ΤΑ ΑΘΗΝΑΙΚΑ 2012-13 by mikros romios

ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΒΡΑΒΕΙΟΝ ΤΗΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ Έτος ιδρύσεως 1895

διοικητικο συμβουλιο πρΟεδρΟΣ

Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς antiπρΟεδρΟΙ

Αγγελής Ι. Παπαγγελής και Αλέξιος Α. Κελαϊδής ΓεΝΙκΗ ΓρΑμμΑΤεΥΣ

Ρέα Σκούρτα ΤΑμΙΑΣ

Θεοφάνης Η. Θεοφανόπουλος εΙδΙκΟΣ ΓρΑμμΑΤεΥΣ

Ιωάννης Σπ. Κοκκολιάδης ΤΑ μεΛΗ

Αικατερίνη Βλαχογιάννη-Δαγκλή Παναγιώτης Κ. Γυφτόπουλος Άννα-Αλίκη Κελαϊδή Δημήτριος Χρ. Τούκας Χρυσούλα Σπ. Τσίγκρη Νικόλαος Z. Ψύλλας

ΠΕΡΙοΔΙΚΗ ΕΚΔοΣΗ - ΔΙΑΝΕΜΕΤΑΙ ΔωΡΕΑΝ

Εκδότης: ΣυλλοΓοΣ ΤωΝ ΑΘΗΝΑΙωΝ

Κέκροπος 10, 105 58 Αθήναι Τηλ.: 210 3232021, Fax: 210 3313473 E-mail: syllogostonathinaion@otenet.gr Επιμέλεια τεύχους: Βασιλική Μαντζώρου

Tυπογραφική παραγωγή: ©

ΣυλλοΓοΣ ΤωΝ ΑΘΗΝΑΙωΝ

πΕριΕχομΕνα Χαιρετισμός Προέδρου Δ.Σ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Ποιοί ενοχλούνται από τη λάμπρότητα της ιστορίας των Αθηνών; του κ. Γιώργου Τίμου Μωραϊτίνη. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Η Ιερά Μονή Ασωμάτων Πετράκη και η προσφορά της στην πόλη των Αθηνών, του Θεοφιλέστατου Επισκόπου Θαυμακού κ. Ιακώβου Μπιζαούρτη, Καθηγούμενου Ιεράς Μονής Ασωμάτων Πετράκη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 «...διερχόμενος γὰρ καὶ ἀναθεωρῶν τὰ σεβάσματα ὑμῶν...», του κ. Σπυρίδωνα Ι. Κοκκολιάδη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Η κήρυξη του πολέμου το 1940 και ο ρόλος του Προέδρου του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Αθηναίων Κωνσταντίνου Α. Κολιτσίδα, του κ. Ελευθερίου Γ. Σκιαδά. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 Η Πύλη της Αγοράς ή Παζαρόπορτα, των κ.κ. Μάρως Βουγιούκα και Βασίλη Μεγαρίδη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 Ένας αιώνας πνευματικά ταξίδια ΑΘΗΝΑ-ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ (1860-1960), της κ. Μάρως Φιλίππου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 Το ιστορικό των πρώτων αυτοκινήτων στην Αθήνα, του κ. Κώστα Χατζιώτη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 Εκδηλώσεις – Δραστηριότητες 2012 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 6

Απονομή Χρυσού Μεταλλίου του Συλλόγου των Αθηναίων στον κ. Ιωάννη Καιροφύλα (2012) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 Απονομή Χρυσού Μεταλλίου του Συλλόγου των Αθηναίων στους κ.κ. Μίμη Πλέσσα και Γιώργο Κατσαρό (2013). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 Σελίδες από την ιστορία του «Συλλόγου των Αθηναίων»: Άγνωστο τεκμήριο για τον Δημήτριο Γρ. Καμπούρογλους από το Αρχείο του Συλλόγου των Αθηναίων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 Τα Νέα του Συλλόγου Τακτική Γενική Συνέλευση (18 Μαρτίου 2012) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 Πεπραγμένα 2011:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 Απολογισμός 2011 - Προϋπολογισμός 2012 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133 Τακτική Γενική Συνέλευση (31 Μαρτίου 2013) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139 Πεπραγμένα 2012:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140 Απολογισμός 2012 - Προϋπολογισμός 2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143 Αυτοί που έφυγαν. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152 Δωρεές . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154

Σύλλογος των Αθηναίων διανύει τη δωδέκατη δεκαετία της διαδρομής του και τα «Αθηναϊκά» μας βρίσκονται ήδη στην έκτη δεκαετία τους. Ωστόσο, συνεχίζουμε να βλέπουμε το αύριο με τα μάτια ενός εφήβου και να αντιμετωπίζουμε τα προ-

βλήματα με τη σύνεση εκείνου που τον βαραίνουν τα χρόνια. Ξεδιπλώνουμε το όραμά μας συνεχίζοντας την υπεραιωνόβια παράδοσή μας και προβάλουμε σκέψεις και προτάσεις για την κατάσταση που βιώνει η Αθήνα μας. Αφουγκραζόμαστε τις εξελίξεις και αντιμετωπίζουμε την πραγματικότητα με τρόπο συντεταγμένο και αξιοπρεπή, όπως ορίζουν οι αρχές του Καταστατικού μας. Ο Σύλλογος μας θα παραμείνει στις επάλξεις ως θεματοφύλακας των αξιών που εκπροσωπεί η πόλη των Αθηνών. Ανοίγοντας τις πόρτες στην κοινωνία των πολιτών και αυξάνοντας τις δραστηριότητές μας. Αναδεικνύοντας τις θετικές πλευρές, υποδεικνύοντας λύσεις για τα προβλήματα και συμβάλλοντας ώστε να αρθούν οι επιπτώσεις του ρευστού περιβάλλοντος το οποίο έχει δημιουργηθεί σε όλη τη χώρα και ειδικότερα από τριετίας σχεδόν στην ελληνική πρωτεύουσα. Τις ίδιες αρχές και αξίες υπηρετεί και το περιοδικό μας, το οποίο ευελπιστούμε πως θα συνεχίσει να είναι ο συνδετικός κρίκος μεταξύ των μελών και των φίλων μας και βασική πηγή άντλησης πληροφοριών για τους ερευνητές. Εκφράζοντας θερμές ευχαριστίες σε όλους όσοι συνέβαλαν στην έκδοσή του, σας εύχομαι Καλή Ανάγνωση! Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 8 08

Ποιοί ενοχλούνται από τη λαμπρότητα της ιστορίας των Αθηνών; { Του δημοσιογράφου Γιώργου Τίμου Μωραϊτίνη }

ταν περί τα 1460 π.Χ. και επί ισοβίας μοναρχίας του Ερεχθέως του Α΄, επεκράτησε του θαλασσίου Ποσειδώνος η χερσαία Αθηνά ως πολυούχος της περιοχής και η πόλη μετονομάστηκε σε Αθήνα, ουδείς προφανώς φανταζόταν ότι θα διαγραφόταν μία χιλιετής λαμπρή ιστορία με κορύφωση τον Χρυσό Αιώνα και η πόλη της Παλλάδος θα εξελισσόταν σε πολιτιστική βιτρίνα του ελληνικού πολιτισμού αλλά και σε φάρο του πανανθρώπινου πνεύματος. Η ακμή του ελληνικού πολιτισμού σηματοδοτείται ακριβώς από αυτόν τον μεγάλο πολιτισμό της δημοκρατίας των Αθηνών του Ε΄ π.Χ. αιώνα, που φώτισε τότε όλη την Ελλάδα της εποχής και μετά ολόκληρη την ανθρωπότητα. Οι τέχνες, η φιλοσοφική σκέψη, ο έντεχνος λόγος, η ιδέα της πολιτικής ελευθερίας, η διανόηση εν γένει, προκάλεσαν τον θαυμασμό και την κατάπληξη των επόμενων μέχρι σήμερα γενεών. Πράγματι και όπως είναι γνωστό, οι δυτικοί διανοητές αναγνωρίζουν –από την Αναγέννηση ακόμα– ότι τα θεμέλια του όλου δυτικού πολιτισμού είχαν τεθεί στην Ελλάδα. Και η Αθήνα απετέλεσε το πολιτιστικό θερμοκήπιο της αναπτύξεως αυτού του ελληνικού πολιτισμού και τον ανέδειξε. Η ελληνική σκέψη καλλιεργήθηκε μέσα σ’ αυτό το θερμοκήπιο και γέννησε τη φιλοσοφία της πολιτείας και του δικαίου (Πλάτων), τη φιλοσοφία της κοινωνίας και των ηθών, τη φιλοσοφία της τέχνης και του ωραίου (Πλάτων), την έννοια του «θείου» (Σωκράτης), την ηθική (Σωκράτης), τη λογική (Αριστοτέλης). Αλλά και η ψυχολογία, η φιλοσοφία της θρησκείας και των αξιών θεμελιώθηκαν στην Αθήνα εκείνη τη εποχή. Ακόμα και η παιδαγωγική θεμελιώθηκε από τον Πλά-

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 9 09

τωνα, που άνοιξε τον δρόμο για όλους τους μεγάλους σύγχρονους παιδαγωγούς, καθώς πρώτος αυτός υποστήριξε ότι η διαπαιδαγώγηση αρχίζει από τη βρεφική ηλικία. Βεβαίως, δεσπόζουσα θέση κατέχει την εποχή εκείνη η προσωπικότητα του Περικλή που για δεκαετίες απετέλεσε το κέντρο αυτού του πολιτιστικού γίγνεσθαι, υποστηρίζοντας τέχνες και γράμματα, που εμπνεύστηκε και ενθάρρυνε την ανέγερση λαμπρών οικοδομημάτων και μνημείων τέχνης και περιστοιχιζόταν από τους μεγαλύτερους σοφούς, ποιητές, ιστορικούς και καλλιτέχνες της εποχής. Ο Σοφοκλής, ο Αναξαγόρας ο κλαζομένιος, ο Ζήνων ο ελεάτης, η σύντροφός του Ασπασία από τη Μίλητο, ο Φειδίας, ο Πρωταγόρας, ο Ξενοφών και άλλα περιφανή ονόματα της εποχής ήταν ο κύκλος του. Η Αθήνα της εποχής του Περικλέους δεν θα ήταν αυτή που περιγράφουμε εάν δεν είχε προηγηθεί η αποφασιστική νίκη των Αθηναίων κατά των Περσών (Σεπτέμβριος του 480 π.Χ.). Χωρίς αυτήν τη νίκη, η πολιτιστική ιστορία της Ευρώπης θα ήταν διαφορετική. Η δημοκρατία και η ελευθερία δεν θα είχαν τη σημερινή έννοια, ο Παρθενών δεν θα εχτίζετο, οι διάλογοι του Πλάτωνα δεν θα εγράφοντο και οι βάσεις όλων των επιστημών δεν θα ετίθεντο. Το κράτος των Αθηνών, στα μέσα περίπου του 5ου αιώνα ηγείτο του μισού περίπου ελληνισμού. Και αυτό βεβαίως, όπως και η εκπληκτική κρατική και κοινωνική οργάνωση και η μεγαλειώδης οικονομική άνθιση δεν θα είχαν συντελεστεί, εάν δεν είχε οικοδομηθεί ο καθαρός πνευματικός πολιτισμός, που απετέλεσε το θεμέλιο όλης της οικονομικής ανάπτυξης και που κατέστησε την Αθήνα πνευματικό φάρο της ανθρωπότητας. Μετά τους Πελοποννησιακούς πολέμους και κυρίως από τα τέλη της προ Χριστού χιλιετηρίδας, η λαμπρότητα των Αθηνών άρχισε σιγά-σιγά να θαμπώνει για να σκεπαστεί στο τέλος από τη στάχτη της ιστορίας κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κατοχής, και να φτάσει πλέον ο Όθων το 1834, να ορίσει μεν την Αθήνα ως πρωτεύουσα, αλλά ο ίδιος να εγκατασταθεί εν μέσω ερειπίων. Κυριολεκτικώς. Λέει μάλιστα ο πρώτος Βαυαρός φρούραρχος της Ακροπόλεως Χριστόφορος Νέζερ ότι, στον μεν Πειραιά δεν βρήκε παρά ένα πέτρινο κτίριο, το τουρκικό τελωνείο, «τας δε Αθήνας ακόμη σωρόν ερειπίων», όπου εκτός από μερικά ωραία σπίτια (κανα δυό από αυτά ανήκαν και στο σόι του

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 10 010

γράφοντος) οι περισσότεροι κάτοικοι, φτωχοί και πλούσιοι, κατοικούσαν σε μισογκρεμισμένα πλινθόκτιστα και καλύβες. Και αυτοί οι τότε Αθηναίοι αρνήθηκαν καχύποπτα να εκχωρήσουν τα παραπήγματά τους –έναντι μάλιστα γενναίας αντιπαροχής μεγαλυτέρων οικοπέδων– και τα αρχικά πολεοδομικά σχέδια κάποιων οραματιστών στρεβλώθηκαν απερίγραπτα. Ωστόσο και μέσα σ’ αυτήν τη διαστροφική πολεοδομική έκφραση, η Αθήνα αναστήθηκε, έγινε μια λαμπρή πόλη μ’ ένα σωρό μέγαρα, πολυτελείς οικοδομές και καλλιμάρμαρα δημόσια κτίρια και ξανάγινε, έπειτα από τόσους αιώνες, ο νους και η καρδιά όλου του ελληνισμού. Επακόλουθο της ανακηρύξεως της πόλεως των Αθηνών σε πρωτεύουσα ήταν να πυροδοτηθεί η αστυφιλία και οι 12.000 Αθηναίοι του 1834, να αποτελούν μειοψηφία στα τέλη του 19ου αιώνα όπου και, κατά τρόπο μάλλον αμυντικό, ιδρύεται ο Σύλλογος των Αθηναίων. Ήδη ο πληθυσμός της πόλεως προσεγγίζει τους 200.000 κατοίκους! Αλλά και μετά τη μικρασιατική καταστροφή, η Αθήνα αδυνατεί ν’ απορροφήσει το κύμα των προσφύγων αδελφών μας και ενθαρρύνεται έτσι η επείγουσα ανοικοδόμηση και η εκτός σχεδίου, υπολανθάνουσα μέχρι τότε, τάση. Η χαριστική βολή στην πολεοδομία της Αθήνας δίδεται αμέσως μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο με την περιβόητη αντιπαροχή και συγχρόνως με την κατεδάφιση των νεοκλασικών. Η αστυφιλία είχε ξεπεράσει τα όριά της και ο αριθμός των κατοίκων της πρωτεύουσας αρχίζει πλέον να μετριέται σε εκατομμύρια. Κάτω από τη δημογραφική πίεση αλλά και τα οικονομικά συμφέροντα, το όνειρο μιας Αθήνας αντάξιας του ονόματός της, της ιστορίας της, του συμβολισμού της, της διατηρήσεως, αν θέλετε, έστω και αυτής της σύγχρονης νεοκλασικής κληρονομιάς, κατήντησε ο εφιάλτης που βλέπουμε. Η συστηματική και πείσμων και με τόση απονιά παρεμπόδιση της αποκαταστάσεως της Αθήνας σε πανανθρώπινο πολιτιστικό μνημείο, έφερε το σημερινό αποτέλεσμα. Το κατά καιρούς όραμα ορισμένων φωτισμένων ανθρώπων να καταστεί η Αθήνα πολιτιστική βιτρίνα του αρχαιολογικού μας θησαυρού, της κληρονομιάς μας, της ίδιας, της σημερινής ακόμη Ελλάδας, κατακρεουργήθηκε και απεστάλη στα επείγοντα με βαριές κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 11 011

Η πολιτικοοικονομική παρέμβαση στην Αθήνα και κυρίως κατά τις μεταπολεμικές δεκαετίες, μόνο με εισβολή Τούρκων και Περσών θα μπορούσε να ταυτιστεί και δεν ξέρω εάν οποιοσδήποτε εξ Ανατολών εισβολέας θα έκανε τίποτα χειρότερο. Και είναι χαρακτηριστικό ότι κουκουλώθηκε, καταστράφηκε ή υποβαθμίστηκε ο,τιδήποτε θα μπορούσε να προσφέρει άνετη πρόσβαση των αισθήσεων σε αυτό το θαύμα των αιώνων. Ο Παρθενών πλέον αποτελεί μαγική εικόνα, ενώ η Ιερά Οδός μετετράπη εις ανίερον ατραπόν και πάει λέγοντας. Και όλα αυτά με την κορνίζα της συγκεκριμένης πολεοδομικής και κατασκευαστικής αισθητικής, των υποβαθμισμένων υπηρεσιών και, γενικώς, συνθηκών ζωής που απέχουν πολύ του ιδεατού πολιτιστικού μοντέλου, που σήμερα μόνο σε δυτικές πρωτεύουσες αντικρίζουμε. Πρωτεύουσες που έχουν επιστρατεύσει όλη την εθνική, πολιτική, οικονομική και κοινωνική στοργή και σεβασμό απέναντι και στο παραμικρό, στο πιο ασήμαντο, που μπορεί να μαρτυρήσει ψήγματα έστω πολιτισμού. Ατυχώς –και επιμένω αρθρογραφικά εδώ και δεκαετίες– δίδουμε την εντύπωση αχθοφόρων του ίδιου μας του Πολιτισμού και όχι φορέων. Κάπου μέσα σ’ αυτό το αστραπιαία περιληπτικό ιστορικό λαμπιρίζει κάποια πρόκληση. Και μία ελπίδα, φευγαλέα ωστόσο, όσο το πέταγμα μιας πυγολαμπίδας…

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 12

Η Ιερά Μονή Ασωμάτων Πετράκη και η προσφορά της στην πόλη των Αθηνών { Του Θεοφιλέστατου Επίσκοπου Θαυμακού π. Ιακώβου Μπιζαούρτη Καθηγουμένου Ιεράς Μονής Ασωμάτων Πετράκη }

Ο σκοπός του μοναχισμού Όπως είναι γνωστό, αποστολή ημών των μοναχών είναι, όπως λέει ένας μεγάλος ασκητής, «η της ψυχής σωτηρία», το να είμαστε «νεκροί για τον κόσμο» και να ζούμε αφιερωμένοι στον Θεό. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του μοναχού, που ειδοποιήθηκε να πάρει την κληρονομιά του πατέρα του που πέθανε. Απάντησε: «Εγώ πριν από εκείνον πέθανα για τον κόσμο˙ νεκρός ζωντανό δεν κληρονομεί». Παράλληλα, όμως, με την καταπολέμηση των ατομικών μας αδυναμιών και παθών –χαρακτηριστικό λίγο-πολύ όλων των χοϊκών–, παράλληλα με την ακοίμητη προσευχή για τη σωτηρία των ψυχών μας αγωνιζόμαστε –ή πρέπει να αγωνιζόμαστε– και για τη σωτηρία των συνανθρώπων μας, που βρίσκονται στον κόσμο. Και αυτό γίνεται –ή πρέπει να γίνεται– με την προσευχή, με την προσφορά των ιερών μυστηρίων, με την υλική προσφορά σε όσους έχουν ανάγκη. Λέγει ένα μοναχικό απόφθεγμα: «Ο θεμέλιος λίθος της σωτηρίας του μοναχού είναι ο πλησίον». Ο μοναχός Ευάγριος γράφει: «Ο ξένος και ο φτωχός είναι κολλύριο του Θεού. Εκείνος που βοηθάει τους συνανθρώπους βρίσκει το φως του». Και του στόχου αυτού κατά κανόνα δεν αστόχησαν οι μοναχοί της Πατρίδας μας και τα ιερά τους σκηνώματα. Αναφέρει ο ιστορικός του Έθνους μας Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος: «Τα μοναστήρια πολλάκις παρέσχον εις τους ασθενείς, εις τους πένητας, εις τους οδοιπόρους, καταφυγήν και προστασίαν, την οποίαν ούτοι κατ’ εκείνους τους χρόνους ουδαμού αλλαχού ηδύναντο να εύρωσι». Η πόλη των Αθηνών και η περιοχή γύρω από αυτή διασώζουν πλήθος ιερών Ναών και Μονών που αποτελούν ορατή έκφραση της ζέουσας πίστης

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 13

Λιθογραφία της Μονής Πετράκη, τέλη 19ου αιώνα. προς τον Τριαδικό Θεό και αέναης, μέσα στους χριστιανικούς αιώνες, λατρείας προς Αυτόν. Γράφει ο αθηναιογράφος Δημήτριος Γρ. Καμπούρογλους: «Υπάρχουν Εκκλησίαι επάνω εις την Ακρόπολιν, εκκλησίαι χωμέναι μέσα εις τους βράχους της, εις την πόλιν, παρά τον Ιλισσόν, εις τα προάστια, εις τον ελαιώνα και εις όλην την έκτασιν της κοιλάδος μέχρι της θαλάσσης και μέχρις αυτών των προβούνων των ορέων της». Ανάμεσα σ’ αυτά και η περιώνυμη Ιερά Μονή των Αγίων Ασωμάτων (Ταξιαρχών), η επονομαζόμενη Πετράκη. Με κάθε δυνατή συντομία θα αναφερθούμε στη συνέχεια στην ιστορία της Ιεράς Μονής μας και την αρχιτεκτονική, στην τοιχογράφηση και την εκκλησιαστική, εθνική, εκπαιδευτική και κοινωνική της προσφορά στην πόλη των Αθηνών. Σύντομο ιστορικό Ήδη από τον 9ο αιώνα, στον τόπο όπου υψώνεται σήμερα η Ιερά Μονή, στη συμβολή των οδών Ι. Γενναδίου και Ιασίου, παρά τους Αμπελοκήπους, υπήρχε ναΐσκος, από τον οποίο σώζεται ο πρώτος πυρήνας, η κόγχη δηλαδή του Ιερού Βήματος, ενσωματωμένη στο νεότερο Καθολικό. Και αυτό είναι πολύ φυσικό,

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 14

αφού σε όλη την περιοχή του Λυκαβηττού υπήρχαν από τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες ιερά της Θρησκείας του Ναζωραίου Ιησού. Όπως αναφέρει ο ερευνητής των χριστιανικών μνημείων της πρωτεύουσας υφηγητής Γεώργιος Λαμπάκης, «οι Αθηναίοι από του δ’ – ε’ αιώνος των πρώτων ειρηνικών χριστιανικών χρόνων της Εκκλησίας επί του όρους τούτου ανερχόμενοι, υμνούν τον Θεόν της αγάπης, τον δεικνύντα το φως, και ελάτρευον τον τα διεστώτα συνάψαντα Ιησούν». Σημειώνουμε ενδεικτικά την ύπαρξη στις παρυφές χριστιανικού κοιμητηρίου και μέσα σε σπήλαια ευκτηρίων οίκων. Μέσα στα δεδομένα αυτά τοποθετείται και η ίδρυση του αρχικού πυρήνα της Ιεράς Μονής μας, που τότε βρισκόταν έξω από την πόλη και συγκέντρωνε όλα τα στοιχεία εκείνα που συνηγορούσαν για την ίδρυση Ασκητηρίου – Ησυχαστηρίου. Σύμφωνα με τη βυζαντινολόγο Μαρία Γ. Σωτηρίου, ίσως έχει κτιστεί σε θέση παλαιοτέρου παλαιοχριστιανικού ναού. Τον 10ο αιώνα, εποχή που και άλλες εκκλησίες κτίζονται στην περιοχή της πρωτεύουσας, τοποθετείται ο σημερινός κυρίως ναός, ενώ στον 15ο αιώνα ο νάρθηκας και ο εξωνάρθηκας. Σε κάποια χρονική περίοδο, ανάμεσα στους 12ο τουλάχιστον ως και τον 15ο, ίσως, αιώνα, δεν αποκλείεται να ήταν εξάρτημα (Μετόχι) της φημισμένης Ιεράς Μονής των Ομολογητών, που βρισκόταν εκεί πλησίον και της οποίας σώζεται το Καθολικό (είναι οι Άγιοι Πάντες – στην οδό Τσόχα 39). Στα μέσα του 17ου αιώνα ήταν γνωστή με το όνομα «Ασώματοι του Κουκοπούλη», ήταν Μετόχι της Ιεράς Μονής του Τιμίου Προδρόμου Καρέα και, εκτός από το Καθολικό, ήταν «σεσαθρωμένον». Τότε παραχωρήθηκε στον μακαρία τη λήξει ιατροφιλόσοφο Ιερομόναχο Παρθένιο Πετράκη, κατά κόσμον Πέτρον Παπασταμάτη, που ζούσε και δρούσε στην Αθήνα. Ο Παρθένιος προερχόταν από τη Δημητσάνα, μια κωμόπολη της Αρκαδίας, που είχε ήδη από τον 10ο αιώνα σπουδαία παιδευτική παράδοση. Ήρθε από τη Δημητσάνα, όπου λειτουργούσε η περίφημη Σχολή της Μονής Φιλοσόφου, η οποία ήδη από την εποχή του Νικηφόρου Φωκά είχε προσφέρει στο Γένος πλήθος όχι μόνο λαμπρών κληρικών, με επιφανέστερο τον Ιερομάρτυρα και Εθνομάρτυρα Γρηγόριο τον Ε΄, αλλά και πλειάδα ολόκληρη διδασκάλων, επωνύμων και ταπεινών, οι οποίοι κυρίως στα σκοτεινά χρόνια της δουλείας σκόρπισαν το φως της γνώσεως σε πολλά μέρη της τουρκοκρατούμενης Χώρας.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 15

Ο Παρθένιος, λοιπόν, το ανακαίνισε και το πλούτισε με πολλά υποστατικά. Αναγράφει τμήμα της κτητορικής επιγραφής. «Τω ΑΧΟΓ (1673) έτει ελθών ο εν ιερομονάχοις Κυρ Παρθένιος Πετράκης ο και ιατρός εκ της Πελοποννήσου εν τω Ναώ των Παμμεγίστων Ταξιαρχών και ευρών αυτόν σεσαθρωμένον και πανέρημον, μετ’ ουκ ολίγων αγώνων και δαπάνης ανακαίνισε τα περί την Μονήν κτίρια και υποστατικά και απεβίωσε το ΑΧΠΣΤ (1686). Μετ’ αυτόν εδιαδόχευσεν ο ανεψιός αυτού εν ιερομονάχοις κυρ Ιωακείμ, καλώς και θεαρέστως ζήσας εις αύξησιν επανήκε το μονύδριον τούτο, το δε ΑΨΣΤ (1706) επανήλθε προς την εκείσε μακαριότητα». Σύμφωνα με άλλη, ανορθόγραφη, επιγραφή, που υπήρχε τουλάχιστον ως το 1899 σε κρήνη, που βρισκόταν πίσω από το Καθολικό, αν βέβαια είχε αναγνωστεί σωστά, η παραχώρηση αυτή στον Παρθένιο Πετράκη έγινε ένα χρόνο ενωρίτερα, το 1672. «Αναικαινίστη ω Ασώματος ούτος επί εξόδου και κόπου αυτού Παρθενίου ιερομονάχου ειατρού, εωνία ει μνήμη αυτού». Αν η ανάγνωση της χρονολογίας ήταν ορθή, πιστεύουμε ότι θα πρέπει να θεωρήσουμε ακριβέστερη την πρώτη και λόγω της ορθογραφίας της και λόγω του γεγονότος ότι η πρώτη που αναφέρει το έτος 1673 εγράφη από πιο υπεύθυνο πρόσωπο. Αργότερα η κεντρική Μονή του Τιμίου Προδρόμου Καρέα άρχισε να παρακμάζει, με αποτέλεσμα το Μετόχι της Πετράκη να γίνει η κυρίαρχη Μονή και η κυρίαρχη Μονή Καρέα Μετόχι. Και αυτό ως το 1971, που η τελευταία ανασυνεστήθη ως γυναικεία και κυρίαρχη Ιερά Μονή. Ως το 1840 οι ηγούμενοι προέρχονταν από την οικογένεια Πετράκη και επ’ αυτών η Μονή γνώρισε μεγάλη ακμή. Το 1719 αγιογραφήθηκε από τον φημισμένο ζωγράφο Γεώργιο Μάρκου ο κυρίως ναός και αργότερα, όπως θα δούμε στη συνέχεια, άλλα μέρη του Καθολικού. Αργότερα, το 1804, έγινε το περιτείχισμα και επάνω από την κεντρική πύλη τοποθετήθηκε βυζαντινό υπέρθυρο. Το 1777, με Πατριαρχικό σιγίλλιο, η Μονή έγινε σταυροπηγιακή. Μετεπαναστατικά, η Μονή Πετράκη ήταν από τα ελάχιστα μοναστήρια που διατηρήθηκαν και έτσι μπόρεσε να συνεχίσει την ευεργετική της προσφορά. Πολλές παλαιές Μονές της Αττικής, λόγω της παρακμής τους, έχουν σήμερα προσαρτηθεί στην Ιερά Μονή μας ως Μετόχια. Το 1970 το Καθολικό της Μονής ανυψώθηκε σε Συνοδικό Παρεκκλήσιο.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 16

Η Μονή Πετράκη. Εορτάζει στις 8 Νοεμβρίου (των Παμμεγίστων Ταξιαρχών) και στις 7 Φεβρουαρίου (στη μνήμη του Αγίου Παρθενίου, επισκόπου Λαμψάκου, οπότε τελείται και μνημόσυνο του κτήτορα Παρθενίου Πετράκη). Αρχιτεκτονική Το Καθολικό ανήκει στον τύπο του σύνθετου εγγεγραμμένου σταυροειδούς τετρακιόνιου σταυρού και, όπως γράφει η Μαρία Σωτηρίου, αποτελεί μοναδικό παράδειγμα σύνθετου σταυροειδούς τύπου, που διαμορφώθηκε στην

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 17

Ελλάδα την ίδια εποχή (10ος αιώνας), όταν ο τύπος αυτός διαμορφωνόταν στην Κωνσταντινούπολη. Δυστυχώς, πολλές μεταγενέστερες παρεμβάσεις, ιδίως της εποχής της Τουρκοκρατίας και του 19ου αιώνα, αλλοίωσαν τη μορφή αυτή του μνημείου, πλην όμως κάποιες σοβαρές εργασίες του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα διόρθωσαν κάπως τα πράγματα. Σε μερικά σημεία της οικοδομής του ναού και των άλλων κτισμάτων είχαν εντοιχιστεί παλαιοχριστιανικά αρχιτεκτονικά και γλυπτά μέλη (κιονόκρανα, κοσμήτες, σταυρός κ.λπ.), μερικά από τα οποία έχουν μεταφερθεί στο Βυζαντινό Μουσείο ή βρίσκονται στην αυλή της Μονής. Τοιχογράφηση Όπως ήδη αναφέραμε, ο τοιχογραφικός διάκοσμος του κυρίως ναού του Καθολικού οφείλεται στον Γεώργιο Μάρκου, από το Άργος, ο οποίος, σύμφωνα με τη σχετική επιγραφή, το αγιογράφησε το 1719, ενώ οι τοιχογραφίες του Ιερού Βήματος είναι προγενέστερες. Ο νάρθηκας και η λιτή αγιογραφήθηκαν το 1972. Όπως έχει γραφεί, «οι τοιχογραφίες του Καθολικού της Μονής Πετράκη» του Γ. Μάρκου, ενός φημισμένου αγιογράφου, που έχει τοιχογραφήσει πολλές εκκλησίες, «αποκτούν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς αποτελούν το πρώτο, γνωστό έργο του, όταν ήταν σε σχετικά νεαρή ηλικία (…) υπήρξε πιστός στην εικονογραφική παράδοση των μεταβυζαντινών χρόνων και κυρίως αυτή των Κρητικών αγιογράφων του 16ου-17ου αιώνα. Όμως δεν είναι απλός αντιγραφέας. Δεν ακολουθεί τυφλά παλαιότερα πρότυπα κάποιων συγκεκριμένων ζωγράφων ή κάποιας καλλιτεχνικής “σχολής”. Εργάζεται εκλεκτικά, σχεδιάζει το εικονογραφικό του πρόγραμμα, συνθέτει τις σκηνές του». Εκκλησιαστική προσφορά Σε χρόνια δύσκολα η Ιερά Μονή Πετράκη υπήρξε διαγγελέας των ζείδωρων διδαγμάτων της Εκκλησίας και με τη λατρευτική ζωή της πρόσφερε ανεκτίμητες υπηρεσίες στους πιστούς. Σήμερα, με την τακτική και παραδειγματική τέλεση των καθημερινών Ιερών Ακολουθιών, με τις κατά μήνα ιερές αγρυπνίες, με την καθημερινή παρουσία στη Μονή και σε ενοριακούς ναούς πολλών αδελφών της, μεταδίδει την αγιαστική χάρη σε πλήθη πιστών. Ακόμη, πολλοί

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 18

αδελφοί της ανήλθαν στον βαθμό της αρχιεροσύνης. Αναφέρουμε μονάχα στους κεκοιμημένους Ιωσήφ Κωνσταντινίδη, γενόμενο Επίσκοπο Γυθείου, Νικόδημο Σακελλαριάδη, γενόμενο Επίσκοπο Θήρας, και Ιεζεκιήλ Βελανιδιώτη, γενόμενο Επίσκοπο Θεσσαλιώτιδος. Τέλος, επισημαίνεται ότι στον προαύλιο χώρο της Μονής έχει ταφεί ο μεγάλος διδάσκαλος των νεοτέρων χρόνων της Εκκλησίας Κωνσταντίνος Οικονόμος ο εξ Οικονόμων, από την κοίμηση του οποίου συμπληρώνονται εφέτος 150 χρόνια. Ακόμα προσφορά της Μονής είναι και ο οικοπεδικός χώρος, όπου σήμερα στεγάζονται η Ιερά Σύνοδος και η Αποστολική Διακονία. Όμως η μεγαλύτερη προσφορά της Μονής έγκειται στο πνευματικό επίπεδο. Καθημερινώς τελείται η Θ. Λειτουργία, την οποία παρακολουθούν, όπως και όλες τις ακολουθίες, πολλοί πιστοί. Εξάλλου, με την αναμετάδοση των ιερών ακολουθιών από τον Ρ/Σ της Εκκλησίας της Ελλάδος, χιλιάδες ακροατών από όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό ζουν το λατρευτικό πρόγραμμα της Μονής και συμπνευματίζονται. Επίσης, καθημερινώς υπουργείται, βάσει προγράμματος, το Μυστήριο της Ιεράς Εξομολογήσεως και ανακουφίζονται εκατοντάδες ψυχές. Από τους παλαιούς αββάδες της Μονής μας, σημειώνουμε τρεις εξαίρετους πνευματικούς, που έδρασαν από τις αρχές του 20ού αιώνα στη Μονή μας ως το 1960 και που πρόσφεραν πολλά στους Αθηναίους, αφού πλήθη πιστών από όλη την πόλη πρόσφευγαν κάτω από το επιτραχήλιό τους, έπαιρναν συγχώρηση αμαρτιών και οδηγίες για τον πνευματικό τους αγώνα. Πρόκειται για τον Ιωάννη Παπασαράντο (1903-1940) που αργότερα έγινε Μητροπολίτης Αργολίδος (1939-1942), τον Ιερεμία Πλέτση (†1960) και τον Δαυΐδ Μερόπουλο (†1957). Για τους τελευταίους δύο υπάρχει έντονη η παράδοση των παλαιοτέρων, σύμφωνα με την οποία, μερικοί από τους πιστούς, ιδίως αθώα παιδιά, τους έβλεπαν την ώρα της Θείας Λειτουργίας να ιερουργούν μετέωροι, όπως παλιότερα ο Άγιος Νεκτάριος Πενταπόλεως και ο Άγιος Παπα-Νικόλας ο Πλανάς. Ακόμη, στη Μονή μας μόνασαν για αρκετό διάστημα ο Αρχιμανδρίτης Χρυσόστομος Παπασαραντόπουλος (1954-1959), από τους πρώτους ιεραποστόλους των τελευταίων ετών στην Αφρική, και διαπρεπείς ιεράρχες, όπως ο αγωνιστής του ’21 Βρεσθένης Θεοδώρητος (†1843), ο πρώην Αθηνών Θεόκλητος Β΄ ο Μηνόπουλος και ως Αρχιμανδρίτης ο Αθηνών Ιερώνυμος Κο-

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 19

τσώνης. Τέλος, σήμερα οι Πατέρες της Μονής, επιστρατευμένοι από την αγάπη του Μακαριωτάτου, στελεχώνουν καίριες θέσεις διακονίας εις την Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών, υπηρετώντας σε Ενορίες, Νοσοκομεία, αλλά και σε διοικητικές θέσεις της Εκκλησίας της Ελλάδος, αναπτύσσοντας ένα πολυσχιδές και τεράστιο έργο, το οποίο περιποιεί τιμή στη Μονή και την αναδεικνύει ως τον πρώτο τροφοδότη σε έμψυχο υλικό στην πόλη των Αθηνών. Εθνική προσφορά Όσα θα αναφερθούν στη συνέχεια για την προσφορά της στην παιδεία και την κοινωνία αποτελούν και αυτά εθνική προσφορά. Γράφει ο γνωστός αθηναιογράφος Δημήτριος Καμπούρογλους για τα μοναστήρια της Αττικής, ανάμεσα στα οποία και η Μονή Πετράκη, που τότε ήταν εκτός των τειχών και είχε και πολλά Μετόχια στην ύπαιθρο χώρα: «Οι μοναχοί προσερχόμενοι αρωγοί και αντιλήπτορες παντός καταδυναστευομένου και αξίου οιασδήποτε συνδρομής, συνεπόνουν και συνεσκέπτοντο μετά των κορυφαίων πολιτών, σταθμίζοντες εν τω ασύλω αυτών μετ’ ηρεμίας τα γεγονότα προς τας περιστάσεις και συναποφασίζοντες περί του εκάστοτε πρακτέου. Οι άνευ επωνύμου απέριττοι και μετριόφρονες εκείνοι άνδρες, ελησμονήθησαν. Τις τους ενθυμείται; Ποσάκις προτρέχοντες τα όρη της Αττικής και διαβλέποντες επ’ αυτών τα ίχνη της φιλοπονίας, της πρόνοιας και του πολιτισμού αυτών, δεν ελυπήθημεν μη δυνάμενοι να ευλογήσωμεν το όνομά των;». Τα μοναστήρια της Αττικής, όπως άλλωστε συνέβαινε και στην υπόλοιπη χώρα, υπήρξαν καταφύγια και για τους καταδιωκόμενους ραγιάδες ή αγωνιστές – κλέφτες. Εύρισκαν σ’ αυτά ασφάλεια, τροφή, ξεκούραση, και πολλές φορές και γιατρειά για τα τραύματά τους. Ειδικότερα, ακόμα, για τη Μονή μας: Ο ηγούμενος της Μονή Διονύσιος Πετράκης ταξίδεψε το 1795 επικεφαλής Αθηναίων Προκρίτων στην Κωνσταντινούπολη και πέτυχε την απομάκρυνση από την πόλη του βάρβαρου αγά της Αλή Χασεκή, ο οποίος είχε κατατυραννήσει την πόλη, είχε μάλιστα γκρεμίσει και πλήθος εκκλησιών για να οικοδομήσει τείχος γύρω από την πόλη. Στα χρόνια της Επανάστασης, οι Τούρκοι λεηλάτησαν το μοναστήρι και έσφαξαν όσους μοναχούς βρήκαν σ’ αυτό. Μετά την Απελευθέρωση, η Μονή πρόσφερε σημαντικά ποσά για τους εθνικούς αγώνες. Αλλά μετά την Απελευ-

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 20

θέρωση, η Ιερά Μονή μας φρόντισε και για την ενίσχυση απογόνων αγωνιστών του 1821 – που μετά από πολλές δεκαετίες είχαν περιέλθει σε δεινή οικονομική κατάσταση. Σας διαβάζω το υπ’ αριθμ. 63 και με ημερομηνία 13 Οκτωβρίου 1909 Πρακτικό του Ηγουμενοσυμβουλίου της Μονής μας, που πρώτη φορά έρχεται στη δημοσιότητα: «Το Συμβούλιον συνελθόν σήμερον εις συνεδρίασιν και σκεφθέν. Επειδή αι ορφαναί θυγατέρες Λεωνίδα Πετμεζά και εγγοναί του Γενναίου Κολοκοτρώνη αιτούσιν όπως έλθη αρωγός διά βοηθήματος εις αυτάς η Μονή. Επειδή ηδύναντο και αυταί εάν οι γονείς και πρόγονοί τους δεν εθυσίαζον τα υπάρχοντά των εις τον υπέρ της ανεξαρτησίας της Ελλάδος αγώνα να βιώσιν ευμαρώς και μη έχωσι χρείαν συνδρομής ουδενός, εν ω σήμερον διάγουσι βίον ενδεή στερούμεναι των επαρκών μέσων. Επειδή οι γονείς και πρόγονοι τούτων προσέφερον υπηρεσίας εις το Έθνος και επιβάλλεται εις τας Μονάς όπως έλθωμεν και ημείς προς ταύτας αρωγοί. Ψηφίζομεν ομοφώνως Να ζητηθή πίστωσις δραχμών τετρακοσίων (400) εκ του αποθεματικού κεφαλαίου του εφετινού προϋπολογισμού της Μονής και χορηγηθή εφάπαξ ως βοήθημα εις τας ανωτέρω ορφανάς». Επί είκοσι τέσσερα χρόνια (1834-1858) η Μονή μας ήταν πυριδιταποθήκη του κράτους και για τη διαφύλαξή της στα περισσότερα κελιά έμεναν στρατιώτες. Επίσης, για μια δωδεκαετία (1834-1846) ήταν στρατιωτικό νοσοκομείο. Οι πατέρες της Μονής αναγκάζονταν να μένουν στα Μετόχια ή να νοικιάζουν σπίτια στην Πόλη. Όταν ο Μακεδονικός Αγώνας ήταν σε έξαρση, και εκεί σιωπηρά ενίσχυσε την κατάσταση η Μονή μας. Αναφέρουμε ενδεικτικά το ακόλουθο απόσπασμα από την πράξη 68 του Ηγουμενοσυμβουλίου, της 23ης Νοεμβρίου 1909: «Επειδή τον Σόν επί των Εκκλησιαστικών Υπουργείον συνιστά διά της υπ’ αριθμ. 14276 (93) εγκυκλίου του προς τας Ι. Μονάς το έργον του Ι. Πετρώφ πραγματευόμενον περί Μακεδονίας υπό Ιστορική και Εθνολογικήν έποψιν. Επειδή το έργον τούτο καλούμενον ως Ιστορικός και Εθνολογικός Άτλας της Μακεδονίας ως ελληνικής χώρας θέλει παράσχη ανεκτιμήτους υπηρεσίας εις το Έθνος

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 21

H περιοχή της Μονής Πετράκη γύρω στα 1890.

