Minoan Wave Summer 2019 Spring 2020 by Minoan Lines

ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 2019 / ΑΝΟΙΞΗ 2020 • SUMMER 2019 / SPRING 2020

ΠΛΩΡΗ ΓΙΑ ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΤΟΠΟΙ, ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΚΑΙ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΣΕ ΚΡΗΤΗ, ΚΥΚΛΑΔΕΣ ΚΑΙ ΙΤΑΛΙΑ

DESTINATION: DREAM PEOPLE, PLACES AND EXPERIENCES IN CRETE, THE CYCLADES AND ITALY

EDITORIAL

Φίλες και φίλοι, Για μία ακόμα χρονιά, στις Μινωικές Γραμμές, με ήθος, συνέπεια, ανθρωποκεντρική φιλοσοφία και σεβασμό στο επιβατικό κοινό, φροντίσαμε ώστε το ταξίδι σας με ένα από τα υπερσύγχρονα και πολυτελή cruise ferries που διαθέτουμε στον στόλο μας να γίνει μια αξέχαστη ταξιδιωτική εμπειρία. Παράλληλα με την ανάπτυξη και τη δυναμική μας πορεία, αναγνωρίζουμε έμπρακτα και την ευθύνη που μας αναλογεί για την προστασία του περιβάλλοντος. Είμαστε η πρώτη εταιρεία στον χώρο της ελληνικής επιβατηγού ναυτιλίας που επενδύσαμε στο νέο σύστημα καύσης και φιλτραρίσματος καυσαερίων (scrubbers). Μάλιστα, περίπου έξι μήνες πριν από την ημερομηνία που έχει τεθεί πανευρωπαϊκά (01/01/2020), έχουμε συντονιστεί πλήρως με τις απαιτήσεις του νέου κανονισμού καυσίμων του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού (ΙΜΟ). Η χρήση των scrubbers θα συμβάλει στη μείωση των εκπομπών ρύπων, εξαλείφοντας σε ποσοστό 97-98% τις εκπομπές οξειδίων του θείου (SOx) και σε ποσοστό 80-85% τις εκπομπές αντίστοιχων επιβλαβών ουσιών. Σας ευχαριστούμε για την εμπιστοσύνη σας και υποσχόμαστε ότι θα συνεχίσουμε να είμαστε τεχνολογικά πρωτοπόροι και περιβαλλοντικά ευαίσθητοι. Θα συνεχίσουμε να έχουμε ανθρωποκεντρική φιλοσοφία, στηρίζοντας τον άνθρωπο με προγράμματα εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, εστιάζοντας στους τομείς της υγείας, του αθλητισμού, της εκπαίδευσης, του πολιτισμού και του περιβάλλοντος. Για μία ακόμα χρονιά, άλλωστε, τιμηθήκαμε με χρυσό βραβείο για την Υποστήριξη των Τοπικών Κοινοτήτων, στα Tourism Awards 2019. Θα συνεχίσουμε, τέλος, να επενδύουμε στα υψηλά standards των πλοίων και του ανθρώπινου δυναμικού μας σε στεριά και θάλασσα, προκειμένου να σας χαρίζουμε καλύτερα και ποιοτικότερα ταξίδια.

Dear Friends, Once again this year, and in line with our corporate values of integrity, socially-focused philosophy and respect for our travelers, Minoan Lines is striving to ensure that your journey on one of the ultramodern, luxury cruise ferries that form our fleet will be a truly unforgettable travel experience. Alongside the company’s dynamic program of develop ment and expansion, we acknowledge and accept the res ponsibility we bear for the protection of our natural environ ment. We are, for instance, the first company in the Greek passenger shipping sector to have invested in a new combustion and exhaust-fume filtering system of scrubbers. With this system, we have already fully met the requirements of the impending International Maritime Organisation (IMO) fuel regulations, approximately six months ahead of the deadline of 01/01/2020 set across Europe. The use of the scrubbers will contribute to the lowering of polluting emissions, eliminating sulfur oxide (SOx) emissions by 97-98% and the emission of other harmful substances by 85-80%. We wish to thank you for placing your trust in us, and we promise that we shall continue to be at the forefront of technological advancement while always remaining envi ronmentally sensitive. We will persist in our philosophy that focuses on the individual in society, supporting the wider social community through programs of corporate social responsibility, and focusing on the sectors of health, athletics, education, culture and the environment. We have, in fact, been awarded once again this year a Gold Award for our Support of Local Communities at the Tourism Awards 2019. In conclusion, we will carry on investing in the high standards of our vessels and of our human resources, on land and at sea, in order to be able to offer you ever better and higher quality journeys.

Αντώνης Μανιαδάκης Διευθύνων Σύμβουλος Μινωικών Γραμμών

Antonis Maniadakis Minoan Lines Managing Director

CONTENTS

10 /11

16. ΑGENDA

Kαλοκαιρινά ραντεβού με την τέχνη στα λιμάνια μας. / Summer cultural events in our ports of call.

30. ΙΝSPIRATION

Εξερευνήστε πέντε χωριά στην Κρήτη που έχουν ξαναγεννηθεί ως ιδιαίτεροι ξενώνες. Γοητευτείτε από την ιστορία των μαντιλιών Knossos του Mariano Fortuny και από το εργοστάσιο ντομάτας Δ. Νομικός στη Σαντορίνη, που μετατράπηκε σε χώρο πολιτισμού. Ανακαλύψτε τα μυστικά του κρητικού παξιμαδιού, και του μοναδικού κρασιού Vinsanto της Σαντορίνης. / Explore five villages in Crete that have become unique resorts. Follow the fascinating story behind the Knossos scarves of Mariano Fortuny, and the tale of a tomato cannery in Santorini. Discover the secrets of the humble Cretan paximadi, and of Santorini’s unique Vinsanto wine.

46. INTERVIEW

Ο επικεφαλής του Ερευνητικού Κέντρου Κνωσού της Βρετανικής Σχολής Αθηνών, Κωστής Χρηστάκης, μιλάει για τη μεταστροφή της αρχαιολογικής έρευνας από τον πλούτο των ανακτόρων στη βάση μιας κοινωνίας πολύ διαφορετικής από όσο πιστεύαμε. / Costis Christakis, the head of the Knossos Research Center of the British School at Athens talks

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ: ΠΡΕΒΕΛΗ ΡΕΘΥΜΝΟΥ COVER PHOTO: PREVELI, RETHYMNON (SHUTTERSTOCK)

about the shift in focus in archaeological research from exploring palace riches to examining a broader social spectrum; he also explains how new findings are changing our earlier assumptions about this civilization.

56. CRETE

Δέκα στάσεις στη Χώρα της Μυκόνου, η οποία συνεχίζει να εντυπωσιάζει και να κρατάει μυστικά. / Ten stops in Chora on Mykonos, which continues to enchant visitors with its secrets and surprises. , a

Οι χοροί της Κρήτης: συμβολικά βήματα με πανάρχαιες ρίζες. / The traditional dances of Crete are full of symbolic steps with primordial roots.

62. TRAVEL

72. CITYSCAPE

Ο Ηρακλειώτης χαρτογράφος Σπύρος Σταρίδας αποκαλύπτει ένα λιγότερο γνωστό πρόσωπο του Ηρακλείου. / Spyros Staridas, a native of Heraklion, reveals some less familiar aspects of the city.

82. TASTE

Ηράκλειο: καφές, ποτό, φαγητό, γλυκό σε παραδοσιακές ή μοντέρνες εκδοχές. / Heraklion: Coffee, drinks, food and desserts in both traditional and more modern versions.

86. ESCAPE

Πάρος: ανακαλύψτε τα παραδοσιακά χωριά της ενδοχώρας και θα ξεχάσετε ότι βρίσκεστε σε τουριστικό νησί. / Paros: discover the traditional inland villages that will make you forget that you’re on a popular tourist island.

CONTENTS

12 /13

106

122. DINING OUT

Τα καλύτερα τραπέζια σε Μύκονο, Σαντορίνη, Πάρο, Ίο. / The best dining spots on Mykonos, Santorini, Paros and Ios.

132. HERITAGE

Τα αρχαιολογικά μουσεία είναι λόγος να παρατείνετε τη διαμονή σας στα λιμάνια των Μινωικών Γραμμών. / Archaeological museums are good reasons to linger a little longer in the seaports served by Minoan Lines.

140. ART

Η Ελλάδα του 19ου αιώνα μέσα από τα έργα του Ηρακλειώτη θαλασσογράφου Κωνσταντίνου Βολανάκη. / Greece in the 19th century as captured in the works of the seascape painter Constantinos Volanakis, a native of Heraklion.

94. CITYSCAPE

148. IN PICTURES

102. EAT & DRINK

157. ΜΙΝΟΑΝ LINES

Χανιά: περιπλανήσεις στην ομορφότερη πόλη της Κρήτης. / Chania: wander through the most beautiful city of Crete. Γευστικές διευθύνσεις στην πόλη των Χανίων. / Tasty options in the city of Chania.

106. BEACHES

Οι ακτές της Μήλου, χάρη στα ηφαιστειακά πετρώματα, είναι αληθινά έργα τέχνης. Βρείτε την αγαπημένη σας. / The volcanic seashores of Milos are true works of art with amazing beaches. Find your favorite spot.

Αναμνηστικές φωτογραφίες από την Αγκώνα και τη Βενετία. / A gallery of memorable images from Ancona and Venice. Oι Μινωικές Γραμμές αναβαθμίζουν διαρκώς τις υπηρεσίες τους, προσφέροντας πολυτέλεια, άνεση και ασφάλεια εν πλω, και παράλληλα ενισχύουν το κοινωνικό προφίλ τους. / Minoan Lines are always upgrading their services to offer greater comfort, luxury and safety at sea, while continuing to invest in social responsibility as well.

ΙΔΙΟΚΤΗΣΊΑ: ΜΙΝΩΙΚΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ ΑΝΕ, Ναυτιλιακή Εταιρεία, 25ης Αυγούστου 17, 71202, Ηράκλειο, τηλ. 2810-399800, φαξ: 2810-330308 www.minoan.gr ΥΠΕΎΘΥΝΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑΣ ΜΙΝΩΙΚΏΝ ΓΡΑΜΜΏΝ: Κατερίνα Αποστολίδη ΠΑΡΑΓΩΓΉ – ΈΚΔΟΣΗ ΕΝΤΎΠΟΥ: ΕΞΕΡΕΥΝΗΤΗΣ - ΕΞΠΛΟΡΕΡ ΑΕΕΕΕ Εθνάρχου Μακαρίου και Δ. Φαληρέως 2, Νέο Φάληρο 185 47, τηλ. 210-4808000, φαξ: 210-4808202 ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ: Γιώργος Τσίρος ΕΜΠΟΡΙΚΉ ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ: Βασιλική Αλμπάνη ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΣ: Σοφία Τσέπα τηλ. 210-4808506 stsepa@kathimerini.gr Tο περιοδικό διατίθεται δωρεάν. PROPERTY OF: MINOAN LINES SHIPPING S.A., 17, 25th August Street 71202 Heraklion, tel. +30 2810 -399800, fax: +30 2810 -330308 www.minoan.gr

112. CYCLADES

Ταξιδεύουμε με τις Μινωικές Γραμμές στα αγαπημένα μας κυκλαδονήσια. Πίνουμε κοκτέιλ στη Μύκονο και εκλεκτά κρασιά στα φημισμένα οινοποιεία της Σαντορίνης. Αποβάλλουμε το άγχος στην Πάρο με δραστηριότητες ευεξίας και ανακαλύπτουμε το νέο, πολυτελές και αυθεντικό πρόσωπο της Ίου. / Travel with us to our beloved Cycladic Islands on Minoan Lines, where we’ll drink cocktails on Mykonos and exquisite wines in the renowned wineries of Santorini, get rid of our stress in Paros with wellness activities, and discover the new authentic and indulgent face of Ios.

112

132

When good is not good enough, better is expected (Best cars, best service)

AGENDA

ΡΑΝΤΕΒΟΎ ΜΕ ΤΙΣ ΤΈΧΝΕΣ ΣΤΑ ΛΙΜΆΝΙΑ ΜΑΣ / ART HIGHLIGHTS AT OUR PORTS OF CALL

ΑΠΌ ΤΗΝ ΞΈΝΙΑ ΓΕΩΡΓΙΆΔΟΥ • BY XENIA GEORGIADOU

ΗΡΑΚΛΕΙΟ

HERAKLION

ΈΩΣ 1 ΜΑΡΤΊΟΥ 2020

UNTIL MARCH 01 2020

Με αφορμή τα 25 χρόνια από τον θάνατο του Αλέξη Ακριθάκη, η Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών επιχειρεί, σε συνεργασία με τον συλλέκτη Ζαχαρία Γ. Πορταλάκη, μια ολοκληρωμένη παρουσίαση του έργου του. Ζωγραφικά, κατασκευές, κολάζ και σχέδια, που δημιούργησε από το 1965 έως το 1993, ιχνηλατούν τις ενδιαφέρουσες κατευθύνσεις της καλλιτεχνικής του πορείας. ■ «Αλέξης Ακριθάκης. Εν κινήσει», Ιστορικό Μουσείο Κρήτης: Οίκος Α. & Μ. Καλοκαιρινού, Σοφοκλή Βενιζέλου 27 & Λυσιμάχου Καλοκαιρινού 7, historical-museum.gr

Marking the 25th anniversary of the death of Alexis Akrtithakis, the Cretan Historical Studies Society, in cooperation with collector Zacharias G. Portalakis, presents a comprehensive exhibition of his work. Paintings, constructions, collages and drawings made between 1965 and 1993 illustrate the fascinating career path of this Athens-born, Berlin-based artist. ■ “Alexis Akrithakis: On the Move,” Historical Museum of Crete, A&M Kalokerinos House, 27 Sofolki Venizelou & 7 Lysimachou Kalokerinou, historical-museum.gr

ΑΝΑΦΟΡΆ ΣΤΟΝ ΑΚΡΙΘΆΚΗ

HOMAGE TO AKRITHAKIS

AGENDA

16 /17

ΗΡΑΚΛΕΙΟ

ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΌ ΗΜΕΡΟΛΌΓΙΟ ΑΠΌ 8 ΈΩΣ 14 ΙΟΥΛΊΟΥ

Το 1935, ο Νίκος Καζαντζάκης επισκέπτεται για πρώτη φορά τη «χελώνα των εθνών», όπως αποκαλούσε την Κίνα, και μαγεύεται. Το 4ο Διεθνές Φεστιβάλ Λόγου και Τέχνης, που διοργανώνει το Μουσείο Καζαντζάκη, μας μεταφέρει στη χώρα της Ανατολής με τη μακραίωνη ιστορία και τον σπουδαίο πολιτισμό, με όχημα τις εντυπώσεις και τους στοχασμούς του μεγάλου Έλληνα συγγραφέα. ■ «Ταξιδεύοντας… Κίνα», Ίδρυμα «Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη», Μυρτιά, kazantzaki.gr HERAKLION

TRAVEL JOURNAL 08-14 JULY

Nikos Kazantzakis first visited China in 1935. The Fourth International Festival of Literature and Art, organized by the Kazantzakis Museum, transports us to that country and helps us explore its great civilization with the help of the impressions recorded by this celebrated Greek writer. ■ “Traveling… China”, Nikos Kazantzakis Museum, Myrtia, kazantzaki.gr

ΗΡΑΚΛΕΙΟ

HERAKLION

ΈΩΣ 1 ΜΑΡΤΊΟΥ 2020

UNTIL MARCH 01 2020

Ξεκινώντας από τα μυθικά κατορθώματα του Δαιδάλου, του περίφημου αρχιτέκτονα του Λαβυρίνθου, η έκθεση αναδεικνύει πτυχές τεχνολογικής καινοτομίας κυρίως στους μινωικούς χρόνους. Μέσα από κεραμικά και λίθινα αγγεία, ζωγραφικά έργα, ανάγλυφα διακοσμητικά στοιχεία, επιτεύγματα της μεταλλοτεχνίας, αλλά και της ναυπηγικής, διακρίνουμε τη δεξιοτεχνία και την επινοητικότητα των αρχαίων τεχνιτών σε ένα ευρύ φάσμα πρακτικών. ■ «Δαίδαλος. Στα ίχνη του μυθικού τεχνίτη», Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου: Ξανθουδίδου 2, heraklionmuseum.gr

Beginning with the legendary achievements of Daedalus, famed architect of the labyrinth of King Minos, this exhibition casts light on ancient technological innovations, particularly those from the Minoan civilization. Ceramic and stone vessels, paintings, decorative reliefs and pioneering feats of metalwork and shipbuilding attest to the skill and ingenuity of ancient artisans and designers across a broad range of areas. ■ “Daedalus: In the footsteps of the legendary craftsman”, Archaeological Museum of Heraklion, Xanthoudidou & Chatzidaki, heraklionmuseum.gr

ΑΡΧΑΊΟΙ ΕΦΕΥΡΕΤΕΣ

ANCIENT INVENTORS

AGENDA

ΧΑΝΙΑ

ΗΜΈΡΕΣ ΧΟΡΟΎ ΑΠΌ 15 ΈΩΣ 28 ΙΟΥΛΊΟΥ

Σοκάκια, πλατείες, αρχαιολογικοί χώροι και θεατρικές σκηνές θα φιλοξενήσουν τις παραστάσεις και τα σεμινάρια του 9ου Dance Days Chania. Περισσότεροι από 115 χορογράφοι, χορευτές, θεωρητικοί και καλλιτέχνες άλλων πρακτικών από όλο τον κόσμο θα παρουσιάσουν τις νέες τάσεις στον σύγχρονο χορό και θα «συνομιλήσουν» με τον τόπο και την κρητική παράδοση. Η διοργάνωση θα ανοίξει με την ενδιαφέρουσα συνύπαρξη επί σκηνής του διακεκριμένου χορογράφου Αντώνη Φωνιαδάκη με τον λυράρη Αντώνη Μαρτσάκη, στο Θέατρο Ανατολικής Τάφρου. ■ dancedays.gr CHANIA

DANCE DAYS JULY 15-28

Alleys, public squares, archaeological sites and theatrical stages all across the city are hosting performances and seminars as part of the ninth annual Dance Days Chania. More than 115 choreographers, dance theorists and artists from different disciplines are arriving from different parts of the world to present a panorama of new trends in modern dance, in “discourse” with both the location and Crete’s cultural heritage. The festival opens with a joint project by acclaimed choreographer Antonis Fonia dakis and lyra player Antonis Martsakis at the East Moat Theater. ■ dancedays.gr

ΧΑΝΙΑ

ΥΠΈΡΟΧΑ ΚΛΙΚ ΑΠΌ 16 ΈΩΣ 24 ΑΥΓΟΎΣΤΟΥ

Περισσότεροι από 350 φωτογράφοι από 100 χώρες θα μας ανοίξουν «παράθυρα» στον κόσμο. Η δεύτερη διοργάνωση του Chania International Photo Festival θα αναδείξει τη ματιά των συμμετεχόντων σε πολλές, διαφορετικές κατηγορίες, όπως αρχιτεκτονική, εννοιολογική φωτογραφία, αφηρημένο θέμα, φύση, αστικό τοπίο, φωτορεπορτάζ, ταξίδι, πορτρέτα, φωτογραφία δρόμου, ασπρόμαυρο φιλμ. ■ «2ο Chania International Photo Festival», Μεγάλο Αρσενάλι: Ακτή Τομπάζη 31, Παλιό Λιμάνι, cipfestival.com CHANIA

CLICK FEST AUGUST 16-24

More than 350 photographers from 100 countries offer a window into their world at the second Chania International Photo Festival. The event showcases a range of different styles and points of view on a series of topics, including architecture, conceptual photography, abstract subjects, nature, cityscapes, photojournalism, travel, portraits, street photography and black-and-white film. ■ 2nd Chania International Photo Festival, Grand Arsenal, 31 Akti Tombazi, cipfestival.com

ΧΑΝΙΑ

Η ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΉ AVANT-GARDE ΣΤΗΝ ΚΡΉΤΗ ΈΩΣ 10 ΣΕΠΤΕΜΒΡΊΟΥ

Νέες εγκαταστάσεις, παλαιότερες κατασκευές, πίνακες, τυπώματα και γλυπτά μάς επιτρέπουν να σχηματίσουμε μια σαφή εικόνα για τις ανησυχίες που ορίζουν το εικαστικό σύμπαν του Κρις Γιαννάκου. Ο διεθνώς καταξιωμένος δημιουργός, με καταγωγή από την Κίσσαμο Χανίων, ανήκει υφολογικά στο μετα-μινιμαλιστικό κίνημα και το έργο του «πατάει» πάνω σε γεωμετρικές φόρμες και κλασικές αναλογίες. ■ «Site», Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων: Χάληδων 98-102, pinakothiki-chania.gr CHANIA

THE AMERICAN AVANT-GARDE IN CRETE

UNTIL SEPTEMBER 10

New installations, older constructions, paintings, prints and sculptures give visitors insight into the issues that shape the creative world of Chris Giannakos. The internationally acclaimed artist, who hails from Kissamos in Chania, is regarded as an important proponent of the post-minimalist movement, producing work that relies on geometric forms and classical proportions. ■ “Site,” Municipal Gallery of Chania, 98-102 Chalidon, pinakothiki-chania.gr

AGENDA

18 /19

ΑΘΗΝΑ

ΔΗΜΌΣΙΑ ΔΙΑΠΌΜΠΕΥΣΗ ΑΠΌ 18 ΈΩΣ 21 ΙΟΥΝΊΟΥ ΑΘΗΝΑ

ΑΝΘΡΩΠΟΚΕΝΤΡΙΚΉ ΤΈΧΝΗ ΈΩΣ 22 ΣΕΠΤΕΜΒΡΊΟΥ

ATHENS

Τέσσερις πρεσβευτές της σύγχρονης ελληνικής τέχνης με ξεχωριστή γραφή –Στηβ Γιανάκος, Απόστολος Γεωργίου, Γιώργος Λάππας, Μάκης Θεοφυλακτόπουλος– «συναντιούνται» στο πλαίσιο μιας περιοδικής έκθεσης, που στόχο έχει να διερευνήσει τον τρόπο που αποτυπώθηκε μεταπολεμικά η ανθρώπινη μορφή. ■ «Πέρα από τη σκιά σου. Τέσσερις τρόποι να περιγράψεις έναν άνθρωπο», Κέντρο Δήμου Αθηναίων: Βασιλίσσης Σοφίας, Πάρκο Ελευθερίας, opanda.gr (Μετρό: Μέγαρο Μουσικής)

JUNE 18-21

ATHENS

PUBLIC HUMILIATION Giannoula Koulourou, a street vendor with a slight intellectual disability, became the laughingstock of her native town of Patras for expressing her desire to be married. She was tricked more than once into dressing up in full bridal regalia; the first time, in 1914, she turned up at a nearly empty church to be ridiculed by a handful of people. It’s said that the last time she was tricked, 10,000 people showed up. Giannoula’s tragic tale is directed by Giorgos Papageorgiou and has Greek and English surtitles. ■ “Giannoula Koulourou,” Building H, 260 Pireos, greekfestival.gr (Metro: Kallithea)

ΑΘΗΝΑ

Η ΕΛΛΆΔΑ ΤΟΥ ΠΙΚΆΣΟ ΑΠΌ 20 ΙΟΥΝΊΟΥ ΈΩΣ 20 ΟΚΤΩΒΡΊΟΥ

Η γοητεία που άσκησε ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός στο έργο του Πικάσο είναι το θέμα της νέας περιοδικής έκθεσης του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης. Κεραμικά του Ισπανού καλλιτέχνη, με θέματα εμπνευσμένα από μυθολογικές σκηνές και την αρχαία ελληνική δραματουργία, «συνδιαλέγονται» θε ματικά με αρχαιότητες, αναδεικνύοντας την επίδραση του αρχαίου ελληνικού κόσμου στη διαμόρφωση της σύγχρονης τέχνης. ■ «Πικάσο και Αρχαιότητα. Γραμμή και Πηλός», Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης: Νεοφύτου Δούκα 4, cycladic.gr (Μετρό: Σύνταγμα, Ευαγγελισμός)

HUMAN FIGURES UNTIL SEPTEMBER 22

Four key representatives of the contemporary Greek art scene (Steve Gianakos, Apostolos Georgiou, George Lappas and Makis Theofylaktopoulos), each with their own distinct style, join forces in an exhibition whose aim is to explore the depiction of the human form in the post-war era. ■ “Beyond Your Shadow: Four Ways to Describe a Human Being,” Municipal Art Gallery, Vasilissis Sofias, Eleftherias Park, opanda.gr (Metro: Megaro Moussikis)

ATHENS

PICASSO’S GREECE FROM JUNE 20 UNTIL OCTOBER 20

The powerful influence of the ancient Greek world on the work of Pablo Picasso is the subject of the Museum of Cycladic Art’s latest major exhibition. Ceramic pieces by the great Spanish artist, inspired by stories from mythology and ancient Greek theater, are juxtaposed with archaeological artifacts with similar themes in order to underscore the connection between ancient and modern art. ■ “Picasso and Antiquity: Line and Clay,” Museum of Cycladic Art, 4 Neofytou Douka, Kolonaki, cycladic.gr (Metro: Syntagma, Evangelismos)

PABLO PICASSO, THREE FISH AND A SLICE OF LEMON, CANNES, 15 APRIL 1957 FUNDACIÓN ALMINE Y BERNARD RUIZ-PICASSO PARA EL ARTE, MADRID © FABA PHOTO: HUGARD&VANOVERSCHELDE PHOTOGRAPHY © SUCCESSION PICASSO 2019

Η Γιαννούλα η Κουλουρού, μια φτωχή γυναίκα με ελαφριά νοητική υστέρηση από την Πάτρα, γίνεται περίγελος της τοπικής κοινωνίας, καθώς εκδηλώνει έντονα την επιθυμία της να παντρευτεί. Πρώτη φορά ντύνεται νύφη το 1914, στην εκκλησία όμως δεν εμφανίζεται κανείς παρά μόνο κάποιοι που την περίμεναν για να τη χλευάσουν. Στην τελευταία φάρσα εναντίον της λέγεται ότι τη συνόδευσαν ως νύφη δέκα χιλιάδες άνθρωποι. Την τραγική της ιστορία σκηνοθετεί ο πολυτάλαντος Γιώργος Παπαγεωργίου. ■ «Γιαννούλα η Κουλουρού», Πειραιώς 260 (Η), greekfestival.gr (Μετρό: Καλλιθέα)

AGENDA

20 /21

ATHENS

ΑΘΗΝΑ

CONVERGENT VIEWS

ΤΑΎΤΙΣΗ ΑΠΌΨΕΩΝ

UNTIL SEPTEMBER 29

ΈΩΣ 29 ΣΕΠΤΕΜΒΡΊΟΥ

DIONISIS KAVALLIERATOS, THE OLD BORDELLO ON THE HILL OF SOLD SOULS #4, 2008 COURTESY THE ARTIST

For the past 30 years, painter Alekos Fassianos and poet Vangelis Chronis have complemented one another’s creative world by exchanging words and images. This joint exhibition casts light on a fruitful and constructive collaboration – wherein the former has illustrated poems by the latter – as well as their common quest for beauty. ■ “Alekos Fassianos – Vangelis Chronis: 30 Years of Friendship: Painting and Poetry,” B&M Theo charakis Foundation of Arts and Music, 9 Vasilissis Sofias & 1 Merlin, thf.gr (Metro: Syntagma)

Τα τελευταία τριάντα χρόνια, ο ζωγράφος Αλέκος Φασιανός και ο ποιητής Βαγγέλης Χρόνης συμπληρώνουν ο ένας τον οραματικό κόσμο του άλλου, ανταλλάσσοντας λέξεις και εικόνες. Η κοινή τους έκθεση αναδεικνύει την εποικοδομητική τους συνεργασία –ο πρώτος εικονογράφησε τα ποιήματα του δεύτερου– και τη σύμπλευσή τους στην αναζήτηση του ωραίου. ■ «Αλέκος Φασιανός – Βαγγέλης Χρόνης. 30 χρόνια φιλίας: Ζωγραφική και ποίηση», Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών & Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη: Βασιλίσσης Σοφίας 9 και Μέρλιν 1, thf.gr (Μετρό: Σύνταγμα)

ΑΘΗΝΑ

ΣΥΝΆΝΤΗΣΗ ΣΤΟΝ ΚΉΠΟ ΈΩΣ 12 ΙΟΥΛΊΟΥ

Κλασικές συνθέσεις, αμερικανικά μπλουζ, βραζιλιάνικη μπόσα νόβα, ελληνικά έντεχνα, τζαζ με αφρικανικό touch. Ο Κήπος του Μεγάρου προσκαλεί Έλληνες καλλιτέχνες –Μελίνα Τανάγρη, Gadjo Dilo, Leon of Athens, Δώρος Δημοσθένους– να μας ταξιδέψουν μουσικά σε διαφορετικές γωνιές του κόσμου. ■ «Συναυλίες στον Κήπο του Μεγάρου», Μέγαρο Μουσικής Αθηνών: Βασιλίσσης Σοφίας και Κόκκαλη, megaron.gr (Μετρό: Μέγαρο Μουσικής) ATHENS

SEE YOU IN THE GARDEN UNTIL JULY 12

Classical compositions, American blues, Brazilian bossa nova, Greek folk and African jazz enliven the Athens Concert Hall’s garden this summer. The program includes such names as Melina Tanagri, Gadjo Dilo, Leon of Athens and Doros Dimosthenous, performing music from different parts of the world. ■ Concerts in the Garden, Megaron – Athens Concert Hall, Vasilissis Sofias & Kokkali, megaron.gr (Metro: Megaro Moussikis)

ΑΘΗΝΑ

ΣΕ ΔΙΑΡΚΉ ΚΊΝΗΣΗ ΑΠΌ 21 ΙΟΥΝΊΟΥ ΈΩΣ 22 ΣΕΠΤΕΜΒΡΊΟΥ

Το Ίδρυμα ΔΕΣΤΕ και το New Museum της Ν. Υόρκης, σε συνεργασία με το Μουσείο Μπενάκη, εστιάζουν στο διαρκώς εξελισσόμενο εικαστικό τοπίο της Αθήνας, παρουσιάζοντας τη δουλειά τριάντα δύο καλλιτεχνών που χρησιμοποιούν ευρεία γκάμα μέσων. ■ «Στο ίδιο ποτάμι δυο φορές: Σύγχρονη Τέχνη στην Αθήνα», Μουσείο Μπενάκη: Πειραιώς 138 και Ανδρονίκου, benaki.gr (Μετρό: Κεραμεικός) ATHENS

ARTISTIC EVOLUTION FROM JUNE 21 UNTIL SEPTEMBER 22

The Deste Foundation and the New Museum of New York, in cooperation with the Benaki Museum, pay tribute to Athens’ constantly evolving art scene by presenting the work of 32 artists active in a variety of media. ■ “The Same River Twice: Contemporary Art in Athens,” Benaki Museum – Pireos 138, 138 Pireos & Andronikou, benaki.gr (Metro: Kerameikos)

ΑΘΗΝΑ

ΧΩΡΊΣ ΚΑΝΌΝΕΣ 16 - 17 ΙΟΥΛΊΟΥ

Έχουμε όλοι πρόσβαση στον έρωτα; Η Ελένη Ευθυμίου σκηνοθετεί μια παράσταση για ένα συναίσθημα που μας φλέγει. Οι Εν Δυνάμει δίνουν βήμα στη φαντασία, στο απαγορευμένο, στο ά-λογο. ■ «Ερωτευμένα άλογα», Πειραιώς 260 (Η), greekfestival.gr ATHENS

NO RULES JULY 16-17

Does everyone find love? Eleni Efthymiou directs a piece about a feeling that can drive an ordinary person to extremes. The En Dynamei collective explores the absurd and the forbidden aspects of this emotion. ■ “Horse in Love/The Absurdity of Love,” Building H, Pireos 260, greekfestival.gr

AGENDA

22 /23

ΜΥΚΟΝΟΣ

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΉ ΣΥΝΆΝΤΗΣΗ ΈΩΣ 31 ΟΚΤΩΒΡΊΟΥ

Με αφετηρία το γεγονός ότι η Δήλος υπήρξε ένα κοσμοπολίτικο σημείο του αρχαίου κόσμου, η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων και ο Πολιτιστικός Οργανισμός ΝΕΟΝ προσκαλούν δεκατρείς καλλιτέχνες από διαφορετικά μέρη της Γης, για να εμπνευστούν από τη συλλογή του Αρχαιολογικού Μουσείου Μυκόνου, αναδεικνύοντας τα στοιχεία που συνδέουν τους ανθρώπους, υπερβαίνοντας πολιτισμούς, ηπείρους και εποχές. ■ «The Palace at 4 a.m.», Αρχαιολογικό Μουσείο Μυκόνου, Χώρα, neon.org.gr MYKONOS

CREATIVE ENCOUNTER ΠΑΡΟΣ

ΡΑΝΤΕΒΟΎ ΣΤΗ ΜΆΡΠΗΣΣΑ ΑΠΌ 23 ΈΩΣ 25 ΑΥΓΟΎΣΤΟΥ

To τριήμερο πολιτιστικό, βιωματικό φεστιβάλ με τα καλλιτεχνικά δρώμενα και τους θεματικούς περιπάτους, που έχει κάνει γνωστό τον πανέμορφο οικισμό της Μάρπησσας στο ευρύ κοινό, συμπληρώνει φέτος δέκα χρόνια ζωής. Η επετειακή διοργάνωση θα αναδείξει την πολιτιστική κληρονομιά του νησιού μέσα από ποικίλες δράσεις –προβολές, διαλέξεις, εργαστήρια, ξεναγήσεις–, ενώ θα περιλαμβάνει, όπως κάθε χρονιά, έκθεση σύγχρονης τέχνης και συναυλίες. ■ stimarpissa.gr

Stirred by the fact that the island of Delos was one of the ancient world’s most cosmopolitan locations, the Ephorate of Antiquities of the Cyclades and the NEON cultural organization asked 13 international artists to draw inspiration from the collection of the Mykonos Archaeological Museum, replete with ancient objects originally removed from Delos. The artists featured in their works those elements that link people everywhere, despite all borders. ■ “The Palace at 4 a.m.,” Mykonos Archaeological Museum, Hora, neon.org.gr

PAROS

MEETING IN MARPISSA AUGUST 23-25

This annual three-day cultural and experiential festival, held in the picturesque village of Marpissa and presenting artistic performances, exhibitions, activities and themed walks, will be turning 10 this year. In tribute to a decade of success, this year’s Marpissa Festival will showcase the island’s cultural heritage through a rich program of screenings, lectures, workshops and tours, while also including, as it does every year, concerts and art shows. ■ stimarpissa.gr

ΜΗΛΟΣ

Η ΔΙΑΤΉΡΗΣΗ ΤΗΣ ΜΝΉΜΗΣ ΈΩΣ 30 ΝΟΕΜΒΡΊΟΥ

Δώδεκα Έλληνες εικαστικοί συνδιαλέγονται με το αρχαίο παρελθόν της Μήλου. Αντλώντας έμπνευση από αντικείμενα της συλλογής του Αρχαιολογικού Μουσείου του νησιού –αγγεία, ειδώλια, ανάγλυφα, επιγραφές, εργαλεία–, που εκτείνονται χρονικά από την προϊστορία έως τα παλαιοχριστιανικά χρόνια, δημιουργούν έργα που φέρουν μέσα τους το στοιχείο της μνήμης. ■ «Cultural Memory II», Αρχαιολογικό Μουσείο Μήλου: Πλάκα, τηλ. 22870-28026 MILOS

SAFEGUARDING MEMORY TO NOVEMBER 30

In a group show, twelve Greek artists ponder Milos’ ancient past. Taking inspiration from objects on display at the island’s Archaeological Museum – vessels, decorative reliefs, figurines, inscriptions and tools/utensils – that range in age from prehistoric to the early Christian era, the artists have created a series of works addressing issues of remembrance. ■ “Cultural Memory II,” Milos Archaeological Museum, Plaka, Tel. (+30) 22870.280.26

ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ

ΠΑΡΆΛΛΗΛΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΌΤΗΤΑ ΈΩΣ 29 ΣΕΠΤΕΜΒΡΊΟΥ

Όταν δεν υπάρχει σχεδιασμός για την απορρόφηση μεγάλου αριθμού επισκεπτών σε ένα νησί όπως η Σαντορίνη, εντείνονται περιβαλλοντικά και κοινωνικά ζητήματα. Ξεφούσκωτα φλαμίνγκο, εγκαταλελειμμένες ξαπλώστρες και στρώματα θαλάσσης απασχολούν τον Dewi Glyn Jones, ο οποίος καταγράφει με τον φακό του μια παράλληλη πραγματικότητα σε σχέση με αυτήν που βιώνουν οι μόνιμοι κάτοικοι τον υπόλοιπο χρόνο. ■ «Ένα άλλο νησί», Βιομηχανικό Μουσείο Τομάτας: Παραλία Βλυχάδας, tomatomuseum.gr SANTORINI

PARALLEL REALITIES UNTIL SEPTEMBER 29

Since the start of the financial crisis, tourism has provided the Greek economy with a much-needed lifeline. However, the absence of planning for the management of large numbers of tourists at destinations such as the island of Santorini can create serious social challenges that risk affecting the location’s character. Limp inflatable flamingos, forlorn sun loungers and abandoned sea mattresses fill the compositions of photographer Dewi Glyn Jones, who records the reality experienced by the island’s residents over the rest of the year, when the tourists go away. ■ “Another Island,” Santorini Arts Factory, Tomato Industrial Museum, Vlychada Beach, tomatomuseum.gr

MARIA LOIZIDOU, PELAGE, 2018, COURTESY THE ARTIST AND KALFAYAN GALLERIES INSTALLATION VIEW © PANOS KOKKINIAS. COURTESY ΝΕΟΝ

UNTIL OCTOBER 31

AGENDA

ΔΉΛΟΣ

DELOS

ΈΩΣ 31 ΟΚΤΩΒΡΊΟΥ

UNTIL OCTOBER 31

Είκοσι εννέα ανθρωπόμορφες φιγούρες από σίδηρο του διακεκριμένου γλύπτη Antony Gormley «κατοικούν» αυτό το καλοκαίρι στη Δήλο. Τα γλυπτά αποικίζουν τον τόπο απ’ άκρη σ’ άκρη, από τις βραχώδεις ακτές και το μουσείο μέχρι τη σπηλιά του Ηρακλή, τον εμπορικό δρόμο που οδηγεί προς το θέατρο και την οικία του Ινωπού. Άλλοτε κρυμμένα και άλλοτε πάλι σε εμφανή θέση, τα έργα, που λαμβάνουν κυβοειδείς, νατουραλιστικές ή και αφηρημένες μορφές, αλληλεπιδρούν με την τοπογραφία και τις αρχαιότητες του νησιού και δημιουργούν μια σύνδεση με τη συλλογική μας μνήμη. «Τα γλυπτά μου δεν προβάλλουν καμία βεβαιότητα», δηλώνει ο Βρετανός. «Θέτουν μόνο ερωτήματα για τα όρια του ανθρώπινου σώματος, για το ίχνος που αφήνει πίσω του ο άνθρωπος, για τη φθορά που επιφέρει ο χρόνος». Η έκθεση σύγχρονης τέχνης είναι κάτι που γίνεται για πρώτη φορά στον αρχαιολογικό χώρο και αποτελεί προϊόν συνεργασίας της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων με τον πολιτιστικό οργανισμό ΝΕΟΝ. Υπενθυμίζει στους επισκέπτες ότι η Δήλος για αιώνες λειτούργησε ως πολυπολιτισμικό κέντρο, ως τόπος ανταλλαγής ιδεών, ως ένα μέρος που προήγε τη συμμετοχικότητα και διαφύλασσε την έννοια της αποδοχής του «ξένου», και με αυτόν τον τρόπο θα πρέπει να ερμηνευτεί και η παρέμβαση του Gormley στον αρχαιολογικό χώρο. «Λειτουργώντας με σεβασμό, ο καλλιτέχνης εμπλέκει τον επισκέπτη σε μια εμπειρία που δεν “ανταγωνίζεται” τον χώρο και την ιστορία του, αλλά συμβάλλει σε μια φυσική και πνευματική σύνδεσή του με το φορτισμένο ιστορικό τοπίο», σημειώνει η Ελίνα Κουντούρη, διευθύντρια του ΝΕΟΝ και επιμελήτρια της έκθεσης μαζί με τη διευθύντρια της Whitechapel Gallery, Iwona Blazwik. ■ “Sight”, neon.org.gr

Twenty-nine metal “bodyforms” created by the acclaimed British sculptor Antony Gormley will be spending this summer on the island of Delos. The sculptures, inspired by the human form, are scattered across the entire island, from its rocky shores and the museum to the Cave of Heracles, and from the commercial street that led to the theater to the district of Inopos. Half-hidden or in plain sight, the cuboid, naturalistic or abstract forms interact with the landscape and the antiquities for which the island is famed, so as to form a link between past and present in the collective mind. “Basically, my work has no certainty to convey; it only poses questions,” says the artist. “Questions about the limits of the human body, about the traces of existence we leave behind, about the wear and tear that time brings.” The installation is a first at the archaeological site and was made possible thanks to the cooperation of the Ephorate of Antiquities of the Cyclades and the Neon cultural organization. The work acts as a reminder that, for centuries, Delos was an important city, a multicultural center where people gathered to exchange new ideas, a place that encouraged participation and safeguarded tolerance of the other. It is through this prism that Gormley’s work should be viewed, according to the curators. “Acting with respect, the artist involves visitors in an experience that does not compete with the site and its history, but allows them to form a natural and intellectual connection with a location that is so heavy with history,” notes Elina Kountouri, Neon’s director, who curated the show along with the director of London’s Whitechapel Gallery, Iwona Blazwick. ■ “Sight,” neon.org.gr

NEW HOSTS

ANTONY GORMLEY, SHIFT II, 2000. PHOTO © OAK TAYLOR SMITH

ANTONY GORMLEY, REFLECT, 2017. PHOTO © OAK TAYLOR SMITH

ANTONY GORMLEY, ANOTHER TIME V, 2007. PHOTO © OAK TAYLOR SMITH

ΝΈΟΙ «ΟΙΚΟΔΕΣΠΌΤΕΣ»

COURTESY ΝΕΟΝ, EPHORATE OF ANTIQUITIES OF CYCLADES AND THE ARTIST

24 /25

AGENDA

26 /27

ΠΕΙΡΑΙΑΣ

ΠΡΟΣΩΠΙΚΉ ΙΣΤΟΡΊΑ Η Συλλογή του Μάνου Κατράκη δωρήθηκε από τη σύζυγο του στη Δημοτική Πινακοθήκη Πειραιά το 1994 και εκτίθεται για πρώτη φορά στο κοινό. Τεκμήρια από την προσωπική και την επαγγελματική ζωή του σπουδαίου Έλληνα ηθοποιού –επιστολές, χειρόγραφα, σκηνικά αντικείμενα, κοστούμια από τις παραστάσεις του, σκίτσα και φωτογραφίες– αποκαλύπτουν πτυχές του δύσκολου, αλλά και συναρπαστικού βίου και της δραστηριότητάς του. ■ Η Συλλογή του Μάνου Κατράκη, Δημοτική Πινακοθήκη Πειραιά: Φίλωνος 29, τηλ. 210-4101402 PIRAEUS

A PERSONAL STORY UNTIL OCTOBER 30

The Manos Katrakis Collection, donated by the late actor’s wife to the Piraeus Municipal Gallery in 1994, is now being shown to the public for the first time. Mementos from the great Greek performer’s private and professional life – letters, manuscripts, stage props, costumes from his performances, drawings and photographs – reveal previously unknown aspects of what was a difficult yet fascinating life. ■ Manos Katrakis Collection, Piraeus Municipal Gallery, 29 Filonos, Tel. (+30) 210.410.1402

ΈΩΣ 30 ΟΚΤΩΒΡΊΟΥ

ΠΑΤΡΑ

ΚΛΑΣΙΚΈΣ ΑΞΊΕΣ ΈΩΣ 29 ΙΟΥΝΊΟΥ

Τα τελευταία ζωγραφικά έργα του Ιρλανδού Μπρένταν Κέλι, οργανωμένα σε τρεις θεματικές ενότητες, αντλούν έμπνευση από τους πολιτισμούς της Μεσογείου, εστιάζοντας κυρίως στις έννοιες της αρμονίας και της ελληνικής κλασικής ομορφιάς. Στην πρώτη ενότητα ο καλλιτέχνης παρουσιάζει έργα με θέμα την ανθρώπινη μορφή, στη δεύτερη κάνει αναφορά σε γεωμετρικά σχήματα και «κρυμμένους κώδικες», ενώ στην τελευταία προτείνει μια πιο ποιητική προσέγγιση της στρωματοποίησης (layering) ως μια ερμηνεία του χρόνου. ■ «Within», Cube Gallery: Μιαούλη 39, cubegallery.gr PATRA

CLASSICAL VALUES UNTIL JUNE 29 © BRENDAN KELLY

The latest collection of paintings by the Irish artist Brendan Kelly, divided into three thematic categories, draws inspiration from Mediterranean cultures while focusing mainly on the notions of harmony and classical beauty as upheld in ancient Greece. In the first section, the artist presents work inspired by the human figure; in the second, he references geometric forms; and in the third, he attempts a poetic interpretation of time through a creative approach to concepts of layering. ■ “Within,” Cube Gallery, 39 Miaouli, cubegallery.gr

ΒΕΝΕΤΙΑ

Ο ΜΑΈΣΤΡΟΣ ΤΗΣ ARTE POVERA Ο Γιάννης Κουνέλλης, μία από τις εμβληματικές μορφές της arte povera, τιμάται, δύο χρόνια μετά τον θάνατό του, μέσα από μια μεγάλη αναδρομική έκθεση που διοργανώνει προς τιμήν του το Fondazione Prada. Την έκθεση επιμελείται ο Germano Celant, ο τεχνοκριτικός που «βάφτισε» το ριζοσπαστικό καλλιτεχνικό κίνημα στη μεταπολεμική Ιταλία. ■ «Jannis Kounellis», Ca’ Corner della Regina: Santa Croce, fondazioneprada.org VENICE

ARTE POVERA MASTER UNTIL NOVEMBER 24

Jannis Kounellis, an iconic figure of the arte povera movement, is being honored with an extensive retrospective at the Fondazione Prada, two years after the Greek-Italian artist’s death in Rome. The exhibition is curated by Germano Celant, the art critic responsible for coining the name of this radical post-war Italian art movement. ■ “Jannis Kounellis”, Ca’ Corner della Regina, Santa Croce, fondazioneprada.org

PHOTO: AGOSTINO OSIO - ALTO PIANO | COURTESY FONDAZIONE PRADA

ΈΩΣ 24 ΝΟΕΜΒΡΊΟΥ

Souvenir branded products by Seaplusino. The Greek blue Sea, Plus the blue sky, the sun, the hospitality, the people and all your Greek memories. Σουβενίρ brand που περιλαμβάνει την Ελληνική μπλε Θάλασσα, Συν τον μπλε ουρανό, τον ήλιο, τη φιλοξενία, τους ανθρωπους και όλες τις Ελληνικές αναμνήσεις σας!

Ζήστε το στην Ελλάδα!

Souvenirs are... Greek! Eisagogiki Christodoulos A. Moutsos aevenox tel.: 26610 30855 Corfu - Greece | www.moutsos.gr

Women... Greek Accessories!

Greek designs & Greek imaginations. Capture the Greek beauty & Greek mood!

Be inspired by Eva! Τα μπιζού με τα Ελληνικά σχέδια & την Ελληνική Αισθητική.

Αιχμαλωτίστε την Ελληνική ομορφιά & την Ελληνική διάθεση!

Εμπνευστείτε από την Εύα!

Eisagogiki Christodoulos A. Moutsos aevenox - tel.: 26610 30855 Corfu - Greece | www.moutsos.gr

INSPIRATION

Η ΠΟΛΥΤΕΛΕΙΑ ΤΗΣ ΑΠΛΟΤΗΤΑΣ Πέντε χωριά στην Κρήτη μετατράπηκαν σε ξενώνες, συστήνοντας στους επισκέπτες έναν άλλο τρόπο ζωής.

THE LUXURY OF SIMPLICITY Five Cretan villages have been revived and transformed into destinations immersing visitors in a completely different lifestyle.

ΤΗΣ ΌΛΓΑΣ ΧΑΡΑΜΉ • BY OLGA CHARAMI

30 /31 Μέσα σε μια ρεματιά, κρυμμένο από τους τουριστικούς δρόμους των Χανίων, υπάρχει ένα μαγικό χωριό, με παλιά, πέτρινα σπίτια, καλντερίμια και αυλές γεμάτες λουλούδια. Το αξιοπερίεργο είναι ότι εδώ μπορείτε να διαμείνετε και να γίνετε μέρος ενός άλλου τρόπου ζωής, βασισμένου σε παλιά πρότυπα που σέβονται το περιβάλλον και αξιοποιούν ίδιους πόρους. Αυτή είναι η Μηλιά, 53 χλμ. από τα Χανιά, αλλά δεν είναι το μοναδικό χωριό της Κρήτης όπου μπορείτε να το ζήσετε αυτό, μια και τέσσερα ακόμη χωριά λειτουργούν βάσει παρεμφερούς νοοτροπίας. Πρόκειται για παλιά, εγκαταλελειμμένα ή ημι-εγκαταλελειμμένα χωριά τα οποία κάποιοι άνθρωποι με μεράκι μετέτρεψαν σε ξενώνες, την ώρα που η υπόλοιπη Ελλάδα πόνταρε στις μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες. Στη Μηλιά, και τα δεκαπέντε οικήματα του 15ου αιώνα που είχαν εγκαταλειφθεί αποτελούν σήμερα τον ομώνυμο ξενώνα. Στο χωριό οδηγεί ακόμα χωματόδρομος από τον οικισμό Βλάτος, γι’ αυτό και οι ιδιοκτήτες αντιμετωπίστηκαν ως τρελοί όταν το 1993 αποφάσισαν να το ζωντανέψουν, ξαναφτιάχνοντας τα καλντερίμια και αναστηλώνοντας τα σπίτια με υλικά και μάστορες από την περιοχή. 2

Beside a dry riverbed, hidden away from the tourist routes of Chania, lies a magical village of old stone houses, narrow cobbled streets and small, bloom-filled courtyards. This village is a destination for those who wish to spend a few days experiencing a different way of life, one based on respect for the natural environment and self-sufficiency. This is Milia, 53 kilometers from Chania, and it’s not the only village where you can experience this type of lifestyle; there are four other destinations like this on the island. They’re not all the same, but what does connect these villages is the fact that they were all once either entirely abandoned or largely on the wane, and that they were transformed into modest but appealing rural tourism spots at a time when most other parts of Greece were putting their money into big hotels. In Milia, all 15 of the 15th-century dwellings that now make up the new village guesthouses had been abandoned. The village is still only accessible via a dirt road from Vlatos, which is why it seemed a real gamble when, in 1993, work started on reviving Milia by repairing its cobbled streets and restoring the buildings to as close as possible to what they had been, using locally sourced materials and local craftsmen. Today, the guesthouses are powered with solar energy and draw water from natural springs in the area. Everyday activities that we take for granted, such as charging our phones or surfing the net, are luxuries here; you can only indulge in them in the village’s main building, which is also home to Milia’s one restaurant. The eatery is open to non-guests as well and is very popular among Chania locals. The dining room is lit exclusively by candles and the food is wonderful, prepared with sea3

1. Ο ξεχωριστός Άσπρος Ποταμός, με τη μοναδική αρχιτεκτονική. / The remarkable Aspros Potamos, with its amazing architecture. 2. Μαθήματα μαγειρικής στον Βάμο. / A cooking class at Vamos. 3. Γεύμα με θέα τον Κόφινα και το νότιο Κρητικό πέλαγος στον ξενώνα Θαλόρη, στα Καπετανιανά. / A meal with a view in Kapetaniana. 4. Στη Μηλιά μπορείτε να συμμετάσχετε στο ζύμωμα και στο φούρνισμα του ψωμιού. / In Milia, you can take part in bread-making. 5. Οι γευσιγνωσίες ελαιολάδου στα Καψαλιανά αποτελούν ιδιαίτερη εμπειρία. / An olive oil tasting session in Kapsaliana is a special experience.

