞ… ΣΕ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥΣ… ΣΕ ΑΞΙΩΜΑΤΟΥΧΟΥΣ ΤΟΥ ΟΗΕ… ΦΙΛΟΥΣ… ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ… ΠΡΟΣΠΑΘΩΝΤΑΣ ΝΑ ΤΟΥΣ ΠΑΡΩ ΑΠΟ ΚΕΙ. ΟΜΩΣ…
ΞΥΠΝΙΟΣ ΠΑΛΙ ΟΛΗ ΤΗ ΝΥΧΤΑ, ΕΡΒΙΝ;
ΥΠΟΣΧΕΣΕΙΣ… ΜΠΟΡΕΙ… ΑΥΤΑ ΕΙΣΠΡΑΤΤΩ ΜΟΝΟ.
… ΤΙΠΟΤΑ.
ΕΧΟΥΝ ΚΑΛΕΣ ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ… ΑΛΛΑ… ΑΥΤΕΣ ΔΕ ΒΟΗΘΟΥΝ ΤΗΝ ΕΝΤΙΝΑ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ.
ΤΑ ΦΑΞ ΔΕ ΒΟΗΘΟΥΝ. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΔΡΑΣΩ ΑΥΤΟΠΡΟΣΩΠΩΣ.
ΘΑ ΧΡΕΙΑΣΤΩ ΛΕΦΤΑ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΥΛΑ, ΝΕΒΕΝ. ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ…
ΘΑ ΠΑΩ ΝΑ ΤΟΥΣ ΔΩ Ο ΙΔΙΟΣ. ΣΤΗ ΡΩΜΗ. ΣΤΟ ΠΑΡΙΣΙ. ΣΤΟ ΑΜΣΤΕΡΝΤΑΜ. ΘΑ ΠΕΣΩ… ΣΤΑ ΓΟΝΑΤΑ ΤΟΥΣ…
ΡΩΜΗ, ΔΥΟ ΜΕ-
ΘΑ ΣΟΥ ΚΛΕΙΣΩ ΤΑ ΕΙΣiΤΗΡΙΑ, ΕΡΒΙΝ.
ΕΙΜΑΙ ΑΚΟΜΑ ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΟΣ ΠΡΑΚΤΟΡΑΣ, ΞΕΡΕΙΣ.
ΘΑ ΠΑΩ ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΚΗ ΠΡΕΣΒΕΙΑ…
ΡΕΣ ΑΡΓΟΤΕΡΑ…
ΑΝ ΔΩΣΟΥΝ ΑΔΕΙΕΣ… ΒΙΖΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ…
… ΘΑ ΕΠΙΤΡΑΠΕΙ ΣΤΗΝ ΕΝΤΙΝΑ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΝΑ ΦΥΓΟΥΝ ΑΠ’ ΤΟ ΣAΡΑΓΕΒΟ.
166
ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΚΗ ΠΡΕΣΒΕΙΑ, ΣΤΗ ΡΩΜΗ…
ΘΑ ΤΟ ‘ΘΕΛΑ ΝΑ ΣΑΣ ΒΟΗΘΗΣΩ, ΚΥΡΙΕ ΡΟΥΣΤΕΜΑΤΖΙΚ.
… ΕΧΟΥΜΕ ΠΛhΜΜΥΡΙΣΕΙ ΜΕ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΑΠ’ ΟΛΗ ΤΗ ΒΟΣΝΙΑ.
Η ΙΤΑΛΙΑ ΚΑΙ Η ΓΙΟΥΚΟΣΛΑΒΙΑ ΔΙΕΠΟΝΤΑΝ ΠΑΝΤΑ ΑΠΟ ΚΑΛΗ ΓΕΙΤΟΝΙΑ, ΤΩΡΑ ΟΜΩΣ…
ΕΙΜΑΙ ΕΠΙΣΗΣ ΕΝΗΜΕΡΟΣ ΠΩΣ ΕΧΕΤΕ ΥΨΗΛΑ ΙΣΤΑΜΕΝΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ ΕΔΩ ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ. ΩΣΤΟΣΟ…
ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΓΙΑ ΤΟΝ ΧΡΟΝΟ ΣΑΣ, ΚΥΡΙΕ.
ΤΗΝ ΕΠΟΜΕΝΗ ΜΕΡΑ, ΕΝΑ ΤΖΕΤ ΠΡΟΣΓΕΙΩΝΕΤΑΙ ΣΤΟ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΟ ΤΟΥ ΟΡΛΙ…
ΠΑΝΤΑ ΓΕΜΑΤΟ ΚΙΝΗΣΗ ΤΟ ΠΑΡΙΣΙ.
Ο ΓΑΛΛΟΣ ΥΠΟΥΡΓΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΣΥΜΦΩΝΗΣΕ ΝΑ ΜΕ ΔΕΙ.
ΕΚΑΝΑ ΜΙΑ ΤΡΥΠΑ ΣΤΟ ΝΕΡΟ. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΥΡΙΣΩ ΣΤΟ ΠΟΡΕΤΣ… ΚΑΙ ΝΑ ΣΚΕΦΤΩ ΚΑΤΙ ΑΛΛΟ…
… ΚΑΙ ΞΕΡΕΙΣ ΠΩΣ ΑΝ ΜΠΟΡΟΥΣΑ… ΘΑ ΤΟ ΕΚΑΝΑ. ΟΜΩΣ… ΤΟ ΞΕΡΩ, ΖΑΚ. ΤΟ ΞΕΡΩ.
«… ΓΙΑ ΝΑ ΤΟΥΣ ΠΑΡΩ ΑΠΟ ΚΕΙ. ΡΑΓΙΖΕΙ Η ΚΑΡΔΙΑ ΜΟΥ. ΤΡΩΝΕ ΑΡΚΕΤΑ; ΕΧΟΥΝ ΝΕΡΟ; ΕΙΝΑΙ ΚΑΛΑ;»
167
ΔΕ ΒΓΗΚΕ ΚΑΤΙ, Ε, ΕΡΒΙΝ; ΤΙ ΣΟΥ ΕΙΠΑΝ;
ΠΙΣΩ ΣΤΟ ΠΟΡΕΤΣ…
ΔΙΑΒΑΖΩ ΤΟΥΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΟΥΣ ΝΟΜΟΥΣ ΤΗΣ ΣΛΟΒΕΝΙΑΣ. ΧΟΡΗΓΟΥΝ ΤΙΜΗΤΙΚΗ ΥΠΗΚΟΟΤΗΤΑ ΣΕ ΟΠΟΙΟΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΠΙΔΕΙΞΕΙ ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΣΛΟΒΕΝΙΑΣ.
ΚΑΙ… ΑΝ ΠΕΙΣΩ ΤΗΝ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΤΗΣ ΣΛΟΒΕΝΙΑΣ ΟΤΙ ΚΑΤΕΧΩ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΕΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ…
ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΒΟΗΘΗΣΟΥΝ, ΝΕΒΕΝ. ΤΑ ΧΕΡΙΑ ΤΟΥΣ ΕΙΝΑΙ ΔΕΜΕΝΑ. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΒΡΩ ΑΛΛΟ ΤΡΟΠΟ.
… ΑΞΙΖΕΙ ΝΑ ΤΟ ΠΡΟΣΠΑΘΗΣΩ.
ΤΟ 1991, Η ΣΛΟΒΕΝΙΑ ΚΕΡΔΙΣΕ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΤΩΝ 10 ΗΜΕΡΩΝ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΟΥΣ ΣΕΡΒΟΥΣ. ΕΙΝΑΙ ΣΩΣΤΟ ΚΑΤΑΦΥΓΙΟ.
ΝΑΙ; ΚΑΙ… ΚΑΙ… ΑΝ ΕΙΜΑΙ ΕΓΩ ΥΠΗΚΟΟΣ, ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΜΟΥ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΜΟΥ.
Πόρετς (Ίστρια),
Αγαπητέ Τζο,
23. 04. 1993
Χάρηκα που μιλήσαμε μετά από τόσο καιρό. Σου στέλνω ένα υπόδειγμα για το γράμμα που σου ανέφερα στη συνομιλία μας. Θυμάσαι πιθανόν το διαμέρισμα στη Ρώμη που μου είχε προσφέρει πριν από 9 μήνες περίπου ο Ρινάλντο Τραΐνι; Λοιπόν, αυτό το έπιασαν ήδη. Ωστόσο, έχει κάποιο άλλο μέρος, λίγο μικρότερο, που το προσφέρει όμως κι αυτό, τόσο απλόχερα σε μας. Μάλλον θα ταξιδέψω την Τετάρτη / Πέμπτη στη Ρώμη για να το δω. Αν θα μου στείλεις σήμερα φαξ, στείλε το σε παρακαλώ: Προς: Νέβεν (για τον Έρβιν). Θα θυμάσαι τον Νέβεν από το Ντουμπρόβνικ, πιστεύω (;). Με αγάπη,
Ο ΕΡΒΙΝ ΚΙΝΕΙΤΑΙ… ΤΡΩΕΙ… ΑΝΑΠΝΕΕΙ. Η
ΑΝ ΔΕΝ ΤΟΥΣ ΠΑΡΕΙ ΑΠΟ ΚΕΙ, Η ΖΩΗ
ΖΩΗ ΤΟΥ ΟΜΩΣ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΣΤΟ ΣAΡΑΓΕΒΟ ΜΕ
ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΟΥ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ.
ΤΟΥ
ΤΕΛΕΙΩΣΕ.
168
… ΕΙΧΑ ΦΥΛΑΓΜΕΝΗ ΛΙΓΗ ΖΑΧΑΡΗ ΑΧΝΗ…
ΚΟΙΤΑΞΤΕ, ΠΑΙΔΙΑ… ΤΗΓΑΝΙΤΕΣ. ΒΡΗΚΑ ΛΙΓΟ ΑΛΕΥΡΙ… ΚΑΙ…
ΣΤΟ ΣAΡΑΓΕΒΟ… ΣΤΟ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ
HOLΙDAY ΙNN…
ΔΕΝ ΠΕΙΝΑΩ, ΜΑΜΑ.
ΜΟΥ ΛΕΙΠΕΙ… Ο ΜΠΑΜΠΑΣ.
ΤΟ ΞΕΡΩ. ΚΑΙ ΜΕΝΑ ΜΟΥ ΛΕΙΠΕΙ. ΑΛΛΑ… ΚΑΝΟΝΙΖΕΙ ΠΩΣ ΘΑ ΦΥΓΟΥΜΕ.
ΚΑΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ‘ΣΤΕ ΚΑΙ ΤΑ ΔΥΟ ΣΑΣ ΓΕΡΑ… ΚΑΙ ΥΓΙΗ. ΕΤΟΙΜΑ ΓΙΑ ΝΑ ΦΥΓΟΥΜΕ ΜΟΛΙΣ ΜΑΣ ΠΕΙ. ΦΑΤΕ… ΛΟΙΠΟΝ.
ΤΑ ΦΥΛΛΑ ΠΕΦΤΟΥΝ ΑΠΟ ΤΑ ΔΕΝΤΡΑ…
… Ο ΚΑΙΡΟΣ ΑΛΛΑΖΕΙ… ΑΛΛΑ…
… ΤΟ ΞΕΡΩ, ΕΡΒΙΝ, ΑΓΑΠΗ ΜΟΥ… Η ΑΝΟΙΞΗ ΔΕ ΜΑΛΑΚΩΝΕΙ ΤΟΝ ΠΟΝΟ ΣΟΥ… ΟΥΤΕ… ΤΟΝ ΔΙΚΟ ΜΑΣ.
ΤΗΝ ΙΔΙΑ ΣΤΙΓΜΗ, ΣΤΟ ΠΟΡΕΤΣ…
ΣΗΚΩΘΗΚΕΣ ΝΩΡΙΣ, ΕΡΒΙΝ. ΚΟΙΜΗΘΗΚΕΣ;
… ΔΥΣΚΟΛΕΥΟΜΑΙ ΝΑ ΚΟΙΜΗΘΩ. Η ΕΝΤΙΝΑ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΑΤΕΝΙΖΕΙ ΤΟΝ ΙΔΙΟ ΟΥΡΑΝΟ… ΝΑ ΚΑΝΕΙ ΤΙΣ ΙΔΙΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ. ΤΟΣΟ ΚΟΝΤΑ ΜΟΥ… ΑΛΛΑ… ΚΑΙ ΤΟΣΟ ΜΑΚΡΙΑ.
ΕΛΑΧΙΣΤΑ, ΝΕΒΕΝ…
169
ΜΕΛΗ ΤΗΣ ΣΛΟΒΕΝΙΚΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΘΑ ΛΑΒΟΥΝ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ ΑΠΟ ΦΙΛΟΥΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ… ΑΛΛΑ…
… ΔΕΝ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΒΑΣΙΣΤΩ ΣΕ ΚΑΝΕΝΑΝ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟΥΣ ΠΑΡΕΙ ΑΠΟ ΚΕΙ. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΑΩ ΣΤΟ ΖΑΓΚΡΕΜΠ, ΝΕΒΕΝ… ΦΥΣΙΚΑ. ΠΑΡΕ Τ’ ΑΜΑΞΙ ΜΟΥ.
ΚΡΥΦΑ ΚΟΝΒΟΪ ΟΧΗΜΑΤΩΝ ΦΕΥΓΟΥΝ ΑΠΟ ΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ ΑΝΑ ΛΙΓΕΣ ΜΕΡΕΣ. ΟΡΓΑΝΩΝΟΝΤΑΙ ΣΤΟ ΖΑΓΚΡΕΜΠ. ΚΑΙ ΕΧΩ ΑΚΡΕΣ ΣΤΟ ΖΑΓΚΡΕΜΠ.