και τούτου ένεκα δέον να προκαλέση και της ημετέρας Μονής την συνδρομήν, ήτις αείποτε εις τοιαύτα εθνικής σημασίας ζητήματα επρωτοστάτησεν. Ψηφίζει ομοφώνως. Να ζητηθή πίστωσις δραχμών εκατόν πεντήκοντα (150) εκ του αποθεματικού του εφετεινού προϋπολογισμού της Μονής». Και μη θεωρηθεί περίεργο αν αναφέρουμε ότι ακόμα και χρήματα για αγορά γραφομηχανής της Νομαρχίας Αττικής διέθεσε η Μονή, σε μια εποχή που πολλή δυστυχία μάστιζε τη χώρα και τα οικονομικά του Κράτους βρίσκονταν σε άθλια κατάσταση, Αναφέρει το υπ. αριθμ. 68 Πρακτικό της 23ης Νοεμβρίου 1909:

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 22

«Επειδή ο κ. Νομάρχης Αττικής διά του υπ. αριθμ. 1045 εγγράφου του γνωρίζει ημίν ότι η Νομαρχία Αττικής στερείται γραφομηχανής εις εποχήν μάλιστα όπου ου μόνον τα δημόσια γραφεία αλλά και τα ιδιωτικά ακόμη έχουσι προμηθευθή τοιαύτας. Επειδή η καθ’ ημάς Μονή έχει συχνήν μετά της Νομαρχίας ταύτης αλληλογραφίαν, επιθυμούμεν δε ίνα συντελέση αύτη εις την θεραπείαν της ελλείψεως ταύτης διά παροχής συνδρομής δραχμών 200. Ψηφίζει ομοφώνως. Να ζητηθή πίστωσις δραχμών διακοσίων». Και αυτά από μια τυχαία ανάγνωση μερικών σελίδων των παλαιών Πρακτικών του Ηγουμενοσυμβουλίου. Στα 1913-1916 το Μοναστήρι κατά το μεγαλύτερο μέρος (στην αρχή ακόμη και ο Ναός) κατελήφθη με επίταξη από τους επιστρατευθέντες, εξαιτίας των Βαλκανικών Πολέμων. Κοινωνική προσφορά Από το 1673, πριν δηλαδή από 334 χρόνια, που ο Δημητσανίτης ιατροφιλόσοφος Πέτρος Παπασταμάτης έγινε μοναχός με το όνομα Παρθένιος και ίδρυσε το μοναστήρι μας, διαθέτοντας την προσωπική του περιουσία, η προσφορά είναι διαρκής και έντονος. Τόσο ο Παρθένιος και οι διάδοχοί του – από τους οποίους έξι μάλιστα προέρχονταν από την οικογένεια Πετράκη– όσο και οι λοιποί μοναχοί εργάστηκαν με ζήλο πολύ για τους Αθηναίους, Η Ιερά Μονή μας αναδείχθηκε ως ο μεγαλύτερος κοινωνικός ευεργέτης των Αθηνών. Παραλείποντας τις κατά καιρούς –ως και σήμερα– οικονομικές ενισχύσεις, αναφέρουμε ενδεικτικά: α. Η οικογένεια Πετράκη διατήρησε την παράδοση, που είχε εγκαινιάσει ο Παρθένιος, της δωρεάν παροχής ιατρικών υπηρεσιών στους Αθηναίους. Και όλοι καταλαβαίνουμε πόσο σημαντικό ήταν αυτό τα δύσκολα εκείνα χρόνια. β. Μετεπαναστατικά, επάνω σε οικόπεδο, που πρόσφερε το Μοναστήρι μας, κτίστηκαν τα νοσοκομεία Αιγινήτειο (1860), Ευαγγελισμός (1880-1889), Αρεταίειο (1884), Παίδων (1896), Συγγρού (1903), Λαϊκό (1905), Σωτηρία και

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 23

Ασκληπιείο Βούλας (1917), ΝΙΜΤΣ, το Πτωχοκομείον Αθηνών (1873), το Ορφανοτροφείο Βουλιαγμένης (1925), το Κοιμητήριο Κηφισιάς και πολλά άλλα κοινωφελή Ιδρύματα, ενώ με την παραχώρηση εκτάσεών του δημιουργήθηκαν τα αλσύλλια Παγκρατίου και Συγγρού, το Σκοπευτήριο κ.ά. Περίπου για μια τριετία (1922-1925) στα ¾ του συνολικού αριθμού των κελιών φιλοξενήθηκαν προσφυγικές οικογένειες. Τον Ιούλιο του 1925 το Μοναστήρι με δικά του έξοδα αγόρασε είκοσι διαμερίσματα για τις ισάριθμες προσφυγικές οικογένειες, που έφυγαν από τα κελιά και εγκαταστάθηκαν στον συνοικισμό Ν. Ιωνίας. Αμέσως μετά, στη θέση των προσφύγων φιλοξενήθηκαν άποροι φοιτητές της Θεολογίας, προς τους οποίους το Μοναστήρι χορηγούσε και ειδικό βοήθημα. Το έτος 1927 το Ηγουμενοσυμβούλιο ζήτησε να αναλάβει με δικά του έξοδα την ανέγερση φοιτητικού οικοτροφείου με τους απαραίτητους χώρους για τη μεταστέγαση των φοιτητών της Θεολογίας. Κατά τη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής ο Ηγούμενος της Μονής ήταν Πρόεδρος της Λαϊκής Επιτροπής Κολωνακίου και χορηγούσε σε 450 άπορα παιδιά πλούσιο γεύμα κάθε Κυριακή. Επίσης η Μονή ασκούσε φαρμακευτική περίθαλψη των απόρων. Προσφορά στα γράμματα Με τρεις τρόπους υπηρέτησε τα γράμματα και την παιδεία στους τρεισήμισι αυτούς αιώνες η Ιερά Μονή Ασωμάτων Πετράκη: α. Με την προσωπική παιδεία Ηγουμένων και Αδελφών της. β. Με την ίδρυση και συντήρηση σχολείων, και γ. Με τη δωρεάν παραχώρηση οικοπεδικών εκτάσεων για την ανοικοδόμηση σχολείων και βιβλιοθηκών. Ειδικότερα: Α) Ο ίδιος ο Παρθένιος Πετράκης ήταν ιατροφιλόσοφος, πράγμα που σημαίνει ότι δεν προσέτρεχε μονάχα προς θεραπεία των σωματικών ασθενειών, αλλά παράλληλα υπηρετούσε τα δύσκολα εκείνα χρόνια και τη μεγάλη υπόθεση της παιδείας στην πόλη των Αθηνών, στην πόλη που παλαιότερα ήταν «κέντρον πάσης παιδεύσεως», αλλά που από τα χρόνια της Φραγκοκρατίας, για να θυμηθούμε τον άγιο Επίσκοπο Αθηνών Μιχαήλ τον Ακομινάτο ή Χανιώτη, βρισκόταν σε πνευματικό μαρασμό:

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 24

Οικών Αθήνας ουκ Αθήνας που βλέπω, κόνιν δε λυπράν και κενήν μακαρίων. Πού νυν τα σεμνά τλημονεστάτη πόλις; Όλωλε σύμπαν των Αθηνών κλέος, γνώρισμα δ’ αυτών ουδ’ αμυδρόν τις ίδη… Το παράδειγμα του ιδρυτή Παρθενίου συνέχισαν και οι διάδοχοί του, έτσι που έχει και εδώ εφαρμογή ο λόγος του Μ. Αθανασίου: «Τα εν όρεσι μοναστήρια ήσαν σκηναί πεπληρωμέναι θείων χορών, ψαλλόντων, αγρυπνούντων, φιλολογούντων, αγαλλομένων τη των μελλόντων ελπίδι». «Φιλόμουσος» χαρακτηρίζεται σε πατριαρχικό σιγίλλιο ο Ηγούμενος Διονύσιος. Β) Μοναδική στα χρόνια της δουλείας είναι η μέριμνα της Μονής για τη λειτουργία σχολείων στην Αθήνα. Στα τέλη του 18ου αιώνα λειτούργησε στο Μοναστήρι Σχολείο στοιχειώδους μορφώσεως. Στο διάστημα των ετών 1806-1821 το Μοναστήρι συντηρούσε την περίφημη Σχολή Ντέκα. Όπως είναι γνωστό, το 1750, με δαπάνες 20.000 γροσίων του Αθηναίου εμπόρου στη Βενετία Ιωάννη Ντέκα (+1761), επί της σημερινής οδού μητροπόλεως, μεταξύ των οδών Ευαγγελιστρίας και Αιόλου, ιδρύθηκε η ομώνυμη σχολή (Ντέκα), η οποία με διάφορα τμήματα λειτούργησε ως την Επανάσταση του 1821. Δυστυχώς, όταν ο Ναπολέων κατέλαβε την Ιταλία, άρπαξε και τη χρηματική περιουσία του Ντέκα, που βρισκόταν κατατεθειμένη στην Τράπεζα της Βενετίας και από την οποία συνετηρείτο η Σχολή. Όπως πληροφορούμεθα από «Γράμμα», «Περί συντηρήσεως της Σχολής Ντέκα» της 1ης Μαΐου 1806, που υπογράφει ο Ηγούμενος της Μονής μας Διονύσιος, πέντε ιερομόναχοι, ένας διάκονος, δέκα μοναχοί και οι δημογέροντες της πόλεως και «επιβεβαιοί» ο Μητροπολίτης Αθηνών Γρηγόριος, ο Ηγούμενος Μονής Ασωμάτων Διονύσιος Πετράκης «την Ελληνικήν σχολήν του μακαρίτου και αοιδίμου εκείνου Ιωάννου Ντέκα (…) ηθελήση ν’ αναλάβη εις την εαυτού επίσκεψιν, τουτέστιν απεφάσισε να την διακρατή και να την συντηρή ιδίοις αυτού αναλώμασιν εις άπαντα τον χρόνον αυτός τε και οι εκείνου διάδοχοι». Παράλληλα με τα έξοδα συντηρήσεως και λειτουργίας της Σχολής το Μονα-

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 25

στήρι διέθετε και όλα τα αναγκαία για τη συντήρηση των δώδεκα πτωχών Αθηναίων σπουδαστών της. Στα 1812, ο Διονύσιος, μαζί με τους Ηγουμένους των Μονών Πεντέλης και Καισαριανής, ιδρύει ένα είδος επιστημονικής Σχολής για τους νέους των Αθηνών. Δύο χρόνια αργότερα, το 1814, έγραψε η περίφημη ελληνική εφημερίδα της Βιέννης «Λόγιος Ερμής»: «Τα εν Αθήναις Μοναστήρια εσύστησαν έτι και φιλοσοφικόν Σχολείον, των οποίων οι ηγούμενοι και οι περί αυτούς ιερομόναχοι, αισθανθέντες τα από της φιλοσοφίας καλά, οικεία προαιρέσει, πληρώνουσι τον ετήσιον μισθόν του φιλοσόφου διδασκάλου. Είθε να εμιμούντο το καλόν τούτο παράδειγμα και όλοι οι ημέτεροι εκκλησιαστικοί! Και τη αληθεία τότε ευδοκιμήσει το Γένος, όταν οι ιερείς φιλοσοφήσωσιν ή οι οικείοι ιερατεύσωσις». Η Σχολή αυτή λειτούργησε ως το 1825 και διδάσκαλοί της διετέλεσαν, ανάμεσα στους άλλους, ο ιερομόναχος Διονύσιος Πύρρος ο Θετταλός και ο Γεώργιος Γεννάδιος. Γ) Όταν το έθνος απελευθερώθηκε και προέκυψε ανάγκη στεγάσεως ευαγών και εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, η Μονή Πετράκη ήρθε αμέσως «αυτεπάγγελτος βοηθός». Μνημονεύουμε τα εκπαιδευτικά ιδρύματα, που έχουν οικοδομηθεί επάνω σε οικόπεδα που πρόσφερε το μοναστήρι μας: 1. Το 1842 και το 1856, συνολικά 8.816 τ. μέτρα παρά την οδό Βασιλίσσης Σοφίας, για την Παλαιά Ριζάρειο Σχολή. 2. Το 1859, 5.871 μέτρα παρά την οδό Πανεπιστημίου, για την Ακαδημία Αθηνών. 3. Το 1867, 2.850 μέτρα, παρά την οδό Πατησίων για το Πολυτεχνείο. 4. Το 1871, 1.000 μέτρα στο Μαρούσι, για Δημοτικό Σχολείο. 5. Το 1875, 667 μέτρα παρά την οδό Πανεπιστημίου, για την Εθνική Βιβλιοθήκη. 6. Το 1876, 10 στρέμματα πίσω από τον «Ευαγγελισμό», για το Μαράσλειο Διδασκαλείο. 7. Το 1881, οικόπεδο στο Μενίδι, για Δημοτικό Σχολείο. 8. Το 1884, 6.145 μέτρα πίσω από τον «Ευαγγελισμό», για την Αγγλική Αρχαιολογική Σχολή. 9. Το 1884, 60 στρέμματα στο Γουδή, για Ιερατική Σχολή, που τελικά χρησιμοποιήθηκε για την ανέγερση Σχολή Χωροφυλακής. Με την αποζημίωση,

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 26

που δόθηκε, κτίστηκε, μαζί με άλλα χρήματα που διέθεσε η Μονή το 1927, το Γερμανικό Θεολογικό Οικοτροφείο. Συμπληρωματικό χώρο έδωσε και το 1936. Πρόκειται για το σημερινό κτίριο της Αποστολικής Διακονίας. 10. Το 1902, οικόπεδο στη Βάρη, για Δημοτικό Σχολείο. Αλλά και το κτίσμα έγινε με δαπάνες της Μονής. 11. Το 1922, 5.625 μέτρα στους πρόποδες του Λυκαβηττού, για τη Γεννάδιο Βιβλιοθήκη. 12. Το 1924, 90 στρέμματα στη Βουλιαγμένη, για το Ορφανοτροφείο και το σχολείο, που λειτούργησε μέσα σ’ αυτό. Η Αναγνώριση Κατά κανόνα, ο πιστός λαός αναγνώρισε και αναγνωρίζει την προσφορά της Ιεράς μας Μονής και παντοιοτρόπως την εκδηλώνει. Αναφέρουμε ενδεικτικά τις πρόσφατες απονομές στον Ηγούμενο της Μονής ειδικών μεταλλίων από τον Δήμο Αθηναίων στις 9 Νοεμβρίου 2004, από τον γεραρό Φιλολογικό Σύλλογο «Παρνασσός» στις 24 Μαρτίου 2006 και από τον Εξωραϊστικό Σύλλογο Κάτω Ελληνικού στις 30 Αυγούστου 2006. Αλλά, και η πρόσκληση από τον Σύλλογο των Αθηναίων να ομιλήσει απόψε ο Ηγούμενος της Μονής για το έργο της αποτελεί ιδιαίτερη τιμή γι’ αυτή. Επιλεγόμενα Αυτά για τους προαπελθόντες, γεγονότα, που εμάς τους σημερινούς μοναχούς του Μοναστηριού μάς γεμίζουν ικανοποίηση, καύχηση εν Κυρίω και ευθύνες. Μας επιβάλλουν, παρά τις πολλές μας ελλείψεις, παρά τα σφάλματά μας, να προσπαθούμε να στεκόμαστε στο ύψος της αποστολής μας, να μιμούμεθα τους παλαιούς φιλόθεους, φιλοπάτριδες και φιλοπρόοδους Πατέρες, τηρουμένων βέβαια των αναλογιών και στο μέτρο του δυνατού. Θέλουμε να σας διαβεβαιώσουμε όλους ότι, παρά το γεγονός ότι η κτηματική περιουσία του Μοναστηριού έχει σχεδόν μηδενιστεί εξαιτίας των πολλών προσφορών, αλλά και των πολλών καταπατήσεων, συνεχίζουμε με κάθε πρόσφορο μέσο την προσφορά των παλαιοτέρων προς τους Αθηναίους, Ήδη αναφέραμε μερικά στοιχεία πριν. Το έργο μας το επιτελούμε σιωπηρά, χωρίς τυμπανοκρουσίες,

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 27

όπως ακριβώς έκαναν και οι προηγούμενοι Πετράκηδες στην εποχή τους, στοιχώντας στον λόγο των Αποστολικών Διαταγών: «Μη τραγωδείν την ευποιΐαν», δηλαδή ας μη κάνουμε θέατρο την ευποιία. Προσπαθούμε να δείχνουμε στους καλοπροαίρετους συνανθρώπους μας ότι ισχύει αυτό που γράφει ο Άγιος Ιωάννης της Κλίμακος: «Φως μεν μοναχοίς άγγελοι, φως δε κοσμικοίς μοναχική πολιτεία».

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 28 028

«...διερχόμενος γὰρ καὶ ἀναθεωρῶν τὰ σεβάσματα ὑμῶν...» { Του Σπυρίδωνα Ι. Κοκκολιάδη, Αρχιτέκτονος - Πολεοδόμου - Χωροτάκτη, Επ. Αν. Γεν. Δ/ντή Υπ. Χωροταξίας }

ριν από 1963 χρόνια, ένα πλοίο από την Μακεδονία, φθάνει στο λιμάνι του Φαλήρου. Εκεί αποβιβάζεται ένας άνθρωπος στο σημείο που σήμερα είναι ένα εκκλησάκι του 17ου αιώνα, ο Αγ. Γεώργιος, στη Λεωφόρο Ποσειδώνος, και πήρε το δρόμο για την Αθήνα. Ο δρόμος περνούσε σχεδόν εκεί που σήμερα είναι η Λεωφόρος Συγγρού και καταλήγει στη Φαληρική Πύλη του τείχους της Πόλεως. Ο άνθρωπος αυτός ήταν ο Απόστολος των Εθνών Παύλος. Ο δρόμος προς την Αθήνα είχε ιερά, βωμούς, σύνδενδρα με κρήνες ή πηγάδια όπου οι διαβαίνοντες ανεπαύοντο σε κάποια σκιά και έπιναν νερό. «Ενταύθα και σκιράδος Αθηνάς ναός εστί και Διός απωτέρω, βωμοί δε θεών τε ονομαζομένων αγνώστων και ηρώων.» (Παυ.Ι1.4)

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 29 029

Πιθανόν ένα τέτοιο βωμό με επιγραφή «αγνώστω Θεώ» να είδε σε αυτή την διαδρομή ο Απόστολος Παύλος. Ο Χάρτης του Κάουπφερτ 1:25.000 περιέχει μια κρήνη και κοντά ένα behälter, είναι προφανώς εκεί που έχει κτισθεί η Εκκλησία των Αγίων Θεοδώρων στη Ν. Σμύρνη στη θέση Ανάλατος γιατί το νερό είναι γλυκό. Είναι το σημείο· που έγινε η μάχη των Αθηναίων με τους Τούρκους το 1827, την επομένη του θανάτου του Καραϊσκάκη, με οδυνηρή για τους Αθηναίους έκβαση της Μάχης. Ο Παύλος, Ταρσεύς την καταγωγή, Ιουδαίος, συνάμα Ρωμαίος πολίτης, είχε σπουδάσει στη Σχολή της Ταρσού, η οποία κατά τον Στράβωνα, ήταν την εποχή αυτή ανώτερη της Αθήνας και της Αλεξανδρείας και είχε πάρει τεράστια μόρφωση, εκτός από την επιφοίτηση μετέπειτα του Αγίου Πνεύματος. Τούτο φαίνεται καθαρά από την απολογία του Παύλου στον Φήστο παρουσία του βασιλέως Αγρίππα, όταν ο Φήστος, «μεγάλη τη φωνή φησίν· μαίνει Παύλε· τα πολλά σε γράμματα εις μανίαν περιτρέπει», είσαι τρελλός Παύλε του λέει, η μεγάλη σου παιδεία, σου έστριψε το μυαλό «ου μαίνομαι, κράτιστε Φήστε αλλά αληθείας και σωφροσύνης ρήματα αποφθέγγομαι». Ο Παύλος βαδίζοντας προς Αθήνας, είχε ακόμη 3,5 χιλιόμετρα να διατρέξει. Δύο λέξεις θα τριβέλιζαν το μυαλό του. «Αγνώστω Θεώ, αγνώστω Θεώ, αγνώστω Θεώ». Σ’ αυτές τις δύο λέξεις θα στήριζε τα επιχειρήματά του με τους διαλεγουμένους «παρατυγχάνοντας Αθηναίους» τους Στωϊκούς και τους Επικούριους. Είχε ήδη συλλάβει την ιδέα, ή μάλλον είχε ήδη λάβει, το σκεύος εκλογής του Ιησού, την άνωθεν εντολήν. Ο Μπετόβεν, όταν ένα βράδυ άκουσε απανωτά χτυπήματα στην πόρτα, έγραψε την 5η Συμφωνία την «Συμφωνία της Μοίρας», την πιο διάσημη κι ασυναγώνιστη. «Έτσι χτυπάει η Μοίρα την πόρτα» έλεγε ο Μπετόβεν κι άρχισε με τέσσερις νότες, τρεις μικρές και μια μεγαλύτερη, τα τα τα ταααμ, να γράφει το έργο του. Όταν έφτασε ο Παύλος στη Φαληρική Πύλη προχώρησε βόρεια, πήρε προφανώς το δρόμο που συνδέει τα δύο ιερά του Διονύσου, το ένα το εν Λίμναις, που βρίσκεται νότια του οικοπέδου Μακρυγιάννη, όπου χτίστηκε το κτήριο το αποκαλούμενο Μουσείο, που έκοψε αυτή την επικοινωνία, και έφτασε στο

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 30 030

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 31 031

Ιερό του Διονύσου απ' όπου αρχίζει η οδός Τριπόδων και προχώρησε μέχρι συναντήσεως της σημερινής οδού Πολυγνώτου, και εκείθεν διά της Οδού Παναθηναίων έφθασε εις την Αγορά όπου βρίσκεται η Συναγωγή των Ιουδαίων. Φαίνεται φυσικό να πήγε στους συμπατριώτες του, για να τον κατατοπίσουν. Το ότι πήρε την οδό Τριπόδων για να φτάσει στην Αγορά το υποστηρίζει ο Απόστολος Παύλος Ρώμη. Από την Αρχιτέκτων, γνωστός Αθηναιολόκατακόμβη της Αγίας Θέκλας. (τοιχογραφία). γος Κώστας Μπίρης σε ένα άρθρο του στην «Καθημερινή» της 21 Ιουνίου 1951. «Ο Απόστολος Παύλος εις τας Αθήνας». Ας συνεχίσουμε όμως από τα αυθεντικά Κείμενα των Πράξεων. «Ἐν δὲ ταῖς Ἀθήναις έκδεχομένου <αύτοὺς τοῦ Παύλου>, παρωξύνετο τὸ πνεῦμα αὐτοῦ έν αὐτῷ θεωροῦντος κατείδωλον οὖσαν τὴν πόλιν. διελέγετο μὲν οὖν ἐν τῇ συναγωγῆ τοῖς Ἰουδαίοις καὶ τοῖς σεβομένοις καὶ ἐν τῇ άγορᾷ κατὰ πᾶσαν ἡμέραν πρὸς τοὺς παρατυγχάνοντας. τινὲς δὲ καὶ τῶν Ἐπικουρείων καὶ Στωϊκῶν φιλοσόφων συνέβαλλον αὐτῷ καὶ τίνες ἔλεγον· τὶ ἄν θέλοι ὁ σπερμολόγος οὗτος λέγειν; οἱ δὲ· ξένων δαιμονίων δοκεῖ καταγγελεὺς εἶναι· ὅτι τὸν Ἰησοῦν καὶ τὴν ἀνάστασιν εὐηγγελίζετο. ἐπιλαβόμενοι δὲ αὐτοῦ ἐπὶ τὸν Ἄρειον πάγον ἤγαγον, λέγοντες· δυνάμεθα γνῶναι τίς ἡ καινὴ αὕτη ἡ ὑπὸ σοῦ λαλουμένη διαδαχή; ξενίζοντα γἀρ τινα εἰσφέρεις εἰς τὰς ἀκοὰς ἡμῶν· βουλόμεθα οὖν γνῶναι τίνα θέλει ταῦτα εἶναι. Ἀθηναῖοι δὲ πἀντες καὶ οἱ ἐπιδημοῦντες ξένοι εἰς οὐδὲν ἕτερον ηὐκαίρουν ἤ λέγειν τι ἤ ἀκούειν τι καινότερον. Σταθεὶς δὲ Παῦλος ἐν μέσῳ τοῦ Ἀρείου πάγου ἔφη· ἄνδρες Ἀθηναῖοι, κατὰ πάντα ὡς δεισιδαιμονεστέρους ὑμᾶς θεωρῶ. διερχόμενος γὰρ καῖ ἀναθεωρῶν τὰ σεβάσματα ὑμῶν εὗρον καὶ βωμὸν ἐν ᾧ ἐπεγέγραπτο· ΑΓΝΩΣΤΩ ΘΕΩ. ὅ οὖν ἀγνοοῦντες εὐσεβεῖτε, τοῦτο ἐγὼ καταγγέλλω ὑμῖν. ὁ θεὸς ὁ ποιήσας τὸν κόσμον καὶ πάντα τὰ ἐν αὐτῷ, οὗτος οὐρανοῦ καὶ γῆς ὑπάρχων κύριος οὐκ ἐν χειροποιήτοις ναοῖς κατοικεῖ, οὐδὲ ὑπὸ χειρῶν ἀνθρωπίνων θεραπεύεται προσδεόμενος τινος αὐτὸς

Αγορά των Αθηνών. Τα ερείπια Συναγωγής των Ιουδαίων.

Ο Άρειος Πάγος.

διδοὺς πᾶσι ζωὴν καὶ πνοὴν καὶ τὰ πάντα· ἐποίησέν τε ἐξ ἑνὸς αἵματος πᾶν ἔθνος ἀνθρώπων κατοικεῖν ἐπὶ παντὸς προσώπου τῆς γῆς, ὁρίσας προστεταγμένους καιροὺς καὶ τὰς ὁροθεσίας τῆς κατοικίας αὐτῶν, ζητεῖν τὸν θεόν, εἰ ἄρα γε ψηλαφήσειαν αὐτὸν καὶ εὕροιεν, καὶ γε οὐ μακρὰν ἀπὸ ἑνὸς ἑκἀστου ἡμῶν ὑπάρχοντα. ἐν αὐτῷ γὰρ ζῶμεν καὶ κινούμεθα καὶ ἐσμέν, ὡς καί τίνες τῶν καθ᾽ὑμᾶς ποιητῶν εἰρήκασιν·τοῦ γὰρ καὶ γένος ἐσμέν. Γένος οὖν ὑπάρχοντες τοῦ θεοῦ οὐκ ὀφείλομεν νομίζειν, χρυςῷ ἤ ἀργύρῳ ἤ λίθῳ, χαράγματι τέχνης καὶ ἐνθυμήσεως ἀνθρώπου, τὸ θεῖον εἶναι ὅμοιον. τοὺς μὲν οὖν χρόνους τῆς ἀγνοίας ὑπεριδὼν ὁ θεὸς τὰ νῦν ἀπαγγέλλει τοῖς ἀνθρώποις πάντας πανταχοῦ μετανοεῖν, καθότι ἔστησεν ἡμέραν ἐν ἧ μέλλει κρίνειν τὴν οἰκουμένην ἐν δικαιοσύνῃ ἐν ἀνδρὶ ᾧ ὥρισεν, πίστιν παρασχὼν πᾶσιν, ἀναστήσας αὐτὸν ἐκ νεκρῶν. ἀκούσαντες δὲ ἀνάστασιν νεκρῶν, οἱ μὲν ἐχλεύαζον, οἱ δὲ εἶπαν· ἀκουσόμεθά σου περὶ τούτου καὶ πάλιν. οὕτως ὁ Παῦλος ἐξῆλθεν ἐκ μέσου αὐτῶν. τινὲς δὲ ἄνδρες κολληθέντες αὐτῷ ἐπίστευσαν, ἐν οἵς καὶ Διονύσιος ὁ Ἀρεοπαγίτης και γυνὴ ὀνόματι Δαμαρὶς καὶ ἕτεροι σὺν αὐτοῖς.» Πρόθεσή μας, δεν είναι να κάνουμε πλήρη ανάλυση του κειμένου του λόγου του Αποστόλου Παύλου, αλλά να σταχυολογήσουμε σημεία τινά που είναι ενδιαφέροντα και οδηγούν στην ανεύρεση και αξιολόγηση της συμπεριφοράς του Παύλου και τις διαπιστώσεις του ευρισκόμενος σε ένα πνευματικό περιβάλλον διαφόρων φιλοσοφικών τάσεων εις Αθήνας. Πρώτον λοιπόν τα ρήματά του αποτείνονται μονοσήμαντα προς τους Αθηναίους τους οποίους θεωρεί κατά πάντα ως τους πλέον ευλαβείς προς τα Θεία κατά λέξιν θεοφοβούμενους (Λεξ. Σκαρλάτου Βυζαντίου 1852) «δεισιδαιμονε-

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 33 033

στέρους» και επεξηγεί γιατί, «διερχόμενος γὰρ καῖ ἀναθεωρῶν τὰ σεβάσματα ὑμῶν» αναθεωρώ (λεξ. Βυζαντίου) σημαίνει θεωρώ, παρατηρώ, εξετάζω, τι πανταχόθεν και επανειλημμένως με πολλήν προσοχήν και ακρίβειαν, τα σεβάσματα - τα αντικείμενα της λατρείας (Βυζάντιος) τίνων; Υμών, ήτοι των Αθηναίων. Ο Παύλος προσήυχετο ως γράφει και εν νοΐ· παρήγγελλε δε «αδιαλλείπτως προσεύχεσθε» δεν μπορεί παρά σε μια κρίσιμη περίσταση, να προσευχήθηκε εν νοΐ και να έλαβε την ενίσχυση του Αγίου Πνεύματος, ώστε όταν απεκάλεσε τα σεπτά των Θεών αγάλματα Αθηναίων σεβάσματα, ήταν έμπλεος Αγίου Πνεύματος ήτοι ένθεος. Είναι αυτονόητο να θεωρηθεί ότι οι γηγενείς σήμερα Αθηναίοι είναι οι κληρονόμοι και συνεχιστές, των «δεισιδαιμονεστέρων» προς τους οποίους αποτεινόμενος ο Απόστολος των Εθνών Παύλος, θεία εμπνεύσει και ένθεος γενόμενος, διατυπώνει την εγκυρώτερη διαπιστωτική Πράξη, δημοσία, ενώπιον πάντων, και καταγεγραμμένη εις τα πρακτικά, που τηρούσε ο Ευαγγελιστής Λουκάς, με τις Πράξεις των Αποστόλων. Εξ αυτών συνάγεται ότι ο Παύλος, ως λέγει, αναθεωρών τα Σεβάσματα ΥΜΩΝ αποτεινόμενος προς τους Αθηναίους, χρησιμοποιεί συντακτικώς Γενική κτητική και ως εκ τούτου θεωρεί τους Αθηναίους κτήτορας των Σεβασμάτων, εν οις και τα σεπτά των Θεών αγάλματα του Παρθενώνος. Πέραν τούτου, ο Παύλος χρησιμοποιών τα λόγια του ποιητού Αράτου «αυτού γαρ και γένος εσμέν» θέλησε να εξυψώσει τον άνθρωπο ως γένος του Θεού, δηλονότι φύσει ευγενές όν που θέλει να αντιμετωπίζει τους συνανθρώπους του, με την Θεϊκή φιλότητα. Όμως καίτοι «εποίησε εξ ενός αίματος παν έθνος ανθρώπων» που σημαίνει ότι οι Αθηναίοι πρώτοι άκουσαν την σήμερον πολυσυζητημένη έννοια του «Ρατσιστή» ούτε έγιναν ποτέ, ούτε είναι ρατσισταί, ρατσιστής είναι εκείνος που μιλάει μετ' επιτάσεως για ρατσισμό. Αλλά ο Παύλος στη συνέχεια λέγει: «κατοικεῖν ἐπὶ παντὸς προσώπου τῆς γῆς, ὁρίσας προστεταγμένους καιροὺς καὶ τὰς ὁροθεσίας τῆς κατοικίας αὐτῶν» δεν είπε ότι τα οροθέσια του Έθνους των Ελλήνων είναι ξέφραγο αμπέλι κι όποιος θέλει από άλλα οροθέσια μπορεί να αλλάξει Εθνότητα, κι όποιος Έλληνας έχει αντίρρηση είναι «ρατσιστής»! Οι Αθηναίοι και γενικά οι Έλληνες έχουν αποδεχθεί το θέσκελον «εποίησε εξ ενός αίματος παν έθνος ανθρώπων» πριν από 1962 χρόνια και δεν περίμεναν

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 34 034

Κωστής Παλαμάς, 1859-1943.

Φειδίας, περ. 490-430 π.Χ.

από την «Οικουμενική διακήρυξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων», που ξύπνησε πριν 40 χρόνια να την ψηφίσει ο Ο.Η.Ε. Ουδείς Έλλην Χριστιανός είναι Ρατσιστής. Οι Έλληνες και την φιλότητα του Θεού έχουν αποδεχθεί και την φιλοξενία, χιλιάδες χρόνια, που την ξέρει και την παρέχει και ο πτωχότερος των Ελλήνων. Καίτοι ο Λουκάς δεν γράφει τίποτα το συγκεκριμμένο, πρέπει στο σύντομο Λόγο του ο Απόστολος Παύλος στην λέξη «σεβάσματα» αναμφισβήτητα να περιλαμβάνεται και η «αναθώρηση» των εξωτερικών λατρευτικών μορφών της Πίστεως των Αθηναίων των ενσωματωμένων εικόνων του συνόλου των Μετοπών, της Ζωφόρου στο Περιστύλιο του Παρθενώνος, και τα δύο εικονοστάσια των Αετωμάτων. Αμφιβολίες μπορεί να υπάρχουν, κατά πόσον είδε το Χρυσελεφάντινο λατρευτικό Άγαλμα της Παρθένου Αθηνάς. Τούτο διότι η είσοδος εις το άδυτο του Σηκού του Ναού επετρέπετο μόνο εις τους Ιερείς. Όμως είδε το χάλκινο άγαλμα της προμάχου Αθηνάς με πανοπλία, ίσως δε η αναφορά του, εις την προς Εφεσίους επιστολή με τη φράση «ενδύσασθε την πανοπλίαν του θεού» ως παρομοίωση να έχει σχέση με την πανοπλία της Αθηνάς και όχι

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 35 035

την πανοπλία Ρωμαίου στρατιώτη, όπως ερμηνεύουν ορισμένοι θεολόγοι. Ο Παλαμάς μας δίνει μια ωραία ποιητική αφήγηση των σεβασμάτων του Παρθενώνα: «Kαι πάντα οι δώδεκα οι θεοί σαν κυβερνήτες είναι του κόσμου που ακυβέρνητος πια στέκεται γιατ’ ηύρε την ακριμάτιστη ζωή στον ουρανό της Tέχνης. 75 Kι όλο γεννιέται κ’ η Aθηνά, και η γέννα της δεν είναι σα βρέφους· ώριμη, τρανή, μέσ’ στην αρματωσιά της, τους Oλυμπίους τριγύρω της με βιάς μετρά η ματιά της Kι ο πολυτάραχος θεός της θάλασσας παλαίβει 85 με της Σοφίας τη δέσποινα γιά ’να βασίλειο πάντα κ’ η Aθήνα το βασίλειο, κ’ εσύ, Aθηνά, η νικήτρα, γιατ’ είν’ ο νους πιο δυνατός κι απ’ του πελάου το κύμα.» Την αλληγορία του Μύθου, ο Φειδίας την ερμηνεύει με τα σμιλεύματα χτυπημένα σαν από χέρια θεϊκά. Τα πρόσωπα και τ' άλλα μέλη του σώματος θεών και ανθρώπων στα συμπλέγματα, το μάρμαρο, χάνει την υλική του σύσταση και μετουσιώνεται σε πνευματική υπόσταση και με την εικόνιση εκφράζει ηθικές αρχές. Αισθήματα ή συναισθήματα, όπως αυτά του πόνου, της χαράς, της λύπης, της ικανοποίησης, του «Ούτι συνέχθειν αλλά συμφιλείν έφυν» και άλλα, αντικατροπτίζονται στα πρόσωπα και τις κινήσεις των μελών του σώματος με τις συσπάσεις των μυώνων και τις διαγραφόμενες φλέβες, και δίνουν ζωή ακριμάτιστη στον ουρανό της Τέχνης, που δονούν την ψυχή του θρησκευτικού περιπατητή γύρω από τον Ναό και το πτερό του περιστυλίου. Οι συνθέσεις του Φειδία εντάσσονται στη μαθηματική και γεωμετρική σχέση της χάραξης του ιερού Δόμου, μεμειγμένες με την αριθμοσοφία των Πυθαγορίων. Όλα αυτά αποτελούν ιδεατές μαθηματικές έννοιες, χωρίς υλική υπόσταση και αντιστοιχούν στο πνεύμα και την ψυχή, αγήρω των έργων και συμβολίζουν την θεία φιλότητα (την έλξη – φιλία και το νείκος την διάλυση – διαμάχη).

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 36 036

Η φιλότητα εκφράζεται και με την ενότητα των πάντων. Τις δύο αυτές αντίθετες δυνάμεις μέσα στο άπειρο στερέωμα, ο Εμπεδοκλής τις ταύτισε με αυτή του αγαθού και του κακού αντίστοιχα. Ο Φειδίας προσωποποίησε, την μεν πρώτη με τους Λαπίθες και την δεύτερη με τους Κενταύρους. Η επιστήμη σήμερα αναφέρεται στη θεωρία του Big Bang. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι σε αυτή τη χροναξία εκδηλώθηκε η Φιλότητα του Θεού, τη στιγμή που είπε «Γενηθήτω στερέωμα». Ο Ιησούς την ενότητα των πάντων ως φιλότητα την εξέφρασε στην προσευχή του, πριν από την Γεσθημανή, «…ἵνα πάντες ἕν ὦσιν, καθὼς σὺ, πατὴρ, ἐν ἐμοὶ καγὼ ἐν σοὶ, ἵνα αὐτοὶ ἐν ἡμῖν ὦσιν» (Ιησούς Ιωαν. 17.21). Στην πάλη των Λαπιθών και Κενταύρων, που καταλαμβάνει ένα σημαντικό μέρος του εικονισμού του Παρθενώνος, η ιστόρηση ανάγεται στα πρώιμα χρόνια του Μύθου. Στα Ελληνικά έργα τέχνης, τυπική απεικόνιση των Κενταύρων είναι αυτή, που επιτίθενται στους Λαπίθες. Όλα ξεκίνησαν όταν ο Πειρίθους βασιλιάς των Λαπιθών, για να γιορτάσει Λαπίθης και Κένταυρος το γάμο του με την Ιπποδά«Η πάλη του αγαθού κατά του κακού». μεια έκανε ένα γλέντι στο οποίο κάλεσε και τους Κενταύρους, που μέθυσαν. Τότε οι Κένταυροι ομαδικά προσπάθησαν να αρπάξουν τις γυναίκες των Λαπιθών για να τις βιάσουν. Οι Λαπίθες με την βοήθεια και του Θησέα επετέθηκαν, σκότωσαν κάποιους από αυτούς και τους έτρεψαν σε φυγή. Οι Κένταυροι είναι όντα-τέρατα, ορμητικοί και βίαιοι. Ο Ιξίονας βασιλιάς των Λαπιθών είχε δολοφονήσει άγρια τον πατέρα της

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 37 037

Μνηστής του. Περιφρονημένος από θεούς και ανθρώπους, κανείς δε θέλησε να τον εξαγνίσει, εκτός από το Δία. Αχάριστος όμως και ασεβής, επεχείρησε να βιάσει τη σύζυγο του προστάτη και ευεργέτη του, την Ήρα. Ο Δίας τον τιμώρησε παραδειγματικά. Έδωσε τη μορφη της Ήρας σε μια Νεφέλη και ο Ιξίονας συνευρέθη με το ομοίωμα. Ο Δίας τον συνέλαβε επ' αυτοφόρω και τότε πρόσταξε τον Ερμή να τον μαστιγώνει ανηλεώς ώσπου εκείνος να επαναλαμβάνει τη φράση: «Πρέπει να τιμάμε τους ευεργέτας μας» και ύστερα τον έδεσε σ' έναν πύρινο τροχό που περιστρεφόταν αέναα στον Ουρανό. Η ψεύτικη Ήρα ονομάστηκε Νεφέλη και γέννησε το δίμορφο ον τον Κένταυρο. Έτσι γεννήθηκαν οι Κένταυροι, από τις φοράδες του Πηλίου, που συνευρέθηκαν με τον Κένταυρο. Οι Κένταυροι συνέχισαν να έχουν την συμπεριφορά του προγόνου τους Ιξίονα και την ημιάγρια κατάσταση στην οποία ζούσαν. Παράλληλη περίπτωση συναντάμε στην Παλαιά Διαθήκη, με την Ιστορία της Σουσάννας στην μετάφραση των Εβδομήκοντα. Η εποχή είναι στον 6ο αι. π.Χ. στους χρόνους του Ναβουχοδονόσωρα και του προφήτου Δανιήλ. Η διήγηση αναφέρεται σε πραγματικό γεγονός, της αιχμαλωσίας των Εβραίων. Δύο πρεσβύτεροι κριτές, δικαστές, κατά παραχώρηση του Ιωακείμ, εδίκαζαν στο σπίτι του. Τα μεσημέρια η Σουσάννα έβγαινε και περπατούσε στον κήπο του άνδρα της, την έβλεπαν οι δύο δικαστές και την επεθύμησαν και οι δύο. Όταν μία ημέρα καύσωνος η Σουσάννα θέλησε να κάνει λουτρό, είπε στα δύο κοράσια να φέρουν λάδι και σαπούνι και να κλείσουν «Η Σουσάννα» Αρτεμισία 1610 Canvas 170x121. τις πόρτες του Παραδείσου. Οι δυο

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 38 038

Λόρδος Βύρων (1788-1824). πρεσβύτες είχαν κρυφτεί μέσα στον κήπο και όταν έφυγαν τα δυο κορίτσια «ανέστησαν οι δύο πρεσβύται και επέδραμον αυτή και είπον. Ιδού αι θύραι του Παραδείσου κέκλεινται και ουδείς θεωρεί ημάς, και εν επιθμία σου εσμέν, διό συγκατάθου ημίν και γενού μεθ' ημών· ειδεμή, καταμαρτυρήσωμέν σου ότι ην μετά σου νεανίσκος και διά τούτο εξαπέστειλας τα κοράσια από σου. Και αναστέναξεν Σουσάννα και είπεν Στενά μοι πάντοθεν» «αιρετόν μοι έστιν μη πράξασαν εμπεσειν εις τας χείρας υμών η αμαρτείν ενώπιον Κυρίου.» Την επομένην συνήλθεν ο λαός διά να δικασθεί η Σουσάννα με την ψευδομαρτυρία των δύο πρεσβυτών θα κατεδικάζετο εις θάνατον, που εζήτησαν οι κατήγοροι. Όμως η επέμβαση του Θεού εξήγειρε το πνεύμα το άγιο παιδαρίου νεωτέρου το όνομα Δανιήλ και ο οποίος ζήτησε να αναστραφεί το κριτήριο, και η ανάκριση από τον Δανιήλ απέδειξε την αθωότητα της Σουσάννας και τους δύο δικαστάς, που ψευδομαρτύρησαν, κατά τον νόμον Μωϋσή τους απέκτειναν. Στη βίβλο λοιπόν κατεχώρησαν ως ιδιαίτερο βιβλίον την «Σουσάννα».