INSPIRATION 1

Τα σπιτάκια διαθέτουν ελεγχόμενο ηλεκτρικό ρεύμα, που παράγεται από ηλιακή ενέργεια και νερό από πηγές της περιοχής. Απλές, καθημερινές σε όλους συνήθειες, όπως το να φορτίσεις το κινητό σου ή να σερφάρεις στο ίντερνετ, γίνονται εδώ πολυτέλεια, αφού παρέχονται μόνο στο κεντρικό κτίριο. Εκεί βρίσκεται και το εστιατόριο, το οποίο, καθώς λειτουργεί και αυτόνομα, είναι πολύ δημοφιλές στους Χανιώτες. Οι ιδιοκτήτες επιλέγουν να φωτίζουν τον χώρο μόνο με κεριά και το φαγητό είναι εξαιρετικό: με αγνές πρώτες ύλες, πάντα εποχικές και από την περιοχή. Μπορείτε μάλιστα να συμμετάσχετε στο ζύμωμα και στο ψήσιμο του ψωμιού στον ξυλόφουρνο, στην απόσταξη της τσικουδιάς το φθινόπωρο, σε μαγειρικά σεμινάρια, σε πεζοπορίες, στην παραγωγή του ελαιολάδου ή του κρασιού σε άλλες μονάδες της περιοχής ή ακόμη και να παρακολουθήσετε εκθέσεις και σεμινάρια yoga στον χώρο τους.

ΖΩΗ ΟΠΩΣ ΠΑΛΙΑ

Το πιο γνωστό από τα χωριά είναι ο Βάμος, 30 χλμ. από τα Χανιά. Παρότι δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ και ανέκαθεν ήταν μεγάλο χωριό με υπηρεσίες και μόνιμους κατοίκους, ξαναέζησε μια δεύτερη νιότη το 1994, όταν μια παρέα νέων με καταγωγή από εδώ επέστρεψαν και αναστήλωσαν τα πατρικά σπίτια, μετατρέποντάς τα σε ξενώνες, ταβέρνα, τουριστικό γραφείο κ.ά. Σήμερα ο Βάμος μπορεί να μην αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα αναγεννημένου εξ ολοκλήρου χωριού, αποτελεί όμως πόλο έλξης εκατοντάδων ξένων επισκεπτών, χάρη στις οικοτουριστικές δραστηριότητες που διοργανώνονται (μαθήματα μαγειρικής, μάζεμα ελιάς, τρύγος κ.ά.), αλλά και στο Jazz Festival, που γίνεται κάθε Ιούλιο. Εντελώς διαφορετική περίπτωση είναι ο Άσπρος Ποταμός του νομού Λασιθίου, 60 χλμ. από τον Άγιο Νικόλαο. Το χωριό ήταν μετόχι του μεγαλύτερου χωριού Πεύκοι, βοηθητικός οικισμός δηλαδή για τις ανάγκες της καλλιέργειας και το ξεχειμώνιασμα των ζώων. Η Αλέκα Χαλκιά εγκαταστάθηκε με την κόρη της στο ακατοίκητο μετόχι το 1985 και ανέθεσε την ανακατασκευή των σπιτιών σε παρέες Αυστριακών χίπι, οι οποίοι εξασφάλιζαν έτσι τη διαμονή και τη διατροφή τους. Η παλιά κρητική αρχιτεκτονική στα δέκα σπιτάκια 300 ετών θα σας ενθουσιάσει. Είναι φτιαγμένα με χώμα και πέτρα από την περιοχή και έχουν οροφές από καλάμια και χώμα. Το ρεύμα παράγεται από φωτοβολταϊκό σύστημα και παρέχεται ελεγχόμενα στις κατοικίες για τις βασικές ανάγκες (μπάνιο, λάμπες ανάγνωσης, ζεστό νερό), ενώ περισσότερες παροχές θα βρείτε στο κεντρικό κτίριο. Η απόλυτη ησυχία και τα βεραντάκια με θέα στα βουνά και στην κοιλάδα μένουν αξέχαστα. Στα Καπετανιανά του νομού Ηρακλείου, αντίθετα, θα απασχοληθείτε περισσότερο με δραστηριότητες στη φύση ή με αγνάντι στο απέραντο νότιο Κρητικό πέλαγος. Το χωριό βρίσκεται σε απόσταση 63 χλμ. από την πόλη του Ηρακλείου, καταμεσής των εντυπωσιακών Αστερουσίων ορέων, τα οποία διατρέχονται στο μεγαλύτερο μέρος τους από χωματόδρομους. Διατηρεί ακόμη μερικούς κατοίκους, ωστόσο τα περισσότερα σπίτια του αποτελούν μέρος του ξενώνα Θαλόρη. Ο Μάρκος Σκορδαλάκης, η σύζυγός του Πόπη και ο αδελφός του Μάνος θα σας υποδεχτούν πλάι στην ιδιόμορφη κορυφή του Κόφινα. Θα διοργανώσουν για εσάς

sonal, homegrown ingredients. Guests can join in a number of activities: they can help make and bake their daily bread in the wood-fired oven; distill grapes into tsikoudia in the autumn; take cooking classes, go on hikes; participate in the production of olive oil and wine and the processing of honey at other locations nearby; attend art shows; and do yoga classes in-house.

OLD-FASHIONED SIMPLICITY Vamos, 30km from Chania, is perhaps the best known of these “reclaimed” vacation destinations. The former capital of the Sfakia district, it was never abandoned, but it’s certainly fair to say that its fortunes changed for the better in 1994 when a group of young people who had grown up in the area returned from Athens with a bold plan. They converted ancestral homes into guesthouses, a taverna, a tourist agency and other enterprises. Vamos may not be the most typical example of a “reborn” village, but it’s a popular destination for foreign visitors attracted by activities such as cooking classes and olive and grape harvesting, as well as events like the jazz festival held every July. A very different way of life can be found at Aspros Potamos, in the regional unit of Lasithi, 60km from Aghios Nikolaos. This settlement was an offshoot of the larger village of Pefkoi. Aleka Halkia moved into an uninhabited farmhouse here in 1985, along with her young daughter, and restored the dwellings with the help of groups of Austrian hippies who visited the area and were provided with room and board in exchange for their labor. In addition to the farmhouse, there are 10 small dwellings that are great examples of a style of rural Cretan architecture that dates back 300 years. The dwellings are made of dirt, rock and reeds. A photovoltaic system provides just enough electricity to

32 /33

διαδρομές με 4Χ4, πεζοπορίες, αναρρίχηση και διάσχιση φαραγγιού, κανό ή ψάρεμα, αλλά και μαθήματα μαγειρικής ή αγροκτηνοτροφικών εργασιών. Ο ξενώνας διαθέτει και εστιατόριο, όπου αξιοποιούνται εποχικά είδη –δικά τους ή ντόπιων παραγωγών–, τα οποία μαγειρεύονται με περισσή μαεστρία και το κατατάσσουν στα καλύτερα της Κρήτης. Οι κλιμακωτές βεράντες μέσα στην απόλυτη ησυχία είναι από εκείνες που γεννούν συγγραφείς. Η δε νεότευκτη πισίνα, παρότι ξενίζει ως νοοτροπία, ήταν κάτι αναπόφευκτο και έγινε με σεβασμό στο περιβάλλον. Στα Καψαλιανά του νομού Ρεθύμνου τα πράγματα είναι κάπως διαφορετικά. Το Kapsaliana Village Hotel, 20 χλμ. από την πόλη, είναι μέλος των Ιστορικών Ξενοδοχείων της Ευρώπης, αφού ο αναπαλαιωμένος οικισμός υπήρξε μετόχι της ιστορικής Μονής Αρκαδίου του 1600. Ο οικισμός αναπτύχθηκε γύρω από το περίφημο ελαιοτριβείο της μονής, που είναι κτίσμα του 1763 και φιλοξενούσε τους εργαζομένους εκεί. Όταν εγκαταλείφθηκε, γύρω στο 1955, ο αρχιτέκτονας και ιδιοκτήτης Μύρων Τουπογιάννης ξεκίνησε την αναστήλωση. Η αρχιτεκτονική των κατοικιών, του ελαιόμυλου, της εκκλησίας και των βοηθητικών χώρων διατηρήθηκε, ενώ σταδιακά προστέθηκαν και νέα κτίρια. Σήμερα θα βρείτε καλαίσθητα δωμάτια και σουίτες, πισίνα με μπαρ και εστιατόριο: αξιοποιεί τοπικά προϊόντα, χρησιμοποιεί την τεχνική slow food, διαθέτει και μενού γαστρονομίας, ενώ συχνά διοργανώνει αξιόλογες γευσιγνωσίες ελαιολάδου. Επιπλέον, ανάλογα με την εποχή, μπορείτε να συμμετάσχετε σε δραστηριότητες ή να απολαύσετε μασάζ και μαθήματα yoga.

keep the huts equipped with basics such as lighting and hot water. The absolute silence and the view from the small verandas of the mountains and the valley below make a stay here unforgettable. Guests in Kapetaniana, in the region of Heraklion, have an incredible view, too, although their vista includes the South Crete Sea. Approximately 65km from the city of Heraklion in the stunning Asterousia Hills, the village still has a handful of residents, but the majority of the structures in the settlement are part of the Thalori guesthouse. There are plenty of activities to keep visitors busy. Markos Skordalakis, his wife Poppy and his brother Manos organize trekking tours, 4x4 excursions, canyoning, climbing, canoeing and fishing, as well as classes in traditional cooking and farm work. The Thalori complex also has a restaurant listed among the best in Crete, and there’s a swimming pool built with the utmost respect for the natural environment. Things are somewhat different in the regional unit of Rethymno, at the Kapsaliana Village Hotel, 20km from the region’s main town. A member of the Historic Hotels of Europe, Kapsaliana started out in 1600 as a holding of the famed Arkadi Monastery. Gradually, a settlement grew up here around the monastery’s impressive olive press, built in 1763. After the area was deserted in the mid-1950s, architect Myron Toupogiannis bought up the property and began restoring it. The restoration work was done with the aim of retaining as many as possible of the original architectural elements, while new buildings were added as well. Today, the enterprise features attractive rooms and suites, a swimming pool with a bar and a lovely restaurant that serves dishes made with locally sourced ingredients according to the “slow food” philosophy; it also offers a degustation menu as well, and excellent olive oil tastings. Depending on the season, the owners organize various activities and offer massage and yoga sessions.

Info: Μηλιά, Βλάτος Χανίων, τηλ. 6945-753743, milia.gr Βάμος, Αποκόρωνας Χανίων, τηλ. 28250-22190, vamosvillage.gr Άσπρος Ποταμός Λασιθίου, τηλ. 28430-51694, asprospotamos.gr Θαλόρη, Καπετανιανά Ηρακλείου, τηλ. 28930-41762, thalori.com Kapsaliana Village Hotel, Καψαλιανά Ρεθύμνου, τηλ. 28310-83400, kapsalianavillage.gr

Info: Vamos, Apokoronas, Chania, Tel. (+30) 2825.022.190, vamosvillage.gr Milia, Vlatos, Chania, Tel. (+30) 694.575.3743, milia.gr Aspros Potamos, Lasithi, Tel. (+30) 2843.051.694, asprospotamos.gr Thalori, Kapetaniana, Heraklion, Tel. (+30) 2893.041.762, thalori.com Kapsaliana Village Hotel, Kapsaliana, Rethymno, Tel. (+30) 2831.083.400, kapsalianavillage.gr

1. Γοητευτικά τα δωμάτια του Kapsaliana Village Hotel. / The rooms at Kapsaliana Village Hotel are charming. 2. Η πισίνα του ξενώνα Θαλόρη στα Καπετανιανά, μέσα στο άγονο τοπίο πάνω από το νότιο Κρητικό πέλαγος. / The swimming pool at the Thalori complex in the barren landscape above the South Cretan Sea. 3. Η Μηλιά περιβάλλεται από δάσος με καστανιές. / Milia is surrounded by a forest of chestnut trees.

Â© NIKOS PSILAKIS

INSPIRATION

34 /35

ΚΡΗΤΙΚΟ ΠΑΞΙΜΆΔΙ

ΤΟ ΘΕΜΕΛΙΟ ΤΗΣ ΝΟΣΤΙΜΙΑΣ Ο διπυρίτης άρτος των Μινωιτών, που έγινε το ψωμί των βοσκών, παραμένει εκ των ων ουκ άνευ έδεσμα του καθημερινού τραπεζιού.

PAXIMADI - CRETE’S CRUNCHY TREAT This twice-baked bread of the Minoans, which later became an important part of the daily diet of the island’s shepherds, is still a versatile staple of the Cretan cuisine.

ΤΗΣ ΝΈΝΑΣ ΔΗΜΗΤΡΊΟΥ • BY NENA DIMITRIOU

Φτιάχνεται μόνο με δύο υλικά: αλεύρι και νερό. Και όμως, ο ντάκος, το κρητικό παξιμάδι δηλαδή, είναι ένα μικρό θαύμα της καθημερινότητας των Κρητικών. Βρίσκεται πάντα στο τραπέζι, μαζί με το ψωμί ή χωρίς αυτό, καθώς το αντικαθιστά επάξια. Παλιά ήταν ο άρτος των απόρων, των βοσκών και όσων δεν είχαν τη δυνατότητα να φουρνίζουν κάθε μέρα, κυρίως για εξοικονόμηση χρόνου και πόρων. Όσο φτωχό είναι, άλλο τόσο είναι πλούσιο, αφού το παξιμάδι τα έχει όλα: διατηρείται για μήνες, είναι ανθεκτικό, με μικρή πραγματική αξία, αλλά μεγάλη διατροφική. Παράλληλα είναι δείκτης αξιοσύνης της νοικοκυράς, διαχρονικό στοιχείο του γαστρονομικού πολιτισμού και θεμέλιο της κρητικής κουζίνας. Με λίγες σταγόνες νερό ζωντανεύει και γίνεται αμέσως αφράτο, σαν φρέσκο ψωμί. Μαζί με τριμμένη ντομάτα, ελαιόλαδο και λίγο τυρί αποτελεί μεγαλειώδες γεύμα. Οι ντάκοι φτιάχνονται κυρίως από κρίθινο αλεύρι, με μικρή συμμετοχή σταρένιου. Διακρίνονται σε στρογγυλούς και μακρόστενους. Οι στρογγυλοί λέγονται κουλούρες ή κριθαροκουλούρες ή «καυκάλες» και έχουν προκύψει από ζύμωμα σε σχήμα καρβελιού. Οι μεγάλοι, μακρόστενοι ντάκοι αποτελούν μέρος από φραντζόλα που έχει κοπεί σε χοντρές φέτες. Η ζύμη των παξιμαδιών γίνεται με αλεύρι, νερό και μαγιά ή προζύμι. Στην Κρήτη είναι γνωστά και τα «φτάζυμα», δηλαδή αυτόζυμα παξιμάδια, στα οποία χρησιμοποιείται κουνενός ρεβιθιού (σαν προζύμι). Ραντίστε τα με ελάχιστο νερό και θα διαπιστώσετε πως καμία άλλη γεύση δεν θυμίζει τη δική τους. Η συνταγή τους δεν είναι διαδεδομένη, και αυτό οφείλεται σε δεισιδαιμονίες. Δοξασίες και θρύλοι θέλουν τα «φτάζυμα» παξιμάδια να «ματιάζονται», γι’ αυτό οι νοικοκυρές τα φτιάχνουν στα κρυφά, μακριά από αδιάκριτα μάτια. Άλλα παξιμάδια παράγονται με αλεύρι ολικής άλεσης –τα πιο ανοιχτόχρωμα–, ενώ τα τελευταία χρόνια οι φούρνοι διαθέτουν και ντακοπαξίμαδα από αλεύρι χαρουπιού, που έχουν σχεδόν σοκολατένια γεύση, είναι πολύ τραγανά και αξίζει να τα δοκιμάσετε. Αλεσμένα γίνονται ιδανική βάση σε δημιουργικές συνταγές για σαλάτες – στο μενού θα τα βρείτε ως «χώμα χαρουπιού». Επίσης αντικαθιστούν το μπισκότο σε γλυκά ή αλμυρά τσιζκέικ. Και κάπως έτσι, το παξιμάδι, που θεωρείται «απόγονος» του διπλοψημένου άρτου των Μινωιτών, γίνεται διαχρονικό, ένα μοντέρνο υλικό αιώνων, πρεσβευτής της κρητικής μαγειρικής στα πιάτα όλου του κόσμου.

It requires just two ingredients – flour and water – and yet the paximadi (the Cretan rusk) is a small miracle, and still part of the islanders’ daily existence. It always has a spot on the dinner table, whether or not other bread products are being served as well. This rusk used to be the daily bread of the poor – of shepherds or indeed anyone else unable to bake fresh bread every day, whether due to a lack of time or an absence of resources. Regardless of its humble origins, however, the paximadi has a wealth of things going for it. It can keep for months, it won’t crumble or crack, and even though it costs very little, it’s very nutritious. The ability to make a good paximadi is the measure of a good homemaker, and this food item remains a cornerstone of Crete’s culinary heritage. What’s more, while it’s great for delivering crunchiness in a range of dishes, just a few drops of water are enough to make it soft and light again. Combined with grated tomatoes, olive oil and a bit of crumbly white cheese, the humble paximadi becomes the base of a dakos salad, a majestic yet light meal. Paximadi is usually made with barley flour mixed with a little wheat flour, and can be baked in either round or oblong forms. The former are known as kouloures, kritharokouloures or kafkales, and are made by shaping the flour into a circular loaf. An oblong paximadi results from a baguette-like loaf that’s been cut into thick slices. The dough is made from flour, water and yeast or natural leaven. The Cretans also make a type of rusk known as phtazyma, using a sourdough that includes chickpea leaven. Sprinkling a bit of water over this rusk brings out a flavor unlike most anything you’ve ever tasted before. The recipe for this type of rusk isn’t well known, as there are superstitions regarding sharing cooking details for especially delicious foods. This means these special rusks are often made in private, away from curious eyes. Other types of paximadi can be made with whole wheat – they tend to be lighter in color – and recently bakeries have been making rusks from carob flour. These have a near-chocolaty flavor and are very crisp, making them the ideal base for either a sweet or savory cheesecake. Crumbled, they form a clever salad ingredient called “carob soil.” Often hailed as a direct descendant of the double-baked bread eaten by the ancient Minoans, the paximadi is both an ancient and an extremely modern product, as well as being a well-traveled ambassador of Cretan cuisine.

Η Ruth St. Denis, το 1907, ποζάρει φορώντας μαντίλι της σειράς Knossos. / Ruth St. Denis, in a 1907 photograph, poses in a scarf from the Knossos line.

INSPIRATION

36 /37

ΌΤΑΝ Η ΚΝΩΣΌΣ ΈΓΙΝΕ ΜΑΝΤΊΛΙ Τα μαντίλια Knossos του αξεπέραστου Ισπανού σχεδιαστή Mariano Fortuny ήταν οι καλύτεροι πρεσβευτές του μινωικού πολιτισμού την περίοδο των ανασκαφών στην Κρήτη.

Ένας ανοιχτόμυαλος καθηγητής αρχαιολογίας θα μπορούσε να κάνει το εξής πρωτότυπο: να χρησιμοποιήσει τα μαντίλια Knossos, αντί για φωτογραφίες των αρχαιολογικών ευρημάτων, ως τεκμήριο για να τεστάρει τις γνώσεις των φοιτητών του σχετικά με τα μοτίβα του μινωικού πολιτισμού. Ρωτώντας τους, για παράδειγμα, «πόση σημασία είχαν τα χταπόδια στη θεματολογία της μινωικής αγγειοπλαστικής;», «τι συμβόλιζε η τρισυπόστατη φύση του γρύπα –με το κεφάλι αετού, το σώμα λιονταριού και την ουρά φιδιού– στον μινωικό κόσμο;». Και για τους πιο προχωρημένους: «Πότε καθιερώθηκε ο νατουραλισμός στα κεραμικά των Μινωιτών, έτσι όπως τον αποτύπωσε ο Fortuny στη σειρά μαντιλιών Knossos;». Τόση πιστότητα είχαν τα ενδύματα του πρωτοπόρου σχεδιαστή, που συνδύαζε την ευρυμάθεια του διανοουμένου με τα αντανακλαστι-

A broad-minded archaeology professor might well come up with the following idea: to use Mariano Fortuny’s “Knossos” line of scarves in lieu of photographs of archaeological finds in order to test students’ knowledge of the motifs and patterns that characterized the Minoan civilization. The professor could ask them, for example, “What is the importance of the octopus theme in the iconography of Minoan ceramics?” or “What’s the symbolism of the triple nature of the griffin – which featured the head of an eagle, the body of a lion and the tail of a serpent – in the Minoan world?” A question for the more advanced students might be as follows: “When was naturalism established in Minoan ceramics, in the form captured by Mariano Fortuny in his Knossos scarf collection?” This is how faithful the creations of this pioneering designer were

THE KNOSSOS SCARF: A TEXTILE TRIBUTE The Knossos scarves of the incomparable Spanish designer Mariano Fortuny were outstanding ambassadors for the Minoan civilization during the heyday of the archaeological excavations in Crete. ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΊΑΣ ΑΛΑΒΆΝΟΥ • BY ELEFTHERIA ALAVANOU

INSPIRATION

Μήτρα για την εκτύπωση των σχεδίων στα υφάσματα. / A engraving matrix used for printing one of the designs.

κά του καλού επιχειρηματία, ο οποίος λανσάρει το κατάλληλο προϊόν την κατάλληλη στιγμή. Πώς αλλιώς να περιγράψεις έναν άνθρωπο που το 1907, δηλαδή δύο χρόνια μετά την ολοκλήρωση της βασικής ανασκαφής από τον Evans στην Κνωσό, παρουσίασε μια σειρά μαντιλιών με το ίδιο όνομα; Πάνω στα οποία, μάλιστα, είχε αποτυπώσει φυσιοκρατικά σύμβολα των Μινωιτών: χταπόδια, γρύπες, αργοναύτες και φύκια από κεραμικά και τοιχογραφίες της Κνωσού, της Φαιστού και της Αγίας Τριάδας έγιναν, από τα χέρια του Fortuny, στάμπες πάνω σε μεταξωτά σάλια. Όχι, απ’ ό,τι φαίνεται, ο ίδιος δεν ταξίδεψε στην Κρήτη για να δει με τα μάτια του τα ευρήματα των ανασκαφών. Αντέγραψε τα μοτίβα από τις δημοσιεύσεις των αρχαιολόγων που δραστηριοποιούνταν στην περιοχή: του Evans που ανέσκαψε την Κνωσό, του Hogarth που ανέσκαψε τη Ζάκρο, του Pernier που ανακάλυψε τον Δίσκο της Φαιστού. Γεννημένος στη Γρανάδα το 1871, ο Mariano Fortuny y Madrazo ήταν γιος του διάσημου Ισπανού ζωγράφου Mariano Fortuny y Marsal. Όταν ήταν μόλις τριών χρονών, ο πατέρας του πέθανε και η οικογένεια μετακόμισε στο Παρίσι. Ο μικρός Fortuny έδειξε από νεαρή ηλικία το ενδιαφέρον του για τα εικαστικά – για να διασκεδάσει, πειραματιζόταν βάφοντας συλλεκτικά υφάσματα που είχαν αγοράσει οι γονείς του στα ταξίδια τους στην Ευρώπη. Σε ηλικία 18 χρονών μετακόμισε στη Βενετία, όπου είχε την ευκαιρία να ξεδιπλώσει το πολύπτυχο ταλέντο του: στη ζωγραφική, στη χαρακτική, στη φωτογραφία, στη γλυπτική, στην αρχιτεκτονική, στους φωτισμούς θεάτρου. Στα 26 του γνώρισε την Henriette Negrin, τη μετέπειτα σύζυγο και συνεργάτιδά του, της οποίας το όνομα όμως δεν αναγνωρίστηκε ποτέ όσο το δικό του.

ΙΜΆΤΙΟ ’Ή ΣΆΡΙ; Το ζευγάρι έμενε στο Palazzo Pesaro Orfei, ένα γοτθικό μέγαρο του 15ου αιώνα στη συνοικία San Marco της Βενετίας, το οποίο σιγά σιγά μετατράπηκε (και) σε εργαστήριο. Το πρώτο ένδυμα που δημιούργησαν οι Fortuny ήταν το μαντίλι Knossos, ένα σάλι 450 x 110 εκ. από μεταξωτό σατέν, που έμοιαζε με αρχαιοελληνικό ιμάτιο ή με ινδικό σάρι και είχε πάνω του τυπωμένα μοτίβα από τη μινωική και την ελληνιστική τέχνη. Το επίσημο λανσάρισμα έγινε στο Βερολίνο, τον Νοέμβριο του 1907, σε ένα matinée με οικοδεσπότες τον Αυστριακό ποιητή Hugo von Hofmannsthal και τη διακεκριμένη Αμερικανίδα χορεύτρια Ruth St. Denis, της οποίας η αποστολή ήταν να διδάξει στο κοινό πώς φοριέται

to their original inspiration. In his scarf line, Fortuny combined his intellectual curiosity with the instincts of a smart businessman who knew how to launch the right product at the right time. How else can one describe a man who brought to market in 1907, a mere two years after the first initial excavation had been completed by Sir Arthur Evans in Knossos, a scarf collection named for that ancient palace? This was a collection, moreover, of scarves on which he had included all the symbols of the Minoans; the images of octopuses, griffins, argonauts and seaweed found on the ceramics and wall paintings discovered in Knossos, Phaistos and Aghia Triada became, in Fortuny’s hands, elements of elaborate patterns for his silk shawls. And yet it appears that he did not travel to Crete in order to see for himself the archaeological finds of the excavations. Instead he copied the patterns and motifs from the scholarly publications of the archaeologists who were active in the area: Evans, who excavated Knossos; David Hogarth, who excavated Zakros; and Luigi Pernier, who discovered the Phaistos Disc. Born in 1871 in Granada, Spain, Mariano Fortuny y Madrazo was the son of the famous Spanish painter Mariano Fortuny y Marsal. When he was three years old, his father passed away and the family moved to Paris. From a very young age, the young Fortuny displayed an interest in the fine arts, experimenting in dyeing choice fabrics bought by his parents during their trips across Europe. At the age of 18, he moved to Venice, where he was able to expand his multifaceted talents in painting, etching, photography, sculpture, architecture and theatrical stage lighting. At 26, he met Henriette Negrin, his future wife and close collaborator, whose name, however, never acquired the same recognition as his own.

A PEPLUM TUNIC OR A SARI? The couple lived in the Palazzo Pesaro Orfei, a 15th-century Gothic manor in Venice’s San Marco neighborhood, which they gradually adapted to serve as a couturier’s atelier and workshop as well. The first piece of clothing that they ever produced was the Knossos scarf, a 450 x 110cm item made of satin silk and resembling an ancient Greek peplum tunic or an Indian sari, which featured printed motifs from the Minoan and Hellenistic artistic traditions. It was officially launched in Berlin, in November 1907, at a matinée hosted by the Austrian poet Hugo von Hofmannsthal and the distinguished American

Τα μαντίλια Knossos απεικόνιζαν μοτίβα της μινωικής και ελληνιστικής τέχνης. / The Knossos scarf series uses motifs from Minoan and Hellenistic art.

38 /39

Ο Mariano Fortuny στο σπίτι και εργαστήριό του, στο Παρίσι. / Mariano Fortuny in his Parisian house and workshop.

INSPIRATION

το μαντίλι. «Βλέπετε τι μπορούν να κάνουν οι Βενετσιάνες με τα μαντίλια τους; Πόσοι τρόποι υπάρχουν –ζωηροί, θλιμμένοι, νωθροί ή προκλητικοί– για να τα ρίξουν στους ώμους και να τα τυλίξουν γύρω από τα μαλλιά τους;» έλεγε στους καλεσμένους ο Hugo von Hofmannsthal, ενώ λίγο αργότερα η Ruth St. Denis χόρευε ρυθμικά, υπό τους ήχους του τσέλου, τυλίγοντας και ξετυλίγοντας το μεταξωτό σάλι γύρω από το σώμα της, σε μια περφόρμανς που μάγεψε τους πάντες. Σήμερα, η επιλογή της να παρουσιάσει τα μαντίλια Knossos δεν θεωρείται τυχαία. Η Ruth St. Denis ήταν μια καλλιτέχνιδα που φημιζόταν για τους οριενταλικούς, αισθησιακούς χορούς της. Στα μάτια των Ευρωπαίων αστών, οι περσόνες που υποδυόταν –ηδονικές, εξωτικές, ανατολίτικες– σμίλευαν το πρότυπο της μοντέρνας γυναίκας, με την αναδυόμενη σεξουαλικότητα. Της γυναίκας που, απαλλαγμένη από τις προκαταλήψεις του 19ου αιώνα, δεν φοβάται να φορέσει ένα μαντίλι Fortuny και από καθωσπρέπει Ευρωπαία να μετατραπεί σε ατρόμητη Μινωίτισσα. Ή σε αισθησιακή Ινδή – είπαμε, το μαντίλι Knossos ήταν κάτι ανάμεσα σε αρχαιοελληνικό ιμάτιο και ινδικό σάρι. Έχουν περάσει 112 χρόνια από εκείνη την πρώτη παρουσίαση των μαντιλιών Knossos στο προπολεμικό Βερολίνο και η φήμη τους αντέχει ακόμη στον χρόνο. Άλλωστε, οι Fortuny συνέχισαν τη δημιουργική πορεία τους, αποτίνοντας και πάλι φόρο τιμής στην αρχαία Ελλάδα με το αξεπέραστο πλισέ φόρεμα Delphos, το οποίο ήταν εμπνευσμένο από τον «Ηνίοχο των Δελφών». Ο Fortuny πέθανε το 1949, σε ηλικία 78 ετών, ενώ το 1965 τον ακολούθησε η Henriette. Η επιχείρηση δεν έκλεισε – την ανέλαβε αρχικά η στενή τους συνεργάτιδα Elsie McNeill Lee και αργότερα η οικογένεια Riad, η οποία τη διαχειρίζεται έως σήμερα.

dancer Ruth St. Denis, who both made it their mission to show people how to wear the scarf. “Don’t you marvel at what Venetian women can do with their scarves? How many infinite ways they have – whether joyous, sad, indolent or provocative – to casually throw them over their shoulder or wrap them around their hair?” Von Hofmannsthal asked his guests. A little later, St. Denis was seen dancing to the sounds of a cello, twining and untwining the silk shawl from around her body, in a performance that left everyone enchanted. Today, the choice of St. Denis to present the Knossos scarves is not seen as a coincidence; she was famous for the sensual Orientalist nature of her dances. In the eyes of the European bourgeoisie, the personas she embodied – hedonistic, exotic, oriental – helped forge the model of the modern woman, and her emerging sexuality. This was a woman who, liberated from 19th-century prejudices, wasn’t afraid to wear a Fortuny scarf and transform herself from a respectable European lady into a fearless Minoan woman. Or a sensual Indian, for that matter – as mentioned earlier, the scarf was a deliberate crossover between ancient Greek tunics and Indian saris. Some 112 years have elapsed since that first presentation of the Knossos scarves in pre-World War I Berlin, and yet their fame remains undimmed. As time went by, the creative couple continued on their artistic path, paying homage yet again to ancient Greece with the Delphos gown, inspired by the Charioteer of Delphi. Mariano died in 1949 on the eve of his 78th birthday; Henriette’s death would follow in 1965. The Fortuny company did not close down; it was initially taken over by their close collaborator, Elsie McNeill Lee, and then by the Riad family, which manages it to this day.

Info: Το Palazzo Pesaro Orfei όπου έζησε το ζεύγος Fortuny έχει μετατραπεί σε μουσείο (Museo Fortuny, fortuny.visitmuve.it). Για επίσκεψη στο showroom της εταιρείας Fortuny: fortuny.com

Info: The Palazzo Pesaro Orfei, where the Fortuny couple used to live, has been turned into a museum. For further info, go to fortuny.visitmuve.it. For info on visiting the Venice showroom, go to fortuny.com

Βιτρίνα της εποχής με κούκλες ντυμένες με μαντίλια Knossos. / A boutique window featuring mannequins in Knossos scarves.

40 /41

INSPIRATION

ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ

Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΖΩΗ ΕΝΟΣ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟΥ ΝΤΟΜΑΤΑΣ Η κονσερβοποιία Δ. Νομικός, που παρήγε πελτέ, μετατράπηκε σε... εργοστάσιο τεχνών και παράγει πολιτισμό.

SANTORINI: THE REBIRTH OF A TOMATO CANNERY The former Nomikos tomato processing plant has been transformed into a museum and a space promoting the visual arts and other forms of cultural expression.

ΚΕΙΜΕΝΟ: ΠΑΓΩΝΑ ΛΑΨΑΤΗ, ΟΛΓΑ ΧΑΡΑΜΗ • BY PAGONA LAPSATI, OLGA CHARAMI

42 /43

Το μικροσκοπικό άνυδρο ντοματάκι Σαντορίνης, προϊόν ΠΟΠ σήμερα, στήριξε, μαζί με την αμπελοκαλλιέργεια και την οινοποιία, την οικονομία του νησιού. Από τις αρχές του 20ού αιώνα μάλιστα, εκτός από την καλλιέργειά του, οι άνθρωποι ασχολούνταν και με την παραγωγή πελτέ. Το πρώτο εργοστάσιο άνοιξε το 1925 και δεκάδες ακόμη ακολούθησαν τις επόμενες δεκαετίες, εξάγοντας προϊόντα σε όλη την Ελλάδα. Σήμερα, με το ντοματάκι ασχολείται μόνο ο Συνεταιρισμός Θηραϊκών Προϊόντων, ωστόσο μπορείτε να μάθετε όλη την ιστορία στο παλιό εργοστάσιο κονσερβοποιίας Δ. Νομικός, το οποίο έχει μετατραπεί σε... εργοστάσιο τεχνών. Το Santorini Arts Factory στην παραλία Βλυχάδα, που περιλαμβάνει και το Βιομηχανικό Μουσείο Τομάτας, είναι ένας ιδιαίτερος χώρος πολιτισμού, αφού φιλοξενούνται δρώμενα σε συνεργασία με καταξιωμένους καλλιτέχνες και πολιτιστικούς οργανισμούς στα πλαίσια του καλοκαιρινου φεστιβάλ και όχι μόνο. «Με την πίστη πως ο πολιτισμός αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι μιας κοινωνίας που ευημερεί σε όλα τα επίπεδα και με βασική προτεραιότητα τους συμπολίτες μας, αλλά και την ιστορία των νησιών μας, Θήρας και Θηρασιάς, επενδύουμε έμπρακτα στον πολιτισμό, στην παιδεία και στην παράδοση. Το όραμά μας δεν εξαντλείται σε θερινές δράσεις, αλλά επεκτείνεται σε όλη τη διάρκεια του έτους, ενισχύοντας τα υλικά και πολιτισμικά αγαθά του τόπου μας», εξηγεί η Βάνη Βαλλιάνου-Νομικού, διευθύντρια του SAF. Η ιστορία της κονσερβοποιίας Δ. Νομικός ξεκινά το 1915, οι εγκαταστάσεις στη Βλυχάδα εγκαινιάστηκαν το 1945 και λειτούργησαν έως το 1981. Η αναγέννησή τους το 2014 έκανε την παραλία must προορισμό του νησιού. Παρότι φέτος δεν θα πραγματοποιηθεί το πολιτιστικό φεστιβάλ, ελάτε για να επισκεφτείτε το μουσείο και να μάθετε την ιστορία και τις παραδόσεις του νησιού, με επίκεντρο την παραγωγή της ντομάτας. Ψωνίστε ιδιαίτερα αναμνηστικά και έργα Ελλήνων καλλιτεχνών από το γοητευτικό art shop και δείτε τις δύο φωτογραφικές εκθέσεις: του Άγγλου Dewi Glyn Jones (έως 29/09/2019) και τη μόνιμη του Χριστόφορου Δουλγέρη, με φωτογραφίες από τα εργοστάσια της εταιρείας Νομικός.

Santorini’s famed native cherry tomato, a small fruit with a large reputation and protected designation of origin status, has long been, along with grapes and wine, one of the main drivers of the island’s agricultural economy. In the 20th century, the islanders themselves produced paste from it on a commercial level. The first tomato paste factory opened in 1925 and was soon followed by dozens more, making it possible for Santorini to export this special product all over Greece. Today, the Santo Cooperative is the only body that still cultivates this special little tomato, but you can learn all about its history and particular properties at the old Nomikos processing plant and cannery on Vlychada Beach, which has been transformed into the Santorini Arts Factory (SAF), which is also the home of the Tomato Industrial Museum as well. The SAF is an vital year-round cultural venue for the island, working with acclaimed artists and respected cultural organizations, both within the framework of a summer cultural festival and otherwise. “In the belief that culture is integral to any society that hopes to thrive at every level,” says Vani Vallianou Nomikou, the foundation’s director, “we are prioritizing the people, as well as the history, of Santorini and Thirasia, and actively investing in culture, education and tradition. Our vision is not restricted to summer activities but embraces a year-round program that helps bolster our island’s material and cultural assets.” The story of the Nomikos brand begins in 1915, but the Vlychada facility itself only operated from 1945 to 1981. It was reborn as a cultural venue (and a compelling destination) in 2014. Despite the fact that no summer festival will be held this year, a visit to the museum is still a great idea. The museum showcases the island’s history and traditions, with a focus on tomato production and processing. What’s more, it has a charming shop where museumgoers can purchase wonderful souvenirs and works by Greek artists. This summer, in addition to the permanent photography exhibition of the work of Christoforos Doulgeris, featuring shots of Nomikos processing plants around Greece, the museum is also hosting a temporary show with work by the UK photographer Dewi Glyn Jones (Until 29/09/2019).

Info: Santorini Arts Factory, Βλυχάδα, τηλ. 22860-85141, www.santoriniartsfactory.gr, καθημερινά εκτός Δευτέρας, 10.00-16.00

Info: Santorini Arts Factory, Vlychada, Tel. (+30) 22860.851.41, www.santoriniartsfactory.gr, open daily except Mondays 10:00-16:00

44 /45

INSPIRATION

VINSANTO

ΌΣΟ ΠΙΟ ΠΑΛΙΌ ΤΌΣΟ ΠΙΟ ΚΑΛΌ

Από τις παλιές κάναβες έως τα σύγχρονα οινοποιεία, το φυσικά γλυκό κρασί της Σαντορίνης παραμένει μοναδικό.

«Δέκα μερόνυχτα στον ήλιο και πέντε στη σκιά», έγραφε ο Ησίοδος τον 7ο αιώνα π.Χ., δίνοντας σαφείς οδηγίες για το λιάσιμο των σταφυλιών. Οι παλιοί Σαντορινιοί κάθε Αύγουστο, μετά τον τρύγο, άπλωναν στον ήλιο τα τσαμπιά και τα άφηναν να λιαστούν και να αφυδατωθούν πάνω στις κατάλευκες ταράτσες ή στις αυλές, για περίπου δέκα μέρες. Έπειτα τα άφηναν να στεγνώσουν στη σκιά. Το πυκνόρωγο σταφύλι σούρωνε και γινόταν σταφίδα, έφευγε η υγρασία και έμεναν τα σάκχαρα, κι έτσι γλυκό και μελανόχρωμο οδηγούνταν στις κάναβες για να πιεστεί. O μούστος έτρεχε μέσα στα «ληνά», τις υπόγειες δεξαμενές που βρίσκονταν δίπλα στα πατητήρια, και ύστερα γέμιζε τις «άφουρες», τα ξύλινα, μεγάλης χωρητικότητας, βαρέλια. Εκεί αποθηκευόταν για χρόνια και παλαίωνε. Κάπως έτσι παράγεται μέχρι σήμερα το φυσικά γλυκό κρασί της Σαντορίνης, το Vinsanto, οίνος Ονομασίας Προέλευσης Ανώτερης Ποιότητας της Θήρας και της Θηρασιάς. Οι ποικιλίες που συμμετέχουν στην παραγωγή του είναι το Ασύρτικο (σε περιεκτικότητα τουλάχιστον 51%), το Αηδάνι ή και το Αθήρι. Ο Γεώργιος Βενετσάνος, χημικός-οινολόγος, πρωτοπόρος στην οινοποιία του νησιού, αναφέρει σε βιβλίο του περί το 1960 πως και η ποικιλία Μαυροτράγανο χρησιμοποιούνταν επίσης για την παραγωγή του. Σήμερα, για να φτιαχτεί 1 λίτρο Vinsanto, χρειάζονται 5-6 κιλά σταφύλια και τουλάχιστον 24 μήνες, παράγοντες που καθιστούν την παραγωγή του ασύμφορη και ανεβάζουν την αξία του κατακόρυφα. Αν βρεθείτε στο νησί, μην παραλείψετε να δοκιμάσετε το Vinsanto στον τόπο καταγωγής του. Στα οινοποιεία αλλά και στα εστιατόρια σερβίρουν εξαιρετικές εκδοχές, από νήπια μέχρι ενήλικα Vinsanto, από 2 έως και 20 ετών. Για το θηραϊκό ελιξίριο ο χρόνος κατά τον οποίο μένει μέσα στα δρύινα βαρέλια είναι κάτι περισσότερο από σύμμαχος. Ενισχύει την ποιότητά του, την πολυπλοκότητα των αρωμάτων, κάνει πιο σκούρο το χρώμα του, εμπλουτίζει γενναιόδωρα την πληθωρική του γεύση. Τι άλλο γίνεται τόσο καλύτερο όσο γερνά;

“Ten nights and days in the sun and five in the shade,” wrote Hesiod in the 7th century BC, giving specific instructions regarding the drying of grapes. Until recently, this is how it was done. Every August, the inhabitants of Santorini would spread bunches of grapes out in the sun on the sparkling white roof terraces or in the courtyards of their homes, letting them dry up for about ten days. They would then move them to the shade for a further period. The compact bunches of grapes would shrivel and turn into raisins, their water content evaporating, leaving only natural sugars. Sweet and ink-colored by the end of the process, the fruit would be taken to the canaves (traditional wineries dug out of the volcanic rock) to be pressed. The wine must would flow into the lina, or underground tanks, before being used to fill the afoures, large wooden barrels, where it would be left for years to age. Vinsanto, Santorini’s naturally sweet wine, is among the EU’s Quality Wines Produced in Specified Regions (QWpsr). Today, it’s made on Santorini and the nearby island of Thirasia following roughly the same method that’s always been used. Assyrtiko always makes up at least 51 percent of the content, and Aidani, or sometimes Athiri, makes up the rest. In his book on the subject, Giorgos Venetsanos, chemist, oenologist and one of the island’s innovative winemakers, writes that, in the past, Mavrotragano was used as well. These days, it takes 5-6 kilograms of grapes and at least 24 months to make a liter of Vinsanto; this makes it expensive to produce and therefore costly to buy, but it’s worth it. If you do find yourselves on the island, make sure you try Vinsanto while you’re here in its place of origin. Wineries and restaurants serve outstanding versions that range in age from two to 20 years old. Keep in mind that, for this elixir from Santorini, the time spent in the oak barrels is a true ally. It contributes to its quality and to the complexity of its aromas; it darkens the color and generously enriches its deep flavors. What else can be said to age so gracefully?

VINSANTO: THE OLDER, THE BETTER Whether from historic “canaves” or contemporary wineries, the naturally sweet wine of Santorini remains unique. ΤΗΣ ΝΈΝΑΣ ΔΗΜΗΤΡΊΟΥ • BY NENA DIMITRIOU

INTERVIEW

ΚΩΣΤΗΣ ΧΡΗΣΤΑΚΗΣ

ΡΙΧΝΟΝΤΑΣ ΦΩΣ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΑΠΛΩΝ ΜΙΝΩΙΤΩΝ Ο επικεφαλής του Ερευνητικού Κέντρου Κνωσού της Βρετανικής Σχολής Αθηνών μιλάει για τη μεταστροφή της αρχαιολογικής έρευνας από τον πλούτο των ανακτόρων στη βάση μιας κοινωνίας πολύ διαφορετικής από όσο πιστεύαμε.

KOSTIS CHRISTAKIS SHEDDING LIGHT ON EVERYDAY LIFE IN MINOAN CRETE The head of the Knossos Research Center of the British School at Athens talks about the shift in focus in archaeological research from exploring palace riches to examining a broader social spectrum; he also explains how new findings are changing our earlier assumptions about this civilization.

ΤOY JOHN LEONARD, ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΜΕΡΑΚΟΣ • BY JOHN LEONARD, PHOTOS: PERIKLES MERAKOS

MINISTRY OF CULTURE & SPORTS, EPHORATE OF ANTIQUITIES OF HERAKLION

46 /47

INTERVIEW

Για περισσότερο από έναν αιώνα, η Κνωσός βρίσκεται στο επίκεντρο της συνεχούς έρευνας όσον αφορά την Κρήτη κατά την Εποχή του Χαλκού. Από τη στιγμή που ξεκίνησε η πρώτη ανασκαφή, το 1878, από τον ντόπιο αρχαιοδίφη Μίνωα Καλοκαιρινό, φέρνοντας στο φως τμήματα της νότιας και της δυτικής πτέρυγας του ανακτόρου, η θέση άρχισε να συγκεντρώνει όλο και μεγαλύτερο ενδιαφέρον και τελικά, όταν ο Σερ Άρθουρ Έβανς ξεκίνησε τις δικές του, πιο επιστημονικές ανασκαφές, το 1900, εξελίχθηκε σε εστία αρχαιολογικής και πολιτιστικής δραστηριότητας. Τα ευρήματα του Έβανς και οι ερμηνείες του μινωικού πολιτισμού ήταν αξιοθαύμαστα από πολλές απόψεις: έριξαν φως στον άγνωστο μέχρι τότε αρχαίο κόσμο της Κρήτης, υποστήριξαν μια τολμηρή, συχνά ρομαντική και επινοημένη εικόνα του μινωικού πολιτισμού, αλλά και ενέπνευσαν μια μεγάλη και ανθεκτική στον χρόνο κληρονομιά ακαδημαϊκής έρευνας. Οι μελέτες του ίδιου του Έβανς, οι εκτενείς και σήμερα κάπως αμφιλεγόμενες αναστηλώσεις του ανακτόρου της Κνωσού, όπως και οι αμέτρητες έρευνες από τους μαθητές του και συναδέλφους αρχαιολόγους, έχουν περάσει στη συνείδηση του κοινού, επηρεάζοντας καθοριστικά τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τους Μινωίτες.

ΝΈΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΈΣ – ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΌ ΚΈΝΤΡΟ ΚΝΩΣΟΎ Σήμερα, νέες ερευνητικές μέθοδοι και ερμηνευτικές προσεγγίσεις αλλάζουν πλήρως την εικόνα. Οι παλιές αφηγήσεις, που έβλεπαν τους Μινωίτες από την κορυφή της κοινωνικής τους οργάνωσης προς τα κάτω, αντικαθίστανται από πιο εμπεριστατωμένες και σύνθετες ανθρωπολογικές προσεγγίσεις, οι οποίες αξιολογούν την κοινωνική και οικονομική οργάνωση της προϊστορικής Κρήτης από τη «βάση» προς την κορυφή. Φωλιασμένη ανάμεσα στα πεύκα, και σε μικρή απόσταση από το ανάκτορο της Κνωσού, βρίσκεται η Βίλα Αριάδνη, η έπαυλη του Έβανς, που φιλοξενεί σήμερα το Ερευνητικό Κέντρο Κνωσού (ΕΚΚ) της Βρετανικής Σχολής Αθηνών (ΒΣΑ). Επικεφαλής του κέντρου και ουσιαστικά αντιπρόσωπος της Βρετανικής Σχολής είναι ο δρ Κωστής Χρηστάκης, επιφορτισμένος με τη συντήρησή του και την προώθηση της ερευνητικής δραστηριότητας στην περιοχή. Πρόσφατα είχα την

For more than a century, Knossos has been the focal point of the ongoing study of Bronze Age Crete. From the moment that the first excavation in 1878, by local antiquarian Minos Kalokairinos, began unearthing parts of the palace’s south and west wings, the site became a target of particular interest and, eventually, after Sir Arthur Evans launched his own more scientific excavations in 1900, a hive of archaeological and cultural activity. Evans’ findings and interpretations of the extraordinary Minoan civilization were themselves extraordinary – not only for the light they shed on a never-before-seen ancient Cretan world, but also for the bold, often romantic and fanciful vision of Minoan culture they fomented, as well as for the enormous, lasting legacy of scholarly research they inspired. Evans’ own studies, his extensive and now somewhat controversial reconstructions of the Knossos Palace, and the countless additional studies by his students and fellow archaeologists have entered the world’s consciousness and permanently influenced the way we now view the ancient Minoans.

FRESH PERSPECTIVES, THE KNOSSOS RESEARCH CENTER Today, new research methods and interpretations are changing all that. The old paradigms, in which the Minoans were assessed from the top down, are being supplanted by more comprehensive, complex, anthropological approaches that evaluate the society and economy of prehistoric Crete from the bottom up. Nestled among the pines just across the street from the palace of Knossos, Villa Ariadne, Evans’ former residence and estate, is presently the home of the Knossos Research Center (KRC), operated by the British School at Athens (BSA). In charge of the KRC, and essentially the BSA’s man-on-the-ground tasked with preserving and promoting the center’s research interests and facilities, is Dr Kostis Christakis. I recently had the opportunity to chat with him on a number of topics, including past and current research projects in the Knossos area; the KRC’s stewardship of Evans’ legacy; and the challenges he faces in curating the KRC’s important

MINISTRY OF CULTURE & SPORTS, EPHORATE OF ANTIQUITIES OF HERAKLION

H Βόρεια Eίσοδος στο Ανάκτορο της Κνωσού. / Knossos Palace: the North Entrance

48 /49

«Η ιδέα των χαρούμενων, ειρηνικών Μινωιτών που λάτρευαν τη Μητέρα Θεά και έχτιζαν μεγάλα, όμορφα κτίρια δεν είναι πια αποδεκτή από τους περισσότερους μελετητές. Δεν υπήρξε ποτέ στην ιστορία μια ειρηνική κοινωνία». “The idea of happy, peaceful Minoans who adored the Mother Goddess and built big beautiful buildings isn’t accepted by most scholars anymore. There’s never been a peaceful human society like this.” Ο Κωστής Χρηστάκης στο δωμάτιο πάνω από την Αίθουσα του Θρόνου, στην Κνωσό. / Kostis Christakis in the rooms above the Throne Room at Knossos.

ευκαιρία να συζητήσω μαζί του μια σειρά από θέματα, συμπεριλαμβανομένων και των αποτελεσμάτων παλαιότερων και πρόσφατων ερευνητικών προγραμμάτων στην περιοχή της Κνωσού. Επίσης, τη διαχείριση της κληρονομιάς που άφησε ο Έβανς και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει στην επιμέλεια των σημαντικών επιστημονικών συλλογών του κέντρου, στη βελτίωση των υποδομών του και στη δημιουργία των προϋποθέσεων εκείνων που θα το μετατρέψουν σε ένα σύγχρονο κέντρο μελέτης του 21ου αιώνα. Ποιος είναι ο ρόλος σας ως επιμελητή της Κνωσού; Η συγκεκριμένη θέση δημιουργήθηκε από τη ΒΣΑ το 1926, όταν ο Έβανς δώρισε στη σχολή την ιδιοκτησία του στην Κνωσό. Ανάμεσα στις αρμοδιότητες του επιμελητή μέχρι το 1952, όταν η σχολή παραχώρησε τα πάντα στο ελληνικό κράτος, ήταν να φροντίζει για τη συντήρηση του ανακτόρου και της Βίλας Αριάδνη, της ερευνητικής βάσης των Βρετανών αρχαιολόγων που μελετούσαν την Κνωσό και άλλες θέσεις στην Κρήτη. Ο ρόλος του επιμελητή σήμερα είναι να συνεχίσει αυτή την ακαδημαϊκή παράδοση, γνωρίζοντας πως η Κνωσός δεν είναι μόνο ο πιο σημαντικός αρχαιολογικός χώρος της Κρήτης, αλλά συνδέεται και με την ιστορία της μινωικής αρχαιολογίας, μια και όλα ξεκίνησαν από εδώ. Φροντίζουμε επίσης ώστε το ΕΚΚ να είναι ο σύνδεσμος μεταξύ της βρετανικής αρχαιολογικής κοινότητας (η ΒΣΑ δραστηριοποιείται με πολλά ερευνητικά προγράμματα αγγλικών πανεπιστημιακών ιδρυμάτων στην περιοχή) και της ελληνικής αρχαιολογικής κοινότητας, που αποτελείται από συναδέλφους του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και ελληνικά πανεπιστήμια. Πού εστιάζει σήμερα το Ερευνητικό Κέντρο Κνωσού; Τα ενδιαφέροντά μας εστιάζουν όχι μόνο στη συνέχιση της στοχευμένης αρχαιολογικής έρευνας στην περιοχή και στη δημοσίευση των αποτελεσμάτων της, αλλά και στη διάδοση της ακαδημαϊκής γνώσης στο ευρύ κοινό, κάτι που το επιτυγχάνουμε με τη διεύρυνση των πολιτιστικών δράσεων (δημόσιες διαλέξεις, εκθέσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα). Προσωπικά πιστεύω πως οι αρχαιολόγοι πρέπει να

scientific collections, improving its infrastructure and propelling it forward as a 21st-century, cutting-edge research facility. What is your role as the Knossos Curator? This position was created by the BSA in 1926 when Evans donated his Knossos Estate to the BSA. The curator’s responsibilities, until 1952 when the BSA transferred everything to the Greek State, were to maintain the palace and manage the Villa Ariadne, which was the research base of British archaeologists who studied Knossos and other sites in Crete. The present role of the Knossos Curator is to carry on this academic tradition in the knowledge that Knossos is not only Crete’s most important archaeological site; it’s also highly significant for the history of Minoan archaeology, as it all started from here. Today, we also work to keep KRC as a link between the British archaeological community (since the BSA is very active here, with many study projects from UK universities) and the Greek archaeological community, made up from the Greek Ministry of Culture and Sports and various Greek universities. What’s the present focus of the Knossos Research Center? Our concerns at the KRC include not only to continue to undertake targeted archeological fieldwork and study and publish archaeological material, but the dissemination of academic knowledge to the general public as well. We’re striving to increase the BSA’s outreach – organizing events such as public lectures, exhibitions, cultural and educational programs. I personally believe that archaeologists should make more effort to communicate with the public so that we can gain valuable feedback and improve our work. I think this is the true role of archaeology and of history at present – to explore how studying the past can improve our present and create the basis for a better future. If you don’t know the past, you can’t see the future. We should remember that Sir Arthur Evans, apart from his influential role in the exploration of Minoan Crete, was also a prominent figure in the peace negotiations

INTERVIEW Ο Κωστής Χρηστάκης και ο Μάρκο Πρέτε ενώ εξετάζουν ένα μινωικό κύπελλο. / Kostis Christakis and Marco Prete examining a Minoan cup.