«ΑΝ ΚΑΝΟΝΙΣΩ Η ΕΝΤΙΝΑ ΝΑ ΦΥΓΕΙ Μ’ ΕΝΑ ΡΕΥΜΑ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ… ΙΣΩΣ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑΣ ΤΡΟΠΟΣ ΔΙΑΦΥΓΗΣ. ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟ ΚΑΙ…»
ΤΟ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ ΕΣΠΛΑΝΑΝΤ ΣΤΟ ΖΑΓΚΡΕΜΠ. ΙΣΩΣ ΕΔΩ…
«… ΟΥΤΕ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΔΙΑΝΟΗΘΩ ΤΑ ΔΟΛΑΡΙΑ Ή ΤΑ ΜΑΡΚΑ ΠΟΥ ΘΑ ΧΡΕΙΑΣΤΟΥΝ ΓΙΑ ΠΛΗΡΩΜΗ. ΘΑ Μ’ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΟΥΝ ΤΑ ΛΕΦΤΑ ΠΟΥ ΧΡΕΙΑΖΟΜΑΙ… ΑΡΓΟΤΕΡΑ…»
ΝΑΙ, ΕΡΒΙΝ… ΞΕΡΟΥΜΕ ΜΙΑ ΟΜΑΔΑ ΠΟΥ ΒΟΗΘΗΣΕ ΠΟΛΛΟΥΣ ΝΑ ΦΥΓΟΥΝ ΑΠ’ ΤΟ ΣαΡΑΓΕΒΟ. ΥΠΑΡΧΕΙ ΜΙΑ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ…
«ΠΡΩΤΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΒΡΩ ΑΥΤΟΥΣ ΠΟΥ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΟΡΓΑΝΩΣΟΥΝ ΚΑΤΙ ΤΕΤΟΙΟ. ΚΑΙ ΜΕΤΑ… ΝΑ ΠΕΡΙΜΕΝΩ ΚΑΙ ΝΑ ΠΡΟΣΕΥΧΟΜΑΙ.»
21
ΑΠΟ: Έρβιν Ρουστεμάτζικ, Ζάγκρεμπ
- Κροατία -
Μαΐου,
1993
fax (38-41) 615-530
Αγαπητέ Τζο, Ο φίλος μου στο Ζάγκρεμπ συνεργάζεται με το άτομο που οργανώνει τα κονβόι διαφυγής που έβγαλαν ανθρώπους εκτός Σαράγεβο πέρυσι. Σήμερα, συζήτησαν για την οικογένεια μου. Του είπαν ότι προετοιμάζουν καινούργιο κονβόι εδώ και καιρό, αλλά η οργάνωση του είναι ιδιαίτερα δύσκολη, εξαιτίας της παρούσας κατάστασης στη Βοσνία, τα πολιτικά προβλήματα κλπ.. Εντούτοις, αν υπάρξει καινούργιο κονβόι, θα πάρούν την Εντίνα, τη Μάγια και τον Έντβιν από το Σαράγεβο. Με πολλή αγάπη, Έρβιν Ρουστεμάτζικ
170
ΜΕΡΕΣ ΜΕΤΑ… ΕΠΙΣΤΡΕΦΟΝΤΑΣ ΣΤΟ ΠΟΡΕΤΣ ΑΠΟ ΤΟ ΖΑΓΚΡΕΜΠ…
ΑΝ ΜΗ ΤΙ ΑΛΛΟ, Η ΚΑΚΟΤΥΧΙΑ ΜΕ ΚΑΤΑΔΙΩΚΕΙ ΜΕ ΣΥΝΕΠΕΙΑ. ΠΙΣΤΕΥΑ ΠΩΣ ΥΠΗΡΧΕ ΕΛΠΙΔΑ… ΑΛΛΑ…
… ΤΟ ΚΟΝΒΟΪ ΕΦΥΓΕ ΑΠΟ ΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ… ΧΩΡΙΣ ΤΗΝ ΕΝΤΙΝΑ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ. ΔΕΝ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΜΕΝΩ ΑΛΛΟ ΜΑΚΡΙΑ ΤΟΥΣ. ΝΑ ΜΗΝ ΞΕΡΩ ΑΝ ΕΙΝΑΙ ΚΑΛΑ.
ΣΤΟ ΠΟΡΕΤΣ… ΔΕ ΒΓΑΙΝΕΙ ΤΙΠΟΤΑ! ΓΥΡΙΖΩ ΠΙΣΩ! ΘΑ ΤΟ ΠΩ ΤΟΥ ΝΕΒΕΝ… ΚΑΙ ΘΑ ΦΥΓΩ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΠΤΗΣΗ.
ΕΡΒΙΝ! ΣΕ ΠΕΡΙΜΕΝΑ. ΕΠΙΣΗΜΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ… ΑΠΟ ΤΗ ΣΛΟΒΕΝΙΚΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ…
ΥΠΕΡΟΧΑ!
ΜΟΥ... ΜΟΥ ΧΟΡΗΓΟΥΝ ΣΛΟΒΕΝΙΚΗ ΥΠΗΚΟΟΤΗΤΑ… ΕΞΑΙΤΙΑΣ ΤΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΠΟΥ ΕΛΑΒΑΝ ΑΠ’ ΟΛΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ… ΓΙΑ ΜΕΝΑ.
ΤΩΡΑ… ΘΑ ΕΠΙΤΡΑΠΕΙ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΜΟΥ ΝΑ ΦΥΓΕΙ ΑΠ’ ΤΗ ΒΟΣΝΙΑ. ΓΙΑΤΙ Η ΕΝΤΙΝΑ ΕΙΝΑΙ ΠΛΕΟΝ ΣΥΖΥΓΟΣ ΣΛΟΒΕΝΟΥ ΠΟΛΙΤΗ.
171
ΣΑΡΑΓΕΒΟ…
ΤΟ ΤΗΛΕΦΩΝΟ, ΜΑΜΑ.
… 25 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ, 1993.
Ι... ΙΣΩΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΜΠΑΜΠΑΣ.
ΣΑΝ ΜΙΑ ΣΚΗΝΗ ΑΠΟ ΤΗΝ «ΚΟ-
ΛΑΣΗ» ΤΟΥ ΔΑΝΤΗ, ΕΝΑ ΠΕΛΩΡΙΟ ΣΥΝΝΕΦΟ ΚΑΠΝΟΥ ΣΚΕΠΑΖΕΙ ΤΗΝ ΚΑΠΟΤΕ ΟΜΟΡΦΗ ΠΟΛΗ…
ΗΣΥΧΑ, ΠΑΙΔΙΑ.
ΕΜΠΡΟΣ; ΝΑΙ, ΝΑΙ… ΕΙΜΑΙ Η ΕΝΤΙΝΑ ΡΟΥΣΤΕΜΑΤΖΙΚ. ΝΑΙ, ΣΑΣ ΑΚΟΥΩ…
ΘΑ ΠΑΜΕ ΣΤΟΝ ΜΠΑΜΠΑ.
ΠΑΙΔΙΑ. ΠΑΙΡΝΟΥΜΕ ΜΟΝΟ Ο,ΤΙ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΚΟΥΒΑΛΗΣΟΥΜΕ.
Ο ΜΠΑΜΠΑΣ ΤΑ ΚΑΝΟΝΙΣΕ. ΘΑ ΜΑΣ ΠΕΡΙΜΕΝΕΙ. ΓΙΑ ΝΑ ΒΡΕΘΟΥΜΕ.
ΣΤΕΛΝΟΥΝ ΑΜΑΞΙ ΝΑ ΜΑΣ ΠΑΡΕΙ… ΓΙΑ ΝΑ ΜΑΣ ΠΑΕΙ ΣΤΟ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΟ. ΣΕ ΜΙΑ ΩΡΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΙΜΑΣΤΕ ΕΤΟΙΜΟΙ.
172
ΜΙΑ ΩΡΑ ΜΕΤΑ…
ΚΥΡΙΑ ΡΟΥΣΤΕΜΑΤΖΙΚ… ΗΡΘΑ ΓΙΑ ΝΑ ΣΑΣ ΠΑΩ ΣΤΑ ΚΕΝΤΡΙΚΑ ΤΟΥ ΟΗΕ…
ΕΚΕΙ ΘΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΤΙΑ ΕΞΟΔΟΥ ΣΑΣ.
ΤΑ ΧΑΡΤΙΑ ΣΑΣ ΕΙΝΑΙ ΕΝΤΑΞΕΙ, ΚΥΡΙΑ ΡΟΥΣΤΕΜΑΤΖΙΚ.
ΕΤΣΙ… ΣΤΑ
ΓΡΑΦΕΙΑ ΤΟΥ ΟΗΕ.
ΣΑΣ ΠΕΡΙΜΕΝΕΙ ΚΑΤΩ ΕΝΑ ΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΟ ΟΧΗΜΑ… ΓΙΑ ΝΑ ΣΑΣ ΠΑΕΙ ΣΤΟ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΟ.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ.
Μ... ΜΑΜΑ… ΦΟΒΑΜΑΙ ΠΟΛΥ…
ΚΟΥΡΑΓΙΟ, ΕΝΤΒΙΝ… ΛΙΓΟ ΕΜΕΙΝΕ.
ΑΠΟ: Αλί Μανίν / SAF B.V. Ολλανδία ΠΡΟΣ: Τζο / Μιούριελ Κιούμπερτ ΗΜ/ΝΙΑ: 29 Απριλίου, 1993 Αγαπητοί Τζο / Μιούριελ, Ο Έρβιν έμεινε στο Ζάγκρεμπ για λίγες μέρες για να πάρει βίζα για Ιταλία. Χτες το απόγευμα πέταξε για Σπλιτ, απ’ όπου και θα πετάξει για Ρώμη (Ιταλία). Ο Ρινάλντο του πρόσφερε σπίτι για να μείνει. Θα δοκιμάσουμε να βγάλουμε βίζες για την Ολλανδία, για όλη την οικογένεια, ελπίζοντας πως η Εντίνα και τα παιδιά θα κατορθώσουν να φύγουν πολύ γρήγορα. Αν και ο Έρβιν έγραψε πως είναι σχεδόν βέβαιος ότι το κονβόι που θα τους έπαιρνε, δε θα φύγει. Με εκτίμηση,
173
Πόρετς (Κροατία),
Αγαπητέ Σκοτ,
14
Μαΐου,
1993
Νομίζω ήμουν πολύ δυνατός όσο βρισκόμουν στο Σαράγεβο με τη γυναίκα μου την Εντίνα και τα παιδιά, από τότε όμως που τους άφησα εκεί αρκετές φορές, νιώθω ανίσχυρος και έχω γίνει πολύ ευαίσθητος. Αν κάτι τους συμβεί εκεί, δε θα μου μένει τίποτα άλλο από την αυτοκτονία. Γι’ αυτό, πρέπει να επιστρέψω σύντομα στο Σαράγεβο, εκτός αν βρω μια λύση για να φύγουν από κει. Πέρασαν 27 μέρες από τότε που έφυγα απ’ το Σαράγεβο και νιώθω εντελώς άχρηστος, γιατί δεν κατάφερα να κάνω τίποτα για την οικογένεια μου και για μένα τον ίδιο. Έτσι, ακόμα και αν εγκαταλείψουν σύντομα τη Βοσνία, δεν έχουμε που να πάμε. Δοκίμασα να βγάλω βίζες από διάφορες χώρες, αλλά, χωρίς επιτυχία. Οι Γάλλοι μας απέρριψαν αμέσως, αν και είχαμε στα χέρια μας επιστολή καλωσορίσματος από τον πρώην πρωθυπουργό τους. Ακόμα και οι Ολλανδοί απέρριψαν το αίτημα μας για έκδοση βίζας, παρόλο που είμαι ιδιοκτήτης ανώνυμης εταιρείας στην Ολλανδία. Κανείς δεν υπολογίζει τους κατόχους βοσνιακών διαβατηρίων και χρειαζόμαστε βίζα για όλες τις χώρες που θέλουμε να πάμε. Δεν μπόρεσα να πάρω ούτε άδεια παραμονής για την Κροατία (μένω παράνομα στην Κροατία πλέον!). Οι Ιταλοί δε δίνουν πλέον βίζα και κατάφερα να ταξιδέψω στη Ρώμη χάρη σε δύο επιστολές που έστειλαν εκδότες από τη Ρώμη, τονίζοντας πως με προσκαλούν για επαγγελματική συνάντηση. Ο τελωνειακός υπάλληλος ήθελε να δει το εισιτήριο επιστροφής μου και μόνο αφού του το έδειξα, μου επετράπη η είσοδος στη χώρα, υπό την προϋπόθεση να μείνω το πολύ επτά μέρες. Ακόμα, φαίνεται πως η προσπάθεια μας να πάρουμε Σλοβενικό διαβατήριο και κατοικία θα έχει αρνητική κατάληξη, αν και ακόμα δεν έχουμε λάβει οριστική απάντηση. Λάβαμε κάπου 25 επιστολές από εκδότες απ’ όλο τον κόσμο και θα παραδοθούν στους προέδρους αντίστοιχων κοινοβουλίων μέσα στις επόμενες μέρες. Ωστόσο, μετά από ένα σύντομο διάστημα αισιοδοξίας, είμαι ξανά απαισιόδοξος, από την ώρα που μίλησα σε κάποια άτομα στη Σλοβενία. Όλοι λένε πως το αίτημα μας καθυστέρησε τουλάχιστον 12 μήνες, γιατί από τότε τα πράγματα έχουν αλλάξει ριζικά. Φαίνεται ότι η μοναδική μας ευκαιρία, είναι η βίζα διέλευσης αποκλειστικά για τη Σλοβενία. Όπως και να ‘χει, θα σε ενημερώνω για τις εξελίξεις και για το ποια θα είναι η τελική τους απάντηση. Με αγάπη,
ΔΟ... ΔΟΞΑ ΤΩ ΘΕΩ… ΦΤΑΣΑΜΕ ΣΤΟ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΟ… ΖΩΝΤΑΝΟΙ!