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 39 039

Κοινό χαρακτηριστικό των θρησκειών, της Ελληνικής, της Εβραϊκής και της Χριστιανικής με τα τρία βασικά της δόγματα, είναι η σωτηρία: α) Ζευς σωτήρ β) Ο θεός του Ισραήλ Σωτήρ και γ) ετέχθη σήμερον σωτήρος έστι Χριστός Κύριος. Σύμφωνα με το δίκαιο του Ανατολικού Ρωμαϊκού Κράτους, του Βυζαντινού, που ίσχυσε κατά το χρόνον της βιαίας αφαίρεσης από τον Έλγιν των δομικών τμημάτων του Παρθενώνος με τον ιερό εικονισμό, την λεγομένη εξάβιβλο του Κ. Αρμενοπούλου «... τα σάκρα (ιερά) μη διά χρόνου δεσπόζεσθαι.» Σε υποσημείωση δε διευκρινίζει: «Ιερά δε (sacra) ελέγοντο τα τω θεώ καθιερωμένα, ως και τα άγια ή σεπτά, ήσαν εξηρημένα της συναλλαγής και κατ’ ακολουθίαν της χρησικτησίας». Και στην παρ.37 αναφέρει: «Το κλοπιμαίον ου δεσπόζεται διά της χρήσεως.» η δε ποινή του κλέπτου ιερών πραγμάτων, τω Θεώ καθιερωμένων είναι η «τύφλωση». «Κοίτα το ναό τον άδειο που τον γδύσαν... Όλα τ' άλλα τ' αποσώσαν, ωιμέ, Αλάριχοι κ' Ελγίνοι. Πούθε του άρπαγα η πατρίδα; για να μάθη ο κόσμος, κάτου Το βρισμένο τείχος φέρνει το σιχαμερό όνομά του. ... Και να κάνη, ω κλίση ωραία, σημείωσε ντροπή τη μέρα, Την Αγγλία κλεφταποδόχα στα κλεμμένα του εδώ πέρα, ... Η κατάρα μου ας ξεσπάση πρώτα πρώτα, ω συφορά του, Πα στου κλέφτη το κεφάλι και σ' ακέρια τη γενιά του, Έτσι ας στέκουν, να τους βλέπουν τα μελλούμενα τα χρόνια, Άγαλμα άσειστο, με βάση μοναχή, την καταφρόνια.» Mετάφραση Στέφανου Μύρτα 1924 Ψευδώνυμο του Στ. Σεφεριάδη, πατέρα του Γεωργίου Σεφέρη Από την "Κατάρα της Αθηνάς" / Λόρδος Μπάυρον 1811 Η καταλήστευσις των Ελλήνων από τους νομιζόμενους ως πολιτισμένων λαών είχε γίνει μόδα, και αυτή η ιδιότητα επισημοποιήθηκε με την ίδρυση Αρχαιολογικών αποστολών. Ο Ρενάν στην προσευχή του το 1865 στην Ακρό-

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 40 040

πολη είπε ότι: «Δεν υπάρχει πια δημοκρατία από ελεύθερους ανθρώπους, δεν υπάρχουν πια βασιλιάδες από ταπεινή καταγωγή, μεγαλειότητες, που θα μειδιούσες γι' αυτούς. Αμόρφωτοι, υπερβόρειοι, ονομάζουν ελαφρόμυαλους αυτούς που σε λατρεύουν. Πόσο όμορφη θα είναι αυτή η μέρα, όπου όλες οι πόλεις που πήραν κάτι από τα υπολείμματα του ναού σου; η Βενετία, το Παρίσι, το Λονδίνο, η Κοπεγχάγη, θα ξαναδώσουν πίσω τα κλοπιμαία τους, επανορθώνοντας έτσι την αδικία που έκαναν! Θα σχηματίσουν επίσημες αντιπροσωπείες αρχαιολογικές αποστολές στα ιερά μέρη της Ελλάδας, για να ξαναδώσουν τα αρχαία μνημεία, που κρατούν ακόμη στην κατοχή τους, λέγοντας: “Συγχώρεσέ μας Θεά! τα πήραμε για να τα σώσουμε από τους Βαρβάρους, από τα κακά δαιμόνια της νύχτας και θα ξαναχτίσουν τα τείχη σου, κάτω από τους ήχους της φλογέρας σου, για να ξεπλύνουν το κρίμα του ανόσιου Λύσσανδρου, που τα γκρέμισε”». Ας έρθουμε όμως στα πρόσφατα γεγονότα, αφού πρώτα πούμε ότι το ζήτημα της επιστροφής των «σεβασμάτων των Αθηναίων» προς την Θεά Αθηνά, στην οποία ανήκουν, έθεσαν ο Ραγκαβής, ο Καβάφης και στην συνέχεια πλήθος άλλων ανθρώπων του πνεύματος με ειλικρίνεια, πραγματική αγάπη, και όχι με προσποιήσεις, αλλά με δάκρυα στα μάτια έγραψαν πονεμένους στίχους και αράδες κειμένων. Όμως Εράσμιοι Ατθίδες, και Άνδρες Αθηναίοι, η Αγγλική πλευρά νόμισε ότι οι Έλληνες συμπεριφέρονται οιωνοί ως αδαείς, και για να αποκλείσουν τη διεκδίκηση των «σεβασμάτων» τους, ο Διευθυντής του Βρετανικού Μουσείου, έγραψε ένα προπαγανδιστικό βιβλίο. Σε δηλώσεις στην εφημερίδα «Sunday Telegraph» ο κ. Neil Μacgregor με έπαρση και ιταμότητα, είπε ότι: «Τα γλυπτά του Παρθενώνος δεν θα επιστραφούν ποτέ στην Ελλάδα, ούτε και ως δάνειο», και ότι τερματίζει τις διαπραγματεύσεις με την Βρετανική Επιτροπή για τον επαναπατρισμό των Μαρμάρων. Ο εντεταλμένος διαχειριστής των sacra (ιερών πραγμάτων των Αθηναίων), δέχθηκε, όπως οι θλιβίες, που για μια υψηλή καρέκλα, χάνουν εκουσίως τον ανδρισμό τους, να φορτωθεί τον επονείδιστο τίτλο, και να συμπεριληφθεί έτσι στη λίστα της «Κατάρας της Αθηνάς» ο τόσο θρασύς και βίαιος σαν τους Κενταύρους. Γι’ αυτόν ταιριάζουν του Σοφοκλή τα λόγια: «υφείς μάγον τοιόνδε μηχανορράφον - δόλιον, αγύρτην, όστις εν τοις κέρδεσιν μόνον δέδορκεν, την τέχνην δ' έφυ τυφλός.»

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 41 041

Κοντά σ’ αυτόν, έτερος ως Κένταυρος, ενεφανίσθη, ο κ. Kliment Cameron, ο Πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου υποστηρίζοντας ότι δεν πρόκειται να επιστρέψει τίποτα στην Ελλάδα σε ότι αφορά τα μάρμαρα και τα γλυπτά του Παρθενώνα. Αυτά είπε σε πρόσφατο ταξίδι του στην Ινδία όταν οι γηγενείς ζήτησαν να τους επιστραφεί το γνωστό διαμάντι Κοχ-ι-Νοορ, το οποίο υποχρέωσε η Αγγλία την Ινδία να της παραδώσει την εποχή της Αποικιοκρατίας και πρoστέθηκε σ' ένα βασιλικό διάδημα. Παρουσίασε την υπόθεση ως ανάλογον «των Ελγινίων Μαρμάρων» ο κ. Cameron. Κυρίες και Κύριοι, Οι Αθηναίοι δεν θα πρέπει να ακολουθήσουν την τακτική του Υπουργείου Πολιτισμού, που ήταν φυσικό να μην αποδώσει, γιατί το θέμα το είδαν με αρχαιολογικά Μουσειακά κριτήρια ως επιτεύματα τέχνης, και αποκομμένα από το πνεύμα. Η λανθασμένη τακτική, έμεινε έξω από τη σχέση προς το νόημα της μορφής των σεβασμάτων, που εκφράζουν το θεϊκό πνεύμα της φιλότητας και ταυτίστηκε, με την κατώτερη ουσία, την ύλη. Γι αυτό στην πραγματικότητα ζήτησαν την επιστροφή των μαρμάρων, ή των γλυπτών για το Μουσείο και όχι για τον Παρθενώνα, τον οποίον απεγύμνωσαν από τα αυθεντικά του ιερά μέλη, τον ευτέλισαν τον νόθευσαν και τον κατέστησαν κίβδηλο. Ο Σύλλογος των Αθηναίων (Γηγενών) δεν αποτελεί Κρατική εξουσία, ώστε να συμπεριφέρεται με φοβία απέναντι των εκβιασμών των Ισχυρών, προκειμένου να στηρίξουν την «ύβριν» των. Την αλαζονία της δυνάμεώς των, που δεν λογαριάζουν ούτε ανθρώπους ούτε θεούς, οι Αθηναίοι την αψηφούν γιατί έχουν την συμπαράσταση ολόκληρου του πνευματικού κόσμου της Οικουμένης και ιδίως της Νεότητας. Είναι αυτοί που οι πρόγονοί τους, δίδαξαν όλο τον κόσμο το τι δει πράττειν και από τίνος απεχέσθαι. Μέσα σ' αυτές τις αρχές θα πολιτευθούν, για να εμφανισθούν ενώπιον της αρμοδίας Δικαιοσύνης, αγέρωχοι, να σταθούν δίπλα στον «αργό Λίθο» της αναιδείας, χωρίς να φοβώνται, έχοντας το δίκαιο με το μέρος τους, για να εκφράσουν, του Ενάγοντος την άποψη, του μη συγχωρήσαντος την μιαρή πράξη της κλοπής των Σεβασμάτων των δυσειδεμονεστέρων, ως εθεωρήθησαν από τον Απόστολο των Εθνών Παύλο, ο οποίος

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 42 042

είδε τα σεβάσματα αυτά και τα εξέτασε πολλές φορές μετά προσοχής, όπως μας πληροφορεί ο Ευαγγελιστής Λουκάς. Οι εναγόμενοι (κλεπταποδόχους τους αποκαλεί ο Λόρδος Βύρων, στο ποιήμα του η «Κατάρα της Αθηνάς») θα αναγκασθούν να πάρουν θέση, κατησχημένοι υπό το βάρος της παγκόσμιας καταφρονήσεως, δίπλα στον «αργό Λίθο της ύβρεως», με σκυμμένην την κεφαλήν, έχοντας μοναδικό επιχείρημά τους το θράσος, γέννημα της αλαζονίας της ανθρώπινης δύναμής τους. Κάποτε, όταν ένας κλέφτης είπε στον Ρήτορα Δημοσθένη, δεν ήξερα πως ήταν δικό σου, κι εκείνος του απήντησε: Ήξερες όμως πολύ καλά πως δεν ήταν δικό σου! Ο κ. Neil Μacgregor, Διευθυντής του Βρετανικού Μουσείου και ο κ. Kliment Cameron, Πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου, ξέρουν πολύ καλά ότι τα σεβάσματα του Παρθενώνος δεν είναι του Αγγλικού λαού, όπως ακριβώς οι Αθηναίοι ξέρουν ότι είναι κατά δικά τους, και θα τα διεκδικήσουν ενώπιον του Ήλιου του νοητού, της Δικαιοσύνης, που είναι ο Παντοκράτωρ, που δεν θα αφήσει τους «ποιούντας άνομα» να κατισχύσουν την ημέρα της δίκης και θα καταπατήσουν οι Αθηναίοι τους άνομους με το θρίαμβο της Νίκης του αγαθού, επί του κακού. Το 1983, το Υπουργείο Πολιτισμού προτίμησε, αντί μιας γενναίας και αγέρωχης προσφυγής στη Δικαιοσύνη, να χρησιμοποιήσει χαλκούς ήχων και κύμβαλα αλαλάζοντα, αποσκοπώντας σε εφήμερα επικοινωνιακά οφέλη, ολίγον δε ενδιαφέρθηκε για τα εθνικά, που θα εξασφαλίζονταν με μία Νίκη ηθική και ουσιαστική, με την προσφυγή στη Διεθνή Δικαιοσύνη. Τα κλεμμένα σεβάσματα των Αθηναίων που την πλειονότητα αποτελούσαν εικόνες θεών, έχουν μια δύναμη, όπως την εξήγησε ο Εμπεδοκλής από τη Σικελία, μια έλξη την Φιλότητα, που ενώνει τα 4 στοιχεία της φύσεως, ενώ μια άλλη αντίθετη που λέγεται Νείκος, είναι ο θάνατος. Κυριαρχεί έτσι μια τάξη του σύμπαντος που αυτή είναι η δικαιοσύνη, και κατ’ Αριστοτέλη, είναι υπεράνω πάσης αρετής ήτοι ολόκληρη η αρετή. Ο Απόστολος Παύλος την αγάπη, θεωρεί μείζονα της πίστεως και της ελπίδος και ερωτά: που σου θάνατε το κέντρον; που σου άδη το νείκος; Τα κλοπιμαία, που δεν παραγράφονται, δεν είναι ούτε Ελγίνια, ούτε Μάρμαρα, ούτε Μάρμαρα του Παρθενώνα, ούτε διάκοσμος, είναι η έκφραση της

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 43 043

φιλότητας, της Αγάπης, της ζωής, που αντιστρατεύεται το μίσος, το θάνατο, κατά το «Οὒτοι συνέχθειν,ἀλλά συμφιλεῖν ἔφυν» του Σοφοκλέους. (Αντιγόνη) Γι’ αυτό είναι αισχρό ένας Έλληνας να λέει Ελγίνια, ή μάρμαρα, ή μάρμαρα του Παρθενώνα, ή διάκοσμο. Είναι τα Σεβάσματα των Αθηναίων, όπως ακριβώς τα χαρακτήρισε ο Απόστολος Παύλος, που δεν μαίνεται, αλλά αληθείας και σωφροσύνης ρήματα αποφθέγγεται, τα οποία τον ανέδειξαν ως «τον τεμόντα την πλάνην» και πρωτοκορυφαίο Απόστολο. Ο Παρθενών άκουσε τους έμμετρους Ύμνους προς την Παρθένον Αθηνά και τα εγκώμια, άκουσε τον ακάθιστο Ύμνο προς την Παρθένο Μαρία, τις μελωδίες των Ύμνων του Ave Maria, γίνεται Τζαμί χωρίς ποτέ να λειτουργήσει ως λατρευτικό τέμενος των Μωαμεθανών, και τέλος άκουσε τα κελαϊδίσματα από τα 624 καριοφίλια των Αθηναίων, που έπεσαν πολεμώντας στην Ακρόπολη το 1821-1826 για να ελευθερώσουν την πόλη των Αθηνών. Και οι Αθηναίοι με θλιμμένο σκοπό τραγούδησαν: «Θα πάω κατά τον Σερπεντζέ και κει θ' ανηφορήσω να κλάψω αυτούς που μπαίνουνε και δε γυρίζουν πίσω.» Στο σημείο αυτό κλείνει η ανάπτυξη της αναθεωρήσεως ενός θέματος το οποίο είναι η απαίσια εικόνα της συμπεριφοράς Ευρωπαίων που καταληστεύουν και διαρπάζουν τα πνευματικά δημιουργήματα των Ελλήνων, για να γεμίσουν τα Μουσεία τους. Η ανοχή λαών της Ευρώπης απέναντι της ανομίας αυτής, αποτελεί πράξη μισητή, σαν αυτή της Μητραλίας. Ο Ελληνικός λαός τα πνευματικά του επιτεύγματα τα διοχέτευσε αφειδώς στην Ευρώπη, τόσο, που ο Συγγραφεύς της Ιστορίας του Ευρωπαϊκού Πνεύματος, Παναγιώτης Κανελλόπουλος, έγραψε τη μεγάλη αλήθεια, ότι «Η Ευρώπη είναι ακριβώς ο καρπός της Ελλάδος». Γι’ αυτό τώρα που ατενίζουμε την πατρίδα σε χαλεπούς καιρούς, να προσέχουμε, όταν ακούμε διαπραγμάτευση, διαμεσολάβηση, επίλυση διαφοράς, ρύθμιση και άλλες διαστρεβλωμένες έννοιες, όπως ο επαναπατρισμός. Μία είναι η έννοια: Έμπρακτος μετάνοια δι’ έγκλημα καθοσιώσεως διά

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 44 044

της αποδόσεως των κλοπιμαίων, των του Παρθενώνος τω παρθενώνι, προέκταση εκ του «ἀπόδοτε τὰ τοῦ καίσαρος τῷ Καίσαρι καὶ τὰ τοῦ Θεοῦ τῷ Θεῶ». Σε πρόταση – δήλωσή του, ο πρώην Πρωθυπουργός κ. Gordon Brown σχολίασε: «Ενώ σε τόσες πολλές άλλες χώρες έχουν ένα Μουσείο αφιερωμένο στην Ιστορία τους, εμείς στην Βρετανία ακόμη δεν έχουμε». Όλα τα παραπάνω σχετικά με την προσφυγή στη Διεθνή Δικαιοσύνη ανακεφαλαιούνται στις ακόλουθες σκέψεις ως απόσταγμα: Η προσφυγή στη Διεθνή Δικαιοσύνη στηρίζεται στην αρχή ότι, η δικαιοσύνη θεωρείται η ύψιστη αρετή, που σε αυτή συσσωρεύεται όλη η αρετή. Δηλαδή δεν είναι τμήμα της αρετής αλλά ολόκληρη η αρετή. Η δικαιοσύνη που επιζητούν οι Αθηναίοι να τους απονεμηθεί ανήκει στη μορφή της διορθωτικής δικαιοσύνης. Τουτέστιν ένας λαός, ο Αγγλικός, απεστέρησε δι’ ενός μιαρού εγκλήματος, τα πνευματικά αγαθά ενός άλλου λαού, του Ελληνικού και δη του λαού των Αθηναίων, με συνέπεια να διαταραχθεί η ισορροπία της φιλότητας του στερεώματος, που αποτελεί την δικαιοσύνη. Γι’ αυτό η διόρθωση θα επέλθει μόνο με την εξαφάνιση της αιτίας ήτοι με την απόδοση των κλοπιμαίων στους πραγματικούς κυρίους των «σεβασμάτων» των Αθηναίων, που είναι η «επανόρθωση» κατά τον Απ. Παύλο (προς Τιμόθεο). Το ότι η δικαιοσύνη αποτελεί στερέωμα αλληλοσυγκρατούμενο με την έλξη, την κατά Εμπεδοκλή Φιλότητα, θα επικαλεσθώ τον Schiller, που γράφει αυτούς τους στίχους: «Το καλλίμορφο κτίσμα, του Ουράνιου θόλου, που το Παν κρατεί το Εν, και το Εν κρατεί το Παν και το Παν με το Εν, γκρεμίζεται και πέφτει, αυτό είναι δικαιοσύνη». Στο κεφάλαιο «Το Μουσείο και τα Μάρμαρα» της Αρχιτέκτονος προϊσταμένης της Διευθύνσεως Μουσείων του ΥΠΠΟ, η κ. Έρση Φιλιπποπούλου γράφει για το όραμα της Μελίνας. «Πόλη του Μεξικού. Παγκόσμια διάσκεψη της UNESCO για την Πολιτιστική Πολιτική, 29 Ιουλίου 1982, η Μελίνα Μερκούρη, Υπουργός Πολιτισμού της Ελλάδος, ανεκοίνωσε ενώπιον των Υπουργών Πολιτισμού της Υφηλίου την πρόθεση να ζητήσει την επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα από το Βρεττανικό Μουσείο. “Πιστεύω είπε, αυτά τα Μάρμαρα να γυρίσουν πίσω στο γαλάζιο ουρανό της Αττικής, στο φυσικό τους χώρο, εκεί που αποτελούν δομικό και λειτουργικό μέρος ενός μοναδικού συνόλου”». (Δηλαδή, παρατήρηση του ομι-

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 45 045

λούντος, από το «νείκος» της διαλύσεως, στην φιλότητα του Ιερού δόμου του Παρθενώνος την έλξη των σεβασμάτων σε ένα σύνολο επάνω στο σώμα του Παρθενώνος και όχι να φύγουν από ένα Μουσείο και να πάνε σε ένα άλλο). Η UNESCO ψήφισε μια «Σύσταση» που έγραφε: (Η πλειοψηφία ήταν 56 χώρες υπέρ της επιστροφής, 12 κατά και 24 αποχές). «Θεωρώντας ότι η αφαίρεση των αποκαλουμένων Ελγινίων μαρμάρων από την θέση τους στον Παρθενώνα, έχει αλλοιώσει την μορφή ενός μοναδικού Μνημείου, το οποίο είναι σύμβολο αιώνιας σημασίας για τον Ελληνικό Λαό και για όλο τον κόσμο, θεωρώντας σωστό και δίκαιο αυτά τα Μάρμαρα να επιστραφούν στην Ελλάδα, τη χώρα στην οποία δημιουργήθηκαν, για να επανενσωματωθούν στο αρχιτεκτονικό οικοδόμημα μέρος του οποίου αποτελούν». Η Μελίνα γράφει η κυρία Φιλιπποπούλου συγκινημένη εδήλωσε: «κερδίσαμε την πρώτη μάχη. Ο αγώνας θα συνεχισθεί μέχρις ότου τα Μάρμαρά μας επιστρέψουν στη φυσική τους θέση, κάτω από το γαλανό ουρανό της Αττικής, στο ανεπανάληπτο μνημείο του μέτρου και του κάλλους, του οποίου αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα». Γιατί λοιπόν δεν εφήρμοσαν την «Σύσταση των 56 Χωρών» της UNESCO και ετοίμασαν στο μουσείο αίθουσα για τα Ελγίνια μάρμαρα και κατά τον Απόστολο Παύλο «σεβάσματα»; Απλούστατα διότι η διπλωματία του Υπουργείου είναι διγλωσσία. Αλλά ας ακούσουμε τον ποιητή:

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 46 046

Χρωστάμε σ’ όσους ήλθαν, πέρασαν, Θα έλθουν θα περάσουν Κριτές θα μας δικάσουν, Οι αγέννητοι, οι νεκροί. Κωστής Παλαμάς Κύριε Πρόεδρε, έχει διαπιστωθεί ότι ενέργειες σαν κι αυτές του 1982 δεν αποδίδουν. Θεωρήσατε λοιπόν ότι από το 1982 μέχρι σήμερα, 31 χρόνια, είναι μια περίοδος χάριτος και αναλάβατε να προσφύγουν οι Αθηναίοι Τέττιγες στη διεθνή Δικαιοσύνη για να διεκδικήσουν, τα κλεμμένα σεβάσματά τους, με κατηγορητήριο, όπως το περιγράφει ο Λόρδος Βύρων στο ποίημα του «Η κατάρα της Αθηνάς». Αυτός που έγινε ο πρώτος κατήγορος, που αγάπησε τους Έλληνες έμπρακτα και πέθανε στο Μεσολόγγι το 1824. Λευτεριά, γιὰ λίγο πάψε νὰ χτυπᾶς μὲ τὸ σπαθί. Τώρα σίμωσε καὶ κλάψε εἰς τοῦ Μπάιρον τὸ κορμί. Καὶ κατόπι ἂς ἀκλουθοῦνε ὅσοι ἐπράξανε λαμπρά. ἀποπάνου του ἂς χτυποῦνε μόνο στήθια ἡρωικά. Πρῶτοι ἂς ἔλθουνε οἱ Σουλιῶτες, καὶ ἀπ’ τὸ Λείψανον αὐτὸ ἂς μακραίνουνε οἱ προδότες καὶ ἀπ’ τὰ λόγια ὁποῦ θὰ πῶ. Φλάμπουρα, ὅπλα τιμημένα, ἂς γυρθοῦν κατὰ τὴ γῆ, καθὼς ἤτανε γυρμένα εἰς τοῦ Μάρκου τὴ θανή,* Διονύσιος Σολωμός Εις τον θάνατον του Λόρδου Μπάϋρον

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 47 047

Η κήρυξη του πολέμου το 1940 και ο ρόλος του Προέδρου του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Αθηναίων Κωνσταντίνου Α. Κολιτσίδα* «... Στώμεν καλώς και άνω σχόντες τας καρδίας επικαλεσθώμεν την συνδρομήν του Κυρίου και με τον σταυρόν ως εγκόλπιον ας οδεύσωμεν την λεωφόρον της νίκης...». { Του Ελευθερίου Γ. Σκιαδά }

πρώτη συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου Αθηναίων, μετά την κήρυξη του πολέμου, διεξήχθη την 1η Νοεμβρίου 1940, ημέρα Παρασκευή, και περιλάμβανε –ουσιαστικά– δύο ομιλίες-χαιρετισμούς, πρώτα του Προέδρου του Δημοτικού Συμβουλίου Κωνσταντίνου Κολιτσίδα και κατόπιν του Δημάρχου Αθηναίων Αμβροσίου Πλυτά. Έπειτα αποφασίσθηκε να συνεχιστεί η συνεδρίαση μία εβδομάδα μετά. Τελικώς, επιτεύχθηκε η σύγκληση του Δημοτικού Συμβουλίου δεκαπέντε ημέρες αργότερα, δηλαδή την Παρασκευή 15 Νοεμβρίου 1940. Η ομιλία του Κωνσταντίνου Κολιτσίδα, η οποία καταγράφεται ως η πρώτη αντίδραση του Σώματος του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Αθηναίων στην κήρυξη του πολέμου, ήταν η εξής: «Κύριοι, Επιλαμβάνομαι της ευκαιρίας και ως μόνος αντιπρόσωπος του Στρατού κατά την παρούσαν Συνεδρίασιν να σας μεταφέρω τους ενθουσιώδεις χαιρετισμούς της Μονάδος εις την οποίαν υπηρετώ. Ο ενθουσιασμός του Στρα-

* Εις μνήμην της Λιλίκας Βαρελά, κόρης του Κωνσταντίνου Α. Κολιτσίδα και μέλους του Συλλόγου των Αθηναίων.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 48 048

τού μας, Κύριοι, είναι άνευ προηγουμένου. Πρέπει να ήμεθα υπερήφανοι διά τον ενθουσιασμόν αυτόν τον οποίον ουδέποτε ητενίσαμεν, διαπιστώ δε τούτο εν συγκρίσει προς προηγουμένας επιστρατεύσεις. Από της 6ης πρωϊνής της παρελθούσης Δευτέρας, Κράτος Ευρωπαϊκόν διεκδικούν υπέρ αυτού το προβάδισμα του αρχαίου και νέου Πολιτισμού εκήρυξε τον πόλεμον κατά της Ελλάδος. Ο πόλεμος αυτός είχε καταστή κοινόν μυστικόν. Από πολλών μηνών απεκρύπτετο. Η πολιτική σκοπιμότης, συμφέροντα εθνικά δεν έφερον αυτόν εις την επιφάνειαν, αλλά τίνος Έλληνος η ψυχή δεν ενθυμείται τον άνανδρον τορπιλλισμόν της Έλλης μας, του ηρωϊκού αυτού πολεμικού μας σκάφους το οποίον δεν ευρίσκετο ούτε εις τον Ναύσταθμον, αλλ’ επήγε να αντιπροσωπεύση το Κράτος εις το Πανελλήνιον προσκύνημα της Μεγαλόχαρης της Τήνου. Λέγω άνανδρον τορπιλλισμόν με όλην την σημασίαν της λέξεως, άνανδρον διότι το σκάφος εκείνο το οποίο ετορπίλλισε την Έλλην μας ανήκε εις το Κράτος το οποίον ουδέποτε εγνώρισε την νίκην. Εγνώρισε μόνον δολοφονίας, πολιτικάς δολοπλοκίας και απιστίας συμμαχικάς και επ’ αυτών μόνον εστηρίχθη διά να βελτιώση το έδαφός του. Εγνώρισε μόνον την... νίκην του Ιντσόντζο, την είσοδον εις Ρώμην, την κατάληψιν της Αλβανίας και της Αιθιοπίας, διά να αποκτήση τρία στέμματα και δεν ξέρω πόσα διαδήματα και να υποδουλώση ξένους λαούς. Τοιούτον αντίπαλον έχομεν σήμερον. Ίσως να θελήση κανείς μέσα εις την ψυχήν του να αντιλέξη και να είπη αντίπαλον 42.000.000 και ημείς είμεθα 9.000.000. Ας μη πτοηθή η ψυχή του, ας αναπολήσωμεν εις την μνήμην μας την ελληνικήν Παλιγγενεσίαν. Ας ενθυμηθώμεν ότι προ 125 ετών μία δραξ ανθρώπων οι οποίοι ούτε καν ελεύθεροι ήσαν, ούτε να σκεφθούν καν ηδύναντο, κατέβαλον μία Αυτοκρατορίαν, την μεγαλειτέραν των Αυτοκρατοριών της εποχής εκείνης. Η δραξ αυτή των ανθρώπων με μόνον έμβλημα την ψυχικήν ρώμην αντετάχθη ερρωμένως εναντίον του τότε λεγομένου τυράννου, να ελευθερώση την γωνίαν αυτήν της γης την οποίαν ημείς οι μεταγενέστεροι επεξετείναμεν και πρέπει να επεκτείνωμεν ακόμη περισσότερον. Πρέπει λοιπόν να νικήσωμεν οπωσδήποτε, διότι αλλοίμονον εάν νικηθώμεν. Αν νικηθώμεν δεν θα έχωμεν τον τύραννον τον προ 120 ετών, διότι τότε είχομεν ελευθερίαν θρησκείας, ελευθερίαν γλώσσης. Δι’ αυτό είπον “εναν-

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 49 049

τίον του τότε λεγομένου τυράννου” αν νικηθώμεν θα έχωμεν τυραννίαν άνευ προηγουμένου χωρίς να γνωρίζωμεν αν εις το μέλλον θα ευρεθή ένας Κολοκοτρώνης, μία Φιλικήν Εταιρίαν δια μίαν νέαν Ελληνικήν παλιγγενεσίαν. Διά να νικήσωμεν όμως πρέπει όλοι με μια ψυχή με ένα σώμα αφίνοντες κατά μέρος πάσαν γνωστήν ή άγνωστον πολιτικήν, να επιστρατευθώμεν υπέρ του Έθνους διά να δείξωμεν εις τους ποταπούς εχθρούς μας ότι δεν θα μπορέσουν να παίξουν εν ου παικτοίς… Κύριοι, δεν θέλω να σας κουράζω, περισσότερον, το εθνεγερτήριον σάλπισμα ήχησεν και οι μυριόστομοι ευχαί υπέρ της νίκης αντηχούν από πέρατος εις πέρας της Ελλάδος. Στώμεν καλώς και άνω σχόντες τας καρδίας επικαλεσθώμεν την συνδρομήν του Κυρίου και με τον σταυρόν ως εγκόλπιον ας οδεύσωμεν την λεωφόρον της νίκης βέβαιοι όντες ότι θα έλθη η ανάστασις του Έθνους και μία νέα Ελληνική Αυτοκρατορία θα γεννηθή από τον Τιτάνειον αυτόν αγώνα».

Κωνσταντίνος Α. Κολιτσίδας (1892-1950) Ο Κωνσταντίνος Κολιτσίδας, γιος του Αθανασίου και της Αικατερίνης, το γένος Κυριαζή, γεννήθηκε στον Άγιο Φλώρο της Μεσσηνίας, το 1892. Αποπεράτωσε τις εγκύκλιες σπουδές του στην Καλαμάτα και συνέχισε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, από όπου έλαβε και το δίπλωμά του. Μόλις επέστρεψε από την Αδριανούπολη, όπου υπηρέτησε τη θητεία του, το έτος 1923, παντρεύθηκε τη Λουκία Ν. Κουσιάκη, με την οποία απέκτησε τρία παιδιά. Δύο κορίτσια, την Καίτη, σύζυγο Γ. Καραμιτσάνη, και τη Λιλίκα, σύζυγο Ιωάννου Βαρελά, καθώς επίσης και ένα γιο, τον Αθανάσιο. Εξελέγη δημοτικός σύμβουλος του Δήμου Αθηναίων στις κρίσιμες εκλογές της 11ης Φεβρουαρίου 1934 και το δεύτερο έτος αυτής της δημοτικής περιόδου κατέλαβε τη θέση του Αντιπροέδρου του Δημοτικού Συμβουλίου, με

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 51 051

Πρόεδρο τον Κωνσταντίνο Βάλβη. Όταν απεχώρησε από τον Δήμο Αθηναίων ο Κωνσταντίνος Κοτζιάς για να διατελέσει Υπουργός Διοικητού Πρωτευούσης, τη θέση του Δημάρχου Αθηναίων κατέλαβε ο Αμβρόσιος Πλυτάς και ο Κωνσταντίνος Κολιτσίδας ανέλαβε τα καθήκοντα του Προέδρου του Δημοτικού Συμβουλίου. Διατήρησε δε τη θέση αυτή μέχρι την παύση της Δημοτικής Αρχής από τους Γερμανούς. Άνθρωπος με υψηλά ιδανικά, εσωτερική καλλιέργεια, πλούσιες γνώσεις, μεθοδικότητα και ανθρωπισμό, διακρίθηκε για την εργατικότητα και την αντικειμενικότητά του. Υπήρξε ουσιαστικός παράγων των μεγάλων αλλαγών και των σπουδαίων θεσμικών εφαρμογών που έλαβαν χώρα στην πρωτεύουσα την εξαετία 1934-1940. Το έργο του, τόσο στο επίπεδο της μελέτης και του προγραμματισμού όσο και στα στάδια εφαρμογής, απαιτεί την εκπόνηση ιδιαίτερης μονογραφίας. Αρκούμεθα να σημειώσουμε ότι παρέμειναν μνημειώδεις οι εισηγήσεις του για το Δημοτικό Βρεφοκομείο, τις Παιδικές Κατασκηνώσεις, την Εταιρεία Αεριόφωτος, την επέκταση του Πολεοδομικού Σχεδίου, την αποκατάσταση των προσφυγικών πληθυσμών, τα Κέντρα Νεότητος κ.ά. Όσες φορές υπέβαλε υποψηφιότητα για την κατάληψη της θέσεως του Προέδρου του Δημοτικού Συμβουλίου ψηφίσθηκε ομόφωνα από το σύνολο των συναδέλφων του, περίπτωση μοναδική στην ιστορία του πρώτου Δήμου της χώρας και δείγμα της καθολικής αποδοχής του Σώματος. Άγνωστες παρέμειναν η πολυποίκιλη προσφορά του στο κοινωνικό σύνολο και οι διακεκριμένες αγαθοεργίες του. Από τους υποστηρικτές και κύριους παράγοντες της δημιουργίας των σχολών «Φοίνιξ», του ομώνυμου Σωματείου, υπήρξε ο κινητήριος μοχλός για την ανάπτυξη των Σχολών αυτών στην περιοχή του Αγίου Μελετίου. Ασχολήθηκε με την περίθαλψη, την εκπαίδευση και την παιδεία των παιδιών στις αθηναϊκές φτωχογειτονιές και το ιατρείο του υπήρξε τόπος δωρεάν παροχής υπηρεσιών σε όλη τη διάρκεια της Κατοχής. Μεταπολεμικά, όταν αποκαταστάθηκε η τάξη, κατέλαβε εκ νέου τη θέση του στο Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου Αθηναίων. Μετέστη στην Αιωνία Ανατολή στις 30 Νοεμβρίου 1950, σε ηλικία μόλις 58 ετών.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 52 052

Η Πύλη της Αγοράς ή Παζαρόπορτα { Της Μάρως Βουγιούκα και του Βασίλη Μεγαρίδη }

ε μια ήσυχη γειτονιά της Αθήνας, κάπου ανάμεσα στο Μοναστηράκι και τους Αέρηδες, υψώνεται ένα επιβλητικό μνημείο της αρχαιότητας, όχι πολύ γνωστό στους περισσότερους: είναι η λεγόμενη Πύλη της Αγοράς ή αλλιώς Πύλη της Αρχηγέτιδος Αθηνάς ή και Παζαρόπορτα. Το μνημείο αυτό είναι επιβλητικό, αλλά ταυτόχρονα κομψό και χαριτωμένο: τέσσερις ψιλόλιγνοι κίονες δωρικού ρυθμού, ύψους 8 περίπου μέτρων ο καθένας, επιστέφονται από ένα επιστύλιο με επιγραφή και ένα μικρό αέτωμα στο κεντρικό τμήμα του επιστυλίου, που δίνει έναν «αέρα» στο σύνολο. Η Πύλη ανεγέρθηκε στους αυτοκρατορικούς ρωμαϊκούς χρόνους· η χρονολογία της ανεγέρσεως δεν είναι με ακρίβεια γνωστή, υπολογίζεται όμως γύρω στους πρώτους χριστιανικούς χρόνους (οι γνώμες ποικίλλουν, αν και οι περισσότεροι συγκλίνουν στην εποχή του άρχοντος Νικίου). Την ανήγειραν οι Αθηναίοι προς τιμήν του Ιουλίου Καίσαρος και του αυτοκράτορα Αυγούστου και την αφιέρωσαν στην προστάτιδα και οδηγήτρια της πόλης τους, την αρχηγέτιδα, δηλαδή αρχηγό, ηγεμόνα Αθηνά, από όπου και η επίσημη ονομασία της, Πύλη της Αρχηγέτιδος Αθηνάς. Είχε προηγηθεί στην περιοχή η δημιουργία της Ρωμαϊκής Αγοράς (γύρω στο 50 π.Χ.), στο πλάι της Αγοράς των Αρχαίων Αθηνών, η οποία, σε αντίθεση με την Αγορά των Αθηνών, είχε καθαρά εμπορικό χαρακτήρα, με τα καταστήματά της, τις στοές και τους ανάλογους χώρους. Η ανέγερση της Πύλης στο ένα άκρο της Ρωμαϊκής Αγοράς τής έδινε και ένα χαρακτήρα μνημειακής εισόδου σ’ αυτήν. Την ίδια περίπου εποχή κτίστηκε στο άλλο άκρο της περιοχής το Ωρολόγιον του Ανδρονίκου του Κυρρήστου (οι σημερινοί «Αέρηδες») και έτσι η Ρωμαϊκή Αγορά οριοθετήθηκε ανάμεσα στα δύο αυτά μνημεία.

H Πύλη της Αρχηγέτιδος Αθηνάς και η Ρωμαϊκή Αγορά από τα δυτικά, 1836, Ludwig Lange.

