Column Han ten Broeke

Handelingsbekwaam Europa

‘T he Writing on the Wall’, zo heet de laatste strategische monitor die is uitgebracht door Clingendael en HCSS. Het document biedt een compacte en doorwrochte kijk op de veiligheidssituatie in de wereld en ook nog eens door een Nederlands prisma (zie www.hcss.nl/monitor). De ‘muur waarop is geschreven’ is bedekt met Chinese karakters en de waarschuwing die eraf spat is dat we als de donder onze eigen Europese continentale belangen moeten gaan formuleren en verdedigen. In de nieuwe wereldorde die ontstaat doordat machtsblokken en freeriders in een nietsontziende competitie met elkaar wedijveren om macht, hulpbronnen en invloedsferen sneuvelt de multilaterale orde die zo gunstig was voor Nederland. Daarbij komt dat oude bondgenootschappen (zoals met de VS en het VK) en allianties (zoals NAVO) geen garantie meer zijn voor onze veiligheid en voorspoed en de EU biedt niet de bescherming die we vervolgens nodig hebben.

Onze politieke manoeuvreerruimte is hierdoor uiterst gering geworden. Voorbeelden te over. Moeten we wel of niet een exportvergunning verlenen aan ASML uit Veldhoven om de ‘extreme ultraviolet light’ lithografiemachine aan de Chinezen te leveren? China wil zo vroeg mogelijk in deze eeuw een onverslaanbare voorsprong nemen in de industriële revolutie die het leven van alle aardbewoners grondig verandert: 5G, kustmatige intelligentie en quantum computing. Het zijn de machines uit Veldhoven die de microprocessors maken die daarvoor nodig zijn en de concurrentie van ASML uit Taiwan, Zuid-Korea en de VS kunnen dit nog niet. De Chinezen zullen zelf snel proberen het geheim van de smid uit Veldhoven te ontdekken, al zegt ASML dat het haar geavanceerde chipmachines vanuit Brabant kan beveiligen. Zelfs al zou dat lukken, dan nog is het volstrekt illusoir te veronderstellen dat de Chinezen de intellectuele eigendomsrechten zullen respecteren en ze geen militaire toepassingen voor ogen heeft. Als de exportvergunning door Nederland wordt afgegeven zal ASML op zijn best haar voorsprong behouden, een voordeel dat wat mij betreft het zwaarst moet wegen. Maar het dilemma voor Nederland wordt niet alleen veroorzaakt door de Chinese supermacht in wording; onze vrienden uit de VS drukken zwaar op premier Rutte en minister Kaag om de vergunning juist niet af te geven. De Amerikanen zijn doodsbenauwd dat China inderdaad de industriële revolutie gaat leiden en Amerikaanse bedrijven het onderspit delven. President Trump is al een handelsoorlog begonnen met de Chinezen, waarbij hij zijn pijlen vooral richt op Chinese techgiganten als Huawei en ZTE. Iedereen die de Amerikanen in de weg zit zal het merken. Daarbij sparen zij hun bondgenoten niet. Zelfs de Britse premier Boris Johnson mocht dat al ondervinden toen president Trump hem via de telefoon de huid vol schold omdat de Britten het hadden gewaagd Huawei een beperkt rolletje te geven in de aanleg van het Engelse 5G-netwerk. Tot noch toe weet premier Rutte hem handig te apaiseren, maar met een exportvergunning voor ASML zal de Amerikaanse toorn ook op zijn hoofd neerkomen. Dit voorbeeld laat zien dat we niet meer goed in staat zijn onze eigen beslissingen in ons eigen belang te nemen. Zekerheden als de rugdekking van de Amerikanen of van een multilaterale instelling als de Wereldhandelsorganisatie (WTO) verdwijnen als sneeuw voor de zon. De soevereiniteit om in Den Haag eigen afwegingen te maken in een wereld waarin de competitie tussen machtsblokken domineert, verdwijnt daarmee evenzeer. De enige oplossing daarvoor is om op Europees niveau een beetje van die verloren soevereiniteit terug te klauwen. Daarvoor moet de EU handelingsbekwaam worden op het gebied van buitenlands beleid. De exportvergunning voor ASML moet dus een Europese worden, want alleen de EU kan ASML de rugdekking bieden om niet door reuzen te worden verpletterd. We moeten bereid zijn om de enorme economische macht die ons continent vertegenwoordigt ook in te zetten om politieke doelen na te streven. Dit wordt ook wel ‘strategische soevereiniteit’ genoemd en het is een begin van een buitenland- en veiligheidspolitiek die nodig is om in de 21e eeuw onze veiligheidsbelangen zeker te stellen.

HAN TEN BROEKE