ΠΙΑΣΕ ΤΟΝ ΕΝΤΒΙΝ ΑΠ’ ΤΟ ΧΕΡΙ, ΜΑΓΙΑ.
ΠΗΓΑΙΝΤΕ ΣΤΗΝ ΑΙΘΟΥΣΑ ΕΠΙΒΑΤΩΝ. ΚΑΛΗ ΤΥΧΗ.
ΜΑΜΑ… ΠΟΣΟ ΣΥΝΤΟΜΑ ΘΑ ΔΟΥΜΕ ΤΟΝ ΜΠΑΜΠΑ;
ΝΑΙ, ΜΑΜΑ. ΣΥΝΤΟΜΑ, ΜΑΓΙΑ… ΕΙΝΑΙ ΜΙΚΡΟ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ.
ΕΝΤΙΝΑ… ΕΣΥ ΕΙΣΑΙ; ΕΛΑ… ΚΑΘΙΣΕ…
ΕΓΩ… ΚΑΙ ΜΙΑ ΝΤΟΥΖΙΝΑ ΑΚΟΜΑ ΠΟΛΕΜΙΚΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΕΣ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΤΗΣ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ. ΑΠΙΘΑΝΗ ΣΥΜΠΤΩΣΗ, ΕΝΤΙΝΑ…
ΝΑΪΤΖΕΛ. ΠΕΤΑΣ ΚΑΙ ΣΥ;
ΠΕΤΑΞΑ ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΟΝ ΕΡΒΙΝ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΛΙΤ…
ΕΚΕΙ ΠΑΜΕ ΝΑ ΤΟΝ ΒΡΟΥΜΕ… ΣΤΟ ΣΠΛΙΤ.
174
ΠΡΟΣΟΧΗ! ΑΡΧΙΖΕΙ Η ΕΠΙΒΙΒΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΤΗΣΗ ΠΟΥ ΑΝΑΧΩΡΕΙ ΓΙΑ ΣΠΛΙΤ!
ΜΙΑ ΣΤΙΓΜΗ. ΛΥΠΑΜΑΙ… ΑΛΛΑ… ΔΕ ΘΑ ΕΠΙΤΡΑΠΕΙ Η ΕΠΙΒΙΒΑΣΗ ΣΕ ΠΟΛΙΤΕΣ.
ΕΧΕΤΕ ΤΑ ΧΑΡΤΙΑ ΣΑΣ ΕΤΟΙΜΑ ΓΙΑ ΕΛΕΓΧΟ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΕΠΙΒΙΒΑΣΗ.
Ο... ΟΧΙ. ΟΧΙ… ΜΑΣ ΠΕΡΙΜΕΝΕΙ Ο ΣΥΖΥΓΟΣ ΜΟΥ. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΜΑΣ…
ΕΞΑΙΤΙΑΣ ΑΣΧΗΜΩΝ ΚΑΙΡΙΚΩΝ ΣΥΝΘΗΚΩΝ, ΠΟΛΙΤΕΣ ΚΑΙ ΒΟΣΝΙΟΙ ΥΠΗΚΟΟΙ ΔΕΝ…
ΕΝΤΙΝΑ; ΤΙ ΤΡΕΧΕΙ;
ΞΕΡΩ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΧΩΡΕΣ ΠΟΥ ΟΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ ΤΟΥΣ «ΕΚΤΕΛΟΥΣΑΝ ΔΙΑΤΑΓΕΣ»… ΚΑΙ Θ’ ΑΝΑΦΕΡΩ ΤΙΣ ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ Μ’ ΑΥΤΕΣ.
ΑΥΤΟΙ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΕΖΗΣΑΝ ΜΙΑ ΚΟΛΑΣΗ ΓΙΑ ΔΥΟ ΧΡΟΝΙΑ. ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΔΕ Θ’ ΑΝΤΕΞΟΥΝ ΑΛΛΟ ΧΕΙΜΩΝΑ ΣΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ.
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΔΕΙΞΕΙΣ ΣΥΜΠΟΝΙΑ… ΛΙΓΗ ΑΝΘΡΩΠΙΑ. ΑΣ’ ΤΟΥΣ Ν’ ΑΝΕΒΟΥΝ…
175
ΓΙΑ ΑΚΟΥ ΕΔΩ! Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΠΑΘΟΥΝ ΓΙΑ ΔΩΔΕΚΑ ΜΗΝΕΣ… ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ… ΝΑ ΜΠΟΥΝ Σ’ ΑΥΤΟ Τ’ ΑΕΡΟΠΛΑΝΟ. ΕΜΕΙΣ ΟΙ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΙ ΑΣ ΜΕΙΝΟΥΜΕ ΕΔΩ. ΔΕ ΜΑΣ ΝΟΙΑΖΕΙ… ΑΛΛΑ…
… ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΟΥΣ ΑΦΗΣΕΙΣ Ν’ ΑΝΕΒΟΥΝ.
ΕΚΤΕΛΩ ΔΙΑΤΑΓΕΣ.
ΨΗΛΑ, ΠΑΝΩ ΑΠ’ ΤΟ ΣΑΡΑΓΕ-
ΒΟ, ΕΝΑ ΑΕΡΟΣΚΑΦΟΣ ΤΩΝ Η.Π.Α., ΤΟ «THE KENTUCKY AΙR GUARD»… ΑΝΕΒΑΙΝΕΙ ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΙΣ ΚΗΛΙΔΕΣ ΤΟΥ ΜΑΥΡΟΥ ΚΑΠΝΟΥ ΣΕ ΑΣΦΑΛΕΣ ΥΨΟΜΕΤΡΟ.
ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟΥΣ ΕΠΙΒΑΤΕΣ, ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΕΝΑ ΜΙΚΡΟ, ΑΛΛΑ ΠΟΛΥΤΙΜΟ ΦΟΡΤΙΟ…
Θ... ΘΑ ΔΟΥΜΕ ΤΟΝ ΜΠΑΜΠΑ;
… ΜΕΛΗ ΜΙΑΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ, ΠΡΟΟΡΙΣΜΕΝΗΣ ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ ΝΑ ΕΝΩΘΕΙ…
ΝΑΙ, ΕΝΤΒΙΝ. ΜΑΣ ΠΕΡΙΜΕΝΕΙ.
… ΟΠΩΣ ΘΑ ΕΠΡΕΠΕ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΠΑΝΤΕΣ… ΑΣΦΑΛΕΙΣ… ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ.
27 Σεπτεμβρίου, 1993
Αγαπητέ Τζο,
Ήταν Σάββατο, 25 Σεπτεμβρίου, 1993, όταν πήρα την πρωινή πτήση από το Ζάγκρεμπ για το Σπλιτ, για να καλωσορίσω εκεί την οικογένεια μου, αν και δεν ήμουν σίγουρος ότι θα έφταναν εκείνη τη μέρα. Είχε πολύ δυνατούς ανέμους στο Σπλιτ και δεν πετούσαν πολλά αεροπλάνα. Μόνο τα πολεμικά αεροσκάφη του ΟΗΕ πετούσαν. Έτσι, περίμενα στο αεροδρόμιο του Σπλιτ μαζί με τον φίλο μου, Νίκολα Λίστες. Δεν μπορούσαμε να ξέρουμε εκείνη τη στιγμή τι γινόταν στο αεροδρόμιο του Σαράγεβο. Ανάμεσα στους δημοσιογράφους, βρισκόταν και ένας Γερμανός, ο Νάιτζελ Ράχιμπουρ. Το αστείο είναι ότι είχα γνωρίσει τον Νάιτζελ μήνα Απρίλιο, όταν είχε έρθει για πρώτη φορά στο Σαράγεβο. Και έφυγε από το Σαράγεβο πάλι Απρίλιο, μαζί με μένα, στο ίδιο αεροπλάνο. Και τώρα, για δεύτερη φορά στη ζωή του στο Σαράγεβο, και νάτος, μαζί με την Εντίνα και τα παιδιά. Περίπου στη 1 Μ.Μ., ο αξιωματικός του ΟΗΕ στο αεροδρόμιο, τους ανακοίνωσε πως θα επιστρέψουν πίσω στην πόλη, γιατί δε θα πραγματοποιηθούν πτήσεις… Ο Νάιτζελ άρχισε να φωνάζει επειδή δεν έπαιρναν αυτή τη γυναίκα με τα δύο μικρά παιδιά, που περίμενε δώδεκα μήνες για ν’ ανέβει στ’ αεροπλάνο. Αυτά τα λόγια θορύβησαν τον αξιωματικό και αποφάσισε να τους αφήσει ν’ ανέβουν. Ήταν οι πρώτοι πολίτες που έφυγαν από το Σαράγεβο στη διάρκεια του πολέμου με αεροσκάφος των Η.Π.Α.. Η Μιούριελ είπε πως αυτό συνέβη γιατί η 25η Σεπτεμβρίου είναι η ημερομηνία μιας μεγάλης Εβραϊκής γιορτής!... Και όπως γνωρίζεις, ο μέγας Ραβίνος της Λουμποβίτσα έδωσε την ευλογία του στην Εντίνα και τα παιδιά για να ταξιδέψουν με ασφάλεια απ’ το Σαράγεβο. Έτσι, ήμουν στο Σπλιτ, με τον φίλο μου τον Νίκολα και περίμενα, αλλά κατά τις 2 Μ.Μ., είχα αρχίσει να πιστεύω πως δε θα έφταναν εκείνη τη μέρα. Όταν προσγειώθηκε το επόμενο αεροπλάνο. Είδαμε ένα μικρό παιδί να πηδά στο έδαφος. Δεν μπορούσα να δω ποιος είναι, αλλά ήλπιζα να είναι ο Έντβιν. Ένα ακόμα μεγαλύτερο παιδί κατέβηκε από τ’ αεροπλάνο. Ήταν η Μάγια. Τότε είδα την Εντίνα… Και τότε, εγώ και ο Νίκολα αρχίσαμε να κλαίμε και ν’ αγκαλιαζόμαστε. Φορούσαν τα ίδια ρούχα που φόραγαν τον περασμένο χειμώνα, όταν είχαμε προσπαθήσει να διασχίσουμε τον αεροδιάδρομο του αεροδρομίου του Σαράγεβο. Έκλαιγα ολοένα και περισσότερο… και ακόμα και τώρα, έχω δάκρυα στα μάτια μου. Με αγάπη,
176
ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟ Έχοντας γίνει μάρτυρας σε αυτή την απίστευτη ιστορία, μέσα από τα φαξ που λάμβανα, ένιωσα υποχρεωμένος να την καταγράψω με τον τρόπο που γνωρίζω να κάνω καλύτερα. Παρά το γεγονός ότι τα καρτούν και τα κόμικς εθεωρούντο για καιρό ένα μέσο που απευθύνεται σε παιδιά εδώ στις Ηνωμένες Πολιτείες, είναι το μέσο που επιλέγω για να σας διηγηθώ αυτή την ιστορία. Δεσμεύτηκα στον εαυτό μου, την ώρα που ο Έρβιν και η οικογένειά του βρίσκονταν ακόμα παγιδευμένοι στην κόλαση του Σαράγεβο. Ήταν μια υπόσχεση που έδωσα στον εαυτό μου, ότι μόλις έβγαιναν σώοι και αβλαβείς από εκεί, θα ήταν το πρώτο πράγμα που θα έκανα. Αυτή η ιστορία είναι αληθινή. Τα πρόσωπα πραγματικά. Έκανα κάποιες αλλαγές και δημιούργησα διαλόγους, δράμα και χρονικές εναλλαγές στα συμβάντα, για να μπορέσω να ενισχύσω (και σε κάποιες περιπτώσεις να συντομεύσω) σημεία της «αφήγησης» αυτής της ιστορίας. Ωστόσο, κατά βάση, η ιστορία παραμένει πιστή στα πραγματικά γεγονότα. Αν νιώσετε, διαβάζοντας αυτή την ιστορία, πως είναι παρατραβηγμένη, υπερβολική για να ‘ναι αληθινή, θα κατανοήσω απολύτως αυτή σας την αντίδραση. Διαβάζοντας και ξαναδιαβάζοντας τα φαξ του Έρβιν (που ήταν εκατοντάδες), το ίδιο ένιωσα και γω. Εντούτοις, αυτή η ιστορία είναι αληθινή.
177
ΕΠΊΛΟΓΟΣ Πολλές από τις φωτογραφίες του Σαράγεβο και της ευρύτερης περιοχής που θα δείτε στις επόμενες σελίδες, τραβήχτηκαν από τον Καρίμ Ζαΐμοβιτς, προτού βρει τραγικό θάνατο κατά τη διάρκεια του πολέμου της Βοσνίας. Οι φωτογραφίες δεν καταγράφουν υποχρεωτικά τα γεγονότα που εξιστορούνται στο κείμενο, αλλά αποτελούν έναν μικρό και πολύ παραστατικό φόρο τιμής στον Καρίμ και στις χιλιάδες των πολιτών που έχασαν τη ζωή τους σ’ αυτή την παράλογη σύγκρουση. Υπάρχουν και επιπλέον φωτογραφίες τραβηγμένες από τον Έρβιν Ρουστεμάτζικ και άλλους που περιλαμβάνονται εδώ, οι οποίες απεικονίζουν, μεταξύ άλλων, την οικογένειά του, το προσωπικό του νοσοκομείου της Ντομπρίνια καθώς και του Τζο και της συζύγου του Μιούριελ, σε διακοπές στη Γιουγκοσλαβία, πριν από την έναρξη του πολέμου.