Οι αιώνες περνούσαν και ο χαρακτήρας της Αγοράς άρχισε βαθμιαία να αλλάζει. Ήλθαν οι βυζαντινοί χρόνοι, η Φραγκοκρατία, η οθωμανική κυριαρχία, και η Ρωμαϊκή Αγορά έχανε βαθμιαία τον γενικό εμπορικό χαρακτήρα της και περιορίστηκε στο εμπόριο λίγων σχετικά προϊόντων με κυριότερο το σιτάρι, από όπου και ο χαρακτηρισμός της πλέον στα νεότερα χρόνια ως «Σταροπάζαρου». Η μετατροπή της Ρωμαϊκής Αγοράς σε παζάρι ανατολίτικου τύπου έγινε σταδιακά. Τα παλαιά καταστήματα και οι αγορές της ρωμαϊκής εποχής κατέρρεαν και στη θέση τους ανεγείρονται νέα ευτελούς κατασκευής, ενώ και τα πωλούμενα προϊόντα περιορίστηκαν τελικά σε μόνο τρία: το σιτάρι, που ήδη είπαμε, το αλάτι και το λάδι, που ήταν και τα μόνα εμπορεύματα στη διάρκεια της οθωμανικής περιόδου που επωλούντο εκεί. Σε όλα αυτά τα χρόνια η Πύλη και το περιβάλλον της άλλαξαν και αυτά μορφή. Και πρώτα πρώτα η Πύλη: ως είσοδος στο Σταροπάζαρο απέκτησε τον χαρακτηρισμό της «Παζαρόπορτας», πραγματική κατάντια μετά το μεγα-

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 54 054

λόπρεπο «Πύλη της Αρχηγέτιδος Αθηνάς» των παλαιών χρόνων. Αυτό και μόνο είναι αρκετό για να προσδιορίσει την κατάπτωση από τα αρχαία μεγαλεία στη σκληρή πραγματικότητα της εποχής εκείνης. Αλλά και το περιβάλλον της άλλαξε όπως είπαμε δραματικά. Η Πύλη περιτοιχίστηκε από μικρά σπιτάκια, ένα είδος γειτονιάς, ενώ στα μέσα περίπου του 18ου αιώνα κτίστηκε, ακουμπισμένη σε μία κολόνα, μία μικρή εκκλησία πρόχειρης κατασκευής με ξύλινη στέγη και μία ιδιομορφία σπάνια σε ορθόδοξη εκκλησία: το ιερό της, παρά τον απαρέγκλιτο κανόνα για τις ορθόδοξες χριστιανικές εκκλησίες να είναι στραμμένο προς την ανατολή, στην περίπτωση αυτή ήταν στραμμένο προς τον βορρά! Το εκκλησάκι ετιμάτο στο όνομα του Σωτήρος, Άγιος Σωτήρ ήταν η επίσημη ονομασία του, αλλά στον λαϊκό λόγο ήταν η Αγία Σωτήρα. Διατηρήθηκε στη θέση αυτή μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1930, όταν άρχισαν οι ανασκαφές στον χώρο, και στη συνέχεια κατεδαφίστηκε. Το ίδιο έγινε φυσικά και για όλα τα νεότερα κτίσματα, τόσο στο χώρο της Ρωμαϊκής Αγοράς όσο στο περιβάλλον της Πύλης. Οι ανασκαφές έφεραν στο φως όλα τα ερειπωμένα αρχαία κτίσματα και ο χώρος άλλαξε, όπως είναι φυσικό, τελείως τη φυσιογνωμία του. Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε και μία άλλη λειτουργία της Πύλης σε όλη την προηγούμενη περίοδο, όταν λειτουργούσε ως Παζαρόπορτα. Σε μία από τις κολόνες της και συγκεκριμένα στην ακραία, τοποθετούνταν οι πίνακες με τις εκάστοτε τιμές των πωλούμενων προϊόντων, ένα είδος αγορανομικού καθορισμού των τιμών, που δεν διέφερε και πολύ από τους αντίστοιχους σημερινούς. Είναι αυτό σαν συνέχεια της ίδιας λειτουργίας και κατά τη ρωμαϊκή περίοδο. Στις μέρες μας, η Πύλη της Αρχηγέτιδος Αθηνάς της Αρχαιότητας, η Παζαρόπορτα της οθωμανικής περιόδου και των μετεπαναστατικών δεκαετιών, η σημερινή Πύλη της Αγοράς, εξακολουθεί να υψώνει το επιβλητικό ανάστημά της στην περιοχή που προαναφέραμε, με τον χρόνο να έχει προκαλέσει πολύ λίγες αλλοιώσεις στη γενική της εμφάνιση, αν εξαιρέσουμε ότι ένα τμήμα στο κέντρο του αετώματος έχει καταπέσει. Όλοι οι δρόμοι γύρω από την Πύλη είναι βέβαια ασφαλτοστρωμένοι, το ίδιο και ο ελεύθερος χώρος εμπρός από το μνημείο, ενώ ολόκληρος ο αρχαιολογικός χώρος Πύλης – Ρωμαϊκής Αγοράς

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 55 055

βρίσκεται κάτω από το επίπεδο των οδών, σε βάθος από 20 έως 50 εκατοστών λόγω των ανασκαφών που προηγήθηκαν, και η πρόσβαση γίνεται με μερικά σκαλοπάτια με φυσική διαμόρφωση. Να σημειώσουμε εδώ ότι ολόκληρος ο χώρος είναι διάσπαρτος από αρχιτεκτονικά μέλη τα οποία στις μέρες μας, όταν υπάρχει κάποια συναυλία στην Αγορά, χρησιμοποιούνται ως φυσικά καθίσματα για τους θεατές που δεν βρήκαν θέση στα κανονικά καθίσματα που τοποθετούνται στην έκταση της Αγοράς. Ο χώρος έχει έντονο αρχαιολογικό χρώμα, γιατί, εκτός από τις αρχαιότητες (Πύλη, Ρωμαϊκή Αγορά, Αέρηδες κ.λπ.), και πολλά από τα ωραιότατα νεοκλασικά κτήρια της περιοχής στεγάζουν υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού που έχουν σχέση με την αρχαιολογία. Να σημειώσουμε ότι τα τελευταία χρόνια η περιοχή έγινε γνωστή σε ευρύτερο κοινό χάρη στις συναυλίες που άρχισαν να δίνονται από διάφορους καλλιτέχνες και καλλιτεχνικά σύνολα στον χώρο της Ρωμαϊκής Αγοράς, με κορυφαία τη συναυλία του Μάνου Χατζιδάκι και τον σχετικό δίσκο με τα τραγούδια που τραγουδήθηκαν εκείνη τη βραδιά με τον γενικό τίτλο «Ρωμαϊκή Αγορά». Αξίζει πραγματικά μία επίσκεψη στον χώρο αυτό. Ο επισκέπτης θα χαρεί την ιδιαίτερη ατμόσφαιρα που επικρατεί εκεί και ταυτόχρονα θα έχει την ευκαιρία να γνωρίσει ένα αρχαίο μνημείο, από τα όχι και τόσο γνωστά, αλλά τα σημαντικότερα της Αθήνας.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 56

Ένας αιώνας πνευματικά ταξίδια

αθηνα-αλεξανδρεια (1860-1960) { Της Μάρως Φιλίππου }

ρισκόμαστε στα μέσα περίπου του 19ου αιώνα, και στα παράλια της Αλεξάνδρειας, στις όχθες του Νείλου, στα ζεστά βαμβακοχώρια, στους δρόμους του εμπορίου που σημαδεύουν την καρπερή αιγυπτιακή γη, αρχίζει να απλώνεται μια είδηση που δίνει ελπίδα και προοπτική. Μια είδηση που προδιαγράφει το μέλλον χιλιάδων Ελλήνων και «σχηματοποιεί» τις προσδοκίες τους, δίνοντας για πρώτη φορά, το 1843, επίσημο χαρακτήρα σε μια μακροχρόνια παρουσία. 1843, έτος ιδρύσεως της Ελληνικής Κοινότητος Αλεξανδρείας. H σύσταση και η ονομασία της θα περάσουν από διάφορα στάδια: Ελληνική Κοινότης των εν Αλεξανδρεία Ορθοδόξων Ελληνοαιγυπτιακή Κοινότης εν Αλεξανδρεία της Αιγύπτου Η των Αλεξανδρέων Ελληνική Κοινότης Η Ελληνική εν Αλεξανδρεία Κοινότης Ωστόσο, ο θεμελιώδης κανονισμός της Ελληνοαιγυπτιακής Κοινότητος των εν Αλεξανδρεία Ορθοδόξων και ο κανονισμός της Ελληνοαιγυπτιακής Σχολής θα εκδοθούν «εκ της τυπογραφίας Χ. Δούκα, εν Αθήναις», το 1854. Να ήταν άραγε προφητική εκείνη η πρώτη συνεργασία; Σε μας εναπόκειται να το διερευνήσουμε και να δώσουμε απαντήσεις που δεν είναι πάντα εύκολες. Αναζητώντας τις πνευματικές διαδρομές ανάμεσα σε Αθήνα και Αλεξάνδρεια, ανάμεσα σε δύο μητροπόλεις του Ελληνισμού με διαφορετικά βέβαια μεγέθη, αλλά με ισχυρούς δεσμούς αίματος και με ακατάβλητες συναισθηματικές συγγένειες, θα πρέπει να στρέφουμε το βλέμμα και προς τις δύο όχθες της Μεσογείου.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 57

Δρόμος του Καΐρου. Επιστολικό δελτάριο. Η ίδρυση της Ελληνικής Κοινότητος Αλεξανδρείας θα αποτελέσει αναμφισβήτητα ορόσημο για την πορεία του Αιγυπτιώτη Ελληνισμού και θα χρησιμεύσει ως πρότυπο για την ίδρυση κοινοτήτων σε όλες τις μεγάλες και μικρές πόλεις της Αιγύπτου όπου κατοικούσαν Έλληνες. Θα δώσει όμως και το έναυσμα για την ίδρυση πολλών και διαφόρων καλλιτεχνικών, εκπαιδευτικών και κοινωφελών οργανισμών, ενώ θα σημάνει και την καθιέρωση δραστηριοτήτων οι οποίες θα ευνοήσουν την πνευματική προσέγγιση και τον επηρεασμό ατόμων και ομάδων που δρουν στους κόλπους των κοινοτήτων ή στις παρυφές τους και προσδοκούν την εξ Αθηνών ανταπόκριση και συνεργασία. Είναι επομένως λογικό, για εκείνον που διερευνά τις πνευματικές σχέσεις οι οποίες αναπτύχθηκαν μεταξύ Αθήνας και Αλεξάνδρειας, να παρουσιάζει ενδιαφέρον όχι μόνο η νέα ελληνική πραγματικότητα στην Αίγυπτο, αλλά και τα χαρακτηριστικά της πνευματικής Αθήνας όπως αυτή εμφανίζεται την αντίστοιχη περίοδο, στα μέσα δηλαδή του 19ου αιώνα. Την εικοσαετία 18501870 χαρακτηρίζει η ακμή του ελληνικού ρομαντισμού, με αρχικούς εισηγητές

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 58

στον ελλαδικό χώρο τους Φαναριώτες, που αποτέλεσαν τον πυρήνα της αθηναϊκής πνευματικής κίνησης και που στόχος τους ήταν ο προσδιορισμός της πολιτιστικής ταυτότητας στην αναγεννώμενη Ελλάδα. Στις προσπάθειές τους εκείνες, βρήκαν αρωγούς κρατικούς φορείς, καλλιτεχνικές εταιρείες όπως ο Φιλολογικός Σύλλογος «Παρνασσός», αλλά και λογοτεχνικά και φιλολογικά περιοδικά που συνέβαλαν στη διάδοση της πνευματικής παραγωγής. Μιας παραγωγής που η επικρατούσα γλωσσική μορφή της ήταν η καθαρεύουσα, παρόλο που εμφανίζονταν και κάποια ποιητικά έργα σε δημοτικίζουσα γλώσσα με ερωτικό ή θρησκευτικό-φιλοσοφικό θεματολόγιο. Δεν έλειπαν βέβαια και οι πολιτικές αναζητήσεις και το ιστορικό μυθιστόρημα με χαρακτηριστικότερο το έργο του Αλέξανδρου Ρίζου Ραγκαβή Ο Αυθέντης του Μωρέως (1850). Το 1853, ο Παναγιώτης Σούτσος, με τη γλωσσική του μελέτη Νέα Σχολή του γραφόμενου λόγου, υπεραμύνεται της ανάγκης εξαρχαϊσμού της καθαρεύουσας και το 1857 ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης τυπώνει τα Μνημόσυνα και γίνεται γνωστός σε όλη την Επτάνησο και την Ηπειρωτική Ελλάδα. Το 1865 θα κυκλοφορήσει η Πάπισσα Ιωάννα του Εμμανουήλ Ροΐδη, ένας «μυκτηριστικός λίβελος» κατά της Kαθολικής Eκκλησίας. Στο μεταξύ, οι Δ. Παπαρρηγόπουλος, Αχ. Παράσχος, Σπ. Βασιλειάδης δεν αργούν να καθιερωθούν ως οι κυριότεροι εκπρόσωποι του αθηναϊκού ρομαντισμού. Αλλά και το ψυχολογικό διήγημα αρχίζει να βρίσκει τον δρόμο του με τον Δημήτριο Βικέλα, ο οποίος ακολουθεί τα βήματα του Γεωργίου Βιζυηνού και βιώνει τη ρομαντική λαίλαπα. Και οι δύο, ωστόσο, θα θεωρηθούν προπομποί της μεγάλης λογοτεχνικής αλλαγής που συντελείται με την εμφάνιση της Νέας Αθηναϊκής Σχολής. Να σημειώσουμε, επίσης, ότι η πρώτη εμφάνιση των γυναικών στη λογοτεχνία πραγματοποιείται το 1875 με τη δημοσίευση του έργου Τα Φάσματα της Αιγύπτου της Αιγυπτιώτισσας Μαρίας Π. Μηχανίδου, μοναδικής κωμωδιογράφου του 19ου αιώνα1. Ύστερα από λίγο, οι «σκηνογραφίες» όλων αυτών των αφηγήσεων, καθώς και η χριστιανική φιλοσοφία του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη και ο γλωσσικός 1

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ – ΕΛΛΑΣ, β’ τόμος.

Η Αλεξάνδρεια στα τέλη του 19ου αιώνα (χαρακτικό). του συντηρητισμός θα ταξιδεύουν και θα αναζητούν ένα νέο κοινό σε μια άλλη όχθη της Μεσογείου. Εκεί, η Αλεξάνδρεια, αλλά και οι άλλες πόλεις που θα ακολουθήσουν το παράδειγμά της θα γίνουν σιγά σιγά οι πρόθυμοι δέκτες πνευματικών μηνυμάτων από την Αθήνα, λίκνο της ελληνικής σκέψης και εν δυνάμει κέντρο της ελληνικής διανόησης. Aναζητώντας, λοιπόν, μαρτυρίες για τις πρώτες πνευματικές προσεγγίσεις Ελλαδιτών και Αιγυπτιωτών, ανακαλύπτουμε στη Βιβλιοθήκη του Συλλόγου των Αθηναίων τη γλαφυρή περιγραφή της πρώτης επίσκεψης της Φιλαρμονικής Αθηνών στην Αίγυπτο, το 1892. Με την υπογραφή του Α. Φιλαδελφέως2, το κείμενο αυτό προϊδεάζει κατά κάποιον τρόπο τον αναγνώστη για τις σχέσεις που θα αναπτυχθούν τα επόμενα χρόνια ανάμεσα στην ελληνική πρωτεύουσα και στις παροικίες της Αιγύπτου. Ενθουσιασμένος από την υποδοχή των εκεί Ελλήνων, ο Α. Φιλαδελφεύς, απευθυνόμενος στον Γεώργιο Αβέρωφ, τον μεγάλο ευεργέτη της Ελληνικής Κοινότητας, ανέφερε μεταξύ άλλων: «Κατ’ αυτήν την στιγμήν, ω μεγάλε πατριώτα, συ είσαι ο αληθής βασιλεύς της 2

Ο Αλέξανδρος Φιλαδελφεύς (1866-1955), αρχαιολόγος, ζωγράφος και συγγραφέας, συνόδεψε τη Φιλαρμονική σε εκείνο το πρώτο της ταξίδι στην Αίγυπτο, αλλά ο ίδιος την είχε ήδη επισκεφθεί στη δεκαετία του 1880.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 60

Η πόλη των Αθηνών, τέλη 19ου αιώνα. ορφανής ελληνικής καλλιτεχνίας, ήτις καταλειπούσα τα πάτρια εδάφη και παλαίουσα κατά μυρίων κινδύνων και θαλάσσας διασχίσασα, ήλθε προς τας ευδαίμονας ταύτας ακτάς όπως εκ του σύνεγγυς χαιρετήση τον μέγαν προστάτην των μουσών, τον ιδρυτήν του Πολυτεχνείου! Αι εννέα μούσαι του Ελικώνος… εύρον εν σοι αληθή προστάτην και ευγενή Μαικήναν… Ζήτω ο Αβέρωφ! Ζήτωσαν οι εν Αιγύπτω Έλληνες!». Και σε κάποια άλλη δεξίωση, ο ίδιος ομιλητής τόνισε: «Τι δε να είπω περί των δημοσιογράφων; Ραδινώτατοι και φαιδροί, ομιλητικοί και πατριωτικοί. Μας υπεστήριξαν εκθύμως, παρέχοντες τας στήλας των μετά ενθουσιασμού υπέρ της ευγενούς ιδέας ήτις μας ήγαγεν εις τας όχθας του Νείλου. Καϋμένη ελληνική δημοσιογραφία, ανδριάς παμμέγιστος σοι αρμόζει!». Τα διθυραμβικά εκείνα σχόλια του Α. Φιλαδελφέως δεν θα πρέπει, ωστόσο, να μας παρασύρουν σε μια εξιδανίκευση των απόψεων που διατύπωναν κατά καιρούς οι άνθρωποι των Γραμμάτων ένθεν κακείθεν της Μεσογείου. Αν, για παράδειγμα, ανατρέξουμε στις Πρώτες Ενθυμήσεις (1874-1889) της Πηνελόπης Δέλτα, κόρης του Εμμανουήλ Μπενάκη, η οποία γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αλεξάνδρεια, θα εκπλαγούμε από τις μύχιες σκέψεις εκείνης που θα παίξει

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 61

τόσο σημαντικό ρόλο στα Ελληνικά Γράμματα. Εκείνης που λαχταρά ως έφηβη να πιστέψει σε μια μεγάλη πατρίδα, ενώ βαθιά μέσα της φοβάται πως η «Νέα Ελλάς» είναι μαραζιασμένη και περιφρονημένη, ταπεινή και ανύπαρκτη… Η Δέλτα ομολογεί επίσης, πάντα στις Πρώτες Ενθυμήσεις, πως σε ό,τι αφορά την ελληνική γλώσσα, παρέμεινε αγράμματη και με μίσος για κάθε τυπωμένο ή χειρογραφημένο ελληνικό βιβλίο, κείμενο ή επιστολή. Παραπέμπει δε, κατά κάποιον τρόπο, και σε ένα αυστηρό κατ’ οίκον σύστημα διδασκαλίας: ένα σύστημα το οποίο υιοθετούσαν, κυρίως για τις θυγατέρες τους, οι ανερχόμενες αστικές οικογένειες μέσα στους κόλπους της ελληνικής παροικίας. Σύμφωνα με τις συνήθειες της εποχής και δεδομένης της τότε αγγλικής και γαλλικής πολιτιστικής υπεροχής στην Αίγυπτο, ιδιαίτερη σημασία αποκτούσε η εκμάθηση ξένων γλωσσών, ενώ η σχέση των παιδιών με την ελληνική γλώσσα παρέμενε μια τραυματική σχέση, εξαιτίας της ακαμψίας της καθαρεύουσας, και καθόριζε ως ένα βαθμό τη θέση των Ελληνικών Γραμμάτων στην πνευματική ζωή των παροικιών. Αξίζει να ανατρέξουμε και πάλι στην Πηνελόπη Δέλτα, η οποία θυμάται ότι κάθε βράδυ «εκστήθιζε» όρθια, μπροστά στη νόνα της, Ο Βοριάς που τ’ αρνάκια παγώνει του λυρικού Ζαλοκώστα, ίσως και Τ’ ορφανό ή Ο Χριστός και το Παιδάκι του μιμητή των μεγάλων λυρικών Αχιλλέα Παράσχου. Η κόρη του Εμμ. Μπενάκη διευκρινίζει, επίσης, ότι στη βιβλιοθήκη του πατέρα της, εκτός από Shakespeare, Byron, Figuier, δεν υπήρχε παρά η Ιστορία του Παπαρρηγόπουλου και του Τρικούπη και, ανάμεσα σε 2-3 μόνο ποιητές, ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, που η οικογένεια ενέκρινε, προφανώς, τον επικολυρικό χαρακτήρα των στίχων του. Ως προς το θέμα της γλώσσας, δε, ως λογοτεχνικού εργαλείου, η Δέλτα φαίνεται να αγνοεί, πριν από τον γάμο της με τον Στέφανο Δέλτα, ή να θεωρεί άνευ σημασίας τις διεργασίες που προετοιμάζουν στην Αθήνα τη μεγάλη ανατροπή. Οι παρεμβάσεις του Γ. Ψυχάρη στην τεχνική της γλώσσας θεωρούνταν ίσως πολύ μακρινοί, ίσως και επικίνδυνοι πειραματισμοί. Ωστόσο, το Ταξίδι του θα αποτελεί ήδη τον πρώτο οργανωμένο πεζό λόγο στη νεοελληνική λογοτεχνία που θα γίνει το φλογερό μανιφέστο μιας γενιάς αποφασισμένης να υψώσει τη σημαία της αντίδρασης κατά του λογιοτατισμού.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 62

Ο απόηχος εκείνου του μανιφέστου δεν θ’ αργήσει να φτάσει στην Αλεξάνδρεια, που δέχεται ήδη από το 1890-92, κυρίως όμως μεταξύ 1893 και 1895, τον αντίκτυπο ενός κινήματος το οποίο προβληματίζει, ξεσηκώνει, συνεπαίρνει, αλλά και διχάζει τους λογοτέχνες της Αθήνας. Στην ελληνική Αλεξάνδρεια, η «περιφρονημένη Ελλάς» αρχίζει να δίνει το «παρών», ενώ οι φιλολογικές συζητήσεις γίνονται πλέον συνήθης πρακτική σε διάφορες ομάδες διανοουμένων. Σε μια από αυτές τις ομάδες, σημαντικό ρόλο θα παίξει ο Γεώργιος Τσοκόπουλος3, ο Αθηναίος δημοσιογράφος, ο οποίος εκείνη ακριβώς τη διετία εργάστηκε ως διευθυντής στην εφημερίδα «Ομόνοια» της Αλεξάνδρειας. Ο Τσοκόπουλος δεν είναι ο μόνος Αθηναίος δημοσιογράφος που εργάζεται στην Αίγυπτο, αλλά είναι ο πρώτος που αποφασίζει να δημοσιεύσει φιλολογικές εργασίες των Ελλήνων της Αιγύπτου, ενώ αρχίζει να ασχολείται και με την κατάρτιση του «λίμπρο ντ’ όρο»· της Χρυσής Βίβλου τής εκεί ελληνικής αριστοκρατίας. Σκοπός του είναι να ξαναδώσει αίγλη σε ξεχασμένα αρχοντικά ονόματα, όπως του φίλου του Κωνσταντίνου Καβάφη. Ο ποιητής, άλλωστε, θα δημοσιεύσει τέσσερα ποιήματά του στο «Εικονογραφημένον Αιγυπτιακόν Ημερολόγιον» του Τσοκόπουλου, που η έκδοσή του κράτησε ένα μόνο χρόνο. Το 1895, ο Γ. Τσοκόπουλος, παρά την ψυχρή υποδοχή της πνευματικής του προσφοράς, συνεργάζεται με τον Αργ. Δρακόπουλο και εκδίδουν μαζί τον «Εικοστό Αιώνα», το πρώτο αξιοπρεπές περιοδικό που κάνει την εμφάνισή του στην Αλεξάνδρεια και δίνει το έναυσμα για άλλες εκδοτικές προσπάθειες στον τομέα του περιοδικού τύπου. Να προσθέσουμε ότι στο τρίτο τεύχος του «Εικοστού Αιώνα», ο Γ. Τσοκόπουλος θα δημοσιεύσει το ποίημα του Κ. Καβάφη Κτίσται, το οποίο του έδωσε ο ποιητής αφού έκανε κάποιες αλλαγές. 3

Ο Γ. Β. Τσοκόπουλος (1870-1923) διετέλεσε αρχισυντάκτης της εφημερίδας «Νέον Άστυ» και διευθυντής των εφημερίδων «Καιροί» και «Εστία». Ιδρυτικό μέλος και πρόεδρος της Εταιρείας Θεατρικών Συγγραφέων, ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Ελληνικού Θεάτρου και της Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών, διακρίθηκε ως χρονογράφος, θεατρικός συγγραφέας και ως επιθεωρησιογράφος. Τα ετήσια « Παναθήναια» (1907-1923), σε συνεργασία με τους Π. Δημητρακόπουλο και Μπ. Άννινο, άφησαν εποχή. Έγραψε λιμπρέτα μελοδραμάτων, οπερέτας, παιδικά μυθιστορήματα, πολεμικές εντυπώσεις, ιστορικά κ.ά. Ο Αιγυπτιώτης Ελληνισμός τού οφείλει το βιβλίο Αιγυπτιακαί Αναμνήσεις, μέρος Α΄, Ο σύγχρονος εν Αιγύπτω Ελληνισμός (1710-1860), που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Αρμονία», τ. Α’, 1900, Αθήναι.

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος συνοδευόμενος από τους Στέφανο Δέλτα και Γεώργιο Αρβανιτάκη στις πυραμίδες της Γκίζας (Απρίλιος 1915). Η συνεργασία του Τσοκόπουλου με τον Καβάφη θα συνεχιστεί και μετά την επιστροφή του δημοσιογράφου στην Αθήνα. Στις 27 Ιουλίου του 1896, ο Τσοκόπουλος στέλνει ένα δελτάριο στον ποιητή και του ζητά «εκδεδομένα ή ανέκδοτα» ποιήματα. «Φίλε Κύριε Καβάφη, Από τινος γράφω κάτι σχετικόν με την εν Αιγύπτω φιλολογικήν κίνησιν. Πολύ με υποχρεώνετε αν μου στείλετε ποιήματά σας εκδεδομένα ή ανέκδοτα. Θα γίνη περί υμών ευρύς λόγος. Τα περιμένω διά του πρώτου ταχυδρομείου». Να σημειώσουμε για την ιστορία ότι ο Καβάφης του Τσοκόπουλου είναι ένας διαφορετικός Καβάφης από τον Καβάφη αρθρογράφο, τον οποίο είχε γνωρίσει ένα περιορισμένο αναγνωστικό κοινό, διαβάζοντας στην εφημερίδα «Εθνική» της 29ης Απριλίου του 1891 το κείμενό του Ελγίνεια Μάρμαρα. Και ίσως ακόμη λιγότεροι να ήταν οι αναγνώστες που θα πρόσεξαν τον Σεπτέμβρη του ίδιου χρόνου στο «Αττικόν Μουσείον», στη στήλη της αλληλογραφίας, την απάντηση στον Κωνσταντίνο Καβάφη «εις Αλεξάνδρειαν», που περιείχε μια ενθουσιώδη κριτική για κάποιο ποίημά του, ίσως από τον Ιωάννη Πολέμη, υπεύθυνο τότε ύλης του περιοδικού.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 64

Αλλά και ο Καβάφης θα δημοσιεύσει το 1893, στην εφημερίδα «Τηλέγραφος», άρθρο για την ποίηση του Γεωργίου Στρατήγη4 και συγκεκριμένα για τη συλλογή Νέα Ποιήματα, στην οποία συμπεριλαμβάνονται και τα Αιγυπτιακά. «Τα Αιγυπτιακά είναι συλλογή εννέα εμπνευσμένων ποιημάτων… Ο ποιητής μας θαυμάζει την αιγυπτιακήν αρχαιότητα, αλλά όχι και εκτός παντός μέτρου. Την λεπτήν καλαισθησίαν του Έλληνος δεν θαμβούσιν οι γιγαντιαίοι βωβοί όγκοι», επισημαίνει ο Αλεξανδρινός και επιλέγει να παραθέσει τους στίχους που εμπνέει στον Γ. Στρατήγη η μεγάλη πυραμίδα: Δεν έχει τα αιθέριά σου ο Παρθενών μας ύψη Κι ο Χρόνος πριν από εσέ μπορεί να τον συντρίψη. Μα και ολόρθη μοναχή αν μείνη μια κολόνα Και μια του πέτρα μοναχή Θα’νε βωμός του πνεύματος. Διαφορετικός, ωστόσο, είναι και ο Καβάφης του Πρίντεζη5, διευθυντή του περιοδικού «Η Φύσις». «Ενώ απ’ αρχής της εις Αλεξάνδρειαν αποβιβάσεώς μου εγνώρισα αυτόν προσωπικώς, διότι το πρότερον μόνον εξ’ αλληλογραφίας εγνωριζόμεθα, σπανίως τον έβλεπον και τούτον αποδίδω εις την εξιδιασμένην και επιφυλακτικήν αυτού διαγωγήν προς σύναψιν σχέσεως ή φιλίας… Κατά τας δύο λοιπόν τελευταίας ημέρας, ότε διέμεινα εν Αλεξανδρεία, ο κάλλιστος κύριος Καβάφης δεν έλειπεν εκ του πλησίον μου». Με αυτές τις εκτιμήσεις των μεν για τους δε, άρχισε μια πιο συστηματική επικοινωνία μεταξύ Αθηνών και Αλεξανδρείας, καθώς και η σταδιακή εδραίωση εκλεκτικών λογοτεχνικών σχέσεων. Εκείνη περίπου την εποχή εγκαινιάστηκαν οι αμφίδρομες πνευματικές ανταλλαγές μεταξύ γνωστών και λιγότερο γνωστών ανθρώπων των Γραμμάτων, Αθηναίων και Αιγυπτιωτών, μεταξύ του Καβάφη και των άλλων. Μεταξύ εκείνου που «η μνήμη και η ψυχή 4

Ο Γεώργιος Στρατήγης (1859-1938), ποιητής και μεταφραστής, δικηγόρησε για ένα διάστημα στην Αλεξάνδρεια. Υπήρξε εκπρόσωπος του παλαμικού κύκλου. Στην αρχή της ποιητικής του δημιουργίας, βρέθηκε υπό την επίδραση της Αθηναϊκής Σχολής, αλλά αργότερα προσχώρησε στη Νέα Σχολή, εγκαταλείποντας τα επικολυρικά και μυθολογικά θέματα και την καθαρεύουσα. Φ. Πρίντεζης, Αναμνήσεις Αιγύπτου στο περιοδικό «Η Φύσις», 23 Οκτωβρίου, 1894, Αθήναι.

Ο Κ. Π. Καβάφης στο σπίτι του στην οδό Λέψιους.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 66

του ήταν φορτωμένες με παραστάσεις άγνωστες, σχεδόν ασύλληπτες, για τους νεώτερους… και της αναγεννημένης πια Ελλάδος», όπως έκρινε ο Τσοκόπουλος. Στην Αθήνα, ως το τέλος του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα, θα συσπειρωθούν ενάντια στην επίσημη γλώσσα, εκτός από τον Γ. Ψυχάρη, τον Εμμ. Ροΐδη, τον Αλ. Πάλλη, τον Αργ. Εφταλιώτη, τον Κ. Παλαμά, και οι Κ. Χατζόπουλος, Κ. Θεοτόκης, Π. Νιρβάνας, Μ. Τσιριμώκος, Ι. Γρυπάρης. Την ίδια περίπου εποχή, στην Αλεξάνδρεια, η Πηνελόπη Δέλτα, η οποία πριν από λίγα μόλις χρόνια ένιωθε «μίσος» για κάθε τυπωμένο ελληνικό βιβλίο, παντρεύεται (1895) τον Στέφανο Δέλτα, ένα φωτισμένο δημοτικιστή, και αρχίζει να χαράζει ένα νέο, δικό της δρόμο στα Ελληνικά Γράμματα. Θα προσεγγίσει τον κύκλο των πρωτοπόρων, όχι μόνο συγγραφέων, αλλά και εκπαιδευτικών και θα αναπτύξει ισχυρές πνευματικές σχέσεις με τους πρωτεργάτες του δημοτικιστικού κινήματος, με πολλούς από τους οποίους θα αλληλογραφεί επί χρόνια. Εκτός, όμως, από εκείνες τις πρώτες προσεγγίσεις, τις σποραδικές ανταλλαγές απόψεων, τις ελάχιστες –ομολογουμένως– αναφορές των Αθηναίων διανοουμένων στην πνευματική Αλεξάνδρεια, κάποια ταξίδια από και προς τις δύο πόλεις αποδείχθηκαν εξαιρετικά χρήσιμα και αποτελεσματικά για την ανάπτυξη διαύλων επικοινωνίας μεταξύ δύο τόσο διαφορετικών, αν και συγγενών, κόσμων. Ένα από αυτά και το ταξίδι του Γ. Σουρή στην Αίγυπτο, το 1901, για την παρουσίαση από σκηνής6 του έργου του Αριστοφάνη Νεφέλες. Κι είδα πολύν Ελληνισμόν Γεμάτον πατριωτισμόν Σκιρτώντα κι ακμαιότατον Λαμπρόν ελληνικότατον…

Το αθηναϊκό θέατρο θα δώσει πολλές φορές το «παρών» σε όλες τις ελληνικές παροικίες της Αιγύπτου. Οι Αιγυπτιώτες θα γνωρίσουν μικρούς και μεγάλους θιάσους και θα αγαπήσουν τους ηθοποιούς που με την παρουσία τους θα λαμπρύνουν τις εκεί θεατρικές σκηνές. Η ιστορία τους, ωστόσο, και οι σχέσεις στοργής που αναπτύχθηκαν με το ελληνικό κοινό της Αιγύπτου θα πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο ιδιαίτερης έρευνας. Να προσθέσουμε μόνο εδώ ότι σε εκείνη την παράσταση που πραγματοποιήθηκε με την παρουσία του Σουρή, τον ρόλο του Στρεψιάδη τον έπαιξε ο Δ. Κοτοπούλης.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 67

…θα σχολιάσει ο ποιητής, ενώ οι εφημερίδες της Αλεξάνδρειας μιλούν με συγκίνηση για την άφιξη «του ευνοημένου της Μούσης τέκνου, του Γεωργίου Σουρή, όστις είναι εν τω Πανελληνίω δημοτικότερος ή εν Ελλάδι». Όσον δε για την ίδια την παράσταση, τα σχόλια είναι αρκετά εύγλωττα. «Από της χθες η παροικία μας έχει την τιμήν και την ευτυχίαν να φιλοξενή τον δαιμόνιον Σουρή, αφιχθέντα μετά της κυρίας του… Την προσεχή Κυριακήν θα δοθώσιν εν τω θεάτρω Ζιζίνια αι Νεφέλαι των οποίων η αριστοτεχνική μετάφρασις έθεσεν τον Σουρή παραπλεύρως του Αριστοφάνους. Θα αποτελέση γεγονός αλησμόνητον η παράστασις του Αριστοφανείου αριστουργήματος. Η είσοδος εις τας κυρίας θα απαγορευθή διότι ο Σουρής απέδωκεν εις την γλώσσαν μας μερικάς ήκιστα σεμνάς εκφράσεις, αίτινες άλλωστε είναι και ολίγαι…». Το 1901 ήταν χρόνος ταξιδιού όχι μόνο για τον Σουρή, αλλά και για τον Καβάφη. Ο Αλεξανδρινός ποιητής θα βρεθεί στην Αθήνα τον Ιούνιο και τον Ιούλιο. «23 Ιουνίου, 1901 …Ο πρώτος που συνάντησα στην οδό Πατησίων ήταν ο Τσοκόπουλος, ο οποίος με συνόδευσε στο Πολυτεχνείον και με πήγε στο εργαστήριο του ζωγράφου Ροϊλού για να δω τον μεγάλο πίνακά του “Η Μάχη των Φαρσάλων”…Ο Ροϊλός έχει κομψό παρουσιαστικό. Αφού μείναμε μαζί του κάπου 15΄, ο Τσοκόπουλος κι εγώ περάσαμε στην Πινακοθήκη όπου συστήθηκα στον ποιητή Πολέμη που είναι ένα είδος επιθεωρητής εκεί… Ύστερα με πήγε ο Τσοκόπουλος στο εργαστήριο του ζωγράφου Ιακωβίδη. Ωραιότατα έργα…». «15 Ιουλίου, Σήμερα το πρωί πήγα στην πόλη. Πρώτα στο Ζαχαροπλαστείο του Ζαβορίτη κι από εκεί στο γραφείο του περιοδικού “Παναθήναια”. Είδα τον εκδότη Κίμωνα Μιχαηλίδη, σχετικά με ένα ποίημά μου που πρόκειται υποθέτω να δημοσιεύσει. Ήταν εκεί ο διηγηματογράφος κ. Ξενόπουλος…». Ύστερα από λίγες μέρες, ο Καβάφης θα επισκεφθεί τον Ξενόπουλο και στην κατοικία του, στην οδό Πατησίων. Εκεί είναι και το γραφείο του περιοδικού

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 68

«Η Διάπλασις των Παίδων», που εκδίδει ο Ξενόπουλος. «Με δέχθηκε με τη μεγαλύτερη εγκαρδιότητα, εγκωμίασε την ποίησή μου και μου έδωσε ένα αντίτυπο του τελευταίου του έργου», θα προσθέσει ο ποιητής. Από τα γραφόμενα7 του Καβάφη, η εκτίμηση φαίνεται ότι υπήρξε αμοιβαία. Θα εκφραστεί, άλλωστε, πολύ πιο εύγλωττα ο Ξενόπουλος, δύο χρόνια αργότερα. Με τίτλο Ένας Ποιητής8, ο Γρ. Ξενόπουλος δημοσιεύει στα «Παναθήναια» της 30ής Νοεμβρίου του 1903 ένα ιστορικό άρθρο που θα αποδειχτεί προφητικό και θα αποτελέσει κείμενο αναφοράς για δεκάδες κριτικές που θα γραφούν τα επόμενα χρόνια. «Είναι πολύς καιρός, δέκα ίσως και δώδεκα χρόνια, αφότου εδιάβασα εις κάποιον Ημερολόγιον το πρώτον του ποίημα. Επεγράφετο “Ταραντίνοι”…Το ποίημα δεν ήτο βέβαια έξοχον. Αλλά πρέπει να είχε κάτι το ξεχωριστόν και το ασυνείθιστον, διότι το όνομα που είδα από κάτω, το νέον και όλως διόλου άγνωστον –Κωνσταντίνος Καβάφης– μου εκαρφώθη από τότε. Και από τότε αγαπούσα να διαβάζω ό,τι απαντούσα με αυτό το όνομα… Σιγά-σιγά, η προσοχή μου μετεβλήθη εις εκτίμησιν. Κι έξαφνα μίαν ημέραν, παρετήρησα με έκπληξιν, με φόβον, ότι η εκτίμησις είχε φθάση τα επικίνδυνα όρια του θαυμασμού… Εκείνο που με συγκλόνισε περισσότερο από κάθε άλλο… και το απεστήθισα χωρίς να το θέλω, και το ψιθυρίζω ως βαυκάλημα εις τας αγρυπνίας του πόνου μου, κ’ ευρίσκω μέσα εις αυτό την θλιμμένην ψυχήν μου, την σπαραγμένην ζωήν μου, είναι το απελπιστικόν, το μοιραίον αυτό ποίημα, που επιγράφεται: “Τείχη”. Χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ Μεγάλα κ’ υψηλά τριγύρω μου έχτισαν τείχη…». Και ο Γρ. Ξενόπουλος, αφού αναλύει στο άρθρο του όχι μόνο τα Τείχη αλλά και άλλα ποιήματα του Αλεξανδρινού ποιητή, καταλήγει λέγοντας: «Όσα παρέθεσα είναι αρκετά να σας δώσουν κάποιαν ιδέαν της πρωτοτύπου αυτής φιλοσοφικής ποιήσεως, της τόσον νηφαλίου, με το αυστηρόν και ιδιόρρυθμον ένδυμα, με την αριστοκρατικήν τεχνοτροπίαν, με την όλως προσωπικήν υφήν, με

Απόσπασμα από το ημερολόγιο που κρατούσε στα αγγλικά ο Καβάφης. Το ημερολόγιο δημοσιεύτηκε το 1963 σε σχόλια και μετάφραση του Γ. Παπουτσάκη. Αναδημοσίευση του ιστορικού άρθρου το 1933, στο περιοδικό «Νέα Εστία».

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 69

Πηνελόπη Δέλτα (1874-1941). την γλώσσαν την υπενθυμίζουσαν μακρόθεν τον Κάλβον, και προπάντων με την έλλλειψιν κάθε αναρμόστου ελαφρότητος, κάθε ανοήτου ηχολαλιάς, κάθε απατηλού στολίσματος…». Ωστόσο, παρά την κατά καιρούς ενασχόληση των Αθηναίων με το καβαφικό έργο, παρά τις σποραδικές δημοσιεύσεις κάποιων Αιγυπτιωτών λογοτεχνών σε αθηναϊκά περιοδικά, όπως, για παράδειγμα, του ποιητή Πέτρου Μάγνη, του λυρικού φυσιολάτρη, ο οποίος είχε εμφανιστεί το 1902 στο πε-

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 70

ριοδικό «Νουμάς» με το ψευδώνυμο Κώστας Κάμελ9, δεν μπορούμε ακόμη, στις αρχές του εικοστού αιώνα, να μιλάμε για ουσιαστικές και καθοριστικές σχέσεις ανάμεσα σ’ εκείνους τους δύο κόσμους του πνεύματος. Μπορούμε ίσως μόνο να μιλάμε για επιτυχή κυκλοφορία ημερολογίων, όπως εκείνο του Βρετού. Στο «Εγκυκλοπαιδικό Ημερολόγιον» (1904) του Βρετού διαβάζουμε: «Ο εκδότης διαβιβάζει τας θερμάς αυτού ευχαριστίας προς τους κατωτέρω φιλομούσους κυρίους και κυρίας, διά την υποστήριξιν ην παρέσχον ως εκ της προπληρωμής της συνδρομής αυτών. Εξώφυλλο του Περιοδικού «Νέα Ζωή». Ιδιαζόντως δε ευχαριστεί τους αναλαβόντας την φροντίδα της συλλογής και αποστολής των συνδρομών»10… Παρ’ όλα αυτά, το βέβαιο είναι ότι μόνο όταν τα εγκυκλοπαιδικά και οικογενειακά συγγράμματα, καθώς και τα ημερολόγια, παραχωρήσουν τη θέση τους στα λογοτεχνικά περιοδικά, θα μπορούμε να μιλάμε για τη διαμόρφωση ενός κλίματος ικανοποιητικών πνευματικών σχέσεων. Η έκδοση το 1904 του αλεξανδρινού περιοδικού «Νέα Ζωή» από τον ομώνυμο σύλλογο θα σημάνει τη στροφή προς το λογοτεχνικό έντυπο, στο οποίο είχε ήδη ανοίξει τον δρόμο στην Αθήνα το περιοδικό «Τέχνη» (1898) του Κ. Χατζόπουλου. Θα ακολουθήσουν στην Αλεξάνδρεια τα περιοδικά «Σεράπιο» (19091910), «Γράμματα» (1911-1921), «Αργώ» (1923-27) «Αλεξανδρινή Τέχνη» (19261930), «Παναιγύπτια» (1926-1938), «Αλεξανδρινή Λογοτεχνία» (1947-1953).