Μπορείτε να μας μιλήσετε για την προφανή πια στροφή στην προσέγγιση της μελέτης της μινωικής Κρήτης; To πρόβλημα στη μινωική αρχαιολογία ήταν ότι στο παρελθόν υπήρξε μια ελιτίστικη, θα μπορούσε να πει κανείς, προσέγγιση, καθώς η έρευνα εστίαζε στην ανασκαφή των ανακτόρων, των ιερών, των πολυτελών οικιών και τάφων, όπου βρίσκονται συνήθως εντυπωσιακά ευρήματα. Ως εκ τούτου, παρόλο που έχουμε διαμορφώσει μια σχετικά σαφή εικόνα της άρχουσας τάξης των κατά τόπους πολιτικών μορφωμάτων –επειδή όντως πρέπει να μιλάμε για διαφορετικά μινωικά πολιτικά μορφώματα–, δεν γνωρίζουμε σχεδόν τίποτα για τη βάση της κοινωνικής πυραμίδας, τον απλό λαό. Ο κόσμος των απλών ανθρώπων έχει αποσπασματικά ερευνηθεί μόνο σε μερικές θέσεις, όπως σε Μάλια, Γουρνιά, Ψείρα, Μόχλο, Παλαίκαστρο και Ζάκρο. Στην Κνωσό –η οποία κατά τη Νεοανακτορική περίοδο (16ος-15ος αιώνας π.Χ.) υπήρξε το μεγαλύτερο αστικό κέντρο της Ελλάδας και ένα από τα μεγαλύτερα της ανατολικής Μεσογείου– έχουμε ανασκάψει λιγότερο από το 2% μιας πόλης με πληθυσμό που υπολογίζεται στους 25.000-30.000 κατοίκους, μεγαλύτερης ακόμα και από την πόλη του Ηρακλείου κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας.

after the end of the Balkan Wars. He wrote in his diary at the time that he was surprised by the politicians’ ignorance of Balkan history and geography. So…I think that knowing the past is very important. Can you tell us about the shift in approach now apparent in the study of Minoan Crete? The problem for Minoan archaeology is that in the past there has been an elite-orientated perspective, with archaeological reconnaissance focused on the excavation of palaces, sanctuaries, elite houses and burials from which we could find the most impressive finds. Therefore, although we have a very clear picture of the elite segment of the different polities – because we do have to speak about different Minoan polities – we know almost nothing about the base of the social pyramid, the common people. The non-elite sector has been partly investigated in only a few sites, such as Malia, Gournia, Pseira, Mochlos, Palaikastro, and Zakros. At Knossos – which, during the New Palace period (16th-15th centuries BC), was the largest urban center in Greece and one of the largest in the eastern Mediterranean generally – we’ve excavated less than 2% of the city, a city that had an estimated 25,000 – 30,000 inhabitants, which means it was even bigger than Venetian Heraklion. How can you form a clear idea about this important urban center when you’ve excavated less than 2% of it? I understand that recent projects are helping to change this. Yes, today excavations and studies such as the Knossos Urban Landscape Project (2005-2008) aim to collect a full range of data – from the Neolithic until Late Antiquity – in order to create a larger picture of Knossos. This will enable us to see how this small village of the 7th millennium BC became one of the largest urban centers of the prehistoric ancient world and then declined, rose again to be an important Greek city once more, was made a Roman colony and gradually declined in Byzantine times into a very small village. Now we study Minoan society

MINISTRY OF CULTURE & SPORTS, EPHORATE OF ANTIQUITIES OF HERAKLION

επικοινωνούν με το κοινό τους, καθώς μέσα από τον εποικοδομητικό διάλογο μπορούν να πάρουν στοιχεία που θα βοηθήσουν την έρευνά τους. Και νομίζω ότι αυτός είναι και ο πραγματικός ρόλος της αρχαιολογίας και της ιστορίας στις μέρες μας: να διερευνήσει πώς η μελέτη του παρελθόντος μπορεί να βελτιώσει το παρόν και να δημιουργήσει τις βάσεις για ένα καλύτερο μέλλον. Αν δεν γνωρίζεις το παρελθόν, δεν μπορείς να ατενίσεις το μέλλον. Αξίζει να θυμηθούμε πως ο Σερ Άρθουρ Έβανς, εκτός από τον καθοριστικό ρόλο που είχε στην έρευνα της μινωικής Κρήτης, ήταν και μια εξέχουσα μορφή στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις που ακολούθησαν το τέλος των Βαλκανικών Πολέμων. Στο ημερολόγιό του είχε γράψει ότι τον εξέπληξε η άγνοια των πολιτικών για την ιστορία και τη γεωγραφία των Βαλκανίων. Η γνώση του παρελθόντος είναι πολύ σημαντική.

50 /51

H Αίθουσα του Θρόνου στην Κνωσό. / Knossos: The Throne Room

Πώς μπορείς να σχηματίσεις μια συνολική άποψη γι’ αυτό το σημαντικό αστικό κέντρο, όταν έχεις ανασκάψει λιγότερο από το 2% του; Καταλαβαίνω ότι πρόσφατα προγράμματα βοηθούν ώστε να αλλάξει αυτό. Ναι, σήμερα ανασκαφές και ερευνητικά προγράμματα, όπως τo Knossos Landascape Urban Project (2005-2008), στοχεύουν στο να συλλέξουν ένα ευρύ σύνολο δεδομένων –από τη Νεολιθική περίοδο μέχρι την Ύστερη Αρχαιότητα– που θα συμβάλουν στο να διαμορφώσουμε μια πληρέστερη εικόνα της πόλης της Κνωσού. Έτσι θα μπορέσουμε να καταλάβουμε πώς το μικρό χωριό της 7ης χιλιετίας π.Χ. εξελίχθηκε σε ένα από τα μεγαλύτερα αστικά κέντρα του προϊστορικού κόσμου, παρήκμασε, αναδείχθηκε ξανά σε μια σημαντική πόλη της αρχαίας Ελλάδας, μετατράπηκε σε ρωμαϊκή αποικία και σταδιακά, κατά τη Βυζαντινή περίοδο, συρρικνώθηκε σε ένα μικρό χωριό. Επίσης, τώρα υπάρχει η τάση να μελετάμε τη μινωική κοινωνία όχι από πάνω προς τα κάτω, αλλά από τη βάση της κοινωνικής οργάνωσης προς την κορυφή. Χάρη στις έρευνες πολλών μελών της Βρετανικής Σχολής –έρευνες που συνδυάζουν και αποτελέσματα μοντέρνων εργαστηριακών αναλύσεων, όπως η ανάλυση του πηλού των αγγείων (πετρογραφία), η μελέτη οστών ζώων, φυτών, σπόρων και άλλων οργανικών καταλοίπων– έχουμε σχηματίσει μια εντελώς διαφορετική άποψη για την κοινωνία της Κνωσού. Τα αποτελέσματα που έχουμε στη διάθεσή μας φωτίζουν πολλές και διαφορετικές πτυχές της ζωής τότε. Το δικό μου ερευνητικό ενδιαφέρον, παραδείγματος χάριν, επικεντρώνεται στη μελέτη της κεραμικής και των αποθηκευτικών πρακτικών που υιοθετήθηκαν από τα απλά νοικοκυριά, καθώς η αποθήκευση είναι σημαντική για να κατανοήσουμε τη διαδικασία της παραγωγής και της κατανάλωσης διατροφικών αγαθών. Η μελέτη των ανθρώπινων οστών και δοντιών είναι επίσης σημαντική, καθώς σε αυτά καταγράφονται, όπως καταγράφονται τα δεδομένα στον σκληρό δίσκο του υπολογιστή, πολλές πληροφορίες σχετικά με την υγεία και τις διατροφικές συνήθειες.

not from the top down, but from the bottom up. Thanks to the work of many members of the British School here – using a combination of modern analytical, often laboratory-based techniques, including petrography and studies of animal bones, plants, seeds and organic residues – we’ve formed a completely different view of Knossian society; we’re gaining insights into many different aspects of past life. I myself am interested in pottery and the storage strategies adopted by ordinary households, as storage is important for our understanding of the whole process from production to consumption. Studies of human bones and teeth are also important, because they’re like a “hard disk” on which a lot of health and diet information is recorded. So what have we learned by applying these research approaches? We’ve been able to reconstruct the Minoan dietary regime (olive oil, cereals, pulses, meat, fish and many other commodities), and we’re now trying to understand how much it differed from one Minoan social class to another. It seems the life of many ordinary Cretans was not as good as one might expect from previous studies of elite material culture, or from the wall paintings depicting beautiful men and women… That represents only one side of Minoan society. We say we have many different Minoan palaces in Crete, but the term “palace” is no longer universally accepted, because “palace” has connotations of a sociopolitical hierarchy with kings and queens and we’re not entirely sure this was the true organization of Minoan society. Actually, we think the political structure of Neo-Palatial Crete was a mosaic of different polities competing with each other for power, with Knossos first at the ideological center, and later, during the early 14th century BC, the island’s political and economic capital. And Minoan society wasn’t a purely peaceful one, as previous scholars believed. The idea of happy, peaceful Minoans who adored the Mother Goddess and built big beautiful buildings isn’t accepted by most scholars anymore. There’s never been a peaceful human society like this.

INTERVIEW

Τι έχουμε μάθει, λοιπόν, εφαρμόζοντας αυτές τις ερευνητικές προσεγγίσεις; Καταφέραμε να ανασυνθέσουμε, παραδείγματος χάριν, το βασικό μινωικό διαιτολόγιο (ελαιόλαδο, δημητριακά, όσπρια, κρέας, ψάρι και πολλά άλλα αγαθά) και προσπαθούμε να κατανοήσουμε πόσο αυτό διέφερε από τη μία κοινωνική τάξη στην άλλη. Φαίνεται πως η ζωή πολλών Κρητικών δεν ήταν τόσο καλή, όπως θα μπορούσε να συμπεράνει κάποιος βάσει των αποτελεσμάτων παλαιότερων μελετών, οι οποίες στηρίχθηκαν στην ανάλυση του πολυτελούς υλικού πολιτισμού που έχει έλθει στο φως ή στις τοιχογραφίες με τους όμορφους άνδρες και γυναίκες... Αυτά αντιπροσωπεύουν μόνο μία πλευρά της μινωικής κοινωνίας. Λέμε πως έχουμε πολλά διαφορετικά «ανάκτορα» στην Κρήτη, όμως ο όρος αυτός δεν είναι πια αποδεκτός, επειδή εμπεριέχει συνειρμούς μιας κοινωνικοπολιτικής ιεραρχίας με βασιλείς και βασίλισσες, και δεν είμαστε απόλυτα σίγουροι ότι αυτή ήταν η πραγματική οργάνωση της μινωικής κοινωνίας. Για την ακρίβεια, πιστεύουμε πως η πολιτική δομή της νεοανακτορικής Κρήτης ήταν ένα μωσαϊκό διαφορετικών πολιτικών μορφωμάτων που ανταγωνίζονταν μεταξύ τους για εξουσία, με την Κνωσό να είναι αρχικά το ιδεολογικό κέντρο και αργότερα, κατά τον πρώιμο 14ο αιώνα, η πολιτική και οικονομική πρωτεύουσα του νησιού. Και η μινωική κοινωνία δεν ήταν αμιγώς ειρηνική, όπως πίστευαν παλιότεροι μελετητές. Η ιδέα των χαρούμενων, ειρηνικών Μινωιτών που λάτρευαν τη Μητέρα Θεά και έχτιζαν μεγάλα, όμορφα κτίρια δεν είναι πια αποδεκτή από τους περισσότερους μελετητές. Δεν υπήρξε ποτέ στην ιστορία μια ειρηνική κοινωνία. Ποιες είναι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζετε συνεχίζοντας με την αποστολή του ΕΚΚ; Μέρος της αποστολής μας είναι να ανιχνεύσουμε τη μακραίωνη ιστορία της Κνωσού, καθώς και των σχέσεων και των αλληλεπιδράσεων που αναπτύχθηκαν με τα άλλα κέντρα της υπόλοιπης Ελλάδας και της Εγγύς Ανατολής. Αυτό γίνεται με τη συστηματική μελέτη των ανασκαφικών ευρημάτων που φυλάσσονται στο Στρωματογραφικό Μουσείο Κνωσού. Πρόκειται για μια εξαιρετικά σημαντική συλλογή αγγείων και άλλων τέχνεργων, σπόρων και οστών ανθρώπων και ζώων, που ήλθαν στο φως από τις βρετανικές ανασκαφές και τις έρευνες πεδίου στο ανάκτορο και στην ευρύτερη περιοχή, από τους Άρθουρ Έβανς, Τζον Έβανς (δεν συγγενεύουν), Σινκλέρ Χουντ, Μέρβιν Πόπαμ, Γκέραλντ Κατόγκαν, Χέκτορ Κάτλινγκ, Πίτερ Γουόρεν και άλλους. Δυστυχώς, το κτίριο του Στρωματογραφικού Μουσείου, το οποίο ανήκει στο ελληνικό κράτος, αλλά υπεύθυνη για τη λειτουργία του είναι η ΒΣΑ, έχει υποστεί ζημιές με το πέρασμα του χρόνου και πρέπει να βρούμε τρόπους να προστατεύσουμε τις πολύτιμες συλλογές του, κάτι που θα επιτευχθεί με την ανακαίνισή του – πρόγραμμα που έχει αναλάβει η ΒΣΑ, έπειτα από τη σχετική άδεια του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού. Θέλουμε ακόμα να εκσυγχρονίσουμε το ερευνητικό μας κέντρο, έτσι ώστε να εξασφαλίσουμε ότι θα καλύψει τις ολοένα αυξανόμενες ανάγκες Βρετανών και Ελλήνων ερευνητών, και να συνεχίσουμε να συμβάλουμε στη διάδοση, στο ευρύ κοινό, της γνώσης που παράγεται εδώ.

What are the challenges you face in looking to continue KRC’s mission? Part of our mission is tracing Knossos’ long history, broader contacts and its influence throughout Greece and the Near East, something we can do through the systematic study of material kept in the Knossos Stratigraphical Museum. This is a very important collection of pottery and various other artifacts, seeds, human and animal bones brought to light from the British excavations and surveys in the palace and its surrounding region by Arthur Evans, John Evans (no relation), Sinclair Hood, Mervyn Popham, Gerald Cadogan, Hector Catling, Peter Warren and others. Unfortunately, the building housing the Stratigraphical Museum, which belongs to the Greek state and is managed by the BSA, has suffered greatly from the passage of time and we need to find ways to protect this valuable collection by restoring the existing complex, a project organized by the BSA after permission from the Greek Ministry of Culture and Sports. We also want to modernize other aspects of this research center so as to ensure the KRC can cover the always increasing needs of British and Greek scholars alike, and facilitate the dissemination of the knowledge generated here to the public. Have you always been so passionate about your work and Knos sos? In closing, can you let us know something of your background? Well, I’m from Crete and usually the curators are from the UK. I’m the second Greek to hold this position. As a Greek, I appreciate what British scholars have done here; all their work over the past century is a large part of the reason Knossos is now the second-most visited archaeological site in Greece. I’ve always had a special relationship with Knossos, because I grew up in Heraklion and Knossos was my favorite place to go when I skipped school. (My friends went to the cinema, but I went to Knossos.) Then later, when I was a postgraduate student in Bristol, the BSA encouraged me to study the palace’s storerooms, so Knossian archaeology is something I’ve enjoyed since childhood.

Ήσασταν πάντα τόσο παθιασμένος με τη δουλειά σας και την Κνωσό; Κλείνοντας, θα μπορούσατε να μας πείτε κάτι για τις καταβολές σας; Λοιπόν, είμαι από την Κρήτη, ενώ συνήθως οι επιμελητές προέρχονται από την Αγγλία. Είμαι ο δεύτερος Έλληνας που έχει αυτή τη θέση. Ως Έλληνας, εκτιμώ όσα οι Βρετανοί μελετητές έχουν κάνει εδώ – όλη τους η δουλειά τον τελευταίο αιώνα αποτελεί μεγάλο μέρος του λόγου που η Κνωσός είναι σήμερα ο δεύτερος σε επισκεψιμότητα αρχαιολογικός χώρος στην Ελλάδα. Πάντα είχα μια ιδιαίτερη σχέση με την Κνωσό, επειδή μεγάλωσα στο Ηράκλειο και η Κνωσός ήταν το αγαπημένο μου μέρος για να πηγαίνω όταν έφευγα από το σχολείο. (Οι φίλοι μου πήγαιναν σινεμά, αλλά εγώ πήγαινα στην Κνωσό.) Αργότερα, όταν ήμουν μεταπτυχιακός φοιτητής στο Μπρίστολ, η Βρετανική Σχολή με ενθάρρυνε να μελετήσω τις αποθήκες του ανακτόρου, οπότε η κνωσιακή αρχαιολογία ήταν κάτι που μου άρεσε από παιδί.

1. Μελετώντας ένα κνωσιακό μινωικό πιθάρι. / Studing a Minoan pithos from Knossos. 2. Η Βίλα Αριάδνη / Villa Ariadne

MINISTRY OF CULTURE & SPORTS, EPHORATE OF ANTIQUITIES OF HERAKLION

52 /53

CRETE

56 /57

ΌΤΑΝ ΧΟΡΕΎΟΥΝ ΟΙ ΚΡΗΤΙΚΟΊ Τελετουργικά βήματα που ακολουθούν τον Θησέα στον Λαβύρινθο, υπερασπίζονται το Μεγάλο Κάστρο, φλερτάρουν και επαναστατούν.

WHEN CRETANS DANCE Ritual steps that flirt, rebel, defend the Great Castle and follow Theseus into the Minotaur’s labyrinth.

ΤΗΣ ΠΑΓΏΝΑΣ ΛΑΨΆΤΗ, ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ: ΑΝΝΑ ΤΖΩΡΤΖΗ • BY PAGONA LAPSATI, ILLUSTRATIONS: ANNA TZORTZI

CRETE

58 /59 «Πηγή ζωής είν’ ο χορός στου χορευτή το σώμα / βάζει φτερά στα πόδια του και δεν πατεί στο χώμα» λέει μια κρητική μαντινάδα. Οι Κρητικοί με τον χορό (και με τις μαντινάδες) εκφράζουν χαρά, λύπη, έρωτα, θάρρος. Aποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της ταυτότητάς τους, αλλά και της καθημερινότητάς τους, αφού δεν θέλουν και πολύ για να σηκωθούν από τις καρέκλες τους. Χειμαρρώδη συναισθήματα κατακλύζουν χορευτές και μουσικούς, που αρχίζουν να «συνομιλούν» οι πρώτοι με τους πήδους που «παίζουν» (κάνουν) και οι δεύτεροι με τις «κοντυλιές» της λύρας ή του βιολιού τους, συνοδεία λαούτου ή μαντολίνου. «Καθένας τους βγάζει την προσωπικότητά του, αλλά και οι δύο πλευρές πρέπει να βρίσκονται σε αρμονία. Συγκινούμαι να βλέπω χορευτές από συλλόγους εκτός Ελλάδος να τιμούν την παραδοσιακή μας μουσική. Πολλές φορές ανάμεσά τους χορεύουν και μη Έλληνες. Έχω δει Κινέζο να χορεύει καλύτερα από Κρητικό, γιατί η μουσική ακουμπά την ψυχή του ανθρώπου», λέει ο Χανιώτης δεξιοτέχνης λαουτιέρης Μανώλης Κονταρός. Ο χορός για τους Κρητικούς είναι έκρηξη ενέργειας και συναισθημάτων. Θα ακούσετε χορευτές να λένε πως ένιωσαν μια φωτιά να απλώνεται στο στήθος τους ή ότι δεν είχαν ξανανιώσει το αίμα να κυλάει έτσι μέσα τους. Και μπορεί να μην τους δείτε απαραίτητα ντυμένους με παραδοσιακές βράκες ή γκιλότες (παντελόνια) και στιβάνια (μπότες) –ρούχα με επιρροές από την τουρκοκρατία και την ενετοκρατία, που τα φορούν ακόμα και σήμερα–, θα γοητευτείτε όμως σίγουρα από την έκσταση και την υπέρβαση που κάνουν τα σώματα των χορευτών. Στην Κρήτη οι χοροί δεν συνδέονται μόνο με τη διασκέδαση, ήταν ανέκαθεν και τελετουργικοί. Γέροι και νέοι σκαρφίζονται μαντινάδες και, χτυπώντας τα πόδια τους στη γη, ξορκίζουν το κακό ή εύχονται μακροζωία και ευκαρπία. Ως λατρευτικά δρώμενα, άλλωστε, έχουν τη ρίζα τους στη μινωική εποχή. Αναπαραστάσεις σε αγγεία αλλά και αγαλματίδια, όπως εκείνα του 15ου αιώνα π.Χ., που βρέθηκαν στο Παλαίκαστρο Σητείας, με γυναίκες σε κύκλο να χορεύουν, το επιβεβαιώνουν. Ο χορός επιπλέον συνδέεται με τη φιλοξενία, την οικογένεια, τη φι-

“Dance is the source of life in the body of the dancer/ It gives wings to his feet and he doesn’t touch the ground,” – this is a rough translation of a couplet from one Cretan mantinada, or folk song. Through dance (and song), Cretans express their joy, their sorrow, their love and their courage. Dance forms an integral part of their identity and daily life: it doesn’t take much to get Cretans up on their feet. Dancers and musicians experience powerful and deep emotions as they begin to “converse” with one another – the former through their acrobatic leaps and the latter through their improvisations on the lyra, violin, laouto and mandolin. “Everyone manifests their own personality, but both sides must be in harmony. I’m always moved when I see dance troupes outside Greece honoring our traditional music. Very often, non-Greeks also join in. I’ve seen a Chinese man perform our dances better than a Cretan, because this music touches the very soul,” says Manolis Kontaros, a singer and virtuoso laouto player from Chania. For Cretans, dance is an explosion of energy and emotion. You’ll often hear dancers describing how they feel a flame spreading inside their chest when they dance, or how they feel blood rushing through their veins like never before. You won’t necessarily see them dressed in traditional wide breeches and knee-length boots – attire influenced by the periods of Venetian and Ottoman rule and still sometimes worn today – but you’ll certainly be thrilled by the emotions you experience as the dancers push their bodies to the absolute limit. In Crete, dance is associated not only with entertainment but also with ritual. Old and young alike readily come up with mantinades and – stamping their feet on the ground – cast out evil or make wishes for long life and prosperity. As an expression of religious worship, some dances can be traced back to Minoan times. Evidence of this is provided both by images on vessels and by figurines, such as those found at Paleokastro in Sitia dating back to the 15th century BC that depict women dancing in a circle.

«Κρήτη λεβεντογέννα μου, πάντα με πιάνει ζάλη, όντε τα παλικάρια σου χορεύουν πεντοζάλι».

“Crete, warrior mother, I am ever entranced when your brave sons perform the pentozali dance”

λία – έννοιες πολύτιμες για τους Κρήτες, που έχουν πάντα τα σπίτια τους ανοιχτά, τα τραπέζια στρωμένα, ενώ οι ίδιοι είναι πρόθυμοι να φιλέψουν όποιον περάσει την πόρτα τους, να του διηγηθούν ιστορίες και να σύρουν τον χορό, παρά την κούραση της ημέρας. Στις μέρες μας, δεκαπέντε χοροί έχουν αποκτήσει και πάλι τη δημοτικότητά τους, ωστόσο πέντε είναι οι πλέον γνωστοί. Καθένας τους ανήκει σε μια επαρχία (περιοχή): ο Συρτός στα Χανιά, η Σούστα στο Ρέθυμνο, ο Πηδηχτός στο Ηράκλειο (Μαλεβιζιώτης) και στο Λασίθι, το Πεντοζάλι στα Χανιά, και ο Σιγανός σε Ρέθυμνο, Ηράκλειο και Λασίθι, όπως μας αναφέρει ο Ιωάννης Θεμ. Τσουχλαράκης, πολιτισμολόγος και συγγραφέας του βιβλίου «Οι χοροί της Κρήτης - Μύθος, ιστορία, παράδοση» (Κέντρο Σπουδής Κρητικού Πολιτισμού, Αθήνα 2000 / Α΄ Έπαινος Ακαδημίας Αθηνών).

Dance is also associated with hospitality, family and friendship – values dear to Cretans, who are always ready to invite you into their homes, seat you at their table, amuse you with tales and lead the dance, no matter how tired they may be. “Nowadays, fifteen dances have regained their popularity, of which five dances continue to be performed everywhere in Crete,” explains Ioannis Tsouchlarakis, ethnographer and author of “Dances of Crete: legend, history, tradition.” “Each dance is associated with a particular region: the Syrtos and the Pentozali with Chania, the Sousta with Rethymno, the Pidichtos with Heraklion (where it’s called Maleviziotis) and with Lasithi, and the Siganos, of which there are three forms, one danced in Rethymnon, one in Heraklion and one in Lasithi.”

ΣΥΜΒΟΛΙΚΆ ΒΉΜΑΤΑ. Ο χορός Σιγανός λέγεται και Χορός του

SYMBOLIC STEPS. The Siganos is also known as the Dance of Theseus, because it represents the spiral path taken by the mythical hero into the labyrinth. The first dancer “pulls” the human chain of dancers along, taking short steps. In the past, dancers interlocked their arms, but now they put their hands on each other’s shoulders. During the Ottoman occupation, it was considered the dance of friendship and unity, but you may also hear it referred to as the “Dance of the Bride,” since it’s also danced at weddings with the groom first in line and the bride beside him. But it is the Syrtos that is gradually becoming established as the bridal dance. The origin of this dance is interesting. Cretan volunteers had traveled to Constantinople to help the Byzantines defend the city shortly before it fell to the Ottoman army in 1453. When they weren’t fighting, they would amuse themselves by creating songs that combined Byzantine music with an ancient war dance, the Pyrrhichios. Years later, at the wedding of a local chieftain in a village of Kissamos, Chania, they played these old melodies in a variation that resulted in the 11 steps of the dance that has since become established as the Syrtos. Initially, the dance was only for

Θησέα, διότι αναπαριστά την ελικοειδή πορεία του μυθικού ήρωα μέσα στον Λαβύρινθο. Ο πρώτος χορευτής σέρνει την ανθρώπινη αλυσίδα, η οποία προχωρά πίσω του με μικρά βήματα. Στα χρόνια της τουρκοκρατίας θεωρούνταν ο χορός της φιλίας και της ενότητας, ενώ είναι πιθανό να τον ακούσετε και ως Χορό της Νύφης, διότι χορεύεται στους γάμους, με τον γαμπρό μπροστά και τη νύφη δίπλα του – αν και σιγά σιγά ως νυφικός χορός έχει αρχίσει να καθιερώνεται ο Συρτός, ο οποίος είναι πιθανότατα ο πιο δημοφιλής χορός στην Κρήτη. Λέγεται και Σερτός, Χανιώτικος ή Χανιώτης. Η ονομασία «Συρτός» προέκυψε από τα πόδια των χορευτών που σέρνονται στο έδαφος χωρίς να χάνουν την επαφή τους με τη γη. Ενδιαφέρον επίσης έχει το πώς γεννήθηκε αυτός ο χορός: Λέγεται ότι οι Κρήτες εθελοντές πήγαν να πολεμήσουν στο πλευρό των Βυζαντινών πριν από την Άλωση της Κωνσταντινούπολης. Στην ανάπαυλά τους έφτιαχναν τραγούδια, συνδυάζοντας τη βυζαντινή μουσική με την αρχαίο πολεμικό χορό Πυρρίχιο. Χρόνια αργότερα, στον γάμο ενός οπλαρχηγού σε ένα χωριό της Κισσάμου Χανίων, έπαιξαν τις παλιές αυτές μελωδίες και τις χόρεψαν αυτοσχεδιάζοντας τα

60/61

CRETE

έντεκα βήματα που καθιερώθηκαν ως συρτό. Σήμερα, τα βήματά του διαφοροποιούνται σε κάθε νομό, και ο εκρηκτικός χορός που θα δείτε ξεκινώντας από τα δυτικά της Κρήτης, στην Κίσσαμο Χανίων και στον Μυλοπόταμο Ρεθύμνου, γίνεται ολοένα πιο λυρικός προχωρώντας προς τα ανατολικά, στο Ηράκλειο και στη Σητεία Λασιθίου. ΖΕΥΓΑΡΏΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΌΛΕΜΟΣ. Η Σούστα, ο αντικριστός χορός της Κρήτης, θεωρείται επίσης ότι έχει καταβολές στον Πυρρίχιο και αρχικά χορευόταν από άντρες πριν από τη μάχη. Οι γυναίκες άρχισαν να τον χορεύουν γύρω στο 300 μ.Χ. και έκτοτε πήρε τον ερωτικό χαρακτήρα που γνωρίζουμε έως σήμερα. Λέγεται, δε, ότι η συμμετοχή της γυναίκας ήταν «απαίτηση» της εποχής, διότι έδινε τη δυνατότητα να βρεθούν δύο νέοι κοντά χωρίς τον φόβο της κοινωνικής κριτικής του επαρχιακού συντηρητικού περιβάλλοντος – γι’ αυτό ονομάζεται και Χορός του Έρωτα. Σούστα ονομάστηκε κατά την ενετοκρατία, από το ιταλικό susta (ελατήριο), καθώς έχει τρία βήματα σαν πηδηματάκια. Ο κατεξοχήν πολεμικός χορός της Κρήτης, πάντως, ήταν και παραμένει μέχρι σήμερα ο Πηδηχτός ή Μαλεβιζιώτης ή Καστρινός. Είναι από τους πιο γρήγορους και ζωηρούς χορούς, γι’ αυτό και αρκετά δύσκολος. Είναι ο αγαπημένος χορός των Κρητικών. Άντρες και γυναίκες πιάνονται από τις παλάμες, που έρχονται στο ύψος των ώμων, με λυγισμένους αγκώνες. Ο αλματώδης χορός με τη συγκλονιστική δυναμική θεωρείται απευθείας απόγονος του αρχαίου πολεμικού Πυρρίχιου χορού και αναπαριστά τις προσπάθειες άμυνας της πόλης του Ηρακλείου – από εκεί πήρε την ονομασία Καστρινός, καθώς το Ηράκλειο ονομαζόταν Μεγάλο Κάστρο επί τουρκοκρατίας. Ο χορός έχει 16 βήματα (8 μπροστά και 8 πίσω) και οι χορευτές ορμούν προς τα εμπρός σαν να επιτίθενται. Στην όγδοη κίνηση κάποιοι υψώνουν το δεξί χέρι σαν να εκσφενδονίζουν ακόντιο και στη συνέχεια υποχωρούν. Άλλοι μελετητές υποστηρίζουν ότι ήταν τελετουργικός χορός και οι αλματώδεις κινήσεις του επιδίωκαν τη γονιμότητα της γης ή ότι ήταν εξαγνιστικός, αφού με τον θόρυβο που προκαλούσαν οι χορευτές έδιωχναν τα κακά πνεύματα.

ΤΟ ΠΈΜΠΤΟ ΖΆΛΟ. Το Πεντοζάλι είναι από τους θεαματικούς και δημοφιλείς χορούς εκτός Κρήτης. Τον 18ο αιώνα, ο Ιωάννης Βλάχος ή Δασκαλογιάννης, από την Ανώπολη Σφακίων, πίστεψε στο όνειρο της απελευθέρωσης από τους Τούρκους και κάλεσε τους καπεταναίους της επαρχίας του σε ξεσηκωμό τη 10η Οκτωβρίου 1769. Οι πρωτεργάτες, γνωρίζοντας την ιστορία με τους οπλαρχηγούς που δημιούργησαν τον Συρτό, αποφάσισαν ότι χρειάζονταν κι αυτοί έναν χορό, ειδικά γραμμένο για το πέμπτο «ζάλο» (βήμα), την πέμπτη εξέγερση της Κρήτης κατά των Τούρκων. Ο χορός έχει δέκα κινήσεις (συμβολίζουν τη 10η Οκτωβρίου). Οι χορευτές είναι πιασμένοι από τους ώμους και «οι πατιές» (χτυπήματα στη γη) συμβολίζουν τις ομοβροντίες των όπλων στη μάχη.

men, but today women also participate. The steps differ from region to region and the powerful, explosive dance you’ll see in the west of Crete, in Kissamos and at Mylopotamos, gradually becomes more lyrical as you head east to Heraklion and Sitia.

COURTSHIP AND WAR. The Sousta, the face-to-face folk dance of Crete, is also believed to have its origins in the Pyrrhichios and, at first, was danced only by men before battle. Women began dancing it around AD 300, after which it gradually took on the erotic character with which we are familiar today. It’s said that the participation of women was a “demand” of the times, since it enabled two young people to be in close proximity without criticism from provincial, conservative onlookers; for this reason, it’s also called the “Dance of Love.” Nevertheless, the principal martial dance of Crete was and still is the Pidichtos, or Kastrinos. It’s the fastest, most animated and most difficult dance. In this dance beloved of the Cretans, men and women extend and clasp their hands at shoulder height with elbows bent. This vigorous dance, featuring improvisations and impressive leaps by the first dancer, is thoought to be a direct “descendant” of the ancient Pyrrhichios. It recalls the locals’ efforts to defend Heraklion, which explains its other name – Kastrinos – derived from the city’s local name, Megalo Kastro (“Great Castle”). The dance features 16 steps, eight forwards and eight backwards. The forward steps give the impression of a rush ahead, as if attacking. On the eighth step, some of the dancers raise their right hand, as if hurling a javelin, and then move back. Some researchers have offered other explanations for the symbolism of this dance, namely that it was a ritual dance and the purpose of the leaps and jumps was to boost crop fertility, or that it was purificatory in nature, with the noise created by the dancers intended to ward off evil spirits. THE FIFTH STEP.

The Pentozali is possibly the most impressive dance; it’s certainly the best known outside Crete. In the 18th century, Ioannis Vlachos, aka Daskalogiannis, from Anopolis, Sfakia, pursued his dream of liberation from Turkish rule by urging his province’s local commanders to revolt on 10 October, 1769. Knowing the story of the chieftains who had created the Syrtos, the leaders of the uprising decided they, too, needed a dance, specially created for the fifth zalo (lit. step, alluding to the fifth revolt against the Turks). The dance has five main steps that are repeated to become 10 (for the 10th of October). The dancers hold each other by the shoulders and their paties (vigorous stamping on the ground) symbolize the volleys of gunfire in battle.

65 χρόνια πριν ο Αλέκος Δάνδαλης άνοιξε στην κεντρική Αγορά του Ηρακλείου ένα καφεκοπτείο που έμελλε να γίνει ο αγαπημένος καφές της Κρήτης. In 1952 Alekos Dandalis opened a coffee shop in the central market of Heraklion that would supply Crete’s favorite coffee. Θα έχετε διαπιστώσει ότι δεν χρειάζεται να εισαχθεί σχεδόν τίποτε στην Κρήτη. Οι ντόπιοι αγαπούν και εμπιστεύονται τα δικά τους προϊόντα, θέλουν να ξέρουν που ωρίμασε η ντομάτα στη σαλάτα τους ή ποιος έκοψε τον καφέ τους. Εδώ και πάνω από 65 χρόνια, το τελευταίο είναι λυμένο: Το παλιό καφεκοπτείο Δάνδαλη είναι πλέον ένα υπερσύγχρονο εργοστάσιο επεξεργασίας καφέ, που καλύπτει όλους τους τομείς δραστηριότητας (εισαγωγή – επεξεργασία – συσκευασία – διανομή). Μπορεί μάλιστα να αποδώσει 8.500 κιλά ημερησίως ελληνικού καφέ, καφέ φίλτρου, εσπρέσο και καφέ σπυριού εξυπηρετώντας πάνω από 2.500 σημεία πώλησης μέσω του δικού του δικτύου διανομής και το χονδρεμπόριο. Η άριστη ποιότητα των προϊόντων της κατατάσσει την Καφέ Δάνδαλης μεταξύ των μεγαλύτερων εταιρειών στην επεξεργασία επώνυμου καφέ στην Ελλάδα. Σε συνεργασία μάλιστα με την ολλανδική Douwe Egberts κατέχει ηγετική θέση στην προμήθεια καφέ και άλλων ροφημάτων σε μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες της Κρήτης. Είπαμε, οι Κρητικοί ξέρουν να τρώνε, ξέρουν και να πίνουν. THE OLD DANDALIS COFFEE shop is now an ultra modern coffee processing factory that covers the company’s activities entirely (import – processing – packaging – distribution); it can yield 8,500 kg of Greek coffee, filter coffee, espresso and coffee roasted beans daily, supplying more than 2,500 sales outlets and the wholesale trade through its distribution network. The excellent quality of its products places Dandalis Coffee among the biggest coffee processors in Greece, whereas its cooperation with Douwe Egberts elevated it to a leading position as supplier of coffee and other beverages to big hotel units in Crete.

ΒΙ.ΠΕ. Ηρακλείου, οδός Ι & Β, Ηράκλειο | Area, I & B St., Heraklion Crete | Τ. +30 2810 380960 www.dandalis.gr | www.facebook.com/kafes.dandali | www.instagram.com/kafes.dandali

TRAVEL

ΜΎΚΟΝΟΣ

10 «LIKE» ΣΤΗ ΧΩΡΑ Απρόσμενες εμπειρίες σάς περιμένουν στα κυκλαδίτικα σοκάκια, τα οποία καταφέρνουν ακόμη να κρατούν μυστικά και να εκπλήσσουν. ΤΗΣ ΤΗΣ ΑΛΕΞΆΝΔΡΑΣ ΑΛΕΞΆΝΔΡΑΣ ΤΖΑΒΈΛΛΑ ΤΖΑΒΈΛΛΑ

62 /63

MYKONOS: 10 “LIKES” FOR CHORA

BY ALEXANDRA TZAVELLA

Unexpected experiences await you down narrow Cycladic streets that still have the power to surprise.

TRAVEL

64/65

1 ΗΛΙΟΒΑΣΊΛΕΜΑ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΠΟΡΤΙΑΝΉ

Είναι η Παραπορτιανή που κάνει πιο όμορφο το ηλιοβασίλεμα ή το αντίστροφο; Ένα απόγευμα που θα τη δείτε κι εσείς σε βαθύ πορτοκαλί φόντο, μάλλον θα συμφωνήσετε ότι ισχύουν και τα δύο. Πήρε την ονομασία της από το παραπόρτι, την παλιά μικρή πύλη του Κάστρου, δίπλα στο οποίο βρίσκεται εδώ και πεντακόσια χρόνια. Αν και πρόκειται για μία από τις ομορφότερες και πολυφωτογραφημένες εκκλησίες των Κυκλάδων, οι περισσότεροι τουρίστες αγνοούν ότι δεν είναι μία, αλλά πέντε εκκλησίες μαζί: οι τέσσερις βρίσκονται στο ισόγειο, ενώ η πέμπτη από πάνω τους.

1 SUNSET AT PARAPORTIANI

Does the church make the sunset prettier, or is it the other way round? As the afternoon light fades, sunset-chasers start jostling for the perfect spot around the Church of Panaghia Paraportiani, cameras and smartphones in hand. Paraportiani is named after the “paraporti,” the small gate (which once led to a castle) that has stood alongside the church for the past 500 years. There’s no doubt this is one of the prettiest (and therefore most photographed) churches in the Cyclades, but what most people don’t know is that it’s actually five churches in one; four form the base and the fifth is perched on top of the others.

TRAVEL

Το στενότερο στενό της Χώρας / The tightest spot in town

66 /67

2 ΖΩΉ ΑΠΟ ΤΑ ΠΑΛΙΆ Μπαίνοντας στο «Σπίτι της Λένας», που αναπαριστά μια μυκονιάτικη αστική κατοικία του 19ου αιώνα, περισσότερο θα αισθανθείτε καλεσμένοι στο σπίτι μιας γιαγιάς παρά επισκέπτες σε μουσείο. Ασπρόμαυρες φωτογραφίες, χειροποίητες δαντέλες, παλιοί καθρέφτες διακοσμούν τη σάλα με τα παλιά έπιπλα, ενώ στην κρεβατοκάμαρα, στο κομοδίνο πλάι στο βενετσιάνικο ζωγραφιστό κρεβάτι, η λάμπα είναι αναμμένη και το προσευχητάρι ανοιχτό. Τελευταία ένοικος ήταν η Λένα Σκρίβανου, η οποία απεβίωσε το 1968, και οι Μυκονιάτες κληρονόμοι δώρισαν το σπίτι στο Λαογραφικό Μουσείο Μυκόνου, του οποίου αποτελεί παράρτημα. Για το κεντρικό κτίριο του Λαογραφικού Μουσείου περπατήστε έως την Παραπορτιανή. Το οίκημα θεωρείται το παλιότερο του νησιού (χρονολογείται πιθανόν από τον 15ο αιώνα, αλλά η σημερινή εκδοχή του είναι του 18ου αιώνα) και είναι χτισμένο πάνω στα ερείπια του βυζαντινού κάστρου. Το μουσείο ιδρύθηκε το 1958 και οι συλλογές του φιλοξενούνται σε έξι αίθουσες, οι οποίες αναπαριστούν την κουζίνα, τη σάλα και τα δωμάτια του σπιτιού. Εκεί θα δείτε από παλιά έπιπλα, οικιακά σκεύη και αυθεντικές φορεσιές μέχρι περίτεχνα χειροποίητα κοσμήματα της σχεδιάστριας κοσμημάτων Σοφίας Θανοπούλου, της θρυλικής Μαρουλίνας: από το 1959 έως το 1972 διατηρούσε μαγαζάκι στο Ματογιάννι, από το οποίο πέρασαν και αγόρασαν σκουλαρίκια σταρ όπως η Γκρέτα Γκάρμπο και η Ελίζαμπεθ Τέιλορ. Info: Σπίτι της Λένας: Τρία Πηγάδια, τηλ. 6942-487224, ανοιχτά καθημερινά, 18.30-21.30 | Λαογραφικό Μουσείο Μυκόνου: Κάστρο, πλατεία Παραπορτιανής, τηλ. 6946-775528, ανοιχτά καθημερινά, εκτός Κυριακής, 10.30-14.00 και 17.30-20.30

Αρχαιολογικό Μουσείο / Archaeological Museum

3 ΤΟ ΣΤΕΝΌΤΕΡΟ ΣΤΕΝΌ Χωράτε να περάσετε από το στενότερο στενό; Λίγοι τουρίστες το εντοπίζουν τριγυρίζοντας στη Χώρα, όταν όμως συμβεί, αμέσως σχηματίζεται ουρά από περαστικούς που στριμώχνονται για μια ξεχωριστή selfie. Βρίσκεται δίπλα στην εκκλησία της Πανάχρας – η αρχή του, στην οδό Παναχράντου, έχει πλάτος μόλις 34 εκ., στην πορεία όμως το άνοιγμα μεγαλώνει και μπορείτε να βγείτε στην άλλη άκρη του, στην oδό Αγίων Τεσσαράκοντα, όπου το άνοιγμα φτάνει σε πλάτος τα 64 εκ.

4 ΙΣΤΟΡΊΕΣ ΑΠΌ ΤΗ ΘΆΛΑΣΣΑ Το πιο εντυπωσιακό έκθεμα του Ναυτικού Μουσείου Αιγαίου δεν βρίσκεται μέσα στο μουσείο, αλλά στην πίσω αυλή του παραδοσιακού κυκλαδίτικου καπετανόσπιτου στο οποίο στεγάζεται: είναι ο θρυλικός Φάρος Αρμενιστής της Μυκόνου, η φήμη του οποίου ξεπέρασε τα ελληνικά σύνορα. Κάποτε ήταν ο μεγαλύτερος της Μεσογείου, το 1889 είχε βραβευτεί για τον μηχανισμό του στη Διεθνή Έκθεση του Παρισιού, ενώ μέχρι το 1983 που λειτουργούσε συνέβαλε τα μέγιστα στην ασφαλή ναυσιπλοΐα. Στις συλλογές του μουσείου, που ιδρύθηκε το 1985, θα δείτε, επίσης, ομοιώματα πλοίων από την Προμινωική περίοδο μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα, σπάνιους χάρτες, ναυτικά όργανααντίκες και νομίσματα με ναυτικά θέματα από τον 5ο αιώνα π.Χ., αλλά και το αλεξήλιο ομπρελίνο της Μαντώς Μαυρογένους. Info: Ενόπλων Δυνάμεων 10, τηλ. 22890-22700, ανοιχτά καθημερινά: 10.30-13.00 και 18.30-21.00

5 ΣΑΝ ΤΟΥΣ ΝΤΟΠΙΟΥΣ Στην επιγραφή του αναφέρεται ως «Γυαλός», όλοι όμως το ξέρουν ως «στου Μπακόγια». Είναι το τελευταίο παραδοσιακό μυκονιάτικο καφενείο που επιβίωσε στη Χώρα, αφού λειτουργεί ανελλιπώς από το 1978 και διατηρεί την αυθεντικότητα –και τις τιμές– που το υπόλοιπο νησί χάνει στο πικ της σεζόν. Καθημερινά, οι ψαράδες και οι αγρότες που φέρνουν τα εμπορεύματά τους στον Γυαλό έχουν άτυπο ραντεβού εδώ για ένα παγωμένο τσιπουράκι, ενώ τις Κυριακές, μετά τη λειτουργία, μαζεύονται οι ντόπιοι και πίνουν τις «κούπες» τους, μαλώνουν για το ποδόσφαιρο και τα πολιτικά, γελάνε και τραγουδούν. Ακόμα και το καλοκαίρι προτιμούν να κάθονται μέσα, στην «καβουρότρυπα» όπως λένε, στα μαρμάρινα τραπέζια δίπλα στο κουζινάκι με το γκάζι. Εκεί, μέχρι πριν από τέσσερα χρόνια μεγαλουργούσε στο τηγάνι η κυρία Βασιλική. Τώρα έχει αναλάβει η κόρη της, Ασημίνα, και η εγγονή της, Βάσω, οι οποίες το κατακαλόκαιρο σερβίρουν 200 αυγά την ημέρα: από ποσέ μέχρι τηγανητά. Μαζί με τα ούζα και τα τσίπουρα πηγαινοέρχονται στους δίσκους μικρά τηγανητά ψαράκια, μόστρα (μυκονιάτικη σαλάτα με παξιμάδια, κοπανιστή, ντομάτα και κάππαρη) και μεζέδες με λούζα. Η λούζα είναι για τους Μυκονιάτες ό,τι το προσούτο για

2 LIFE AS IT ONCE WAS A visit to Lena’s House – an authentic reproduction of a typical middleclass Mykonian home in the 19th century – feels less like a stroll around a museum and more like a stop at the house of a local grandma. Sepia photographs, handmade doilies and antique mirrors add a homey feeling to a living-room full of old furniture, and the lit oil lamp and open prayer book next to the hand-painted Venetian bed in the bedroom give you the impression that the owner might walk in at any time. The museum is named after the house’s last resident, Lena Skrivanou, who passed away in 1968. Her descendants donated her home to the Folklore Museum of Mykonos, of which the house-museum now forms a branch. The main museum is located in Paraportiani and is also housed in a residential home – one of the oldest on the island. The present structure of that building dates to the 18th century, but the underlying skeleton of the house is thought to date to the 15th century, when it’s believed the home was built on the ruins of a Byzantine castle. The Folklore Museum, founded in 1958, comprises six rooms that are reproductions of typical living spaces such as kitchens, living rooms and bedrooms. Apart from period furniture and household utensils, the museum also boasts a fine collection of traditional garments, as well as ornate handmade jewelry by Sophia Thanopoulou. This legendary designer, known as Maroulina, had a shop in Matogianni from 1959 to 1972 and boasted a star-studded list of patrons that included Greta Garbo and Elizabeth Taylor. Info: Lena’s House: Tria Pigadia, Tel. (+30) 6942.487.224, open daily 18:30-21:30 | Folklore Museum of Mykonos: Castle, Paraportiani Square, Tel. (+30) 694.677.5528, open daily (except Sun) 10:30-14:00 and 17:30-20:30

3 THE NARROWEST ALLEY Can you squeeze through Chora’s narrowest alley? Most visitors just walk past it, but if they do spot it, they normally trigger a long line of tourists eager to take a selfie at its tiny opening. The alley is located right next to the Church of Panachra. The top end of the alley on Panachrantou Street is just 34cm wide, but it opens up a little bit

TRAVEL τους Ιταλούς, ένα τοπικό γκουρμέ αλλαντικό για το οποίο καυχιέται η γαστρονομική κοινότητα του νησιού. Παρασκευάζεται με μεράκι από κόντρα φιλέτο χοιρινό, που ψήνεται στο αλάτι, ξαλμυρίζεται και πασπαλίζεται γενναιόδωρα με μπαχαρικά και μυρωδικά: θρούμπι, ρίγανη, μπαχάρι και πιπέρι. Αν θέλετε να προμηθευτείτε για να πάρετε μαζί σας στην επιστροφή, περάστε από το κρεοπωλείο του Μαδούπα, που έχει ιστορία από το 1930. Info: Γυαλός, «Μπακόγια»: τηλ. 22890-23552 | Μαδούπας: Άγιος Βλάσης, τηλ. 22890-27170

6 ΞΕΧΩΡΙΣΤΟΊ ΦΟΎΡΝΟΙ O φούρνος του Ψύλλου δεν έχει επιγραφή. Και αν ρωτήσεις τους ντόπιους πού βρίσκεται, θα σου πουν «στο στενό του Ψύλλου». Έτσι αποκαλούσαν, από τα μέσα του περασμένου αιώνα, το αδιέξοδο δρομάκι που περνάει μπροστά από τον φούρνο, ο οποίος απέκτησε το ίδιο παρατσούκλι. Ο ιδιοκτήτης του, Γιάννης Βαμβακούρης, που κληρονόμησε την επιχείρηση από τον πατέρα του, αρνείται να βάλει ταμπέλα, «για να μην πλακώσει κόσμος», όπως λέει. Καθημερινά, από τις 4 και μετά, ξεφουρνίζει ταψιά με σφολιάτες, μυκονιάτικα παξιμάδια και επτά διαφορετικά είδη ψωμιού. Τα ξημερώματα εδώ συναντιούνται οι νοικοκυρές, που αγοράζουν το ψωμί της ημέρας, με τους ξενύχτηδες, που δοκιμάζουν μια ζεστή τυρόπιτα πριν πέσουν για ύπνο. Ο ξυλόφουρνος του Γκιώρα, αντίθετα, χρονολογείται από το 1420 και μέχρι το 2017, που σταμάτησε να λειτουργεί γιατί μειώθηκε η ζήτηση, θεωρούνταν ο παλιότερος των Κυκλάδων. Πλέον δουλεύει αποκλειστικά σαν café, παραμένει όμως ένα ζωντανό μνημείο του νησιού. Κατεβείτε στο δροσερό ημιφωτισμένο υπόγειο, με τις δύο εισόδους και τη μεσαιωνική γοητεία, πιάστε τραπεζάκι για freddo και δοκιμάστε χειροποίητα μπισκότα ή ένα κομμάτι μπακλαβά. Info: Φούρνος του Ψύλλου: στο στενάκι πίσω από το Fresh Boutique Hotel, Καλογερά 31, τηλ. 22890-22317, ανοιχτά 04.00-15.30 | Ξυλόφουρνος του Γκιώρα: Αγίου Ευθυμίου, τηλ. 22890-27784

Το σπίτι της Λένας / Lena’s House

as you head down to the other end, on Aghion Tessarakonta, where it’s 64cm wide.