Σκηνές στο Σαράγεβο στην περίοδο του πολέμου
178
ΚΕΦΑΛΑΊΟ 1
Ο ΕΡΒΊΝ ΕΠΊΣΤΡΕΦΕΊ ΣΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ Ο Έρβιν Ρουστεμάτζικ και ‘γω γνωριζόμαστε τουλάχιστον είκοσι χρόνια. Συναντηθήκαμε για πρώτη φορά στη Λούκα, στην Ιταλία, όταν, για πρώτη μου φορά, έδινα το παρόν σ’ ένα συνέδριο Ευρωπαίων Σκιτσογράφων, στο οποίο βρισκόταν και ο Έρβιν, έχοντας πρόσφατα δημιουργήσει τη δική του εταιρεία, την Strip Art Features. Η γυναίκα μου, η Μιούριελ και ‘γω τον επισκεφτήκαμε στην Ολλανδία στις αρχές του 1992. Με τον Έρβιν, είχαμε συμφωνήσει να δουλέψουμε μαζί σε κάποια εκδοτικά πρότζεκτ και επωφελήθηκα από εκείνο μου το ταξίδι στην Ευρώπη για να τον επισκεφτώ. Η οικογένειά του Έρβιν, η γυναίκα του η Εντίνα, η κόρη τους η Μάγια και ο γιος τους ο ΄Εντβιν, βρίσκονταν μαζί του στην Ολλανδία. Οι αναταραχές στο Σαράγεβο είχαν ήδη ξεκινήσει. Σαν προφύλαξη, ο Έρβιν έφερε την οικογένεια του στην Ολλανδία, όπου διατηρούσε γραφεία της εταιρείας του και ένα διαμέρισμα. Η οικογένεια ήταν σε συνεχή επικοινωνία με το Σαράγεβο, μιας και εκεί ήταν η βάση του Έρβιν. Τα κεντρικά της επιχείρησης, το σπίτι του. Το προσωπικό συνέχιζε να εργάζεται όσο διάστημα έλειπε ο Έρβιν. Και ο Έρβιν βρισκόταν σε επικοινωνία μαζί τους και διηύθυνε τις δουλειές του από την Ολλανδία. Τον Μάρτιο του 1992, τα πράγματα φάνηκαν να ηρεμούν κάπως στο Σαράγεβο. Κάποια μορφή ειρήνης φαινόταν να επίκειται και τα αισιόδοξα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων αντανακλούσαν αυτή την ελπίδα. Στην Εντίνα και τα παιδιά έλειπε τρομερά το σπίτι τους. Σε τελική ανάλυση, είχαν γεννηθεί και μεγαλώσει στο Σαράγεβο, όπως και ο Έρβιν εξάλλου. Η οικογένεια της Εντίνα βρισκόταν ακόμα εκεί, όπως και οι παρέες απ’ το σχολείο και οι φίλοι του Έντβιν και της Μάγια. Τους έλειπε ο τόπος τους. Τα σχολεία άνοιγαν και η διαφορά γλώσσας (τα Ολλανδικά είναι τελείως διαφορετική γλώσσα από τα Κροατικά) έκανε ακόμα δυσκολότερη την προσπάθεια των παιδιών να ενσωματωθούν. Μετά από μια εβδομάδα από την επίσκεψη μας στους Ρουστεμάτζικ, αφήσαμε την Ευρώπη και επιστρέψαμε στη χώρα μας. Πίσω στις Ηνωμένες Πολιτείες, λάβαμε ένα φαξ από τον Έρβιν που έλεγε ότι η Εντίνα και τα παιδιά είχαν γυρίσει στο Σαράγεβο. Αυτό συνέβη παρ’ όλες τις προτροπές του να μη φύγουν, αλλά και την ανησυχία που εξέφρασε η Μιούριελ στην Εντίνα στην Ολλανδία, όσο εγώ με τον Έρβιν ήμασταν απασχολημένοι. Λίγο αργότερα, ο Έρβιν ακολούθησε την οικογένειά του. Λίγες μέρες μονάχα από την επιστροφή του στο Σαράγεβο, ο πόλεμος κλιμακώθηκε σε τέτοιο σημείο που κανείς πια δεν μπορούσε να περπατήσει στους δρόμους, πόσο μάλλον να επιχειρήσει να φύγει από την πόλη. Ο πραγματικός πόλεμος είχε ξεκινήσει.
179
Η οικογένεια του Έρβιν Ρουστεμάτζικ
ΚΕΦΑΛΑΊΟ 2
Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΕΊΝΑΊ ΚΟΛΑΣΗ! Έγινε σύντομα προφανές από τα φαξ του Έρβιν, ότι ο πόλεμος στη Βοσνία - Ερζεγοβίνη δεν ήταν πόλεμος ανάμεσα σε δυο στρατούς που μάχονται στο πεδίο μάχης, αλλά θα δινόταν στους δρόμους των πόλεων και θα είχε σαν αποκλειστικό στόχο τους αμάχους.
Βαλκανίων». Περιέγραφε τον Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, τον Σέρβο ηγέτη, σαν έναν άνθρωπο που «στράφηκε και ξέσπασε δίχως οίκτο στις πόλεις της Βοσνίας με Μουσουλμανική πλειοψηφία. Από τους λόφους, άτακτος Σερβικός στρατός, υποστηριζόμενος από τα υπό Σερβική ηγεσία, κατάλοιπα του γιουγκοσλαβικού στρατού, βομβάρδιζε ξανά και ξανά, χωρίς να κάνει διακρίσεις, τον απροστάτευτο λαό της Βοσνίας».
Τα παιδιά ήταν περιζήτητοι στόχοι. Οι Σέρβοι ελεύθεροι σκοπευτές έπαιρναν πριμ για κάθε έναν που πετύχαιναν. Τα παιδιά είχαν επιλεχθεί σαν στόχοι για μισθοφορικούς λόγους. Όταν χτυπούσαν κάποιο παιδί, οι γονείς του έτρεχαν για να το σώσουν. Για να το πάρουν σε πιο ασφαλές μέρος. Αυτό, χάριζε στον σκοπευτή το διπλό πριμ, τουλάχιστον. Για το παιδί και για όσους έτρεχαν για να βοηθήσουν. Το σπίτι του Έρβιν στην Ντομπρίνια, προαστείου του Σαράγεβο δεν απείχε πολύ από το νοσοκομείο για τα επείγοντα, που βρισκόταν λίγα τετράγωνα πιο κει. Το νοσοκομείο στήθηκε σ’ ένα μέρος που βρισκόταν αρχικά ένα σούπερ μάρκετ, στο ισόγειο ενός κτιρίου κτισμένου από τούβλα και πέτρες. Εξωτερικά, σακιά γεμάτα με άμμο, τοποθετημένα σε ντάνες, που έφταναν τα δύο με τρία μέτρα ύψος, προστάτευαν τα παράθυρα με τα γυάλινα τζάμια. Μια κουρελιασμένη, λευκή σημαία, με ζωγραφισμένο έναν κόκκινο σταυρό πάνω της, προσδιόρισε τη νέα ιδιότητα του χώρου. Μ’ αυτά και μ’ αυτά, οι κάτοικοι του Σαράγεβο προσπάθησαν να προσαρμοστούν στον εφιάλτη που τους βρήκε. Ο Έρβιν συνέχισε το πρόγραμμα των εκδόσεων του όσο του ήταν δυνατό, κάτω από αυτές τις απίστευτα δυσμενείς συνθήκες και μ’ αυτόν τον τρόπο, διατήρησε μια υποψία κανονικότητας. Στο μεταξύ, οι φίλοι του Έρβιν στο εξωτερικό, βρίσκονταν σε διαρκή επικοινωνία μαζί του, αλλά και ο ένας με τον άλλο μέσω φαξ. Παρ’ όλες τις διακοπές του ηλεκτρικού ρεύματος, τα φαξ πηγαινοερχόντουσαν μέσω δορυφορικής μετάδοσης. Στις Ηνωμένες Πολιτείες και τον υπόλοιπο κόσμο, οι τηλεοράσεις και οι εφημερίδες είχαν αρχίσει να αναφέρουν τις θηριωδίες που συνέβαιναν στη Βοσνία - Ερζεγοβίνη. Σαν μια επανάληψη των τρομερών γεγονότων του Β’ Π.Π.. Όμως, δε θα μπορούσε να συμβεί κάτι τέτοιο. Ο κόσμος δεν θα επέτρεπε να ξανασυμβεί αυτός ο όλεθρος. Στις 5 Απριλίου του 1992, το κεντρικό άρθρο των New York Times, είχε σαν τίτλο «Σταματήστε τον Χασάπη των
180
Σκηνές στο Σαράγεβο
Σκηνές στο Σαράγεβο και ο Έντβιν Ρουστεμάτζικ
181
ΚΕΦΑΛΑΊΟ 3
που δημοσίευαν ρεπορτάζ από το Σαράγεβο και τη Βοσνία - Ερζεγοβίνη. Αυτά τα έδωσε σε εφημερίδες στο Σαράγεβο, που μπορεί να είχαν πλέον ελάχιστες σελίδες, αλλά τουλάχιστον κυκλοφορούσαν ακόμα. Τους ήταν σημαντικό να ξέρουν πως ο έξω κόσμος γνώριζε τι συμβαίνει. Πως γνώριζε και νοιαζόταν.
Ο ΕΝΤΒΊΝ ΑΡΡΩΣΤΑΊΝΕΊ Ολοένα και περισσότερες ιστορίες έφταναν σ’ εμάς από την άλλοτε Γιουγκοσλαβία, σχετικά με την κακομεταχείριση των αμάχων και την ανήλεη καταστροφή πόλεων και κωμοπόλεων. Ο όρος «εγκλήματα πολέμου» άρχισε να εμφανίζεται ολοένα και πιο συχνά στα άρθρα των εφημερίδων και να ακούγεται στα ρεπορτάζ της τηλεόρασης. Η παλιά γέφυρα στο Μόσταρ που έστεκε εκεί για εκατοντάδες χρόνια, καταστράφηκε. Την εξαφάνισαν με τις βόμβες. Τέσσερα χρόνια νωρίτερα, η Μιούριελ και γω, παρέα με τον Έρβιν, περπατήσαμε πάνω σ’ αυτή τη γέφυρα της όμορφης πόλης του Μόσταρ. Κατευθυνόμασταν στο Ντουμπρόβνικ, στα ανατολικά παράλια της Αδριατικής θάλασσας. Η χώρα φάνταζε τόσο όμορφη και γαλήνια τότε.