9 10

Περιοδικό «Νέα Εστία» 1953, τεύχος 629. Κ. Ν. Κωνσταντινίδης, Πέτρος Μάγνης. Συνδρομητές εγγράφονταν όχι μόνο σε Αλεξάνδρεια και Κάιρο, αλλά και σε μικρές πόλεις του εσωτερικού, όπως στο Καφρ-ελ-Ζαγιάτ, στο Ζαγαζίκ κ.ά.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 71

Εκείνα τα περιοδικά, και κυρίως η «Νέα Ζωή» και τα «Γράμματα», στα οποία θα βάλουν την υπογραφή τους σπουδαία ονόματα της ελληνικής διανόησης (Σκίπης, Παλαμάς, Καβάφης, Βάρναλης, Σικελιανός, Ουράνης, Νικολαΐδης και πολλοί άλλοι), θα λειτουργήσουν σαν ένας καθρέφτης των σχέσεων μεταξύ Ελλαδιτών και Αιγυπτιωτών συγγραφέων, αλλά και μεταξύ αναγνωστικού κοινού, δημιουργού και παραγόμενου έργου που θα φιλοξενείται στις σελίδες τους. Να σημειώσουμε ότι Αφιέρωμα του περιοδικού «La semaine τα «Παναιγύπτια» είχαν κυκλοφορήσει égyptienne» στον Καβάφη (1933). αρχικά σαν παιδικό περιοδικό και στους συνεργάτες του συγκαταλέγονταν ο Κ. Παλαμάς, ο Γ. Ψυχάρης, ο Ευ. Παπανούτσος. Μια ευχή σε μια παιδούλα, είχε γράψει τότε ο Παλαμάς… Ενώ στη «Νέα Ζωή», ο Ν. Καζαντζάκης υπέγραφε το 1910 ως Πέτρος Ψηλορείτης τα Κριτικά Σημειώματα. Στα αλεξανδρινά περιοδικά «Νέα Ζωή» και «Γράμματα» συνεργάστηκε από το 1909 ως το 1915 και ο Κώστας Βάρναλης. Η ίδρυση μάλιστα αυτού του τελευταίου εντύπου οφειλόταν στη διαφωνία που προκάλεσε μεταξύ των μελών της «Νέας Ζωής»11 το τολμηρό του ποίημα Γαϊδούρι, το γνωστό αργότερα ως Θυσία. Το μυτερό σου το σκουφί, Μίδ’ απ’ την άτριχη κορφή πέτα κάτω και φέρε απ’ το χλωρό τ’ αχούρι το διχρονίτικο γαϊδούρι το βαρβάτο… 11

Περιοδικό «Νέα Εστία», Χριστούγεννα 1975, αφιέρωμα στον Κ. Βάρναλη, Τ. Μαλάνος, Ο ποιητής Κώστας Βαρνάλης.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 72

Εντύπωση θα προκαλέσει και η σατιρική παραλλαγή του καβαφικού Η Πόλις που ο Βάρναλης θα δημοσιεύσει κάποια στιγμή, σε αθηναϊκή εφημερίδα: Όπου να πας, ξένος και δούλος, κι όπου σταθείς, θα χάνεις κάθε αξία τ’ ανθρώπου. Αλλού να γεννηθείς κι αλλού να πας, παντού θα σε χτυπούν αν δεν χτυπάς. Με τον Βάρναλη και τους υποστηρικτές του, «σπάνε στην Αλεξάνδρεια τα κλειστά παράθυρα του κατεστημένου. Εισορμά ένας ανανεωτικός άνεμος, μια νέα ηθική, μια αδέσμευτη έκφραση ψυχής. Μια νέα φιλοσοφική θεώρηση των φαινομένων της ζωής». Διατυπώθηκε, άλλωστε, η άποψη ότι τα έντυπα που κυκλοφορούσαν στην Αλεξάνδρεια, στις αρχές του 20ού αιώνα, υπερτερούσαν των αντίστοιχων περιοδικών του ελλαδικού χώρου. Ειδικά δε τα «Γράμματα» παρέμειναν ως το 1919 το προπύργιο του μαχόμενου ακόμη αισθητισμού. Η μαρτυρία12 του Κ. Ουράνη, την οποία παραθέτουμε πιο κάτω, ίσως φανεί υπερβολική, αλλά βασίζεται σε προσωπικές εμπειρίες, στην εντύπωση την οποία αποκόμισε από την παρακολούθηση της αλεξανδρινής πνευματικής κίνησης. Γι’ αυτό και θα πρέπει να τη λάβουμε σοβαρά υπόψη: «Δεν είναι υπερβολή να ισχυρισθεί κανένας ότι από το 1909 ίσαμε το 1918 η έδρα των Ελληνικών Γραμμάτων είχε μετατεθεί από την Αθήνα στην Αλεξάνδρεια. Ολόκληρη μια πλειάδα νέων πολιτισμένων, δονουμένων από ενθουσιασμούς, ιδανικά κι αγάπη για την Τέχνη, είχε ακμάσει στην πόλη όπου έλαμψε τόσο λαμπρά στη δύση του ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός… Τα δύο αλεξανδρινά περιοδικά έγιναν ο καθρέφτης της νεοελληνικής λογοτεχνίας σε μια εποχή που τα “Παναθήναια” είχαν αποστεωθεί και ο “Νουμάς” επιζούσε του εαυτού του». Στα «Γράμματα», που ως μέτρο και κριτήριο τέχνης είχαν την ατομική συγκίνηση και φιλοδοξούσαν να δημιουργήσουν τη «Σχολή της Συγκίνησης», ο Ουράνης, όπως και τόσοι άλλοι, βρήκε στέγη, κατανόηση και ζεστασιά. Τα περισσότερα από τα ποιήματά του θα τα πρωτοδημοσιεύσει στην Αλεξάνδρεια. Στη «Νέα Ζωή» θα δημοσιεύσει τον Ύμνο στην Άνοιξη, το μόνο ίσως ποίημα 12

Δ. Δασκαλόπουλος: Λογοτεχνικά Περιοδικά της Αλεξάνδρειας (1904-1953), ΔΙΑΤΤΩΝ, Αθήνα 1990.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 73

που έγραψε κάτω από ένα σκίρτημα χαράς. Το είχε στείλει αρχικά σε αθηναϊκό περιοδικό, αλλά το απέσυρε όταν η Σύνταξη, που το βρήκε πολύ μεγάλο, τον παρακάλεσε να δεχτεί να δημοσιεύσει μόνο τα δύο τελευταία μέρη. Κρίνοντας τα «Γράμματα», ένα περιοδικό που υπήρξε το εκδοτικό κατόρθωμα του Στέφανου Πάργα, ο Ηλίας Βενέζης θα πει: «Υπάρχει σίγουρα στα αλεξανδρινά “Γράμματα” μια αίσθηση διαφορετική από τη δική μας, ένας άλλος τόνος… Κυρίως τους λείπει η διακόσμηση. Έχουν τη λατρεία του ουσιώδους… Ήμουν παιδί ακόμη όταν άκουγα για τα αλεξανδρινά “Γράμματα”, για έναν κύκλο σπουδαίων ανθρώπων που τιμούσανε έξω από την Ελλάδα τον νεοελληνικό πολιτισμό με τις εκδηλώσεις τους. Ύστερα ήρθαν τα ονόματα του Απόστολου Λεοντή, του Παύλου Γνευτού, του Κ. Ν. Κωνσταντινίδη, του Πέτρου Μάγνη. Τον Καβάφη έμαθα να τον καταλαβαίνω πολύ αργότερα. Κι ακόμη αργότερα, με τον φυσικό τρόπο που ωριμάζει μέσα στον άνθρωπο η αίσθηση του μεγαλείου, έμαθα ν’ αγαπώ το αναντικατάστατο μεγαλείο της ποίησής του»13. Έτσι, ή κάπως έτσι, σφυρηλατήθηκε στις δύο όχθες της Μεσογείου μια σχέση που σε διάστημα πενήντα χρόνων εκφράστηκε όχι μόνο με περιοδικές δημοσιεύσεις, αλλά και με ανταλλαγή επιστολών, με διαξιφισμούς κάποιες φορές, με πάρα πολλές εκδόσεις14 και με… μοιραίες συναντήσεις. Μια τέτοια μοιραία συνάντηση ήταν, το 1905, εκείνη της Πηνελόπης Δέλτα, «μιας ανώτερης πνοής συγγραφέως», όπως θα την αποκαλέσει αργότερα ο Κ. Δημαράς, με τον Ίωνα Δραγούμη, γενικό πρόξενο της Ελλάδας στην Αλεξάνδρεια, φλογερό κι αυτόν δημοτικιστή. Οι νέοι πολιτισμικοί, λογοτεχνικοί και κοινωνικοί προβληματισμοί του νεαρού διπλωμάτη ώθησαν την Πηνελόπη Δέλτα να στραφεί με συγκίνηση προς 13

Περιοδικό «Αλεξανδρινή Λογοτεχνία», 1949. Μερικές γνώμες για την άλλοτε αλεξανδρινή κίνηση. Μετά τα βιβλία των Π. Σούτσου, Α. Παράσχου, Δ. Βυζαντίου, Κ. Θεοτόκη και πολλών άλλων που εκδόθηκαν περί τα τέλη του 19ου και αρχές 20ού αιώνα, μεταξύ 1900 και 1950 θα εκδοθούν στην Αλεξάνδρεια βιβλία των Ι. Δραγούμη, Ν. Καζαντζάκη, Λ. Μαβίλη, Δ. Βουτυρά, Α. Καμπάνη, Κ. Βάρναλη, Γρ. Ξενόπουλου, Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου, Λ. Νάκου, Γ. Σεφέρη, Α. Σικελιανού, Γρ. Καμπούρογλου, Μυρτιώτισσας, Σ. Σκίπη, Γ. Ψυχάρη. Από τον Στέφανο Πάργα, εκδότη του περιοδικού «Γράμματα», εκδόθηκε στην Αλεξάνδρεια η «πληρέστερη που έχουμε ίσαμε τώρα έκδοση των έργων του Μαβίλη», έγραφε το 1936 ο Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 74

νέους ορίζοντες. Μετά τη γνωριμία της με τους πρώτους δημοτικιστές, προχωρεί τώρα σε συχνότερη και στενότερη επικοινωνία μαζί τους, αλληλογραφώντας με τον Ψυχάρη και τον Παλαμά, αλλά και με τη νεώτερη γενιά των δημοτικιστών: τον Α. Δελμούζο, τον Δ. Γληνό, τον Φ. Πολίτη, με τους οποίους θα τη φέρει σε επαφή ο Μ. Τριανταφυλλίδης. Έτσι, το 1910, γίνεται μέλος του Εκπαιδευτικού Ομίλου, του οποίου σκοπός, μεταξύ άλλων, ήταν η αναμόρφωση του εκπαιδευτικού συστήματος και η ίδρυση πρότυπου δημοτικού σχολείου. Με πρώην μέλη της εταιρείας «Εθνική Γλώσσα» (Ι. Δραγούμη, Μ. Τσιριμώκο) και της «Κοινωνιολογικής Εταιρείας» (Α. Παπαναστασίου), με συνεργάτες σπουδαίους παιδαγωγούς (Φ. Φωτιάδη, Α. Δελμούζο) και λογοτέχνες (Ν. Καζαντζάκη, Λ. Μαβίλη, Π. Νιρβάνα), ο Εκπαιδευτικός Όμιλος εκδίδει δελτίο, βιβλία, διοργανώνει συζητήσεις και διαλέξεις, ενώ στέλνει τα προοδευτικά του μηνύματα παντού όπου Ελληνισμός. Οι τρεις οραματιστές της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης -Δ. Γληνός, Α. Δελμούζος, Μ. Τριανταφυλλίδης- θέλουν να πείσουν ότι η ατομική ευθύνη και πρωτοβουλία, η ενεργός συμμετοχή, η ερευνητική οδός προς τη μάθηση έχουν πολύ μεγαλύτερη σημασία από τη δογματική μετάγγιση γνώσεων, από τη στείρα απομνημόνευση, από την εμμονή σε μια ακατάληπτη γλώσσα. Οι ανανεωτικές τους ιδέες θα ταξιδέψουν ύστερα από λίγο στην Αίγυπτο και θα φέρουν τα πρώτα εκείνα μηνύματα στο Καφρ-ελ-Ζαγιάτ, μια κωμόπολη, στις όχθες του Νείλου, όπου υπήρχε ελληνική κοινότητα από το 1865. Εκεί, ο Αθ. Μαρσέλος, διευθυντής στο κοινοτικό σχολείο, θα προσπαθήσει το 1914-15 να εισαγάγει νέες παιδαγωγικές μεθόδους. Αλλά θα συναντήσει, όπως ήταν φυσικό, μεγάλες αντιδράσεις. Ωστόσο, δεν πτοείται και αποφασίζει την ίδρυση πρότυπου δημοτικού σχολείου, το οποίο εγκαινιάζεται το 1918, παρουσία του γιατρού και κοινωνιολόγου Γ. Σκληρού, φίλου και συμφοιτητή του Γληνού στη Γερμανία. Ο Σκληρός, όπως είναι γνωστό, είχε προτείνει την ίδρυση ομίλου για την ενίσχυση της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, με αποτέλεσμα να συσταθεί ο Εκπαιδευτικός Όμιλος Αιγύπτου, που συνδέθηκε με το Πρότυπο Σχολείο του Μαρσέλου και ήταν ο απόηχος του αντίστοιχου ομίλου των Αθηνών. Δυστυχώς, ούτε το σχολείο μακροημέρευσε ούτε ο Εκπαιδευτικός Όμιλος.

Αποτέλεσε, ωστόσο, τίτλο δόξης λαμπρό για τον Αιγυπτιώτη Ελληνισμό15. Και, παρά τη θλιβερή κατάληξη εκείνης της προσπάθειας, η ανάγκη εκπαιδευτικής αλλαγής θα γίνει συνείδηση και σε άλλους νεωτεριστές δασκάλους, οι οποίοι θα ενστερνιστούν τις απόψεις του Ελευθερίου Βενιζέλου, όπως τις διατύπωσε εκείνος ο μεγάλος πολιτικός το 1915, σε μία επίσκεψή του στην Αίγυπτο. Όλοι βέβαια οι επισκέπτες ή οι εξ Αθηνών παρεπιδημούντες στην Αλεξάνδρεια δεν έχουν τις ίδιες απόψεις… Το 1916, ο διπλωματικός υπάλληλος Φίλιππος Στ. Δραγούμης γράφει στο ημερολόγιό του ότι σιχαίνεται την Αλεξάνδρεια και τα ελληνικά σχολεία που διδάσκουν την καθαρεύουσα και φυσικά τα γαλλικά. «…Είναι και βενιζελικοί βαμμένοι από πάνω…», τονίζει με βδε15

Περιοδικό «Παναιγύπτια», αρ. τεύχους 6, Π. Καρματζός: Συμπληρωματικές πληροφορίες για το Σχολείο του Καφρ-ελ-Ζαγιάτ. Επίσης Ι. Διακοφωτάκη, Ιστορία της Ελληνικής Κοινότητος Καφρελ- Ζαγιάτ.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 76

λυγμία. Όσο για τον Καβάφη, γράφει: «Γνώρισα έναν τύπο με πρασινοκίτρινο χρώμα, ξουρισμένο, με εβραϊκό πρόσωπο και έντονα μαύρα μάτια. Ποτέ δε γελά, ούτε χαμογελά. Η προφορά του είναι αγγλοχιώτικη. Είναι ο ποιητής Καβάφης»16. Η γνώμη των Αθηναίων για τον Καβάφη, αλλά και η γνώμη του ποιητή για τους Αθηναίους έχει πάντα ενδιαφέρον. Το 1922, επισκέπτεται την Αλεξάνδρεια ο Σωτήρης Σκίπης και ο Αιγυπτιώτης ποιητής, Ρόδιος στην καταγωγή, Κ. Ν. Κωνσταντινίδης, τον παρουσιάζει στην αίθουσα του Συλλόγου των Ελλήνων Επιστημόνων «Πτολεμαίος ο Α΄». Η εκδήλωση είχε μεγάλη επιτυχία και ο Σκίπης, μετά την επίσκεψη στην Αλεξάνδρεια, παίρνει το τραίνο και πηγαίνει στο Κάιρο. Ο λογοτέχνης Π. Μάγνης, ο οποίος είχε παρακολουθήσει την εκδήλωση στον Σύλλογο των Ελλήνων Επιστημόνων, δημοσιεύει ένα διθυραμβικό άρθρο και αποκαλεί τον Σκίπη «Απόλλωνα». Και ο Καβάφης σχολιάζει ότι είναι δικαίωμα του Μάγνη να αποκαλεί τον Σκίπη θεό. Αλλά διερωτάται «τι θεός είναι αυτός που παίρνει το τραίνο για να πάει στο Κάιρο;»… Ο Σκίπης, όμως, δεν πτοείται από αυτές τις κακίες και θα επανέλθει στην Αίγυπτο. Έχει πολλούς φίλους εκεί. Τον εκδότη Στέφανο Πάργα, τους ποιητές Γλαύκο Αλιθέρση και Κ. Ν. Κωνσταντινίδη, που και αυτοί κάνουν σιγά σιγά πολύτιμες γνωριμίες στην Αθήνα. Ο Κ. Ν., όπως συνήθιζαν όλοι να τον αποκαλούν, ιδρυτικό μέλος του περιοδικού «Νέα Ζωή», θερμός υποστηρικτής του Δωδεκανησιακού Αγώνα, έγραφε από τα μαθητικά του χρόνια ποίηση, καθώς και διάφορα άλλα λογοτεχνικά κείμενα που δημοσιεύονταν στα περιοδικά «Βιβλιοθήκη του Εθνικού Λυκείου», «Κόσμος», «Αιγυπτιακόν Ημερολόγιον», «Διάπλασις των Παίδων» και σε διάφορα άλλα αθηναϊκά έντυπα. Το 1923, κάποια ποιήματα του Κ. Ν. Κωνσταντινίδη ταξιδεύουν ήδη και φτάνουν στον Ψυχάρη, ο οποίος δεν διστάζει να πλέξει το εγκώμιο του ποιητή. Στην επιστολή17 του της 31ης Δεκεμβρίου γράφει: «Φίλε συνάδελφε Κωνσταντινίδη, Πόσο προχώρησε η τέχνη του στίχου από τα μικράτα μου. Το βλέπω κι από τα

Τάκης Ψαράκης, Ανθολόγιο της Αλεξάνδρειας. Το αλεξανδρινό ημερολόγιο του Φίλιππου Στ. Δραγούμη. ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ-ΛΙΒΑΝΗ, Αθήνα, 1992. Περιοδικό «Νέα Εστία», 1954, τεύχος 644, Κ. Ν. Κωνσταντινίδης, Ποίηση και πεζός λόγος.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 77

ωραία σου τα “Βάλσαμα” που τα πήρα… Υπάρχει σήμερα στην Ελλάδα μια σπουδαία ποιητική Σχολή που βέβαια κι αρχηγός της είναι ο Παλαμάς, μα που όλοι σας οι νέοι εσείς της δίνετε ολοένα δύναμη και σημασία. Εσένα οι στίχοι σου έχουν μιαν αρμονία πειστική…γιατί ξέρεις και αποτυλίγεις τη σκέψη σε κάποιο γλυκό χάδι του ρυθμού. Έχει και η ψυχή σου γνωρίσματα δικά της…». Τον Ψυχάρη θα τον γνωρίσει ο Κ. Ν. το φθινόπωρο του 1925. Τότε που παίχτηκαν από το Θέατρο Κυβέλης τα δραματικά του έργα Φωτεινούλα (δίπρακτο) και Ματωμένο Γέλιο (μονόπρακτο). «Στις 9 του Σεπτέμβρη παρακολούθησε την παράσταση ο Ψυχάρης (τότε τον πρωτογνώρισα), συντροφεμένος από τον πολυαγαπημένο μου Γρ. Ξενόπουλο. Φύγαμε και οι τρεις μαζί και καθήσαμε σ’ ένα ζαχαροπλαστείο αρκετές ώρες. Κάτω από ένα ποιητικότατο Αττικό ουρανό… Έπλεα σε κύματα χαράς γιατί κι οι δύο μου είχαν εκφραστεί πολύ επαινετικά για την παράσταση». «Μα το Θεό να πιστέψεις ότι σου είπα την αλήθεια. Εγώ ποτέ στη ζωή μου δε λέω ψέματα», είπε κάποια στιγμή ο Ψυχάρης στον Κ. Ν. Κωνσταντινίδη. «Ο Κ. Ν., ο ποιητής της Κρήνης και ιδρυτής της “Νέας Ζωής” είναι ένας από τους κορυφαίους αλεξανδρινούς λογίους που το ποιητικό και θεατρικό του έργο η “Νέα Εστία” το εκτιμά ξεχωριστά»18, θα γράψει ο Π. Χάρης. Αλλά και ο Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, για το βιβλιαράκι του Από τον Απόλλωνα στ’ Απόλλωνα της Ρόδου, δεν θα διστάσει να πει ότι «διαπνέεται από αυθόρμητο αίσθημα, από κατασταλλαγμένη γνώση. Μέσα στις λίγες σελίδες του αναταράζεται και λάμπει το μεγάλο φως του θεού, η ψυχή και το πνεύμα της Ρόδου»19. Aυτές οι απόψεις των μεν για τους δε έχουν πάντα ενδιαφέρον. Ενδεικτικές μιας εποχής και ενός κλίματος, δίνουν το στίγμα των σχέσεων μεταξύ εκπροσώπων του πνεύματος, αλλά και των απόψεών τους. Λίγο καιρό πριν από την επιστολή του Ψυχάρη προς τον Κ. Ν. Κωνσταντινίδη, είχε δημοσιευτεί στην

Το περιοδικό «Νέα Εστία» επανειλημμένα δημοσίευε ποιήματα του Κ. Ν. Κωνσταντινίδη, αλλά και κείμενα που περιέγραφαν περιοχές της ιδιαίτερης πατρίδας του της Ρόδου. Με ιδιαίτερα, μάλιστα, ευνοϊκά σχόλια. Περιοδικό «Νέα Εστία», 1936, τεύχος 235. Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, Από τον Απόλλωνα στ’ Απόλλωνα της Ρόδου, του Κ. Ν. Κωνσταντινίδη.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 78

εφημερίδα «Ταχυδρόμος»20 μια συνέντευξη με τον Καβάφη, η οποία είχε την υπογραφή του Ν. Γιοκαρίνη. «Κύριε Καβάφη, μου είπαν ότι ο Κος Παλαμάς ως ποιητής, δεν έχει την εκτίμησίν σας…», επισήμανε ο Γιοκαρίνης. «Ο Κος Παλαμάς είναι μεγάλος λυρικός ποιητής…μα του Καβάφη δεν του αρέσει η λυρική ποίησις. Η πολλή λυρική, η ενθουσιώδης ποίησις δεν με ελκύει. Ο Παλαμάς έχει πολλές εξάρσεις», σχολίασε ο Αλεξανδρινός. Και όταν ρωτήθηκε ποιος είναι, κατά τη γνώμη του, σήμερον ο πρώτος ποιητής της Ελλάδος, εκείνος απάντησε ότι δεύτερος είναι ο Παλαμάς… Ο Καβάφης μιλούσε για τους οπαδούς της παλιάς σχολής, μιλούσε για τους ρομαντικούς με τα αισθηματικά ξεχειλίσματα, με τις προφητικές γενειάδες… σε αντιδιαστολή με τη δική του τέχνη. Ωστόσο, οι «ρομαντικοί με τις προφητικές γενειάδες» είναι οι αγαπημένοι πολλών Αιγυπτιωτών. Τον Φεβρουάριο μάλιστα του 1926, ο Σύλλογος «Νέα Ζωή» θα τιμήσει στην Αλεξάνδρεια τα πενηντάχρονα του Παλαμά. Ύστερα από δύο χρόνια θα εκδώσει και πανηγυρικό τεύχος προς τιμήν του. Την ίδια περίπου εποχή, και πιο συγκεκριμένα στο διάστημα 1924-1931, ο Καβάφης στέλνει επιστολές στον Μάριο Βαϊάνο και τον εφοδιάζει με μονόφυλλα και συλλογές που εκείνος ο πρόθυμος μεσολαβητής φροντίζει να προωθεί εμπιστευτικά σε συγκεκριμένα πρόσωπα και σε αθηναϊκούς κύκλους που τηρούσαν ως τότε αρνητική στάση απέναντι στον Αλεξανδρινό ποιητή. Αξίζει να προσθέσουμε ότι και ο ίδιος ο Καβάφης έβλεπε χωρισμένους τους 20

Εφημερίδα «Ταχυδρόμος» Αλεξανδρείας, 3/4/1924.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 79

λογίους των Αθηνών σε… άσπρους και μαύρους. Σε φίλους και εχθρούς. Τη Μυρτιώτισσα τη θεωρεί καλή φίλη του. Όταν μάλιστα βρέθηκε κάποια φορά στο σπίτι του, την παρακάλεσε να απαγγείλει κάτι δικό του κι εκείνη απήγγειλε τα Γκρίζα. Τον Παράσχο τον θεωρεί «ευνοϊκό». Μεγάλη ικανοποίηση επίσης αισθάνεται για τη συμπάθεια που του έχει δείξει ο Μαλακάσης. Και παραγγέλλει στον Βαϊάνο να του το πει21. Ποιος ήταν, όμως, ο Μάριος Βαϊάνος; «Ένα μονάχα και τίποτα άλλο να μην πω, φτάνει για να διαιωνίσει τον Μάριο Βαϊάνο: πρώτος αυτός ανακάλυψε και προώθησε τον Καβάφη. Μοίραζε τα φυλλάδια όπως τα τύπωνε ο μέγας Αλεξανδρινός σαν προκηρύξεις στην υπναλέα Αθήνα». Αυτά έλεγε ο Βασίλης Βασιλικός22, αλλά οι απορίες παραμένουν. Ποιος ήταν, αλήθεια, ο Μάριος Βαϊάνος; Ιδιότυπος λόγιος, γεννημένος κατ’ άλλους στην Αίγυπτο και κατ’ άλλους στη Χίο, ο Μάριος Βαϊάνος (1905-1975) έζησε με την οικογένειά του για λίγο στα περίχωρα του Καΐρου και ύστερα στην Αθήνα και τον Πειραιά. Αναζητώντας πάντα τρόπους να φέρει σε επαφή ανθρώπους του πνεύματος, ακόμη και σε βάρος της προσωπικής του ζωής, ο Βαϊάνος συνεργάστηκε σε διάφορα περιοδικά και εφημερίδες και παρέμεινε φανατικός καβαφικός ως το τέλος της ζωής του. Παράλληλα, κατέβαλε κάθε δυνατή προσπάθεια για να γίνουν γνωστοί εντός και εκτός Ελλάδας λογοτέχνες που πίστευε ότι είχαν ανάγκη από τις ενέργειές του για να αναγνωριστεί η αξία τους. Πνεύμα ανήσυχο και γενναιόδωρο, ο Μάριος Βαϊάνος θα προσπαθεί με κάθε τρόπο να προβάλει συγγραφείς που θέλουν να χαράξουν νέους δρόμους. Το 1924 εκδίδει το περιοδικό «Νέα Τέχνη» με το πρώτο, χρονολογικά, αφιέρωμα στον Καβάφη. Οι φίλοι του είναι πολλοί, αλλά και οι εχθροί του δεν είναι λίγοι. Αιτία η στήριξή του στον Αλεξανδρινό ποιητή. Πολλοί μάλιστα κακοπροαίρετοι διαδίδουν ότι στηρίζει τον Καβάφη γιατί «είναι πλούσιος και του εμβάζει λίρας Αιγύπτου». Ο Βαϊάνος, ωστόσο, θα συνεχίσει απτόητος. Το 1931 εκδίδει το «Πασχαλινό

21 22

«Βήμα της Κυριακής», 27/4/1980, Mario Vitti, Ο Καβάφης πεζογράφος. Περιοδικό «Παναιγύπτια», αρ. φύλλου 24, Ιφιάνασσα Χατζηδημητρίου, Μάριος Βαϊάνος ο ανεπανάληπτος.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 80

Λεύκωμα», το 1935 τα «Ελληνικά Φύλλα» και, στη διάρκεια της Κατοχής, τους «Ορίζοντες», ένα αρχικά ετήσιο και αργότερα μηνιαίο ημερολόγιο. Στόχος του είναι να βοηθήσει τους Αιγυπτιώτες φοιτητές που σπουδάζουν στην Αθήνα κάτω από εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες. Το 1942, θα συγκεντρώσει και θα επιμεληθεί την ύλη για ένα αναμνηστικό τεύχος της «Αλεξανδρινής Λογοτεχνίας»23. Εκείνο το τεύχος θα εκδοθεί για λογαριασμό της φοιτητικής επιτροπής των εξ Αιγύπτου Ελλήνων σπουδαστών, στις αρχές Σεπτεμβρίου του 1943, και θα κυκλοφορήσει με αφορμή μια καλλιτεχνική εκδήλωση και με τη συμβολή του Πρακτορείου Πνευματικής Συνεργασίας. Ενός θεσμού τον οποίο εμπνεύστηκε ο Μάριος Βαϊάνος με στόχο την προβολή και την αλληλογνωριμία πνευματικών ανθρώπων, την οργάνωση εκθέσεων, διαλέξεων, καλλιτεχνικών εκδηλώσεων κ.λπ. …Και εκείνη η καλλιτεχνική εκδήλωση, που έδωσε την αφορμή για την έκδοση, θα πραγματοποιηθεί στις 12 Σεπτεμβρίου του 1943, στο θέατρο «Ολύμπια», υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση και επιμέλεια του Μάριου Βαϊάνου. Το δε πρόγραμμά της θα περιλαμβάνει ομιλία του Άγγελου Σικελιανού, απαγγελίες ποιημάτων των Κ. Καβάφη, Κ.Ν. Κωνσταντινίδη, Γλαύκου Αλιθέρση, Παύλου Γνευτού, Πέτρου Μάγνη, από τον Αιμίλιο Βεάκη, την Ελένη Παπαδάκη, τον Δημήτρη Μυράτ, την Π. Κοκκινάκη. Θα ακουστούν, επίσης, άριες από όπερες με τη συμμετοχή της Μαρίας Κάλλας (Μαίρης Καλογεροπούλου, όπως αναφέρεται στο πρόγραμμα) και του βαθύφωνου Κ. Πέρση, με συνοδεία στο πιάνο του Κ. Κυδωνιάτη. Αλλά στην εκδήλωση θα συμπεριληφθούν και χορευτικά με τη Λίντα Άλμα, τον Γιάννη Φλερύ, τον Άγγελο Γριμάνη, καθώς και με μαθητές της Σχολής Μοριάνωφ. Ενώ, λοιπόν, στα πέτρινα χρόνια της Κατοχής Αθηναίοι καλλιτέχνες και λογοτέχνες προσφέρουν την πολύτιμη βοήθειά τους στους Αιγυπτιώτες σπουδαστές, ο Ανατολής Λαζαρίδης, από το Καφρ-ελ-Ζαγιάτ της Αιγύπτου, ο οποίος σπουδάζει γλυπτική (μεγάλο βραβείο της Σχολής Καλών Τεχνών), φιλοσοφία

Περιοδικό «Παναιγύπτια», αρ. τεύχους 120, Μ. Φιλίππου, Αλεξανδρινή Λογοτεχνία. Αυτό το αναμνηστικό τεύχος αποτελούσε μέρος μιας δωρεάς στον Σύλλογο των Αθηναίων της κυρίας Ν. Γουδέλη, κόρης του εκδότη Γ. Γουδέλη.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 81

Το λιμάνι της Αλεξάνδρειας. Επιστολικό δελτάριο, αρχές 20ού αιώνα. και αρχαιολογία, εικονογραφεί βιβλία γνωστών λογοτεχνών (Τερζάκη, Καραγάτση, Μυριβήλη, Πετσάλη, Παπαντωνίου κ.ά.) και συνεργάζεται με την «Ελληνική Δημιουργία» του Σπύρου Μελά. Τα πορτραίτα του στα εξώφυλλα του περιοδικού θα αποτελέσουν μια πινακοθήκη όλων σχεδόν των πεζογράφων και ποιητών της Ελλάδας. Στο μεταξύ, την εποχή που η Ευρώπη υφίσταται τα δεινά του πολέμου, στην Αλεξάνδρεια, μια συντροφιά διανοουμένων και φιλότεχνων που αυτοαποκαλούνται «Νεοαλεξανδρινοί» αποφασίζουν να εκδώσουν κάποια βιβλία σε μια προσπάθεια να ρίξουν φως στα σκοτάδια των ζοφερών εκείνων ημερών. Ανάμεσά τους ο κριτικός Τίμος Μαλάνος, για τον οποίο ο Σεφέρης έλεγε ότι θα ήταν τυφλός χωρίς τη φιλία του, οι φιλότεχνοι Νάνης Παναγιωτόπουλος και Τζων Πηλαβάκης και, για ένα διάστημα, ο ποιητής Γιώργος Σεφέρης και ο διπλωματικός Αλ. Ξύδης. Πρώτη έκδοση της ομάδας των Νεοαλεξανδρινών ήταν η Λύρα του Ανδρέα Κάλβου, που κυκλοφόρησε τον Μάρτιο του 1942 σε 1.500 αντίτυπα, με πρόλογο του Σεφέρη και με μια σημείωση που πληροφορούσε «ότι βγήκε στην Αλεξάνδρεια με τη φροντίδα λίγων φίλων την εποχή που η Ελλάδα εμψυχωνόταν στην ηρωική της θυσία από το ιδανικό που ήταν και ιδανικό του Κάλβου». Στους Νεοαλεξανδρινούς οφείλουμε και την έκδοση των Ακριτικών του Άγγελου Σικελιανού. Ο Γ. Σεφέρης, ως διπλωματικός, είχε, όπως μας πληροφορεί

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 82

ο Μ. Γιαλουράκης24, άμεση επαφή με τις πρεσβείες μας στο εξωτερικό και έφερε μέσω Ελβετίας τα φιλμογραφημένα χειρόγραφα του Σικελιανού που είχαν γραφτεί στα χρόνια της Κατοχής. Να προσθέσουμε, επίσης, ότι τελευταία έκδοση των Νεοαλεξανδρινών ήταν το βιβλίο της Λιλίκας Νάκου Η Κόλαση των Παιδιών, που κυκλοφόρησε το 1944. Τον Απρίλη του 1944 κυκλοφόρησαν σε 500 αντίτυπα, με καλλιτεχνική επιμέλεια του Αιγυπτιώτη ζωγράφου Γ. Μαγκανάρη, και τα Παράλληλα Κείμενα. Κείμενα Αιγυπτιωτών λογοτεχνών, τα οποία βασίζονταν σε ομιλίες τους στον Φιλολογικό Σύλλογο «Παρνασσό» και σε νυχτερινές σχολές της Χαριλάου Τρικούπη. Θα μπορούσε κανείς να τα χαρακτηρίσει σαν μια ακόμη προσπάθεια προσέγγισης δύο κόσμων που μόχθησαν από διαφορετικά μετερίζια σε δύσκολες εποχές και ήθελαν να κοιτάζουν πια ενωμένοι το μέλλον. Προσπάθειες βέβαια θα γίνουν και άλλες πολλές. Όχι πάντα επιτυχείς… Το 1947, ο Εμμ. Παρθενιάδης, γνωστός γιατρός μικροβιολόγος στην Αλεξάνδρεια, θα αναλάβει την πρωτοβουλία να θέσει επισήμως ζήτημα πνευματικής συνεργασίας Ελλάδας και Αιγύπτου. Τα υπομνήματά25 του θα κινήσουν την προσοχή της Συγκλήτου του Πανεπιστημίου Αθηνών, η οποία ομόφωνα θα εγκρίνει τις απόψεις του και θα τις προωθήσει σε διάφορα υπουργεία. Το αποτέλεσμα άγνωστο… Αλλά και κάποια άλλα γεγονότα, σχετικά με την πνευματική κίνηση, υπήρξαν μάλλον απογοητευτικά. Ο Στρατής Τσίρκας αναφέρεται σε ένα από αυτά26: «Τον Αύγουστο, μαζί με το Εθνικό, ήρθε στην Αλεξάνδρεια κι ο Στρατής Μυριβήλης προσκαλεσμένος από την Πνευματική Εστία. Ανήγγειλε πως θα δώσει μια διάλεξη για τον ποιητή Τέλλο Άγρα. Όταν όμως ανέβηκε στο βήμα, δήλωσε πως δεν θα μιλήσει για τον Τέλλο Άγρα αλλά για την Πηνελόπη Δέλτα…». Και ο Τσίρκας εκφράζει βέβαια την απορία του, που ήταν και απορία όλων των ακροατών. Καταλήγει, δε, λέγοντας πως ο Μυριβήλης, πριν αναχωρήσει για την Ελλάδα, την ώρα πια που σφύριζε το πλοίο, έδωσε συνέντευξη σε ανταποκριτή καϊρινής εφημερίδας.

24 25 26

«Παναιγύπτια», αρ. τεύχους 24, Μ. Γιαλουράκης, Οι Νεοαλεξανδρινοί. Δ. Σεβαστοπούλου: Η Αλεξάνδρεια που φεύγει. Εκδ. Le Progres, Αλεξάνδρεια, 1953. Περιοδικό «Αλεξανδρινή Λογοτεχνία» 1948, Στρατής Τσίρκας, Ο Κύριος Μυριβήλης.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 83

Και αφού έκανε μια μελοδραματική αναφορά στον Νείλο και στο φεγγαρόφωτο, πρόσθεσε: «Δώστε μας λοιπόν εσείς οι Αιγυπτιώτες λογοτέχνες να πιούμε λίγο Νείλο και πάφτε ν’ αναμασάτε Αθήνα και να μηρυκάζετε τη ζωή του Καβάφη!». Η μεταπολεμική, όμως, Αλεξάνδρεια δεν μηρυκάζει πια τη ζωή του Καβάφη. Ο μεγάλος, βέβαια, Αλεξανδρινός δίνει πάντα το έναυσμα για συζητήσεις, μελέτες, ποικίλες δημοσιεύσεις. Ωστόσο, η ζωή της πόλης έχει βρει ένα νέο ρυθμό. Παρακολουθεί παραστάσεις με τον Κουν, με τη Μερκούρη, με τον Διαμαντόπουλο, με τον Κατράκη. Στην Αλεξάνδρεια πιάνει συχνά λιμάνι ο ποιητής Νίκος Καββαδίας, ο Κόλιας, που μένει πάντα… ιδανικός κι ανάξιος εραστής των μακρυσμένων ταξιδιών και των γαλάζιων πόντων… Κοιμάται στο σπίτι του Τσίρκα27 και συναντά τους Αιγυπτιώτες λογοτέχνες στην «Ακαδημία», όπως αποκαλούσαν όλοι το βιβλιοπωλείο του Καρνέση. Η μεταπολεμική Αλεξάνδρεια δέχεται συχνά επισκέψεις και πολλών άλλων ανθρώπων των Γραμμάτων από την Αθήνα ή διοργανώνει τιμητικές εκδηλώσεις, όπως εκείνη για τον Σωτήρη Σκίπη, τον ποιητή της Αιολικής Άρπας, στην αίθουσα της Χ.Α.Ν. το 1951. Τη βραδιά εκείνη, όπως μας πληροφορεί ο Κ. Ν. Κωνσταντινίδης28, διαβάστηκε το γράμμα που ο Σ. Σκίπης τού είχε στείλει τον Δεκέμβρη του 1950, μετά την αγγελία της επικείμενης εκδήλωσης. «Αγαπητέ μου ποιητή, Έλαβα το γράμμα σου της 11ης του μηνός… Είμαι πολύ συγκινημένος που οι Αιγυπτιώτες Έλληνες παίρνετε πάλι την πρωτοβουλία να με γιορτάσετε. Σας ευχαριστώ… Θάθελα να ήταν οι περιστάσεις αλλοιώτικες για να μπορούσα νάρθω μια τέτοια μέρα κοντά σας, να σας ξαναδώ, να σας ξανακούσω, αλλά προτιμότερο ίσως έτσι. Γιατί μόνον έτσι θα κρατήσω άθικτες από το χρόνο μέσα μου, τις εικόνες σας όπως τις είδα για πρώτη φορά στην Αλεξάνδρεια και σας γνώρισα παιδιά, γεμάτα από νιάτα, πόθους και όνειρα για τη ζωή, για το μέλλον, για την Ελλάδα και συντέλεσα

27 28

Τάκης Ψαράκης, Ανθολόγιο της Αλεξάνδρειας, Η Αλεξάνδρεια του Τσίρκα. Περιοδικό «Νέα Εστία», 1953, αρ. τεύχους 634, Κ. Ν. Κωνσταντινίδης, Ο Σκίπης στην Αλεξάνδρεια.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 84

λιγάκι με την παρουσία μου να δημιουργήσετε περιοδικά σαν τη “Νέα Ζωή”, τα “Γράμματα” και το “Σεράπιο” και να τα γεμίσετε με τις φωνές σας και τα έργα σας». Αξίζει, νομίζω, να παραθέσουμε και από την τελευταία επιστολή (1951) του Σ. Σκίπη προς τον Κ. Ν. Κωνσταντινίδη, τον ύστατο χαιρετισμό: «Αγαπημένε μου Ποιητή, σ’ αφήνω γιατί είναι περασμένα μεσάνυχτα. Σ’ ευχαριστώ πάλι για όλα και σε παρακαλώ να με θεωρείς όχι φίλο σου αλλά πρωτότοκο αδελφό σου. Με όλη μου την αγάπη Σωτήρης Σκίπης».