4 MARITIME TALES The most impressive object on display at the Aegean Maritime Museum isn’t inside the building; it’s in the backyard of the traditional Mykonian captain’s residence that houses the museum. This famous exhibit item is the lighting mechanism from the legendary Armenistis Lighthouse, once the loftiest lighthouse in the Mediterranean. The mechanism received an award at the 1889 Exposition Universelle in Paris for its revolutionary technical design. The lighthouse used its original lighting mechanism until 1983; it was instrumental in ensuring safe passage for thousands of ships during this period. The Maritime Museum, founded in 1985, has other display items that include models of ships dating from pre-Minoan times to the early 20th century, rare

Στου Μαδούπα για λούζα / Picking up louza from the butcher shop Madoupas

68 /69

Καφενείο Μπακόγια / Bakoya’s

maps, navigational instruments, coins from the 5th century BC, and other coins depicting nautical scenes. It also has the parasol of Manto Mavrogenous - a heroine of the 1821 Greek War of Independence. Info: Aegean Maritime Museum: 10 Enoplon Dinameon, Tel. (+30) 22890.227.00, open daily 10:30-13:00 and 18:30-21:00

5 MEZE AT BAKOYA’S, LOUZA AT MADOUPAS

7 ΛΊΓΗ ΑΡΧΑΊΑ ΑΊΓΛΗ ΑΚΌΜΑ Έχοντας ζήσει τη μαγική εμπειρία της περιήγησης στη Δήλο, λίγα πράγματα θα σας συγκινήσουν περισσότερο. Ένα από αυτά ίσως είναι ο Πίθος της Μυκόνου, που βρίσκεται στο πρόσφατα ανακαινισμένο Αρχαιολογικό Μουσείο, ένα από τα παλαιότερα στην Ελλάδα – λειτουργεί από το 1902. Πρόκειται για ένα αγγείο ύψους 1,40 μ., που χρονολογείται από τον 7ο αιώνα π.Χ. και είναι διακοσμημένο με εντυπωσιακές ανάγλυφες σκηνές από την άλωση της Τροίας. Ο πίθος, που θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα έργα αντιπολεμικού περιεχομένου, ανήκει στις μόνιμες συλλογές του μουσείου. Δεύτερη σημαντική αφορμή για επίσκεψη αποτελεί η ομαδική έκθεση σύγχρονης τέχνης «The Palace at 4 a.m.». Έλληνες και ξένοι καλλιτέχνες εμπνεύστηκαν από το ομώνυμο έργο του Αλμπέρτο Τζιακομέτι και από τις συλλογές του μουσείου και δημιούργησαν νέα έργα, δίνοντας σύγχρονη μορφή σε αρχαία υλικά και σύμβολα, έπειτα από πρόσκληση της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων και του Οργανισμού Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ. Info: Αρχαιολογικό Μουσείο Μυκόνου, Παλιό Λιμάνι, τηλ. 2289022325. Ανοιχτά καθημερινά: 09.00-16.00, Παρασκευή και Σάββατο: 09.00-20.00, Δευτέρα κλειστά.

8 ΧΕΙΡΟΠΟΊΗΤΑ ΣΟΥΒΕΝΊΡ Στο νησί τον αποκαλούν «ο άγιος της Μυκόνου». Ο αυτοδίδακτος Αθηναίος αγιογράφος Μερκούριος, εγγονός Μυκονιάτισσας, γοητεύτηκε από το νησί από την πρώτη του κιόλας επίσκεψη και ζει εδώ από το 1987. Στο εργαστήρι Αποκάλυψις, σε ένα σοκάκι κοντά στη Μικρή Βενετία, δημιουργεί, απερίσπαστος από τον θόρυβο και την πολυκοσμία, πιστά αντίγραφα εικόνων της Κρητικής, της Ρωσικής και της Επτανησιακής Σχολής. Οι άγιοι που ζωγραφίζει έχουν όψη γλυκιά, οικεία, εκπέμπουν ηρεμία και πνευματική ομορφιά. Η διαδικασία περιλαμβάνει τρίψιμο του ξύλου με γυαλόχαρτο, στοκάρισμα με κιμωλία της Μπολόνια και χρύσωμα με φύλλο χρυσού 22 καρατίων. Οι τουρίστες παραγγέλνουν συχνά εικόνες και, όπως λέει ο ίδιος, τελευταία προτιμώνται οι εικόνες των αγγέλων Μιχαήλ, Γαβριήλ, Ραφαήλ και Ιωήλ, αφού «οι άνθρωποι αναζητούν τον φύλακα άγγελό τους». Στην ίδια γειτονιά, στη μικρή πλατεία του Αγίου Βλάση, βρίσκεται το εργαστήρι Asteria Mosaic Art της Μυκονιάτισσας ψηφοθέτριας Ειρήνης Συριανού. Αργά το απόγευμα θα τη δείτε περιτριγυρισμένη από εκατοντάδες χρωματιστές πετρούλες, να δουλεύει με σφυρί και αμόνι και να δημιουργεί υπέροχα αντίγραφα των ψηφιδωτών της Δήλου, αλλά και μοντέρνα σχέδια. Info: Εργαστήριο αγιογραφίας «Αποκάλυψις», Άγιος Βλάσης, τηλ. 22890-24267 | Asteria Mosaic Art, Άγιος Βλάσης, τηλ. 22890-27822

9 ΒΡΑΔΙΕΣ ΜΕ ΤΕΧΝΗ Αν και βρίσκεστε σε ένα μικρό κυκλαδίτικο νησί, είναι πολύ εύκολο να έρθετε σε επαφή με τη διεθνή εικαστική σκηνή. Οι γκαλερί στη Χώρα είναι ανοιχτές τα βράδια και μπορείτε να περιηγηθείτε στις εκθέσεις ακόμα και με τις σαγιονάρες σας. Καλλιτέχνες από τα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου, όπως η Tate του Λονδίνου, το MoMA, το Guggenheim και το Met της Νέας Υόρκης, επιλέγουν συχνά το νησί για να παρουσιάσουν έργα ζωγραφικής, γλυπτικής, φωτογραφίας και video art. Στη Rarity, που έχει διαγράψει πο-

The sign outside may say “Gialos,” but everyone calls the last traditional kafeneio (coffeehouse) in Chora “Bakoya’s,” after its owner, who has kept this business going since 1978 by offering great value. The café has the kind of authentic charm that’s been lost in so many other parts of the island, and which is particularly absent during peak season. Fishermen and farmers bringing their goods to the area in the morning often meet here after work for a cold glass of tsipouro, while locals stop off after church services on Sunday mornings for a drink, to argue about soccer or politics, to tell a few jokes and to sing a song or two. Even in summer, the regulars prefer to sit inside, in the space they call the “crab hole,” where there’s a galley-sized kitchen with a gas burner. Until four years ago, Vassiliki ruled the roost here; now her daughter Asimina and her granddaughter Vasso are in charge. They can serve up to 200 portions of eggs a day, cooked to order in whatever way you want. They also turn out tray-loads of small plates of fried whitebait, mostra (a traditional salad of rusks, kopanisti cheese, tomatoes and capers) and meze made with louza, which is to Mykonians what prosciutto is to Italians – a high-quality traditional cold meat that’s the pride of the island’s gourmets. It’s made from pork fillet cured in salt, rinsed and then generously coated in herbs and spices that include summer savory, oregano, allspice and pepper. If you want some as a snack or to take back home, head straight for the butcher shop Madoupas, which has been around since 1930. Info: Bakoya’s: Gialos, Tel. (+30) 22890.235.52 | Madoupas: Aghios Vlassis, Tel. (+30) 22890.271.70 Ο φούρνος του Ψύλλου / At Psyllou’s Bakery

TRAVEL ρεία 24 ετών στα σύγχρονα εικαστικά, οι ιδιοκτήτες είναι πρόθυμοι να ξεναγήσουν τους επισκέπτες – από νεαρούς τουρίστες με backpacks μέχρι διεθνείς συλλέκτες. Φέτος, φιλοξενούνται έργα του διάσημου μινιμαλιστή pop artist Julian Opie. Η πλατφόρμα σύγχρονης τέχνης και πολιτισμού Δύο Χωριά (στην τοπική διάλεκτο σημαίνει «δύο χώροι») έχει μυκονιάτικες ρίζες και διεθνή προοπτική. Για τέταρτη σεζόν φέτος το καλοκαίρι, προσκαλεί στη Μύκονο καλλιτέχνες από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ να δημιουργήσουν νέα έργα, εμπνευσμένοι από το κυκλαδίτικο τοπίο και την ελληνική κουλτούρα. Το καλύτερο φινάλε στην ξενάγηση είναι ένα ποτό με πανοραμική θέα στη Χώρα, στο Art Bar, που λειτουργεί στην ταράτσα της. Τέλος, η δίχωρη γκαλερί Σκουφά (παράρτημα της αντίστοιχης του Κολωνακίου της Αθήνας) δίνει βήμα και σε σύγχρονους Έλληνες εικαστικούς, μέσα από εναλλασσόμενες ατομικές εκθέσεις. Info: Γκαλερί Rarity, Καλογερά 20-22, τηλ. 22890-26429 | Δυο Χωριά, πλατεία Πανάχρας, τηλ. 22890- 26429 | Γκαλερί Σκουφά, Δήλου 12, τηλ. 22890-28560

10 ΚΑΤΑΦΎΓΙΟ ΚΆΤΩ ΑΠΌ ΤΑ ΑΣΤΈΡΙΑ Το Cine Manto, που έχει συμπεριληφθεί από τον Independent στη λίστα με τα έξι καλύτερα θερινά σινεμά του κόσμου, είναι κάτι παραπάνω από κινηματογράφος. Είναι το μοναδικό πράσινο καταφύγιο της Χώρας. Ο κήπος με τις πικροδάφνες, τα πεύκα, τους κάκτους και τους φοίνικες είναι η όαση που ψάχνεις όταν θέλεις να απομονωθείς, να διαβάσεις ένα βιβλίο στη σκιά, μακριά από την πολυκοσμία της Μυκόνου. Ο χώρος λειτουργεί και ως καφέ-εστιατόριο, φιλοξενεί πολιτιστικές δράσεις, είναι στέκι για καλλιτέχνες, αλλά και για τον Πέτρο τον πελεκάνο – όποτε δεν κυκλοφορεί στα σοκάκια, ξεκουράζεται σε μια περιφραγμένη γωνιά του κήπου. Για μια αυθεντική καλοκαιρινή εμπειρία, πάρτε σουβλάκια από την ψησταριά του σινεμά, πιάστε καρέκλα σκηνοθέτη και απολαύστε μια ταινία κάτω από τα αστέρια. Info: Cine Manto, Λίμνη, τηλ. 22890-26165, www.cinemanto.gr

Ναυτικό Μουσείο Αιγαίου / The Aegean Maritime Museum

6 SPECIAL BAKERIES Psyllou’s Bakery has no sign to identify it but, if you ask a local for directions, they’ll point you to “Psyllou’s Alley,” which is what they call the narrow, dead-end street that leads to the bakery and that gave the business its name a century ago. Yiannis Vamvakouris, who inherited the bakery from his father, refuses to put up a sign, saying he wants to keep the “throngs” at bay. From four o’clock every morning, the bakery produces endless trays of baked goods, including crispy filo pies, sesame bread rings, traditional biscuits and seven different types of bread. The bakery is an early-morning meeting point for local residents buying their daily supply of bread, as well as for party-goers on their way home after a night of revelry, keen to stave off hunger with a tiropita (cheese pie) before they hit the mattress. Giora’s Bakery is considered the oldest bakery in the Cyclades; it was in operation from 1420 to 2017, when there was a sharp drop in demand. Its wood-fired oven no longer produces bread; instead this historic space has been turned into a café and is considered a local landmark. Situated below street level in an almost cave-like interior, it has tons of atmosphere, so head down, grab one of the small tables and order an iced coffee with a side of handmade biscuits or a slice of baklava. Info: Psyllou’s Bakery: in the alley behind the Fresh Boutique Hotel, 31 Kalogera, Tel. (+30) 22890.223.17, open daily 04:00-15:30 | Giora’s Bakery: Aghiou Efthimiou, Tel (+30) 22890.277.84

7 MORE FASCINATING ANTIQUITIES There are few things capable of impressing visitors as much as the sacred island of Delos, but one candidate is the Pithos of Mykonos, which can be found in the island’s recently renovated archaeological museum. Discovered in 1902, this 140cm-tall burial urn dates to the 7th century BC, making it one of the oldest in Greece. The surface of the vase is decorated with impressive relief scenes of the Siege of Troy. Considered by many to be a condemnation of war, this splendid pithos is part of the museum’s permanent collection. Another good reason to pay a visit to the museum is the contemporary group show, Asteria Mosaic Art

70/71

Cine Manto

“The Palace at 4 a.m.,” organized by the Ephorate of Antiquities for the Cylades together with the cultural organization NEON. Contem porary Greek and foreign artists have taken inspiration from Alberto Giacometti’s surrealist sculptures and created new pieces that seek to redefine ancient materials and symbols. Info: Mykonos Archaeological Museum: Old Port, Tel. (+30) 22890. 223.25, open Tue, Wed, Thu & Sun 09:00-16:00, Fri & Sat: 09:0020:00; closed Mon.

8 SACRED SOUVENIRS

Γκαλερί Δυο Χωριά / Gallery Dio Horia

He’s known on the island as the “Saint of Mykonos.” A self-taught icon painter, Merkourios was born in Athens but his grandmother was a native of Mykonos. He fell in love with the island at first sight and decided to settle here in 1987. Sheltered from the noise and the crowds on the island, he spends most days cloistered in his workshop on a side street in Little Venice. He creates excellent reproductions of icons from the famed Cretan, Russian and Ionian schools of this dying art, and the saints he paints share a gentle appearance marked by tranquility and a spiritual beauty. The process includes sanding down the wooden boards on which the icons will be painted, coating them with Bologna chalk and then gilding them with 22K gold leaf. Tourists often order icons of their favorite saints; Merkourios says that many are “looking for their guardian angel” and often choose one of the archangels – Michael, Gabriel, Raphael and Joel. In the same area, on the small square of Aghios Vlassis, local mosaicist Irini Syrianou sells her creations at Asteria Mosaic Art. You can see her in the early evenings, surrounded by hundreds of small, colored tiles and working with her small hammer and anvil to create wonderful copies of the Delos mosaics, although she also works on more modern designs. Info: Apokalypsis Icon Workshop: Aghios Vlassis, Tel. (+30) 22890. 242.67 | Asteria Mosaic Art: Aghios Vlassis, Tel. (+30) 22890.278.22

9 NOCTURNAL GALLERY HOPPING

Εργαστήρι Αποκάλυψις / Apokalypsis Icon Workshop

Being in the Cyclades doesn’t mean being cut off from the international art scene. Chora has several galleries that stay open late, so you can explore their exhibitions at your leisure. Artists whose work has appeared in some of the world’s most prestigious museums – from the Tate Modern and the MoMA, to the Guggenheim and the Metropolitan Museum of Art – often choose to exhibit their paintings, sculptures, photographs and video art on Mykonos, too. At Rarity, which has been working with contemporary artists for the past 24 years, the owners are always on hand to show guests around – everyone from backpackers to renowned collectors. This year, the gallery is showing works by famed minimalist pop artist Julian Opie. The modern art and culture platform Dio Horia (which means “two spaces” in the local dialect, rather than “two villages” as it would in standard Greek) is a vibrant space created by locals with an international perspective. This year is the fourth consecutive summer that it has invited a group of artists from Europe and the United States to spend time on the island and to create new pieces inspired by the Cycladic landscapes and Greek culture. You can end your visit with a drink at the Art Bar on the rooftop terrace, where you’ll be treated to an amazing view of the town. Last but not least, the Skoufa Gallery (which is based in Athens and has two branches here) presents the work of both leading and emerging Greek artists. Info: Rarity: 20-22 Kalogera, Tel. (+30) 22890.264.29 | Dio Horia, Panarcha Square, Tel. (+30) 22890.264.29 | Skoufa Gallery, 12 Dilou, Tel. (+30) 22890.285.60

10 A HAVEN UNDER THE STARS Cine Manto, ranked by “The Independent” as one of the six best openair movie theaters in the world, is more than your average summer cinema – it’s also Chora’s only patch of proper greenery. Its garden, lush with oleanders, cypresses, cacti and palm trees, is the oasis you’re looking for when you want a quiet shady place to read a book or just chill out. It includes a cafe-restaurant, hosts cultural events, and is a popular hangout for artists. It’s also home to Petros the pelican, who has a small enclosure here for when he’s not wandering around the streets of the town. For an authentic summer experience, grab a souvlaki from the cinema’s restaurant, sit back in one of the comfortable chairs and enjoy a movie under the stars. Info: Cine Manto: Limni, Tel. (+30) 22890.261.65, www.cinemanto.gr

CITYSCAPE

Τα καλοκαίρια στην πλατεία Αγίου Τίτου, με τον ομώνυμο ναό, το παιχνίδι και το χάζι δεν σταματούν ποτέ. / A summer evening in Aghiou Titou Square is perfect for playing and people-watching.

72 /73

ΗΡΆΚΛΕΙΟ

ΚΡΥΦΗ ΓΟΗΤΕΊΑ Ένας εναλλακτικός περίπατος στο ιστορικό κέντρο του Ηρακλείου, με έμφαση σε γοητευτικές λεπτομέρειες.

HERAKLION: HIDDEN CHARM An alternative walk around the historic center of Heraklion uncovers often-overlooked gems.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΛΓΑ ΧΑΡΑΜΗ, ΦΩΤΟΓΡΑΦΊΕΣ: ΠΕΡΙΚΛΉΣ ΜΕΡΆΚΟΣ • BY OLGA CHARAMI, PHOTOS: PERIKLES MERAKOS

CITYSCAPE Ο Σπύρος Σταρίδας είναι 41 χρονών και είναι χαρτογράφος. Έχει φτιάξει, μεταξύ άλλων, τον πολιτιστικό χάρτη του Ηρακλείου. Περπατάμε παρέα στο ιστορικό κέντρο. Κοντοστέκεται συνεχώς και χαζεύει κάτι αόρατο στα μάτια των άλλων, κτίρια ή λεπτομέρειες μπροστά από τις οποίες όλοι οι υπόλοιποι Ηρακλειώτες περνούν βιαστικά και πιθανότατα δεν έχουν προσέξει ποτέ. Η βόλτα έχει ένα καλό: ο Σπύρος μοιάζει να γνωρίζει καλύτερα από τους πάντες την πόλη του, αφού μάλιστα την έχει χαρτογραφήσει. Έχει και μια ιδιαιτερότητα: αυτά που εκείνος προσέχει και αγαπά δεν είναι τα προφανή, αλλά κάτι αδιόρατες λεπτομέρειες, που για έναν επισκέπτη μοιάζουν με παιχνίδι του κρυμμένου θησαυρού. Αυτό θέλει να παίξουμε.

Spiros Staridas is 41 years old, and a cartographer by profession. His published works include a cultural map of Heraklion. When I join him for a walk in the historic center, he continually stops and gazes at things unseen by the majority, buildings or details that most other locals hurry past and have probably never even noticed. I’m fortunate, because Spiros appears to know his city better than anyone else; after all, he has mapped it. Spiros has a special quality: he discerns and loves that which is not immediately apparent, making the simple act of taking a walk with him into something of a treasure hunt. And this, it turns out, is just the game he wants us to play.

ΞΕΤΥΛΊΓΟΝΤΑΣ ΤΟ ΚΟΥΒΆΡΙ

We have arranged to meet outside the Archaeological Museum in Eleftherias Square. Although it's one of the most important museums in Greece and features a magnificent collection of finds from the Minoan palaces of Crete, Spiros indicates that our first stop will be the foundations of a Roman mansion one block away on Xanthoudidou Street, in the ground-level space under the building that houses the Archaeological Service: “In my view, any cultural walk in the city should begin here. Quite simply because it's the oldest landmark in Heraklion. Hardly anyone is aware of it, and you can see it only from above, but it's in good condition and could be made more accessible to the public. Novice visitors to Heraklion will head for the most impressive sights, such as the Koules fortress, the Loggia and the museums, while the more clued-up may take in the well-preserved Venetian walls and the bastions, the tops of which which you can actually walk on. What I'd like them to do is locate all the smaller sites that illustrate the passage of time. Only then can anyone understand how many peoples have passed through Heraklion as conquerors,” Spiros says, as we leave this site and make our way into the heart of the city. After the Romans, control of Heraklion passed to the Arabs, who settled here in 900 AD after the first Byzantine period. “All these peoples have left traces of their presence. The next culture from which we have visible evidence is that of the Arabs. The first city walls of Heraklion were built then. Daidalou, Handakos and Dikeosynis streets were built over the wall. And the stores lining these shopping streets adjoin

Το ραντεβού έχει κλειστεί έξω από το Αρχαιολογικό Μουσείο, στην πλατεία Ελευθερίας. Αν και είναι ένα από τα σημαντικότερα της Ελλάδας, αφού φιλοξενεί τα ευρήματα του μινωικού πολιτισμού από τα ανάκτορα της Κρήτης, ο Σπύρος ορίζει ως πρώτη στάση τα θεμέλια μιας ρωμαϊκής έπαυλης, ένα τετράγωνο μακρύτερα, στην οδό Ξανθουδίδου, και στην πιλοτή του κτιρίου της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας: «Μια βόλτα στον πολιτισμό της πόλης για μένα θα πρέπει να ξεκινήσει από εδώ. Γιατί είναι το πιο παλιό αξιοθέατο που μπορούμε να δούμε στο Ηράκλειο. Δεν το ξέρει σχεδόν κανένας και το βλέπεις μόνο από πάνω, αλλά θα μπορούσε να είναι επισκέψιμο, μια και σώζεται σε καλή κατάσταση. Ο πρωτάρης επισκέπτης του Ηρακλείου θα πάει στα πιο εντυπωσιακά αξιοθέατα, στον Κούλε, στη Λότζια, στα μουσεία, και ίσως οι πιο ψαγμένοι στα ενετικά τείχη και στους προμαχώνες, που διατηρούνται και μπορείς να περπατήσεις πάνω τους ή δίπλα τους. Για μένα έχει ενδιαφέρον να εντοπίσει όλα αυτά τα μικρά που δείχνουν την πορεία στον χρόνο. Έτσι καταλαβαίνεις και πόσοι λαοί έχουν περάσει από το Ηράκλειο ως εισβολείς», λέει καθώς κατευθυνόμαστε μες στην καρδιά της πόλης. Από τους Ρωμαίους η σκυτάλη περνά γρήγορα στα χέρια των Αράβων, που εποίκισαν το Ηράκλειο το 900 μ.Χ. και μετά την Α΄ Βυζαντινή Περίοδο. «Όλοι οι λαοί άφησαν τα δικά τους απομεινάρια. Ο αμέσως επόμενος πολιτισμός από τον οποίο έχουμε ορατές ενδείξεις είναι οι Άραβες. Τα πρώτα τείχη του Ηρακλείου τότε φτιάχτηκαν. Οι οδοί Δαιδάλου, Χάνδακος και Δικαιοσύνης έχουν χτιστεί πάνω στο τείχος. Και τα

UNRAVELING THE THREAD

74 /75 μαγαζιά σε αυτές τις εμπορικές οδούς ακουμπούν πάνω του, γι’ αυτό η Αρχαιολογική Υπηρεσία τούς έχει υποχρεώσει να το αναδείξουν προκειμένου να τους δώσουν άδεια», λέει ο Σπύρος καθώς μπαίνουμε στο κατάστημα ρούχων Massimo Dutti στη Δαιδάλου. Και πράγματι, πίσω από γυναικεία φορέματα και κομψά φουλάρια εμφανίζεται φωτισμένο τμήμα του αραβικού τείχους. Το ίδιο συμβαίνει και μέσα στο κατάστημα Wall Κοντογιάννης στην Καλοκαιρινού και σε πολλά ακόμα μαγαζιά. Κοντά στην πλατεία Μπέμπο αφήνουμε τα μνημεία και αρχίζουμε τα ψώνια: κρητικά βότανα από το κατάστημα Μπαχάρια & Βότανα ( Ίδης 19), σητειακά γλυκά από την Αρετούσα (Κόσμων 19), ξηρούς καρπούς από τον Βιδάκη (62 Μαρτύρων 11). Στο Αλάτι της Γης (Γιαννιτσών 4) ενθουσιαζόμαστε – είναι ένα παντοπωλείο με πολύ προσεγμένα προϊόντα. «Λατρεύω τη μυζήθρα τους, αλλά και το λάδι, που το φτιάχνουν οι ίδιοι. Κι αφού ψωνίσεις από εδώ, κάθεσαι μετά δίπλα, στο αρτοποιείο-μαγειρείο του Βενέρη, μέσα στη στοά (Σμύρνης και Γιαννιτσών), απολαμβάνεις σπιτικό φαγητό και ψωνίζεις αρτοσκευάσματα ως σουβενίρ», προτείνει. Στη μέση της πλατείας, η στάση είναι αναπόφευκτη: εδώ βρίσκεται η ενετική Κρήνη Μπέμπο και δίπλα της ο τούρκικος σεμπλιχανές (οθωμανική κρήνη), ένα από τα ομορφότερα σημεία της πόλης. «Εδώ είμαστε σε ένα σταυροδρόμι πολιτισμών. Οι δύο κατακτη2

it, which is why the Archaeological Service has obliged them to expose the remains to view as a prerequisite for granting them a business license,” Spiros points out, as we enter the Massimo Dutti clothing store on Daidalou Street. And indeed, there behind the ladies’ dresses and stylish scarves we see an illuminated section of the Arab wall. The same is true in many other shops, including the Wall Kontogiannis store on Kalokairinou Street, where one wall of the store is, essentially, the Arab wall, an illuminated monument protected behind an enormous glass screen. Near Kornarou Square, we leave the monuments behind for now and begin shopping: spices and herbs from Bacharia & Votana (19 Idis), Sitian pastries from Aretousa (19 Kosmon) and delicious nuts from Vidakis (11 62 Martyron). At the Alati tis Gis grocery store (4 Giannitson), I'm impressed by the variety of fine products, and so is my guide. “I love their myzithra cheese," says Spiros, "and the olive oil that they themselves make. And after shopping here, you can sit down at the Veneris bakery inside the arcade down the street (Smyrnis and 10 Giannitson), enjoy some homestyle food and buy some biscuits and other bakery products that also make great gifts.” In the middle of the square, a brief stop is unavoidable. For here is the Venetian Bembo Fountain and, next to it, the Turkish sebil, i.e., an Ottoman public fountain, making this one of the most beautiful places in the city. “Here we are at a cultural crossroads. This is where two conquerors that occupied Heraklion for centuries share a common space. And just behind is the statue of Aretousa, the heroine of Vikentios Kornaros’ epic poem 'Erotokritos.' This is a square of culture.” It's also a wonderful spot to pause and take in the monuments and the bustling street life, since this is also where the central market on 1866 Street starts. The market features souvenir shops, small tavernas and mezedopoleia (eateries serving a range of meze, or small dishes), while in the surrounding narrow streets you'll find cheese and dairy shops and other great stores for browsing or shopping. For us, however, it's time to move on again, and although Lion's Square, the heart of the city, is just a few steps away, Spiros has other ideas and we turn west.

3 1. H οθωμανική κρήνη στην πλατεία Κορνάρου. / The Ottoman Fountain in Kornarou Square. 2. Το αραβικό τείχος εντός του καταστήματος Wall Κοντογιάννης, στην Καλοκαιρινού. / The Arab wall in the menswear shop Wall Kontoyiannis. 3. Στο Αλάτι της Γης θα βρείτε εκλεκτά προϊόντα από όλη την Ελλάδα. / At Alati tis Gis ("Salt of the Earth"), you'll find choice delicacies from all over Greece. 4. Κρητικά κεράσματα από το αρτοποιείο Βενέρης. / Cretan treats from the Veneris bakery.

CITYSCAPE 1

1. Στην ατμοσφαιρική γειτονιά της Αγίας Τριάδας. / In the colorful neighborhood of Aghia Triada. 2. Ο βυζαντινός ναός της Αγίας Αικατερίνης στην ομώνυμη πλατεία. / The Byzantine Church of Aghia Ekaterini, in the square of the same name. 3. Άποψη της πλατείας του Λάκκου. / Relaxing in Lakkos Square.

τές, που κράτησαν για αιώνες υπό κατοχή το Ηράκλειο, συναντιούνται ακριβώς εδώ. Κι από πίσω είναι το άγαλμα της Αρετούσας, πρωταγωνίστριας του “Ερωτόκριτου” του Βιντσέντζου Κορνάρου. Είναι πλατεία πολιτισμού». Ωραίο σημείο να σταθείς και να χαζεύεις τα μνημεία και την κίνηση. Από εδώ, άλλωστε, ξεκινά η Αγορά 1866. Η ίδια έχει τουριστικά καταστήματα και μεζεδοπωλεία, και στα στενά γύρω βρίσκεις τυροκομεία, γαλακτοπωλεία και άλλα μικρομάγαζα για χάζι και ψώνια. Και παρότι σε απόσταση πέντε βημάτων βρίσκεται το κέντρο, η πλατεία με τα Λιοντάρια, ο Σπύρος έχει άλλη άποψη για τη βόλτα και στρεφόμαστε δυτικά.

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΈΣ ΓΕΙΤΟΝΙΈΣ Στην πλατεία Αγίας Αικατερίνης, κόσμος πάει κι έρχεται και περιστέρια μπλέκονται μες στα πόδια σου, με φόντο τον βυζαντινό ναό της ομώνυμης αγίας, που φιλοξενεί το Μουσείο Χριστιανικής Τέχνης και σημαντικές εικόνες του 15ου-16ου αιώνα και της Κρητικής Σχολής. «Στέκει εδώ χίλια χρόνια και σώζεται σε όλο το βυζαντινό του μεγαλείο. Είναι ωραία να κάθεσαι εδώ, στο καφέ Frankly, να πίνεις καφέ και να τον χαζεύεις. Έχει γαλήνη». Εύκολα από εδώ προσπερνάμε τον πολιούχο Άγιο Μηνά και εισχωρούμε στη γειτονιά του Λάκκου, την παλιά, κακόφημη συνοικία με τα χαμηλά σπίτια, που τον προηγούμενο αιώνα ήταν στέκι παραβατικών και ρεμπετών και τα τελευταία χρόνια αναπλάθεται: γεμίζει με τοιχογραφίες, φιλοξενεί πολιτιστικά δρώμενα, αρχίζει να επανακατοικείται. «Στην αυλή της Μονής Αγίου Ματθαίου νιώθεις ότι είσαι σε εξοχή, ακούς μόνο πουλιά να κελαηδούν, μυρίζεις τα γιασεμιά και τις πορτοκαλιές. Το ίδιο νιώθεις και στο Βουρβουλάδικο (Μονής Καρδιωτίσσης 50), μία από τις καλύτερες ταβέρνες της πόλης, με απίθανη αυλή». Στα στενά εδώ μπορείς να χαθείς για ώρες, όπως και στη συνοικία της Αγίας Τριάδας χαμηλότερα, στην οποία οδηγεί η οδός Μονής Καρδιωτίσσης, ένας δρόμος γεμάτος χαμηλά σπίτια και λίγα νεοκλασικά. Ο Σπύρος διακρίνει παράλληλα κάτι κτίρια-φαντάσματα, που κρύβουν ενετικές εκκλησίες. Κοντά ανακαλύπτουμε το γουστόζικο συνεργατικό μπακάλικο-καφενείο Ο Χοχλιός (Μαστραχά 8), με εξαιρετικά βιολογικά και μη προϊόντα και νέους ανθρώπους που περιφέρονται χαρούμενοι. Ένας καφές εδώ είναι ό,τι πρέπει πριν μπούμε για τα καλά στην Αγία

CINEMATIC NEIGHBORHOODS In Aghia Ekaterini Square, people come and go and pigeons scurry around as we pass the Byzantine Church of Aghia Ekaterini, which houses the Museum of Christian Art and important icons of the Cretan School from the 15th and 16th centuries. “It's stood here for a thousand years in all its Byzantine splendor. It's wonderful to sit here, at Frankly Café, sipping coffee and gazing at the church. It's so tranquil.” From here, we make our way past the cathedral dedicated to Saint Minas, the patron saint of Heraklion, and enter the neighborhood of Lakkos, the old – once notorious – district with single-story houses which, in the last century, was home to a subculture of individuals, including many musicians, living on or just outside the fringes of respectability. In recent years, however, it has been undergoing a regeneration. Walls have been repainted, cultural events are held on a regular basis, and new residents are moving in. “In the courtyard of the lovely Church of Aghios Mathaios, you feel as though you're somewhere in the countryside; all you hear is birdsong, while the scent of jasmine and orange blossoms fills the air. You feel like this at Vourvouladiko (71 Monis Kardiotissis), too. It's one of the city’s finest tavernas, and it's got an amazing outdoor area, too.” In these narrow streets, you can lose yourself for hours. The same is true in the nearby neighborhood of Aghia Triada, which we approach by following Monis Kardiotissis, a street lined with single-story houses and a few more impressive neoclassical residences. Spiros points out a semi-derelict structure and explains that concealed behind its crumbling walls are the remains of a long-forgotten Venetian chapel; such a fate, he says, is not uncommon for minor monuments in Heraklion. Nearby, we find the stylish grocery and café-cooperative O Chochlios (8 Mostracha), with its outstanding organic and non-organic products on offer and cheerful youngsters darting up and down the aisles. A coffee here hits the spot and then, moments later, we're in Aghia Triada proper. Here, the old houses and narrow alleys create a village-like feel with a movie-set quality. Roma children play in the streets, front doors stand open, well-tended flowerpots flank the stoops, and the coffee shops are steeped in tradition. “Although this is, in essence, a neglected neighborhood, it's here that you see the real city. This could easily be the most attractive part of Heraklion, with small stores and

76 /77

Ανάμεσα στον Άγιο Τίτο και την ενετική οπλοθήκηδημιουργείται σχηματίζεται μια υπέροχη οπλοθήκη πλατεία, που σε κάνει να ξεχνάς ότι βρίσκεσαι στο κέντρο της πόλης. / Between the Church of Aghios Titos and the Venetian Arsenal is a square that can make you forget you're in the center of the city.

1. Ο Όουενς είναι χαρακτηριστική φιγούρα στους δρόμους του Ηρακλείου. / Owens is a familiar figure on the streets of Heraklion. 2. Ο Δίσκος της Φαιστού εκτίθεται στο Mουσείο του Ηρακλείου και συγκεντρώνει τα βλέμματα μικρών και μεγάλων. / The Phaistos Disc is on display at the Heraklion Archaeological Museum where it fascinates young and old. 3. Ο Όουενς είναι χαρακτηριστική φιγούρα στους δρόμους του Ηρακλείου. / Owens is a familiar figure on the streets of Heraklion. 4. Ο Όουενς είναι χαρακτηριστική φιγούρα στους δρόμους του Ηρακλείου. / Owens is a familiar figure on the streets of Heraklion. 5. Ο Δίσκος της Φαιστού εκτίθεται στο Mουσείο του Ηρακλείου και συγκεντρώνει τα βλέμματα μικρών και μεγάλων. / The Phaistos Disc is on display at the Heraklion Archaeological Museum where it fascinates young and old. 6. Ο Όουενς είναι χαρακτηριστική φιγούρα στους δρόμους του Ηρακλείου. / Owens is a familiar figure on the streets of Heraklion.

78 /79

CITYSCAPE

Άποψη του Κούλε, του θαλασσινού κάστρου, στο ενετικό λιμάνι. / The Koules Fortress in the Venetian harbor.

Τριάδα. Εκεί, τα παλιά σπίτια και τα στενά δρομάκια φτιάχνουν ένα κινηματογραφικό σκηνικό που θυμίζει χωριό. Παιδιά Ρομά παίζουν στους δρόμους, οι πόρτες των κατοικημένων σπιτιών είναι ανοιχτές, οι γλάστρες με τα λουλούδια φροντισμένες, τα καφενεία παραδοσιακά. «Παρότι είναι ουσιαστικά μια εγκαταλελειμμένη περιοχή, εδώ βλέπεις την πραγματικότητα της πόλης. Θα μπορούσε να είναι το πιο ωραίο σημείο του Ηρακλείου, με μαγαζάκια και ζωή», λέει ο Σπύρος κι εγώ απλώς συνειδητοποιώ το εκρηκτικό αμάλγαμα ετούτης της πόλης.

ΓΝΩΣΤΆ ΆΓΝΩΣΤΑ Επιστρέφουμε στο ιστορικό κέντρο, με την έντονη ζωή και τα λαμπερά ενετικά μνημεία. «Οι Ενετοί έχουν αφήσει το μεγαλύτερο πλήθος μνημείων και σε γενικές γραμμές είναι όλα καλοσυντηρημένα. Βέβαια, η αγαπημένη μου Κρήνη Πριούλι, στο παραλιακό μέτωπο, είναι εντελώς παραμελημένη, αλλά στο κέντρο είναι αλλιώς». Στην πλατεία Λιοντάρια επικρατεί το αδιαχώρητο όσο πέφτει το φως. Οι επισκέπτες φωτογραφίζονται μπροστά στο σιντριβάνι του Μοροζίνι με τα γλυπτά λιοντάρια, οι νέοι Ηρακλειώτες κατευθύνονται στον πεζόδρομο της Κοραή με τα μπαράκια, μια γλυκιά βαβούρα σηματοδοτεί το καλοκαίρι. «Τα Λιοντάρια είναι το trademark του Ηρακλείου. Όλοι βλέπουν το σιντριβάνι, αλλά δεν ξέρουν πως όλη η πλατεία από κάτω είναι κούφια, καθώς υπάρχει ολόκληρο υδραυλικό σύστημα. Το άλλο που δεν ξέρουν είναι ότι όλο αυτό το συγκρότημα από μαγαζιά ήταν επί Ενετών το δουκικό ανάκτορο. Το μόνο που το θυμίζει είναι η πύλη του, η οποία σώζεται. Έλα να δεις», λέει και μπαίνει στο κατάστημα Energy Sports, όπου μια τεράστια πέτρινη αψίδα επιβάλλεται. Θα μπορούσε να θεωρηθεί εφέ του μαγαζιού έτσι καλοσυντηρημένη που είναι. Στην πλατεία βρίσκεται και η σύγχρονη Βικελαία Βιβλιοθήκη, ένα από τα ελάχιστα μέρη όπου θα βρεις βιβλία ειδικά για το Ηράκλειο. Και, μιλώντας για βιβλία, ο Σπύρος τρυπώνει μέσα σε κάτι μικροσκοπικά ήσυχα στενά, όπου μου συστήνει τους δικούς του θησαυρούς: «Στο βιβλιοπωλείο Πολύγραφος (Χάνδακος 8) βλέπεις την αγάπη του βιβλιοπώλη παντού γύρω σου, στο Κοσμιρί (Κυδωνίας 22) τρως καταπληκτικό πεϊνιρλί, στο Pesto (Βουρβάχων 2) θα βρεις την ωραιότερη πίτσα και ιταλικό, και στο ταβερνάκι Παραδοσιακό (Βουρβάχων 9), με την ωραία αυλίτσα, κατά τη γνώμη μου τρως το ωραιότερο φαγητό της πόλης».

streets full of life,” says Spiros, as I begin to comprehend the incredible diversity of this city.

LOCAL SECRETS We return to the historic center with its hustle and bustle and its marvelous Venetian monuments. “The Venetians have left the largest number of monuments and, generally speaking, they are all well preserved. There is, of course, my beloved Priuli Fountain near the seafront, which is in poor shape, but things are different in the center.” In Lions' Square, you can hardly move as the sun goes down. Visitors pose for photos in front of the Morosini Fountain, whose basin is supported by four sitting lions. Young locals are heading for the Korai pedestrian area with its lively bars as a gentle buzz fills the summer air. “The Lions are the city’s trademark. Everyone sees the fountain but what they don’t know is that the entire square below is hollow, since there's an extensive drainage system. Another thing they don’t know is that during the period of Venetian rule, the entire complex of shops over there was the Ducal Palace. The only surviving structure is its entrance. Come and see,” Spiros says as we enter the Energy Sports store, where a massive stone arch dominates the interior, so well preserved that it could be mistaken for a startling decorative feature. Also in the square is the modern Vikelaia Library, one of only a very few places where you can find books specifically about Heraklion. And speaking of books, Spiros leads me into a warren of tiny, quiet alleyways, where he introduces me to his own favorite haunts: “At the Polygrafos bookstore (8 Chandakos), you can just feel how much they love their books; at Kosmiri (22 Kydonias), you'll find the most amazing pies; at Pesto (2 Vourvachon), they serve the best pizza and Italian cuisine; and at the well-kept secret that is the small taverna Paradosiako (9 Vourvachon), with its charming courtyard, you can have what I consider to be the finest food in the city.” On the opposite side of Lions' Square is St. Mark’s Basilica and the splendid Loggia, which once functioned as a gentlemen's club for Venetian nobles. Young breakdancers are practicing their moves in the arcade there; couples whisper sweet nothings on the steps; camera-wielding tourists struggle to get everything into the frame. But

80/81

CITYSCAPE

1. Ηλιοβασίλεμα στον κυματοθραύστη του ενετικού λιμανιού: αγαπημένη συνήθεια των ντόπιων. / Sunset at the breakwater in the Venetian harbor, a favorite spot for locals. 2. Ο χαρτογράφος Σπύρος Σταρίδας. / The cartographer Spiros Staridas. 3. Το βράδυ, το ιστορικό κέντρο γύρω από τα Λιοντάρια και το κτίριο της Λότζιας σφύζει από ζωή. / In the evening, the area around Lions’ Square and the Loggia is abuzz with activity.

Στην απέναντι πλευρά των Λιονταριών είναι η βασιλική του Αγίου Μάρκου και η περίφημη Λότζια, η λέσχη των Ενετών ευγενών. Στη στοά του μνημείου, νεαροί χορεύουν break dance, ζευγαράκια κάθονται στα σκαλιά της, τουρίστες παλεύουν να τη χωρέσουν μέσα στο φωτογραφικό τους κάδρο. Στο στενάκι πλάι της, όμως, που δεν σου τραβάει καν το βλέμμα, ο Σπύρος αποκαλύπτει μια κρήνη: «Ένα από τα ωραιότερα σημεία της πόλης: η Κρήνη Σακρέντο. Είναι μέσα στα μάτια μας και δεν τη βλέπουμε. Απεικονίζει την Κρήτη με γυναικεία μορφή. Και δίπλα είναι η πλατεία Αγίου Τίτου, με τον ομώνυμο ναό». Είναι ένα έργο τέχνης με βιτρό και γλυπτά σκαλίσματα, που επιβλέπει τα πιτσιρίκια με τα ποδήλατα και τους γονείς τους που πίνουν ποτό στα μπαράκια. Πίσω από την πλατεία, στις οδούς Μεραμβέλλου και Αγίου Τίτου, έχει επεκταθεί τον τελευταίο χρόνο η πιάτσα της πόλης. Εδώ είναι και το Ροβύθι, ένα ταχυφαγείο που χρησιμοποιεί βιολογικά και τοπικά προϊόντα, ένα γοητευτικό παλαιοπωλείο, μπαράκια και μεζεδοπωλεία σωρό. Η 25ης Αυγούστου είναι η κεντρική πλακόστρωτη οδός με τα νεοκλασικά κτίρια και η πρώτη που συνήθως υποδέχεται τους επισκέπτες, μια και ανηφορίζει από το ενετικό λιμάνι. Εκεί καταλήγουμε εμείς, λίγο πριν πέσει το σκοτάδι. Ο Κούλες έχει ήδη φωτιστεί: είναι το θαλασσινό κάστρο, που απέκτησε τη σημερινή του μορφή στις αρχές του 16ου αιώνα από τους Ενετούς. Ο λιμενοβραχίονας που ξεκινά από εδώ είναι η αγαπημένη βόλτα των ντόπιων τα απογεύματα. Και όμως, ο Σπύρος δεν περπατάει μαζί τους εκεί. «Πάω ακριβώς στη μέση του λιμανιού, διασχίζοντας την ξύλινη προβλήτα απέναντι. Ειδικά το βράδυ, που ο Κούλες καθρεφτίζεται στα νερά. Εν τω μεταξύ, εδώ οι ήχοι της πόλης εξασθενούν, ακούς μόνο το κυματάκι του Κρητικού πελάγους και έχεις θέα 360 μοιρών σε όλο το λιμάνι. Βλέπω τα νεώρια και τις άλλες ενετικές κατασκευές και μεταφέρομαι σε εκείνη την εποχή. Μου προκαλεί δέος η σκέψη ότι όλο αυτό υπήρχε αιώνες πριν από μένα εκεί. Και αυτό είναι το ωραίο στο Ηράκλειο. Η μείξη των εποχών. Η συνύπαρξή τους».

right next to the Loggia, in a small alley that no one really notices, Spiros shows me a fountain: “One of the most beautiful sights in the city, the Sagredo Fountain. It's right in front of us, yet we simply don’t see it. Look at the statue on it. It's a female figure that represents Crete. And right there," he adds, pointing, "is Aghios Titos Square, with the church of the same name.” The church is an architectural gem that looks out over a space where, this evening, children are staging impromptu bicycle races while their parents enjoy a drink or two at one of the small bars opposite. In recent years, Meramvellou and Aghiou Titou streets behind the square have acquired a reputation as the liveliest hub in the city. Here you'll find Rovythi (“The Chickpea”), a fast-food eatery with a difference, since it uses only organic and local products, along with a charming antique shop, friendly bars and plenty of mezedopoleia. Lined with neoclassical buildings, 25 Avgoustou is the main pedestrianized street, and it's often the first street that visitors arriving by boat encounter as they leave the port area to walk up into town. This is where we find ourselves just before dark. Koules Fortress is already illuminated. This imposing seafront fortification was built by the Venetians in the 16th century. The concrete pier that begins here is perhaps the locals' favorite spot for a sunset stroll. Spiros doesn't usually join them. “I head for the dead center of the harbor by following the wooden pier. Especially in the evening, when Koules Fortress is lit up and reflected in the water. Here, you can barely hear the city, only the gentle lapping of the waves. There's an amazing sense of serenity. From here, I have a 360-degree view of the entire harbor. I can see the old dockyards and other Venetian structures, and I can let my imagination take me back to that time. It's awe-inspiring to consider that all of this existed here centuries before. And that's what's so wonderful about Heraklion. It's the mix, the coexistence, of different eras.”

Info: Ο πολιτιστικός χάρτης της Παλιάς Πόλης του Ηρακλείου που έφτιαξε ο Σπύρος Σταρίδας περιλαμβάνει όλα τα μνημεία και θα τον βρείτε στα βιβλιοπωλεία της πόλης ή στο www.staridasgeography.gr

Info: Spiros Staridas’ Cultural Map of the Old City of Heraklion includes all the monuments of the city. You can buy in bookshops around the city or from his website: www.staridasgeography.gr

TASTE

ΗΡΑΚΛΕΙΟ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΑ ΝΟΣΤΙΜΟ

Ό,τι κι αν τραβάει η όρεξή σας, η ολοζώντανη πρωτεύουσα της Κρήτης το σερβίρει στην παραδοσιακή, αλλά και στην πιο σύγχρονη εκδοχή του.

HERAKLION – UNFAILINGLY FLAVORFUL There's something for every palate here in Crete's lively capital, either in authentic traditional versions or in stunning modern interpretations.