Ο Έντβιν Ρουστεμάτζικ
Κάθε νέο φαξ που ερχόταν απ’ τον Έρβιν, περιέγραφε την ολοένα και αυξανόμενη κλιμάκωση του πολέμου. «21 Απριλίου, 1992: Είμαστε ακόμα ζωντανοί, παρόλο που κοντά στην περιοχή μας, οι σφαίρες πέφτουν βροχή… οι Σέρβοι ειδικεύονται στο να μπαίνουν στα σπίτια του κόσμου, να τους σκοτώνουν όλους και να κλέβουν τα πολύτιμα αντικείμενα...» Κατ’ εξακολούθηση, τα νέα που παίρναμε από τα φαξ του Έρβιν προηγούνταν μέρες ολόκληρες της μεταδόσής τους από τα κανάλια μας και τις εφημερίδες μας. Ο φίλος μας και η οικογένεια του, τα ζούσαν από πρώτο χέρι. Όταν ο Έρβιν μας είπε πως αρρώστησε ο γιός του, μόνο να φανταστώ μπορώ τον φόβο και την απογοήτευση της Εντίνα. Ένα άρρωστο παιδί. Ελάχιστα, και αν υπήρχαν και αυτά, φάρμακα. Ένα βήμα να έκαναν έξω από το σπίτι τους και μπορεί να τους έβρισκε κάποια σφαίρα ή οβίδα. Και όμως, παρ’ όλες τις δυσκολίες, η οικογένεια δεν το έβαζε κάτω, έκλαιγε και έσφιγγε τα δόντια. Εξάλλου, τι άλλη επιλογή είχαν; Ο Έρβιν μας ζήτησε να του στείλουμε με φαξ όλα τα άρθρα από αμερικανικές εφημερίδες, μαζί με τις φωτογραφίες που τα συνοδεύουν,
182
Σκηνές στο Σαράγεβο
Ο Τζο και η Μιούριελ Κιούμπερτ, στις διακοπές τους στη Γιουγκοσλαβία πριν από τον πόλεμο
183
ΚΕΦΑΛΑΊΟ 4
ΤΟ ΣΠΊΤΊ ΤΟΥ ΕΡΒΊΝ ΚΑΤΑΣΤΡΕΦΕΤΑΊ Όλοι εμείς, όλοι οι φίλοι του Έρβιν από το εξωτερικό, χρησιμοποιήσαμε όσες γνωριμίες είχαμε και όση επιρροή διαθέταμε για να καταφέρουμε να φύγουν οι Ρουστεμάτζικ. Πολιτικούς, θρησκευτικές οργανώσεις, στελέχη επιχειρήσεων, κρατικούς φορείς. Γράψαμε επιστολές, τηλεφωνήσαμε, στείλαμε κατεπείγοντα φαξ, χωρίς κανένα όμως αντίκρισμα. Όλοι ήθελαν να βοηθήσουν, αλλά οι Ρουστεμάτζικ ήταν μονάχα μια από τις χιλιάδες οικογένειες που βρίσκονταν στην ίδια μοίρα. Θυμάμαι τον Έρβιν να μου λέει ότι κατά τη διάρκεια του πρώτου μήνα της επιστροφής του στο Σαράγεβο, βρισκόταν σ’ ένα καθεστώς διαρκούς φόβου, εξαιτίας των ασταμάτητων βομβαρδισμών. Ήξερε πως κάποια από αυτές τις εκρήξεις θα μπορούσε να πνίξει μέσα στο αίμα την οικογένειά του και τον ίδιο. Τότε, μου είπε, πως κάτι παράξενο συνέβη. Συνήθισε τις συνεχείς εκρήξεις. Έγιναν, περίπου ρουτίνα. Όταν άρχισε τις βραδινές εξορμήσεις στο νοσοκομείο, έχοντας σαν σκοπό να βοηθήσει με όποιον τρόπο μπορούσε, ο Έρβιν, αρκετές φορές, ήλπιζε να σκάσει κάποια χειροβομβίδα. Τις νύχτες, έπεφτε πίσσα σκοτάδι και οι δρόμοι ήταν γεμάτοι με συντρίμμια και εγκαταλελειμμένα οχήματα, έτσι, μόνο η στιγμιαία λάμψη μιας έκρηξης τον έσωζε από μια ενδεχόμενη σύγκρουση που θα είχε σαν κατάληξη να σπάσει το πόδι ή το κεφάλι του. Φυσικά, έπαιρνε τις προφυλάξεις του, όπως ας πούμε να μην περπατά στον «Δρόμο των Σκοπευτών» (έξω από το Holiday Inn) ή να κρατά την οικογένειά του στο μέσον του διαμερίσματος και όχι κοντά στα παράθυρα. «Δε σταματά ποτέ να με εκπλήσσει… το πώς οι άνθρωποι προσαρμόζονται σχεδόν στα πάντα», μου είπε. Από τη στιγμή που το άρμα εμφανίστηκε στην γειτονιά του, ο πόλεμος είχε φτάσει στο κατώφλι του. Η οικογένεια έτρεξε να σωθεί, ο Έρβιν κουβαλούσε τον Έντβιν στην αγκαλιά του... Η Εντίνα και η Μάγια έτρεξαν πίσω του, καθώς το κανόνι του άρματος εξαφάνιζε κάθε ίχνος από το σπίτι του και τη δουλειά του. Ο Έρβιν, η Εντίνα και τα παιδιά, είχαν πιαστεί στη δίνη που δημιουργούσε η ηλεκτρική σκούπα της «εθνοκάθαρσης». Ένας κόκκος σκόνης από τα σκουπίδια που έπρεπε να απομακρυνθούν.
Στα είκοσι χρόνια που ξέρω τον Έρβιν, δε γνώριζα πως ήταν Μουσουλμάνος στο θρήσκευμα. Και αβίαστα ομολογούσε πως δεν ένιωθε σαν Μουσουλμάνος με την κυριολεκτική έννοια του όρου. Ήταν πολίτης του Σαράγεβο. Όλη του τη ζωή την έζησε δίπλα σε Τούρκους, Ινδούς, Σέρβους και Εβραίους, χωρίς την παραμικρή έχθρα ή δυσφορία. Οι Εβραίοι, ειδικότερα, είχαν βρει το απάγκιό τους στην πόλη του Σαράγεβο. Μια πόλη που αποτελούσε την εξαίρεση, σε σχέση με το μεγαλύτερο μέρος της υπόλοιπης Ευρώπης. Και τώρα, σαν αποτέλεσμα ενός πολέμου που επιβλήθηκε στον λαό, από πεινασμένους για εξουσία ηγέτες, ο Έρβιν ανακάλυψε την εθνικότητά του. Τώρα, άνθρωποι που θεωρούσε φίλους και γείτονες, ήταν αποφασισμένοι να εξολοθρεύσουν την οικογένειά του. Εθνοκάθαρση. Ένας ευφημισμός για τη μαζική δολοφονία. Γεννημένος και μεγαλωμένος στο Σαράγεβο και με τη δουλειά του μόλις μερικά στενά μακριά απ’ το σπίτι του, ο Έρβιν γνώριζε καλά την πόλη και την ευρύτερη περιοχή. Όταν το κανόνι του άρματος έκανε συντρίμμια το σπίτι του, οδήγησε την οικογένειά του σ’ ένα διαμέρισμα που είχαν εγκαταλείψει κάποιοι φίλοι. Το Σαράγεβο είχε μετατραπεί σε μια πόλη προσφύγων, όπου τρομαγμένοι κάτοικοι έτρεχαν για να αλλάξουν θέση με άλλους τρομαγμένους κατοίκους, που υποτίθεται πως είχαν φύγει για να βρουν κάποιο ασφαλέστερο μέρος. Συμπεριφερόμενοι έτσι, το παιχνίδι κάποιου παιδιού ή μια οικογενειακή φωτογραφία έμενε παρατημένη. Ήταν από τα μη απαραίτητα πράγματα, όταν χρειάζεται να κινηθείς γρήγορα. Απομεινάρια. Ένα βουβό καλωσόρισμα στους νέους κατοίκους που (πολύ σύντομα) θα τρέχουν και αυτοί να φύγουν. Σαν το παιχνίδι «Μουσικές Καρέκλες», που όμως συνοδεύει ο ήχος των εκρήξεων.
184
Σκηνές στο Σαράγεβο
Σκηνές στο Σαράγεβο
185
ΚΕΦΑΛΑΊΟ 5
ΑΓΩΝΑΣ ΔΡΟΜΟΥ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΑΡΑΓΕΒΟ
τραυματίες ή νεκροί. Πολλοί. Ως εκ θαύματος, παρόλο ότι έκανε πολλές φορές αυτή τη διαδρομή, δεν έπαθε ούτε γρατζουνιά. Έμεινε αλώβητος.
Τον Ιούνιο του 1992, ο Έρβιν ένιωθε πως ο πόλεμος ανέβαζε ρυθμούς. Κάποιες φορές μάλιστα, με ένα τέτοιο κρεσέντο που σε ξεκούφαινε. Οι πολίτες που τολμούσαν να κινούνται στους δρόμους για να βρουν νερό από τους σπασμένους αγωγούς, κατέληγαν να κομματιάζονται από τις χειροβομβίδες και τις βόμβες. Ο Έρβιν γνωρίστηκε με τους γιατρούς και τις νοσοκόμες του νοσοκομείου που βρίσκονταν κοντά στο σπίτι του. Έγινε μάρτυρας στον πόνο και την οδύνη των τραυματιών που κατέληγαν εκεί. Άνδρες, γυναίκες και παιδιά, με κομμένα χέρια και πόδια. Κορμιά κομματιασμένα. Κάπου, βρήκε μια βιντεοκάμερα και τράβηξε πλάνα από ανθρώπους που υπέφεραν αφόρητα, σε μια χώρα που είχε τρελαθεί. Αργότερα, στη βιντεοκασέτα που μας έστειλε, είδαμε πράγματα που δεν μπορούν να περιγραφούν.
Δύο μέλη από το προσωπικό του νοσοκομείου με το «ασθενοφόρο»
Έδωσε το αμάξι του (ένα Όπελ Καντέτ) στους γιατρούς, για να το χρησιμοποιήσουν σαν ασθενοφόρο. Και ως εκ θαύματος, το νοσοκομείο απέκτησε μια εφεδρική γεννήτρια, χάρη στην οποία μπορούσε να λειτουργήσει ένα φαξ. Το δορυφορικό φαξ στο Υπουργείο του Σαράγεβο, βρισκόταν επίσης στη διάθεση του Έρβιν. Μέχρι τότε, η οικογένεια ήταν αλώβητη. Εκτός από τη σύντομη ασθένεια του Έντβιν και τη συναισθηματική φόρτιση της Εντίνα και της Μάγια, είχαν σταθεί τυχεροί, μέχρι τότε. Μέχρι τότε. Για πόσο όμως θα διαρκούσε η τύχη τους; Έπρεπε να φύγουν από το Σαράγεβο. Ο Έρβιν καταλάβαινε πως για να έχουν ελπίδες να φύγουν, θα έπρεπε ν’ αφήσουν τη Ντομπρίνια για να πάνε στο Σαράγεβο. Θα έπρεπε να είναι κοντά στο Υπουργείο, αν και όταν θα τους δινόταν επίσημη άδεια για να φύγουν. Για να καταφέρουν κάτι τέτοιο, θα έπρεπε να περάσουν από ένα πολύ επικίνδυνο σημείο που οδηγούσε στο κέντρο της πόλης. Στον δρόμο που οδηγούσε από την Ντομπρίνια στο Σαράγεβο, υπήρχε μια συστάδα από είκοσι με τριάντα οχήματα, πίσω από τα οποία οι σερβικές δυνάμεις είχαν στήσει μεγάλου διαμετρήματος οπλοπολυβόλα και σημάδευαν οτιδήποτε κινείτο. Και από τους γύρω λόφους, η πόλη του Σαράγεβο τελούσε υπό το καθεστώς διαρκούς πολιορκίας, περικυκλωμένη ολοκληρωτικά από τις σερβικές δυνάμεις. Προστατευμένος από τις σφαίρες των οπλοπολυβόλων με περιοδικά και κόμικς, ο Έρβιν έκανε το πρώτο του, τρομακτικό και με σφιγμένα δόντια ταξίδι, στο τροποποιημένο σε ασθενοφόρο Όπελ του. Σαν το καραβάνι που περνά ανάμεσα από Ινδιάνους που του επιτίθενται. Καθημερινά, πολλοί που προσπαθούσαν να κάνουν αυτή τη διαδρομή κατέληγαν
186
Σκηνές στο Σαράγεβο
Ο Έρβιν Ρουστεμάτζικ (αριστερά) με το προσωπικό του νοσοκομείου της Ντομπρίνια
187
ΚΕΦΑΛΑΊΟ 6
ΤΟ ΠΑΡΤΊ ΓΕΝΕΘΛΊΩΝ Επισημάνθηκε και έχει πλέον επαληθευτεί πως στο Σαράγεβο δεν έμεινε όρθιο ούτε ένα τζάμι από τα παράθυρα των κτιρίων. Ούτε ένα κτίριο δε γλίτωσε τις φθορές από τις χειροβομβίδες και τις σφαίρες. Ό Έρβιν συνέχιζε τις επικίνδυνες κούρσες προς το κέντρο της πόλης για διάφορους λόγους. Έπρεπε να διατηρεί επαφές με το Υπουργείο, σε περίπτωση που θα τους δινόταν τελικά άδεια για να φύγουν. Ήταν σημαντικό να διατηρεί σε φυσικό επίπεδο, προσωπική επικοινωνία με όσους θα μπορούσαν πιθανόν να τους βοηθήσουν. Επιπλέον, με αυτόν τον τρόπο, είχε άλλη μία πηγή για να στέλνει και να λαμβάνει φαξ, μέσω του δορυφορικού φαξ στο κτίριο του Υπουργείου.
Ο Έρβιν Ρουστεμάτζικ με την οικογένειά του
Εκείνη την περίοδο ήταν τα γενέθλια της Μάγια. Ξέροντας ότι η Μάγια λάτρευε την Μπάρμπι την κούκλα, η γυναίκα μου, έστειλε με φαξ πολλές σελίδες από ένα κόμικς με την Μπάρμπι στους Ρουστεμάτζικ, σαν δώρο για τα γενέθλιά της. Η μικρή τα παρέλαβε και μετά από καιρό μας είπε πόσο πολύ της άρεσαν. Το κουράγιο των κατατρεγμένων κατοίκων του Σαράγεβο έγινε θρύλος. Οι ραδιοφωνικές μεταδόσεις είχαν περικοπεί σημαντικά, οι σταθμοί όμως λειτουργούσαν ακόμα. Το ίδιο και η τηλεόραση και οι εφημερίδες. Η «Οσλομπετζένιε», η τοπική εφημερίδα, κυκλοφορούσε κάποιες φορές σαν διπλωμένο μονόφυλλο. Κυκλοφορούσε όμως. Μέσα σε αυτό το σκηνικό θανάτου και καταστροφής, ο Έρβιν προσπαθούσε να εκμεταλλευτεί κάθε ευκαιρία που ίσως να τους βοηθούσε να φύγουν. Αγνοώντας τους κινδύνους, μετακινείτο σε μέρη που ήξερε πως έμεναν άνθρωποι που δεν είχαν επιζήσει από αυτόν τον φριχτό πόλεμο. Τα φαξ του αντανακλούσαν τον κυνισμό του, που γινόταν ολοένα και πιο αιχμηρός. Αργότερα, ο Έρβιν μου είπε: «Τι άλλο να έκανα; Αν χωνόμουν σε μια τρύπα μαζί με την οικογένειά μου, αυτό θα ήταν το τέλος μας. Δεν είχα άλλη επιλογή.» Ο Έρβιν έμαθε πως η μητέρα του, που ζούσε στο σπίτι της έξω από την πόλη, είχε αρρωστήσει και την είχαν πάει στο νοσοκομείο. Εντέλει, του είπαν πως το σπίτι της καταστράφηκε και η ίδια σκοτώθηκε, όταν οι Σέρβοι κατέλαβαν το νοσοκομείο.