Η Αλεξάνδρεια, αρχές 20ού αιώνα.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 85

Έτσι αποχαιρέτησε έναν ξεχωριστό ποιητή της Αλεξάνδρειας εκείνος που ύμνησε την Αθήνα «με όλη τη δύναμη και τη χάρη της γνήσιας ελληνικής του λύρας»: Ω Αθήνα! κι αλάργα σου μέσα μου Τραγουδάς με τις πλήθιες φωνές σου… Ας μη νομίσει, ωστόσο, ο αναγνώστης ότι οι σχέσεις Αθηνών-Άλεξανδρειας ήταν πάντα το ίδιο… τρυφερές. Το 1931, ο «Φιλολογικός Ταχυδρόμος» της Αλεξάνδρειας δημοσιεύει δύο άρθρα, το ένα με την υπογραφή της καϊρινής πεζογράφου Ελένης Βοΐσκου και το άλλο ανυπόγραφο, όπου διατυπώνονται τρο-

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 86

μερά παράπονα για τη στάση των Ελλαδιτών που «φθάνουν εδώ για να κάνουν διαλέξεις, ανακοινώσεις, συναυλίες, παραστάσεις, εκθέσεις και άλλα πολλά, όπως να πουλήσουν με εύσχημο τρόπο βιβλία τους, ζωγραφικά έργα τους, ιδέες τους κ.λπ… Αλλά όταν επιστρέψουν στην πατρίδα», επισημαίνει ο άγνωστος αρθρογράφος, «εμείς ξεχνιόμαστε τελείως, ούτε ένα γράμμα, ούτε ένα συγκινητικό “ευχαριστώ”, εκδηλωμένο εγκάρδια από την Ελλάδα». Και ο Πέτρος Χάρης, διευθυντής και εκδότης της «Νέας Εστίας», ο οποίος σχολιάζει29 το συγκεκριμένο άρθρο, παραδέχεται ότι πολλά από τα παράπονα είναι βάσιμα. «Και μπορώ ακόμη να πω», τονίζει, «ότι θα ήταν πολύ λιγότερα ή και θα έλειπαν εντελώς, αν οι πνευματικοί μας άνθρωποι δεν χωρίζονταν από θανάσιμα μίση». Επισημαίνει, ωστόσο, ότι οι στήλες της «Νέας Εστίας» χώρεσαν ένα ολόκληρο βιβλίο για τη χώρα του Νείλου και τους κατοίκους της, το Σκαραβαίος ο Ιερός του Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου. Ενώ ήταν πάντα ανοιχτές και για τον πιο απλό Έλληνα λόγιο ή απλά αξιόλογο λογοτέχνη της Αιγύπτου. Και ο Πέτρος Χάρης καταλήγει: «Ο Ελληνισμός, στον πνευματικό τομέα, είναι ενιαίος, αδιαίρετος, αδιάσπαστος… Έθρεψαν πνευματικά οι Αθηναίοι και οι άλλοι Έλληνες του εσωτερικού τους Πολίτες, τους Κυπρίους, τους Αιγυπτιώτες. Απέξω, όμως, έκαναν την προσφορά τους κι ο Γρυπάρης κι ο Καβάφης κι ο Νικολαΐδης. Και προπάντων οι τρεις μεγάλοι του Δημοτικισμού, ο Ψυχάρης, ο Πάλλης, ο Εφταλιώτης». Ο Πέτρος Χάρης δεν είναι άνθρωπος μεμψίμοιρος. Λίγο καιρό αργότερα, δίνει συνέντευξη30 στον «Ταχυδρόμο» Αλεξανδρείας και μιλά για όλους και για όλα, υπογραμμίζοντας για άλλη μια φορά την εκτίμηση που τρέφει για τους πνευματικούς ανθρώπους τού έξω Ελληνισμού. Κατά καιρούς, ωστόσο, εκφράστηκαν και άλλα παράπονα. Και συγκεκριμένα, για τον ραδιοφωνικό σταθμό των Αθηνών. Με αφορμή μια λανθασμένη πληροφορία για τον θάνατο του Καβάφη, το αλεξανδρινό περιοδικό «Αλεξανδρινή Λογοτεχνία»31 έγραψε: «Ο ραδιοσταθμός των Αθηνών σπάνια μετέδωσε ενη-

29 30

Περιοδικό «Νέα Εστία», 15/2/1951, Πέτρος Χάρης, Υπερβολές και παρεξηγήσεις. Εφημερίδα «Ταχυδρόμος», 28/9/1952, Ομιλεί ο Πέτρος Χάρης, συνέντευξη στη Μ. Σωτηροπούλου.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 87

μερωμένα σχόλια για την πνευματική μας ζωή. Πολλές φορές, μάλιστα, θύμιασε με άφθονο λιβάνι άσημες μετριότητες του πνευματικού μας κόσμου». Δεν έτυχε δυστυχώς να ακούσω κάποιες από εκείνες τις εκπομπές, αλλά είχα την ευκαιρία να διαβάσω, στο ίδιο ακριβώς τεύχος του προαναφερόμενου περιοδικού, ένα κείμενο που εκφράζει, χωρίς καμιά επιτήδευση, τη γνώμη ενός σπουδαίου ανθρώπου των Γραμμάτων: του Μιλτιάδη Μαλακάση. «…Ο ήλιος της Αιγύπτου! Πόσες φορές ανέτειλε στους ρεμβασμούς μου, στα όνειρά μου, στις σκέψεις μου!.. Και σα να είχα μπροστά μου ένα παμμέγιστο βιβλίο, αποκαλυπτικό, ιερό και άχραντο, που δεν το φυλλομετρούσα, αλλά που το άνοιγα εδώ κι εκεί, στην τύχη… και είδα κάπου και τη χθεσινή Αίγυπτο - την πνευματική Αίγυπτο των ημερών μου. Είδα εκεί… περιοδικά φιλολογικά που τα τίμησαν με πνευματικούς καρπούς, προσφορά ιερή, γνωστοί και φίλοι μου, των γραμμάτων και των τεχνών θεράποντες, άλλοι σοφοί και άλλοι εμπνευσμένοι. Μια άνθηση, δηλαδή, και εκεί που αλίμονο! εξάνθισε, μαράθηκε και ανεμίστηκε στο χάος…»32. Τα επόμενα ένα-δύο χρόνια δεν θα χρειάζεται, ευτυχώς, να μιλάμε ακόμη για «χάος». Η Αθήνα επαινεί ειλικρινά την Αλεξάνδρεια. Τον Δεκέμβρη, μάλιστα, του 1954 θα τιμήσει στον «Παρνασσό» τον σύγχρονο Κύπριο λογοτέχνη Νίκο Νικολαΐδη που ζει στην Αίγυπτο. Το φιλολογικό απόγευμα θα το διοργανώσει το Πρακτορείο Πνευματικής Συνεργασίας με ομιλητές τον πρύτανη του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρο του «Παρνασσού» Θρ. Βλησίδη, τον πρόεδρο της Εθνικής Εταιρείας των Ελλήνων Λογοτεχνών Στρ. Μυριβήλη, τον Φ. Μιχαλόπουλο και την Αλίκη Νικολαΐδη. «Θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε τον Ν. Νικολαΐδη με τον Παναΐτ Ιστράτη και τον Χάμσουν αν δεν υπήρχαν βασικές διαφορές στις αιτίες που τους συνδέουν με την αλήτικη ζωή και την περιπλάνηση. Ο συγγραφέας των Τριών καρφιών παραμένει μαζί με τον Ζαχαρία Παπαντωνίου δάσκαλος στη γλώσσα μας του δυσκολότερου λογοτεχνικού είδους: του ρυθμικού πεζού λόγου», έγραψε ο Βάσος Βαρίκας.33

31 32 33

Περιοδικό «Αλεξανδρινή Λογοτεχνία», 1953, Μια Εκπομπή. Περιοδικό «Αλεξανδρινή Λογοτεχνία», 1953, Μ. Μ. Μαλακάση, Ρεμβασμοί. Περιοδικό «Νέα Εστία», 1954, Χριστουγεννιάτικο τεύχος 659, Β. Βαρίκας, Νίκος Νικολαΐδης ο Κύπριος.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 88

Αλλά και η πνευματική Αλεξάνδρεια επαινεί από καρδιάς την Αθήνα, όπου το 1957 διοργανώθηκε μια τιμητική βραδιά στο θέατρο Μουσούρη για τα τριάντα χρόνια της «Νέας Εστίας», με τη συμμετοχή διακεκριμένων εκπροσώπων όλων των κλάδων και μορφών του πνευματικού μας βίου, που εξήραν τη συμβολή της «Νέας Εστίας» ως πολύτιμου οργάνου πνευματικής καλλιέργειας. Ο «Ταχυδρόμος» Αλεξανδρείας δεν παραλείπει να χαιρετίσει το γεγονός: «Η “Νέα Εστία” έκλεισε τα τριάντα της χρόνια. Όσοι γνωρίζουν με πόση δυσκολία μπορεί να σταθεί ένα περιοδικό αφιερωμένο στην τέχνη του λόγου… αισθάνονται την ανάγκη να προβάλουν αυτό το γεγονός… Ο “Φιλολογικός Ταχυδρόμος” μετέχοντας νοερά στον εορτασμό, απευθύνει στον ακούραστο διευθυντή της “Νέας Εστίας” κ. Πέτρο Χάρη τον πιο εγκάρδιο χαιρετισμό για τα τριαντάχρονά της και τις θερμότερες ευχές του για τη συνέχιση των ωραίων της επιδιώξεων»34. Θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε αυτόν τον χαιρετισμό σαν ένα τελευταίο νοερό ταξίδι από τη μια πόλη στην άλλη. Και αυτό γιατί η δεκαετία που βαδίζει πια προς το τέλος της συμπαρασύρει, λόγω και των πολιτικών εξελίξεων, τον Ελληνισμό της Αιγύπτου. Οι Αιγυπτιώτες εγκαταλείπουν τη δεύτερη πατρίδα τους και επιστρέφουν στην πρώτη. Εγκαταλείπουν τον Νείλο, τον «μέγα ποταμό», όπως τον αποκαλούσε ο Καζαντζάκης, και επιλέγουν οι περισσότεροι ως τόπο διαμονής τους την Αθήνα. Εκεί όπου τώρα πια ο Καβάφης δεν είναι ο «περίτρομος Χριστιανός που κατέχει τη συνείδηση της σαρκικής αμαρτίας», αλλά μια μορφή εμβληματική, «μια έκφραση κορυφαία της πολιτείας, ένας ποιητής που μέσα του υπάρχει ο λόγιος της ελληνιστικής εποχής». Μέσα του, γράφει ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος,35 ζει με στωική καρτερία, το ανακάτεμα των φυλών στη μέση Ανατολή, αλλά θυμάται και το ένδοξο παρελθόν: Είμεθα ένα κράμα εδώ. Σύροι, Γραικοί, Αρμένιοι, Μήδοι…

«Νέα Εστία», Τριάντα Χρόνια, 15 Ιουνίου, 1957, Το άρθρο των εφημερίδων «Ταχυδρόμος» της Αλεξανδρείας και «Φως» του Καΐρου, καθώς και άλλων εντύπων για το ίδιο θέμα, παρατίθενται κάτω από τον γενικό τίτλο: Ο Ελληνικός Τύπος του Εξωτερικού. Παναγιώτη Κανελλόπουλου, Δοκίμια ΙΙΙ, Εκδόσεις Εταιρείας Φίλων Π. Κανελλόπουλου, Αθήνα 2002.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 89

Ύστερα από λίγο, πολλοί θα μιλούν και για το πρόσφατο «παρελθόν» του Αιγυπτιώτη Ελληνισμού. Ίσως τώρα να μη δραστηριοποιείται πια σε δύο πόλεις, την ίδια εποχή, ο εκδοτικός οίκος Κασιγόνη. Ίσως να μη βρίσκει κανείς την «Έρευνα» στο 54 της οδού Μαυρομιχάλη, στην Αθήνα, και στο 18 της λεωφόρου Ραμλίου, στην Αλεξάνδρεια. Ίσως ο εκδοτικός οίκος Δίφρος να μη διοργανώνει πια μεσογειακές εκθέσεις στην Αίγυπτο… Τώρα, όμως, υπάρχει γενικότερη αναγνώριση της πνευματικής προσφοράς και των λιγότερο γνωστών Αιγυπτιωτών λογοτεχνών. Η Αθήνα της δεκαετίας του ’60 δεν είναι η Αθήνα ούτε των αρχών του αιώνα ούτε του Μεσοπολέμου. Έχει αρχίσει να αποτιμά διαφορετικά τις πνευματικές δυνάμεις, όχι μόνο τις δικές της, αλλά και του έξω Ελληνισμού. Η Αθήνα έχει πια πιστέψει ότι «ο Καβάφης είναι ένας άρτιος άνθρωπος που τελεί τον άθλο της τέχνης με υπερηφάνεια και σιωπή», όπως έλεγε πάντα ο Καζαντζάκης. Η Αθήνα τώρα, παρά τη μικροψυχία της Αριστεράς, που επιστρατεύει συκοφαντικές απειλές ενάντια στον Στρατή Τσίρκα36, θα επαίρεται δίκαια, και για έναν από τους σημαντικότερους πεζογράφους της μεταπολεμικής λογοτεχνίας. Θα επαίρεται για τον Τσίρκα, τον Αιγυπτιώτη, ο οποίος περιπλανήθηκε στις Ακυβέρνητες Πολιτείες, και με το έργο του, αλλά και με την πολιτική του σκέψη, πραγματοποίησε ένα –ίσως το πιο σημαντικό– από τα τελευταία πνευματικά ταξίδια, εγκαταλείποντας τη μια όχθη της Μεσογείου για να βρεθεί στην άλλη.

Εφημερίδα «Τα Νέα», 16-17 Ιουνίου 2012, Κ. Γεωργουσόπουλος, Ιστορίες για αγρίους.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 90

Το ιστορικό των πρώτων αυτοκινήτων { Του Κώστα Χατζιώτη }

πατέρας μου από παιδί ονειρευόταν να γίνει μηχανικός. Οι μηχανές τον γοήτευαν. Αλλ’ ο πάππος μου δεν ήθελε να γίνει ο μοναχογιός του «μουντζούρης», όπως έλεγε· τον ήθελε επιστήμονα, γιατρό! Ο πατέρας έγινε, λοιπόν, γιατρός, αλλά η αγάπη του προς τις μηχανές δεν τον εγκατέλειψε. Έτσι, σε κάποιο ταξίδι του στην Ιταλία και τη Γαλλία, είχε την ευκαιρία να επισκεφθεί το εργοστάσιο της FIAT στο Τορίνο. Αυτό ήταν! Από εκείνη την ημέρα, αποφάσισε να αποκτήσει αυτοκίνητο. Και την απόφασή του πραγματοποίησε το 1927 όταν απέκτησε ένα αυτοκίνητο FIAT (με αριθμό κυκλοφορίας: 8812), που το αγάπησε και το φρόντισε στοργικά μέχρι τον θάνατό του, τον Ιούλιο 1951. Έτσι το FIAT 8812 έγινε μέλος της οικογένειάς μας. Μαζί περάσαμε όμορφες ημέρες, οικογενειακές τραγωδίες, αλλά και τις τραγικές ημέρες του Πολέμου και της Κατοχής. Αυτόν, λοιπόν, τον σχεδόν 25ετή «βίο» του αυτοκινήτου μας περιγράφει το «Ημερολόγιο ενός αυτοκινήτου», στο οποίο εμφανίζεται το FIAT 8812 να αναπολεί, σε πρώτο πρόσωπο, τη μακρόχρονη (για αυτοκίνητο) ζωή του. Το κείμενο, που ακολουθεί, είναι απόσπασμα από το ανέκδοτο αυτό «Ημερολόγιο». «Είχα πάντα μία απορία: Πότε άραγε ήρθαν στην Αθήνα τα πρώτα αυτοκίνητα; Και ποιοι τα έφεραν; Προχθές, λοιπόν, το αφεντικό μου είχε πάει να επισκεφθή έναν φίλο του, τον Αντώνη Παπαγιάννη, τεχνικό διευθυντή της μεταξοβιομηχανίας «Χρυσαλλίς», που κατοικεί με την οικογένειά του σ’ ένα όμορφο προάστιο, στου Κυπριάδου, οδός Αγίας

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 91

Χαυτεία, Μεσοπόλεμος.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 92

Λαύρας 61, στο τέρμα περίπου της οδού Πατησίων. Εκεί, όλα τα σπίτια είναι περιποιημένες καλαίσθητες μονοκατοικίες και έχουν ολόγυρά τους κήπο. Ο Παπαγιάννης, που είναι παλιός φίλος του αφεντικού μου, τρέφει κι αυτός μεγάλη αγάπη για τ’ αυτοκίνητα. Έχει μάλιστα μία πανέμορφη Lancia, πολύ νεώτερή μου, που την καμαρώνω κάθε φορά που συναντιώμαστε. Συνήθως, όταν ο καιρός είναι καλός, όπως προχθές, το αφεντικό μου και ο οικοδεσπότης φίλος του κάθονται έξω σε μία βεράντα στο μπροστινό μέρος του σπιτιού. Και έτσι μπορώ και παρακολουθώ τις συζητήσεις τους, που είναι πάντα πολύ ενδιαφέρουσες, αφού περιστρέφονται γύρω από εμάς, τα αυτοκίνητα. Δεν πρόσεξα πώς ακριβώς άρχισε η προχθεσινή συζήτηση των δύο φίλων, αλλά κάποια στιγμή άκουσα κάτι που τράβηξε την προσοχή μου: – Γιατρέ, έλεγε ο Παπαγιάννης, το αυτοκίνητο σήμερα έχει γίνει μεταφορικό μέσο γενικής αποδοχής και καθημερινά κερδίζει έδαφος. Επέρασαν οι εποχές που οι άνθρωποι αντιδρούσαν στην εισβολή των «τετράτροχων σατανάδων» και οι παπάδες θυμιάτιζαν και εξόρκιζαν τα κακά πνεύματα που κουβαλούσαν τα μηχανοκίνητα τέρατα. Και να σκεφθή κανείς πως έχουν περάσει μόλις 35 χρόνια από τότε που εμφανίσθηκε το πρώτο αυτοκίνητο στην Αθήνα. Το αφεντικό μου χαμογέλασε με ικανοποίηση: – Ξέρεις ποιος ήταν ο πρώτος τολμητίας; Ένας γιατρός που ονομαζόταν Νικολαΐδης, πασίγνωστος στην αθηναϊκή κοινωνία της εποχής για την παχυσαρκία του! Ήταν λίγο πριν το 1900. Βέβαια, το αυτοκίνητο του Νικολαΐδη έμοιαζε με προϊστορικό τέρας, που όταν αποφάσιζε να κινηθή (κάτι που δεν γινόταν συχνά) έκανε τρομακτικό θόρυβο. Και ξέρεις, ήταν ηλεκτροκίνητο με μπαταρίες που άδειαζαν συνεχώς μόλις έκανε μία διαδρομή όχι μεγαλύτερη των 500-800 μέτρων! Ο Παπαγιάννης όμως είχε αντίρρηση: – Δεν είναι ακριβώς έτσι. Πριν από τον Νικολαΐδη, ένας άλλος γιατρός, ο Κ. Κοντογιαννάκης, είχε φέρει στην Αθήνα ένα τρίκυκλο αυτοκίνητο στα 1897. Και ταυτόχρονα έφερε και ο Αρνιώτης το δικό του «τέρας», που έγινε μάλιστα και πρόξενος να πληρώση το αφεντικό του το πρώτο… τροχαίο πρόστιμο! – Όπως και να ’ναι, παρατήρησε το αφεντικό μου, το βέβαιο πάντως είναι πως εμείς οι γιατροί υπήρξαμε πρωτοπόροι στη χρησιμοποίηση του αυτοκινήτου στην Ελλάδα. – Εσείς και οι πρίγκιπες, συμφώνησε γελώντας ο Παπαγιάννης. Γιατί δεν πρέπει

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 93

να ξεχνάμε ότι τόσο ο Γεώργιος όσο και τα παιδιά του, κυρίως ο διάδοχος και ο αδελφός του, ο πρίγκιπας Νικόλαος, είχαν μανία με τα αυτοκίνητα. Στις αρχές του 1903, άλλωστε, η βασιλική οικογένεια διέθετε ήδη τέσσερα αυτοκίνητα: ένα τετρακύλινδρο OPEL κλειστό, που χρησιμοποιούσε ο Γεώργιος, ένα OPEL ανοιχτό και ένα FIAT που οδηγούσε ο Νικόλαος και ένα ΜΠΡΑΛΙΕ, που οδηγούσε ο διάδοχος. Αυτό, μάλιστα, ήταν το δεύτερο αυτοκίνητο για τον Κωνσταντίνο, αφού το πρώτο, που ήταν όμως μάλλον ένας πρόγονος των σημερινών, το είχε φέρει το 1897 και το χρησιμοποίησε ελάχιστα. Άλλωστε, ο Γεώργιος είχε μετακαλέσει από την Γερμανία ειδικόν δάσκαλο, κάποιον Έμπερχαρτ, για να διδάξη την τέχνη του οδηγού στα παιδιά του. Και το πρώτο τροχαίο δυστύχημα είναι γνωστό πως έγινε από τον τότε διάδοχο, που καθώς πήγαινε στο Τατόι, σε μια απότομη στροφή, παρέσυρε έναν χωρικό και τον τραυμάτισε ευτυχώς ελαφρά. Τον πήρε μάλιστα μαζί του στα ανάκτορα του Τατοΐου και τον κράτησε μέχρι να βεβαιωθεί ότι έγινε τελείως καλά. Ήταν τώρα η σειρά του αφεντικού μου να διατυπώσει αντιρρήσεις: – Όχι! Στο σημείο αυτό κάνεις λάθος. Το πρώτο τροχαίο ατύχημα συνέβη στον Κωνσταντίνο Χρηστομάνο, τον ιδρυτή της Νέας Σκηνής (που κι αυτός είχε κάποια σχέση με την Ιατρική, αφού ξεκίνησε τις σπουδές του από την Σχολή αυτήν), με θύμα όμως τον εαυτό του. Ήταν κι αυτός λάτρης του νέου «μηχανοκίνητου σατανά» και είχε φέρει, ήδη από το 1898, ένα διθέσιο ΝΤΑΡΑΚ. Καθώς λοιπόν ανηφόριζε την λεωφόρο Αλεξάνδρας (που είχε διανοιγή μόλις πριν από 2-3 χρόνια και εθεωρείτο από τους Αθηναίους ως ένας εξοχικός δρόμος), στο ύψος του γηπέδου, που φυσικά τότε δεν υπήρχε, το ΝΤΑΡΑΚ τρελλάθηκε ξαφνικά κι άρχισε να… περιστρέφεται περί τον άξονά του, εκτοξεύοντας τον οδηγό έξω από αυτό! Ευτυχώς ο Χρηστομάνος τραυματίστηκε μόνο ελαφρά. Αλλά από τότε πήρε τέτοιον φόβο, που δεν οδήγησε ξανά! Εγέλασαν κι οι δύο με το πάθημα του Χρηστομάνου. Όμως, το αφεντικό μου σάμπως να θυμήθηκε ξαφνικά κάτι: – Αλήθεια, την ιστορία με το πρόστιμο και τον Αρνιώτη δεν την έχω ακούσει. Δεν μου τη διηγείσαι; Ο Παπαγιάννης έδειξε πρόθυμος: – Πολύ ευχαρίστως γιατρέ! Είναι μια κωμικοτραγική ιστορία. Τον θυμάσαι σίγουρα αυτόν τον περίεργο θεατρώνη και το αυτοκίνητό του, που είχε μόνιμα σταθμευμένο μπροστά στο θέατρό του, στη γωνία των οδών Σταδίου και Οφθαλμιατρείου.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 94

Οι κακές γλώσσες έλεγαν μάλιστα ότι το πρωτόγονο εκείνο όχημα, στην πραγματικότητα ο Αρνιώτης δεν το χρησιμοποιούσε για τις μετακινήσεις του, αλλά για να προσελκύσει τους Αθηναίους στο θέατρό του! Κάποιαν ημέρα, ο Αρνιώτης θύμωσε με αυτές τις διαδόσεις· κι αποφάσισε να αποδείξει πως ήσαν απλά κακογλωσσιές. Ξεκίνησε, λοιπόν, για το χωριό του, το Ξηροκάμπι Λακωνίας. Το Ξηροκάμπι ήταν εκείνα τα χρόνια έδρα ομώνυμης κοινότητας της επαρχίας Λακεδαίμονος Αυτοκίνητο στα τέλη της δεκαετίας του 1930. και είχε 1.171 κατοίκους. Η κωμόπολη είναι κτισμένη στις υπώρειες του Ταϋγέτου, στο νοτιοδυτικό άκρο του λεκανοπεδίου του Ευρώτα. Εφόρτωσε το αυτοκίνητό του στο τραίνο μέχρι την Τρίπολη κι από κει άρχισε την οδύσσεια…. Καθώς περνούσε όμως δίπλα από το ποτάμι της Ρασίνας, συναντήθηκε με χωρικούς που κουβαλούσαν ασβέστη με τα μουλάρια τους, Ο δαιμονισμένος θόρυβος που έκανε το αυτοκίνητο κατατρόμαξε τα ζώα, που έσπευσαν πανικόβλητα να σωθούν πέφτοντας στο ποτάμι. Όμως, καθώς ο ασβέστης ήρθε σε επαφή με το νερό, άναψε. Και τα δύστυχα ζώα κάηκαν, χωρίς κανείς να μπορέση να τα βοηθήση. Ο υπεύθυνος της τραγωδίας οδηγήθηκε λοιπόν στο δικαστήριο, που τον καταδίκασε να πληρώσει αποζημίωση-πρόστιμο 150 δραχμών στους χωρικούς για την απώλεια των έξι ζώων τους. Σύμφωνα με τη δικαστική απόφαση, ο Αρνιώτης κρίθηκε ένοχος «ηθικής αυτουργίας ζωοκτονιών κατά συρροήν και φθοράν ξένης περιουσίας». Το αφεντικό μου γέλασε με το πάθημα του Αρνιώτη. Ύστερα, σάμπως η σκέψη

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 95

του ξαφνικά να πήρε άλλους δρόμους, παρατήρησε: – Όλα αυτά είναι, βέβαια, η προϊστορία του αυτοκινήτου στην Ελλάδα. Γιατί τα πρώτα πραγματικά αυτοκίνητα έφθασαν εδώ με την ανατολή του 20ού αιώνα. Και στα τέλη του 1903 κυκλοφορούσαν στην Αθήνα αρκετά οχήματα ώστε να οργανωθούν οι πρώτοι αγώνες με νικητή τον διάδοχο, ο οποίος διέτρεξε την απόσταση από το Τατόι μέχρι την πλατεία Συντάγματος σε 45΄. Φυσικά μόνο οι πολύ πλούσιοι, όπως οι οικογένειες Βαφειαδάκη, Ράλλη, Εμπειρίκου, Βουτσαρά, Σιμόπουλου μπορούσαν εκείνα τα χρόνια να αποκτήσουν αυτοκίνητο. Κοντά σε αυτούς και ο Πέτρος Γιάνναρος, ο εκδότης της εφημερίδας «ΕΣΠΕΡΙΝΗ». Πλήρη και ακριβή στοιχεία δεν έχουν δυστυχώς διασωθεί. Αλλά εκτιμάται ότι στα 1903 κυκλοφορούσαν στην Αθήνα περί τα 10 αυτοκίνητα, χωρίς να υπολογίσουμε τα 5-6 ανακτορικά. Μόλις έξι χρόνια αργότερα, όμως, ο αριθμός των αυτοκινήτων είχε τριπλασιασθεί. Και με αφορμή ένα συμβάν, που παρ’ ολίγον να είχε τραγικές συνέπειες, δημιουργήθηκε τον επόμενο χρόνο το πρώτο γκαράζ για την εξυπηρέτηση των αυτοκινήτων. – Ποιο συμβάν εννοείς; ρώτησε ο Παπαγιάννης. – Το ατύχημα που είχε το πρώτο αγοραίο που κυκλοφόρησε στην Αθήνα. – Δεν έτυχε να ακούσω αυτό το επεισόδιο, θέλεις να μου διηγηθείς το περιστατικό; Το αφεντικό μου, χωρίς καθυστέρηση, άρχισε την αφήγησή του: – Γιατί όχι; Το πρώτο αγοραίο, λοιπόν, ήταν ένα μονοκύλινδρο τριθέσιο ΝΤΑΡΑΚ. Ένα πρωί εμφανίστηκε στην πλατεία Συντάγματος, έξω από το ξενοδοχείο της Μεγάλης Βρεταννίας και δύο ντελάληδες πληροφορούσαν με τη στεντόρεια φωνή του το κοινό, ότι με 15 δραχμές μπορούσαν να πάνε στην Κηφισιά ή με 9 δραχμές στο Φάληρο. Είχε τέτοιαν επιτυχία η πρόσκληση, ώστε την επόμενη ημέρα το κόμιστρο ανατιμήθηκε. Έγινε 16 δραχμές για την Κηφισιά και 9,50 δραχμές για το Φάληρο. Οι εφημερίδες εκάκισαν την αύξηση και έγραψαν για αισχροκέρδεια. Ενώ όμως όλα έδειχναν πως το πρώτο αυτό ταξί είχε λαμπρό μέλλον, επήλθε το άδοξο τέλος. Επιστρέφοντας από την Κηφισιά, έσκασε ένα λάστιχο. Λόγω των θορυβωδών εξατμήσεων και της ανωμαλίας του οδοστρώματος (ας μην ξεχνάμε ότι η λεωφόρος Κηφισίας ήταν τότε χωματόδρομος), ο οδηγός δεν αντιλήφθηκε το πρόβλημα. Πλησιάζοντας όμως στους Αμπελοκήπους, ο τροχός που είχε στο μεταξύ ολότελα απογυμνωθεί από το ελαστικό κτύπησε σε ένα σίδερο και το δρομολόγιο του άτυχου αυτοκινήτου τερματίσθηκε εκεί. Ανταλλακτικά στην Αθήνα δεν υπήρχαν. Και έτσι, το

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 96

πρώτο εκείνο ταξί καταδικάσθηκε σε πολύμηνη ανεργία, καθώς, για να κινηθή πάλι, έπρεπε να πραγματοποιηθή εισαγωγή δύο ελαστικών από την Αλεξάνδρεια! Τελικά, ο άτυχος επαγγελματίας επτώχευσε. Και τότε, ακριβώς, γεννήθηκε η ιδέα της ιδρύσεως του πρώτου γκαράζ εδώ στην Αθήνα. Δημιουργός του ήταν ο Νικόλαος Σιμόπουλος, που αργότερα έγινε βουλευτής και μετά υπουργός. Το γκαράζ που βρισκόταν στην οδό Ξενοφώντος, διέθετε και τρία αυτοκίνητα, τα οποία ενοικίαζε. Έτσι, λοιπόν, η πρώτη επιχείρηση ενοικιάσεως αυτοκινήτων λειτούργησε ήδη από το 1909! Η επιτυχία που εσημείωσε το γκαράζ του Σιμόπουλου οδήγησε έναν χρόνο νωρίτερα και στη δημιουργία δεύτερου γκαράζ, από τους Βριώνη και Καστριώτη. Η επιχείρηση αυτή έθεσε μάλιστα σε κυκλοφορία και ένα λεωφορείο και το πρώτο φορτηγό, που έκανε κυρίως τη διαδρομή μέχρι τη Ραφήνα, φέρνοντας καθημερινά φρέσκα ψάρια στην αγορά της Αθήνας… Οι δύο φίλοι έμειναν για λίγο σιωπηλοί, απορροφημένοι από τις σκέψεις τους. Αλλά η συζήτηση φαίνεται ότι δεν είχε ακόμη φθάσει στο τέρμα. Γιατί ξαφνικά ο Παπαγιάννης άνοιξε νέο θέμα: – Αλήθεια, γιατρέ! Chauffeur στα γαλλικά σημαίνει…. θερμαστής! Πώς, λοιπόν, ο οδηγός του αυτοκινήτου ονομάστηκε σωφέρ; Το αφεντικό μου γέλασε: – Άλλο ένα κατάλοιπο της προϊστορίας του αυτοκινήτου! Γιατί μάλλον δεν θα το γνωρίζεις ότι τα πρώτα «αυτοκίνητα» για να κινηθούν είχαν ανάγκη από δύο άτομα! Τον οδηγό, τον «πιλότο», όπως συνηθιζόταν να τον αποκαλούν, και τον μηχανικό, που ονόμαζαν «chauffeur», ίσως γιατί μέσα στα καθήκοντά του ήταν να ελέγχει τη θερμοκρασία της μηχανής. Με τον καιρό και την εξέλιξη του αυτοκινήτου, οι δύο ρόλοι συγχωνεύθηκαν και η παρουσία δύο ατόμων ήταν πλέον περιττή. Επειδή δε αυτός που επιβίωσε ήταν ο σωφέρ και όχι ο κύριος οδηγός, έγινε συνήθεια ο οδηγός να ονομάζεται σωφέρ. Αξίζει, πάντως, να επισημάνω ότι αυτό έγινε μόνο στη Γαλλία και από κει το αντιγράψαμε και μεις. Γιατί οι Άγγλοι εξακολουθούν μέχρι σήμερα να χρησιμοποιούν τον όρο «driver», δηλαδή οδηγός. Το ίδιο και οι Ιταλοί. Και σαν να αποφάσισε να βάλει τέλος στη συζήτηση, το αφεντικό μου συμπέρανε: – Οι ιστορίες αυτές δεν έχουν τέλος. Ασφαλώς θα συνεχίσουμε μιαν άλλη μέρα… Και ύστερα, παρατηρώντας απορημένος το ρολόι του:

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 97

– Πώς πέρασε η ώρα! Ούτε που το κατάλαβα… Βιαστικός, κατευθύνθηκε προς την εξώθυρα, μπροστά στην οποία ήμουν παρκαρισμένο. Λίγο αργότερα, καθώς διασχίζαμε τη σχεδόν έρημη από πεζούς και αυτοκίνητα Πατησίων, τον άκουσα να μονολογεί: – Πόσο άλλαξε, αλήθεια, ο κόσμος μέσα σε τριάντα μόλις χρόνια! Ποιος να το φανταζόταν ότι μέσα σ’ αυτά τα χρόνια, τα αυτοκίνητα θα πλήθαιναν σαν την άμμο της θαλάσσης… Και οι σκέψεις αυτές έδειχναν πολύ προβληματισμό. Εγώ, όμως, ένιωθα χαρούμενος. Γιατί εκείνο το απόγευμα, χάρις στη συζήτηση του αφεντικού μου και του φίλου του, είχα, επιτέλους, πάρει τις απαντήσεις στα ερωτήματα που τόσα χρόνια με απασχολούσαν. Είχα μάθει για τους πιονέρους του γένους μου, αυτούς που τράβηξαν τα πάνδεινα, για να μπορέσουμε να καμαρώνουμε εμείς σήμερα…»

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 98

ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 2012

Κοπή βασιλόππιτας, ο πατέρας Βαρθολομαίος του Ι. Ν. Μετ. Σωτήρος Πλάκας, ο Πρόεδρος κ. Ελ. Σκιαδάς και ο Αντιπρόεδρος κ. Αγγ. Παπαγγελής.

— 14 Ιανουαρίου 2012: Πραγματοποιήθηκαν η καθιερωμένη εορτή Κοπής της βασιλόπιτας και η βράβευση των αριστούχων μαθητών, παιδιών μελών του Συλλόγου μας. — 22 Ιανουαρίου 2012: Με πρωτοβουλία και οργάνωση του μέλους του Διοικητικού Συμβουλίου κ. Παναγιώτη Γυφτόπουλου πραγματοποιήθηκε εκδήλωση αφιερωμένη στην «Αθηναϊκή Επιθεώρηση» με θέμα «Από τα θρυλικά Παναθήναια στην οδό Ονείρων και τη Μαγική Πόλη». Ομιλητές η ηθοποιός κ. Καλή Καλό, η ιστορικός της Μουσικής κ. Μάρω Φιλίππου και ο ερευνητής κ. Παναγιώτης Γυφτόπουλος. Γνωστά τραγούδια της επιθεώρησης ερμήνευσαν οι απόφοιτοι ηθοποιοί της Σχολής Βεάκη.

Ξενάγηση στη Ρωσική Εκκλησία. Ο Πρόεδρος Ελ. Σκιαδάς ενημερώνει τα μέλη για τις κατακόμβες της Ρωσικής Εκκλησίας. Η Χορωδία του Συλλόγου των Αθηναίων με τον μαέστρο της Ανδρέα Καρμπόνε.

— 26 Ιανουαρίου 2012: Ο Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Θαυμακού Ηγούμενος της Μονής Ασωμάτων Πετράκη κ. Ιάκωβος Μπιζαούρτης έδωσε διάλεξη με θέμα «Η προσφορά της Μονής Ασωμάτων Πετράκη στην πόλη των Αθηνών» στην αίθουσα της Αρχαιολογικής Εταιρείας Αθηνών (βλ. σελ. 12-27). — 11 Φεβρουαρίου 2012: Πραγματοποιήθηκε επίσκεψη και ξενάγηση στο «ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΟΥ». — 18 Φεβρουαρίου 2012: Εορτασμός της αθηναϊκής Αποκριάς με μουσική και τραγούδια από τον Κώστα Βενετσάνο. — 8 Μαρτίου 2012: Εορτασμός της Ημέρας της Γυναίκας - Συνδιοργάνωση με τον Σύλλογο Αποφοίτων Μαθητριών του Α’ Γυμνασίου Πλάκας. Την εκδήλωση συνόδευσε με τραγούδια στο πιάνο η κ. Σάσσα Παπαλάμπρου.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 100

Από την εκδρομή στο Τατόι. — 18 Μαρτίου 2012: Eτήσια Τακτική Γενική Συνέλευση. — 14 Μαρτίου 2012: Συνδιοργάνωση εκδήλωσης με τον Σύνδεσμο Αποφοίτων Α’ Πρότυπου Γυμνασίου Αρρένων Αθηνών με θέμα «50 χρόνια από τον θάνατο του Ιατρού Γεωργίου Παπανικολάου (1883-1962) - Τεστ ΠΑΠ». — 25 Απριλίου 2012: Τιμητική εκδήλωση απονομής του Χρυσού Μεταλλίου του Συλλόγου των Αθηναίων στο εκλεκτό μέλος μας, συγγραφέα – αθηναιογράφο κ. Ιωάννη Καιροφύλα για την πολυετή και πολυποίκιλη προσφορά του στον Σύλλογο και την πόλη των Αθηνών. — 19 Μαϊου 2012: Εκδρομή στο Τατόι και ξενάγηση στα παλαιά Ανάκτορα. — 23 Μαϊου 2012: Διάλεξη της αρχαιολόγου της Α´ ΕΠΚΑ Ακροπόλεως κ. Όλγας Δακουρά-Βογιατζόγλου με θέμα «Μαγικές πρακτικές και δοξασίες στα μνημεία των Αθηνών» και προβολή σχετικού εικαστικού υλικού. — 16 Ιουνίου 2012: Καθιερωμένη εορταστική λήξη της χειμερινής περιόδου. — 20 Οκτωβρίου 2012: Καθιερωμένη Θεία Λειτουργία μετά Αρτοκλασίας στον Ιερό Ναό Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στην Πλάκα, με την ευκαιρία της ενάρξεως των εργασιών του Συλλόγου.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 101 Η κ. Ναταλία Μελά με τον Πρόεδρο του Συλλόγου κ. Ελ. Σκιαδά και τον Πρόεδρο του Συνδέσμου Αποφοίτων Α΄ Πρότυπου Γυμνασίου Αρρένων Αθηνών κ. Ματθαίο Αρταβάνη στη βραδιά μνήμης για τον Παύλο Μελά.

Στην ισόγεια αίθουσα του Συλλόγου των Αθηναίων.

— 3 Νοεμβρίου 2012: Επίσκεψη στις κατακόμβες της Ρωσικής Εκκλησίας επί της οδού Φιλελλήνων. — 10 Νοεμβρίου 2012: Επίσκεψη στο Κτήριο της Πινακοθήκης Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα του Μουσείου Μπενάκη, στο Κολωνάκι. — 21 Νοεμβρίου 2012: Συνδιοργάνωση με τον Σύνδεσμο Αποφοίτων Α’ Πρότυπου Γυμνασίου Αρρένων Αθηνών βραδιάς μνήμης προς τιμήν του Μακεδονομάχου Παύλου Μελά. — 19 Δεκεμβρίου 2012: Χριστουγεννιάτικη εκδήλωση με χορωδιακά τραγούδια. Με αφορμή τη συμπλήρωση 160 ετών από τη γέννηση και 70 ετών από τον θάνατο του Δημητρίου Γρ. Καμπούρογλους, ο Πρόεδρος του Συλλόγου κ. Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς παρουσίασε ανέκδοτη ολιγόλεπτη ταινία του «Αναδρομάρη», ο οποίος τη δεκαετία του 1930 ξενάγησε στους δρόμους της Πλάκας τους αείμνηστους Προέδρους του Συλλόγου Δημήτριο Σκουζέ και Λάμπρο Καλλιφρονά.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 102

ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 2013

Ο Πρόεδρος Ελ. Σκιαδάς με τον Πρόεδρο του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών - Ιδρύματος Βούρου-Ευταξία κ. Αντ. Βογιατζή και τον Καθηγητή Ιατρό κ. Παύλο Τούτουζα. — 12 Iανουαρίου 2013: Πραγματοποιήθηκε ο καθιερωμένος αγιασμός και Kοπή της Bασιλόπιττας, απονομή του Χρυσού Μεταλλίου του Συλλόγου των Αθηναίων στα διακεκριμένα μέλη του Συλλόγου Μάρω Βουγιούκα - Βασίλη Μεγαρίδη καθώς και βράβευση των αριστούχων μαθητών. — 18 Φεβρουαρίου 2013: Διάλεξη του Αντεπιστέλλοντος Μέλους της Ακαδημίας Αθηνών κ. Παύλου Τζερμιά με θέμα «Μεθόδιος Κοντοστάνος - Καθηγητής στο Α´ Πρότυπο Γυμνάσιο Αρρένων Αθηνών στη σκοτεινή περίοδο της Κατοχής». (συνδιοργάνωση με τον Σύνδεσμο Αποφοίτων του Α´ Πρότυπου Γυμνασίου Αρρένων Αθηνών).

Στιγμιότυπο από την καθιερωμένη εορταστική εκδήλωση της Κοπής της Βασιλόπιττας. Τα μέλη μας κ.κ. Μάρω Βουγιούκα και Βασίλης Μεγαρίδης κατά την απονομή του χρυσού μεταλλίου. — 20 Φεβρουαρίου 2013: Ομιλία του Δρος Χαρίλαου Χάρακα με θέμα: «Ο Σύλλογος των Αθηναίων και η Κοινωνία των Πολιτών». Συντροφιά στο πιάνο η κ. Σταυρούλα (Βίλυ) Κωσταροπούλου. — 1 Μαρτίου 2013: Εορτασμός 180ετηρίδος Απελευθερώσεως της Ακροπόλεως (1833-2013) και απονομή του Χρυσού Μεταλλίου του Συλλόγου των Αθηναίων στο μέλος κ. Ναπολέοντα Νέζερ, απόγονο του πρώτου Φρούραρχου Χριστόφορου Νέζερ. Τον πανηγυρικό εκφώνησε ο Πρόεδρος του Συλλόγου κ. Ελευθέριος Σκιαδάς. — 8 Μαρτίου 2013: Εορτασμός της Αθηναϊκής Αποκριάς στην Ταβέρνα «Καλοκαιρινός» με καντάδες, όμορφες μουσικές και τραγούδια. — 31 Μαρτίου 2013: Ετήσια Τακτική Γενική Συνέλευση.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 104

Ο Πρόεδρος κ. Ελ. Σκιαδάς και ο κ. Ναπολέων Νέζερ στον εορτασμό της 180ετηρίδος Απελευθερώσεως της Ακρόπολης. — 24 Απριλίου 2013: Πραγματοποίηση εκδήλωσης με θέμα: «Μεσογειακή διατροφή ως παράγων Υγείας και οικονομικής αναπτύξεως» με ομιλητές τους dr Νικόλαο Κατσαρό (π. Πρόεδρο ΕΦΕΤ, Δ/ντή Τμήματος Διατροφολογίας New York College, Επιστ. Συν. ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος»), κ. Δημήτριο Μανιατάκη (Πρόεδρο Μανιατακείου Ιδρύματος), κ. Παύλο Τούτουζα (Ομ. Καθ. Καρδιολογίας Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών), κ. Αντωνία Τριχοπούλου (Καθ. Προληπτικής Ιατρικής). Την εκδήλωση συντόνισε ο κ. Νικήτας Κακλαμάνης. — 22 Ιουνίου 2013: Καθιερωμένη εορταστική λήκη της χειμερινής περιόδου. — 12 Οκτωβρίου 2013: Καθιερωμένη τέλεση Θείας Λειτουργίας μετά Αρτοκλασίας στον Ιερό Ναό Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στην Πλάκα. — 16 Οκτωβρίου 2013: Ομιλία του μέλους αρχιτέκτονος - πολεοδόμου κ. Σπυρίδωνα Κοκκολιάδη με θέμα: «Άνδρες Αθηναίοι… αναθεωρών τα σεβάσματα υμών…» (Απόστολος Παύλος), (βλ. σελ. 28-46). — 4 Νοεμβρίου 2013: Παρουσίαση του βιβλίου των γεωλόγων κ.κ. Γεωργίου

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 105

Στα εντευκτήρια του Συλλόγου. Κωνσταντίνου και Ιωάννη Παναγίδη με θέμα: «Κύπρος -Γεωλογία, Επιστήμη, Πολιτισμός, Περιβάλλον» με έμφαση στην αρχαία κυπριακή τεχνολογία (συνδιοργάνωση με την Εταιρεία Μελέτης Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας). — 6 Νοεμβρίου 2013: Εκδήλωση για τα «Πενήντα χρόνια από το Νόμπελ Λογοτεχνίας Γιώργου Σεφέρη» με ομιλητές τον ποιητή-δοκιμιογράφο κ. Γιώργο Χουλιάρα και τον συγγραφέα-μεταφραστή κ. Γιάννη Σουλιώτη. Η «Μουσική παρέα» με κιθάρες ερμήνευσε γνωστά τραγούδια σε στίχους Γιώργου Σεφέρη (συνδιοργάνωση με τον Σύνδεσμο Αποφοίτων Α´ Πρότυπου Γυμνασίου Αρρένων Αθηνών). — 12 Νοεμβρίου 2013: Τιμητική εκδήλωση και απονομή του Χρυσού Μεταλλίου του Συλλόγου των Αθηναίων στους συνθέτες Γιώργο Κατσαρό και Μίμη Πλέσσα στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης. Παράλληλα η Μεικτή Χορωδία του Συλλόγου των Αθηναίων έκανε την πρώτη επίσημη παρουσίασή της με χορωδιακά τραγούδια και ακούσματα. — 13 Νοεμβρίου 2013: Διάλεξη της καθηγήτριας-φιλολόγου κ. Γεωργίας Λαζανά με θέμα: «Ιωάννης Καποδίστριας, ο πρώτος Κυβερνήτης της Ελλάδος» (συνδιοργάνωση με τον Σύλλογο Αποφοίτων Μαθητριών Α´ Γυμνασίου Θηλέων Αθηνών-Πλάκας).

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 106

Από την εκδήλωση για το 23ο Παγκόσμιο Συνέδριο Φιλοσοφίας στην Αθήνα, το μέλος μας Δρ. Χαρ. Χάρακας και ο καθηγητής Φιλοσοφίας κ. Κυρ. Κατσιμάνης. — 20 Νοεμβρίου 2013: Πραγματοποίηση εκδήλωσης για το «23ο Παγκόσμιο Συνέδριο Φιλοσοφίας στην Αθήνα, 4-10/8/2013» με ομιλητές τους Δρ. Χαρ. Χάρακα, δικηγόρο και τον Δρ. Κυρ. Κατσιμάνη, καθηγητή Φιλοσοφίας. — 25 Νοεμβρίου 2013: Διάλεξη του Αναπληρωτή Καθηγητής Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Αστρονομίας και των Φυσικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Ευστρατίου Θεοδοσίου με θέμα: «Μέτρηση Χρόνου στην ελληνική αρχαιότητα» (συνδιοργάνωση με την Εταιρεία Μελέτης Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας). — 27 Νοεμβρίου 2013: Πραγματοποίηση εκδήλωσης για τα «Εκατό χρόνια από τη γέννηση του Λάμπρου Κωνσταντάρα» όπου προβλήθηκε και ειδικό αφιέρωμα επιμελημένο από τον κ. Μάκη Δελλαπόρτα. — 2 Δεκεμβρίου 2013: Διάλεξη του Ομ. Καθ. ΕΜΠ κ. Γεωργίου Παπαδημητρίου με θέμα: «Τριβεία και Μύλοι κατά την κλασική περίοδο: Από την οικιακή και την αγροτική οικονομία στα Μεταλλεία και Εργαστήρια του Λαυρίου» (συνδιοργάνωση με την Εταιρεία Μελέτης Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας).

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 107

Η «Μουσική Παρέα» ερμηνεύει τραγούδια σε στίχους Γ. Σεφέρη.

Στο πιάνο η κ. Σταυρούλα (Βίλυ) Κωσταροπούλου. Από τη διάλεξη του Δρος Χαρ. Χάρακα με θέμα: «Ο Σύλλογος των Αθηναίων και η Κοινωνία των Πολιτών.