ΑΠΌ ΤΗ ΝΈΝΑ ΔΗΜΗΤΡΊΟΥ • BY NENA DIMITRIOU

ΜΠΟΥΓΆΤΣΑ΄Ή ΚΡΟΥΑΣΆΝ; Οι πιο φανατικοί του μαγαζιού φτάνουν στην Κρήνη Μοροζίνι αμέσως μόλις αποβιβαστούν από το πλοίο και πιάνουν ένα τραπέζι στου Κιρκόρ, ώσπου να ανοίξει. Εδώ και 97 χρόνια, το μικρό μπουγατσοπωλείο μπροστά στο σιντριβάνι με τα λιοντάρια στην πλατεία Βενιζέλου ξεφουρνίζει αχνιστές μπουγάτσες, με γλυκιά κρέμα ή φρέσκια μυζήθρα. Στην μπουγάτσα με μυζήθρα βάλτε και ζάχαρη. Στην μπουγάτσα με κρέμα η κανέλα επιβάλλεται, η άχνη όχι. Στον πεζόδρομο πίσω από τον Άγιο Τίτο βρίσκεται το Queen. Είναι μια μοντέρνα boulangerie με γαλλικού τύπου αρτοποιήματα στην πιο δημιουργική εκδοχή τους. Συνοδεύστε τον καφέ σας με γλυκές ή αλμυρές τάρτες, φρέσκα σάντουιτς και αφράτα κρουασάν, σε ένα σαλόνι βγαλμένο από τα ’70s ή στα τραπεζάκια που βγάζει έξω. Info: Κιρκόρ, Πλατεία Βενιζέλου 31, τηλ. 2810-242705 | Queen, Αγίου Τίτου και Ευρώπης 13, τηλ. 2815-202119

BOUGATSA OR CROISSANT? The biggest bougatsa fans head for the Morosini Fountain as soon as they get off the boat, grab a table at Kirkor's, and wait for it to open. This establishment in front of the fountain (also known as the "Lions’ Fountain") in Eleftheriou Venizelou Square has been serving up steaming hot bougatsa (pastries with creamy custard or cheese fillings) for th epast 97 years. Try the one with myzithra and sugar. In the custard version, icing sugar is optional, but cinnamon is an absolute must. Tucked away in the pedestrian walkway near the church of Aghios Titos, you’ll find Queen. This is a modern boulangerie with highly creative French-inspired baked goods. Enjoy your coffee with sweet or savory tarts and fluffy croissants in the '70s-style interior or at one of the small tables outside. Info: Kirkor, 31 Eleftheriou Venizelou Square, Tel. (+30) 2810.242.705 | Queen, Aghiou Titou & 13 Evropis, Tel. (+30) 2815.202.119

The Walls

ΩΡΑ ΓΙΑ ΚΑΦΕ

GRAB A CUP

Για ελληνικό καφέ με κρητική γραβιέρα και παξιμάδι περπατήστε έως την κεντρική αγορά, στον Σαρανταυγά, ένα καφενείο-ρακάδικο 95 ετών. Νωρίς το πρωί θα δείτε ντόπιους να κάνουν τα ψώνια της ημέρας στα γύρω μαγαζιά, ενώ αργότερα ο πεζόδρομος γεμίζει με επισκέπτες που ψάχνουν για σουβενίρ και δοκιμάζουν τα παραδοσιακά σαρίκια. Το Frankly αντίθετα, το νέο καφεδοστέκι της πόλης, σερβίρει καλοφτιαγμένους εσπρέσο σε ένα κτίριο βιομηχανικού design με θέα τον βυζαντινό ναό της Αγίας Αικατερίνης. Ο καφές είναι υψηλής ποιότητας (speciality) και καβουρδίζεται στα Χανιά από το microroastery Kross. Ο εκπαιδευμένος barista θα δώσει στο φλιτζάνι σας όλα τα γευστικά χαρακτηριστικά. Επιλέξτε έναν εσπρέσο μοναδικής προέλευσης ή φίλτρου από την Αιθιοπία. Info: Σαρανταυγά, οδός 1866, αρ. 61, τηλ. 2810-341494 | Frankly, Καρτερού 60, τηλ. 2816-007743

For Greek coffee served with graviera cheese and rusks, make your way to the central market on 1866 Street and seek out Sarantavga, an old-style café-bar with a history going back 95 years. As for the people-watching, it depends on the time. Early in the morning, you'll see locals shopping for their daily groceries, while later in the day you'll be looking at tourists browsing for souvenirs or trying on sarikis, Crete's traditional headscarves. Frankly is a new addition to the city's café scene. Enjoy wellprepared espresso in a space with industrial design elements and a slight retro feel. The coffee served here is roasted at the Kross microroastery in Chania. The trained baristas will ensure your brew is perfectly balanced. Order a single origin espresso or a filter coffee from Ethiopia. Info: Sarantavga, 61 1866 Street, Tel. (+30) 2810.341.494 | Frankly, 60 Karterou, Tel. (+30) 2816.007.743

82 /83

84 /85

TASTE Βουρβουλάδικο / Vourvouladiko

Κιρκόρ / Kirkor

CONFECTION PERFECTION

ΓΛΎΚΑ ΠΑΝΤΟΎ Τα σητειακά γλυκά είναι διάσημα σε όλη την Κρήτη και θα τα βρείτε στο εργαστήριο Αρετούσα. Δίπλες, ανεβατά (σκεπαστά καλιτσούνια) και «σταφιδωτά» κουλουράκια φτιάχνονται με πρώτης τάξεως υλικά, σαν να σας τα πρόσφερε κάποια χρυσοχέρα Κρητικιά στο σπίτι. Προτείνονται και ως σουβενίρ – ποιος δεν θα εκτιμήσει ένα ορίτζιναλ καλιτσούνι; Το σπίτι της μοντέρνας ζαχαροπλαστικής είναι το Lubo. Τα γλυκά εδώ έχουν design υψηλής αισθητικής, είναι γεωμετρικά και με έμφαση στις διακοσμητικές λεπτομέρειες. Μακαρόν σε πολλές γεύσεις και τάρτα πραλίνας συγκαταλέγονται στα ευπώλητα. Info: Αρετούσα, Κόσμων 19 και Θησέως, τηλ. 2810-28008 | Lubo, Αρκολέοντος 23, τηλ. 2810-288210

ΈΞΟΔΟΣ ΓΙΑ ΠΟΤΌ Στα ρακάδικα είναι κρεμασμένη η σημαία της κρητικής κουλτούρας. Είναι θεσμός και πρώτη επιλογή διασκέδασης για όλες τις ηλικίες. Στα στενά μεταξύ των οδών Καλοκαιρινού και Γραμβούσης υπάρχει μεγάλη «προσφορά». Το διασημότερο καφενείο-ρακάδικο είναι ο Καγιαμπής, με τοίχους στολισμένους από φωτογραφίες με ρεμπέτες. Έχει καλή ρακή, που μυρίζει σταφύλι και ταιριάζει με τις γραβιέρες ωρίμασης και τις νόστιμες ελιές. Αν πεινάτε, έχει μαγειρευτά και κρητικούς μεζέδες. Αν αναζητάτε κοκτέιλ με χειροποίητα σιρόπια, φρέσκα μυρωδικά και premium αποστάγματα, θα τα δοκιμάσετε στην αυλή του Aman – The Garden. Η λίστα τους περιλαμβάνει επιλογές από signature ποτά που έχει εμπνευστεί μια ομάδα από ικανούς bartenders. Μαζί με το ποτό προτείνεται sushi, για αναπάντεχα γευστικά ταιριάσματα. Info: Καγιαμπής, Μονοφατσίου 12, τηλ. 2810-226286 | Aman – The Garden, Ειδομένης και Αγίου Τίτου, τηλ. 2810-288116

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΉ VS ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΉ ΚΟΥΖΊΝΑ Το Βουρβουλάδικο σερβίρει αυθεντικό φαγητό σε μια υπέροχη αυλή με δέντρα. Εδώ θα δοκιμάσετε καπρικό –σιγοψημένο χοιρινό κρέας με κριτσανιστή πέτσα– που είναι φαγητό του πανηγυριού. Στο τέλος προσφέρουν χειροποίητο παστέλι και παγωτό με παγωμένη ρακή. Με θέα στα ενετικά τείχη και σε γήπεδα τένις, στο The Walls θα δοκιμάσετε φρέσκια μεσογειακή κουζίνα από τον ντόπιο σεφ Μάνο Μανιαδάκη, που σερβίρει στους εκλεκτικούς Ηρακλειώτες ένα πολυσυλλεκτικό μενού. Περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, πάπια, samosas (τραγανά πιτάκια με λαχανικά) και μοσχαρίσιο φιλέτο παγιάρ. Info: Το Βουρβουλάδικο, Μονής Καρδιωτίσσης 71, τηλ. 2810-335323 | The Walls, Δουκός Μποφώρ 1, τηλ. 2810-344348

Sitian pastries are famous all over Crete. At the Aretousa patisserie, you can indulge in traditional handmade treats from Lasithi, such as diples (rolls of fried dough) dipped in honey; anevata (sweet cheese pastries); and stafidota (raisin cookies). They're all prepared just the way they're made in Cretan homes: with the finest ingredients and not lacking that special homemade touch. They also make excellent gifts for friends back home. The modern face of pastry-making in the city is Lubo. The sweet delights on offer here are stylish in appearance and imaginatively colored, with an emphasis on decorative detail. The macaroons (in different flavors) and the mouthwatering praline tarts are firm favorites. Info: Aretousa, 19 Kosmon & Thiseos, Tel. (+30) 2810.280.084 | Lubo, 23 Arkoleontos, Tel. (+30) 2810.288.210

OUT FOR A DRINK The heart of Cretan culture beats strongest in the island's raki bars. Indeed, the rakadika, as they're called, are the entertainment venues of first resort for most age groups. In the narrow alleys off Kalokairinou and Gramvousis streets, there are many to choose from. Kagiabis is probably the most famous of them; the place is adorned with historical photos of rebetiko musicians. It serves good raki with a heady grape aroma which goes perfectly with the long-matured graviera cheese and delicious olives. Still hungry? You can order Cretan appetizers or main dishes as well. If you're looking for a cocktail with handmade syrups, fresh herbs and premium spirits, Aman – The Garden is the place. Their drinks list includes signature cocktails created by a team of talented bartenders. For a bold flavor pairing, accompany your drink with some sushi. Info: Kagiabis, 12 Monofatsiou, Tel. (+30) 2810.226.286 | Aman – The Garden, Idomenis & Aghiou Titou, Tel. (+30) 2810.288.116

TRADITIONAL VS. CREATIVE CUISINE The taverna To Vourvouladiko serves authentic Cretan fare in a lush garden with a warm atmosphere. Here you can try kapriko, slowcooked local pork with crispy skin. You’ll rarely find this delicacy in other tavernas, since it is usually reserved for religious festivals. At the end of your meal, you'll be offered a dessert of handmade pasteli (sesame seed candy) and ice cream with a shot of iced raki. Offering a view of both city walls and tennis courts, The Walls serves Mediterranean cuisine prepared by a Cretan chef. Manos Maniadakis offers discerning diners a wide menu that may include duck, samosas and beef paillard. The restaurant also boasts a lovely atmosphere and attentive service. If you’re lucky, you might even get to watch an exciting match or two. Info: To Vourvouladiko, 71 Monis Kardiotissis, Tel. (+30) 2810.335.323 | The Walls, 1 Doukos Bofor, Tel. (+30) 2810.344.348

ESCAPE

Η «ΆΛΛΗ» ΠΆΡΟΣ Μεσαιωνικοί οικισμοί με δαιδαλώδη, εκτυφλωτικά λευκά σοκάκια, που ζουν στον δικό τους ρυθμό, ακόμα και τον Αύγουστο.

THE “OTHER” PAROS Discover a world of medieval settlements with labyrinthine, dazzling white alleys, where locals live life at their own pace, even in August. ΤΗΣ ΌΛΓΑΣ ΧΑΡΑΜΉ, ΦΩΤΟΓΡΑΦΊΕΣ: ΚΛΑΊΡΗ ΜΟΥΣΤΑΦΈΛΛΟΥ • BY OLGA CHARAMI, PHOTOS: CLAIRY MOUSTAFELLOU

86 /87

Στην πλατεία του Χριστού, στη Μάρπησσα, ο Άρης Βιτζιλαίος και η Σοφία Κεφάλα παίζουν τσαμπουνοτούμπακα, ενόσω οι Μαρπησσιώτισσες χορεύουν μπάλο. / In Christou Square in Marpissa, Aris Vitzilaios and Sofia Kefala provide the music as their neighbors dance.

ESCAPE 1

1. Η κάτω πλατεία στις Λεύκες. / The Lower Square in Lefkes. 2. Χαρακτηριστικά «βόλτα» στη Μάρπησσα. / An alley in Marpissa. 3. Γάτες εμφανίζονται παντού στον Πρόδρομο: μέσα και έξω από τα σπίτια. / Cats are everywhere, inside and outside.

Κάποτε ήταν οι πειρατές. Σήμερα οι τουρίστες. Σε κάθε περίπτωση, οι μεσαιωνικοί οικισμοί στο ανατολικό τμήμα της Πάρου κρύβονται. Αόρατοι από τη θάλασσα, αλλά και από τον κεντρικό δρόμο που οδηγεί στις ανατολικές παραλίες, αν δεν εισχωρήσεις με τα πόδια στους κάτασπρους λαβυρίνθους του 15ου αιώνα, δεν θα μάθεις ποτέ τι έχασες. «Αυτό τα έσωσε κιόλας. Οι τουρίστες περνούσαν από τον περιφερειακό, από τις παρυφές των χωριών, δεν φαντάζονταν τι κρύβεται στο εσωτερικό τους και συνέχιζαν για τις παραλίες. Έτσι, όταν αναπτύχθηκε η υπόλοιπη Πάρος, τα χωριά διαφυλάχτηκαν», μας λέει η Μαρία Τριβυζά από τη Μάρπησσα και μας καθίζει στην αυλή της. Απόλυτη ησυχία επικρατεί, η μεσημεριανή ραστώνη κατακλύζει το χωριό, η θάλασσα αστράφτει στο βάθος και η σπιτική λεμονάδα με τα παραδοσιακά τοπικά αμυγδαλωτά που μας κερνάει μας κάνουν να ξεχάσουμε ότι βρισκόμαστε σε τουριστικό νησί. Λεύκες, Πρόδρομος και Μάρπησσα μοιάζουν να ζουν σε έναν δικό τους, απροσδιόριστο χρόνο, ακόμα και τον Αύγουστο. Όταν η υπόλοιπη Πάρος βουλιάζει από επισκέπτες, στην ενδοχώρα βιώνεις ένα διαφορετικό καλοκαίρι.

Once, there were pirates. Today, there are tourists. But regardless of the type of "visitor," the medieval settlements in the eastern part of Paros have always been well hidden, invisible from both the sea and the main road that leads to the east coast beaches. Unless you wander these 15th-century whitewashed labyrinths on foot, you'll never know what you've missed. "In fact, this is what has saved them. Most tourists take the main road that loops around the island and, before they reach the beach they're heading for, they might pass close to the outskirts of our villages without even knowing we're here. So, as the rest of Paros gradually developed, these settlements were in fact safeguarded," says Maria Trivyza as she welcomes us to her home in Marpissa. There isn't a sound to be heard. A midday torpor fills the village. As the sea sparkles in the distance, Maria offers us homemade lemonade and traditional macaroons and we soon forget we're on a heavily touristed island. Lefkes, Prodromos and Marpissa appear to be living in a dreamy time warp… even in August. While the rest of Paros heaves with visitors, the villages inland offer you a very different summer.

ΟΙ ΟΡΕΙΝΕΣ ΛΕΎΚΕΣ

LEFKES – BRILLIANT WHITE

Οι Λεύκες είναι το πιο γνωστό από τα χωριά και γι’ αυτό πιο ανεπτυγμένο τουριστικά. Χτισμένες τον 16ο αιώνα κάτω από την ψηλότερη κορυφή της Πάρου, τους Αγίους Πάντες, μέσα σε πλούσια βλάστηση και γύρω από έντεκα εγκαταλελειμμένους ανεμόμυλους. Tη δεκαετία του 1950, οι κάτοικοι του χωριού έφυγαν για να δουλέψουν στα νταμάρια της Ελλάδας – μαρμαράδες από πάντα, μια και τα λατομεία που εξήγαν το φημισμένο παριανό μάρμαρο απέχουν ελάχιστα από εδώ. Γι’ αυτό και πολλές αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες ή σοκάκια είναι μαρμάρινα. Άρχισαν να επιστρέφουν τη δεκαετία του 1980, και μάλιστα συνεχίζουν να εγκαθίστανται εδώ νέοι, με ρίζες ή χωρίς, καθώς το χωριό τούς ασκεί μια ιδιαίτερη έλξη, όπως λένε. Μία εξ αυτών είναι η ζωγράφος Αγγέλικα Βαξεβανίδου (angelika vaxevanidou.com), το ατελιέ της οποίας βρίσκεται πάνω στο κεντρικό σοκάκι. Οι επισκέπτες μπορούν να μπουν και να τη δουν την ώρα που φιλοτεχνεί πορτρέτα ή τα προσωπικά της έργα, που «μιλούν» για την εσωτερική ταυτότητα ή επιθυμία, αλλά επί της ουσίας το ατελιέ δεν είναι επισκέψιμο ή εμπορικό. Γενικά, λίγα είναι τα «εμπορικά» πράγματα σε αυτά τα χωριά. Στις

Lefkes is the best known of the villages and, as such, is more developed in terms of tourism. It was built in the 16th century below Aghioi Pantes, the highest peak on Paros, in an area of lush vegetation that today features 11 abandoned windmills. In the 1950s, many villagers left to work in marble quarries around Greece. These men were marble workers by tradition; the ancient quarries from which the famous Parian marble was obtained are very near, and you can see that many of the architectural details are made of marble and some of the narrow streets are paved with it. The men began returning in the 1980s, and young people continue to settle here, whether they have roots in Lefkes or not, because – as they're eager to point out – the village exerts a unique attraction. Among them is the artist Angelika Vaxevanidou, whose studio is on the main street. Although it's possible to visit and watch her creating portraits or personal works that "speak" of inner identity or desire, the studio is not formally open to visitors, nor is it commercial in nature. Generally speaking, there is very little "commercial" about these villages. In Lefkes, there are a few small shops selling jewelry and

88 /89

Λεύκες υπάρχουν τέσσερα πέντε μαγαζάκια με κοσμήματα και ένα με ρούχα, όλα στο κεντρικό καλντερίμι από την επάνω έως την κάτω πλατεία – πανέμορφες και οι δύο. Στην επάνω βρίσκονται τα περισσότερα καφέ-ταβερνάκια και ο αιωνόβιος φούρνος, που έχει αναλάβει πια ο νεαρός Στρατής Κρητικός. Κοντά είναι και το αυτοσχέδιο γήπεδο, όπου οι ντόπιοι παίζουν τις περίφημες «μπάλες», ένα παιχνίδι ενηλίκων που συναντάται και στη Νάξο και στην Αμοργό με ξύλινες μπάλες που προσπαθούν να πλησιάσουν ένα βόλι. Είναι μια μορφή του γνωστού αθλήματος πετάνγκ και λέγεται ότι έχει τις ρίζες του στην αρχαία Ελλάδα. Στην κάτω πλατεία στήνεται ένα φανταστικό σκηνικό, χάρη στα δέντρα, που δημιουργούν απολαυστική σκιά, και στο παλιό, ανενεργό, καφενείο με τα δωδεκανησιακά αρχιτεκτονικά στοιχεία. Ανάμεσά τους ελίσσονται στενά με διαβατικά (μικρές στοές), παλιά και νέα σπίτια, αλλά και λίγα νεοκλασικά. Κι αν συνεχίσετε χαμηλότερα, φτάνετε στη γιγαντιαία Αγία Τριάδα, το καμάρι των ντόπιων, με τα μαρμάρινα ελικοειδή καμπαναριά. Απέναντι, το καφενείο της Μαριγώς είναι ωραία στάση για σούμα και μεζέ. Και ο ωραιότερος μεζές στις Λεύκες είναι οι καράβολοι, μια ποικιλία σαλιγκαριών που μαζεύονται μετά μανίας. «Τους βράζουμε με ντομάτα και δάφνη και τους σερβίρουμε με σκορδαλιά. Έτσι τους προσφέρουμε και στη γιορτή του καράβολα τον Αύγουστο», μας λέει η κ. Αργυρώ στην ταβέρνα Κλαρίνος (τηλ. 22840-41608), μία από τις παλαιότερες της Πάρου. Ο κ. Κλαρίνος άλλωστε, κατά κόσμον Νίκος Ραγκούσης, έχει δικά του ζώα, παράγει τα γαλακτοκομικά, φτιάχνει σούμα κι αν η παρέα είναι καλή, πιάνει και την τσαμπούνα. Από δίπλα εμφανίζεται και κάποιο τουμπάκι –στην Παροναξία τα δύο αυτά όργανα πάνε πακέτο– και στήνεται το γλέντι από το πουθενά.

ΝΟΙΚΟΚΥΡΕΜΈΝΟΣ ΠΡΌΔΡΟΜΟΣ Από τις Λεύκες εύκολα φτάνετε στον Πρόδρομο, είτε από τον κεντρικό δρόμο είτε από το βυζαντινό μονοπάτι. Είναι ένας υπέροχος περίπατος, που πατάει πάνω στο παλιό καλντερίμι, το οποίο σώζεται στο μεγαλύτερο μέρος του. Η πεζοπορία διαρκεί περίπου μιάμιση ώρα. Κι άλλα μονοπάτια ελίσσονται γύρω από τις Λεύκες, για τα οποία θα σας μιλήσει ο Ανδρέας Ραγκούσης από τους Περιπατητές Πάρου (τηλ. 6936-142253) ή ο Χριστόφορος Κοροβέσης, ο οποίος μπορεί και να σας συνοδεύσει (paroshikes.com). Ο Πρόδρομος είναι η απόλυτη έκπληξη. Η κύρια είσοδος στο

one with clothing, all on the main street between the upper and the lower square, both of which are quite charming. In the upper square, you'll find most of the café-tavernas, along with the old bakery now run by young Stratis Kritikos. Nearby is the improvised "pitch" where the locals play a game that is similar to pétanque, or bocce. The game, which is also played on Naxos and Amorgos, is believed to have its roots in ancient Greece. The lower square is attractive, thanks to the trees that provide ample shade and the old, now sadly closed, coffee house with Dodecanesian architectural features. Winding between the two squares are bright white alleys and small passageways, lined with both new and old houses, including a handful of neoclassical residences. Continuing to descend, you come to the pride of the locals, the enormous Church of Aghia Triada with its two imposing marble bell towers. Directly opposite, the Marigo coffee shop makes a perfect stop for an assortment of appetizers accompanied by a glass or two of souma, the island's traditional alcoholic beverage. The tastiest snack in Lefkes is a particular species of large snails known as karavoli, which the locals love to gather. "We boil them with tomatoes and bay leaf and serve them with a garlic dip. This is also how we prepare them at the annual festival of Karavolas in August," explains Argyro Ragousi at the Klarinos taverna (Tel. (+30) 22840.416.08), one of the oldest on Paros. The proprietor, Nikos Ragousis, has his own animals, produces the dairy products served in the taverna, distills souma and – if he's in the mood – will reach for the tsampouna (bagpipe). Someone is sure to appear with a toumbaki (drum) – on Paros and Naxos, the two instruments are generally inseparable – and, all of a sudden, it's party time!

PRODROMOS – SPICK AND SPAN From Lefkes, it's easy to get to Prodromos, either by following the main road or by taking the "Byzantine route," a marvelous walk along an old mule track, mostly paved. The walk takes about 90 minutes. There are other hiking paths around Lefkes, which you can learn about from Andreas Ragousis of Perpatites Parou ('Walkers of Paros") (Tel. (+30) 693.614.2253) or Christoforos Korovesis, who can also accompany you (paroshikes.com).

ESCAPE

90 /91 6

1. Οι ντόπιοι ασβεστώνουν ακόμη τις «ντάμες». Εδώ, στις Λεύκες. / Local village residents still paint the alleys with whitewash; this photo is from Lefkes. 2. Ο Στρατής Κρητικός στον φούρνο στις Λεύκες. / Stratis Kritikos in his bakery in Lefkes. 3. Σούμα και μεζές στο Καλλιτεχνικό Καφενείο, στον Πρόδρομο. / Souma and meze at the Art Café in Prodromos. 4. Η Κατερίνα Μόσχου στο τυροκομείο «Πάριον». / Katerina Moschou outside the Parion dairy. 5. Η τοπική ρεβιθάδα μαγειρεύεται και στα τρία χωριά. / Chickpea stew is a local specialty made in all three villages. 6. Η Αγγέλικα Βαξεβανίδου στο ατελιέ της. / Angelika Vaxevanidou in her studio. 7. Στο Μουσείο Γλυπτικής Περαντινού, στη Μάρπησσα. / At the Nikos Perantinos Sculpture Museum in Marpissa.

δαιδαλώδες εσωτερικό του γίνεται από μια πραγματική πύλη και τα σπίτια μοιάζουν να σχηματίζουν τείχος. Είναι απόλυτα επίπεδος, καθώς είναι χτισμένος στον κάμπο και μικρός σε έκταση. Περνάς κάτω από όμορφα βόλτα (τόξα), βλέπεις γλάστρες με λουλούδια, αμέτρητες γάτες και ένα σωρό εκκλησίες, με κορωνίδα τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο του 16ου αιώνα. Ακούς τιτιβίσματα πουλιών, ζάρια που πέφτουν στο τάβλι και φωνές παιδιών που παίζουν ελεύθερα, μυρίζεις γιασεμιά και κάθε Κυριακή… ρεβίθια – η ρεβιθάδα, το παραδοσιακό πιάτο του χωριού, μπαίνει αποβραδίς στα πήλινα τσουκάλια και ψήνεται στον ξυλόφουρνο όλη τη νύχτα. Κάποια στιγμή, θα δείτε σίγουρα και τον παπα-Γιάννη Νικηφοράκη, που περιφέρεται ασταμάτητα, ανοίγει εκκλησίες και ξεναγεί σε αυτές όποιον το ζητήσει. Ιδιαίτερη περίπτωση ιερέα, θα σας μιλήσει για τις περίφημες αναπαραστάσεις των Παθών του Χριστού το Πάσχα, οι οποίες ξεκίνησαν από τη γειτονική Μάρπησσα, όπου συνεχίζουν να εντυπωσιάζουν, αλλά έχουν καθιερωθεί και εδώ: «Όλη η Μεγάλη Εβδομάδα είναι τόσο κατανυκτική. Να βλέπεις τετράχρονα παιδάκια ντυμένα αγγελάκια, νέους να ανεβαίνουν τον Γολγοθά και να κρεμιούνται στον σταυρό», λέει. Γύρω στους 500 μόνιμους κατοίκους έχει ο Πρόδρομος και κάποια στιγμή όλοι θα περάσουν από το Καλλιτεχνικό Καφενείο (τηλ. 22840-42033), στο πιο κεντρικό σημείο του χωριού, δίπλα στο ωραιότερο «βόλτο». Εδώ κάθεσαι μόνο και μόνο για το απίθανο location και την πληθωρική ιδιοκτήτρια Μαρία Ραγκούση, πόσω μάλλον που σερβίρει ωραίους μεζέδες και κάθε Κυριακή έχει και λάιβ μουσική.

Prodromos is a real eye-opener. The main entrance to its mazelike interior is through an actual gateway; the surrounding houses appear to form a wall. As you walk along the village's narrow alleys, passing beneath beautiful archways, you'll see flowerpots, countless cats and a surprising number of churches, including the 16th-century Aghios Ioannis Prodromos. You'll hear birdsong, the sound of dice on backgammon boards, and the excited voices of children at play. You'll smell jasmine in the air and, if it's Sunday, the aroma of chickpeas as well. Revithada, or chickpea stew, is the traditional dish of the village. The chickpeas are placed in clay pots the previous evening and baked overnight in a wood oven. At some point, you're sure to see the local priest, Papa-Giannis Nikiforakis, who seems to be everywhere, opening up churches and happily showing anyone around them. He'll tell you about the remarkable reenactments of the Passions of Christ at Easter, which began in neighboring Marpissa but have become established here, too: "All of Holy Week is characterized by great solemnity. We have four-year-olds dressed as angels, and young men climb our own "Golgotha" to hang on the cross," he says. Prodromos has about 500 permanent residents, and all regularly stop by the Art Café (Tel. (+30) 22840.420.33) in the center of the village, next to a truly exquisite archway. It's worth spending some time here simply for the incredible setting and an opportunity to chat with the charming proprietress, Maria Ragousi, not to mention the amazing appetizers she serves, and the live music they host every Sunday.

ΟΙ ΔΡΌΜΟΙ ΤΗΣ ΜΆΡΠΗΣΣΑΣ

MARPISSA – ESCAPE ROUTES AND SECRET DOORS

Πεντακάθαρα σοκάκια, ταπεινά, ξασπρισμένα σπίτια και δίπατα καπετανόσπιτα, εντυπωσιακά βόλτα και διαβατικά (στοές), ρείθρα για να φεύγουν τα νερά, δεκαεννέα εκκλησίες, οι περισσότερες δισυπόστατες, και εννέα πλατείες. Περπατάς ασταμάτητα, ανεβοκατεβαίνεις, κι ας βρίσκεσαι σε μόλις 40 μ. υψόμετρο. Η Μάρπησσα είναι το πολυπληθέστερο χωριό, μα δεν το καταλαβαίνεις: η μεγάλη έκτασή του μειώνει τα συναπαντήματα. Εύκολα χάνεσαι κι εδώ, αλλά κι αν αυτό συμβεί, όλοι οι ανηφορικοί δρόμοι οδηγούν στην πλατεία Παπα-Γιώργη Στάμενα και όλοι οι κατηφορικοί στον περιφερειακό δρόμο. Ελάχιστες παραφωνίες γύρω σου, η αρχιτεκτονική προστατεύεται με επιθυμία πρώτα από όλα των κατοίκων. Τα σπίτια είναι χτισμένα έτσι ώστε να υπάρχει έξοδος διαφυγής σε περίπτωση πειρατικής εισβολής (το ίδιο ισχύει και στον Πρόδρομο): κολλημένα το ένα στο άλλο, επικοινωνούν όλα μεταξύ τους με εσωτερικές, μυστικές πόρτες. Οι οροφές είναι φτιαγμένες από φίδες, καλάμια, φύκια και πηλό – φυσικά και αντικαθίστανται πια από σύγχρονα υλικά, όπως και οι εσωτερικές πόρτες που φράζονται σταδιακά. Οι άνθρωποι στη Μάρπησσα είναι άξιοι: ο κάμπος καλλιεργείται,

Immaculately clean alleys, modest whitewashed homes and elegant two-story residences, impressive arches and passageways, rainwater runoff channels, 19 churches (most dedicated to two saints), and nine squares: this is Marpissa. To see all of it, you have to walk up and downhill a lot, even though you're only at an elevation of 40m, and cover a wide area, too. Marpissa is the area's most populous village, but because it is spread out, it doesn't seem like it. It's easy to lose your way here, but if you do, just remember that all ascending streets lead to Papa-Giorgis Stamenas Square and all descending ones end at the main road that goes around the island. There's a uniformity and a harmony to the appearance of the village; the residents themselves are keen to preserve the original archictecture, at least externally. The houses, however, were also built so as to provide escape routes in the event of pirate attacks (the same is true of Prodromos): sharing walls, they were once all interlinked by means of secret internal doors. Today, traditional building materials such as reeds, seaweed and clay are being replaced by modern alternatives, and the secret doors are gradually being blocked off permanently.

ESCAPE

τα ζώα εκτρέφονται στους λόφους, τα καΐκια ρίχνονται στο επίνειο, το Πίσω Λιβάδι. Αναζητήστε τη νεαρή Κατερίνα Μόσχου, που τόλμησε να ανοίξει λίγο έξω από το χωριό ένα σύγχρονο τυροκομείο, το Πάριον (τηλ. 6973-525591, www.pariontyrokomeio.gr). Μετράει έναν χρόνο ζωής και τυποποιεί γιαούρτι, φρέσκια μυζήθρα, ξινομυζήθρα, λαδοτύρι και κεφαλοτύρι, όλα από αγελαδινό γάλα, χωρίς καθόλου πρόσθετα. Ιδιαίτερη είναι και η καλλιέργεια του νεαρού Γιώργου Αννουσάκη (τηλ. 6934-045548), ο οποίος σε μια έκταση στον δρόμο προς Νάουσα εκτρέφει σαλιγκάρια γαλλικής ποικιλίας, της ίδιας οικογένειας με τους παριανούς καραβόλους. Η παραγωγή διοχετεύεται εξ ολοκλήρου στο νησί. Επιπλέον, μπορείτε να ψωνίσετε κουρελούδες και τσάντες φτιαγμένες στον αργαλειό του 1858 από τη Μαριγούλα Ανουσάκη (τηλ. 22840-41582). Θα τη βρείτε στο παραδοσιακό σπίτι της, δίπλα στην πλατεία Αγίου Νικολάου, εκεί όπου το ταβερνάκι της Χαρούλας (τηλ. 22840-41440), κάτω από τα δέντρα, μοιάζει με όαση δροσιάς. Κατά τα άλλα, στο χωριό θα δείτε το Λαογραφικό Μουσείο (τηλ. 22840-41217) και το Μουσείο Γλυπτικής Ν. Περαντινού (τηλ. 2284041443) με έργα του μεγάλου Έλληνα γλύπτη – η ξενάγηση της Κατερίνας είναι τόσο ζωντανή, που θα σας συναρπάσει. Μια επίσκεψη στο μοναστήρι του Αγίου Αντωνίου αξίζει επίσης τον κόπο: xτισμένο τον 16ο αιώνα, προσφέρει απίθανη θέα στα παράλια και στη γειτονική Νάξο. Βρίσκεται στην κορυφή του λόφου του Κέφαλου, όπου θα φτάσετε από έναν έντονα ανηφορικό τσιμεντόδρομο και μικρό μονοπάτι. Το ωραιότερο που έχετε να κάνετε στη Μάρπησσα, πάντως, είναι να έρθετε τον Αύγουστο στο εθελοντικό πολιτιστικό βιωματικό φεστιβάλ «Δρόμοι της Μάρπησσας», που φέτος κλείνει δέκα χρόνια. Το οραματίστηκε η Κωνσταντίνα Αλιπράντη, η οποία συσπείρωσε γύρω της νέους από όλη την Ελλάδα και βρήκε απρόσμενη ανταπόκριση από τους χωριανούς. Μέσα από θεματικές διαδρομές και διαδραστικά παιχνίδια, περιηγείσαι στο χωριό, μπαίνεις σε αρχοντικά σπίτια, βλέπεις εκθέσεις φωτογραφίας, ακούς διαλέξεις και γλεντάς με τους ντόπιους στην παραδοσιακή γιορτή: με τσαμπούνα, τουμπάκι και σούστα μέχρι πρωίας.

The people of Marpissa are industrious: they cultivate the land, raise animals in the hills, and set out to sea in their fishing boats from the nearby harbor of Piso Livadi. The modern cheese dairy, the Parion, (Tel. (+30) 697.352.5591, pariontyrokomeio.gr) that Katerina Moschou opened just outside the village has only been operating for one year, but it's already producing a full range of products, including yogurt, fresh myzithra and xyinomyzithra cheeses, ladotyri (olive oil cheese) and kefalotyri (hard cheese), all from local cow's milk and with no additives. Another young entrepreneur, Giorgos Anousakis (Tel. (+30) 693.404.5548) has a rather special product, too. On a piece of land next to the road to Naoussa, he raises a species of French snail that belongs to the same family as the Parian karavoli. The harvest is sold exclusively on the island. In Marpissa, you can shop for traditional rugs and bags woven by Marigoula Anousaki on a loom dating to 1858 (Tel. (+30) 22840.415.82). You'll find her at her charming home, next to Aghios Nikolaos Square, where the tiny taverna of Haroula (Tel. (+30) 22840.414.40), shaded by trees, beckons like a cool oasis. It's definitely worth spending some time at the Folk Museum (Tel. (+30) 22840.412.17), and at the Nikos Perantinos Sculpture Museum (Tel. (+30) 22840.414.43) which houses works by the celebrated Greek sculptor, and where the guided tour by Katerina is both informative and stimulating. Make sure to visit the nearby Monastery of Aghios Antonios as well. Built in the 16th century and incorporating ancient architectural fragments, the monastery, perched atop Kefalos Hill, affords a breathtaking view of the coast and the neighboring island of Naxos. One of the best times to visit Marpissa is in August, when the three-day experiential cultural festival "Routes of Marpissa" is held. This annual festival has been organized by volunteers for the past 10 years. Conceived by Konstantina Alipranti, who gathered a team of young people from all over Greece, it was warmly received by the locals. Through thematic walks and interactive games, visitors are taken on a tour of the village and shown around old mansions opened specifically for this occasion. There are photography exhibitions and lectures, and the traditional celebration that concludes the festival features bagpipes, drums and dancing into the wee hours.

92 /93

Περίπατος στις Λεύκες. / A walk in Lefkes. Αριστερά: Ο παπα-Γιάννης Νικηφοράκης παίζει συχνά με τα παιδιά στον Πρόδρομο. / Papa-Yiannis Nikiforakis of Prodromos is adored by the village's children.

CITYSCAPE

ΑΚΑΤΑΜΑΧΗΤΑ

ΧΑΝΙΑ

Μια περιπλάνηση σε μία από τις ομορφότερες πόλεις της Ελλάδας, στη «Βενετία της Ανατολής».

INCOMPARABLE CHANIA A walk around one of Greece’s most beautiful cities, the Cretan jewel known as the “Venice of the East."

ΤΗΣ ΜΑΡΊΑΣ ΚΩΒΑΊΟΥ • BY MARIA COVEOU

94 /95

Το ενετικό λιμάνι, με τα χρωματιστά κτίρια και το εμβληματικό Γιαλί Τζαμισί (Τζαμί του γιαλού). / The Venetian harbor with its colorful houses and the imposing Yali Tzamisi (Mosque by the Sea).

CITYSCAPE Αν επισκέπτεστε τα Χανιά για πρώτη φορά, μην παρασυρθείτε, για αρχή τουλάχιστον, από τα γοητευτικά στενά της παλιάς πόλης, αλλά περπατήστε μέχρι τον λιμενοβραχίονα που οδηγεί στον αιγυπτιακό φάρο-έμβλημα του λιμανιού. Από εκεί θα μπορέσετε να δείτε την πόλη από θαλάσσης – όπως πιθανότατα την είδαν για πρώτη φορά και αρκετοί από τους αποικιστές και κατακτητές της. Μινωίτες, Δωριείς, Ρωμαίοι, Άραβες, Βυζαντινοί, Ενετοί, Γενουάτες, Αιγύπτιοι και Οθωμανοί Τούρκοι, όλοι τους επέλεξαν την περιοχή για τη γειτνίασή της με τη θάλασσα και την εύφορη πεδιάδα της, και άφησαν το στίγμα τους συμβάλλοντας στη διαμόρφωση του κοσμοπολίτικου και εξωστρεφούς DNA της σημερινής πόλης.

ΣΤΑ ΒΉΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΝΕΤΏΝ Στη γραφική δυτική συνοικία Τοπανάς, τα σημάδια των Ενετών έχουν μείνει ανεξίτηλα στον χρόνο, δημιουργώντας ένα μαγευτικό αναγεννησιακό σκηνικό: αρχοντικά, καμάρες, θυρεοί, περίτεχνα μπαλκόνια, χρωματιστές προσόψεις, πλακόστρωτα στενά που διακλαδίζονται δεξιά και αριστερά. Το ότι πολλοί αποκαλούν την παλιά πόλη «Βενετία της Ανατολής» σίγουρα οφείλεται στη γειτονιά αυτή και δεν είναι τυχαίο ότι, λόγω της γοητείας της, το καλοκαίρι επικρατεί εδώ το αδιαχώρητο, με τουρίστες και ντόπιους να διεκδικούν το δικό τους μερίδιο στο σκηνικό. Αξίζει, ωστόσο, να χαθείτε στα σοκάκια, τα οποία παραδόξως, όσες φορές και αν τα διαβείτε, θα δείχνουν πάντα διαφορετικά. Ίσως γιατί δεν μπορείς να μπεις στο ίδιο σοκάκι δύο φορές, για να παραφράσω τον Ηράκλειτο.

If you’re visiting Chania for the first time, don’t get too distracted, for starters at least, by the Old Town’s pretty streets; instead, head out onto the long breakwater that leads to the port's iconic Egyptian lighthouse. From here, you can view the city from the sea, much like many of the conquerors of old first saw it. Through its history, the Minoans, Dorians, Romans, Arabs, Byzantines, Venetians, Genovese, Egyptians and Ottoman Turks all laid claim to this area. Attracted by Chania's strategic position on the sea and its fertile land, this succession of rulers left behind different elements that helped shape the cosmopolitan and extroverted character that the city displays today.

THE VENETIAN TRAIL

Παρότι θα ήταν προτιμότερο να περιπλανηθείτε δίχως πρόγραμμα και χάρτη, αναζητήστε την οδό Μόσχων με τις καμάρες και τις στοές, για να πάρετε μια ιδέα τού πώς ήταν η πόλη επί Ενετοκρατίας (1252-1263 και 1285-1645). Το οίκημα με το κεραμιδί χρώμα που στέκει εδώ από το 1608 αποτελεί τμήμα του Μεγάρου Renier, που ανήκε στην ομώνυμη οικογένεια ευγενών Ενετών εμπόρων και, ανακαινισμένο, λειτουργεί πλέον ως ξενοδοχείο. Στη δημοφιλή οδό Θεοτοκοπούλου, τμήμα των ενετικών οχυρώσεων εξακολουθεί να επιθεωρεί την πόλη από ψηλά, ενώ η ενετική πυριτιδαποθήκη (το κτίσμα με τα κόκκινα παντζούρια στην αρχή της οδού) στέκει ακόμα, ως υπενθύμιση θαρρείς ότι από αυτήν επί

1. Η πύλη του Μεγάρου Renier με αφιερωματική επιγραφή. / Inscription on the archway leading into the Renier Mansion. 2. Ραντεβού κάτω από τον πλάτανο στην πλατεία 1821 της Σπλάντζιας. / A chat under the plane tree at 1821 Square in Splantzia. 3. Το μαγαζί και εργαστήριο της κεραμίστριας Καρμέλας στην οδό Αγγέλου. / Carmela’s store and workshop on Angelou Street. 4. Τα ατμοσφαιρικά πλακόστρωτα του Τοπανά προσφέρονται και για shopping. / Topanas’ cobbled alleyways are lined with opportunities for shopping. 5. Η οδός Ζαμπελίου με τα αμέτρητα μαγαζάκια συνήθως σφύζει από ζωή. / Zampeliou Street, with its numerous shops, is normally full of life.

Signs that the Venetians were here are still very much in evidence in the picturesque western suburb of Topanas, giving the area a beguiling Renaissance feel. There are coats of arms carved into gates and ramparts, mansions sporting ornate wrought-iron balconies and colorful façades, and arches spanning narrow cobbled alleys snaking this way and that. In fact, the Old Town's nickname, the “Venice of the East,” is undoubtedly due to the charms of this district. It's not startling, then, to find that similar to its namesake, the area is absolutely inundated by tourists at the peak of summer and consequently often an overwhelming experience. It is, however, worth getting lost in its small, winding backstreets, which appear oddly different every time you traverse them – perhaps because, to paraphrase Heraclitus, you can never step onto the same path twice. Even though it’s always more exciting to wander at will, without a plan or a map, do make a point of visiting Moschon Street; its arches and porticoes will help give you a pretty good idea of what Chania looked like under the Venetians who ruled the city almost uninterrupted between 1252-1645. The rust-red building, which has been standing on this street since 1608, is the Renier Mansion; originally built as a private residence for a family of Venetian merchants, it has now been restored as a hotel. On popular Theotokopoulou Street, a section of the Venetian fortifications continues to stand vigil over the city,

96 /97

Τουρκοκρατίας πήρε την ονομασία της η γειτονιά: Τophane, δηλαδή «οπλοστάσιο» στα τουρκικά, που εξελίχθηκε σε Τοπανάς. Στρίψτε οπωσδήποτε στην κάθετη οδό Αγγέλου, το ατμοσφαιρικό δρομάκι που όλοι ερωτεύονται με την πρώτη ματιά. Όπως η κεραμίστρια Καρμέλα Ιατροπούλου, η οποία κατάγεται από τη Θεσσαλονίκη και μετακόμισε το 1988 στα Χανιά, επειδή ερωτεύτηκε το πλακόστρωτο αυτό στενό. Έκτοτε διατηρεί στο νούμερο 7 το απαράμιλλης αισθητικής εργαστήριο-κατάστημά της Carmela, με κεραμικά και κοσμήματα που φτιάχνουν η ίδια και οι συνεργάτες της. Ιδιαίτερα σουβενίρ θα βρείτε στο μαγαζάκι Canea, επί της πολυσύχναστης οδού Ζαμπελίου. Τα μοτίβα τους είναι χανιώτικα τοπόσημα, όπως ο φάρος, ή αντικείμενα της κρητικής παράδοσης, όπως η λύρα.

ΣΤΟΝ ΤΟΎΡΚΙΚΟ ΜΑΧΑΛΆ Όταν η πολυκοσμία του Τοπανά γίνει κουραστική, αναζητήστε την πιο χαμηλού προφίλ Σπλάντζια, στα ανατολικά της παλιάς πόλης, που κατοικείται από τη Μινωική εποχή και αποτελούσε το κέντρο των Χανίων επί Τουρκοκρατίας (1646-1831 και 1840-1898). Σε αντίθεση με την ανέκαθεν δημοφιλή και γοητευτική ενετική συνοικία, η Σπλάντζια μέχρι

while the gunpowder magazine from the same era (the building with the red shutters at the northern end of the street) stands as a reminder of how the area came to be named Topanas – in Turkish, “tophane” means "armory" or "arsenal". Turn down Angelou Street, a gorgeous little road that's bound to capture your heart, just as it did that of the ceramicist Carmela Iatropoulou, who moved to Chania from her native Thessaloniki in 1988 because she fell in love with this cobbled lane. Ever since then, she has maintained a workshop and a store, Carmela, at No 7, where you can admire (and purchase) ceramic wares and jewelry made by the artist and her associates. If you’re souvenir hunting, you can find elegant items at the gift shop Canea on busy Zampeliou Street, where iconic Chania landmarks (such as the lighthouse) and traditional Cretan emblems (like the lyra) serve as design motifs.

THE TURKISH “MAHALA” On the eastern side of town, Splantzia is a low-key neighborhood, quieter than ever-popular Topanas. This area has been inhabited since Minoan times and was the center of Chania during the Turkish occupa-

CITYSCAPE

πριν από περίπου μία δεκαετία ήταν συνώνυμη της εγκατάλειψης. Σταδιακά, όμως, τα παραδοσιακά της σπίτια άρχισαν να ανακαινίζονται, μαγαζάκια με προσωπικότητα άρχισαν να εμφανίζονται και ο παλιός τουρκομαχαλάς απέκτησε χρώμα και ζωή, με αποτέλεσμα σήμερα να είναι η πιο ενδιαφέρουσα γειτονιά ολόκληρης της πόλης. Σημείο αναφοράς, όπως και παλιά, είναι η πλατεία 1821 με τον αιωνόβιο πλάτανο, ο οποίος επί Τουρκοκρατίας έγινε μάρτυρας πολλών αποτρόπαιων απαγχονισμών χριστιανών, αλλά σήμερα συντροφεύει όσους σταματούν εδώ για ήσυχες στιγμές περισυλλογής το πρωί ή έντονες στιγμές κοινωνικότητας τα καλοκαιρινά βράδια, όταν η πλατεία θυμίζει περισσότερο πολύχρωμο πανηγύρι. Στολίδι της ο Ναός του Αγίου Νικολάου, που επί Ενετών αποτελούσε τμήμα του μοναστηριού του Τάγματος των Δομινικανών (14ος αιώνας) και σήμερα διατηρεί τόσο τον μιναρέ, που απέκτησε επί Τουρκοκρατίας, όσο και το καμπαναριό, που πρόσθεσαν το 1918 οι ορθόδοξοι χριστιανοί: ένα σπάνιο σύμβολο πολυπολιτισμικότητας, αν και μάλλον λίγοι το παρατηρούν.

tion (1646-1831 and 1840-1898). In contrast to Topanas, Splantzia was full of dilapidated buildings up until about a decade ago. Gradually, however, its traditional houses began to be renovated, new shops, cafés and bars started to pop up, and the old Turkish quarter once more became filled with color and life. Today, it's one of the most interesting neighborhoods in the city. As it was in the past, the area’s center is 1821 Square, whose ageold plane tree served as a scaffold for brutal hangings during the Turkish occupation. Today, it offers its shade to weary walkers during the day and keeps company with the evening crowds that flock here during the summer, when the square becomes a lively meeting point. The square’s crowning jewel is the Church of Aghios Nikolaos, which was part of the Dominican Monastery (14th century) during Venetian times. Today, this house of worship features both the minaret that it acquired during the Ottoman occupation when it was converted into a mosque, and the bell-tower that was added in 1918 by the Greek Orthodox faithful – a unique emblem of multiculturalism, though few may notice it.

98/99

A TASTE OF TRADITION After exploring the maze-like alleys leading off both sides of the main thoroughfare of Daskalogiannis Street, and observing the wonderful examples of Ottoman architecture with their distinctive roofed balconies (known as "sachnisia"), head toward the southern end of the Old Town to visit the elegant Municipal Market. Built in the shape of a cross in 1913, this market hall is where most locals will come to shop at least a couple of times a week; it's also a great place to find traditional Cretan products to take back home. Just a few meters from here, on Skridlof Street, you'll find the workshops of the few surviving craftsmen who still make the traditional leather boots called “stivania” that were once commonly worn by Cretan men. Head down Halidon Street to reach one of the city’s most beautiful buildings, the Church of Panaghia Trimartyri, which was built in 1857 and the Archaeological Museum, whose collection provides valuable insight into the history of the region from Neolithic to Roman times. While the museum may appear somewhat dated, it is located in the imposing former church of the Venetian Monastery of Saint Francis and boasts both an interesting interior and one of the loveliest courtyards in the city. The building right next door, also once part of the monastery, is today home to one of the locals’ favorite all-day hangouts, the café-bar Bohème, whose own pretty courtyard is a great place to enjoy some refreshment after a morning on your feet. If a sweet treat is what you’re after, the pastry shop Sketi Glyka makes great desserts and serves them in a delightful setting on Isodion Street. The city’s famous “Machairadika” area is just a few meters from here, in case you’re looking for the ultimate Cretan souvenir: a traditional handmade Cretan knife ("machairi") with a “mantinada” poem etched onto its blade. At O Armenis, Michalis is happy to show visitors how he works, and to help them pick out the perfect keen-edged gift. 5

1. Έκρηξη χρώματος στη γωνία των οδών Θεοτοκοπούλου και Ζαμπελίου, στον Τοπανά. / An explosion of color on the corner of Theotokopoulou and Zampeliou Streets in Topanas. 2. Ο ενετικός φάρος των Χανίων χτίστηκε εκ νέου από τους Αιγυπτίους τον 19ο αιώνα και είναι μοναδικός, γιατί μοιάζει με μιναρέ. / Chania’s Venetian lighthouse was rebuilt by the Egyptians in the 19th century and is unique in that it resembles a minaret. 3. Ένας από τους ελάχιστους εναπομείναντες βυρσοδέψες των Χανίων, στα Ταμπακαριά. / One of the few remaining tanners of Chania at work in Tambakaria. 4. Ο Μιχάλης Παχτικός επί το έργον στο εργαστήριό του στα «μαχαιράδικα». / Michalis Pahtikos making a knife in his workshop in the "Machairadika" district. 5. Ψηφιδωτό δάπεδο στο Αρχαιολογικό Μουσείο που απεικονίζει τον Ποσειδώνα και τη νύμφη Αμυμώνη. / A mosaic at the Archaeological Museum depicting Poseidon and the nymph Amymone.

Αφού περιπλανηθείτε στη δαιδαλώδη γειτονιά και από τις δύο μεριές της κεντρικής οδού Δασκαλογιάννη, θαυμάζοντας υπέροχα δείγματα οθωμανικής αρχιτεκτονικής με τα χαρακτηριστικά προεξέχοντα σαχνισιά, κινηθείτε προς το νότιο άκρο της παλιάς πόλης, στο κομψό, σταυροειδές κτίσμα της Δημοτικής Αγοράς (1913), όπου οι ντόπιοι κάνουν τα ψώνια τους και εσείς θα βρείτε πολλά κρητικά προϊόντα για να πάρετε μαζί σας στο σπίτι. Μερικά βήματα από εδώ, επί της οδού Σκρύδλωφ, βρίσκονται και τα ελάχιστα εναπομείναντα «στιβανάδικα», όπου παλιοί τεχνίτες ακόμη κατασκευάζουν, μπροστά στα μάτια των περαστικών, τις μπότες της παραδοσιακής κρητικής φορεσιάς, τα λεγόμενα στιβάνια. Από εδώ κατηφορίστε την οδό Χάληδων, για να θαυμάσετε ένα από τα ωραιότερα κτίσματα της πόλης, τον μητροπολιτικό ναό της Παναγίας της Τριμάρτυρης του 1857, και το Αρχαιολογικό Μουσείο, η συλλογή του οποίου δίνει μια διαχρονική εικόνα της ιστορίας του νομού Χανίων από τη Νεολιθική εποχή έως τους ρωμαϊκούς χρόνους. Το μουσείο στεγάζεται στο καθολικό της επιβλητικής ενετικής Μονής του Αγίου Φραγκί-

ΡΑΝΤΕΒΟΎ ΜΕ ΤΗΝ ΠΑΡΆΔΟΣΗ

CITYSCAPE σκου και μπορεί να υπερηφανεύεται για μία από τις πιο όμορφες αυλές της πόλης. Στην ίδια μονή ανήκε και το διπλανό κτίσμα, που πλέον στεγάζει το αγαπημένο all-day στέκι των ντόπιων Bohème, με μια επίσης υπέροχη αυλή, η οποία μετά από πολύωρο περπάτημα αποτελεί ιδανική στάση. Για γλυκό, αναζητήστε το εργαστήριο ζαχαροπλαστικής Σκέτη Γλύκα, στην οδό Εισοδίων. Από εδώ, τα περίφημα «μαχαιράδικα» της οδού Σήφακα απέχουν μόνο μερικά βήματα, σε περίπτωση που ψάχνετε για το απόλυτο κρητικό σουβενίρ: ένα χειροποίητο παραδοσιακό κρητικό μαχαίρι με μια μαντινάδα χαραγμένη στη λάμα του. Στο μαχαιροποιείο «Ο Αρμένης», ο κ. Μιχάλης θα σας μιλήσει με περηφάνια για την τέχνη του και θα σας βοηθήσει να επιλέξετε τη σωστή μαντινάδα ανάλογα με τον παραλήπτη του δώρου σας.

ΣΤΟ ΜΙΝΩΙΚΌ ΚΑΣΤΈΛΙ Ακριβώς απέναντι, στον λόφο Καστελίου, βρισκόταν το κέντρο του μινωικού οικισμού της Κυδωνίας, πάνω στον οποίο οι Ενετοί έχτισαν την Canea (τα Χανιά). Εκτός από τη σημαντικότατη, στεγασμένη αρχαιολογική ανασκαφή με τα ερείπια της Κυδωνίας (επί της οδού Κανεβάρο) και τα ενετικά κτίσματα, όπως το Παλάτι του Ρέκτορα του 17ου αιώνα (στο τέρμα της οδού Λιθινών), η συνοικία κρύβει και μια έκπληξη που λίγοι γνωρίζουν: την Πλατεία Μεραρχίας, γνωστή και ως «μπαλκόνι των Χανίων» – την αυλή, επί της ουσίας, του νεοκλασικού όπου στεγάστηκαν μεταξύ άλλων το διοικητήριο του ύπατου αρμοστή της Κρητικής Πολιτείας, πρίγκιπα Γεωργίου (1898-1906), και αργότερα η 5η Μεραρχία Κρητών, πριν περιέλθει στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και τελικά στην κατάληψη Rosa Nera. Περάστε την πύλη, για να απολαύσετε πανοραμικά το λιμάνι και μια υπέροχη δύση του ηλίου.