188
Σκηνές στο Σαράγεβο
Σκηνές στο Σαράγεβο
189
ΚΕΦΑΛΑΊΟ 7
ΤΟ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ ΤΩΝ ΒΊΑΣΜΩΝ Έως τώρα, ο Έρβιν περνούσε από το οδόφραγμα των φορτηγών μόνος. Τώρα όμως, έπρεπε να σκεφτεί πως θα έκανε αυτό το ταξίδι, έχοντας μαζί του την Εντίνα και τα παιδιά. Ήταν τρομακτική η απόφαση που έπρεπε να πάρει. Να βάλει σε κίνδυνο τη γυναίκα και τα παιδιά του. Πολλές φορές, αναρωτήθηκα τι θα έκανα εγώ κάτω από αυτές τις συνθήκες. Μπορεί άραγε οποιοσδήποτε από μας να γνωρίζει πως θα αντιδρούσε σ’ αυτές τις συνθήκες; Ακόμα περισσότερες θηριωδίες αποκαλύπτονταν μέρα με τη μέρα, από τα ρεπορτάζ των εφημερίδων όλου του κόσμου. Αναφορές για στρατόπεδα βιασμών, όπου γυναίκες (μητέρες, σύζυγοι, αδερφές, παιδιά) αιχμαλωτίζονταν και κακοποιόντουσαν, με σκοπό να φέρουν στον κόσμο μικρούς Σέρβους. Μια ακόμα μέθοδος «εθνοκάθαρσης». Ολόκληρα χωριά βίωσαν αυτή τη μάστιγα. Όλα τα αρσενικά οδηγούνταν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Αποδείξεις για βιαιοπραγίες και υποσιτισμό κυκλοφόρησαν μέσα από φωτογραφίες που τραβήχτηκαν στα κρυφά από εκείνα τα μέρη. Η απόφαση του Έρβιν να φύγει με την οικογένειά του από το Σαράγεβο, ενισχύθηκε από αυτές τις πράξεις. Καθώς ετοιμάζονταν ν’ αφήσουν την Ντομπρίνια για να πάνε στην πόλη, δέχτηκαν επίσκεψη από τον πατέρα της Εντίνα, που ζούσε εκεί κοντά. Είχε μάθει τι σχεδίαζαν και θέλησε να τους επισκεφτεί, ίσως για τελευταία φορά. Όχι, δε θα εγκατέλειπε το Σαράγεβο. Τη σκηνή του γέροντα που έφευγε από το σπίτι των Ρουστεμάτζικ στην Ντομπρίνια, μου την περιέγραψε ο ίδιος ο Έρβιν, σε ένα μικρό εστιατόριο στο νότιο Μανχάταν που είχαμε καθίσει για να φάμε, αρχές του 1995. Καθώς ο Έρβιν μου διηγούταν την ιστορία, μπορούσα να φανταστώ τον γέροντα να διασχίζει τον δρόμο, να χαιρετά την οικογένειά του και την οβίδα να πέφτει δίπλα στα πόδια του. Φανταζόμουν και την αντίδραση της Εντίνα, αρχικά, νομίζοντας πως ο πατέρας της σκοτώθηκε και αμέσως μετά, όταν κατάλαβε ότι από θαύμα γλίτωσε από του χάρου τα δόντια. Ο Έρβιν μου είπε για τις λάμπες εκτάκτου ανάγκης που έφτιαχναν οι άνθρωποι όταν κοβόταν η παροχή ρεύματος. Ένα ποτήρι ή βάζο μισογεμάτο με μαγειρικό λάδι, μ’ έναν φελλό να επιπλέει στην επιφάνειά του. Ένα κορδόνι παπουτσιού ή σπάγκος περνιέται μέσα από τον φελλό. Φυτίλι. Το υπόλοιπο του κορδονιού / σπάγκου αιωρείται από κάτω, μέσα στο λάδι. Το φυτίλι ανάβει και φωτίζει τον χώρο. Τα ραδιοφωνάκια κατέληγαν άχρηστα όταν τελείωναν οι μπαταρίες τους, γιατί δεν μπορούσες να βρεις μπαταρίες για να τις αντικαταστήσεις. Συνδέοντάς το μ’ ένα καλώδιο, με την πρίζα του τηλεφώνου, το ραδιοφωνάκι λειτουργούσε κανονικά.
190
Σκηνές στο Σαράγεβο
Σκηνές στο Σαράγεβο
191
ΚΕΦΑΛΑΊΟ 8
ΚΑΊΝΟΥΡΓΊΟΊ ΕΝΟΊΚΟΊ ΣΤΟ HOLIDAY INN Η απόφαση του Έρβιν να φέρει στο Σαράγεβο την Εντίνα και τα παιδιά υπαγορεύτηκε από τις περιστάσεις. Είχε πληροφορηθεί από το Υπουργείο ότι έτρεχαν οι διαδικασίες για να αναχωρήσει η οικογένεια. Έπρεπε να είναι έτοιμοι ανά πάσα στιγμή για να φύγουν. Αυτό, ωστόσο, φάνηκε πως ήταν μονάχα μία, από μια ολόκληρη σειρά σπαρακτικών απογοητεύσεων για τους Ρουστεμάτζικ. Το σχέδιο αναχώρησης τους απέτυχε. Έπρεπε να βρουν ένα μέρος για να μείνουν. Δεν μπορούσαν να γυρίσουν πίσω στην Ντομπρίνια. Είχαν αποχαιρετίσει τους υπολοίπους και το διαμέρισμά τους δόθηκε σε μία άλλη άστεγη οικογένεια σχεδόν αμέσως. Ο Έρβιν έπεισε τον διευθυντή του ξενοδοχείου Holiday Inn στο Σαράγεβο να του δώσει ένα δωμάτιο. Πρέπει να καταλάβετε ότι επρόκειτο περί κατορθώματος κάτι τέτοιο.
Σκηνές στο Σαράγεβο
Παρόλο το ιδιαίτερα υψηλό ενοίκιο, τα δωμάτια ήταν δυσεύρετα. Όλες οι τηλεοράσεις, οι εφημερίδες και τα περιοδικά του πλανήτη είχαν στείλει ανταποκριτές στο Σαράγεβο για να καλύψουν τον πόλεμο. Και, απ’ ό,τι φαίνεται, όλοι είχαν κάνει κράτηση στο ξενοδοχείο Holiday Inn. Ο Έρβιν δε σταμάτησε ποτέ να προσπαθεί για να φύγει. Ανεξαρτήτως των υποσχέσεων που δεν τηρήθηκαν και του κυνισμού του που ολοένα και μεγάλωνε, γνώριζε πως η ζωή της γυναίκας του και των παιδιών του βρισκόταν διαρκώς σε κίνδυνο. Αργότερα, ο Έρβιν μου είπε: «Ένιωθα σαν να βρίσκομαι σ’ εκείνα τα τρενάκια του λούνα παρκ που ανεβοκατεβαίνουν απότομα. Για μια στιγμή, όλα φαινόντουσαν καλά. Αρχίζαμε να ελπίζουμε. Την επόμενη όμως, πέφταμε στα τάρταρα». Η ανατριχιαστική πραγματικότητα ανθρώπων να θυσιάζουν τη ζωή τους για ένα τσιγάρο, ήταν ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του πόσο είχε απαξιωθεί η ανθρώπινη ζωή. Σχεδόν χωρίς καμιά αξία. Το κάπνισμα αποδεικνυόταν όντως βλαβερό για την υγεία.
Ο Έντβιν στο παράθυρο του δωματίου #420, του ξενοδοχείου Holiday Inn
192
Η Μάγια Ρουστεμάτζικ με ένα φιλαράκι
Σκηνές στο Σαράγεβο
193
ΚΕΦΑΛΑΊΟ 9
ΑΠΟΠΕΊΡΑ ΝΑ ΔΊΑΣΧΊΣΟΥΝ ΤΟ ΑΕΡΟΔΡΟΜΊΟ Την ώρα που οι φίλοι του προσπαθούσαν να βοηθήσουν με κάθε δυνατό τρόπο, ο Έρβιν έστελνε φαξ σε κάθε γωνιά της γης. Ήταν όμως ολοένα και περισσότερο πεπεισμένος ότι η σωτηρία εξαρτιόταν από αυτούς τους ίδιους. Και πως η οικογένεια θα έπρεπε να γίνει ακόμα πιο ριψοκίνδυνη αν ήθελαν να φύγουν απ’ το Σαράγεβο. Πολλοί γνώριζαν για την έξοδο διαφυγής πέρα από τον διάδρομο του αεροδρομίου, στα περίχωρα του Σαράγεβο. Δεν ήταν κάτι κρυφό. Από νύχτα σε νύχτα, σκοτεινές φιγούρες, σαν σκιές, έτρεχαν βιαστικά πάνω κάτω, κάτω από τη μύτη Σέρβων πυροβολητών και στρατιωτών του ΟΗΕ. Κόσμος πήγαινε και ερχόταν, άλλοι έφερναν λαθραία τρόφιμα και διάφορα υλικά μέσα στην πόλη, περνώντας δίπλα από εκείνους που προσπαθούσαν να φύγουν έξω από αυτήν. Το να διασχίσουν τον διάδρομο του αεροδρομίου ήταν μόνο το πρώτο βήμα αυτού του επικίνδυνου εγχειρήματος. Έχοντας φτάσει στην άλλη πλευρά, στον συρμάτινο φράχτη του αεροδρομίου, οι φυγάδες θα έπρεπε να περπατήσουν μίλια ολόκληρα μέσα από βουνά, σε χιονισμένο έδαφος, μέσα στη χειμωνιάτικη νύχτα, προς τη σχετικά ασφαλή πόλη του Παζάρικ. Όλοι οι δρόμοι και τα μονοπάτια ήταν δύσβατα. Οι Ρουστεμάτζικ δεν ήταν κατάλληλα ντυμένοι για το ταξίδι. Τα παιδιά φορούσαν αθλητικά και ψιλά ζακετάκια. Σπρωγμένοι από τον φόβο και την απελπισία, αποπειράθηκαν να το κάνουν. Αν και δε στέφθηκε με επιτυχία, το γεγονός και μόνο πως επέστρεψαν σώοι και αβλαβείς ήταν από μόνο του ένα θαύμα. Εντωμεταξύ, οι φίλοι του Έρβιν συνέχισαν να ψάχνουν για άλλους τρόπους διαφυγής. Ιδιαίτερα παραστατικά ρεπορτάζ από διάφορες εφημερίδες, που τα τεκμηρίωναν τα γεμάτα ένταση φαξ του Έρβιν, περιέγραφαν μια κατάσταση που μέρα με τη μέρα γινόταν ολοένα και πιο επικίνδυνη γι’ αυτούς.
Σκηνές στο Σαράγεβο
194
Σκηνές στο Σαράγεβο
195
ΚΕΦΑΛΑΊΟ 10
Ο ΜΊΣΘΟΦΟΡΟΣ Ο πόλεμος δεν κόπαζε. Οι Σερβικές δυνάμεις συνέχιζαν να χτυπούν με αμείωτη ένταση την πόλη με τα κανόνια τους. Αμέτρητες χιλιάδες άμαχοι είχαν χάσει τη ζωή τους. Αν κάποιο πιτσιρίκι αγνοούσε τις συνεχείς προειδοποιήσεις των μεγαλυτέρων θέλοντας να φερθεί σαν ένα φυσιολογικό παιδί και να παίξει έξω, στον ήλιο ή στο χιόνι, κινδύνευε να είναι ένας από τους αγνοούμενους την επόμενη μέρα. Παρά την προσπάθεια του Έρβιν να φαίνεται ευδιάθετος στα φαξ που μας έστελνε, μπορούσαμε να καταλάβουμε πως το ηθικό του είχε καταρρακωθεί. Και πώς να μη συμβεί εξάλλου αυτό; Οι υποσχέσεις από τους αξιωματούχους των κυβερνήσεων του εξωτερικού, από το Σαράγεβο αλλά και αλλού, ήταν συνεπείς σε ένα πράγμα μονάχα. Όλες κατέληγαν ανεκπλήρωτες. Ο Έρβιν κυνηγούσε κάθε περίπτωση, όσο απίθανη και να φάνταζε. Και το ίδιο έκαναν και οι φίλοι του στο εξωτερικό.
το σχέδιο για την απόκτηση επίσημης διαπίστευσης που είχε ανάγκη. Ο χρόνος περνούσε αργά. Οι μήνες περνούσαν αλλά τελικά, ο Έρβιν πήρε διαπίστευση ως δημοσιογράφος ενός τηλεοπτικού σταθμού του εξωτερικού. Έγιναν οι σχετικές συνεννοήσεις για την αναχώρησή του. Έφτασε μέχρι την αίθουσα αναμονής του αεροδρομίου και περίμενε να ξεκινήσει η επιβίβαση στο αεροπλάνο που βρισκόταν έξω στην πίστα. Τελευταία στιγμή, η πτήση ακυρώθηκε.