— 11 Δεκεμβρίου 2013: Αφιέρωμα στα «160 χρόνια από τη γέννηση του Γεωργίου Σουρή». Ο Πρόεδρος του Συλλόγου των Αθηναίων κ. Ελευθέριος Σκιαδάς πραγματοποίησε διάλεξη με θέμα «Ξαναδιαβάζοντας τον Γεώργιο Σουρή» (συνδιοργάνωση με τον Σύνδεσμο Αποφοίτων Α’ Πρότυπου Γυμνασίου Αρρένων Αθηνών). — 13 Δεκεμβρίου 2013: Διάλεξη του Καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης Παντείου Πανεπιστημίου κ. Γιώργου Κοντογιώργη με θέμα: «Η Αυτοβιογραφία ή ο απολογισμός της διπλωματικής σταδιοδρομίας του Ιωάννη Καποδίστρια: Σκέψεις και προβληματισμοί» (συνδιοργάνωση με την Εταιρεία Μελέτης Έργου Ιωάννη Καποδίστρια). — 15 Δεκεμβρίου 2013: Χριστουγεννιάτικη εκδήλωση στον Ιερό Ναό Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στην Πλάκα όπου η «Μικτή Εκκλησιαστική Χορωδία» έψαλλε τη Θεία Λειτουργία.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 108 0108

Απονομή Χρυσού Μεταλλίου «ΣΥΛΛΟΓΟΥ των ΑΘΗΝΑΙΩΝ» στον Αθηναιογράφο κ. Ιωάννη Καιροφύλα*

ο Διοικητικό Συμβούλιο του Συλλόγου των Αθηναίων αισθάνεται ιδιαίτερη τιμή και χαρά διότι ομοφώνως αποφάσισε να απονείμει το Χρυσούν Μετάλλιο στο μέλος μας και επί πολλά έτη διοικητικό παράγοντα κ. Ιωάννη Καιροφύλα. Τον δημοσιογράφο και συγγραφέα που κατέκτησε τον τίτλο του Αθηναιογράφου, έναν τίτλο τον οποίο ελάχιστοι δικαιούνται να φέρουν και ο οποίος σκέπασε όλες τις άλλες ιδιότητές του. Όπως ελάχιστα γνωστή είναι και η πορεία στο χρόνο αυτού του ιδιαίτερου είδους συγγραφής. Δεν αρκεί να αποτυπώνονται τα γεγονότα με χρονική σειρά. Δεν περιορίζεται το είδος αυτό στις επίπονες έρευνες και τις καλαίσθητες εκδόσεις. Δεν ολοκληρώνεται με πολεοδομικές, οικονομικές, κοινωνικές και άλλες παραμέτρους. Απαιτεί συναίσθημα. Χρειάζεται βαθιά γνώση της πόλης. Στις πληροφορίες και τα τεκμήρια που αποκαλύπτουν τις αλλαγές οι οποίες επέρχονται σε κάθε τετραγωνικό γης και στη σύνθεση του πληθυσμού. Περισσότερο δε από όλα ο Αθηναιογράφος, όταν βαδίζει στους δρόμους της πόλης, έχει στο επίκεντρο του ενδιαφέροντός του τον άνθρωπό της, δηλαδή το υποκείμενο που παρέμεινε στο στόχαστρο των δημιουργών τους τελευταίους αιώνες. Αλλά μήπως και αυτό καθαυτό το είδος της Αθηναιογραφίας δεν παραμένει ακατάγραφο; Ούτε καν οι περίοδοι εμφάνισης ακμής και παρακμής του φαινομένου δεν έχουν προσδιοριστεί. Δεν επεκτείνομαι δε στους γεννήτορες * Απομαγνητοφώνηση της ομιλίας του Προέδρου κ. Ελευθερίου Γ. Σκιαδά (25/4/2012).

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 109 0109

Ο Πρόεδρος του Συλλόγου των Αθηναίων κ. Ελευθέριος Σκιαδάς και ο Ταμίας κ. Θεοφάνης Θεοφανόπουλος απονέμουν το Χρυσό Μετάλλιο στον αθηναιογράφο και μέλος του Συλλόγου κ. Ιωάννη Καιροφύλα. και τους πρωταγωνιστές του. Πρόσωπα τα οποία ως προς τη νεότερη ιστορία της πόλης εμφανίζονται τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα για να χαθούν στις αρχές του 20ού ξεχασμένα στη φτώχεια και στη παραγνώριση. Σήμερα όμως μας ενδιαφέρει η τελευταία γενιά. Και έχουμε κάθε λόγο ως Σύλλογος των Αθηναίων να είμαστε ιδιαίτερα υπερήφανοι αφού βρέθηκαν στους κόλπους μας οι δύο εκπρόσωποι της τελευταίας γενιάς των Αθηναιογράφων. Ο αείμνηστος Κώστας Δημητριάδης και ο θαλερός και παραγωγικότατος Ιωάννης Καιροφύλας. Κοντά τους σπουδαίοι εκδότες όπως ο Στρατής Φιλιππότης και το στέκι του στην οδό Σόλωνος που συντροφεύει τους Αθηναίους και έγινε το τοπόσημο όσων αγαπούν την πόλη για περισσότερο από τρεις δεκαετίες. Μας γέμισαν χαρές εικόνες, προβληματισμούς, διλήμματα και έριξαν τον σπόρο για να τροφοδοτήσουν την νεότερη γενιά με αγάπη για την πόλη. Τι άλλο σημαντικότερο θα μπορούσαμε να αναζητήσουμε στο έργο ενός Αθηναιογράφου από αυτό που πρόσφερε ο Ιωάννης Καιροφύλας; Παρέδωσε την εικόνα της πόλης. Όχι μόνον την εικόνα που πέρασε, έφυγε και ξεχάστηκε. Αλλά της πόλης που έρχεται και για την οποία καλούμαστε να προβληματιστούμε. Της πόλης που ονειρευόμαστε. Ο Σύλλογος Αθηναίων τιμά σήμερα τον κ. Ιωάννη Καιροφύλα καταθέτοντας ταυτοχρόνως την απόφασή του αφενός να μην λησμονηθούν τα περασμένα και αφετέρου να συμβάλει στο μέτρο των δυνατοτήτων του στη διαμόρφωση όσων έρχονται. Διότι στους κόλπους του Συλλόγου μας ο κ. Και-

Ο αθηναιογράφος κ. Ιωάννης Καιροφύλας με τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του Συλλόγου των Αθηναίων. Διακρίνονται από τα αριστερά, Ιωάννης Κοκκολιάδης (Ειδικός Γραμματέας), Παναγιώτης Γυφτόπουλος, Χρυσούλα Τσίγκρη, Καίτη Βλαχογιάννη, Ιωάννης Καιροφύλας, Ελευθέριος Σκιαδάς (Πρόεδρος Δ.Σ.), Θεοφάνης Θεοφανόπουλος (Ταμίας), Ρέα Σκούρτα (Γενική Γραμματέας), Αγγελής Παπαγγελής (Αντιπρόεδρος). ροφύλας δεν είναι απλά ο Αθηναιογράφος που επιστράτευσε την πένα του στη διάσωση της ιστορίας της πόλης. Είναι πρόσωπο – σύμβολο, το οποίο μας συνοδεύει και θα μας συνοδεύει ώστε να χαράξουμε το αύριο σε μια πόλη που επιθυμεί και γνωρίζει να χαμογελά. Στην Αθήνα που αντιμετώπισε και θα αντιμετωπίσει τις δυσκολίες με τη διάθεση που προκαλεί ο γαλανός αττικός ουρανός αλλά και με το μεράκι που γεννά το αττικόν άλας. Είναι και αυτό ένα από το πλήθος των χαρακτηριστικών του συγγραφικού έργου του Ι. Καιροφύλα. Ποτισμένος με το πνεύμα της πόλης, τα χρώματα και τα αρώματά της κατόρθωσε να αφήσει πάνω στο χαρτί τα χαρακτηριστικά του αττικού άλατος, δηλαδή ευστροφία πνεύματος, ευφράδεια και έμφυτη ευγένεια. Στοιχεία που απευθύνονται σε εκείνους οι οποίοι μπορούν να τα κατανοήσουν. Κάποιοι προσπάθησαν να αποδώσουν την έκφραση αττικόν άλας με τη σύγχρονη διεθνή λέξη χιούμορ. Ατυχής προσπάθεια. Άλλοι επιχείρησαν να αντιμετωπίσουν την ιστορία της πόλεως μας δημοσιεύοντας ατελείωτες αφηγήσεις αυτοπτών μαρτύρων ή πρωταγωνιστών. Ο κ. Ιωάννης Καιροφύλας

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 111 0111

συγκέρασε τις τάσεις, εντρύφησε βαθιά στις πηγές και έδωσε χιλιάδες σελίδες τροφής στον αναγνώστη, χωρίς ωστόσο να του στερήσει την χαρά του προβληματισμού. Σάρωσε γεγονότα, πρόσωπα, κτήρια, γειτονιές, ανοικτούς και κλειστούς χώρους από την εποχή του Όθωνα μέχρι σχεδόν τις μέρες μας παραδίδοντας μια εγκυκλοπαίδεια την οποία απολαμβάνει ο μελετητής και συμβουλεύεται ο ερευνητής. Επί έξι δεκαετίες ζωγραφίζει την Αθήνα, καταγράφει τον ρυθμό της ζωής και τις μεγάλες αλλαγές αλλά και την χαρά εκείνων που είχαν την τύχη να γεννηθούν εδώ. Είκοσι πέντε βιβλία, μια ολόκληρη βιβλιοθήκη μας επιτρέπει να νιώθουμε υπερήφανοι γιατί ο Ιωάννης Καιροφύλας είναι μέλος του Συλλόγου των Αθηναίων. Το Χρυσούν Μετάλλιο θα προστεθεί στις διακρίσεις του, όχι για να σφραγίσει μια προηγούμενη εποχή αλλά να υποδείξει μια νέα εποχή. Όπως ο αθλητής δίνει τη σκυτάλη από χέρι σε χέρι έτσι και ο κ. Ι. Καιροφύλας οπλίζει τους επερχόμενους με τα απαραίτητα. Έγραψε τόσα που μας επιτρέπουν, από το βήμα του γεννημένου στα 1895 Συλλόγου των Αθηναίων, να επαιρόμαστε πως μπορούμε να παρατηρούμε την αιώνια πόλη έχοντας σπουδαία εφόδια. Ο,τι μπορούμε να προβληματιζόμαστε και να επιχειρηματολογούμε διαθέτοντας πλούσια στοιχεία για το χθες και ακόμη περισσότερα για το αύριο. Να απαλλάξουμε την πόλη μας από τα στοιχεία που άφρονες και αλόγιστα της προσέθεσαν τα τελευταία χρόνια. Στους βάνδαλους δίνουμε ηχηρή απάντηση με τα έργα του κ. Ιωάννη Καιροφύλα Δεν ιστορεί απλά. Μας δείχνει τον δρόμο και εμείς οφείλουμε να τον ακολουθήσουμε. Είναι ιδιαίτερη τιμή για το Διοικητικό Συμβούλιο του Συλλόγου των Αθηναίων και εμένα προσωπικά, να μας δίνεται η δυνατότητα απονομής της τιμητικής αυτής διάκρισης στον κ. Ιωάννη Καιροφύλα.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 112 0112

H κ. Ευαγγελία Μισραχή στο βήμα.

Ομιλία της κ. Ευαγγελίας Μισραχή Σήμερα 25 Απριλίου 2012, ο Σύλλογος των Αθηναίων απονέμει το χρυσό μετάλλιο στον κ. Ιωάννη Καιροφύλα τον Αθηναιογράφο. Πρόκειται για ένα οφειλώμενο χρέος του Συλλόγου προς τον Αθηναιολάτρη γηγενή Αθηναίο που συνέβαλε τα μέγιστα, τόσο στη στήριξη του Συλλόγου όσο και με τη χρήσιμη συμβολή του και κατά την εποχή του αείμνηστου Προέδρου Δημήτρη Γέροντα, όπως και στη διάδοχο κατάσταση του κ. Ιωάννη Τοτόμη και επί των ημερών μας με τον αξιαγάπητο και δραστήριο κ. Λευτέρη Σκιαδά. Η πραγματική του συμμετοχή, οι παραινέσεις του και οι νέες πολιτιστικές προτάσεις του αποτέλεσαν ώθηση του Συλλόγου και άνοιγμα γνωριμίας προς ένα ευρύτερο κοινό. Στο Διοικητικό Συμβούλιο πάντοτε εισακουγόταν η γνώμη του, γιατί αποτελούσε θετική εξέλιξη προς όφελος των σκοπών του. Μάλιστα, κατά προτροπή του οργανώθηκαν μεταξύ των άλλων και ιδιαί-

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 113 0113

τερα αξέχαστες εκδηλώσεις με μεγάλη απήχηση, όπως η βραδιά η αφιερωμένη στον Χαιρόπουλο, που συμμετείχε ο βασιλιάς της τζαζ Γιάννης Σπάρτακος. Επίσης, με πολλές ομιλίες, μεταξύ αυτών για το φιλολογικό σαλόνι του Σουρή, την αφήγηση της ζωής του Αρμάνδου Δελαπατρίδη κ.ά. Δεν παρέλειψε να παρουσιάσει και νέους λογοτέχνες, όπως και εμένα το 1985. Η σπουδαιότητα της αναγνώρισής του στην αθηναϊκή κοινωνία αναμφισβήτητα είναι σημαντική, παραδεχτή και ομόφωνη και η σημασία του μεγάλου του έργου, και ως δημοσιογράφου αλλά και συγγραφέα είναι ξεχωριστή, γιατί συνέτεινε στη συνέχιση της διάδοσης του αθηναϊκού πνεύματος μέσα από τις καταγραφές και τις πληροφορίες δεκαετιών μέχρι προσφάτως, Η δε έξωθεν μαρτυρία είναι αμερόληπτη: «Ο καλός φίλος, ο δικός μας άνθρωπος, ο Αθηναιογράφος». Σε αυτό το σημείο θα παρεμβάλω ένα σύντομο βιογραφικό του. Ο Γιάννης Καιροφύλας γεννήθηκε στην Αθήνα το 1927. Έζησε τα παιδικά και τα μαθητικά του χρόνια στη συνοικία της Νεάπολης, που είναι από τις πιο παλιές της πρωτεύουσας. Αφιερώθηκε από πολύ νέος στη δημοσιογραφία κι εργάσθηκε σε πολλές αθηναϊκές ημερήσιες εφημερίδες, σε περιοδικά και στη ραδιοφωνία και την τηλεόραση. H ιστορική έρευνα τον απασχόλησε ιδιαίτερα στα 40 χρόνια της δημοσιογραφικής του δουλειάς. Δημοσίευσε πολλά ιστορικά αναγνώσματα, ενώ παράλληλα έγραψε ιστορικές μελέτες που εκδόθηκαν σε βιβλίο. Tα τελευταία χρόνια το ενδιαφέρον του εντοπίστηκε στην ιστορία της Αθήνας από το 1834, που έγινε πρωτεύουσα, μέχρι σήμερα. Τα τρία βιβλία-λευκώματα με τίτλους «Η Αθήνα και οι Αθηναίοι» (2 τόμοι) και «Η Αθήνα και οι Αθηναίες» που παρέχουν 650 σπάνιες και ανέκδοτες φωτογραφίες κέρδισαν εγκωμιαστικές κριτικές. Από τις εκδόσεις Φιλιππότη κυκλοφόρησαν «Η Αθήνα της Μπελ Επόκ (1880-1910), «Η Αθήνα του Μεσοπολέμου», «Η Αθήνα του ’40 και της Κατοχής», «Η Αθήνα του ’50, του ’60, του ’70, «Η Αθήνα μετά τον Πόλεμο», «Η ρομαντική Αθήνα», «Η Αθηναϊκή Αποκριά», «Η Αθηναϊκή σάτιρα»», «Οι Έρωτες των Αθηναίων», «Τα μεγάλα τζάκια της Αθήνας», «Τα Τοπωνύμια της Αθήνας, του Πειραιά και των Περιχώρων», «Οι πρώτοι έμποροι των Αθηνών» κ.ά. Στη σειρά μυθιστορηματικές βιογραφίες, κυκλοφόρησαν τα βιβλία «Αυτοί

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 114 0114

οι ωραίοι τρελοί», «Γιαννούλης Χαλεπάς», «Νικηφόρος Λύτρας», «Νικόλαος Γύζης» και «Λουκάς Δούκας». Θα πρέπει εδώ να σημειωθεί και το Αθηναϊκό Ημερολόγιο του Γιάννη Καιροφύλα και Σ. Γ. Φιλιππότη, που επί μια συνεχή εικοσαετία εκδιδόταν ανελλιπώς. Σήμερα έχει αναλάβει τη συνέχισή του ο κ. Φιλιππότης. Πάντοτε ο ομιλητής βρίσκεται μπροστά στο δίλημμα για το τι να παρουσιάσει πρώτα: τον σχολιασμό του έργου του συγγραφέα ή να αρχίσει από την περιγραφή και το ψυχογράφημα της προσωπικότητάς του; Ποιος λοιπόν είναι ο άνθρωπος Γιάννης Καιροφύλας και ποιος ο συγγραφέας; Υπάρχει ταύτιση; Υπάρχουν διαφορές; Για να σκιαγραφήσεις το πραγματικό του πρόσωπο αρκεί να του ρίξεις μια ματιά διεισδυτική. Αμέσως η μορφή του σε προδιαθέτει ευνοϊκά, γιατί φωτίζεται από ένα καθαρό βλέμμα κι ένα ελκυστικό χαμόγελο. Ο λόγος του είναι φιλικός, ευγενικός, επικοινωνιακός, καθόλου προσποιητός, πάντοτε προσεκτικός, σοβαρός, καθόλου περιπαικτικός, απολύτως ειλικρινής και θετικός, ενώ παράλληλα νιώθεις ότι διαθέτει και μια ευθυμία «όταν» και «όπου» πρέπει. Γι’ αυτό και οι σατιρικές αφηγήσεις του στο βιβλίο «Αθηναϊκή σάτιρα» του πηγαίνουν. Αυτό είναι ένα χάρισμα και μια ασφαλής προσέγγιση με τον συνομιλητή του. Η δοκιμασμένη πείρα του διαφαίνεται από την προσοχή με την οποία σε ακούει –ξέρει πρώτα να ακούει– κι ύστερα να συμπεραίνει. Όσο για τις ανάλογες τοποθετήσεις του ή και συμβουλές, ακόμη και απόψεις κρίσεών του, είναι ακριβείς και συνετές. Όσο τον παρατηρείς αισθάνεσαι να εκπέμπει έναν ανθρωπισμό που απλώνεται σαν πέπλο προστασίας και διάθεσης προσφοράς προς τον συνάνθρωπό του. Αυτές οι ανθρωπιστικές του τάσεις, που είναι φυσικές αλλά και γερά δομημένες, σε εντυπωσιάζουν. Γιατί όσο συνομιλείς μαζί του τόσο βρίσκεις την εκτεταμένη καλοσύνη του, την ηθικοπλαστική του και την πολύπλευρη θέαση της πραγματικότητάς του, με κοινωνική αντίληψη. Μιλάει παραστατικά, με σαφήνεια και αμεσότητα. Χαρίσματα έμφυτα αλλά και επίκτητα, λόγω δημοσιογραφικής λειτουργίας. Όμως, δεν σου διαφεύγει και η χροιά της φωνής του. Ο τόνος δηλαδή της ομιλίας του είναι δηλωτική μιας εσωτερικής ευγένειας συνυφασμένης μ’ ένα θάρρος ζεστό, ευχάριστο, χρήσιμο και αναγκαίο.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 115 0115

Ποτέ δεν παρατήρησα να εκφράζεται με παραποιημένα λόγια, ούτε να αποφεύγει τον οποιονδήποτε προβληματισμό. Ευλύγιστος ο λόγος του, η ομιλία του, σε συνάρτηση πάντα με μια λογική αναλυτική, που οδηγεί σε σαφή συμπεράσματα. Άνθρωπος της αναλλοίωτης φιλίας με καθαρό ανδρικό φιλότιμο αποδεδειγμένο. Και πάνω απ’ όλα Αξιοπρεπής. Με δύο λόγια, έντιμος, αγαπητός, ΚΥΡΙΟΣ, με όλη τη σημασία της λέξης. Και τώρα θα στραφώ προς το συγγραφικό του πρόσωπο. Στα διάφορα είδη του λόγου που έχει εντρυφήσει, όπως την ιστορία, το δοκίμιο, τις μονογραφίες, διαπιστώνουμε το ύφος που αρμόζει στο κάθε είδος γραφής, Γνώστης των διαφορών και των ομοιοτήτων, η τοποθέτηση δε και οι αυξομειώσεις του ενδιαφέροντός του σημαίνουν ότι χρησιμοποιεί και τους κανόνες του εσωτερικού λεκτικού, δηλαδή την εννοιολογία, και μάλιστα παρουσιάζει την εξιστόρηση και την αφήγηση ανεπιτήδευτα. Φυσικά η εμπειρία του καθιστά τη διατύπωση ακριβή και καλοδουλεμένη. Τίποτα δεν είναι στο πόδι, τίποτα εκτός τόπου και χρόνου και πάντα στις ανάλογες διαστάσεις της παραστατικότητας. Δεν διαφέρει ο προφορικός λόγος από τον γραπτό. Η ψυχοστασία του είναι η ίδια και αδιασάλευτη, Δεν φοράει το λεγόμενο εκφραστικό προσωπείο, είναι το ίδιο το πρόσωπό του, ο εαυτός του, και ο ψυχισμός του άμεσα αναγνωρίσιμος. Αυτό σημαίνει ότι το γράψιμο είναι αληθινό, χωρίς παραγεμίσματα και άσκοπες κενολογίες. Θα μιλήσω λίγο και για την κριτική του θεώρηση. Γιατί όταν γράφεις ένα βιβλίο πρέπει να διατηρήσεις κάποια όρια και νοητικά και συγγραφικά. Στο βιβλίο του «Αυτοί οι ωραίοι τρελοί» αναφέρεται στους Λογοτέχνες ψυχασθενείς: τον Περικλή Γιαννόπουλο, τον Γεώργιο Βιζυηνό, τον Μιχάλη Μητσάκη, τον Γιαννούλη Χαλεπά, τον Ρώμο Φιλύρα, τον Κώστα Καρυωτάκη και τον Ναπολέοντα Λαπαθιώτη. Αξιοπρόσεκτες γίνονται η ευαισθησία και η αγάπη με τις οποίες τους αγκάλιασε με τη γραφή του. Η ευθύτητα της περιγραφής είναι αξιέπαινη, ανθρώπινη, ευλύγιστη, ρίχνει το βάρος περισσότερο στο πνευματικό τους έργο και στην «όποια» δυνατή λογοτεχνική – ποιητική ευγλωττία τους. Τα άλλα στοιχεία σκιάζονται όπως πρέπει, αναγνωρίζοντας ότι και παθόντες διατηρούν την αξιοπρέπειά τους. Πάντα στρέφεται προς το

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 116 0116

γόνιμο, με μια εξαιρετική και ανθρώπινη θέαση. Αυτό το σημείο με συγκίνησε ιδιαίτερα. Γιατί οι δημιουργοί αξίζουν κάθε σεβασμό. Στο βιβλίο «Η ωραία Νεάπολις και τα παρεξηγημένα Εξάρχεια», το πρόσωπο της ωριμότητάς του μεταλλάσσεται με το νεανικό. Εδώ βρίσκω την πρωτοτυπία της πιο ελεύθερης διατύπωσης. Γυρίζει πίσω κι αναθυμάται και αναπλάθει εκείνο τον εαυτό του με πιστότητα. Σκέπτομαι πόσες δονήσεις της μνήμης υφιστάμεθα όταν ο νους ξαναζωντανεύει τα εφηβικά και τα φοιτητικά μας χρόνια. Συμβαίνει σε όλους μας. Κάποτε μας βγαίνει το παιδί που κρύβουμε μέσα μας και δεν θέλουμε να το μεγαλώσουμε. Πρέπει να σημειωθεί ότι συμπεριέλαβε και όλα τα ονόματα παιδικών φίλων, γνωστών, συμμαθητών κ.ά. Μια τρίτη διάσταση της παρουσίασης αυτής είναι τα δείγματα γραφής του. Έτσι περισυνέλεξα κάποια μικρά αποσπάσματα. Από το βιβλίο «Η Αθήνα της Μπελ Επόκ» (σελ. 41) ερωτικά δράματα και προικοθήρες σημειώνει: «Η φοβία των Αθηναίων είναι τόσο μεγάλη για τον υπόγειο σιδηρόδρομο, που γίνεται αντικείμενο σάτιρας. Δημοσιεύονται σε πολλά έντυπα στίχοι και ανέκδοτα που κυκλοφορούν εκείνες τις ημέρες στην Αθήνα. Μεταξύ των άλλων αναφέρεται ότι τις πρώτες ημέρες πολλοί Αθηναίοι έστειλαν με το τρένο στην υπόγεια σήραγγα τις… πεθερές τους. Ο καιρός περνάει και ο φόβος των Αθηναίων λιγοστεύει. Διαπιστώνουν όλοι ότι η υπόγεια γραμμή του σιδηροδρόμου είναι ασφαλής και μάλιστα περισσότερο από τη ζωή μερικών εραστών, που διακινδυνεύουν σε κάθε τους βήμα εάν δεν μείνουν πιστοί στις αγαπημένες τους και τολμήσουν να μη τηρήσουν τις υποσχέσεις τους». Όπως η ποίηση έτσι και η αφηγηματική πεζογραφία αποτελούν έναν άλλον τρόπο ομιλείν για την ιστορία. Σε αυτή τη συνομιλία μας προσκαλεί με το έργο του ο συγγραφέας. Ο Γιάννης Καιροφύλας καλλιεργεί όχι μόνο τις αναμνήσεις, αλλά και τα γόνιμα όνειρα για ένα μέλλον ανθρώπινο, πολιτισμένο, δημιουργικό, ενώ παράλληλα αναδαυλίζει ζωοποιά συναισθήματα «ομαδικά», που έχουν συνάφεια με το παρελθόν και που έμμεσα τα προτείνει ως συμπεράσματα διασύνδεσης μεταξύ του χθες, του σήμερα και του αύριο. Του αξίζουν τα εύσημα!

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 117 0117

Απονομή Χρυσού Μεταλλίου «ΣΥΛΛΟΓΟΥ των ΑΘΗΝΑΙΩΝ» στους συνθέτες μας κ.κ. Μίμη Πλέσσα & Γιώργο Κατσαρό*

ο Διοικητικό Συμβούλιο του Συλλόγου των Αθηναίων ομόφωνα αποφάσισε να τιμηθούν με το «Χρυσούν Μετάλλιον» οι συνθέτες κ.κ. Γιώργος Κατσαρός και Μίμης Πλέσσας «για την ανεκτίμητη προσφορά τους στην Πόλη των Αθηνών, το κοινωνικό σύνολο, τις Τέχνες και τα Γράμματα». Αυτό αναφέρει η σχετική απόφαση. Αλλά οι σκέψεις μας δεν αφορούν μόνον στο παρελθόν. Επεκτείνονται στο παρόν και το μέλλον. Σ’ αυτά που πέρασαν και ο ανθρώπινος νους αρέσκεται να εξωραΐζει, σ’ αυτά που ζούμε στην καθημερινή πραγματικότητα και σε όσα θα έλθουν. Τι εκπροσωπούν οι δύο συνθέτες και γιατί έχουν συνδυαστεί στη μνήμη και τη συνείδηση του ελληνικού λαού; Γιατί η παρουσία και τα ακούσματά τους έχουν ταιριάξει με όμορφα συναισθήματα όπως είναι η ελπίδα, ο ρομαντισμός και οι αξίες που εκπροσωπούν ο γαλάζιος ουρανός και η θάλασσα; Το «μυστικό» ίσως να κρύβεται στον τρόπο με τον οποίο το έργο και η προσωπικότητά τους ενώνουν τους Έλληνες. Η εμπειρία μας είναι εντυπωσιακή και ίσως χρήσιμη. Ως γνωστόν, διαθέτουμε πολλούς και σημαντικούς συνθέτες. Ανθρώπους που πλουτίζουν τη ζωή μας και προσφέρουν ψυχική καλλιέργεια και γαλήνη. Στο άκουσμα και μόνον ότι εφέτος έμελε να βραβεύσουμε συνθέτη, σχεδόν με μια φωνή, κατατέθηκαν τα ονόματα Μίμης Πλέσσας και Γιώργος Κατσαρός. Γιώργος Κατσαρός και Μίμης Πλέσσας. Ήταν ίσως η πρώτη φορά * Απομαγνητοφώνηση της ομιλίας του Προέδρου κ. Ελευθερίου Γ. Σκιαδά, (12/11/2013).

Ο Πρόεδρος του Συλλόγου των Αθηναίων κ. Ελ. Σκιαδάς με το ζεύγος Πλέσσα. Ο Πρόεδρος του Συλλόγου των Αθηναίων κ. Ελ. Σκιαδάς και ο Καθ. Δρ. Σπυρίδων Καμαλάκης κατά τη βράβευση του συνθέτη κ. Γιώργου Κατσαρού.

που λήφθηκε απόφαση με τέτοια ομοθυμία και ομοφωνία. Δεν πρόκειται περί συμπτώσεως. Πρόκειται περί φαινομένου το οποίο αναζητεί την ερμηνεία του. Η κοινή συνείδηση διαμορφώνεται με πολιτισμικά επιχειρήματα που αντλούνται από το παρελθόν. Έτσι οριοθετείται και διαμορφώνεται η ιδιαίτερη εθνική παράδοση, η οποία χρησιμοποιείται από τις ανθρώπινες κοινότητες ως συμβολικό υπόβαθρο της ζωής τους. Η χρήση του παρελθόντος δημιουργεί τους μύθους του μέλλοντος, γεννά εικόνες κοινής λήψης, ενισχύει και διαμορφώνει την κοινή συνείδηση. Εν προκειμένω δε επικεντρώνει τη συνολική αναγνώριση στα δύο πρόσωπα και το έργο τους. Ένα έργο που νωρίς και πρόωρο είναι να αποτιμηθεί διότι οι ίδιοι συνεχίζουν να προσφέρουν. Με τη φυσική παρουσία τους ή τις δημιουργίες τους. Αναζητώντας όμως το ιστορικό πλαίσιο φθάνουμε στις δεκαετίες 1950 και 1960. Βρίσκουμε τη χώρα σε οργασμό αναδημιουργίας και έντονων κοινωνικών προβληματισμών. Απόρροια του μεταπολεμικού και μετεμφυλιακού γίγνεσθαι. Οι Έλληνες αναζητούσαν νέους δρόμους για να χαράξουν δημιουργική πορεία. Άλλοι μετανάστευαν. Πολλοί συγκεντρώνονται στα αστικά κέντρα. Η νεολαία αφουγκράζεται και υιοθετεί τα διεθνή κινήματα. Κάποιοι αναδεικνύουν το νέο

Αριστερά: Στιγμιότυπο από την εκδήλωση. Διακρίνονται εξ αριστερών οι κ.κ. Κ. Βενετσάνος, Σπ. Καμαλάκης, Ροζίτα Σιώκου, Δημήτρης Ιατρόπουλος. Δεξιά: Ο Πρόεδρος του Συλλόγου των Αθηναίων κ. Ελ. Σκιαδάς με τον ποιητή κ. Δημήτρη Ιατρόπουλο. όραμα, χτίζουν την καινούργια Ελλάδα, δημιουργούν τις προϋποθέσεις για ανάπτυξη και προοπτική. Οι άνθρωποι των Τεχνών και των Γραμμάτων βρίσκονται -όπως πάντα- στην πρωτοπορία. Γεννώντας ιδέες, παράγοντας πολιτισμό και απλώνοντας τις μελωδίες τους για να συντροφεύουν τη δύσκολη καθημερινότητα. Τα πολιτισμικά αγαθά αποτιμώνται όταν πλέον έχουν γίνει παρελθόν. Αυτός είναι και ο λόγος που συνήθως ακούμε ότι οι άνθρωποι του πνεύματος απουσιάζουν από τις κρίσιμες στιγμές. Δεν απουσιάζουν. Δημιουργούν. Το φωτοβόλο αστέρι τους αναδεικνύει τον κόσμο των καλών και αγαθών. Οι πνευματικές δημιουργίες τους εμφανίζονται στον κατάλληλο χρόνο απλώνοντας ένα απέραντο μωσαϊκό γεμάτο από πίστη, αγάπη και ελπίδα. Χαρακτηριστικά που επιτρέπουν στα πολιτιστικά αγαθά να κατακτήσουν τις κοινωνίες και να τις συνοδεύσουν στις δύσκολες στιγμές. Ο Μίμης Πλέσσας και ο Γιώργος Κατσαρός. Καθοριστικός ο ρόλος τους στο όμορφο ανάγλυφο που αναδύθηκε στη μεταπολεμική Ελλάδα. Ύμνησαν την αγάπη. Οι γειτονιές υιοθέτησαν τα μελωδικά τους ακούσματα. Οι νότες τους απλώθηκαν και έτρεξαν με ιλιγγιώδεις ταχύτητες απ’ άκρου εις άκρον σε όλη τη χώρα για να ξεπεράσουν τα σύνορά της. Όποιος γνωρίζει τη στάση ζωής, την ευγένεια και τη σεμνότητα του χαρακτήρα τους κατανοεί την πάγκοινη αναγνώρισή τους. Όσοι έχουν ακούσει τον μετριοπαθή, απλό και εύστοχο λόγο τους και τον τρόπο που αντιμετωπίζουν την καθημερινότητα οι δύο συνθέτες ερμηνεύουν με ευκολία και αντι-

Η Μεικτή Χορωδία του Συλλόγου των Αθηναίων στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης όπου φιλοξενήθηκε η εκδήλωση στην πρώτη επίσημη συναυλία της. Ο Μαέστρος της Χορωδίας κ. Ανδρέας Καρμπόνε και η Σοπράνο Ελένη Αγιομυριανάκη. λαμβάνονται γιατί κατέκτησαν τον κόσμο με τις μελωδίες τους. Δεν τους τιμούμε μόνον για όσα πέρασαν και δημιούργησαν. Τους τιμούμε γιατί προσδοκούμε νέα γεννήματα της ψυχής τους. Γεννήματα που θα συντροφέψουν την ελληνική κοινωνία στις δύσκολες ώρες που περνά και πάλι. Στρέφουμε το βλέμμα στον Γιώργο Κατσαρό και στον Μίμη Πλέσσα γιατί ξέρουμε πως έχουν τη δύναμη και το σθένος να προσφέρουν ακόμη πολλά στην ελληνική κοινωνία. Οι δύο δημιουργοί γνωρίζουν τα μυστικά και τις ατραπούς που οδηγούν στο Φως. Ακόμη περισσότερο εμείς οι Αθηναίοι αποζητούμε τη δική τους αρωγή, για να απλώσουμε στην πόλη ένα μελωδικό προστατευτικό δίκτυ. Στην εποχή μας, εποχή έντονων κοινωνικών και οικονομικών φαινομένων, ο κόσμος αναζητεί πρότυπα. Ελπίδα, Αρετή και Σωφροσύνη. Νέες διαδρομές για να διαβεί. Φρέσκες ιδέες για να ξανανιώσει. Καθαρό αέρα να ανασάνει. Τα στοιχεία αυτά συναντήσαμε στο έργο τους και γι’ αυτό τους Τιμούμε και τους Ευχαριστούμε!

Σελίδες από την ιστορία του «Συλλόγου των Αθηναίων»

Γράφει και επιμελείται ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 122

Άγνωστο τεκμήριο για τον Δημήτριο Γρ. Καμπούρογλους από το Αρχείο του Συλλόγου των Αθηναίων

να εξαιρετικά σπάνιο και άγνωστο τεκμήριο για τον Αναδρομάρη της Αττικής, τον σπουδαίο Δημήτριο Γρ. Καμπούρογλους παρουσιάστηκε στη ζεστή χριστουγεννιάτικη εκδήλωση του Συλλόγου των Αθηναίων, στις 19 Δεκεμβρίου 2012 στο Εντευκτήριο του Συλλόγου. Με την ευκαιρία συμπληρώσεως 160 ετών από τη γέννησή του και 70 ετών από το θάνατό του, ο Πρόεδρος του Συλλόγου Ο Δημήτριος Καμπούρογλους και δημοσιογράφος Ελευθέριος με τον Δημήτριο Σκουζέ συζητούν. Γ. Σκιαδάς, ως ελάχιστη προσφορά στη μνήμη του πρόβαλε μικρής διάρκειας φιλμ, στο οποίο πρωταγωνιστεί ο εργάτης της Αττικής ιστορίας Καμπούρογλους. Γυρισμένο μεταξύ 1935-1937 τον δείχνει να ξεναγεί δύο επίλεκτα μέλη της αθηναϊκής κοινωνίας και πρώην προέδρους του Συλλόγου, τον Λάμπρο Καλλιφρονά (Δήμαρχο Αθηναίων στα τέλη του 19ου αιώνα) και τον Δημήτρη Σκουζέ (νομικό, συγγραφέα και Πρόεδρο του Δημοτικού Συμβουλίου) στα ιστορικά ακίνητα της Πλάκας! Το εν λόγω φιλμ, διαρκείας 3,5 λεπτών, βρέθηκε καταχωμένο σε μια γωνιά του Ιστορικού Αρχείου του Συλλόγου και χρειάστηκε ειδική ηλεκτρονική επεξεργασία για να μπορέσει να προβληθεί.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 123

Bόλτα στην οδό Πελοπίδα στην Πλάκα, πλάι στο Τζαμί. Οικία στην Πλάκα.

Η Σκάλα του Γάσπαρη.

Το Σωτηράκι στην Πλάκα.

Τα Νέα του Συλλόγου

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 126 0126

Τακτική Γενική Συνέλευση «Συλλόγου των Αθηναίων» 18 Μαρτίου 2012 Στις 18 Μαρτίου 2012 διεξήχθη η Ετήσια Γενική Συνέλευση των Τακτικών Μελών του Συλλόγου των Αθηναίων με τα εξής θέματα Ημερησίας Διατάξεως: 1. Εκλογή Προέδρου και Γραμματέως της Γενικής Συνελεύσεως με εισήγηση του απερχομένου Διοικητικού Συμβουλίου. 1. Έκθεση, συζήτηση και έγκριση των πεπραγμένων του Διοικητικού Συμβουλίου για το έτος 2011. 2. Υποβολή, συζήτηση και έγκριση του οικονομικού Απολογισμού του έτους 2011. 3. Ανάγνωση της εκθέσεως της Εξελεγκτικής Επιτροπής. 4. Υποβολή, συζήτηση και έγκριση του Προϋπολογισμού του έτους 2012.

Πρόεδρος της Γενικής Συνελεύσεως εξελέγη ομόφωνα ο κ. Ελευθέριος Σκιαδάς και Γραμματεύς ο κ. Παναγιώτης Θεοδόσης.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 127 0127

ΠεΠρΑΓμεΝΑ 2011* Κυρίες και Κύριοι, αγαπητά μέλη, Εισερχόμεθα στο κύριο θέμα που είναι έκθεση, συζήτηση και έγκριση των πεπραγμένων του Διοικητικού Συμβουλίου. Παρακαλώ να μας επιτρέψετε να μην αναλωθούμε στα τυπικά που είναι οι απλές αναγνώσεις, αλλά να συνοδεύσουμε την απολογιστική μας συνέλευση με ουσιώδεις αναφορές και στα προβλήματα που αντιμετωπίζει η πόλη των Αθηνών. Συμπληρώνονται φέτος 117 χρόνια από την ίδρυση του Συλλόγου μας. Όταν ιδρύθηκε, ζούσαν ακόμη τα λείψανα της Μεγάλης Εθνεγερσίας του 1821 και η πόλη αναζητούσε την ταυτότητά της στη διεθνή και ευρωπαϊκή πραγματικότητα. Με τη συμβολή της ιδιωτικής πρωτοβουλίας των ευεργετών και των απανταχού της γης ομογενών, γεννιόταν η νεοκλασική Αθήνα που θάμπωνε με την ομορφιά και την ατμόσφαιρά της τους ξένους επισκέπτες. Στα χρόνια που πέρασαν όλοι γνωρίζουμε τι συνέβη. Πως η βασιλίδα των πόλεων της Ανατολής πέρασε τις μεγάλες περιπέτειές της. Από την έλευση των εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων το 1922 μέχρι τη δραματική Κατοχή και από την απώλεια μεγάλου μέρους του κτιριακού της πλούτου μέχρι το αποτυχημένο πείραμα της Ομόνοιας και την αλόγιστη διαχείριση της ανεξέλεγκτης εισόδου λαθρομεταναστών. Ανεβαίνουν διαρκώς οι αρνητικοί δείκτες και κατεβαίνουν οι θετικοί. Αυξάνεται η εγκληματικότητα και μειώνεται η οικονομική δραστηριότητα. Αυξάνεται η αδυναμία των Αρχών να διαχειριστούν και να προστατεύσουν το δημόσιο χώρο και παρουσιάζεται μειωμένη η αστυνόμευση.