ΒΡΑΔΙΝΈΣ ΕΞΟΡΜΉΣΕΙΣ Αφού απολαύσετε το δείπνο σας, ακολουθήστε τους ντόπιους στο βερολινέζικης αισθητικής «cycle-culture» café Ride στη Σπλάντζια για ψαγμένες μπιρίτσες και ωραίες μουσικές ή στα δυτικά σκαλοπάτια της Δημοτικής Αγοράς, στο μίνι μπαρ Βαζάκι: λατρεύει τα κοκτέιλ και τις funk, soul, electro και italo-disco μουσικές, οι οποίες συχνά ακούγονται 1

MINOAN-ERA KASTELLI Across the way, Kastelli Hill used to be the center of a Minoan settlement known as Kydonia, on the ruins of which the Venetians began building the city they would call Canea. Along with sites such as an important ongoing archaeological dig on Kanevaro Street (unearthing the remains of prehistoric Kydonia) and Venetian buildings like the 17thcentury Rector’s Palace (at the end of Lithinon Street), this area hides yet another surprise that few visitors have heard of: Merarchia Square. Nicknamed "Chania’s Balcony," this is essentially the courtyard of a neoclassical mansion that once housed, among others, the headquarters of the High Commissioner of the State of Crete Prince George (1898-1906), and later the famous 5th Cretan Division, before being acquired by the University of Crete. It affords a panoramic view of the harbor and, if you’re there in the late afternoon, a marvelous sunset.

NIGHTLIFE After a nice dinner, follow the locals to the cycle-culture café Ride in Splantzia, a friendly bar that serves unusual beers and plays good music; or look for Vazaki, a tiny venue that makes great cocktails on the

1. Στο φιλόξενο εργαστήριο ζαχαροπλαστικής Σκέτη Γλύκα. / The colorful and welcoming pastry shop Sketi Glyka. 2. Το Ride, με το ρετρό στιλ, είναι το πιο εναλλακτικό στέκι της Σπλάντζιας. / Ride is the epitome of Splantzia’s laid-back and alternative vibe. 3. Το νεώριο Moro (όπου στεγάζεται ο Ιστιοπλοϊκός Όμιλος Χανίων) στην άκρη του λιμανιού. / The Moro shipyard (home to the Chania Sailing Club) at the edge of the harbor.

100/101

από φιλοξενούμενους DJs που στήνουν τα deck τους μέσα στο σήμα κατατεθέν του μαγαζιού: την πρόσοψη ενός παλιού βαν Volkswagen. Εναλλακτικά, κατευθυνθείτε προς το ενετικό λιμάνι, που τα καλοκαιρινά βράδια βάζει τα καλά του και γιορτάζει με πάσης φύσεως πολιτιστικές εκδηλώσεις: παραδοσιακούς χορούς στο πλάι του εμβληματικού Γιαλί Τζαμισί (το μοναδικό τζαμί που σώζεται ακέραιο σήμερα), εκθέσεις στο Μεγάλο Αρσενάλι (το μεγαλύτερο από τα ενετικά νεώρια) και μουσικές βραδιές στο Φρούριο Φιρκά, που χτίστηκε από τους Ενετούς για να προστατεύει την είσοδο του λιμανιού από τους επιδρομείς. Ταιριαστή κατάληξη σε αυτό το πολυπολιτισμικό ταξίδι στον χρόνο, μια και εδώ, στον γωνιακό πυργίσκο του φρουρίου, την 1η Δεκεμβρίου 1913 υψώθηκε συμβολικά η γαλανόλευκη, για να σημάνει την απελευθέρωση της Κρήτης από τους Οθωμανούς και την ένωσή της με την Ελλάδα.

steps located to the west of the Municipal Market. The music here is funk, soul, electro and Italo-disco and is often served up by guest DJs working on the decks in the bar’s famed feature, the front of a vintage Volkswagen van. Alternatively, head down to the Venetian harbor which, during summer, is decked out in its finest and home to a host of cultural events: traditional dancing beside the landmark Yali Tzamisi (the only mosque in the area that survives intact), art exhibitions at the Grand Arsenal (the largest of the Venetian shipyards) and concerts at Firka Fortress, built by the Venetians to protect the port entrance from sea raiders. What better place to end your multicultural exploration of history than here where, on December 1, 1913, the Greek flag was raised to signal Crete’s liberation from Turkish rule and its union with the state of Greece?

ΕΚΤΌΣ ΤΩΝ ΤΕΙΧΏΝ

BEYOND THE WALLS

Περπατήστε μέχρι την κεντρική οδό Βενιζέλου και κατόπιν παραλιακά, για να οδηγηθείτε στα Ταμπακαριά, όπου λειτουργούσαν παραδοσιακά τα βυρσοδεψεία. Σήμερα ελάχιστα απομένουν σε λειτουργία, αλλά η περιοχή σύντομα ενδέχεται να γίνει από τις πιο ενδιαφέρουσες της πόλης, εφόσον ανακαινισθούν και επαναχρησιμοποιηθούν τα παραδοσιακά της κτίρια, που έχουν αναγνωρισθεί ως διατηρητέα. Διαφορετικά, συνεχίστε επί της οδού Βενιζέλου, για να βρεθείτε στη Χαλέπα, την πιο αριστοκρατική συνοικία της πόλης, με τα επιβλητικά μέγαρα και τις εντυπωσιακές επαύλεις. Μετά τα μέσα του 19ου αιώνα, εδώ είχαν τα προξενεία τους οι Μεγάλες Δυνάμεις και τα σπίτια τους επιφανείς προσωπικότητες, όπως ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Η οικία Βενιζέλου –κτίσμα του 1880 που ανακαινίστηκε το 1927– μετατράπηκε το 2015 σε ένα υποδειγματικό μουσείο σύγχρονης μουσειολογικής αντίληψης με αυθεντικά αντικείμενα και πλούσιο εποπτικό υλικό που αφηγούνται τη ζωή και τη δράση του Έλληνα πολιτικού. Τελειώστε τη βόλτα σας στη γειτονιά με έναν specialty καφέ από το μαγαζάκι Dagkli, επί της ομώνυμης οδού Δαγκλή, και μια αναζωογονητική στάση στον καταπράσινο κήπο λίγο πιο κάτω, όπου βρίσκεται και η ιδιόρρυθμη, ρωσικής τεχνοτροπίας εκκλησία της Αγίας Μαγδαληνής του 1903.

If you walk to Venizelou Street and then turn off it and head down to the seafront, you'll come to Tambakaria, the former tannery district. Only a handful of such businesses remain active today, but this area has the potential to become one of Chania’s most exciting new spots as interest is growing in renovating the listed early industrial buildings and repurposing them. If you take Venizelou Street a bit further down, you'll come to Chalepa, the city’s most aristocratic neighborhood, with elegant townhouses and mansions. From the mid-19th century on, all the Great Powers had consulates here and these streets were also home to distinguished personalities, such as Eleftherios Venizelos (who served as Greece's prime minister a number of times between 1910 and 1933). The Venizelos Residence – built in 1880 and renovated in 1927 – opened as a museum in 2015. Original household and personal items, along with an abundance of explanatory material, shed light on the life and work of a towering figure in Greek politics. You can end your explorations of this part of the city with a specialty coffee at the café Dagkli on the street of the same name, followed by a stroll through the garden surrounding the Church of Saint Magdalene, an unusual structure built in the Russian style in 1903.

EAT & DRINK

ΤΑ ΧΑΝΙΑ ΤΗΣ ΓΕΥΣΗΣ Από παραδοσιακό σουβλάκι μέχρι γαλλική ζαχαροπλαστική, η ομορφότερη πόλη της Κρήτης αποδεικνύεται και η... νοστιμότερη.

DELICIOUS CHANIA From its traditional souvlaki to its irresistible French pastries, Crete's most beautiful city might just have the island's tastiest food as well. THΣ ΝΈΝΑΣ ΔΗΜΗΤΡΊΟΥ, ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: NIKOΣ ΚΟΚΚΑΣ • BY NENA DIMITRIOU, PHOTOS: NIKOS KOKKAS

KROSS COFFEE ROASTERS Νέοι επιχειρηματίες, με πολύ γούστο και όρεξη, δημιούργησαν το 2013 το πρώτο καφέ. Σήμερα υπάρχουν τρία. Από το design, το μενού, την εκπαίδευση των baristi μέχρι τις κούπες και τον πάγο, το Kross έχει θέσει ψηλά τον πήχη της ποιότητας. Καβουρδίζουν μόνοι τους κόκκους που έρχονται από φάρμες στην Κολομβία, στη Βραζιλία και στην Αφρική: δοκιμάστε υπέροχο flat white (διπλός καπουτσίνο με λιγότερο γάλα), όπως και cold brew (κρύος καφές αργής εκχύλισης). Επισκεφτείτε αυτό που βρίσκεται κοντά στο Πολεμικό Μουσείο, για ξεκούραση στην αυλή τους, ή πάρτε στο χέρι έναν κρύο καφέ από το μικρό Kross, κοντά στην αγορά, και περπατήστε στην παλιά πόλη. Επιπλέον, προμηθευτείτε κάψουλες με δικό τους καφέ για την καφετιέρα σας. Info: Νεάρχου 1 / Στρ. Τζανακάκη 58 / Τσουδερών 73, τηλ. 28210-52620.

GINGER CONCEPT Με μουσικές επιλογές από τη Βραζιλία, θρεπτικά πρωινά με υπερτροφές, καφέ από το τοπικό καφεκοπτείο Cup, κοκτέιλ, καλή λίστα κρασιού και ιδιαίτερες προτάσεις φαγητού, το Ginger Concept είναι ένα μαγαζί για όλη την ημέρα. Μέχρι να έρθει το φαγητό, μπορείτε να περιηγηθείτε στον υπόλοιπο χώρο, όπου θα βρείτε προς πώληση μικροαντικείμενα, έπιπλα, είδη σπιτιού, αλλά και κάποια καλόγουστα σουβενίρ. Info: Καλλινίκου Σαρπάκη 36, τηλ. 28210-57590

BOHÈME Περπατώντας στη Χάληδων προς το λιμάνι, θα στρίψετε αριστερά σε ένα μικρό πέρασμα, για να βρεθείτε στη φροντισμένη αυλή του Bohème. Λιγότερη βαβούρα, δροσιά, καλό φαγητό και εξαιρετικά κοκτέιλ θα σας βάλουν αμέσως στο κλίμα των διακοπών. Τα ποτά αξίζουν την προσοχή σας, καθώς για την παρασκευή τους χρησιμοποιούνται πολλά ντόπια προϊόντα, φρέσκα βότανα, μέλι, αποστάγματα. Mε ιδέες και καλή πρώτη ύλη οι bartenders κάνουν θαύματα στο σέικερ. Info: Xάληδων 26-28, τηλ. 28210-95955

SALIS Το Salis είναι μια σπάνια περίπτωση εστιατορίου. Έχει το δικό του μποστάνι με βιολογικά προϊόντα, διαθέτει μια λίστα κρασιών που θα ζήλευαν πολλοί σομελιέ –με περισσότερες από 700 ετικέτες του εγχώριου και του διεθνούς αμπελώνα– και μια δυνατή ομάδα στην κουζίνα και στο σέρβις, που φροντίζουν για την καλύτερη γαστρονομική σας εμπειρία. Θα σας βοηθήσουν να κάνετε την ιδανικότερη επιλογή κρασιού σε συνδυασμό με το φαγητό, το οποίο περιλαμβάνει μοντέρνες συνταγές με έμφαση στο ψάρι και στα θαλασσινά. Κλείστε το δείπνο με κάποιο από τα πληθωρικά επιδόρπιά τους. Info: Ακτή Ενώσεως 3, τηλ. 28210-43700

SERENISSIMA Στο εστιατόριο του πολυτελούς boutique ξενοδοχείου θα δοκιμάσετε γαλλική κουζίνα από τον σεφ Ιωσήφ Πετρόφ. Έχοντας μαθητεύσει δίπλα σε σπουδαίους μάγειρες στη Γαλλία, δημιουργεί εκλεπτυσμένες γεύσεις, αποτέλεσμα υψηλών τεχνικών και μαγειρικής αντίληψης. Το μενού του αλλάζει περίπου κάθε τρεις εβδομάδες. Το κρασί παίζει εξί-

KROSS COFFEE ROASTERS

A group of young entrepreneurs with a great aesthetic sense and plenty of enthusiasm created their first coffee shop in 2013. Today, they have three outlets. From the overall design to the menu, and from the training of the baristas to their coffee mugs and even the ice they use, Kross has set high standards for quality. Their coffee beans, which they roast themselves, come from farms in Colombia, Brazil and Africa. Try the superb flat white or the cold brew (prepared using a slow distillation method). Visit the branch near the War Museum and enjoy your coffee in their courtyard. Alternatively, grab a cold coffee from the small Kross near the marketplace, and then wander around the lanes of the Old Town. You can also buy their coffee to take home. Info: 1 Nearchou / 58 Stratigou Tzanakaki / 73 Tsouderon, Tel. (+30) 28210.526.20

GINGER CONCEPT

Featuring cocktails, interesting meal options, a fine wine list, musical selections from Brazil, nutritious breakfasts full of superfoods, and coffee from Cup (a local coffee roaster), Ginger Concept is a place for any time of day. It's also great for shopping; you'll find homeware items, furniture, and some attractive souvenirs. Info: 36 Kallinikou Sarpaki , Tel. (+30) 28210.575.90

BOHÈME

Head down Halidon Street towards the harbor, turn right into a small alleyway and you'll find yourself in the well-tended courtyard of Bohème. This quiet, shady spot with good food and exceptional cocktails will put you in vacation mode in an instant. Their beverage list merits attention; it relies on a lot of local produce, fresh herbs, honey and spirits. Using their imagination and fine primary ingredients, the bartenders work wonders with the shaker. Info: 26-28 Halidon, Tel. (+30) 2821.095.955

SALIS

This restaurant has its own organic vegetable garden and a wine list that would make many sommeliers jealous (it has more than 700 selections from Greek and international wineries). The team in charge of the kitchen and the waitstaff work hard to deliver the best possible gastronomical experience. The menu is modern, with an emphasis on seafood, and the staff will be glad to help you find the right wine to pair with your dishes. A note to remember: the desserts are very generous. Info: 3 Akti Enoseos, Tel. (+30) 28210.437.00

SERENISSIMA

In the restaurant of this luxury boutique hotel close to the harbor, you can sample the French cuisine of chef Joseph Petrov. Having studied with famous chefs in France, he now creates his own refined dishes, the product of advanced techniques and high culinary concepts. The menu changes every three weeks or so. Wine here plays an equally important role; the sommelier recommends a different wine for every dish, in order to make the meal as enjoyable and satisfying as possible. Info: 4 Skoufon, Tel. (+30) 28210.863.86

102 /103

Serenissima

BohĂ¨me

Ginger Concept

Serenissim

Salis

Manousakis Winery

104 /105

EAT & DRINK Kross Coffee Roasters

σου σημαντικό ρόλο εδώ, γι’ αυτό η σομελιέ προτείνει για κάθε πιάτο μια διαφορετική ετικέτα, ώστε να επιτυγχάνεται η μέγιστη απόλαυση. Info: Σκούφων 4, τηλ. 28210-86386

MΟN.ES Τρεις καμάρες ενετικής αρχιτεκτονικής δεσπόζουν στον χώρο του μικρού boutique ξενοδοχείου και ο χαμηλός φωτισμός στην εσωτερική αυλή κάνει ακόμα πιο εντυπωσιακό το παλιό πέτρινο κτίσμα. Στο εστιατόριο σερβίρεται ελληνική και κρητική κουζίνα σε σύγχρονη εκδοχή. Τοπικά προϊόντα συμμετέχουν στο μενού, που περιλαμβάνει μπρουσκέτες με μυζήθρα, χταπόδι με κριθαράκι, μπακαλιάρο με ρεβίθια. Info: 4η Πάροδος Καλλίνικου Σαρπάκη 40, τηλ. 28210-52129

ΧΡΥΣΌΣΤΟΜΟΣ Αν θέλετε να δοκιμάσετε οφτό κρέας, ντάκο, ντολμαδάκια και άλλες κλασικές ντόπιες σπεσιαλιτέ, ελάτε στον Χρυσόστομο, στην άκρη του λιμανιού, κοντά στα Νεώρια. Απλό, περιποιημένο κρητικό φαγητό. Info: Δευκαλίωνος και Ικάρου, τηλ. 28210-57035

ΌΑΣΙΣ

Mon.Es

MΟN.ES Three Venetian arches dominate the interior space of this small boutique hotel. The subdued lighting in its inner courtyard further enhances the impressive allure of this old stone edifice. In the hotel restaurant, they serve mostly local Cretan cuisine with contemporary twists. Many local products feature on a menu which includes bruschettas with fresh myzithra cheese; octopus with orzo; and cod with chickpeas. Info: 4th Parodos, 40 Sarpaki Kallinikou, Tel. (+30) 28210.521.29

CHRYSOSTOMOS If you want to try local specialties such as ofto, lamb or goat roasted in a clay pot in the oven; Cretan dakos salad; or stuffed vine leaves, head to Chrysostomos, on the edge of the harbor near the Neoria district. They excel at simple food prepared with care. Info: Deukalionos and Ikarou, Tel. (+30) 28210.570.35

OASIS

Αυτό που υπόσχεται το όνομά του είναι: μια όαση για όσους αναζητούν καλό σουβλάκι. Μένει ανοιχτή μόνο μέχρι το μεσημέρι – κλείνει περίπου στις 14.00, καθώς ξεπουλάει. Φτιάχνει ένα μικρό ζουμερό σουβλάκι με πίτα, με πολύ συμπυκνωμένη νοστιμιά. Έχει μόνο χειροποίητο γύρο από φρέσκο κρέας. Η πίτα είναι αφράτη και αλάδωτη και συμπληρώνεται με ώριμη ντομάτα, κρεμμύδι, μαϊντανό και λίγο γιαούρτι. Τόσο όσο. Παραγγείλτε δύο εξαρχής. Info: Βολουδάκη 4

This spot is just what its name promises: an oasis for those who seek authentic souvlaki. Unlike other souvlaki shops in town, Oasis stays open only until midday (it closes around 14:00, by which time they've usually sold out). They make a small juicy souvlaki and pita wrap full of intense flavors. Their gyro is always homemade, from fresh meat, and their pita bread is fluffy, not oily. Other ingredients include perfectly ripe tomatoes, onions, parsley and just the right amount of yogurt. Order two right from the start, or you'll find yourself in line again. Info: 4 Voloudaki

ΟΙΝΟΠΟΙΕΊΟ ΜΑΝΟΥΣΆΚΗ

MANOUSAKIS WINERY

Το παλιό σπίτι της οικογένειας του Θεόδωρου Μανουσάκη, μαζί με τις γύρω εκτάσεις, έχει μετατραπεί σε έναν ολοζώντανο πολυχώρο για το κρασί και τη γαστρονομία. Εδώ βρίσκεται το οινοποιείο Μανουσάκη, όπως και ένας χώρος γευσιγνωσίας, εστιατόριο, πωλητήριο κρασιού και τοπικών προϊόντων. Κήποι, δέντρα, μποστάνια κάνουν ακόμα πιο φιλόξενο το κτήμα. Αξίζει να γευματίσετε εδώ με παραδοσιακές συνταγές και, φυσικά, να προμηθευτείτε κάποια από τα ξεχωριστά κρασιά τους, όπως το Mourvedre. Βρείτε ακόμα απόσταγμα σταφυλιού παραγωγής τους, ανθό αλατιού και το εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο που τυποποιούν οι ίδιοι. Info: Βατόλακκος, τηλ. 28210-78787

ΌΝΕΙΡΑ ΓΛΥΚΆ Γαλλική ζαχαροπλαστική με μοντέρνες τεχνικές και πρωτότυπες συνταγές προσφέρει αυτό το οικογενειακό ζαχαροπλαστείο. Σοκολατάκια, τάρτα λεμονιού με εύθρυπτη ζύμη και νόστιμο παγωτό θα γλυκάνουν τη διαμονή σας στην πόλη. Info: Αποκορώνου 93, τηλ. 28210-51104

The family home of Theodoros Manousakis, together with its surrounding extensions, has been transformed into a lively multifunctional space; the Manousakis Winery is here, together with its special wine-tasting area, a restaurant, and a shop selling wine and other local products, including a tsikoudia (grape-based spirit) they produce themselves, fleur de sel, and exquisite extra virgin olive oil. Its gardens, orchards and groves make the estate even more welcoming. A meal here is a great opportunity to sample traditional recipes, and, of course, one or more of their exceptional wines, such as the Mourvedre. Info: Vatolakkos, Tel. (+30) 28210.787.87

ONEIRA GLYKA This is a family-run enterprise where you can find French pastries made using modern patisserie techniques and authentic French recipes, as well as delights such as chocolate bonbons, a lemon tart with a crumbly crust, and delicious ice cream to sweeten your stay in town. Info: 93 Apokoronou, Tel. (+30) 28210.511.04

BEACHES

Κλέφτικο / Kleftiko

106 /107

ΜΗΛΟΣ

ΑΚΤΕΣ ΑΠΟ ΛΑΒΑ Ηφαιστειακά πετρώματα, αλλόκοτοι γεωλογικοί σχηματισμοί και φαγωμένες από τους ανέμους σπηλιές. Τα βράχια της Μήλου διηγούνται την ιστορία της και στολίζουν την ακτογραμμή της με εντυπωσιακές παραλίες.

MILOS: BEACHES BORN OF FIRE Volcanic rocks, bizarre geological formations and wind-sculpted caves: the craggy shoreline of Milos, dotted with impressive beaches, tells an exciting story.

ΤΟΥ ΓΙΆΝΝΗ ΜΑΝΤΆ • BY GIANNIS MANTAS

BEACHES

Σαρακήνικο / Sarakiniko

Η Μήλος είναι ουσιαστικά ένα ηφαίστειο. Η εκρηκτική ηφαιστειακή δραστηριότητα στο Αιγαίο πριν από χιλιάδες χρόνια διαμόρφωσε την ιδιαίτερη γεωμορφολογία της, σμιλεύοντας στο πέρασμα των χιλιετιών ένα τοπίο ξεχωριστό και ασυνήθιστο. Σε ολόκληρο το νησί εντοπίζονται δεκάδες ηφαιστειακά ορυκτά και μεταλλεύματα, που στήριξαν διαχρονικά την οικονομία του μέσω των εξορύξεων. Δημιουργήματα της λάβας λαξεύτηκαν από τους βοριάδες και τη θάλασσα και διαμόρφωσαν την ακτογραμμή, μετατρέποντας κολπίσκους και ακρογιαλιές σε έργα τέχνης. Δεκάδες διαφορετικές μεταξύ τους παραλίες υπάρχουν εδώ, καθεμία από τις οποίες έχει κάτι που θα σε κάνει να μην την ξεχάσεις ποτέ. Η πιο φημισμένη από όλες είναι ασφαλώς το Σαρακήνικο, στη βόρεια πλευρά του νησιού: το σεληνιακό τοπίο με τους λείους, κατάλευκους και γκρι ηφαιστειακούς βράχους έχει «φιγουράρει» σε αμέτρητες καρτ ποστάλ και για πολλούς αποτελεί την πιο δυνατή ανάμνηση που παίρνουν μαζί τους από τη Μήλο. Οι κάτοικοι της Πλάκας αντίθετα, της πρωτεύουσας του νησιού, δεν αλλάζουν για κανέναν λόγο την Πλάθιενα, την απλωτή παραλία με την άμμο και το ωραίο ηλιοβασίλεμα. Την όμορφη, οργανωμένη αμμουδιά του απολαμβάνει και ο οικισμός του Φυροπόταμου, λίγο δυτικότερα, ένας πολύ γραφικός κολπίσκος, διάσημος και για τα σύρματα: πρόκειται για τις αυτοσχέδιες αποθήκες που λάξευσαν οι Μηλιοί ψαράδες στα πορώδη βράχια της ακτής, για να προστατεύουν εκεί τις βάρκες τους από τον καιρό. Σύρματα με πολύχρωμες πόρτες θα δείτε επίσης στο Κλήμα και στα γειτονικά Μανδράκια. Μένοντας στη βόρεια πλευρά, αξίζει να πάτε στην παραλία του Αγίου Κωνσταντίνου, πιο γνωστή ως Αλογόμαντρα, με την ψιλή άμμο και έναν χαρακτηριστικό πελώριο βράχο, ο οποίος, «φαγωμένος» από τη θάλασσα καθώς είναι, σχηματίζει μια σπηλιά που εξασφαλίζει φυσική σκιά. Μιλώντας για σπηλιές, αμέσως ο νους πάει και στον γειτονικό Παπάφραγκα, μια βαθιά θαλασσοσπηλιά σαν φιορδ, με γαλαζοπράσινα νερά ανάμεσα σε απότομα λευκόγκριζα βράχια. Αφήνοντας τη βόρεια πλευρά, ερχόμαστε στη μεγαλύτερη μάλλον παραλία του νησιού, την απέραντη Αχιβαδόλιμνη, αγαπημένη των surfers, εύκολα προσβάσιμη, με ρηχά νερά και με το κάμπινγκ στα δύο βήματα. «Υπεύθυνη» για την ονομασία της είναι η γεμάτη αχιβάδες λιμνούλα δίπλα της, στην άλλη πλευρά του δρόμου.

Milos is fundamentally a volcano. The explosive volcanic activity in this region of the Aegean thousands of years ago shaped its particular geomorphology, sculpting a highly distinctive landscape. The volcanic rock and mineral deposits all over the island fed a local mining industry that sustained the island's economy for a very long time. Near the sea, the rocks have been eroded by the northern winds and the waves, shaping the shoreline and transforming bays and capes into wild works of art. There are dozens of different beaches to be found here, each of which with something that makes it unforgettable. The most famous of all the beaches on Milos is Sarakiniko, on the island’s north shore: a lunar landscape, with smooth, perfectly white and grey volcanic rocks, that has featured on countless postcards, and which for many will form the most powerful memory that they'll take away from Milos. The residents of Plaka, on the other hand, the island’s capital, wouldn’t exchange the beach of Plathiena for anything in the world; it's an expansive sandy stretch that's just perfect for sunset watching. The hamlet of Fyropotamos, a little further to the west, boasts its own beautiful sand beach on a picturesque bay famous for its "syrmata," boathouses dug from the shore’s porous rock formations by the fishermen of Milos to provide their boats with safe dry-docks during the windy off-season. You'll also see these buildings with their multicolored doors at Klima and nearby Mandrakia. While you're still on the island's northern side, make sure you visit the sandy beach of Aghios Konstantinos, better known as Alogomandra. Behind the fine sand is a sheer rock face which, in one spot, has been eroded by the sea to form an open cave providing natural shade. The nearby beach of Papafragas features a long narrow fjord-like inlet with bluegreen water framed by walls of steep white and grey rocks; you reach the open sea by swimming through a wide archway at the end of this natural formation. As you leave the northern side, you come to what is perhaps the largest beach on the island, the vast Ahivadolimni, loved by kiteboarders and windsurfers alike and easily accessible, with shallow waters and a campsite just a stone’s throw away. It owes its name to the little lake ("limni") next to it on the other side of the road, which is full of clams ("ahivades").

108 /109

VISUALHELLAS.GR

Φυριπλάκα / Fyriplaka

BEACHES

Τις μέρες που τα αυγουστιάτικα μελτέμια πνέουν δυνατά στις βορινές ακτές, οι απάνεμες παραλίες της νότιας πλευράς είναι εξαιρετικά δελεαστικές. Κι αυτό είναι που κάνει επίσης τη Μήλο να ξεχωρίζει, αφού με όλους τους καιρούς βρίσκεις την ιδανική παραλία. Από τις πιο γνωστές και πιο πολυσύχναστες είναι η Φυριπλάκα, με τα εντυπωσιακά γαλαζοπράσινα νερά, τα πολύχρωμα ασβεστολιθικά πετρώματα και τον τεράστιο ογκόλιθο που χωρίζει το οργανωμένο τμήμα της παραλίας από το ελεύθερο. Από την απότομη ψύξη της λάβας στο υποθαλάσσιο ηφαίστειο της Φυριπλάκας δημιουργήθηκε κάποτε ο περλίτης, το φημισμένο μετάλλευμα που εξορύσσεται σε μεγάλες ποσότητες στο ορυχείο πάνω από την παραλία. Στον περλίτη οφείλει την ύπαρξή του και ο παρακείμενος όρμος στο Τσιγκράδο, μία από τις καλύτερες παραλίες της Μήλου: κατεβαίνεις (και ανεβαίνεις) δύσκολα σε μια απότομη αμμοπλαγιά, με τη βοήθεια σχοινιού και μιας ξύλινης σκάλας, αλλά η αμμουδιά και τα τιρκουάζ νερά σε αποζημιώνουν. Σε αυτή την περιοχή, πάντως, καλό είναι να προσέχετε να μην μπει σκόνη στα μάτια σας, διότι τα ψήγματα περλίτη μπορεί να αποδειχθούν πολύ επώδυνα. Μερικά από τα πιο σπάνια, όσο και εντυπωσιακά, γεωλογικά φαινόμενα της Μήλου μπορείς να τα επισκεφθείς μόνο διά θαλάσσης, με κάποιο από τα εκδρομικά καΐκια του Αδάμαντα. Περνούν από τις δημοφιλείς θαλασσοσπηλιές της Συκιάς και αγκυροβολούν στα νοτιοδυτικά του νησιού, στον όρμο του Κλέφτικου. Εδώ, οι βουτιές από το σκάφος στα διάφανα νερά, και με φόντο τα ολόλευκα βράχια με τους τόσο φωτογενείς σχηματισμούς, μένουν αξέχαστες. Παρόμοιο είναι το σκηνικό και στην παραλία του Γέροντα, για την οποία θα χρειαστεί να περπατήσετε λίγο. Έχει μαύρη άμμο και έναν πελώριο βράχο-καμάρα, η μία βάση του οποίου είναι στη θάλασσα και η άλλη στη στεριά. Τα πλούσια θειούχα κοιτάσματα της Μήλου υπήρξαν προϊόν εκμετάλλευσης κατά το μεγαλύτερο μέρος του 20ού αιώνα. Η εξόρυξη μπορεί να σταμάτησε πριν από κάποιες δεκαετίες, στη θέση Παλιόρεμα ωστόσο, στην ανατολική πλευρά, παραμένουν ακόμα οι εγκαταστάσεις των παλιών θειωρυχείων, ακριβώς μπροστά στην ομώνυμη παραλία. Η μυρωδιά από το θειάφι είναι κατά τόπους έντονη, ενώ για να φτάσεις θα χρειαστεί να ακολουθήσεις έναν δύσκολο χωματόδρομο. Πολύ πιο εύκολη είναι η πρόσβαση στην επίσης εντυπωσιακή ακτή στο Παλιοχώρι, όπου αναβλύζουν θερμά νερά και τα ποικιλόχρωμα βράχια με τους αμέτρητους ιριδισμούς έχουν φόντο το απέραντο αιγαιοπελαγίτικο γαλάζιο.

Αλογόμαντρα / Alogomandra

On the days when the etesian winds of August blow hard on the northern shores, the leeward beaches of the southern side are particularly enticing. And this is something else that distinguishes Milos; you can always find an ideal beach, no matter the weather. Among the most well-known and most frequented is the beach of Fyriplaka, with its spectacular blue and green waters, multicolored calcareous rocks and the huge sea boulder that divides the developed part of the beach with its beach bar (and sun loungers and beach umbrellas for rent) from the section left just as nature created it. Perlite is a type of obsidian, a famous mineral that is mined in large quantities in the mine that is situated above the beach. The perlite here was created during the sudden cooling of the lava from the volcano of Fyriplaka. The nearby bay of Tsigrado, which also owes its existence to perlite, is one of Milos’ finest beaches. The steep descent to (and ascent from) the sandy beach is difficult, and is done in part by means of a rope ladder. However, the beach and the turquoise waters certainly make up for it, although you do need to take care you don't get dust in your eyes here – specks of perlite can be particularly painful. Some of the rarest and most spectacular geological phenomena of Milos can only be reached by sea, but thankfully there are tourist boats at Adamantas which run organized trips to most of them. The boats pass the popular underwater sea caves of Sykia and drop anchor in the bay of Kleftiko, on the island’s southeast side. Here, the dives you take off the boat into the clear waters, with perfectly white, eminently photogenic rock formations in the background, will remain forever in your memory. The scenery on the beach at Gerontas is similar, although you'll have to walk a little in order to access it. It's a sandy beach with an enormous rock arch jutting out into the sea. The rich sulfur deposits of Milos have been the object of systematic exploitation for most of the 20th century. Mining may have stopped for some decades now at the Paliorema site, but on the east side, the facilities of the old sulfur mines are still standing, right in front of Paliorema Beach. The smell of sulfur can be quite overpowering in places, and to get there you need to follow a difficult dirt track. Much easier to reach is the equally spectacular beach of Paliohori, where hot springs well up, and multicolored iridescent rocks catch the light reflecting off the blue immensity of the Aegean Sea.

Παπάφραγκας / Papafragas

110 /111

YEARS OF EXPERIENCE IN HOTEL DIGITAL MARKETING

Increase

• Brand Awareness • Revenues • Average Daily Rates • Direct Bookings

Scan and learn how Konstantinoupoleos 12, Heraklion, Crete | T: +30 2810250180 | Email: info@eyewide.gr www.eyewide.gr

CYCLADES

Χώρα Ίου / Chora, Ios

112 /113

ΑΦΟΡΜΕΣ ΓΙΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ αμπελώνα της και τα ονομαστά κρασιά των οινοποιείων της. Επιλέξτε την Πάρο για δραστηριότητες που διώχνουν το άγχος και φέρνουν ευεξία ή την Ίο για να ανακαλύψετε το νέο της πρόσωπο, καθώς αποτινάζει τη φήμη των ατέλειωτων πάρτι και μετατρέπεται σε έναν πιο αυθεντικό και πολυτελή προορισμό.

Πεζοπορία στην Πάρο / Taking a walk on Paros

Οι Μινωικές Γραμμές φέρνουν τα πιο δημοφιλή κυκλαδονήσια πιο κοντά στο Ηράκλειο της Κρήτης, με ένα καθημερινό κυκλικό δρομολόγιο. Βγάλτε εισιτήριο για τη Μύκονο, ώστε να απολαύσετε τα ωραιότερα κοκτέιλ όλες τις ώρες της ημέρας και της νύχτας. Κατεβείτε στη Σαντορίνη, για να γνωρίσετε τον διάσημο

THE CYCLADES ARE CALLING Minoan Lines is bringing the most popular islands of the Cyclades closer to Crete’s port city of Heraklion, with a daily circular route. Get your ticket now for happening Mykonos and enjoy the finest cocktails in its legendary cosmopolitan atmosphere. Disembark at Santorini and explore

its famous vineyards and estates, sampling their world-class wines. Head off to Paros for a stress-free relaxing break, or rediscover Ios as it makes efforts to shed its reputation as a party island and strives to become a destination that is at once luxurious and yet still steeped in authenticity.

CYCLADES

ΣΤΗ ΜΎΚΟΝΟ, ΓΙΑ ΚΟΚΤΈΙΛ MYKONOS FOR COCKTAILS

ΤΗΣ ΑΛΕΞΆΝΔΡΑΣ ΤΖΑΒΈΛΛΑ • BY ALEXANDRA TZAVELLA

180° Sunset Bar

ΜΕΣΗΜΕΡΙ ΣΤΑ BEACH BARS: Το πρώτο κοκτέιλ στη Μύκονο πίνεται με το μαγιό, όσο ο ήλιος είναι ψηλά. Στο φημισμένο Nammos, στην Ψαρού, η προθέρμανση για το καθημερινό πάρτι, που ξεκινάει στις 5 το απόγευμα, γίνεται με ένα κοκτέιλ φτιαγμένο στα μέτρα σας: πείτε στους mixologists τις γεύσεις που προτιμάτε και αφήστε τους να αυτοσχεδιάσουν. Στο Alemagou, στη Φτελιά, καθίστε στους πάγκους για ένα τροπικό «Alemagou Porn Star», που σερβίρεται μέσα σε καρύδα. Στην Παράγκα, στο beach club SantAnna, πλάι στη μεγαλύτερη πισίνα με θαλασσινό νερό της Ευρώπης, θα δοκιμάσετε κοκτέιλ που παρασκευάζονται με τεχνικές sous vide, όπως το «Mykonos Never Sleep», με παλαιωμένο ρούμι και μανιτάρι πορτσίνι. Info: Nammos, τηλ. 22890-22440, nammos.gr | Alemagou, τηλ. 22890-71339, alemagou.gr | SantAnna, τηλ. 22890-25805, santannamykonos.com

THE BEACH BARS AT NOON:

ME ΘΕΑ ΤΟ ΗΛΙΟΒΑΣΙΛΕΜΑ: Τα τελευταία χρόνια, έχουν γίνει θεσμός στο νησί τα sunset rituals του beach club Scorpios. Πάνω από την παραλία της Παράγκας, στον ειδικά διαμορφωμένο χώρο με τη βεδουίνικη διακόσμηση, τις μαξιλάρες και τον αναμμένο βωμό στη μέση, οι θαμώνες απολαμβάνουν καθημερινά το ηλιοβασίλεμα. Η ατμόσφαιρα είναι μυσταγωγική, ειδικά τις ημέρες που φιλοξενούνται καλλιτέχνες και DJs (Δευτέρα, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο). «Μητέρα» του κλισέ «κοκτέιλ στο ηλιοβασίλεμα» στην Ελλάδα είναι η Μικρή Βενετία. Τα τραπεζάκια δίπλα στο κύμα, με θέα τους ανεμόμυλους ή τις προσόψεις των νησιώτικων κτιρίων με τους πολύχρωμους εξώστες, είναι η ανάμνηση που τον χειμώνα στοιχειώνει τους λάτρεις της Μυκόνου. Είναι η ώρα που τα μπλέντερ και τα σέικερ δουλεύουν ασταμάτητα. Στο Galleraki θα δοκιμάσετε το διάσημο «Katerinaki» με τη μυστική συνταγή, ενώ στη Scarpa από τα πιο δημοφιλή είναι το ομώνυμο κοκτέιλ με παντζάρι και

ENJOY A SUNSET VIEW: The summer sunset rituals at the Scorpios beach club have become something of an institution. In the raised area above Paraga Beach, guests can enjoy the sunset in a specially adapted space featuring Bedouin décor, large floor pillows and a lit central hearth. The atmosphere is absolutely mystical – especially when there are guest artists and DJs (Mon, Wed, Fri and Sat). Little Venice is home to its own equally well-known “Cocktails at Sunset” tradition. This is the hour when the bars’ blenders and shakers work non-stop to serve all those sitting at small tables on the seafront, enjoying views over the windmills that they’ll remember with a sigh over the cold winter months. At Galleraki, you can try the “Katerinaki,” the recipe for which is a closely-guarded secret, while at Scarpa one of the most popular drinks is the bar’s eponymous cocktail made with beetroot and mastic. For a sunset with live music and a great

The first cocktail you drink on Mykonos should be enjoyed while you’re wearing a bathing suit, with the sun still high in the sky. At the famous Nammos beach bar in Psarou, you can warm up for the daily 17:00 party with your own madeto-measure cocktail: simply tell the mixologists what flavors you like, and they’ll whip something up. At Alemagou, on Ftelia Beach, take a seat in the shade and enjoy a tropical “Alemagous Porn Star” served in a coconut. At Paraga Beach’s SantAnna, look for a spot next to the largest seawater pool in Europe, and sample cocktails prepared using sous vide techniques – including the “Mykonos Never Sleeps,” made with aged rum and porcini mushrooms. Info: Nammos, Tel. (+30) 22890.224.40, nammos.gr | Alemagou, Tel. (+30) 22890.713.39, alemagou.gr | SantAnna, Tel. (+30) 22890.258.05, santannamykonos.com

114/115

ΤΟ ΒΡΑΔΥ ΣΤΑ ΣΤΕΝΑΚΙΑ: Πόσοι άνθρωποι με ποτό στο χέρι χωράνε σε ένα σοκάκι; Στη συνοικία Τρία Πηγάδια, επιχειρώντας να διασχίσεις το στενό της Ενόπλων Δυνάμεων από τις 11 μ.μ. έως τις 4.30 το πρωί, θα χρειαστεί να σπρώξεις κόσμο, σαν να περνάς από διαδήλωση καλυμμένη με ένα σύννεφο καπνού που μυρίζει πεπόνι: προέρχεται από τους ναργιλέδες του champagne & cocktail μπαρ Queen of Mykonos. Εδώ, τα πεζούλια των γύρω κτιρίων χρησιμεύουν σαν stands για τα ποτά και τα πιο δημοφιλή κοκτέιλ σαμπάνιας. Μεταξύ των μπαρ της Χώρας που συνεχώς αλλάζουν χέρια, ονόματα και αισθητική, σταθερή αξία εδώ και 33 χρόνια είναι τα Άστρα, σε έναν ωραίο χώρο, διακοσμημένο από τον γνωστό σχεδιαστή κοσμημάτων Μηνά. Η μεξικάνικη διακόσμηση, αντίθετα, στο Passo Doble, που αποτελεί κομβικό σημείο για χάζι στο Ματογιάννι, σε προδιαθέτει να παραγγείλεις μαργαρίτα – από τις καλύτερες που θα πιεις στο νησί. Info: Queen of Mykonos, τηλ. 6949-078018, queenofmykonos.gr | Άστρα, τηλ. 22890-24767, astra-mykonos.com | Passo Doble, τηλ. 22890-22876

ΚΛΑΜΠΙΝΓΚ ΣΤΗ ΧΩΡΑ: Ποτέ δεν ξέρεις πού θα καταλήξει μια βραδιά στη Χώρα της Μυκόνου. Αν καταλήξει σε ξέφρενο χορό σε boutique club, σίγουρα είστε στο Moni. Στα 80 τ.μ. χωράνε μέχρι 150 άτομα και για να διασφαλιστεί η ποιότητα, μπαίνεις μόνο με κράτηση. Χάρη στην ηχομόνωση, περνώντας απέξω δεν υποψιάζεσαι τι μπορεί να συμβαίνει στο εσωτερικό του. Μπορεί στα decks να είναι η Nina Kravitz ή άλλοι διάσημοι DJs. Οι θαμώνες πίνουν «Greponis», ένα γλυκόξινο κοκτέιλ με τζιν, σταφύλια και άρωμα ανθέων κουφοξυλιάς. Για τη δημιουργία του οι mixologists εμπνεύστηκαν από τον θεό Διόνυσο. Info: Moni, τηλ. 22890-77451, monimykonos.com

view, an excellent choice is 180° Sunset Bar, on the roof terrace of the Kastro Panegyraki, from where you can see the fishing boats of Yialos and, beyond them, the area of Paraportiani. Try one of the bar’s own creations, such as their “Parachute” cocktail, made with vodka, cardamom, and pineapple and mandarin juice. Info: Scorpios, Tel. (+30) 22890.292.50, scorpiosmykonos.com | Galleraki, Tel. (+30) 22890.271.88, galleraki.gr | Scarpa, Tel. (+30) 22890.232.94 | 180° Sunset Bar, Tel. (+30) 699.360.1424, mykonoscastle.gr

NIGHT-TIME IN THE ALLEYWAYS: In the Tria Pigadia neighbor hood, traversing the narrow Enoplon Dynameon alley between 23:00 and 04.30 involves so much jostling that it’s like being part of a street demonstration, except that the thick cloud of smoke hanging overhead is melon-scented. The smoke comes from the hookahs at the champagne and cocktail bar Queen of Mykonos, which serves extravangant champagne cocktails. Although the bars in Chora change hands, names and styles with staggering frequency, Astra has been here for the past 33 years, located in an elegant space decorated by the well-known jewelry designer Minas. The Mexican décor of the bar Passo Doble, meanwhile, will make you think of margaritas; they make some of the best on the island. Info: Queen of Mykonos, Tel. (+30) 694.907.8018, queenofmykonos.gr | Astra, Tel. (+30) 22890.247.67, astra-mykonos.com | Passo Doble, Tel. (+30) 22890.228.76

CLUBBING IN CHORA: You never know where you’ll end up on a night out in Chora. If you find yourself in the midst of frenzied dancing, you’re almost certainly at Moni. Up to 150 people can fit into this 80 sq. m. space, but you’re only allowed in with a reservation. Super soundproofing means you can walk past the entrance outside and have no idea what’s going on inside; it might be Nina Kraviz or another famous DJ on the decks. The drink to have here is Greponis – a sweet and sour cocktail made with gin, grapes and elderflower extract. Apparently the mixologists drew their inspiration for this creation from the god Dionysus. Info: Moni, Tel. (+30) 22890.774.51, monimykonos.com

Queen of Mykonos

μαστίχα. Για ηλιοβασίλεμα με live μουσική και πανοραμική θέα στα βαρκάκια του Γιαλού και στην Παραπορτιανή, καλή επιλογή είναι το 180° sunset bar, που λειτουργεί στην ταράτσα του Κάστρου Πανηγυράκη. Εδώ, ξεφύγετε από τα κλασικά και δοκιμάστε δικές τους εμπνεύσεις, όπως το «Parachute» με βότκα, ανανά, κάρδαμο και μανταρίνι. Info: Scorpios, τηλ. 22890-29250, scorpiosmykonos.com | Galleraki, τηλ. 22890-27188, galleraki.gr | Scarpa, τηλ. 22890-23294 | 180° sunset bar, τηλ. 6993-601424, mykonoscastle.gr

CYCLADES 1. Πικνίκ στον Αϊ-Γιάννη τον Δέτη. / A picnic on the roof of the Ai-Yiannis Detis Monastery. 2. Γιόγκα στο Okreblue. / Yoga at Okreblue. 3. Μάθημα κεραμικής στο ατελιέ Noe. / Pottery lessons at Noe Atelier. 4. Στο βιολογικό αγρόκτημα Καμάρανθο. / At the organic farm Karamantho.

116 /117

ΣΤΗΝ ΠΆΡΟ, ΓΙΑ ΕΥΕΞΊΑ PAROS FOR WELLNESS ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΊΑΣ ΑΛΑΒΆΝΟΥ • BY ELEFTHERIA ALAVANOU

ΕΥΕΡΓΕΤΙΚΗ ΧΑΛΑΡΩΣΗ: Αν αγαπάτε τις δραστηριότητες ευεξίας, τότε η Πάρος είναι το μέρος που ψάχνετε. Τα τελευταία χρόνια, το νησί προσελκύει όλο και περισσότερους ανθρώπους που ασχολούνται με τη yoga και το μασάζ, προωθώντας έτσι έναν πιο ισορροπημένο τρόπο ζωής. Δύο κέντρα που προσφέρουν τέτοιου είδους υπηρεσίες και παράλληλα διαθέτουν εστιατόριο, κυρίως ασιατικής κουζίνας, είναι το Tao’s κοντά στον Αμπελά και το Okreblue στη Σάντα Μαρία. Info: Tao’s, τηλ. 22840-28882, taos-greece.com | Okreblue, τηλ. 6981-014300, okreblue.com

THE BENEFITS OF RELAXATION:

ΕΝΑ ΜΕ ΤΗ ΦΥΣΗ: Ανακαλύψτε μια διαφορετική πλευρά της Πάρου, αμιγώς φυσιολατρική, σε δύο εξαιρετικά κτήματα. Στη φάρμα Πεtra, στις Κολυμπήθρες, θα κάνετε βόλτα με τον Άλκη ανάμεσα στις ξερολιθιές, για να δείτε πώς γίνεται η συγκαλλιέργεια κάππαρης και ρίγανης, και θα δοκιμάσετε προϊόντα του κτήματος σε ένα όμορφο μπαλκόνι με θέα το νησάκι της Αγίας Καλής. Στο βιολογικό αγρόκτημα Καμάρανθο, στο Καμάρι, θα εντρυφήσετε στις αρχές της περμακουλτούρας (σύστημα βιώσιμης καλλιέργειας που βασίζεται στην παρατήρηση της φύσης), θα δείτε ένα παραμυθένιο χωράφι με ακακίες, ροδιές, συκιές κι ένα θερμοκήπιο με φουντωτές μπανανιές. Info: Πεtra, τηλ. 6944-311988, petrafarm.gr | Καμάρανθο, τηλ. 6988-341929, kamarantho.gr

NATURE'S BOUNTY: Explore the agrarian side of Paros at two amazing island farms. At Petra in Kolymbithres, your guide will take you through fields bordered by drystone walls, where you can see how oregano and capers are grown using polyculture methods before tasting the farm’s exquisite produce on its beautiful balcony with stunning views. The organic farm Kamarantho operates on the principles of permaculture, creating sustainable ways of life through the observation and imitation of nature. It has groves of acacia, pomegranate and fig trees, and a greenhouse full of lush banana trees. Info: Petra, Tel. (+30) 6944.311.988, petrafarm.gr | Kamarantho, Tel. (+30) 698.834.1929, kamarantho.gr

If you know the true value of wellness, Paros is the place for you. Recently, the island has been attracting more and more practitioners of activities such as yoga and massage, making it perfect for people seeking a more balanced way of life. There are two exceptional places that offer wellness activities; both have restaurants serving delicious – mostly Asian – food. One is Tao’s, near Ambela; the other is Okreblue, in Santa Maria. Info: Tao’s, Tel. (+30) 22840-288.82, taos-greece.com | Okreblue, Tel. (+30) 698.101.4300, okreblue.com

AN ALTERNATIVE METHOD OF SELF-FOCUS:

Η κεραμική είναι μια αναπάντεχα αγχολυτική ασχολία. Δοκιμάστε τις ικανότητές σας στο ατελιέ Noe, κοντά στο Άσπρο Χωριό, όπου παραδίδονται μίνι μαθήματα κεραμικής σε τροχό. Ο χώρος του εργαστηρίου είναι γεμάτος από ιδιαίτερες πήλινες δημιουργίες, φτιαγμένες με μεράκι – θα βρείτε από κυκλαδικά ειδώλια μέχρι σερβίτσια με αχινούς. Info: Noe, τηλ. 22840-42676, noeparos.com

Making ceramic art can be a brilliant stress-busting activity, combining both creativity and meditative focus. You can hone your skills at Noe Atelier, near Aspro Chorio, which offers mini-courses in pottery using potter’s wheels. The workshop space is full of unique ceramic pieces made with care and passion, and you’ll find everything here from Cycladic figures to dinner sets featuring sea urchins. Info: Noe Atelier, Tel. (+30) 22840.426.76, noeparos.com

ΑΝΑΠΑΝΤΕΧΗ ΕΞΟΡΜΗΣΗ: Η Πάρος διαθέτει το δικό της Πάρ-

A DAY IN THE COUNTRY: Paros has its own 200-acre nature

κο, μια προστατευόμενη έκταση 800 στρεμμάτων όπου απαγορεύονται το κυνήγι, η βόσκηση, η δόμηση και τα μηχανοκίνητα. Μπορείτε να πεζοπορήσετε στα μονοπάτια (έχουν μήκος 7 χλμ. και προσφέρονται για οικογένειες), να κολυμπήσετε στην παραλία Μοναστήρι, να δείτε ταινία στο θερινό σινεμά (δωρεάν) ή να οργανώσετε ένα πρωτότυπο πικνίκ στη στέγη του Αϊ-Γιάννη του Δέτη. Παντοπωλεία με υλικά για πικνίκ (κριτσίνι χαρουπιού, παριανό κρασοτύρι κ.ά.) είναι ο Αρσένης στη Νάουσα και το Βιοshop στην Παροικιά. Διαθέτουν και βιολογικά προϊόντα. Info: Πάρκο Πάρου, parospark.com | Αρσένης, arsenisfresh.gr | Βιοshop, bioshop-paros.gr

reserve, where hunting, livestock-grazing, construction and all motorized vehicles are forbidden. A hike here is a perfect family outing, as is a swim at Monastiri Beach, a visit to the free open-air cinema or a picnic atop the roof of Ai-Yiannis Detis Monastery. Stock up for that picnic at either of two grocery stores (Arsenis in Naoussa or Bioshop in Parikia) that have everything you need (including carobflour breadsticks, dolma, baby plum tomatoes and local wine-matured cheese). Info: Paros Park, parospark.com | Arsenis, arsenisfresh.gr | Bioshop, bioshop-paros.gr

ΦΥΣΙΚΟ SPA: Η παραλία του Καλόγερου, στην ανατολική πλευρά

A NATURAL SPA: Kalogeros Beach, on the eastern side of Paros, is

της Πάρου, είναι γνωστή στους οπαδούς της αργιλοθεραπείας. Επισκεφτείτε τη για να κάνετε μια θεραπευτική μάσκα προσώπου και σώματος, αλείφοντας το δέρμα σας με πηλό, κι ύστερα ρίξτε βουτιά στη θάλασσα. Έχετε τον νου σας στα διερχόμενα πλοία, καθώς με το πέρασμά τους σηκώνεται κύμα που μπορεί να «απειλήσει» τα πράγματά σας.

well-known to lovers of mud therapy. Try a natural therapeutic face and body mask by slathering yourself with the fresh clay from the beach, taking a plunge in the sea afterwards to wash it all off. Do keep an eye out for passing ships, since they can raise waves in their wake capable of swamping your belongings and dragging them out to sea!

ΕΛΑΧΙΣΤΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ: Πριν ή κατά τη διάρκεια του ταξιδιού σας ρίξτε μια ματιά στην ομάδα «Sustainable Living Paros – Βιώσιμη διαβίωση στην Πάρο» στο facebook. Θα βρείτε οικολογικές συμβουλές και tips (να κυκλοφορείτε με δική σας κούπα καφέ, να λέτε «όχι, ευχαριστώ» όταν σας βάζουν πλαστικό καλαμάκι κ.λπ.), έτσι ώστε οι διακοπές σας να έχουν μικρότερο αντίκτυπο στο περιβάλλον.

MINIMAL ENVIRONMENTAL FOOTPRINT: Before or during your trip, take a look at the Facebook page of the group “Sustainable Living Paros.” You’ll find eco-friendly tips (such as to bring your own coffee mug and to say “no thank you” to plastic straws). For the environmentally conscious, these tips will help make sure that your holiday has the least possible negative impact on the environment.

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΑΥΤΟΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ:

CYCLADES

ΣΤΗ ΣΑΝΤΟΡΊΝΗ, ΓΙΑ ΟΙΝΟΤΟΥΡΙΣΜΌ SANTORINI FOR WINE TOURISM

ΤΗΣ ΝΈΝΑΣ ΔΗΜΗΤΡΊΟΥ • BY NENA DIMITRIOU

Santo Wines

Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΗΣ ΚΟΥΛΟΥΡΑΣ: Επισκεφθείτε τον αμπελώνα των 3.500 ετών. Με τη βόλτα στα ηλικιωμένα αμπελοτόπια θα διαπιστώσετε ότι τα σταφύλια μεγαλώνουν σχεδόν πάνω στο χώμα. Εδώ θα θαυμάσετε την τεχνική της κουλούρας. Πρόκειται για έναν ξεχωριστό τρόπο καλλιέργειας, ζωτικής σημασίας για το σταφύλι. Τα κλαδιά στριφογυρίζονται και πλέκονται όταν το φυτό είναι σε χειμερία νάρκη, από τον Νοέμβριο μέχρι τον Μάρτιο. Αυτός που θα τα πλέξει θα πρέπει να θυμάται πώς τα πέρασε, έτσι ώστε να μπορεί να «λύσει» το φυτό σε περίπτωση που χρειαστεί. Δεκαοκτώ οινοποιεία με σημαία το Ασύρτικο, την ποικιλία-γκανιάν και πρεσβευτή του ελληνικού κρασιού στο εξωτερικό, προσφέρονται για οινοτουρισμό. Άλλες είκοσι γηγενείς ποικιλίες καλλιεργούνται σε μικρότερη κλίμακα, με γνωστότερες το Αηδάνι, το Αθήρι, το Μαυροτράγανο, τη Μανδηλαριά, το Κατσανό και το Βουδόματο.

ΟΙΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ: Το οινοποιείο Venetsanos Winery αποτελεί ζωντανό κομμάτι της οινικής ιστορίας του νησιού. Η πρώτη γεννήτρια και η πρώτη αντλία της Σαντορίνης χρησιμοποιήθηκαν εδώ. Με αφορμή το κρασί, θα έρθετε για να θαυμάσετε και μια λιγότερο φωτογραφημένη όψη της Καλντέρας. Δοκιμάστε Νυχτέρι, Μανδηλαριά, ροζέ Anagallis μαζί με τοπικά προϊόντα και απολαύστε μια εναλλακτική και εντυπωσιακή άποψη του νησιού από την Καμένη μέχρι το Ημεροβίγλι και την Οία. Info: Μεγαλοχώρι, τηλ. 22860-21100, venetsanoswinery.com ΠΟΛΥΧΩΡΟΣ ΓΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑΣ: Το Santo Wines δεν είναι μόνο ένα οινοποιείο, αλλά και ένα στέρεο οικοδόμημα της πρωτογενούς παραγωγής του νησιού και της γαστρονομίας. Το σπίτι του συνεταιρισμού θηραϊκών προϊόντων μετράει εβδομήντα χρόνια ζωής και περί τους 1.000 αμπελουργούς ως μέλη, αλλά και παραγωγούς φάβας, ντομάτας και άλλων εμβληματικών σαντορινιών προϊόντων. Εδώ βρίσκεται και το μοναδικό σε λειτουργία εργοστάσιο επεξεργασίας ντομάτας στο νησί.

THE CRAFT OF THE KOULOURA:

Where else can you visit a vineyard that’s 3500 years old? As you go around the island’s wine estates, you’ll notice that the grapes are growing almost on the bare soil itself, thanks to Santorini’s amazing koulouras, or baskets. This is a very particular method of grape cultivation, of vital significance to the grapes themselves. This “basket” will protect the fruit from the island’s formidable winds and trap precious moisture. There are nearly twenty wineries involved in wine tourism, and Assyrtiko is the flagship grape variety of most of them, as well as being the ambassador for Greek winemaking abroad. In addition to Assyrtiko, there are roughly twenty more indigenous varieties cultivated on the island on a smaller scale.

WINEMAKING HISTORY: The Venetsanos Winery in Megalochori is intimately tied to the island’s winemaking history. Santorini’s first generator and its first pump were both used here. Make sure you try their Nychteri, Mandelaria, or Anagallis rosé, accompanied by local produce, and enjoy an alternative but equally spectacular view of the island, from Kammeni to Imerovigli and Oia. Info: Megalochori, Tel. (+30) 22860.211.00, venetsanoswinery.com A MULTI-SPACE FOR GASTRONOMY: Santo Wines isn’t just a winery; it’s an institution providing support to primary production on the island. This cooperative has been in business for over 70 years and numbers approximately 1,000 grape growers among its members, as well as producers of the island’s famed yellow peas, tomatoes, and other renowned agricultural goods of Santorini. The only factory for the processing of tomatoes still in operation on the island is also located here. As you sit on the veranda, enjoying a breathtaking view, try several vinifications of Assyrtiko, including their new label ΙRINI, made from 100% Assyrtiko aged for 18 months in Vinsanto barrels. From the

Vassaltis Vineyards

Στη βεράντα, με θέα που κόβει την ανάσα, δοκιμάστε Ασύρτικο σε διάφορες οινοποιήσεις και χρόνους παλαίωσης, καθώς και τη νέα ετικέτα Ιrini, από 100% Ασύρτικο, που έχει παλαιώσει για δεκαοκτώ μήνες σε βαρέλια από Vinsanto. Από το ντελικατέσεν πωλητήριο προμηθευτείτε πελτέ από ντοματάκι Σαντορίνης με μέλι, μαστίχα και τζίντζερ. Info: Πύργος, τηλ. 22860-28058, santowines.gr

ΕΠΕΝΔΥΟΝΤΑΣ ΣΤΟΝ ΑΜΠΕΛΩΝΑ: Το οινοποιείο Estate Argyros επιβάλλεται κατ’ αρχάς με την αρχιτεκτονική του. Εξαιρετικά φωτογενές, βρίσκεται στην καρδιά του ιδιόκτητου αμπελώνα, στον οποίο ο οινοποιός Ματθαίος Αργυρός έχει επενδύσει περισσότερο από οποιονδήποτε. Δοκιμάστε τη νέα ετικέτα Cuvée Monsignori, από 100% Ασύρτικο από αμπέλια 200 ετών, σε φιάλη τύπου Βουργουνδίας, όπως και το Vinsanto 20ετίας με τη signature σοκολάτα που το συνοδεύει. Info: Επισκοπή Γωνιάς, τηλ. 22860-31489, estateargyros.com

Η τεχνική της κουλούρας / The kouloura, or basket, technique

Santo deli, don’t forget to pick up some tomato paste spread, made from local tomatoes and flavored with honey, mastic and ginger. Info: Pyrgos, Tel. (+30) 22860.280.58, santowines.gr

INVESTING IN THE VINEYARD: The new winery Estate Argyros certainly knows how to make an architectural statement. A stunning structure, the main building sits at the heart of the winery’s land holdings. Nonetheless, it is the land that matters most, and winemaker Matheos Argyros has invested more in his vineyards than most other winemakers on the island. Try the new label Cuvée Monsignori, made from 100% Assyrtiko grapes grown on 200-year-old grapevines and bottled in Burgundy-style bottles, and the 20-year-old Vinsanto, that can be paired with a signature chocolate. Info: Episkopi Gonias, Tel. (+30) 22860.314.89, estateargyros.com

ΑΣΤΕΙΡΕΥΤΕΣ ΙΔΕΕΣ: Μπαίνοντας στο μικρό οινοποιείο Domaine Sigalas, ενός από τους πιο καινοτόμους παραγωγούς της χώρας, δύσκολα θα μαντέψετε τον μεγάλο αριθμό φιαλών που παράγονται εδώ. Ο Πάρις Σιγάλας κάθε χρόνο έχει μια νέα ιδέα για να εμπλουτίσει την γκάμα των ετικετών του, πάντα επιτυχημένη. Συνοδεία φαγητού, δοκιμάστε το premium Ασύρτικο από παλιά αμπελοτόπια Καβαλιέρο, το Αμ από Ασύρτικο Σαντορίνης και Μονεμβασιά Πάρου, όπως και το Νυχτέρι από Αηδάνι, που αναμένεται να βγει στην αγορά σε λίγες εβδομάδες. Info: Μπαξές, Οία, τηλ. 22860-71644, sigalas-wine.com

AN INEXHAUSTIBLE SPRING OF IDEAS: The small Domaine Sigalas winery, home to one of Greece’s most innovative wine producers, puts out a remarkable number of bottles annually. Each year, Paris Sigalas comes up with successful new ideas to enrich the range of his wines. Try either the premium Assyrtiko from the old Kavaliero grapevines, the AM made with Santorini Assyrtiko and Monemvasia grapes from Paros, or the Nychteri, made from Aidani grapes, which is expected to go on the market in a few weeks. Info: Baxes, Oia, Tel. (+30) 22860.716.44, sigalas-wine.com

ΤΟΛΜΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ: Πριν από τέσσερα χρόνια, ο νέος οινοποιός Γιάννης Βαλαμπούς έφτιαξε το μοντέρνο οινοποιείο Vassaltis Vineyards, που εναρμονίζεται πλήρως με το φυσικό περιβάλλον. Σε ελάχιστο χρόνο, παρέα με δύο ικανότατους οινολόγους, κατάφερε να δημιουργήσει εννέα ετικέτες και να βάλει τη Σαντορίνη Vassaltis στις λίστες κρασιού κορυφαίων εστιατορίων. Με τα αρώματα του βοτανόκηπου να ερεθίζουν την όσφρησή σας και το βλέμμα να απλώνεται στον αμπελώνα και στη θάλασσα, δοκιμάστε την Plethora, ένα κρασί πλούσιο που υφίσταται οξειδωτική παλαίωση, όπως και το ζωηρό και αρωματικό Αηδάνι, μαζί με μεσογειακές και fusion γεύσεις. Info: Βουρβούλος, τηλ. 22860-22211, vassaltis.com

A DARING SPIRIT AND CREATIVITY: Four years ago, a young winemaker named Yiannis Valambous created the contemporary winery Vassaltis Vineyards. Together with two exceptionally able oenologists, he’s managed to create nine new wines and to place Vassaltis Santorini wines in the cellars of leading restaurants. With the aromas of the herbal garden wafting around you, and a stunning view of the vineyard and the sea in front of you, you’re in the perfect place to try either the Plethora, a rich wine that is matured through oxidizative ageing, or the lively and aromatic Aidani, with its alluring Mediterranean and fusion flavors. Info: Vourvoulos, Tel. (+30) 22860.222.11, vassaltis.com

Domaine Sigalas

118 /119

CYCLADES

ΣΤΗΝ ΊΟ, ΓΙΑ ΤΟ ΝΈΟ ΤΗΣ ΠΡΌΣΩΠΟ THE BRIGHT NEW FACE OF IOS ΤΟΥ ALEX KING • BY ALEX KING

Agalia Luxury Suites

ΠΟΛΥΤΕΛΉΣ ΔΙΑΜΟΝΉ: Για να αλλάξει το προφίλ ενός τόπου, πρέπει πρώτα να αλλάξει το κοινό στο οποίο απευθύνεται. Οι ξενοδόχοι του νησιού, κινούμενοι προς αυτή την κατεύθυνση, κάνουν σημαντικές επενδύσεις τα τελευταία χρόνια, ανεβάζοντας το επίπεδο των υπηρεσιών και προσφέροντας στους ταξιδιώτες διαμονή-εμπειρία. Το πελώριο Ios Palace, σε μια απίθανη θέση με θέα τον Μυλοπότα, ήταν ο πρώτος διδάξας. Μερικά χρόνια αργότερα, ακολούθησε και το Liostasi Hotel & Suites, το οποίο μεταμορφώθηκε σε ένα από τα πιο στιλάτα και ξεχωριστά boutique ξενοδοχεία του νησιού. Τον τελευταίο καιρό, ο καλλιτέχνης και τέως επενδυτής της Wall Street Άγγελος Μιχαλόπουλος αγοράζει εντυπωσιακά ακίνητα, τα οποία διακοσμεί με τις δικές του πολύχρωμες (σε στιλ Γκαουντί) δημιουργίες. Σε αυτόν ανήκουν οι σουίτες Agalia Luxury Suites, το Pathos Sunset Bar και το νεοαφιχθέν Calilo, ένα resort με 30 σουίτες (με πριβέ παραλία και πεζοπορικά μονοπάτια) που είχε τραβήξει την προσοχή των The New York Times ήδη πριν από τα επίσημα εγκαίνιά του (τον Ιούνιο του 2019). Info: Ios Palace Hotel & Spa, Μυλοπότας, iospalacehotel.com | Liostasi Hotel & Suites, Χώρα, liostasi.gr | Agalia Luxury Suites, Τζαμαρία, agaliahotel.com | Pathos, Κουμπάρα, pathoslounge.com | Calilo Luxury Resort, Παραλία Παπά, calilo.com ΓΕΥΣΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ: Η

Ίος είχε ανέκαθεν πολλά να προσφέρει σε γαστρονομικό επίπεδο, αλλά τώρα το αναδεικνύει και το χρησιμοποιεί προς όφελος του προφίλ της. Πρωταγωνιστές των τοπικών προϊόντων της είναι τα τυριά, τα οποία ξεχωρίζουν χάρη στο σχετικά υγρό κλίμα, στο ορεινό έδαφος και στην πληθώρα των βοτάνων, όπως το θρούμπι και το θυμάρι, τα αρώματα των οποίων «αποτυπώνονται» στα τυριά. Το τυροκομείο Νιώτικο χρησιμοποιεί κυρίως κατσικίσιο γάλα για την παρασκευή σκληρών τυριών (γραβιέρα και κεφαλοτύρι), αλλά και μαλακών (σκοτύρι και ξινό). Θα σας δοθεί η δυνατότητα να τα δοκιμάσετε σε πολλά από τα εστιατόρια του νησιού, καθώς οι σεφ θέλουν πλέον να προσφέρουν στους πελάτες τους αυθεντικές γεύσεις. Info: τηλ. 22860-92506, niotiko.gr

SURROUND YOURSELF WITH LUXURY:

The hotel owners of Ios have been making substantial investments in order to raise standards and attract a more discerning type of traveler to the island. Ios Palace, the hotel, restaurant and spa that occupies an enviable location overlooking Mylopotas Beach, was the first to take steps in this direction. A few years later, Liostasi Hotel & Suites, too, underwent significant renovation, becoming one of the most distinctive boutique hotels in the area. Recently, former Wall Street trader and artist Angelos Michalopoulos has been acquiring some impressive real estate across the island and decorating the new properties in his own colorful style; his holdings include Agalia Luxury Suites (with its renowned restaurant Taste of Joy), Pathos Sunset Bar, and the ambitious new Calilo, a 30-suite resort (with solar power, geothermal cooling, walking trails and a private beach) which has already garnered coverage from The New York Times, even ahead of its official June 2019 opening. Info: Ios Palace Hotel & Spa, Mylopotas, iospalacehotel.com | Liostasi Hotel & Suites, Chora, liostasi.gr | Agalia Luxury Suites, Tzamaria, agaliahotel.com | Pathos, Koumpara, pathoslounge.com | Calilo Luxury Resort, Papas Beach, calilo.com

SAY CHEESE, PLEASE! Travelers increasingly want to sample local gastronomy wherever they are, and Ios has plenty of amazing foodstuffs to offer. It’s famous throughout the Cyclades for its cheeses, unique because of the island’s mountainous terrain, relatively humid climate and abundance of wild herbs, including throubi (summer savory) and thimari (thyme), the taste of which come through in the cheeses produced here. Nestled high up in the hills, the dairy Niotiko uses mostly goat’s milk sourced from native herds to make hard cheeses such as graviera and kefalotyri, as well as the soft cheeses skotiri and xino. You’ll find Niotiko cheeses in many of the dishes served at the island’s finest restaurants as local chefs strive to give diners an authentic taste of Ios’ rich cuisine. Info: Tel. (+30) 22860.925.06, niotiko.gr

120 /121

Στα μελίσσια Δαμβακάρη / At the Damvakari apiary

ΑΥΘΕΝΤΙΚΑ ΑΡΩΜΑΤΑ: Τα προϊόντα της Ίου όχι μόνο αναδεικνύονται, αλλά και πλέον δίνεται η δυνατότητα στους επισκέπτες να μάθουν τη διαδικασία παραγωγής τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το Οινοποιείο της Ίου, το οποίο άνοιξε το 2015 και από φέτος είναι επισκέψιμο. Οι αμπελώνες του περιλαμβάνουν αντιπροσωπευτικές ποικιλίες των Κυκλάδων, όπως το Ασύρτικο και η Μανδηλαριά. Επίσης, αξίζει να προμηθευτείτε το εξαιρετικό νιώτικο μέλι, η νοστιμιά του οποίου οφείλεται στο πλήθος των βοτάνων που απαντώνται στο νησί. Αναζητήστε αυτό του μελισσουργού Μιχάλη Δαμβακάρη, ο οποίος φροντίζει τις μέλισσες σαν παιδιά του. Τόσο το μέλι όσο και άλλα προϊόντα, όπως χειροποίητα σαπούνια και παστέλια, θα βρείτε στο κατάστημα Μοσέντα. Info: Οινοποιείο Ίου, Αλέξανδρος Δελής, τηλ. 6973-667627 | Μοσέντα: επαρχιακή οδός Ίου-Όρμου, Χώρα, τηλ. 22860-92294

Η ΙΣΤΟΡΊΑ ΚΕΡΔΊΖΕΙ ΈΔΑΦΟΣ: Η Ίος δεν διαθέτει μόνο φανταστικές παραλίες και έντονη ζωή, αλλά και μεγάλη ιστορία, για την οποία οι επισκέπτες δείχνουν ολοένα αυξανόμενο ενδιαφέρον. Ο καλύτερος τρόπος να μάθετε γι’ αυτήν είναι να ακολουθήσετε τον Ιρλανδό Robbie Fitzrobert σε έναν από τους πολύ ενδιαφέροντες ιστορικούς περιπάτους που διοργανώνει στη Χώρα. Μπορεί να ακούγεται παράξενο το να ξεναγηθείτε από έναν Ιρλανδό, ο οποίος μάλιστα έχει μάθει Ελληνικά στο Πανεπιστήμιο του Γκέτεμποργκ στη Σουηδία, ο Robbie όμως έρχεται στην Ίο από το 1979 και κατά κοινή ομολογία είναι ο καλύτερος γνώστης της ιστορίας του νησιού. Αν προτιμάτε τις πεζοπορίες στη φύση, η Ίος διαθέτει πλέον σηματοδοτημένο δίκτυο. Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφτείτε την ιστοσελίδα iospaths.gr. Info: Ξεναγήσεις κάθε Τετάρτη 10.30 ή 18.30, με αφετηρία το Αρχαιολογικό Μουσείο, meltemiwatersports.com ΠΑΙΧΝΊΔΙΑ ΣΤΟ ΝΕΡΌ:

Το Meltemi Water Sports του Peter Bramwell αναπτύχθηκε εντυπωσιακά τις προηγούμενες δεκαετίες, προσφέροντας στους νεαρούς επισκέπτες παιχνίδια στη θάλασσα. Σήμερα, στο πλαίσιο της αναβάθμισης των υπηρεσιών του, προσφέρει επιπλέον καταδύσεις, yoga και privé εκδρομές με ταχύπλοα σκάφη σε ερημικές παραλίες και θαλάσσιες σπηλιές. Info: Παραλία Μυλοπότα, meltemiwatersports.com

Περίπατος με θέα στη Χώρα / Looking down on Chora

FURTHER TEMPTATIONS:

Winemaking on the island has been given a new lease of life by Ios Winery, founded in 2015, which will begin offering tours from the first of June this year. The winery, which uses grape varieties typical of the Cyclades, like Assyrtiko and Mandilaria, has small vineyards spread out around the island. Keep a keen eye out for the company’s distinctive red and white wine labels or you’ll miss out; their wines are only available on Ios. The wealth of herbs across the island makes Ios’ honey extraordinarily flavorsome. This is especially true of thimarisio honey, from bees that collect nectar from the flowers of thyme plants. Look for the local stuff, from beekeeper Michalis Damvakaris. For these Ios products and more, head to the family-run deli shop Mosenta near the port. Info: Ios Winery, Alexandros Dellis: (+30) 697.366.7627 | Mosenta: Eparchiaki Odos Iou-Ormou, Chora, Tel. (+30) 22860.922.94

TAKE A WALK: Alongside a growing hunger for Ios’ local products, there is also a renewed interest in the island’s storied history. The best way to learn about Ios’ eventful past is to join Irishman Robbie Fitzrobert on one of his colorful history walks around Chora. It might seem strange to be guided around this labyrinthine Cycladic town by a Dublin-born guide – and one who learned Greek at Gothenburg University in Sweden, no less – but Robbie has been coming to Ios since 1979. By all accounts, few people know more about the island’s history. If you want something more physically challenging, check out iospaths.gr to find out about the newly renovated hiking trails that crisscross the island. Info: Tours every Wed, starting at 10:30 or 18:30 from in front of the Archaeological Museum. meltemiwatersports.com GET WET:

Peter Bramwell’s Meltemi Water Sports has grown by leaps and bounds over the years, offering young visitors all sorts of fun activities in the water. Today, as part of an ongoing effort to elevate it services, it also organizes scuba diving, yoga sessions and private speedboat excursions to deserted beaches and sea caves. Info: Mylopotas Beach, meltemiwatersports.com

DINING OUT

4 ΝΗΣΙΑ

20 τραπέζια Από ουζερί πάνω στη θάλασσα και παραδοσιακές ταβέρνες μέχρι μοδάτα στέκια και γαστρονομικά εστιατόρια, οι Κυκλάδες διαθέτουν κάτι για όλες τις περιστάσεις.

MAGICAL MEALS ON IDYLLIC ISLANDS From ouzeris on the beach to traditional tavernas down village alleys, and from trendy eateries to fine-dining establishments, the Cyclades offer a wide spectrum of gastronomic options.

ΚΕΙΜΕΝΑ: ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΑΛΑΒΑΝΟΥ, ΝΕΝΑ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ, ALEX KING, ΝΙΚΟΛΕΤΑ ΜΑΚΡΥΩΝΙΤΟΥ, ΟΛΓΑ ΧΑΡΑΜΗ • BY ELEFTHERIA ALAVANOU, NENA DIMITRIOU, ALEX KING, NIKOLETA MAKRYONITOU, OLGA CHARAMI

Σαντορίνη

Santorini

VINEYART

Σε μια φροντισμένη αυλή σερβίρονται ελληνικοί μεζέδες και προϊόντα ντελικατέσεν μαζί με σαντορινιό κρασί. Η οινοθήκη του είναι μάλλον μία από τις πιο πλήρεις του νησιού, καθώς περιέχει όλες τις ετικέτες των τοπικών οινοποιείων. Οι νεαροί ιδιοκτήτες διατηρούν και παλαιώνουν στο κελάρι τους φιάλες από σημαντικές σοδειές, σέβονται την εποχικότητα και στηρίζουν την εντοπιότητα. Ξεκινήστε το γεύμα με ελληνικό απόσταγμα και παστές σαρδέλες ή χλωρό τυρί Σαντορίνης και συνεχίστε με Ασύρτικο και κάποια συνταγή μεσογειακής κουζίνας ή με κάποιο από τα πιάτα ημέρας – οι γαρίδες με κουσκούς ή το καπνιστό χοιρινό με πατάτες προτείνονται. Info: Οία, τηλ. 22860-72046

Greek meze and deli products, accompanied by local Santorini wine, are served in a clean, stylish courtyard. The establishment boasts what might be one of the most well-stocked wine cellars on the island, since it features every wine produced by the local wineries, and the chefs respect seasonality and support local food producers. Start your meal with a glass of Greek spirits and either some salted sardines or a little fresh Santorini cheese, and continue with an Assyrtiko wine and one of the dishes featured on the Mediterranean menu, or one of the day’s specials – both the shrimp couscous and the smoked pork and potatoes are recommended. Info: Oia, Tel. (+30) 22860.720.46

ΚΡΙΝΆΚΙ

KRINAKI

Ταβερνάκι στον οικισμό της Φοινικιάς, με λίγα τραπέζια πάνω σε μια ταράτσα παλιού σπιτιού. Θα δοκιμάσετε κυρίως κρεατικά (και λίγα ψαρικά) με θέα την εκκλησία της Αγίας Ματρώνας, ενώ στο βάθος φαίνεται η πίσω πλευρά της Σαντορίνης, με τους αμπελώνες. Κεφτεδάκια, ρεβίθια στη γάστρα, αρνάκι στον φούρνο και άλλα ελληνικά καλομαγειρεμένα πιάτα θα σας κάνουν να ξεχάσετε ότι βρίσκεστε στη Σαντορίνη της υψηλής δημιουργικής κουζίνας. Εδώ σερβίρεται μόνο εμφιαλωμένο κρασί, από το νησί αλλά και όλη την Ελλάδα, που θα το πιείτε σε χαμηλό ποτήρι ταβέρνας – μπορείτε να ζητήσετε ψηλό ποτήρι κρασιού. Info: Φοινικιά, τηλ. 22860-71993

This small taverna in Foinikia, with a few tables on the roof terrace of an old town house, serves mostly meat-based dishes (and a few fish-based ones). In the distance, you can make out the arable interior of Santorini, with its many vineyards. Meatballs, chickpeas cooked in a clay pot, oven-roasted lamb and several other skillfully prepared traditional Greek dishes will make you forget that you’re on an island more famed for its innovative haute cuisine. Krinaki serves only bottled wine, sourced from producers right here on the island and across the whole of Greece. Info: Foinikia, Tel. (+30) 22860.719.93

SELENE MEZE AND WINE

Πρόκειται για το «αδελφάκι» του περίφημου εστιατορίου Selene, το οποίο έμαθε στους επισκέπτες την αξία των θηραϊκών προϊόντων, καθώς τα σερβίρει σε δημιουργικές εκτελέσεις εδώ και 33 χρόνια. Στη

This is the “little sister” of the famous restaurant Selene, which led in promoting Santorini’s local produce by serving it in highly innovative dishes for over 33 years. At the Μeze and Wine branch

Elements

122 /123

DINING OUT Bill & Coo, the gastronomy project

Μeze and Wine εκδοχή του, στον πρώτο όροφο του κτιρίου όπου συστεγάζονται, θα δοκιμάσετε ελληνική κουζίνα από τον νεαρό και ταλαντούχο σεφ Χρήστο Χίτο. Το μενού παρουσιάζει την εξέλιξη του ελληνικού μεζέ. Ζυμώνουν ψωμί δύο ειδών, προζυμένιο με ντομάτα, βασιλικό και ρίγανη, αλλά και πολύσπορο σικάλεως. Δημιουργικές και πολύ νόστιμες ερμηνείες κλασικών ελληνικών πιάτων, όπως το «ριζότογεμιστά», θα σας κρατήσουν στο τραπέζι για ώρα, παρέα με κάποιο από τα 27 κρασιά σε ποτήρι που φιγουράρουν στη λίστα τους. Info: Πύργος, τηλ. 22860-22249

ELEMENTS Το γαστρονομικό εστιατόριο του πολυτελούς Canaves Epitome θα σας χαρίσει ένα κορυφαίο γεύμα-εμπειρία. Προτείνουμε να έρθετε νωρίς και να πιάσετε μια θέση στη βεράντα, από την οποία βλέπετε τον ήλιο να βυθίζεται στη θάλασσα, απολαμβάνοντας ένα καλοφτιαγμένο κοκτέιλ-απεριτίφ που ετοιμάζει ο Γιάννης Καραβίας στο μπαρ. Ο επικεφαλής της κουζίνας και executive σεφ των Canaves, Τάσος Στεφάτος, θα σας εντυπωσιάσει με πιάτα υψηλών τεχνικών και αχαλίνωτης δημιουργικότητας. Παιχνιδιάρικη μαγειρική που ξεχειλίζει από γεύση: το χειροποίητο ψωμί τους φτιάχνεται με προζύμι μελιτζάνας, ενώ το βούτυρο που φτάνει στο τραπέζι αρωματίζεται με κρεμμύδι. Οι «Γάμοι του Φίγκαρο» είναι ένα πιάτο με ρύζι και μπαχαρικά, αστακό και μια τραγανή μπαγκέτα σε σχήμα δαγκάνας, που περιέχει κρέμα αστακού. Αυτό το δείπνο θα το θυμάστε για καιρό. Info: Οία, τηλ. 22860-72499

SALTY BONE Μετά τη βουτιά στη Βλυχάδα ή μετά τη βόλτα στο Πολιτιστικό Μουσείο Σαντορίνης, καθίστε στο μικρό εστιατόριο απέναντι από το SAF. Καλοκαιρινό ντεκόρ, ανεπιτήδευτο, με λίγα τραπέζια σε μια παλιά αυλή. Το μενού προσανατολίζεται στα ψαρικά, με συνταγές καθόλου τυπικές ή συνηθισμένες. Δοκιμάστε γαρίδες με γκοργκοντζόλα και πικάντικη σάλτσα kimtchi, φάβα με πορτοκάλι, αλλά και μεξικάνικα τάκος με τόνο. Μικρή λίστα κρασιού με ετικέτες από τον ελληνικό αμπελώνα. Info: Βλυχάδα, τηλ. 6946-848277 – Ν. Δ.

Salty Bone

of the enterprise, on the first floor of the building that houses both eateries, you’ll enjoy Greek cuisine prepared by the talented young chef Christos Hitos. There are innovative and tasty interpretations of classic Greek dishes such as the “stuffed tomato risotto,” dishes which will keep you happily seated at your table as you pair them with some of the 27 wines available by the glass from the extensive wine list. Info: Pyrgos, Tel. (+30) 22860.222.49

ELEMENTS This haute cuisine restaurant at the small luxury hotel Canaves Epitome is the place to come for an outstanding gastronomic experience, but get here early to secure a place on the veranda, from where you can watch the sunset as you enjoy an aperitif cocktail, expertly prepared by Yiannis Karavias at the bar. Heading the kitchen here, as well as serving as the executive chef of the Canaves group, is Tasos Stefatos, who’ll impress you with dishes evincing the highest technical skills and unbridled creativity. The “Marriage of Figaro,” for instance, is a dish made with rice and spices, lobster and a crunchy baguette in the shape of a claw filled with a lobster mousse. Without a doubt, this will be a dinner that you’ll remember for a long time. Info: Oia, Tel. (+30) 22860.724.99

SALTY BONE Following a swim at Vlychada Beach or a walk around the Tomato Industrial Museum, head for the small restaurant across from the courtyard of the Santorini Art Factory (SAF). The restaurant décor is unpretentiously summery, with a few tables laid out in an old courtyard. The menu is oriented towards seafood, with recipes ranging from the hardly typical to the happily familiar. Try the shrimp with gorgonzola cheese and a spicy kimchi sauce; the orange-flavored fava purée; or the tacos with tuna. The wine list is small and select, featuring options from Greek vineyards. Info: Vlychada, Tel. (+30) 694.684.8277

124/125

Mr. Pug

Φωκός / Fokos

Vineyart

DINING OUT

Μύκονος MR. PUG

KALITA Τα κυμινάτα σουτζουκάκια ταρτάρ με ψιλοκομμένες πράσινες ελιές του σεφ Βάιου Ντούτσια είναι από τα πιάτα που δεν ξεχνιούνται εύκολα. Είναι πολλοί, όμως, οι λόγοι για να έρθετε στη σικάτη αυλή του Kalita, σε ένα σοκάκι της Χώρας. Ένας εξ αυτών είναι η αναδομημένη χορτόπιτα με νόστιμη γέμιση φέτας κι ένα αυγό μελάτο και πανέ. Θα συνοδεύσετε με ένα δροσερό λευκό κρασί από τον ελληνικό αμπελώνα και θα κλείσετε με έξοχη λεμονόταρτα με οξύτητα που ηλεκτρίζει. Info: Ν. Καλογερά 31, τηλ. 22890-27102

ΦΩΚΌΣ Το ταβερνάκι της οικογένειας Ταμπουλχανά στην αμμουδιά Φωκός, η οποία δεν διαθέτει ομπρέλες, μοιάζει με όαση στην πολυκοσμία του νησιού, ένα αληθινό ησυχαστήριο δίχως Wi-Fi ή τηλεφωνικό δίκτυο. Ηλιοκαμένοι και με το μαγιό, θα ευχαριστηθείτε μπροστά στην παραλία πεντανόστιμες δροσερές σαλάτες, αφράτο χούμους, φρέσκα ψάρια και θαλασσινά στη σχάρα. Highlight για το τέλος το angels food cake (αφράτο κέικ), το κραμπλ κεράσι και τα χειροποίητα παγωτά. Info: Παραλία Φωκού, τηλ. 6944-644343

NA’VERACE Οι Walter και Orazio Speranza, οι Ναπολιτάνοι πιτσαγιόλι ιδιοκτήτες, είναι οι εκπρόσωποι της Associazione Verace Pizza Napoletana ( Ένωση Αυθεντικής Ναπολιτάνικης Πίτσας) στην Ελλάδα. Σε έναν ξυλόφουρνο, φτιαγμένο με ηφαιστειακές πέτρες από τον Βεζούβιο, ψήνουν αριστουργηματικές πίτσες με τα καλύτερα υλικά – τομάτες San Marzano ΠΟΠ και fior di latte μοτσαρέλα. Εδώ δεν έχει μυκονιάτικο lifestyle, μόνο απλότητα και αυθεντικότητα. Εκτός από ναπολιτάνικες πίτσες, δοκιμάστε και πατάτες gatto (πουρές πατάτας με μυρωδικά και παρμεζάνα), arrancini (ρυζοκροκέτες) και τηγανητή πίτσα montanara. Info: Νέος περιφερειακός δρόμος, Ντραφάκι, τηλ. 22894-00789

BILL & COO, THE GASTRONOMY PROJECT Ο πολύ καλός σεφ Ντίνος Φωτεινάκης μαζί με την ομάδα του ετοιμάζουν πιάτα υψηλής μαγειρικής με υλικά από τη μυκονιάτικη ύπαιθρο, ενισχυμένα με μνήμες από την παιδική του ηλικία και διανθισμένα με τεχνικές γαλλικής κουζίνας, στην οποία ο σεφ έχει εντρυφήσει. Φέτος, Na’Verace

The Little Green Rocket

Mykonos MR. PUG Using exotic ingredients flown in from Thailand as well as local Aegean products, chef-restaurateur George Venieris offers a fusion of Asian and Greek cuisine. With just 25 seats, the restaurant cuts no corners on the quality of the food or the service. The degustation menu comprises around 15 dishes, while there’s also a small a la carte menu with delicious options that include sticky rice with raw sea bass, steamed buns with satay chicken, and crab cake with angel’s hair pastry. Info: Mykonos Town Ring Road, Argyrena, Tel. (+30) 22890.777.71

KALITA

Chef Vaios Doutsias’ cumin-scented soutzoukakia (meatball) tartare with green olives is one of those dishes that linger in the memory, but it isn’t the only reason to visit Kalita’s chic outdoor dining space, tucked away down a small side street in the island’s main town. Another draw is the “deconstructed” cheese pie made with a gorgeous feta filling and topped with a runny egg and breadcrumbs. Pair your food with a refreshing Greek white wine and top it all off with a serving of the excellent and refreshing lemon tart. Info: 31 Kalogera, Tel. (+30) 22890.271.02

FOKOS This small seaside taverna on Fokos Beach, run by the Taboulchanas family, is an oasis of calm far from the bustling crowds: there are no loungers or umbrellas here, no Wi-Fi and only meager cellphone coverage. Content from having spent the day lying in the sun or splashing around in the sea, you can sit here in your bathing suit and enjoy refreshing salads, lovely hummus, and fresh grilled seafood. Highlights on the dessert menu include the angel food cake, the cherry crumble, and the homemade ice cream. Info: Fokos Beach, Tel. (+30) 694.464.4343

NA’VERACE Owners Walter and Orazio Speranza aren’t just bona fide Neapolitan pizzaiolos; they’re also the official representatives in Greece of the True Neapolitan Pizza Association. They work their magic in a woodfired oven made of volcanic stone from Mt Vesuvius, producing pizzas using such top-quality ingredients as San Marzano PDO tomatoes and fior di latte mozzarella. There’s no attempt here to replicate the elegance typical of many Mykonos eateries, just great food in a no-frills space. The menu also features gatto di patate (mashed potatoes with herbs and parmesan), arancini rice balls and fried montanara pizza. Info: New Ring Road, Drafaki, Tel. (+30) 690.763.9402

THE GASTRONOMY PROJECT, BILL AND COO Talented chef Dinos Fotinakis and his team design sophisticated dishes using locally sourced and artisanal ingredients to create a menu that, while based on the French techniques the chef was trained in,

Εξωτικές πρώτες ύλες καταφτάνουν από την Ταϊλάνδη στην κουζίνα του σεφ restaurateur Γιώργου Βενιέρη, για να συναντήσουν αιγαιοπελαγίτικα υλικά σε ένα μαγειρικό fusion Ασίας-Ελλάδας. Με 25 καθίσματα όλα κι όλα, εξασφαλίζεται η φροντίδα και η προσεγμένη εξυπηρέτηση. Το μενού degustation (γευσιγνωσίας) περιλαμβάνει περί τα 15 πιάτα, ενώ διατίθεται και ένα μικρό μενού α λα καρτ, με νοστιμιές όπως sticky rice (ρύζι) με λαβράκι ωμό, ψωμάκια ατμού με κοτόπουλο satay (σε ξυλάκι) και καβουροκροκέτα (crabcake) σε φύλλο κανταΐφι. Info: Περιφερειακός Χώρας, Αργύραινα, τηλ. 22890-77771

Αραντό / Aranto

στο ανακαινισμένο εστιατόριο του ξενοδοχείου, μπροστά στην πισίνα και με πανοραμική θέα στη θάλασσα, θα γευτείτε μπαρμπούνι με κουκιά, φουντούκια, μαύρο σκόρδο και περουβιανή πιπεριά aji amarillo, και ορτύκι με ιπποφαές, ρέβα και άχυρο. Κοσμοπολίτικη και η wine list. Info: Bill & Coo Hotel, Μεγάλη Άμμος, τηλ. 22890-26292 – Ν. Μ.

Πάρος ΑΡΑΝΤΌ Το αραντό ήταν ένα φτωχικό φαγητό που έτρωγαν σε δύσκολους καιρούς στις Λεύκες – χυλός από αλεύρι και νερό. Στο ομώνυμο εστιατόριο, αντίθετα, σερβίρονται πλούσια πιάτα που θα θυμάστε για καιρό. Ο Αντώνης Καπαρός και ο Δημήτρης Καπούτσος, φίλοι ως παιδιά, ξαναβρέθηκαν στα πατρικά τους πριν από έξι χρόνια και έκτοτε πειραματίζονται στην κουζίνα. Δοκιμάστε το φετινό must: πουρές πατάτας με πράσο, λάδι τρούφας και παλαιωμένη γραβιέρα ή το κοτομπλόκο (γεμιστό φιλέτο κοτόπουλο, σε μπόλια), το ντόπιο ανθότυρο με μαρμελάδα λεμόνι και μπισκότο χαρούπι, τους γίγαντες με φέτα σε σάντουιτς. Υπέροχη η σαλάτα Αραντό, ονειρική η κρέμα Καταλάνα για επιδόρπιο. Info: Λεύκες, τηλ. 22840-44070

MARIO Στο λιμανάκι της Νάουσας, οι συστάσεις για τον Μάριο Τσαχπίνη περιττεύουν. Μεγαλώνοντας στο παρακείμενο ουζερί του πατέρα του, αλλά και μέσα στο οικογενειακό αγρόκτημα, η εξέλιξή του έμοιαζε προδιαγεγραμμένη. Το Mario άνοιξε το 2005 στη θέση όπου βρισκόταν το πρώτο γκουρμέ εστιατόριο της Νάουσας. Σε λίγα χρόνια, όχι μόνο έγινε ισάξιο, αλλά και συγκαταλέγεται μέχρι σήμερα στα καλύτερα της Πάρου, παρά τις έτερες εξαιρετικές προτάσεις της Νάουσας. Τα υλικά προέρχονται κυρίως από το ιδιόκτητο κτήμα (ζαρζαβατικά, κρεατικά, γαλακτοκομικά), τα θαλασσινά είναι ολόφρεσκα και η κουζίνα δημιουργική. Info: Νάουσα, τηλ. 22840-51047

ΤΣΙΤΣΆΝΗΣ Από τις παλαιότερες ταβέρνες του νησιού, με σταθερή ποιότητα, παραμένει ανοιχτή καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου και είναι αυτό που λέμε κλασική αξία. Θα καθίσετε στα λιγοστά τραπεζάκια στην πρόσοψη ή

harkens back to his childhood. In this newly renovated space, which is located by the hotel pool and affords a panoramic sea view, you can choose delights such as the red mullet with broad beans, hazelnuts, black garlic and Peruvian aji amarillo pepper, or the quail with sea buckthorn and turnips. The cosmopolitan wine list is a great match for the food. Info: Bill & Coo Hotel, Megali Ammos, Tel. (+30) 22890.262.92

Paros ARANTO Aranto, a gruel of flour and water, was eaten during the leanest of times on Paros. Yet nothing but the name over the door serves as a reminder of this dish in the rich and memorable menu of this small restaurant at the entrance to the village of Lefkes. Antonis Kaparos and Dimitris Kapoutsos, neighbors and friends since childhood, found themselves back in their ancestral homes six years ago and decided to team up. They’ve been experimenting ever since, constantly enriching their menu with new dishes. This year’s must is the potato purée with leeks, truffle oil and aged graviera cheese. Other options include the ever popular kotobloko (stuffed chicken fillet wrapped in caul fat), the giant beans and feta sandwich, or the local anthotyro cheese topped with lemon marmalade and crumbled carob biscuit. The Aranto green salad is perfectly balanced, while for dessert, the Catalan cream is nothing short of a dream. Info: Lefkes, Tel. (+30) 2284.044.070

MARIO Marios Tsachpinis grew up in his father’s ouzo place next door and on the family farm, perhaps predestined to do exactly what he’s doing today. He opened Mario in 2005, taking over the space of Naoussa’s first gourmet restaurant and developing his restaurant into not only a worthy successor, but one of the best in Paros today. His phenomenal success lies in his creative flair in the kitchen, along with the high quality of his fresh seafood and of the vegetables, herbs, meat and dairy products which come mainly from his own farm. Info: Naoussa, Tel. (+30) 2284.051.047

126/127

128 /129

DINING OUT

στην πίσω αυλή, με τα λευκά-γκρίζα τραπέζια που είναι σκαλισμένα σε παριανό μάρμαρο, και θα δοκιμάσετε, μεταξύ άλλων, την τοπική ρεβιθάδα, κουκιά με αγκινάρες, κοκκινιστό κόκορα, τραγανά κεφτεδάκια, χωριάτικη με ξινομυζήθρα, αγριόχορτα και κεφαλοτύρι ανάλατο. Info: Πρόδρομος, τηλ. 22840-41375

Χάλαρης / Halaris

ΧΆΛΑΡΗΣ Το καΐκι «Καπετάν Μανώλης» είναι αραγμένο στην προβλήτα στο Πίσω Λιβάδι και ο πατήρ Χάλαρης τροφοδοτεί πρωί βράδυ το εστιατόριο με ολόφρεσκα ψάρια. Γι’ αυτό θα σας υποδείξουν τον Χάλαρη ως ένα από τα καλά εστιατόρια ψαροφαγίας, σε προσιτές τιμές. Η Μαριάννα και ο γιος της, Μανώλης, ανανεώνουν τις γεύσεις κάθε χρόνο. Φέτος, για παράδειγμα, σερβίρουν και οστρακοειδή. Άψογο το ψήσιμο των ψαριών, νόστιμη η ρεγκοσαλάτα που έρχεται ως ντιπ, ωραίο το καρπάτσιο τόνου, το σαλάχι με λαδολέμονο, η γεμιστή σαρδέλα και η κακαβιά. Info: Πίσω Λιβάδι, τηλ. 22840-43257

THE LITTLE GREEN ROCKET Είναι ένα από τα πιο ιδιαίτερα εστιατόρια του νησιού, αφού δεν σερβίρει τοπική κουζίνα, αλλά έθνικ. Η Πάρος είναι ένα κοσμοπολίτικο νησί, με πάρα πολλούς μόνιμα εγκατεστημένους ξένους, και το The Little Green Rocket εκφράζει ακριβώς αυτή την πτυχή του «χαρακτήρα» της. Περάστε για να δοκιμάσετε βιετναμέζικη λεμονάδα, μάκι σούσι, ταϊλανδέζικο κάρι με λέμονγκρας, γαρίδες και ρύζι ή μπουρίτο με χαλούμι, λαχανικά και σος λιαστής ντομάτας. Από κοκτέιλ ξεχωρίζει το The Smirk of Rocket, με μαύρο ρούμι, τζίντζερ, δυόσμο και χυμό λάιμ. Info: Παροικιά, τηλ. 22840-27560 – Ε. Α., Ο. Χ.

Ίος IΘAKA Το εστιατόριο Iθaka μας μιλάει για την επιστροφή στις ρίζες, με γεμάτες τις αποσκευές από γευστικές και πολιτιστικές απολαύσεις. Όπως ακριβώς ο Οδυσσέας, ο σεφ Διονύσης Χάλαϊ ταξίδεψε σε όλη τη Γη, δουλεύοντας σε exclusive εστιατόρια σε Παρίσι και Λονδίνο, πριν εγκατασταθεί εδώ για να σερβίρει πιάτα υψηλής ποιότητας και δημιουργίας, σε τιμές προσιτές. Στην κουζίνα, ο σεφ δίνει νέα πνοή σε παραδοσιακές ελληνικές γεύσεις, χρησιμοποιώντας εκλεκτά τοπικά προϊόντα. Δοκιμάστε την ιδιαίτερη, «αποδομημένη» σπανακόπιτα με μέλι και σκοτύρι (τοπικό πικάντικο τυρί με πιπέρι και θυμάρι) και το ριζότο χταποδιού, γαρνιρισμένο με αφρό γαρίδας και βρώσιμα κίτρινα άνθη ξινόχορτου. Info: Λιμάνι Ίου, τηλ. 22860-92184

ΚΑΦΕΝΈΣ Στην Κρήτη το καφενείο αποτελεί την καρδιά του χωριού. Είναι το μέρος όπου οι ντόπιοι πάνε από το πρωί έως το βράδυ, γιορτάζουν βαφτίσεις και γάμους ή θρηνούν στις κηδείες. Αυτό ακριβώς ήθελε να κάνει ο Κρητικός ιδιοκτήτης Μανόλης Γαλεσάκης στον Καφενέ: να μεταφέρει ένα κομμάτι της ζωής των Κρητικών στην Ίο και να προσφέρει σε

TSITSANIS Among the oldest tavernas on the island, the classic eatery Tsitsanis is open all year round. There are a handful of tables out front, but the main dining area, complete with Parian marble tables, is in the courtyard to the rear. Menu highlights include the wonderful local chickpea stew, the broad beans with artichokes, the rooster in tomato sauce, the crispy meatballs, the classic Greek salad with xinomyzithra instead of feta, the wild greens, and the unsalted kefalotyri cheese. Info: Prodromos, Tel. (+30) 2284.041.375

HALARIS When you see the fishing boat “Captain Manolis” pulling up to the pier of Piso Livadi, it means that the father in this family enterprise is delivering his latest catch to the restaurant, which he keeps well supplied with one run in the morning and one in the late afternoon. In fact, the crates of dripping fresh seafood are one reason why Halaris is regarded as one of the best fish tavernas on Paros. Its affordable prices are another. In the kitchen, Marianna and her son Manolis make a point of refreshing the menu every year; this summer, for example, they’re serving shellfish along with their expertly grilled whole fish. Other musts include the herring dip, the tuna carpaccio, the ray with olive oil and lemon, the stuffed sardines and the kakavia, or fish soup. Info: Piso Livadi, Tel. (+30) 2284.043.257

THE LITTLE GREEN ROCKET Paros is a cosmopolitan island with a vibrant community of expatriates from France, Germany, Switzerland and other parts of the world, and The Little Green Rocket is one expression of this multicultural character. The food is excellent and includes maki sushi; Thai curry with lemongrass, shrimp and rice; and burritos stuffed with haloumi cheese, vegetables and a sauce of sundried tomato. They also make their own Vietnamese lemonade. As for the cocktails, the Smirk of Rocket, with dark rum, ginger ale, mint and lime juice, is recommended. Info: Parikia, Tel. (+30) 2284.027.560

Ios

Καφενές / Kafenes

Taking its inspiration from Homer, the restaurant concept here is all about returning to your roots and bringing home all the culinary and cultural inspirations you’ve picked up along your journey. Just like Odysseus, the hero of Homer’s epic poem “The Odyssey,” chef Dionysis Halaj has traveled far and wide; instead of encountering sirens, however, he worked in exclusive restaurants in Paris and London before settling here to serve up high-quality creative food at affordable prices. In Ithaka’s kitchen, he uses the finest local ingredients to breathe new life into Greek classics. Try the remarkable

ITHAKA

130 /131

DINING OUT

ντόπιους και επισκέπτες ένα φιλικό μέρος για όλες τις ώρες. Επιλέξτε καφέ, κρασί, ούζο ή τσικουδιά, συνοδεύστε με ποικιλία σπιτικών κρητικών μεζέδων και απολαύστε τα με θέα το λιμάνι. Info: Λιμάνι Ίου, τηλ. 22860-91838

Grandma’s Restaurant

ΚΟΥΜΠΆΡΑ Γνωστή ως μία από τις καλύτερες ψαροταβέρνες της Ίου, η περίφημη Κουμπάρα βρίσκεται δίπλα στη θάλασσα, στην ομώνυμη παραλία. Θα γευτείτε μεγάλη ποικιλία μεζέδων και φρέσκων ψαριών, απολαμβάνοντας την υπέροχη θέα της Σικίνου, απέναντι. Λειτουργεί και ως beach bar. Info: Παραλία Κουμπάρα, τηλ. 22860-91699

GRANDMA’S RESTAURANT Βρίσκεται εντός του πολυτελούς ξενοδοχείου Liostasi και προσφέρει μια αξιόλογη εμπειρία φαγητού. Το εσωτερικό του, σχεδιασμένο από τον θεατρικό σκηνοθέτη και σκηνογράφο Αντώνη Καλογρίδη, μπορεί να συγκριθεί μόνο με τη μαγευτική θέα στον κόλπο του Γιαλού – από την ταράτσα είναι ακόμα πιο εντυπωσιακή. Από την κουζίνα του έχουν περάσει καταξιωμένοι Έλληνες σεφ και ο τωρινός σεφ, Αλέξανδρος Λεπέσης, συνταιριάζει στο μενού την απλότητα του νησιού με τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα του. Επιλέξτε το μενού γευσιγνωσίας για φαγητό και συνεχίστε με το εξαιρετικό μενού κοκτέιλ της βραβευμένης mixologist Χρύσας Τσάμπου. Info: Χώρα, τηλ. 22860-92140, iosgastronomy.com

ΚΑΤΏΓΙ Αγαπημένο στέκι των ντόπιων, το Κατώγι σερβίρει ελληνικές γεύσεις με μοντέρνες πινελιές σε μια αυλή στο κέντρο της Χώρας, με τις πασιφλόρες να κρέμονται από πάνω σας – κάποιες από αυτές τρυπώνουν και στα κοκτέιλ. Η παιχνιδιάρικη ατμόσφαιρα αντικατοπτρίζεται και στο μενού με πρωτότυπα πιάτα, όπως τα χωνάκια με γραβιέρα και ντομάτα. Φροντίστε να κάνετε κράτηση, καθώς η ζήτηση είναι μεγάλη. Info: Χώρα, τηλ. 6983-440900 – Α. Κ.