Ο Μάρτιν Λόντεβικ, στο Ντόρντρεχτ της Ολλανδίας, είχε με κάποιο τρόπο βρει κάποιον που ισχυριζόταν ότι είχε βρεθεί πρόσφατα στο Σαράγεβο. Αυτός ο συγκεκριμένος άντρας περιέγραφε τον εαυτό του σαν κάποιον που μπορούσε να μπαινοβγαίνει στο Σαράγεβο όποτε θέλει. Ναι, είχε βοηθήσει και άλλον κόσμο να αποδράσει από το Σαράγεβο και μ’ ένα ποσό, θα μπορούσε να κάνει το ίδιο και για τον Έρβιν. Δεν υπήρχε τρόπος να ελέγξει αυτά που έλεγε ή αν ήταν αξιόπιστος, ούτε και υπήρχε ο χρόνος για να γίνει κάτι τέτοιο. Ίσως να υπήρχε μια πιθανότητα σωτηρίας και σαν τέτοια δεν μπορούσε να αγνοηθεί. Η κατάσταση του Έρβιν και της οικογένειάς του, είχε γίνει κρίσιμη. Ήταν θέμα χρόνου να τελειώσει η τύχη τους. Έτσι, έγιναν οι σχετικές συνεννοήσεις. Δόθηκαν χρήματα. Σύντομα όμως και αφού είχε πάρει το ποσό που ζήτησε, ο μισθοφόρος εξαφανίστηκε. Πλούσιος πλέον, από τα δολάρια που υποτίθεται πως θα ξόδευε για να φυγαδεύσει τους Ρουστεμάτζικ από το Σαράγεβο. Απογοητευμένος, αλλά απτόητος, ο Έρβιν έθεσε σ’ εφαρμογή άλλο σχέδιο. Αν μπορούσε να πάρει επίσημη διαπίστευση σαν ανταποκριτής κάποιας εφημερίδας ή τηλεοπτικού σταθμού, θα μπορούσε να πάρει και επίσημη έγκριση για να φύγει από το Σαράγεβο. Οι άνθρωποι των μέσων ενημέρωσης είχαν την απόλυτη ελευθερία να έρχονται και να φεύγουν όποτε θέλουν από τη ρημαγμένη από τον πόλεμο πόλη. Μόλις βρισκόταν έξω από την πόλη, θα κινούσε γη και ουρανό για να πάρει από κει την Εντίνα και τα παιδιά. Ο Έρβιν έστειλε φαξ στους φίλους του και εκείνοι έβαλαν σε δράση
196
Σκηνές στο Σαράγεβο
Σκηνές στο Σαράγεβο
197
ΚΕΦΑΛΑΊΟ 11
Ο ΕΡΒΊΝ ΞΕΦΕΥΓΕΊ Οι ζωές του Έρβιν και της οικογένειάς του συνέχισαν να πηγαίνουν πάνω κάτω, σαν το τρενάκι του λούνα παρκ. Τελικά, παρά την αίσθηση του Έρβιν ότι η κακοτυχία του δε θα ‘χε τέλος, έφυγε από το Σαράγεβο μέσα σ’ ένα γαλλικό στρατιωτικό αεροσκάφος. Ο πρώτος προορισμός του ήταν το Σπλιτ, μια πόλη στις ακτές της Αδριατικής. Μόλις προσγειώθηκε, τηλεφώνησε στους φίλους του για να τους ενημερώσει. Πέρασε την πρώτη ελεύθερη νύχτα του στο Σπλιτ. Την επόμενη μέρα, έφυγε για τη Ριέκα και από εκεί για το Πόρετς.
Η Μάγια και ο Έντβιν Ρουστεμάτζικ
Το μόνο που τον απασχολούσε ήταν να πάρει μακριά από το Σαράγεβο την Εντίνα και τα παιδιά. Έχοντας πάντα αυτό κατά νου, ο Έρβιν πηγαινοερχόταν μεταξύ Ζάγκρεμπ, Ρώμης, Σπλιτ και αλλού, με λεφτά που δανείστηκε για τρένα, λεωφορεία και αεροπλάνα. Μίλησε σε αξιωματούχους της κυβέρνησης, σε γνωστούς, όποιον θα μπορούσε να τον ακούσει. Όπου όμως και αν στρεφόταν, έβρισκε τείχος. Αυτή τη φορά, η κατάσταση είχε γίνει ασήκωτη. Ο ίδιος είχε ξεφύγει, αλλά η Εντίνα, η Μάγια και ο Έντβιν βρίσκονταν ακόμα εκεί πέρα. Μέσα σ’ αυτή την κόλαση. Οποιαδήποτε στιγμή, μια σφαίρα ή μια βόμβα μπορούσε να σημάνει το τέλος για την οικογένειά του και ο ίδιος δε θα μπορούσε να τους βοηθήσει. Μόλις μερικές εκατοντάδες μίλια μακριά τους, ανήμπορος όμως να κάνει το παραμικρό για αυτούς. Ο Έρβιν αποφάσισε τότε ότι αν δεν μπορούσε να τους βοηθήσει, θα ξαναγυρνούσε στο Σαράγεβο. Καλύτερα δίπλα τους, παρά να βρίσκεται μακριά τους. Κόντρα στις αντιρρήσεις των φίλων του, είχε πάρει την απόφαση του. Η Εντίνα το έμαθε αυτό και του ζήτησε με φαξ να μην επιστρέψει. Αν το έκανε, θα έχαναν κάθε ελπίδα να φύγουν από την πολιορκημένη και ρημαγμένη πόλη. Για τον Έρβιν, αυτά τα λόγια της ήταν που τον έπεισαν να μην το κάνει. Ήταν τώρα πιο αποφασισμένος από ποτέ να βρει έναν τρόπο ασφαλής εξόδου από την πόλη, για τη γυναίκα του και τα παιδιά του.
Σκηνές στο Σαράγεβο
198
Σκηνές στο Σαράγεβο
199
ΚΕΦΑΛΑΊΟ 12
ρικανικό μεταγωγικό, το «Kentucky Air Guard», δε θα επιβίβαζε πολίτες. Σ’ αυτούς συμπεριλαμβάνονταν και η Εντίνα με τα παιδιά και αρκετοί ανταποκριτές ειδησεογραφικών πρακτορείων.
Η ΕΝΤΊΝΑ ΚΑΊ ΤΑ ΠΑΊΔΊΑ ΞΕΦΕΥΓΟΥΝ Το μυαλό του Έρβιν βρισκόταν συνεχώς στην Εντίνα, τη Μάγια και τον Έντβιν. Με το που εμφανίζονταν κάποιες ελπίδες να ξεφύγει η οικογένεια, διαλυόντουσαν ξανά και ξανά. Ο Έρβιν συνέχισε να ταξιδεύει σ’ ολόκληρη την Ευρώπη, στην απέλπιδα προσπάθειά του να τους απελευθερώσει. Οι συνεχείς όμως αποτυχίες έκαμπταν το ηθικό του. Έδωσε μια προθεσμία λίγων ακόμα ημερών στον εαυτό του για να πετύχει κάτι και όταν εκείνη τελείωνε, θα επέστρεφε στο Σαράγεβο. Τίποτα δε θα μπορούσε να τον αποτρέψει. Το είχε πάρει απόφαση. Τότε συνέβη. Μια από τις ιδέες του Έρβιν ήταν να αιτηθεί τιμητική υπηκοότητα από τη γειτονική Σλοβενία. Ο Έρβιν είχε μάθει πως σε ιδιαίτερες περιπτώσεις, η Σλοβενία θα μπορούσε να δεχτεί κάποιον μετανάστη από μια ξένη χώρα. Έτσι, ξεκίνησε εκστρατεία, προτρέποντας τους φίλους του σε όλο τον κόσμο να στείλουν συστατικές επιστολές στην κυβέρνηση της Σλοβενίας, όπου θα πιστοποιούσαν ότι ο Έρβιν είχε παρελθόν σαν επιτυχημένος και αξιοσέβαστος επιχειρηματίας και θα ήταν ιδιαίτερα χρήσιμος για τη χώρα. Αν και δεν ήταν και πολύ αισιόδοξος για την επιτυχία του σχεδίου, ο Έρβιν γνώριζε πως αν κατόρθωνε να πάρει σλοβενική υπηκοότητα, αυτομάτως θα γινόντουσαν πολίτες και η γυναίκα του με τα παιδιά τους, με συνέπεια να τους επιτραπεί η έξοδος απ’ το Σαράγεβο.
Παραδόξως, ένας Γερμανός ανταποκριτής είχε πετάξει μαζί με τον Έρβιν, όταν ο τελευταίος έφευγε από το Σαράγεβο, πριν από μήνες. Ήταν φίλοι ήδη πριν τον πόλεμο. Ο δημοσιογράφος είχε γυρίσει στο Σαράγεβο και τώρα επέστρεφε πίσω στο Σπλιτ. Αναγνώρισε την Εντίνα και ήταν μπροστά στην αναταραχή που δημιουργήθηκε. Αμέσως, διαμαρτυρήθηκε στον αξιωματικό του ΟΗΕ και καυτηρίασε την άδικη στάση παρόμοιων ενεργειών. Ίσως να ήταν το ξέσπασμα του δημοσιογράφου. Ή οι εκφράσεις στα παιδικά προσωπάκια. Μέσα σε λίγες στιγμές, στην Εντίνα, στον Έντβιν και στη Μάγια επετράπη η επιβίβαση στο αεροσκάφος. Κανείς από τους δημοσιογράφους δεν είχε αυτό το προνόμιο και όλοι τους έμειναν στο Σαράγεβο. Εντωμεταξύ, ο Έρβιν περίμενε στο αεροδρόμιο του Σπλιτ, μη γνωρίζοντας αν η οικογένειά του ερχόταν στ’ αλήθεια, ή ακόμα και αν θα έφταναν ποτέ. Θα ήταν και αυτή η φορά όπως οι υπόλοιπες; Μια ακόμη απογοήτευση; Και τότε, ξεπρόβαλε. Το «Kentucky Air Guard» έβγαινε από τα σύννεφα. Προσγειωνόταν. Η πίσω πόρτα του άνοιξε. Ξαφνικά, δυο μικρές φιγούρες έτρεχαν προς το μέρος του. Βρίσκονταν στ’ αλήθεια εδώ. Μέσα σε αγκαλιές και φιλιά και δάκρυα χαράς, η οικογένεια ήταν ασφαλής… και ξανά μαζί.