* Εισήγηση του Προέδρου κ. Ελευθερίου Γ. Σκιαδά στη Γενική Συνέλευση της 18ης Μαρτίου 2012.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 128 0128

Αυξάνονται τα φαινόμενα βίας και καταστροφής στο κέντρο της πόλης και μειώνεται δραματικά ο αριθμός των επιχειρήσεων που λειτουργούν. Υπάρχει, λοιπόν, κανείς που να αμφιβάλλει πως η ελληνική πρωτεύουσα βρίσκεται σε κρίση; Πιστεύω πως δεν υπάρχει, όπως δεν διαφαίνονται και λύσεις από τις προτάσεις που έχουν μέχρι σήμερα κατατεθεί. Προτάσεις άνευρες και μέτρα περιορισμένα την ώρα που η καθημερινότητα των κατοίκων της πόλεως γίνεται όλο και δυσκολότερη. Υπάρχουν τμήματα της πόλης που ερημώνονται και περιοχές ολόκληρες που αλλάζουν εικόνα και χαρακτήρα. Υπάρχουν άλλα τμήματα της πόλεως τα οποία παραδίδονται σε παρανόμους λαθρομετανάστες. Οι λεπτομέρειες ίσως περιττεύουν δεδομένου ότι είμαστε όλοι γνώστες της πραγματικής καταστάσεως, την οποία και βιώνουμε. Το πρόβλημα των Αθηνών πρέπει να αντιμετωπιστεί ως εθνικό διότι είναι εθνικό ζήτημα η ύπαρξη, η εύρυθμη λειτουργία, η ανάπτυξη και η εικόνα της πόλεως των Αθηνών που είναι η πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους. Και ίσως το μυστικό κλειδί να βρίσκεται στον τρόπο που αντιμετώπισαν τέτοιου είδους προβλήματα άλλες σύγχρονες και πολιτισμένες μεγαλουπόλεις όπως η Νέα Υόρκη. Περικλείεται δε στις λέξεις «ΜΗΔΕΝΙΚΗ ΑΝΟΧΗ». Μηδενική ανοχή στους κουκουλοφόρους και στη βία τους, μηδενική ανοχή στην καταστροφή των μνημείων της πόλεως. Μηδενική ανοχή στις καθημερινές συγκεντρώσεις και την υποβάθμιση του Κέντρου. Μηδενική ανοχή στην αλόγιστη κατάληψη των κοινόχρηστων χώρων από τους λαθρομετανάστες. Μηδενική ανοχή στην υποβάθμιση της ζωής των κατοίκων και των επισκεπτών των Αθηνών. Θέλουμε την πόλη μας, τη θέλουμε ολόκληρη, τη θέλουμε ελεύθερη λειτουργική και χρηστική. Ποιοι είναι όμως εκείνοι που πρέπει να πάρουν τις πρωτοβουλίες; Μα ο νοικοκύρης δεν φροντίζει το σπίτι του; Ο νοικοκύρης δεν είναι αυτός που φροντίζει τα του οίκου του; Με τον ίδιο τρόπο και ο Σύλλογος των Αθηναίων και τα μέλη του πρέπει να θεωρούνται θεματοφύλακες και πρέπει να μετατραπούν σε επισπεύδοντες για όσους δεν φροντίζουν να λάβουν τα ενδεδειγμένα μέτρα για την προστασία και ανάπτυξη της πόλης. Το τι πρέπει να κάνουμε δεν χρειάζεται να το επισημάνουμε. Φρόντισαν

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 129 0129

για αυτό οι συντάκτες του Καταστατικού μας, οι οποίοι με σοφία και στο πρώτο άρθρο έθεσαν το ζήτημα σε όλες τις παραμέτρους. «Σκοπός, λοιπόν, του Συλλόγου των Αθηναίων είναι η σύσφιγξις των δεσμών φιλίας και αλληλεγγύης μεταξύ των Αθηναίων. Η διά παντός μέσου επιδίωξις της προαγωγής των τοπικών θεμάτων αφορώντων την πόλιν των Αθηνών ή γενικοτέρων θεμάτων της χώρας. Η φροντίς διασώσεως και συντηρήσεως των με την ιστορία των Αθηναίων συνδεομένων μνημείων, έργων τέχνης κ.λπ. Η σύστασις μονίμου επιτροπής παρακολουθήσεως και εξετάσεως των αναφυομένων εκάστοτε γενικοτέρων προβλημάτων της πόλεως των Αθηνών και των συνδεομένων με το παρελθόν αυτής. Η συμπαράσταση και η συνεργασία μετά αρμοδίων κρατικών και δημοτικών αρχών διά την μελέτη και επίλυσιν θεμάτων αφορώντων την πόλιν των Αθηνών ως και η συνεργασία μετά παντός άλλου Σωματείου ή Ιδρύματος σχέσιν έχοντος με την εντός των ιστορικών και φυσικών της πλαισίων εν γένει ανάπτυξιν της πόλεως των Αθηνών». Και ποιος είναι ο τρόπος με τον οποίο μπορεί ο Σύλλογος να υλοποιήσει αυτές τις προβλέψεις του καταστατικού; Πάλι το ίδιο το καταστατικό δίνει τη λύση: «Οι άνω σκοποί επιδιώκονται δι’ οιονδήποτε μέσον άτινα ήθελε εγκρίνη και αποφασίση το Διοικητικόν Συμβούλιον του Συλλόγου». Ίσως εκ του περισσού έκανα αυτή την αναφορά για να σας πω ότι πρέπει επιτέλους και εμείς όπως και οι υπόλοιποι φορείς να αφυπνιστούμε και να δούμε την πραγματικότητα κατάματα, ειδάλλως τι έννοια θα είχε να μαζευόμαστε μόνο για να ακούμε δυο ομιλίες ή, αν θέλετε περισσότερο, για να διασκεδάζουμε αρκετές φορές, αφού τώρα τελευταία το έχουμε πετύχει. Ας έρθουμε όμως στα ειδικότερα θέματα του Συλλόγου μας. Όπως γνωρίζετε, μετά τις τελευταίες αρχαιρεσίες και τις αλλαγές που επήλθαν το νέο Διοικητικό Συμβούλιο διαμορφώθηκε ως εξής: Πρόεδρος ο ομιλών, Αντιπρόεδροι οι κύριοι Αγγελής Παπαγγελής και Αλέξης Κελαϊδής. Ταμίας ο κος Θεοφάνης Θεοφανόπουλος, Γενική Γραμματεύς η κυρία Ρέα Σκούρτα, Ειδικός Γραμματεύς ο κος Ιωάννης Κοκκολιάδης και μέλη οι κύριοι και κυρίες Καίτη Βλαχογιάννη, Χρυσούλα Τσίγκρη, Παναγιώτης Γυφτόπουλος, Γεώργιος Μωραϊτίνης, Νικόλαος Ψύλλας και Αλίκη Κελαϊδή. Ελπίζω μέχρι το πέρας της συνελεύσεως να έχουν έρθει και τα υπόλοιπα μέλη του Διοικητικού μας Συμβουλίου.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 130 0130

Δράττομαι της ευκαιρίας να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μας και πιστεύω όλου του Σώματος προς εκείνους που διαδεχθήκαμε και προσέφεραν τα μέγιστα και επί πολλές δεκαετίες στον Σύλλογό μας. Τον Πρόεδρο κύριο Ιωάννη Τοτόμη, την κυρία Βασιλική Αθανασιάδου-Τοτόμη και την επίσης ακούραστη Καλλιόπη Πιττάκη. Η νέα διοίκηση κλήθηκε ευθύς εξ αρχής να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις της κοινωνικοοικονομικής και πολιτιστικής κρίσης που έπληξε την πόλη. Για αυτό ζητούμε την κατανόηση αλλά και την ενεργή συμπαράσταση των μελών για να συνεχίσουμε το δρόμο μας. Ως πρώτη προτεραιότητα υιοθετήσαμε μια πολιτική εξωστρέφειας, η οποία αφενός θα μας επιτρέψει να ανταποκριθούμε στους σκοπούς του Συλλόγου μας όπως αναφέρονται στο καταστατικό και αφετέρου να αντλήσουμε έσοδα. Την προσπάθεια για εξωστρέφεια θα την αντιλήφθηκαν, πιστεύω, τα μέλη μας που συμμετείχαν στις εκδηλώσεις και στις δραστηριότητές μας. Συμμετείχαμε για πρώτη φορά με τιμητικό περίπτερο στην Έκθεση Βιβλίου ενημερώνοντας αρκετούς συμπολίτες μας για τις δραστηριότητές μας. Αναβαθμίσαμε την ποιότητα του περιοδικού μας συμπεριλαμβάνοντας δημοσιεύματα που αναφέρονται στην ιστορία του Συλλόγου. Καθιερώσαμε νέους τρόπους επικοινωνίας με τα μέλη και το κοινό. Αρχίσαμε τις συνεργασίες με φορείς οι οποίοι έχουν ομοειδείς σκοπούς. Οι γέφυρες επικοινωνίας με την κοινωνία δεν είναι εύκολη υπόθεση. Πρώτον, διότι ο Σύλλογος δεν αποτελούσε συνεταίρο, εταίρο κοινωνικό με τους φορείς της πόλης, όπως αυτή νοείται ως σύγχρονο πολεοδομικό συγκρότημα. Και, δεύτερον, διότι θα έπρεπε να ενεργοποιήσουμε διαδικασίες κοστοβόρες. Προσελκύσαμε νέα μέλη, καθιερώσαμε τη δημιουργία γενεαλογικού δένδρου για κάθε νεοεισερχόμενο μέλος ώστε αφενός να εξασφαλίζονται οι προϋποθέσεις που θέτει το καταστατικό μας και αφετέρου να εμπλουτίζεται με πολύτιμα στοιχεία το αρχείο μας. Ίσως είναι η γοητευτικότερη διοικητική διαδικασία που θα μπορούσε να εφαρμόσει ο Σύλλογος, δεδομένου ότι για κάθε μέλος που εισέρχεται πιστοποιείται με επίσημα ληξιαρχικά στοιχεία η αθηναϊκή καταγωγή του. Δημιουργούμε ένα πανέμορφο και πολύχρωμο Αθηναϊκό δένδρο έτσι ώστε στο μέλλον ο Σύλλογος να έχει τη δυνατότητα επιστημονικών ανακοινώσεων

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 131 0131

για την παρουσία και ανάπτυξη των αθηναϊκών οικογενειών. Είναι προσπάθεια που είχε ξεκινήσει με τον Πρόεδρο Ιωάννη Τοτόμη και συνεχίζεται. Συνεχίσαμε επίσης και εμπλουτίσαμε τις καθιερωμένες ετήσιες δράσεις του Συλλόγου. Σύντομα, δε, θα διαπιστώσετε και αλλαγές στο site, τον ιστότοπο του Συλλόγου μας. Υπάρχουν ωστόσο θεμελιώδη διοικητικά ζητήματα τα οποία δεν αντιμετωπίσαμε ακόμη. Ήδη είχε γίνει μία πρώτη καταγραφή των κινητών του Συλλόγου μας και προσπάθειες σπουδαίες για την οργάνωση της βιβλιοθήκης. Αυτές τις καταγραφές και τις προσπάθειες θα τις συνεχίσουμε με τον καλύτερα ενδεικνυόμενο επιστημονικό τρόπο. Επίσης, ελπίζουμε, αν μας το επιτρέψουν οι συνθήκες, να οργανώσουμε με σύγχρονο τρόπο τα λογιστικά μας βιβλία για ακόμη περισσότερη διαφάνεια και ευκολότερη παρακολούθηση. Επιπροσθέτως, οι νέες νομοθετικές ρυθμίσεις, αυτές που σχετίζονται με τα πολεοδομικά ζητήματα των αστικών ιστών, ίσως μας οδηγήσουν στην ανάγκη λήψης μέτρων που αφορούν το ακίνητο στο οποίο στεγάζεται ο Σύλλογός μας. Ούτως ή άλλως, ο τρόπος αξιοποίησης των ακινήτων μας και του ποσού που διαθέτει ο Σύλλογος από κληροδότημα για την αγορά ακινήτου θα μας απασχολήσει το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα. Πριν κλείσω την έκθεσή μου για το πρώτο θέμα της ημερησίας διατάξεως, θέλω να σας καλέσω να στρέψουμε τη σκέψη μας στα μέλη εκείνα που δεν βρίσκονται πλέον ανάμεσά μας. Μέλη σπουδαία και προσωπικότητες που συνέβαλαν τα μέγιστα και θα ήθελα να τους αναφέρω έναν-έναν. Η Μαρία Πανταζοπούλου, η Μαρία Χαϊμαντά, ο Παναγιώτης Χαλμούκος, η Βασιλική Ρωμαΐδου και ο Κωνσταντίνος Καζαντζής-Ζαμανίκος. Κλείνοντας το κύριο θέμα της ημερησίας διατάξεως παρακαλώ να δώσουμε προσοχή σε τρεις κατευθύνσεις. Στη συμμετοχή στις δραστηριότητες του Συλλόγου μας, στις προσπάθειες που θα καταβάλουμε οργανωμένα για την οικονομική ενίσχυσή του και από τρίτες πηγές και, τέλος, στην ανάγκη για ουσιαστικότερη συμμετοχή των μελών μας. Το νέο πρόγραμμα ελπίζω ότι θα είναι πιο πλούσιο. Θα περιλαμβάνει δικτύωση με τους υπόλοιπους φορείς των Αθηνών και σειρά δραστηριοτήτων

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 132 0132

σαν αυτές που ήδη έγιναν. Όπως παραδείγματος χάρη η επίσκεψη της διαδικτυακής ομάδας «ΚΑΘΕ ΣΑΒΒΑΤΟ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ». Περίπου 60-80 άνθρωποι, ανάμεσά τους διακεκριμένοι δημοσιογράφοι, ξεναγήθηκαν στους χώρους του Συλλόγου, ενημερώθηκαν για τις δραστηριότητές του και τα αποτελέσματα ήταν ιδιαίτερα θετικά. Το ίδιο πιστεύω ότι ισχύει και για εκδηλώσεις όπως αυτή της Αποκριάς ή όπως η προηγούμενη της Αθηναϊκής Επιθεωρήσεως που οργανώθηκε από τον κ. Γυφτόπουλο και έδωσε έναν καινούργιο τόνο και ένα νέο χαρακτήρα στις εκδηλώσεις του Συλλόγου μας. Με αυτά τα λίγα λόγια ολοκληρώνω το κύριο θέμα που ήταν η ενημέρωση επί της ουσίας για την έγκριση των πεπραγμένων του Διοικητικού Συμβουλίου. Κατόπιν τούτων παρακαλώ να εγκρίνετε τα πεπραγμένα του Διοικητικού Συμβουλίου. Εγκρίνεται ο Απολογισμός των πεπραγμένων του Διοικητικού Συμβουλίου; Εγκρίνεται.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 133 0133

Ταμειακός απολογισμός ΕΣΟΔΑ σε Ευρώ

2010

2011

5.955,00

5.095,00

121.176,49

78.015,47

3.875,79

2.417,07

550,00

530,00

3.424,51

4.406,28

134.981,79

90.463,82

Συνδρομές και δικαιώματα εγγραφής Έσοδα ακινήτων Χαρτόσημα ενοικίων Δωρεές υπέρ των σκοπών του Συλλόγου Τόκοι καταθέσεων

Σύνολο Τόκοι από το τίμημα πωλήσεως ακινήτου Κηφισιάς*

9.290,30

Πώληση Ακινήτου

274,08

Αποζημίωση λύσεως μισθώσεως

4.893,01

Ανάληψη καταθέσεων Υπόλοιπο ταμείου την 1η Ιανουαρίου

Γενικό Σύνολο

15.801,06

3.662,89

26.753,24

22,63

12,03

147.957,61

138.197,24

Αθήναι, 31 Δεκεμβρίου 2011 Ο Πρόεδρος του Δ.Σ.

Ο Ταμίας του Δ.Σ.

H Γενική Γραμματέας

Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς

Θεοφάνης Θεοφανόπουλος

Ρέα Σκούρτα

* Το καθαρό υπόλοιπο τιμήματος από την πώληση του ακινήτου Κηφισιάς, μαζί με τους τόκους του μέχρι 31-12-2011, μετά την αφαίρεση των δαπανών που έγιναν για την αγορά του ακινήτου στον Πειραιά, ανέρχεται σε Ευρώ 408.066,37 που θα διατεθεί αποκλειστικά και μόνο για αγορά ή ανέγερση προσοδοφόρου η προσοδοφόρων ακινήτων.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 134 0134

Ταμειακός απολογισμός ΕΞΟΔΑ σε Ευρώ

2010

Έξοδα κτιρίου Κέκροπος 10 & Εντευκτηρίων

2011

14.930,00

15.684,33

Έξοδα μισθωμένων ακινήτων

3.390,35

1.428,52

Έξοδα Εκδηλώσεων

7.544,07

7.048,53

Έξοδα Γραμματείας

236,31

710,90

Έξοδα ενημερώσεως (αποκόμματα Τύπου)

1.072,80

1.180,80

Δαπάνες μισθοδοσίας και ΙΚΑ προσωπικού

31.913,83

32.205,23

0,00

Δαπάνες περιοδικού «Τα Αθηναϊκά»

2.956,28

4.187,00

Έξοδα βιβλιοθήκης

1.693,62

1.483,58

46.595,56

46.016,36

1.614,86

738,00

Δαπάνες για φιλανθρωπικούς σκοπούς

Φόροι και τέλη Έκτακτες δαπάνες

Σύνολο

111.947,68

Δαπάνες παγίων εγκαταστάσεων κτιρίου Κέκροπος

26.707,60

110.683,25 469,40

Απόδοση Εγγυήσεως ΜΑΡΚΕΤ ΙΝ

10.975,12

Απόδοση Εγγυήσεως Λ. Αμφιθέας

258,67

Κατατέθηκαν σε τράπεζες Υπόλοιπο ταμείου την 31η Δεκεμβρίου

Γενικό Σύνολο

9.290,30

15.801,06

12,03

9,74

147.957,61

138.197,24

Αθήναι, 31 Δεκεμβρίου 2011 Ο Πρόεδρος του Δ.Σ.

Ο Ταμίας του Δ.Σ.

H Γενική Γραμματέας

Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς

Θεοφάνης Θεοφανόπουλος

Ρέα Σκούρτα

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 135 0135

Προϋπολογισμός ΕΣΟΔΑ σε Ευρώ

2011

2012

5.000,00

77.000,00

60.000,00

2.400,00

1.800,00

500,00

1.000,00

10.000,00

15.000,00

2.500,00

97.400,00

85.300,00

43.275,12

48.200,00

Συνδρομές και δικαιώματα εγγραφής Έσοδα μισθωμένων ακινήτων Χαρτόσημα ενοικίων Δωρεές για τους σκοπούς του Συλλόγου Τόκοι καταθέσεων κεφαλαίου για αγορά ακινήτων Τόκοι λοιπών καταθέσεων

Σύνολο Αναλήψεις από τράπεζες

Γενικό Σύνολο

140.675,12

133.500,00

Αθήναι, 31 Δεκεμβρίου 2011 Ο Πρόεδρος του Δ.Σ.

Ο Ταμίας του Δ.Σ.

H Γενική Γραμματέας

Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς

Θεοφάνης Θεοφανόπουλος

Ρέα Σκούρτα

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 136 0136

Προϋπολογισμός ΕΞΟΔΑ σε Ευρώ

2011

Έξοδα κτιρίου Κέκροπος 10 & Εντευκτηρίων

2012

16.000,00

Έξοδα μισθωμένων ακινήτων

3.000,00

12.000,00

Έξοδα Εκδηλώσεων

6.000,00

Έξοδα Γραμματείας

1.200,00

1.000,00

Έξοδα ενημερώσεως (αποκόμματα Τύπου)

1.000,00

Δαπάνες μισθοδοσίας και ΙΚΑ προσωπικού

33.000,00

31.000,00

Δαπάνες για φιλανθρωπικούς σκοπούς – Βραβεύσεις

1.000,00

2.500,00

Δαπάνες περιοδικού «Τα Αθηναϊκά»

4.000,00

48.000,00

41.000,00

Έξοδα βιβλιοθήκης

4.500,00

2.000,00

Αποθεματικό για έκτακτες δαπάνες

2.000,00

1.000,00

Φόροι και τέλη

Σύνολο

119.700,00

Πάγιες εγκαταστάσεις Κέκροπος 10

117.500,00 1.000,00

Απόδοση εγγυήσεως εις ΜΑΡΚΕΤ ΙΝ

10.975,12

Κατάθεση τόκων από πώληση ακινήτου Κηφισιάς

10.000,00

15.000,00

140.675,12

133.500,00

Γενικό Σύνολο

Αθήναι 31, Δεκεμβρίου 2011 Ο Πρόεδρος του Δ.Σ.

Ο Ταμίας του Δ.Σ.

H Γενική Γραμματέας

Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς

Θεοφάνης Θεοφανόπουλος

Ρέα Σκούρτα

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 137 0137

Εκτίμηση της περιουσίας του «Συλλόγου των Αθηναίων» Την 31η Δεκεμβρίου 2011 σε Ευρώ 2010 Ακίνητο Κέκροπος 10 (Αθήναι)

2011

2.663.500,70*

32.413,50*

Κατάστημα Πειραιώς

727.776,00*

Διαμέρισμα Βούλας

162.562,50*

Έπιπλα – Σκεύη – Έργα Τέχνης**

180.000,00

60.000,00

559.119,03

548.186,89

12,03

9,74

Διαμέρισμα Αμφιθέας (Λ. Αμφιθέας 98)

Περιεχόμενο Βιβλιοθήκης Συλλόγου Τράπεζες στις 31-12*** Υπόλοιπο Ταμείου στις 31-12

Σύνολο

4.385.383,76

4.374.449,33

Αθήναι, 31 Δεκεμβρίου 2011 Ο Πρόεδρος του Δ.Σ.

Ο Ταμίας του Δ.Σ.

H Γενική Γραμματέας

Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς

Θεοφάνης Θεοφανόπουλος

Ρέα Σκούρτα

* Αξία αντικειμενικού προσδιορισμού σε Ευρώ. ** Αξία βάσει εκτιμήσεως που έγινε από την Ασφαλιστική εταιρεία που ασφαλίζει τα κινητά (έπιπλα, σκεύη, έργα Τέχνης κ.λπ.). *** Από το ποσό των Ευρώ 548.186,89, ποσό Ευρώ 408.066,37, αποτελεί το καθαρό υπόλοιπο τιμήματος από την πώληση του ακινήτου Κηφισιάς, μαζί με τους τόκους του, μέχρι 31-12-11 μετά την αφαίρεση των δαπανών που έγιναν για την αγορά του ακινήτου στον Πειραιά και που θα διατεθεί αποκλειστικά και μόνο για αγορά ή ανέγερση προσοδοφόρου ή προσοδοφόρων ακινήτων.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 138 0138

Έκθεση της Εξελεγκτικής Επιτροπής Προς τη Γενική Συνέλευση των Τακτικών Μελών του Συλλόγου των Αθηναίων Κύριε Πρόεδρε, Ως μέλη της Εξελεγκτικής Επιτροπής ενεργήσαμε τον έλεγχο της οικονομικής διαχειρίσεως της χρήσεως 2011 με βάση τα λογιστικά βιβλία, τα γραμμάτια εισπράξεως, τα εντάλματα πληρωμής και τα λοιπά δικαιολογητικά στοιχεία, που τέθηκαν στη διάθεσή μας. Από τον έλεγχο που ενεργήσαμε διαπιστώσαμε τα ακόλουθα αποτελέσματα: Α. ΕΣΟΔΑ σε Ευρώ: Υπόλοιπο ταμείου στις 31-12-2010 Τόκοι από το τίμημα πωλήσεως ακινήτου Κηφισιάς Έσοδα χρήσεως 2011 Πώληση Ακινήτου Αποζημίωση Λύσεως Μισθώσεως Ανάληψη καταθέσεων Γενικό σύνολο

12,03 € 15.801,06 € 90.463,82 € 274,08 € 4.893,01 € 26.753,24 € 138.197,24 €

Β. ΕΞΟΔΑ σε Ευρώ: Έξοδα χρήσεως 2011 Δαπάνες παγίων εγκαταστάσεων κτιρίου Κέκροπος Απόδοση Εγγυήσεως ΜΑΡΚΕΤ ΙΝ Απόδοση Εγγυήσεως Λ. Αμφιθέας Καταθέσεις σε Τράπεζες Υπόλοιπο ταμείου στις 31-12-2011

110.683,25 € 469,40 € 10.975,12 € 258,67 € 15.801,06 € 9,74 €

Γενικό σύνολο

138.197,24 €

Η Εξελεγκτική Επιτροπή εξέτασε με προσοχή τα βιβλία και στοιχεία που έθεσε υπόψη της ο ταμίας του Συλλόγου κ. Θεοφάνης Θεοφανόπουλος σχετικά με τη διαχείριση από 1-12011 μέχρι 31-12-2011. Από τον διενεργηθέντα έλεγχο διαπιστώσαμε πλήρη συμφωνία δικαιολογητικών και εγγραφών. Η Εξελεγκτική Επιτροπή θεωρεί υποχρέωσή της να τονίσει ότι η λογιστική υπηρεσία λειτούργησε με απόλυτη τάξη και ενημερότητα. Προτείνει λοιπόν στη Γενική Συνέλευση να εγκρίνει τη διαχείριση του έτους 2011 και να απαλλάξει το Διοικητικό Συμβούλιο του Συλλόγου των Αθηναίων από κάθε διαχειριστική ευθύνη. Αθήναι, 2 Μαρτίου 2012 Η Εξελεγκτική Επιτροπή Παναγιώτης Γιαμπανάς

Ιωάννης Κ. Θεοδόσης

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 139 0139

Τακτική Γενική Συνέλευση «Συλλόγου των Αθηναίων» 31 Μαρτίου 2013 Στις 31 Μαρτίου 2013 διεξήχθη η Ετήσια Γενική Τακτική Συνέλευση των Τακτικών Μελών του Συλλόγου των Αθηναίων με τα εξής θέματα Ημερησίας Διατάξεως. 1. Έκθεση, συζήτηση και έγκριση των Πεπραγμένων του Διοικητικού Συμβουλίου κατά το παρελθόν έτος (2012). 2. Υποβολή, συζήτηση και έγκριση του Οικονομικού Απολογισμού του παρελθόντος έτους (2012). 3. Υποβολή και έγκριση του Ισολογισμού παρελθόντος έτους (2012). 4. Έκθεση Εξελεγκτικής Επιτροπής επί της Οικονομικής Διαχειρίσεως για το έτος 2012. 5. Υποβολή, συζήτηση και έγκριση του Προϋπολογισμού τρέχοντος έτους (2013) 6. Επικύρωση εκλογής του κ. Δημητρίου Τούκα ως νέου μέλους του Διοικητικού Συμβουλίου, συμφώνως προς το άρθρο 23 του Καταστατικού. 7. Έγκριση υποβολής αιτήσεως στο Εφετείο Αθηνών για την αξιοποίηση του εναπομείναντος ποσού από το Κληροδότημα Χαραλάμπους Εμμανουήλ. 8. Έγκριση υποβολής αιτήσεως στο Εφετείο Αθηνών για την πώληση του ακινήτου του Πειραιώς.

Πρόεδρος της Γενικής Συνελεύσεως εξελέγη ο κ. Ελευθέριος Σκιαδάς και Γραμματεύς ο κ. Ιωάννης Κοκκολιάδης.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 140 0140

ΠεΠρΑΓμενΑ 2012* Από τον αριθμό και μόνον των θεμάτων της Γενικής Συνελεύσεως, θα αντιληφθήκατε την σοβαρότητά της. Σοβαρότητα η οποία απορρέει από τις γενικότερες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες. Από το ρευστό περιβάλλον που έχει διαμορφωθεί σε όλη την χώρα και όχι μόνο, αλλά και τις ειδικότερες συνθήκες οι οποίες από τριετίας σχεδόν επικρατούν στην ελληνική πρωτεύουσα. Συνθήκες οι οποίες περιγράφηκαν επαρκώς στην προηγούμενη Γενική Συνέλευση. Τι λέγαμε τότε; Τονίζαμε πως ανεβαίνουν διαρκώς οι αρνητικοί δείκτες και κατεβαίνουν οι θετικοί. Μειώνεται η οικονομική δραστηριότητα. Αυξάνεται η εγκληματικότητα. Αυξάνεται η αδυναμία των αρχών να διαχειριστούν και να προστατεύσουν τον δημόσιο χώρο. Παρουσιάζεται μειωμένη αστυνόμευση. Αυξάνονται τα φαινόμενα βίας και καταστροφής στο κέντρο της πόλης. Μειώνεται δραματικά ο αριθμός των επιχειρήσεων που λειτουργούν. Αυτά λέγαμε, αυτά αναφέραμε στην προηγούμενη Γενική Συνέλευση, σημειώνοντας πως οι προτάσεις που εμφανίζονται είναι άνευρες και υπερφίαλες. Ζητούσαμε την λήψη μέτρων που να στηρίζονται στην αρχή της μηδενικής ανοχής. Μηδενική ανοχή στους κουκουλοφόρους και τη βία τους. Μηδενική ανοχή στην καταστροφή των μνημείων της πόλεως. Μηδενική ανοχή στις καθημερινές συγκεντρώσεις και την υποβάθμιση του κέντρου. Μηδενική ανοχή στις αλόγιστες καταλήψεις δημόσιων και κοινόχρηστων χώρων. Μηδενική ανοχή στην αναβάθμιση της ζωής των κατοίκων και των επισκεπτών των Αθηνών. Θέλουμε την πόλη μας και την θέλουμε ελεύθερη και λειτουργική. Υποσχεθήκαμε δε, πως ο Σύλλογος μας θα λειτουργήσει όπως τόσες δεκαετίες, ως

* Εισήγηση του Προέδρου κ. Ελευθερίου Γ. Σκιαδά στη Γενική Συνέλευση της 31ης Μαρτίου 2013.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 141 0141

θεματοφύλακας και επισπεύδων, χωρίς φανφαρονισμούς. Αυτά τα αφήνουμε σε εκείνους που δεν επιθυμούν, μάλλον για ευνόητους λόγους, να αναλάμψει η πρωτεύουσα. Σε εκείνους που αποτρέπουν τις υγιείς επενδύσεις, που καθιστούν ακόμα δυσκολότερη την κατάσταση, προσθέτοντας στην οικονομική κρίση την μιζέρια και την παρακμή. Παραμείναμε πιστοί σε όσα ενώπιον του Σώματος αυτού δεσμευθήκαμε. Παραθέσαμε τη δική μας πρόταση και μιλήσαμε για εξωστρέφεια. Δεν περιοριστήκαμε στις καθιερωμένες εκδηλώσεις της αρχής του έτους, ή του κλεισίματος, αλλά προχωρήσαμε σε 17 διοργανώσεις που διακρίθηκαν για την υγιή τους εξέλιξη και τον μεγάλο αριθμό συμμετοχών. Διακρίθηκε η οργάνωση της Αθηναϊκής Επιθεώρησης, όταν πλημμύρισε ο Σύλλογος από τραγούδια, ιστορικές αναφορές και χαμόγελα. Η εκδήλωση για τη Μονή Πετράκη, με θέμα την προσφορά της στην πόλη των Αθηνών. Ο μοναδικός εορτασμός για την Αθηναϊκή Αποκριά αλλά και η εκδήλωση για τα 50 χρόνια από τον θάνατο του γιατρού Γεωργίου Παπανικολάου. Σημαντική στιγμή υπήρξε η απονομή του Χρυσού Μεταλλίου στον κ. Γιάννη Καιροφύλα. Επίσης, τα μέλη μας συμμετείχαν στην εκδρομή στο Τατόι και την ξενάγηση στα παλιά ανάκτορα. Ακολούθησαν η διάλεξη της αρχαιολόγου Όλγας Δακουρά-Βογιατζόγλου, για τις μαγικές πρακτικές και δοξασίες στα μνημεία των Αθηνών και η επίσκεψη στο παλαιό Αδριάνειο Υδραγωγείο, τις αποκαλούμενες κατακόμβες της Ρωσικής Εκκλησίας στην οδό Φιλελλήνων. Αλλά το γεγονός που στιγμάτισε τις δράσεις μας τη χρονιά που πέρασε ήταν η αποκάλυψη και παρουσίαση ανέκδοτης ολιγόλεπτης ταινίας με τον Δημήτριο Καμπούρογλους να ξεναγεί τους Προέδρους του Συλλόγου μας Σκουζέ και Καλλιφρονά, τη δεκαετία του 1930, στους δρόμους της Πλάκας. Ήταν η ελάχιστη απόδοση τιμής στον αείμνηστο εραστή της Αττικής γης Δημήτριο Καμπούρογλους με αφορμή τη συμπλήρωση 160 ετών από τη γέννηση και 70 από τον θάνατο του. Εξάλλου, το υλικό αυτό θα φροντίσουμε να αξιοποιήσουμε κατάλληλα. Ανέφερα μερικές μόνον από τις εκδηλώσεις μας προκειμένου να αναδειχθεί η φιλοσοφία της εξωστρέφειας που διέπει τον Σύλλογο, ιδιαιτέρως σε περίοδο κρίσεως και βεβαίως, χωρίς να υπερβούμε τα προβλεπόμενα του προϋπολο-

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 142 0142

γισμού μας. Πρόκειται για βασική κατεύθυνση και πολιτική, την οποία ακολουθούμε. Συμβάλουμε, με τον δικό μας τρόπο, στην αντιμετώπιση της κρίσης. Συνεργαζόμαστε με τις αρχές και τους φορείς της πόλης και συμμετέχουμε σε επιστημονικές ημερίδες και τελετές. Η πόλη πρέπει να παραμείνει όρθια και λειτουργική σε πείσμα των φαινομένων των ημερών μας. Περιοριζόμαστε προς το παρόν στο κύριο θέμα που είναι η έκθεση, συζήτηση και έγκριση των Πεπραγμένων του Διοικητικού Συμβουλίου κατά το παρελθόν έτος 2012. Εγκρίνεται ο απολογισμός των Πεπραγμένων του Διοικητικού Συμβουλίου; Το Σώμα ενέκρινε ομοφώνως τα Πεπραγμένα του Διοικητικού Συμβουλίου και την απαλλαγή του.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 152 0152

Έφυγαν…

πως πάντα αποχαιρετούμε και από τις στήλες του περιοδικού μας εκείνους που έφυγαν από κοντά μας από τα τέλη 2011 μέχρι τα τέλη 2013. Τους δικούς μας ανθρώπους, με τους οποίους συμπορευτήκαμε και μοιραστήκαμε, παλαιότεροι και νεότεροι, τον ίδιο περίπατο στους δρόμους της πρωτεύουσας και τα οράματά της. Με ξεχωριστή λύπη αποχαιρετήσαμε την έγκριτη συγγραφέα και δημοσιογράφο Ειρήνη Αγγελική (Ελίνα) Γαληνού, γόνο παλαιών μελών του Συλλόγου μας. Συνέβαλε τα μέγιστα στην πρόοδο του Συλλόγου, αφήνοντας τις αναμνήσεις και τα κείμενά της για να θυμίζουν τη σύντομη αλλά εξαιρετικά γόνιμη παρουσία της στα ανθρώπινα. Επίσης, αποχαιρετήσαμε την αγαπημένη μας Βασιλική (Λιλίκα) Βαρελά, το γένος Κωνσταντίνου Κολλιτσίδα, ιατρού, Δημοτικού Συμβούλου του Δήμου Αθηναίων (1933-1950), Προέδρου του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Αθηναίων (1933-1940) επί Δημαρχίας Κ. Κοτζιά και Α. Πλυτά. Η απώλεια του Παναγιώτη Γαλανόπουλου, η οικογένεια του οποίου συνδέθηκε με την παραδοσιακή Ταβέρνα «Καλοκαιρινός», επηρέασε την καθημερινότητα των μελών μας αλλά και τη λειτουργία του Συλλόγου μας τον οποίο αγάπησε και στον οποίο προσέφερε τα μέγιστα. Ο βιομήχανος φαρμάκων Κομνηνός Γαμβρούλης έφυγε από κοντά μας αφήνοντας, όχι μόνον αγαθές αναμνήσεις, αλλά πλούσιο και άγνωστο φιλανθρωπικό έργο. Αθόρυβα, όπως πρέπει στους ανθρώπους με τις μεγάλες αρετές, προσέφερε πάντα τον οβολό του στους συμπάσχοντες συνανθρώπους μας και κάλυπτε τις ανάγκες άπορων οικογενειών της πόλης μας. Επίσης αποχαιρετήσαμε την Ελένη Δάϊκου, σύζυγο του Αθανασίου Δάϊκου και απόγονο της οικογένειας Τοτόμη, η οποία τόσα προσέφερε και προσφέρει στον Σύλλογό μας, αλλά και τον πλήρη ημερών Αλέξανδρο Δημόπουλο, εκ μητρός δισέγγονο του Γεωργίου Ψύλλα (1794-1878), που υπήρξε πολιτικός άνδρας μεγίστης πολιτικής εμβελείας και σπανίας διορατικότητας. Ο Αλ. Δημό-

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 153 0153

πουλος υπήρξε τακτικό μέλος του Συλλόγου από το 1943. Η φυσική παρουσία, το επιστημονικό έργο και οι δωρεές του στη Βιβλιοθήκη του Συλλόγου θα θυμίζουν το αγαθό και εποικοδομητικό πέρασμά του. Φαντάζουν ατέλειωτες οι απώλειες του Συλλόγου αφού στην αιώνια ανατολή ταξίδεψαν οκτώ ακόμη εκλεκτά μέλη του. Ο τραπεζιτικός Στέφανος Δουλγέρωφ, ο δημοσιογράφος Αθανάσιος-Κίμων Ευθυμίου, τακτικό μέλος επί μία 30ετία και η βυζαντινολόγος Χριστίνα Πάσχου, γόνος της προεπαναστατικής αθηναϊκής οικογένειας Τουφεξή. Η Επίτιμος Αντιπρόεδρος του Δ.Σ. του Συλλόγου Λυδία Καλαμπούση, μέλος επί μία πεντηκονταετία και με πλούσια προσφορά στα διοικητικά, άφησε δυσαναπλήρωτο κενό, όπως εξάλλου και η Έλλη Μακέδου, με την οποία έκλεισε ο κύκλος των απωλειών των γυναικών που λάμπρυναν με την παρουσία τους τον Σύλλογο των Αθηναίων. Από κοντά μας έφυγε όμως και ο Ακαδημαϊκός Σπύρος Ιακωβίδης. Ο κραταιός επιστήμων, καταγόμενος εκ μητρός από την ιστορική οικογένεια Λέκκα, εδίδαξε πολλά χρόνια Αρχαιολογία, οι ανασκαφές και οι ανακοινώσεις του κατέχουν εξέχουσα θέση στο πάνθεον των επιστημόνων που τίμησαν την Ελλάδα διεθνώς, ενώ σπουδαίοι υπήρξαν και οι αγώνες του στην Εθνική Αντίσταση υπό τις διαταγές του Ναπολέοντος Ζέρβα. Τέλος, δυσαναπλήρωτη είναι η απώλεια του μηχανικού, αξιωματικού ε.α. και διακεκριμένου ιστορικού ερευνητή Αναστάσιου Παππά, ο οποίος με το πλούσιο συγγραφικό του έργο για την Αθήνα άνοιξε νέους δρόμους στους ερευνητές. Ανέκδοτη εργασία του για τους Αμπελόκηπους έχει παραδοθεί στον Σύλλογο και τμήμα της θα δημοσιευθεί, τιμής ένεκεν, στο επόμενο τεύχος των «Αθηναϊκών» μας.

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 154 0154

Χρηματικές Δωρεές Ονοματεπώνυμο

Σκοπός Δωρεάς

Ποσό

Ευαγγελία Αναστασίου

Υπέρ των σκοπών του Συλλόγου

150,00 €

Μαρία Δελένδα – Βούλγαρη

Υπέρ των σκοπών του Συλλόγου εις μνήμην της μητρός της Ιωάννας Δελένδα

25,00 €

Υπέρ των σκοπών του Συλλόγου εις μνήμην του συζύγου της Κ. Καζαντζή – Ζαμανίκου

200,00 €

Χαριτίνη Μπακάλου

Υπέρ των σκοπών του Συλλόγου

150,00 €

Έλλη Σταθουλοπούλου

Υπέρ των σκοπών του Συλλόγου

60,00 €

Δημήτριος Τζιδιάς

Υπέρ των σκοπών του Συλλόγου

480,00 €

Σύλλογος Αποφοίτων Μαθητριών Α' Γυμνασίου Θηλέων Πλάκας

Υπέρ των σκοπών του Συλλόγου

300,00 €

Αντωνοπούλου Μελπομένη

Υπέρ των σκοπών του Συλλόγου

25,00 €

Καλοτύχου-Αναστασίου Αλίκη Μαρία

Υπέρ των σκοπών του Συλλόγου

25,00 €

Ανώνυμος

Υπέρ των σκοπών του Συλλόγου

678,00 €

Αγγελής Παπαγγελής

Υπέρ των σκοπών του Συλλόγου

25,00 €

Δημόπουλος Αλέξανδρος

Υπέρ των σκοπών του Συλλόγου

50,00 €

Ανώνυμος

Υπέρ των σκοπών του Συλλόγου

745,00 €

Σύνδεσμος Ορθοδόξων Γυναικών Ευρώπης

Υπέρ των σκοπών του Συλλόγου

35,00 €

Νέζερ Ναταλία

Υπέρ των σκοπών του Συλλόγου

564,80 €

Βουγιούκα Μαρία

Δια την ενίσχυση της Βιβλιοθήκης του Συλλόγου

25,00 €

Αγαπίου Ναταλία

Υπέρ των σκοπών του Συλλόγου

55,00 €

Κος και Κα Μανώλη Δαούλη

Εις μνήμην Ελίνας Γαληνού

Ανώνυμος

Υπέρ των σκοπών του Συλλόγου

Κλαίρη Καζαντζή – Ζαμανίκου

200,00 € 50,00 €

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 155 0155

Δωρεές 2012-2013 μελών - φορέων - ιδιωτών σε είδος Ονοματεπώνυμο

Είδος

Ημ/νία

Σπυρίδων Θ. Καμαλάκης

Δύο βιβλία

18/01/12

Κώστας Β. Καραστάθης

Πέντε βιβλία

18/01/12

Φιλόπτωχος Αδελφ. Ανδρών Θεσσαλονίκης

Δύο βιβλία

18/01/12

Γεώργιος Σταφέτας

Τρία βιβλία

08/03/12

Φιλόπτωχος Αδελφ. Ανδρών Θεσσαλονίκης

Ένα βιβλίο

10/04/12

Κώστας Κρεμμύδας

Ένα βιβλίο

10/04/12

Φίλοι του Μουσείου Γ. Δροσίνη 1997

Δύο βιβλία

10/04/12

Ίδρυμα Παναγιώτη και Έφης Μιχελή

Ένα βιβλίο

10/04/12

Ελίνα Γαληνού

Ένα βιβλίο

10/04/12

Στάμος Φαφαλιός

Ένα Λεύκωμα

28/05/12

Φιλόπτωχος Αδελφ. Ανδρών Θεσσαλονίκης

Ένα βιβλίο

01/06/12

Χαριτίνη Μπάκαλου

Ένα βιβλίο

10/06/12

Γιάννης Καιροφύλας

Τρία βιβλία

20/07/12

Φίλοι του Μουσείου Γ. Δροσίνη 1997

Ένα βιβλίο

28/08/12

Φιλόπτωχος Αδελφ. Ανδρών Θεσσαλονίκης

Δύο βιβλία

10/09/12

Φιλόπτωχος Αδελφ. Ανδρών Θεσσαλονίκης

Ένα βιβλίο

02/10/12

Φιλόπτωχος Αδελφ. Ανδρών Θεσσαλονίκης

Ένα βιβλίο

22/11/12

ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ 156 0156

Ονοματεπώνυμο

Είδος

Ημ/νία

Δημήτριος Σούλας

Τρία βιβλία

08/12/12

Μαρία Πρασσοπούλου

Τρία βιβλία

02/01/13

ΑΤΗΝΗ ΧΟΝΤΟΣ Α.Ε.Ε.

Είδη αξίας 200,00 Ευρώ για την λαχειοφόρο

11/01/13

Παναγιώτης Ριζόπουλος

Ένα βιβλιό

12/01/13

Εκπαιδευτήρια Δούκα

Ένα βιβλίο

21/01/13

Γεώργιος Γεωγλερής

Δεκαοχτώ θεατρικά προγράμματα & μία εφημερίδα

04/02/13

Βιβλιοπωλείον της ΕΣΤΙΑΣ

Ένα βιβλίο

06/02/13

Αριστείδης Μπουλούκος

Ένα βιβλίο

14/03/13

Φιλόπτωχος Αδελφ. Ανδρών Θεσσαλονίκης

Ένα βιβλίο

12/05/13

Εταιρεία ΔΙΑΝΟΜΗ Α.Ε.

Έξι αναμνηστικά Λευκώματα

06/07/13

Γεώργιος Γεωγλερής

Τριανταδύο θεατρικά προγράμματα

14/07/13

Φιλόπτωχος Αδελφ. Ανδρών Θεσσαλονίκης

Ένα βιβλίο

12/09/13

Φίλοι του Μουσείου Γ. Δροσίνη 1997

Ένα βιβλίο

07/10/13

Κώστας Χατζιώτης

Δεκαοχτώ βιβλία

30/11/13

Δημήτρης Ιατρόπουλος

Ένα βιβλίο

12/12/13