Τότε, ενημερώθηκε πως όντως απέκτησε τη σλοβενική υπηκοότητα. Το επόμενο βήμα ήταν να βγάλει από το Σαράγεβο την οικογένειά του. Μέσα σε λίγες μέρες, η Εντίνα ειδοποιήθηκε στο Holiday Inn, ότι αυτοί και τα παιδιά μπορούσαν να «φύγουν από το Σαράγεβο όποτε είναι έτοιμοι». Το πρωί της 25ης Σεπτεμβρίου του 1992, ο Έρβιν βρισκόταν στο αεροδρόμιο του Σπλιτ, περιμένοντας την άφιξη της γυναίκας του και των παιδιών. Δεν είχε ιδέα για το δράμα που παιζόταν εκείνη την ώρα στο Σαράγεβο. Όλοι όσοι περίμεναν να πετάξουν απ’ το Σαράγεβο στο Σπλιτ, ενημερώθηκαν πως δεν επιτρεπόταν σε κανέναν να επιβιβαστεί πλην του στρατιωτικού προσωπικού. Το στρατιωτικό αμεΣκηνές στο Σαράγεβο
200
Σκηνές στο Σαράγεβο και η Μάγια και ο Έντβιν Ρουστεμάτζικ
201
Ο Έρβιν Ρουστεμάτζικ θυμάται
Σχετικά με τον Τζο, εμένα, την οικογένειά μου και αυτό το βιβλίο. Η φιλία μου με τον Τζο Κιούμπερτ και την οικογένειά του διαρκεί πάνω από 40 χρόνια. Δε θυμάμαι ακριβώς τη χρονιά που γνωριστήκαμε, αλλά ήταν αρχές της δεκαετίας του ’70, σε κάποιο ευρωπαϊκό φεστιβάλ κόμικς, πιθανόν στη Λούκα ή στην Ανγκουλέμ. Κατόπιν, ξανασυναντηθήκαμε στο Σαν Ντιέγκο, το 1977, όταν το Συνέδριο των Κόμικς (οργανωμένο από τον Σελ Ντορφ), ήταν ακόμα μια μικρή εκδήλωση και διοργανωνόταν στο λόμπι ενός ξενοδοχείου. Από εκείνο τον καιρό, είχαμε συνεχή επαφή και συναντιόμασταν τακτικά. Όμως, μέχρι και τον καιρό που ο Τζο και η σύζυγός του Μιούριελ, μας επισκέφτηκαν στο σπίτι μου στο Σαράγεβο, στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη, το καλοκαίρι του 1990, δεν είχαμε ποτέ συζητήσει για μια πιθανή συνεργασία μας. Τότε ήταν που συμφωνήσαμε ότι ο Τζο θα ετοίμαζε μια τρίτομη σειρά graphic novel, το «Abraham Stone», που θα εκδιδόταν από την εταιρεία μου, την Strip Art Features (SAF). Και στις μέρες που ακολούθησαν, όταν πήρα τον Τζο και τη Μιούριελ για να επισκεφτούμε την παλιά πόλη του Μόσταρ, στην Ερζεγοβίνη και κατόπιν το Ντουμπρόβνικ - το μαργαριτάρι της Αδριατικής - στην Κροατία, συζητήσαμε λεπτομερώς αυτό το έργο. Όση ώρα συζητούσαμε, ο Τζο έφτιαχνε σκίτσα, έτσι η σειρά και οι κεντρικοί πρωταγωνιστές της είχαν ήδη αρχίσει να παίρνουν μορφή. Έτσι λοιπόν γεννήθηκε το «Abraham Stone». Η σειρά κυκλοφόρησε σχεδόν σ’ όλον τον κόσμο και είχαμε αρκετά μεγάλη επιτυχία μ’ αυτή. Όμως, την εποχή που ο Τζο δούλευε ακόμα τον τρίτο τόμο του «Abraham Stone», ξεκίνησε ο πόλεμος στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη και εγώ με την οικογένεια μου εγκλωβιστήκαμε εκεί, ενώ το σπίτι μας και το γραφείο μου στο Σαράγεβο
Όποτε βρίσκουν χρόνο, οι Ρουστεμάτζικ επισκέπτονται το σπίτι τους στο Σαράγεβο, που ξαναέχτισαν. Αυτή η φώτο είναι από τα γενέθλια της Μάγια στο Σαράγεβο, στις 20 Ιουλίου του 2007
Φωτογραφία τραβηγμένη από τον κήπο του νέου τους σπιτιού, στο Τσέλιε της Σλοβενίας, αρχές Άνοιξης του 1994. Η Μάγια ήταν 11 ετών και ο Έντβιν 6
καταστράφηκαν από τις βόμβες, τους πρώτους μήνες του πολέμου. Πάνω από 14.000 σελίδες με πρωτότυπα σχέδια - κάποιες από αυτές σχεδιασμένες από τον Τζο - καταστράφηκαν από μια φωτιά στα γραφεία της SAF. Αφού ζήσαμε για 18 μήνες σ’ αυτή την κόλαση, που κανονικά δε θα ‘πρεπε ν’ αποκαλείται «πόλεμος», αλλά «σφαγείο αμάχων», η οικογένεια μου και εγώ κατορθώσαμε να φύγουμε από το Σαράγεβο και τον Σεπτέμβρη του 1993 εγκατασταθήκαμε στη νεότευκτη τότε Σλοβενία, μια πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία, που συνορεύει με την Ιταλία, την Αυστρία, την Ουγγαρία και την Κροατία. Και ήδη, τον Μάιο του 1994, ο Τζο και η Μιούριελ μας επισκέφτηκαν στο νέο μας σπίτι, στη Σλοβενία. Ήταν τότε που ο Τζο, μου αποκάλυψε πως σκεφτόταν να φτιάξει ένα graphic novel βασισμένο στα φαξ που του έστελνα, στη διάρκεια του πολέμου. Είχε βρει ήδη και τον τίτλο: «Φαξ Από Το Σαράγεβο». Ήμουν τελείως αντίθετος μ’ αυτή την ιδέα γιατί - έχοντας μόλις βγει απ’ αυτό τον πόλεμο - ήθελα να επικεντρωθώ στο μέλλον της οικογένειάς μου και τη δουλειά μου και όχι να ξαναπεράσουν από το μυαλό μου όλα αυτά τα γεγονότα που βίωσα εκείνη την περίοδο. Ο Τζο όμως ήταν αμετάπειστος και πολύ αποφασισμένος και επέμενε πως θα το έκανε είτε με, είτε χωρίς τη βοήθειά μου. Έτσι, είχαμε μια διαφωνία μέσα σε φιλικά πλαίσια στο σπίτι μου, όπου και φιλοξενήθηκε για λίγες μέρες μαζί με τη Μιούριελ, διαφωνία που διακόπηκε από την κόρη μου τη Μάγια, η οποία εκείνη την εποχή ήταν μόλις 12 ετών. Η Μάγια μου είπε: «Γιατί τσακώνεσαι με τον Τζο, μπαμπά; Δικό του θα ‘ναι το βιβλίο, όχι δικό σου». Ο Τζο έβαλε τα γέλια, έδωσε ένα φιλί στη Μάγια και το πρώτο πράγμα που
202
Η Μάγια είναι πλέον παιδίατρος. Εργάζεται στο τοπικό νοσοκομείο του Τσέλιε και φροντίζει παιδιά προσχολικής ηλικίας
έκανε μόλις επέστρεψε στο Νιου Τζέρσεϊ, ήταν να ξεκινήσει να δουλεύει πάνω στο «Φαξ Από Το Σαράγεβο». Και εγώ δεν μπορούσα πλέον να αντιτίθεμαι στη μεγάλη επιθυμία που είχε να αφηγηθεί αυτή την ιστορία στον κόσμο. Εκτός από ένας από τους μεγαλύτερους δημιουργούς του χώρου, ο Τζο ήταν επίσης και σπουδαίος άνθρωπος, που τον απασχολούσε πολύ ο ανθρώπινος πόνος - από το Ολοκαύτωμα μέχρι τη Βοσνία. Αφού η Dark Horse κυκλοφόρησε την πρώτη έκδοση του «Φαξ Από Το Σαράγεβο» στις Ηνωμένες Πολιτείες, τον Οκτώβριο του 1996, η ιστορία μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες και κυκλοφόρησε στη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ισπανία, την Πορτογαλία, τη Δανία, τη Φινλανδία, τη Δημοκρατία της Τσεχίας, τη Βραζιλία κλπ.. Τα τελευταία χρόνια δεχόμαστε αιτήματα από διάφορους εκδότες για επανεκδόσεις του. Δυστυχώς, ο φίλος μου ο Τζο, δεν μπορεί να δει και να χαρεί όλες αυτές τις όμορφες επανεκδόσεις, γιατί απεβίωσε το 2012. Κυριακή, στις 12 Αυγούστου του 2012, ήταν η τελευταία μέρα ενός συνεδρίου κόμικς στο Ροσάριο, στην Αργεντινή. Αργά το απόγευμα, έδινα μια διάλεξη στους Αργεντινούς συγγραφείς, σχεδιαστές και εκδότες κόμικς. Οι πιο πολλές ερωτήσεις που μου έκαναν - όχι μόνο εκείνοι, αλλά και οι δημοσιογράφοι που ήταν παρόντες - αφορούσαν τη σχέση μου με τον Τζο Κιούμπερτ και το «Φαξ Από Το Σαράγεβο». Αργότερα το βραδάκι, πήγα σ’ ένα εστιατόριο για ένα δείπνο, το οποίο είχαν κανονίσει οι διοργανωτές για όλους
τους καλεσμένους του συνεδρίου. Το δείπνο ήταν αρκετά ήσυχο, πράγμα ασυνήθιστο για την Αργεντινή και πρόσεξα πως κάποιοι άνθρωποι με κοιτούσαν με θλίψη στα μάτια τους, σκέφτηκα όμως πως θα ‘ταν ιδέα μου. Το δείπνο τέλειωσε μετά τα μεσάνυχτα και όταν επέστρεψα στο ξενοδοχείο, άνοιξα το λάπτοπ μου για να τσεκάρω τα μέιλ μου προτού πέσω για ύπνο. Είχε έρθει μήνυμα από τον φίλο μου Μάικ Ρίτσαρντσον, τον πρόεδρο της Dark Horse Comics: «Αγαπητέ Έρβιν, Όπως είμαι βέβαιος ότι έχεις ακούσει ήδη, ο Τζο απεβίωσε σήμερα. Είμαι πολύ θλιμμένος γι’ αυτό. Με εκτίμηση, Μάικ». Ένιωσα όπως ο καθαρός ουρανός τη στιγμή που ξεσπά θύελλα. Την υπόλοιπη νύχτα, έμεινα άγρυπνος, αναπολώντας τόσες πολλές όμορφες στιγμές που είχα με τον Τζο, μην πιστεύοντας ότι δε θα τον ξανάβλεπα ποτέ. Το πρωί συνειδητοποίησα ότι το μαξιλάρι είχε μουσκέψει από τα δάκρυα μου. Δεν μπορούσα να φάω πρωινό. Ήπια απλά έναν καφέ στο μπαρ με κάποιους φίλους και μονάχα τότε ο Αμερικανός σχεδιαστής Ντέιβ Τζόνσον, που ήταν και αυτός παρών στο δείπνο της τελευταίας νύχτας, μου εξομολογήθηκε πως όλοι στο εστιατόριο ήξεραν ότι ο Τζο είχε πεθάνει, γιατί κάποιος το είχε μάθει και τους το είχε πει, αλλά όλοι μου το έκρυβαν, γιατί δεν ήθελαν να με αναστατώσουν κατά τη διάρκεια του δείπνου. Όταν γύρισα στο σπίτι μου, τηλεφώνησα στον γιο του Τζο, τον Άντυ, που μου διηγήθηκε όλα όσα πέρασε ο Τζο τις τελευταίες ημέρες του. Του είπα πως είχα εκπλαγεί από τον αριθμό των συλλυπητηρίων που λάμβανα απ’ όλα τα μέρη του κόσμου, σαν να ήμουν και ‘γω μέρος της οικογένειας. «Είσαι μέλος της οικογένειάς μας, Έρβιν», είπε ο Άντυ. «Είσαι μέλος!». Και δάκρυσα ξανά.
Ο Έντβιν πήρε Μάστερ στην Ασφάλεια Πληροφοριακών Συστημάτων από το Πανεπιστήμιο του Λονδίνου και πλέον απασχολείται σε αυτόν τον τομέα. Στον ελεύθερο χρόνο του συνθέτει μουσική Pop και R&B για Αμερικανούς καλλιτέχνες
203
Μετά το τέλος του πολέμου, ο Έρβιν πήγε αρκετούς φίλους του στο Σαράγεβο και όλοι τους, ήθελαν να δουν ό,τι απέμεινε από τα γραφεία της SAF
Τα ερείπια χρησιμοποιήθηκαν σαν φόντο στην αφίσα τηλεοπτικής σειράς, που βασίστηκε στην αντίστοιχη σειρά κόμικς της SAF, «Jeremiah». Ο Έρβιν ήταν υπεύθυνος παραγωγής για τη σειρά των MGM / Showtime, που διήρκεσε από το 2002 έως το 2004
Μιούριελ και Τζο Κιούμπερτ (με τον Έρβιν στη μέση) κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του ζευγαριού στους Ρουστεμάτζικ στη Σλοβενία, την άνοιξη του 1994
Η Μιούριελ και ο Τζο λάτρευαν τη Βοσνιακή κουζίνα της Εντίνα και εκείνη πάντα απολάμβανε να τους φιλοξενεί στο σπίτι της, αρχικά στο Σαράγεβο πριν από τον πόλεμο και αργότερα εδώ, στη Σλοβενία
Η Μιούριελ και ο Τζο, μπροστά από το κτίριο των γραφείων της SAF, το καλοκαίρι του 2001
204
Στις 17. 6. 2011 η Μάγια παντρεύτηκε τον φίλο της Άλεμ Τόσκιτς, επαγγελματία παίκτη του χάντμπολ
Στις 27. 3. 2012, γεννήθηκε ο γιος τους, που έχει γενέθλια την ίδια μέρα με τον θείο του, τον Έντβιν και του αρέσει να παίζει με αεροπλανάκια
Ο Έντβιν απέκτησε πολλούς φίλους κατά τη διάρκεια των σπουδών του στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου. Εδώ τον βλέπουμε (δεξιά) με τον Χοακίν από την Ισπανία (αριστερά) και τον Πλάτωνα από την Ελλάδα, στις 18. 12. 2014
Η Εντίνα και ο Έρβιν στην Προβηγκία, στη Γαλλία, τον Ιούνιο του 2015
205
ΤΖΟ ΚΙΟΥΜΠΕΡΤ Τα λόγια δεν αρκούν για να περιγράψουν το πόσο μεγάλος καλλιτέχνης ήταν ο Τζο Κιούμπερτ, τα σημαντικά επιτεύγματα στην καριέρα του και τη συνεισφορά του στα κόμικς, στα οποία και αφιέρωσε ολόκληρη τη ζωή του. Ο Τζο Κιούμπερτ γεννήθηκε στην Πολωνία στις 18 Σεπτεμβρίου του 1926 και ήρθε, νήπιο ακόμα, μαζί με την οικογένειά του στην Αμερική, όπου και μεγάλωσε στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης, εκεί που το εκκολαπτόμενο ταλέντο του στο σχέδιο και τα στριπ δράσης των αμερικανικών εφημερίδων, του άνοιξαν τον δρόμο για το επάγγελμα που θ’ ακολουθούσε. Μεγαλώνοντας μέσα στα χρόνια της Μεγάλης Κατάθλιψης, και όντας πολύ εργατικός, ο Τζο αναζήτησε στούντιο παραγωγής κόμικς, στα οποία και σφουγγάριζε τα πατώματα από τα 11 του, μαθαίνοντας παράλληλα τη δουλειά του σχεδιαστή από τους επαγγελματίες εκείνης της εποχής, που είχαν συμπαθήσει το παιδί απ’ τον δρόμο και αφιλοκερδώς μοιραζόντουσαν μαζί του τις γνώσεις τους και την εμπειρία τους. Και έτσι, πολύ σύντομα, ο Τζο πουλούσε την πρώτη επαγγελματική δουλειά του σαν σχεδιαστής. Η μακρά πορεία του στον χώρο εμπεριέχει τη δημιουργία κλασικών ιστοριών για ήρωες όπως οι: Sgt. Rock, Hawkman, Tarzan, Enemy Ace, Batman, Flash, Tor, Abraham Stone και πολλούς άλλους. Το μεγαλύτερο βέβαια, από τα πολλά επιτεύγματα του Τζο, ήταν η ίδρυση της πρώτης και μοναδικής έως τις μέρες μας - αναγνωρισμένης από το κράτος σχολής, εξειδικευμένης αποκλειστικά στις τεχνικές γραφιστικής αφήγησης. Από το 1976 που άνοιξε η σχολή «The Joe Kubert School and Cartoon Graphic Art, Inc.», έχουν αποφοιτήσει από εκεί πολλοί από τους κορυφαίους σχεδιαστές κόμικς της εποχής μας. Ο Τζο απεβίωσε τον Αύγουστο του 2012.
206