“deconstructed” spanakopita (spinach pie) with honey and skotiri (a local spicy cheese with pepper and thyme), or the octopus risotto, with a garnish of shrimp foam and the edible yellow flowers from xinohorta (creeping wood sorrel). Info: Port of Ios, Tel. (+30) 22860.921.84

KAFENES In Crete, as in many other places in Greece, the local kafeneio, or coffee house, is at the heart of village life. People come for a coffee in the morning, for a bite at noon, or for something stronger in the evening. As owner Manolis Galesakis, who’s from Crete himself, says, the idea behind replicating this staple of Cretan life on Ios was to give locals and travelers a place where they could relax for a few minutes, or a few hours. Alongside the selection of coffees, wines and spirits such as ouzo or tsikoudia, Kafenes offers a variety of Cretan meze, all homemade, to be enjoyed unhurriedly as you look out over the port. Info: Port of Ios, Tel. (+30) 22860.918.38

KOUBARA Hailed as perhaps the best fish taverna on the island, Koubara sits just a stone’s throw from the shoreline at Koubara Beach. Take your pick from a wide-ranging selection of meze and fresh fish, all accompanied by the beautiful view out towards the neighboring island of Sikinos. Koubara also doubles as a beach bar. Info: Koubara Beach, Tel. (+30) 22860.916.99

GRANDMA’S RESTAURANT Housed within the Liostasi Hotel & Suites, one of the island’s finest luxury boutique hotels, Grandma’s Restaurant offers an equally impressive dining experience. The quirky interior (designed by theater director and set designer Antonis Kalogridis) is only outmatched by the breathtaking view across the bay. Grandma’s has been overseen by some great Greek chefs; currently in charge is Alexandros Lepesis, whose new creations celebrate both Ios’ rough purity and its outgoing, cosmopolitan spirit. In the eight-course degustation menu, each course is paired with a specific wine. For evening options, check out the cocktail menu from award-winning mixologist Chrisa Tsampou, and in the morning, wake up with the “certified authentic” Ios breakfast. Info: Tel. (+30) 22860.921.40, iosgastronomy.com

Iθaka / Ithaka

A locals’ favorite, Katogi serves up traditional Greek taverna fare with fresh and fun twists. With tables spilling out into a charming courtyard in the center of Hora, this is a much more down-home dining experience; expect to brush shoulders with your fellow diners in this lively and yet intimate space. The playful atmosphere of the restaurant is echoed on the menu, too, with imaginatively presented dishes like the slow-cooked beef, tomato and graviera cheese stuffed into cones. Katogi is open from Easter to October, but make sure you book ahead, as tables here are always in high demand. Info: Hora, Tel. (+30) 698.344.0900

KATOGI

HERITAGE

ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΤΟ ΠΛΟΙΟ Ένα ταξίδι από τη μινωική εποχή μέχρι τους ρωμαϊκούς χρόνους, μέσα από τα αρχαιολογικά μουσεία των λιμανιών της Minoan Lines.

A MUSEUM IN EVERY PORT A journey through time, from the Minoan era to the days of the Roman Empire, awaits you in the archaeological museums of the ports of call of Minoan Lines. BY JOHN LEONARD

ΗΡΑΚΛΕΙΟ: ΜΙΝΩΙΚΑ ΑΡΙΣΤΟΥΡΓΗΜΑΤΑ Η περιήγηση στην Κρήτη, το νησί των Μινωιτών, ξεκινά απαραίτητα με επίσκεψη στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου. Εδώ θα ανακαλύψετε τη σπουδαιότερη, πλουσιότερη σε πληροφορία και πιο εντυπωσιακή παρουσίαση τεχνουργημάτων του αρχαίου μινωικού πολιτισμού. Πλήρως ανακαινισμένο πια, το μουσείο, που έχει βραβευθεί από την ΕΕ, προσφέρει φρέσκες θεματικές οπτικές των Κρητών της Εποχής του Χαλκού, οι οποίοι κατοίκησαν την Κνωσό και άλλες τοποθεσίες σε όλο το νησί περισσότερες από τρεις χιλιετίες πριν. Η ποικιλία του μινωικού τοπίου, από τα πολυσύχναστα κάποτε λιμάνια μέχρι τις λατρευτικές σπηλιές των βουνών και τα ιερά κορυφής, καθρεφτίζεται άρτια στις πλούσιες συλλογές, αναδεικνύοντας την καθημερινή ζωή των Μινωιτών, το φυσιολατρικό τους πνεύμα και τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις. Εκτός από τα αριστουργήματα, στα οποία συμπεριλαμβάνονται το «Αγγείο των Θεριστών», η «Θεά των Όφεων» από την Κνωσό, ο «Δίσκος της Φαιστού» και η ζωγραφισμένη σαρκοφάγος της Αγίας Τριάδας, θα θαυμάσετε επιπλέον τα χάλκινα, χρυσά και ασημένια κοσμήματα και τα τελετουργικά ή αναθηματικά όπλα: μινιατούρες κτιρίων και αγαλματίδια λατρευτών με παραδοσιακές ενδυμασίες και κομμώσεις, πολύτιμα πέτρινα ή κεραμικά δοχεία, εγχάρακτες πλάκες, περίτεχνα σκαλισμένους σφραγιδόλιθους και μπιζουτιέρες από ελεφαντόδοντο, χάλκινα τάλαντα, σιδερένια εργαλεία, χρυσά σφραγιστικά δαχτυλίδια. Στον όροφο του κτιρίου η αίθουσα είναι γεμάτη με πολύχρωμες τοιχογραφίες, οι οποίες απεικονίζουν φιγούρες του παλατιού, Ταυροκαθάψια και σκηνές από τη φύση. Τέλος, μη χάσετε την περιοδική έκθεση του μουσείου που «τρέχει» αυτόν τον καιρό, με τίτλο «Δαίδαλος: στα ίχνη του μυθικού τεχνίτη» (έως 1 Μαρτίου 2020) _ προβάλλει τη μινωική τεχνολογία, την επιδεξιότητα και την καινοτομία, εμπνευσμένη από τον ιδιοφυή αρχιτέκτονα του Λαβυρίνθου και εφευρέτη αρχαίων ρομπότ! Info: Ξανθουδίδου 2, Πλατεία Ελευθερίας, τηλ. 2810-279000, heraklionmuseum.gr. Ανοιχτά: Τετάρτη-Δευτέρα 08.00-20.00, Τρίτη 10.00-20.00. Εισιτήριο: 10 ευρώ

HERAKLION: MINOAN MAJESTY When visiting Crete, the island of the Minoans, one should make a beeline for the Heraklion Archaeological Museum. This is a great first stop, where you’ll discover the best, most informative and most striking displays of artifacts from ancient Minoan culture. Now fully renovated, this EU award-winning museum offers fresh perspectives on the Bronze Age Cretans who inhabited Knossos and so many other significant sites across the island more than three millennia ago. The diversity of the Minoan landscape, from once-bustling seaports to sacred, high-mountain caves and peak sanctuaries, is well represented in the museum’s rich collections, offering glimpses into the Minoans’ daily life, nature-loving spirit and religious ideology. In addition to masterpieces including the Harvester Vase, the Knossos Snake Goddess, the Phaistos Disc and the painted Aghia Triada sarcophagus, you'll see bronze, gold and silver jewelry and ceremonial or votive weapons; miniature building models and figurines of customarily clad and coiffed worshipers; precious stone and ceramic vessels; inscribed tablets; intricately carved seal stones and ivorycosmetics boxes; copper oxhide ingots; iron tools; gold signet rings; and a gallery of colorful wall paintings depicting palace figures, bull-leaping and nature scenes. And don’t miss the museum’s current temporary exhibition, “Daedalus: On the Trail of the Mythical Craftsman” (To March 1, 2020), showcasing Minoan technology, artistry and innovation, inspired by the architect of the Labyrinth and inventor of ancient robots! Info: 2 Xanthoudidou, Tel. (+30) 2810.279.000, heraklionmuseum.gr. Open: Wed-Mon 08:00-20:00, Tue 10:00-20:00. Admission: €10

PIRAEUS: TREASURES FROM THE DEEP Ships, ports and seafaring were of critical importance to the ancient Greeks, and the museums and outdoor exhibitions of present-day Piraeus reflect this close bond with the sea. Piraeus offers many attractions, foremost among them the Piraeus Archaeological Museum.

132 /133

Ο «Πρίγκιπας των Κρίνων», ένας κομψός Μινωίτης «ιερέας-βασιλιάς» από την Κνωσό. / The ''Prince of the Lilies,'' an elegant Minoan ''priest-king'' from Knossos. Αριστερά: Η αίθουσα τοιχογραφιών Κνωσού, Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου. / Left: The Knossos Wall Paintings Gallery, Heraklion Archaeological Museum.

HERITAGE Χάλκινο άγαλμα Αθηνάς Πειραιά, 4ος αι. π.Χ. / The Piraeus Athena, 4th c. BC.

134 /135 1

1. Στήριγμα τραπεζιού σε μορφή Σφίγγας, περίπου 150 μ.Χ., Πειραιάς. / A Sphinx table leg, ca. AD 150, Piraeus. 2. Ταφικό μνημείο μετοίκου από τη Μαύρη Θάλασσα, περίπου 330 π.Χ., Πειραιάς. / Grave monument of a Black Sea businessman, ca. 330 BC, Piraeus. 3. Παιδικές κούκλες, ζωόμορφα παιχνίδια, 5ος-4ος αι. π.Χ., Πειραιάς. / Children's dolls, toy animals, 5th/4th c. BC, Piraeus.

ΠΕΙΡΑΙΆΣ: ΘΗΣΑΥΡΟΙ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Πλοία, λιμάνια και ναυσιπλοΐα είχαν όλα εξαιρετική σημασία για τους αρχαίους Έλληνες, και αυτός ο στενός καθημερινός δεσμός με τη θάλασσα καθρεφτίζεται σήμερα στα μουσεία και στις υπαίθριες εκθέσεις του Πειραιά. Πρώτο ανάμεσα στα αξιοθέατα του λιμανιού είναι το Αρχαιολογικό Μουσείο. Εκεί θα βρείτε εκπληκτικά τεχνουργήματα από το ίδιο το λιμάνι και την ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου, συμπεριλαμβανομένων εντυπωσιακών χάλκινων γλυπτών με τη μορφή του Απόλλωνα (περ. 520 π.Χ.), της Αρτέμιδος (περ. 350 π.Χ.) και ιδιαίτερα της Αθηνάς (4ος αιώνας π.Χ.). Στο μουσείο εκτίθενται επίσης ένα χάλκινο έμβολο πολεμικού πλοίου, ένα κολοσσιαίο άγαλμα του αυτοκράτορα Αδριανού και μια σειρά από ανάγλυφες πλάκες που απεικονίζουν μάχες Ελλήνων και Αμαζόνων – διασώθηκαν το 1930-31 και προφανώς αποτελούσαν φορτίο προς εξαγωγή τον 2ο αιώνα μ.Χ., όταν το πλοίο βυθίστηκε στο λιμάνι. Ο διαχρονικά διεθνής χαρακτήρας του Πειραιά φαίνεται από ένα πελώριο ταφικό μνημείο, πλήρως ανακατασκευασμένο μέσα στο μουσείο, το οποίο ανήκει σε κάποιον μέτοικο των ελληνιστικών χρόνων και στον γιο του, με καταγωγή από τη Μαύρη Θάλασσα. Τα αγάλματά τους στέκουν σε έναν ναΐσκο, σε μια επιβλητική πλατφόρμα που θυμίζει το Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού. Στον κήπο θα δείτε επίσης ένα ανεσκαμμένο θέατρο του 2ου αιώνα π.Χ. και μια στεγασμένη έκθεση γλυπτών. Info: Χαριλάου Τρικούπη 31, τηλ. 210-4521598. Ανοιχτά: ΤετάρτηΔευτέρα 08.30-16.00. Εισιτήριο: 4 ευρώ

There, you’ll find artifacts from the port of Piraeus and the wider Aegean, including larger-than-life bronzes of Apollo (ca. 520 BC), Artemis (ca. 350 BC) and Athena (4th c. BC). Also displayed are the bronze ram from the prow of a warship; a colossal statue of Emperor Hadrian; and a series of sculpted panels depicting Greeks battling Amazons, salvaged in 1930-1931, apparently cargo awaiting export in the 2nd century AD when the ship carrying them sank in the harbor. Piraeus’ timeless international character is demonstrated by an enormous tomb, reconstructed inside the museum, belonging to a Hellenistic metic (resident alien) and his son, originally from the Black Sea, whose statues stand within a small temple-like structure on a towering platform reminiscent of the Mausoleum of Halicarnassus. The museum garden features an excavated 2nd-century BC theater and a sculptural display. Info: 31 Harilaou Trikoupi, Tel. (+30) 210.452.1598. Open: Wed-Mon 08:30-16:00. Admission: €4

PATRAS: ROMAN GLORY One of the most innovative and engaging museums in Greece is the Archaeological Museum of Patras, which opened its doors a decade ago. Unmistakable with its distinctive silver-domed auditorium/theater and clean modern architecture, the museum features three main exhibition halls focusing on private life, public life and funerary culture as well as a bookshop, a multimedia room, an educational space with computer stations, a cafeteria and a temporary exhibition hall. The displays include items from the prehistoric period but focus on the Roman provincial era, after AD 146, when Patras became a major gateway to the West and home to many prosperous Italians. Thematic exhib-

HERITAGE ΠΆΤΡΑ: ΡΩΜΑΪΚΗ ΑΙΓΛΗ Ένα από τα πιο καινοτόμα και εντυπωσιακά μουσεία στην Ελλάδα είναι το Αρχαιολογικό Μουσείο Πατρών, το οποίο ιδρύθηκε πριν από μία δεκαετία. Ευδιάκριτο χάρη στο μοναδικό του αμφιθέατρο με τον ασημένιο θόλο και την απέριττη, μοντέρνα αρχιτεκτονική του, το μουσείο περιλαμβάνει τρεις βασικούς εκθεσιακούς χώρους, οι οποίοι επικεντρώνονται στην ιδιωτική και στη δημόσια ζωή, και στα ταφικά έθιμα. Στους χώρους του λειτουργούν επιπλέον ένα βιβλιοπωλείο, μια αίθουσα πολυμέσων, εκπαιδευτικός χώρος με θέσεις υπολογιστών, καφετέρια και αίθουσα περιοδικών εκθέσεων. Τα εκθέματα ξεκινούν από την προϊστορική περίοδο, αλλά εστιάζουν κυρίως στην εποχή της ρωμαϊκής κατάκτησης, μετά το 146 π.Χ., όταν η Πάτρα έγινε βασική πύλη προς τη Δύση και τόπος κατοικίας πολλών εύπορων Ιταλών. Θεματικού περιεχομένου εκθέματα ρίχνουν φως σε εργαστήρια μεταλλοτεχνίας, κεραμικής και κατασκευής εργαλείων, στις εμπορικές δραστηριότητες, στην κοινωνική και πολιτειακή οργάνωση, στα θρησκευτικά ήθη, στη διασκέδαση, στην καθημερινή διατροφή, στα είδη καλλωπισμού (κοσμήματα, είδη φροντίδας μαλλιών, καλλυντικά, ακόμη και αντικείμενα τουαλέτας). Ένα μπιμπερό με μορφή ζώου, χτένες, αγκράφες, σβόλοι πραγματικού μέικαπ και πολύχρωμα ταφικά στεφάνια, τα οποία παρουσιάζονται κατά χώραν στα κρανία των νεκρών, αναδεικνύουν με ακρίβεια αποχρώσεις της αρχαίας ζωής και των ταφικών εθίμων. Πιο εντυπωσιακές ίσως όλων είναι οι μεγάλες αρχιτεκτονικές ανακαλύψεις, που έχουν μεταφερθεί αυτούσιες στο μουσείο ή έχουν ανακατασκευαστεί για να εκτεθούν: ένας μυκηναϊκός θολωτός τάφος, ολόκληροι τάφοι της Γεωμετρικής, της Κλασικής και της Ρωμαϊκής εποχής, τμήματα μιας «villa rustica» και μιας «villa urbana» (εξοχικών και αστικών οίκων). Επιπλέον, εκτίθεται ένα κομμάτι αστικού πλακόστρωτου δρόμου, πλαισιωμένου με κιονοστοιχίες, και πάνω από μια ντουζίνα πολύχρωμα μωσαϊκά, έκτασης άνω των 300 τετραγωνικών μέτρων, είτε στο πάτωμα του μουσείου είτε στημένα κατακόρυφα. Info: Νέα Εθνική Οδός Πατρών-Αθηνών 38-40, τηλ. 2613-616100, www.ampatron.gr. Ανοιχτά καθημερινά 08.00-20.00. Εισιτήριο: 6 ευρώ

its feature metal, pottery and tool workshops; commercial activities; social and administrative organization; religious cults; entertainment; daily diet; jewelry; and hair care, cosmetics and boudoir items. A zoomorphic baby bottle, combs, buckles, lumps of actual makeup and multicolored funerary wreaths, the last displayed in situ on the skulls of the deceased, all bring ancient life and death sharply into focus. Perhaps most impressive are the large architectural discoveries transferred whole into the museum or reconstructed for display, including a Mycenaean chamber tomb; complete Geometric, Classical and Roman graves; portions of a “villa rustica” and a “villa urbana” (country, city houses); a section of paved city street lined with colonnades; and over a dozen colorful mosaics totaling more than 300 square meters. Info: 38-40 New National Road Patras-Athens, Tel. (+30) 2613.616.100, ampatron.gr. Open daily 8:00-20:00. Admission: €6

IGOUMENITSA: "THESPROTIAN LAND" Another new institution is the Archaeological Museum of Igoumenitsa, located near the town’s historically strategic but only recently developed natural harbor. Since the 5th century BC, and the Battle of Sybota at the start of the Peloponnesian War, Igoumenitsa’s bay was exploited by Corinthians, Corfiots, Romans, Venetians, Ottomans, and the forces of Ali Pasha of Ioannina before it finally came under the control of the modern Greek state in 1913. The impressive appear-

ΗΓΟΥΜΕΝΊΤΣΑ: «Η ΓΗ ΤΗΣ ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ» Το νεοϊδρυθέν Αρχαιολογικό Μουσείο Ηγουμενίτσας βρίσκεται δίπλα στο πάντα στρατηγικό, αλλά μόνο πρόσφατα ανεπτυγμένο, φυσικό λιμάνι της πόλης. Από τον 5ο αιώνα π.Χ. και τη ναυμαχία στα Σύβοτα, στις αρχές του Πελοποννησιακού Πολέμου, τον κόλπο της Ηγουμενίτσας έχουν εκμεταλλευτεί Κορίνθιοι, Κερκυραίοι, Ρωμαίοι, Ενετοί, Οθωμανοί, ο Αλή Πασάς και οι Έλληνες, μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους και την ενσωμάτωση της περιοχής στο ελληνικό κράτος το 1913. Το νέο μουσείο, με την εντυπωσιακή, σύγχρονη αρχιτεκτονική, καθρεφτίζει τη μακρά, αν και μέχρι πρόσφατα παραγνωρισμένη, ιστορία της πόλης. Η βασική του έκθεση, με τίτλο «Γη της Θεσπρωτίας», καλύπτει ένα ιστορικό εύρος από την πρώιμη προϊστορική εποχή μέχρι την οθωμανική κυριαρχία. Τμήματά της εστιάζουν στο αρχαιολογικό παρελθόν της Θεσπρωτίας, στους ιστορικούς οικισμούς, στη δημόσια και στην ιδιωτική ζωή, και στα ταφικά έθιμα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι περίοδοι των ελληνιστικών, των ρωμαϊκών και των βυζαντινών χρόνων, από τις οποίες παρουσιάζεται μια μεγάλη ποικιλία αντικειμένων. Άλλα στοιχεία της καθημερινότητας αναδεικνύονται περαιτέρω, μέσω περιγραφικών πινακίδων, χαρτών, φωτογραφιών, σχεδίων, μακετών και οθονών αφής. Επίσης, με ανακατασκευές χώρων, όπως μιας αρχαίας κουζίνας, μιας αποθήκης και λουτρών, εφοδιασμένων με όλα τα χρηστικά αντικείμενα. Οι εγκαταστάσεις περιλαμβάνουν επιπλέον μια αίθουσα προβολής, χώρο περιοδικών εκθέσεων, εργαστήρια συντήρησης και οστεοαρχαιολογίας, ένα φωτογραφικό αρχείο και μια βιβλιοθήκη, ενώ διοργανώνονται και σχολικά εκπαιδευτικά προγράμματα. Info: 28ης Οκτωβρίου 2, τηλ. 26650-28539, igoumenitsamuseum.gr. Ανοιχτά Τετάρτη-Δευτέρα 08.00-20.00. Εισιτήριο: 4 ευρώ

ΚΈΡΚΥΡΑ: ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΤΕΡΟ ΑΕΤΩΜΑ Αν θαυμάζετε την ελληνική αρχαϊκή τέχνη, αξίζει να επισκεφθείτε το Αρχαιολογικό Μουσείο Κέρκυρας, το οποίο επαναλειτούργησε μόλις το 2018, μετά από έξι χρόνια ανακαίνισης. Εκεί θα δείτε ένα πραγματικά μοναδικό αρχαϊκό μνημείο – το παλαιότερο σωζόμενο λίθινο αέτωμα ενός αρχαίου ελληνικού ναού, το οποίο περιέχει και μια σοκαριστικά τρομακτική μορφή Γοργούς-Μέδουσας, με τη φιδόμορφη ζώνη της. Αυτό το οδοντοφόρο μυθολογικό τέρας, που κάποτε κοσμούσε τη δυτική πρόσοψη του κοντινού ναού της Αρτέμιδος (580 π.Χ., κλειστός για το κοινό), προοριζόταν για να απωθεί τα κακά πνεύματα.

1. Προϊστορική κεραμική στο μουσείο της Πάτρας. / Prehistoric pottery, Patras. 2. Ρωμαϊκή σαρκοφάγος στην αυλή του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηγουμενίτσας. / A Roman sarcophagus in the courtyard of the Archaeological Museum of Igoumenitsa. 3. Αίθουσα Ιδιωτικής Ζωής, με ρωμαϊκά σπίτια, μωσαϊκά και αντικείμενα, στην Πάτρα. / Private Life Gallery, with Roman houses, mosaics and artifacts, Patras.

136 /137

138 /139

HERITAGE

Τα εκθέματα στις ευχάριστα εκμοντερνισμένες αίθουσες του μουσείου εισάγουν τους επισκέπτες στην ιστορία του νησιού από τα παλαιολιθικά χρόνια μέχρι την Εποχή του Χαλκού και εστιάζουν στην ίδρυση της αρχαίας Κόρκυρας (σήμερα Κέρκυρα) του 8ου αιώνα π.Χ. και στο αρχαϊκό-κλασικό απόγειό της. Στη συνέχεια παρακολουθούν την παρακμή της κατά την αμφιλεγόμενη Ελληνιστική εποχή έως την τελική της κατάληψη και την αναζωογόνησή της από τους Ρωμαίους. Κάποιες από τις προθήκες περιλαμβάνουν ποικιλία αντικειμένων από την αγορά της πόλης, τα λιμάνια, τα ιερά, τα σπίτια, τα εργαστήρια και τη νεκρόπολη – σε θεματική διάταξη, ώστε να φωτίζουν τον τρόπο ζωής των αρχαίων Κερκυραίων, τον θάνατο, τη θρησκεία, τις τεχνικές, τις οικονομικές δραστηριότητες και ειδικά τη διαμόρφωση μιας συλλογικής κοινωνικής ταυτότητας μέσα στην ανερχόμενη αρχαϊκή πόλη-κράτος τους. Εκτός από την εντυπωσιακή Γοργώ, αξιοπρόσεκτη είναι μια αετωματική σκηνή συμποσίου, στην οποία απεικονίζεται ο Διόνυσος (περ. 500 π.Χ.), καθώς και αρκετά αρχαϊκά επιτύμβια μνημεία: ο κουλουριασμένος Λέων του Μενεκράτη, η ενεπίγραφη στήλη του πολεμιστή Αρνιάδα και το λεγόμενο Κιονόκρανο του Ξεμβάρους, πάνω στο οποίο υπάρχει μία από τις παλαιότερες επιγραφές δωρικής διαλέκτου στην Ελλάδα (600-550 π.Χ.), γραμμένη από τα δεξιά προς τα αριστερά. Info: Βράιλα 1, τηλ. 26610-30680, amcorfu.gr. Ανοιχτά: Πέμπτη-Τρίτη 08.00-20.00. Εισιτήριο: 6 ευρώ

ance of Igoumenitsa’s new museum (its contemporary architectural features are striking) is fitting for a town whose importance throughout history has previously often been underestimated. Its main exhibition, “Thesprotian Land,” covers the span from early prehistoric times through Ottoman rule. Sections focus on Thesprotia’s historic settlements, on public and private life and on burial customs. Of particular interest are the prosperous Hellenistic, Roman and Byzantine periods. A rich variety of artifacts is presented, while aspects of past daily life are further illuminated through descriptive labels and panels; maps, photographs and drawings; explanatory models; reconstructions of spaces such as an ancient kitchen, storeroom and baths, complete with artifacts; and informational touchscreens. Facilities also include a screening room, a temporary exhibition space, conservation and osteoarchaeology laboratories, a photo archive and a library. Other stops of interest nearby include Igoumenitsa’s medieval castle; fortified Gitanae; and the archaeological sites detailed on the museum’s website. Info: 2 28th October, Tel. (+30) 26650.285.39, igoumenitsamuseum.gr. Open: Wed-Mon 08:00-20:00. Admission: €4

CORFU: STARING AT MEDUSA If you like Archaic Greek art, you should visit the Corfu Archaeological Museum, recently reopened (2018) after a six-year renovation. There, you’ll find a truly unique Archaic monument – the oldest preserved stone pediment of an ancient Greek temple, containing a shockingly fearsome, snake-belted Gorgon/Medusa figure. Once adorning the western facade of the nearby temple of Artemis (580 BC; closed to visitors), this teeth-baring mythical monster was intended to repel evil spirits. The museum’s pleasingly modernized galleries and exhibits take visitors through the island's ancient past, displaying its Paleolithicto-Bronze Age history; highlighting the 8th-century BC foundation of ancient Korkyra (now Corfu) and its Archaic-Classical apex; and tracing both Corfu's decline through the contentious Hellenistic era and its eventual rejuvenation after its takeover by the Romans. Displays include a diverse array of objects from the city’s agora, ports, sanctuaries, private houses, workshops and necropolis – arranged to cover themes such as daily life, death customs, cults, crafts, economic activities and the formation of a collective social identity within the emerging Archaic city-state. Other notable objects, besides the impressive Gorgon, include a sculpted pedimental scene of a drinking party (symposium) featuring Dionysus (ca. 500 BC), as well as several Archaic grave monuments: the crouching Lion of Menecrates; the inscribed stele of the warrior Arniadas; and the Capital of Xembares, featuring one of Greece’s oldest Doric-dialect inscriptions (600-550 BC), written right-to-left. Info: 1 Vraila, Tel. (+30) 26610.306.80, amcorfu.gr. Open: Mon, Tue, Thu-Sun 08:00-20:00, Wed closed. Admission: €6

1. Πανοπλία και κράνος πολεμιστή-ήρωα, 4ος αι. π.Χ., Ηγουμενίτσα. / A warrior hero's cuirass and helmet, 4th c. BC, Igoumenitsa. 2. Αίθουσα με εκθέματα αρχαϊκής τέχνης και αρχιτεκτονικής, Κέρκυρα. / Extraordinary Archaic Greek art, architecture and artifacts, Corfu.

ART

ΟΙ ΘΑΛΑΣΣΕΣ

ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΒΟΛΑΝΑΚΗ Aν κάποιος θέλει να δει τον ελληνικό 19ο αιώνα με φόντο τη θάλασσα, πρέπει να δει μέσα από τα μάτια του Ηρακλειώτη ζωγράφου, του εκπροσώπου της ελληνικής θαλασσογραφίας.

ΤΗΣ ΜΑΡΓΑΡΊΤΑΣ ΠΟΥΡΝΆΡΑ

140 /141

Μαζεύοντας τα δίχτυα, 1871. Λάδι σε μουσαμά, 69 χ 135 εκ. / Hauling in the nets, 1871, Oil on canvas, 69 x 135 cm

CONSTANTINOS VOLANAKIS A MASTER OF THE SEASCAPE The Cretan-born artist renowned for his depictions of the sea also painted scenes from the Greek War of Independence and from everyday life in 19th-century Greece.

BY MARGARITA POURNARA

ART

Οι σπουδαίοι θαλασσογράφοι –οι ζωγράφοι δηλαδή που ειδικεύονταν αποκλειστικά σε αυτό το θέμα– άρχισαν να εμφανίζονται με την άνθηση του παγκόσμιου εμπορίου, τον 17o αιώνα. Κάθε ναυτικός λαός είχε και τον δικό του καλλιτέχνη, που ύμνησε μέσα από τα έργα του όχι μόνο κραταιούς στόλους ή ταπεινά πλεούμενα, αλλά ιστορικές ναυμαχίες και εκπληκτικά θαλασσινά τοπία. Χάρη στους πίνακες του Καναλέτο, μάθαμε πώς ήταν η Βενετία του 18ου αιώνα, χάρη στον Τέρνερ μπορούμε να αναβιώσουμε σκηνές σε πολλά ευρωπαϊκά λιμάνια του 19ου αιώνα. Ο Κωνσταντίνος Βολανάκης, όμως, ο «πατέρας» της ελληνικής θαλασσογραφίας, δεν ζωγράφισε μονάχα θαλασσογραφίες εμπνευσμένες από την εποχή του, αλλά αποτύπωσε στον καμβά σκηνές από το ναυτικό έπος που οδήγησε στην απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό. Περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον, συνέδεσε με τον χρωστήρα του μεγαλείο και ναυτοσύνη, ιστορώντας την Ελληνική Επανάσταση με μοναδικό τρόπο και δημιουργώντας εμβληματικούς πίνακες όπως η «Απόβαση του Καραϊσκάκη στο Φάληρο» ή «Η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας». Από κοντά, ζωγράφισε σκηνές από λιμάνια, καράβια και καΐκια, καθώς και σημαντικά γεγονότα του κοινωνικού βίου. Είναι, δε, τέτοια η λεπτομέρεια στην απεικόνιση των πλοίων, που θα μπορούσε να τον χα-

The world’s great marine artists – that is to say, painters who specialize in maritime themes – started to appear with the rapid expansion of international commerce in the 17th century. Every seafaring nation had one or more artists who paid homage not just to mighty ships but also to humbler vessels, as well as to historic naval battles and beautiful marine scenes. It is thanks to Canaletto, for instance, that we know what Venice looked like in the 18th century, and to Turner that we have a better understanding of what many 19th-century European ports looked like. Constantinos Volanakis, the father of Greek maritime art, did not just create seascapes; he also depicted scenes from the sea battles that resulted in his country’s liberation from the Ottoman yoke. More than any other artist, he created paintings that captured the grandeur of this naval struggle, as he recounted the history of the Greek War of Independence in his own special style, producing iconic tableaux such as “The Arrival of Karaiskakis at Faliro” and “The Attack on the Turkish Flagship in the Gulf of Eressos.” From up close, Volanakis would paint scenes of daily life at ports and on fishing boats and other ships, as well as important social events. His attention to detail was such that one could almost call him

142 /143

a “portraitist of ships.” In short, to understand 19th-century Greece and its relationship with the sea, you need only look through Volanakis’ eyes. A close inspection of his work, however, also reveals that, despite the exclusively Greek nature of his subject matter, the artist, who had spent time living, studying and working abroad, espoused the Dutch seascape tradition. Volanakis was born in Heraklion in Crete in 1837 to a family of merchants. He started his schooling there, but completed high school on the island of Syros, which was experiencing a boom period at the time. In 1856, Volanakis was given a job as an accountant in his brother-in-law’s trading firm in Trieste, where he began making drawings of the city’s port and its maritime traffic, which had made a profound impression on him. His brother-in-law, seeing the young artist making sketches of ships on every piece of paper that he could get his hands on, even in the accounting ledgers, arranged for Volanakis to travel to Munich in 1864 to study at the Academy of Fine Arts there, under the tutelage of the famed Karl von Piloty. In the school at Munich, Volanakis met a number of other Greek artists, including Nikolaos Gyzis, who would go on to become pioneers of modern Greek art. After his studies, Volanakis worked in Vienna and Trieste, but his

ρακτηρίσει κανείς «πορτρετίστα καραβιών». Ας το πούμε διαφορετικά: αν κάποιος θέλει να δει τον ελληνικό 19ο αιώνα με φόντο τη θάλασσα, πρέπει να δει μέσα από τα μάτια του Βολανάκη. Πέρα όμως από τα ελληνικά στενά όρια, παρατηρεί κανείς ότι ο ζωγράφος, που είχε ζήσει, σπουδάσει και εργαστεί εκτός Ελλάδος, ακολουθεί την παράδοση της ολλανδικής θαλασσογραφίας. Ήρθε στον κόσμο το 1837, στο Ηράκλειο της Κρήτης, και η οικογένειά του ασχολούνταν με το εμπόριο. Αρχικά πήγε σχολείο στην Κρήτη, αλλά ολοκλήρωσε το γυμνάσιο στη Σύρο, η οποία γνώριζε μεγάλη άνθηση. Το 1856 βρισκόταν στην Τεργέστη, όπου εργαζόταν ως λογιστής στον εμπορικό οίκο του γαμπρού του. Το λιμάνι τού έκανε πολύ μεγάλη εντύπωση, και έτσι άρχισε να φτιάχνει τα πρώτα του σχέδια με αυτό το θέμα. Με προτροπή του εργοδότη και συγγενούς του –που τον έβλεπε να σκιτσάρει πλοία ακόμα και μέσα στα λογιστικά βιβλία–, πήγε το 1864 στο Μόναχο για να φοιτήσει στην Ακαδημία Καλών Τεχνών, κοντά στον περίφημο δάσκαλο Φον Πιλότι. Εκεί γνώρισε και άλλους Έλληνες καλλιτέχνες, όπως τον Νικόλαο Γύζη, οι οποίοι αποτέλεσαν αργότερα τους σκαπανείς της νεοελληνικής ζωγραφικής. Μετά τη Γερμανία, ο Βολανάκης εργάστηκε στη Βιέννη και στην Τεργέστη. Η διάκρισή του σε έναν διαγωνισμό ήταν αυτή που έδειξε

1. Βάρκες και παιδιά στην παραλία, 1869-1875. Λάδι σε μουσαμά, 30 χ 60 εκ. Συλλογή Ιδρύματος Ε. Κουτλίδη. / Boats and children on the beach, 1869-1875, Oil on canvas, 30 x 60cm, E. Koutlidis Foundation Collection. 2. Πορτρέτο του Κωνσταντίνου Βολανάκη. / Portrait photo of Constantinos Volanakis.

ART και τις δυνατότητές του. Το 1866 έγινε η Ναυμαχία της Λίσσας, στην Aδριατική, κοντά στις Δαλματικές Ακτές, μεταξύ των στόλων της Αυστριακής Αυτοκρατορίας και της Ιταλίας. Μετά τη νίκη της Αυστρίας, ο αυτοκράτορας προκήρυξε έναν διαγωνισμό ζωγραφικής για την απεικόνιση του γεγονότος. Ο Βολανάκης τον κέρδισε και, εκτός από 1.000 χρυσά φιορίνια, έλαβε ως έπαθλο και δωρεάν ταξίδια-κρουαζιέρες με το Πολεμικό Ναυτικό της Αυστρίας για τρία χρόνια. Λίγο αργότερα, ο αυτοκράτορας Φραγκίσκος Ιωσήφ αγόρασε έργο του, ενώ το Υπουργείο Ναυτικών της Βρετανίας αγόρασε πίνακά του με θέμα τη Ναυμαχία Τραφάλγκαρ, ο οποίος εκτέθηκε στο Λονδίνο το 1877. Παρότι ήταν ένας ζωγράφος με καλές πιθανότητες για διεθνή καριέρα και στέρεο βίο στο εξωτερικό, αποφάσισε να γυρίσει στην Ελλάδα το 1883. Ορισμένοι λένε πως πήρε αυτή την απόφαση επειδή η σύζυγός του δεν άντεχε τους δριμείς χειμώνες στο Μόναχο. Ο φίλος του Νικόλαος Γύζης τον είχε προειδοποιήσει πως η επιστροφή στην πατρίδα δεν θα ήταν εύκολη υπόθεση. Το σύγχρονο ελληνικό κράτος μετρούσε μόνο μερικές δεκαετίες ζωής, η οικονομική κατάσταση ήταν δύσκολη και οι άνθρωποι δεν ήταν εξοικειωμένοι με την τέχνη και τις εκθέσεις, πόσω μάλλον με την αγορά πινάκων. Η ζωή ενός καλλιτέχνη ήταν συνυφασμένη με τη φτώχεια. Και αυτό ακριβώς συνέβη στον διάσημο θαλασσογράφο, που εγκαταστάθηκε με τη γυναίκα και τα πέντε παιδιά του στον Πειραιά – όπου και αν βρισκόταν, ήθελε πάντα να αντικρίζει το νερό. Ταυτόχρονα με το καλλιτεχνικό του έργο, ο Βολανάκης δίδαξε στη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας έως το 1903, οπότε παραιτήθηκε για λόγους υγείας, και παράλληλα στην καλλιτεχνική σχολή που είχε ιδρύσει ο ίδιος στον Πειραιά. Οι τιμές των έργων του, ωστόσο, ήταν εξαιρετικά χαμηλές και ο ίδιος έζησε με αφόρητη οικονομική πίεση μέχρι το τέλος της ζωής του, στη δε κηδεία του, το 1907, πήγαν ελάχιστοι άνθρωποι. «Είμαι δυστυχής, διότι εγεννήθην καλλιτέχνης και η τύχη μου τέτοιο τέλος θα έχει», είχε πει. Η ειρωνεία είναι πως έναν αιώνα μετά τον θάνατό του τα έργα του άρχισαν να καταρρίπτουν το ένα ρεκόρ πίσω από το άλλο σε δημοπρασίες έργων ελληνικού ενδιαφέροντος που διοργάνωσαν βρετανικοί οίκοι στο Λονδίνο.

great breakthrough didn’t come until he won a competition in which he was able to show off his skills to a wider audience. The competition had been sponsored by Emperor Franz Joseph I, who wanted an artist to depict Austria’s victory over the Italians in the 1866 Battle of Lissa, in the Adriatic Sea. For his victory in the art competition, Volanakis was given 1000 gold florins and three years’ worth of free travel with the Austrian Imperial Navy, while the winning painting was later purchased by Franz Joseph himself. Other successes included the sale of his “Battle of Trafalgar,” exhibited in London in 1877, to Britain’s Admiralty Department. Even though he had excellent prospects for both a steady income and an illustrious artistic career, Volanakis decided in 1883 to return to Greece. Some say it was because his wife could not stand the cold northern European winters. His friend Gyzis warned him that life would not be easy back home. The modern Greek state was still very young, the economic situation was difficult and the public wasn’t familiar with fine art as a whole, much less with exhibitions or the notion of buying art. Being an artist in Greece at that time meant being poor – and this was exactly the fate of the famous seascape painter after he settled with his wife and five children in the port city of Piraeus, where he had chosen to live because he always insisted on having a view of the water. In addition to his work as a painter, Volanakis taught at the Athens School of Fine Arts. In 1903, health reasons forced him to retire from this post, though he continued operating a private art school that he had founded in Piraeus. His paintings sold, but at extremely low prices, and he lived under constant economic pressure until his death in 1907, which was followed by a sparsely attended funeral. Volanakis himself was prepared for such suffering. “I am unhappy because I was born an artist, and it is my fate that my end will be such,” he had said once. Today, Constantinos Volanakis’ work is held in high regard; ironically, it was in 2008, almost exactly a century after his death, that one of his works set a new international auction-house record price for a 19th-century Greek painting.

Η Ναυμαχία της Σαλαμίνας, 1882. Λάδι σε καμβά, 103 χ 200 εκ. Αρχηγείο Ναυτικού. / The Battle of Salamina, 1882. Oil on Canvas, 103 x 200cm, The Naval Archives. Δεξιά: Γαλλικό πολεμικό καράβι αραγμένο, 1896-1907. Λάδι σε μουσαμά, 103 x 75 εκ. Συλλογή Ιδρύματος Ε. Κουτλίδη. / Right: A moored French warship, 18961907. Oil on canvas, 103 x 75cm, The E. Koutlidi Foundation Collection.

144 /145

CORPORATE

ΜΕ ΤΗΝ ΕΓΓΎΗΣΗ ΤΟΥ ΟΜΙΛΟΥ GRIMALDI O δυναμικός όμιλος προσφέρει ένα ευρύ δίκτυο θαλάσσιων υπηρεσιών υψηλής ποιότητας για επιβάτες στη Μεσόγειο.

GUARANTEED BY GRIMALDI GROUP The dynamic corporate group offers a wide network of high-quality services for travelers in the Mediterranean.

Με μακρά πείρα, που πάει πίσω στο 1947, ο όμιλος Grimaldi δραστηριοποιείται στη λειτουργία φορτηγών (Ro/Ro), οχηματαγωγών και επιβατηγών πλοίων, παρέχοντας ολοκληρωμένες υπηρεσίες logistics στους μεγαλύτερους παραγωγούς οχημάτων παγκοσμίως, με βάση τις θαλάσσιες μεταφορές. Οι υπηρεσίες που παρέχει ο όμιλος, με έδρα στη Νάπολη, περιλαμβάνουν επίσης τη μεταφορά εμπορευματοκιβωτίων, παλετοποιημένων και ενοποιημένων φορτίων, αλλά και επιβατών, με έναν σύγχρονο στόλο άνω των 120 φορτηγών πλοίων πολλαπλών χρήσεων, αποκλειστικά οχηματαγωγών, όπως επίσης και επιβατηγών. Ο όμιλος Grimaldi προσφέρει ένα ευρύ δίκτυο θαλάσσιων υπηρεσιών για επιβάτες στη Μεσόγειο με την Grimaldi Lines και τις Μινωικές Γραμμές, καθώς και στη Βαλτική και στη Βόρεια Θάλασσα μέσω της εταιρείας Finnlines. Η Grimaldi Lines παρέχει θαλάσσιες συνδέσεις στους πλέον δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς της Ισπανίας, της Ελλάδας, της Ιταλίας (συμπεριλαμβανομένων της Σικελίας και της Σαρδηνίας), της Μάλτας, της Τυνησίας και του Μαρόκου. Μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας η εταιρεία προσφέρει συχνά δρομολόγια καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, από τα λιμάνια της Πάτρας

και της Ηγουμενίτσας προς τα λιμάνια του Μπρίντιζι (Απουλία), της Αγκώνας (Μάρκε) και της Βενετίας (Βένετο), τα οποία μάλιστα συνδέονται και με την Κέρκυρα στη διάρκεια του καλοκαιριού. Συνειδητοποιώντας την ανάγκη για παροχή περισσότερο καινοτόμων και ανταγωνιστικών υπηρεσιών υψηλής ποιότητας, ο όμιλος διαθέτει έναν στόλο σύγχρονων επιβατηγών κρουαζιερόπλοιων, παρέχοντας βασικές υπηρεσίες κρουαζιέρας, καθώς και επιβατηγών οχηματαγωγών πλοίων (Ro/Ro) νέας γενιάς. Οι ναυαρχίδες του στόλου της Grimaldi Lines είναι τα «Cruise Roma» και «Cruise Barcelona», τα οποία εκτελούν δρομολόγια στη γραμμή Τσιβιταβέκια – Πόρτο Τόρες – Βαρκελώνη. Είναι τα μεγαλύτερα επιβατηγά κρουαζιερόπλοια της Μεσογείου, ενώ από φέτος μεγαλώνουν ακόμα περισσότερο, χάρη στο πρόγραμμα επιμήκυνσης, που τους επιτρέπει πλέον να μεταφέρουν μέχρι και 3.500 επιβάτες. Και τα δύο πλοία είναι εξοπλισμένα με 499 μεγάλες και καλαίσθητες καμπίνες, 600 άνετες αεροπορικές θέσεις, ένα Α la Carte και δύο Self-service εστιατόρια, πισίνα, σολάριουμ και ένα σύγχρονο κέντρο wellness, με σάουνα, χαμάμ και δωμάτιο μασάζ. Παρέχονται επίσης υπηρεσίες αναψυχής εν πλω, όπως καζίνο,

video games, ντισκοτέκ, παιδική χαρά και μία αίθουσα συνεδρίων, χωρητικότητας 300 ατόμων. Όλα τα επιβατηγά πλοία συνδυάζουν εξαιρετική άνεση με επιλογές χαμηλού κόστους. Ιδιαίτερη προσοχή δίνεται στις οικογένειες, καθώς και σε ομάδες φίλων και φοιτητών, με εκπτώσεις ναύλων σε όλες τις γραμμές. Επιπροσθέτως, υπάρχει ένα πλούσιο πρόγραμμα από μίνι κρουαζιέρες και θεματικές εκδηλώσεις εν πλω στα πλοία της γραμμής Τσιβιταβέκια – Βαρκελώνη. Επιπλέον, η Grimaldi Lines Tour Operator προσφέρει ακτοπλοϊκά και ξενοδοχειακά πακέτα σε Ισπανία, Ιταλία και Κέρκυρα. Ο όμιλος Grimaldi είναι η πρώτη ιταλική ναυτιλιακή εταιρεία που απέκτησε τα πιστοποιητικά SMS, ISO 9001 και ISO 14001 για την Ασφάλεια, την Ποιότητα και το Περιβάλλον. Το 2009, στα Lloyd’s List Global Awards, τα οποία απονέμονται από την εφημερίδα του Λονδίνου Lloyd’s List για την αναγνώριση της αριστείας σε μια ευρεία γκάμα ναυτιλιακών δραστηριοτήτων παγκοσμίως, ο όμιλος βραβεύτηκε στην κατηγορία «Cruise & Ferry». Δύο από τις πιο πρόσφατες διακρίσεις του ομίλου είναι αυτές στα World Travel Leaders Award (2016) και στα Italia Travel Awards (2018 και 2019).

146 /147

With a long history dating back to 1947, the Grimaldi Group specializes in the operation of Ro/Ro (roll-on/roll-off) vessels, car carriers and ferries. It is a dedicated supplier of maritime-based integrated logistics services to the world’s major vehicle manufacturers. Through its maritime services, the Naples-based group also transports containers, palletized/unitized cargo, and passengers, thanks to a modern fleet of more than 120 Ro/Ro multipurpose vessels, pure car carriers and ferries. The Grimaldi Group offers a wide network of maritime services for passengers in the Mediterranean Sea, under the Grimaldi Lines and Minoan Lines brands, and in the Baltic and North Sea, through Finnlines. Grimaldi Lines offers maritime connections to the most popular tourist destinations in Spain, Greece, Italy (including Sicily and Sardinia), Malta, Tunisia and Morocco.The company offers frequent year-round services between Italy and Greece, connecting the ports of Igoumenitsa and Patras and the Italian ports of Brindisi (Apulia), Ancona (Marche) and Venice (Veneto). During summer, it offers services between these three Italian ports and Corfu as well. Aware of the need to offer ever more innovative,

high-quality and competitive services, the Grimaldi Group deploys a fleet of modern cruise ferries providing cruise ship-standard facilities, and new-generation Ro/Ro-Passenger ferries. The flagships of the Grimaldi Lines fleet are the Cruise Roma and the Cruise Barcelona, both deployed on the CivitavecchiaPorto Torres-Barcelona route. Although they were already the biggest cruise ferries in the Mediterranean, a lengthening program means that, starting from this year, the two sister ships are even bigger and can transport up to 3,500 passengers. Both vessels are equipped with 499 large, elegant cabins, 600 comfortable reclining seats, an à la carte and two self-service restaurants, a swimming pool, a solarium bar and a modern wellness center with a sauna, hammam and massage room. On-board entertainment services include a casino, a video game corner, a discotheque, a playroom area for children and a 300-person conference room. All the passenger ships combine excellent comfort on board with low-cost options. Special attention is given to families, groups of friends, and students, with fare reductions offered on all routes. In addition, a rich calendar of mini-cruises and on-board

theme events has been compiled for the Grimaldi Lines vessels on the CivitavecchiaBarcelona route, while Grimaldi Lines Tour Operator offers ship and hotel packages for Spain, Italy and Corfu. The Grimaldi Group is the first Italian shipping company to receive SMS, ISO 9001 and ISO 14001 certifications for safety, quality and environmental management. In the Lloyd’s List Global Awards 2009, an honors list created by the London journal Lloyd’s List to recognize a wide range of maritime excellence globally, the Group won in the inaugural category “Cruise & Ferry.” Other, more recent awards given to Grimaldi Lines for its outstanding performance in passenger transport include the World Travel Leaders Award (2016) and the Italia Travel Awards (2018 and 2019). Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφθείτε τα: www.grimaldi-lines.com και www.grimaldi-touroperator.com For further information, please visit www.grimaldi-lines.com or www.grimaldi-touroperator.com

IN PICTURES

POSTCARDS FROM ITALY Παλάτια, γέφυρες, γονδολιέρηδες και λιγότερο γνωστές εικόνες της Βενετίας και της Αγκώνας μάς ξεσηκώνουν για ένα ταξίδι ζωής. Bridges, gondoliers, palazzos and lesser-known sights of Venice and Ancona awaken the desire for travel.

ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΑΛΑΒΑΝΟΥ • BY ELEFTHERIA ALAVANOU ΦΩΤΟΓΡΑΦΊΕΣ: ΠΕΡΙΚΛΉΣ ΜΕΡΆΚΟΣ • PHOTOS: PERICLES MERAKOS

ΦΗΜΙΣΜΕΝΗ ΓΕΦΥΡΑ Στα μάτια του επισκέπτη, η Βενετία είναι ακριβώς ό,τι δείχνει η φωτογραφία: μια πόλη με γονδολιέρηδες, τουρίστες και γέφυρες, όπως η λαοφιλής Ponte della Paglia, που λειτουργεί ως σημείο θέασης της σκεπαστής Γέφυρας των Στεναγμών, πάνω στην οποία αναστέναζαν –όπως λέει ο αστικός μύθος– οι κρατούμενοι καθώς οδηγούνταν από τα δωμάτια ανακρίσεων του δόγη στις φυλακές. SHARING THE SIGHTS To the first-time visitor, Venice is exactly what this photograph promises: a city of gondoliers, tourists and bridges such as the jam-packed Ponte della Paglia in the distance. This span is the perfect vantage point from which to gaze upon the covered Bridge of Sighs (at the top of the photo), thus named, according to legend, for the despondent sighs of inmates being led to the doge’s prison from the interrogation room.

148 /149

IN PICTURES

NOTABLE NEIGHBORHOODS There are six historic districts, or sestieri , in Venice: Cannaregio, San Marco, Dorsoduro, Castello, San Polo and Santa Croce. Cannaregio (top) was home to the city’s Jewish ghetto. Founded in 1516, it was one of the first such enforced communities established in the world. In San Marco, Florian (bottom right) is Venice’s most famous café, around since 1720, while Dorsoduro is where you will find Peggy Guggenheim’s amazing collection of modern art (bottom left), which includes work by Kandinsky, Mirό and Malevich, and is showcased in the American collector’s onetime residence.

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΓΕΙΤΟΝΙΕΣ Έξι είναι οι ιστορικές συνοικίες της Βενετίας (γνωστές ως sestieri): Cannaregio, San Marco, Dorsoduro, Castello, San Polo, Santa Croce. Πάρτε μια ιδέα από τις τρεις πρώτες: στο Cannaregio βρίσκεται το εβραϊκό γκέτο (επάνω), το οποίο θεσμοθετήθηκε το 1516 και είναι από τα παλαιότερα του κόσμου· στο San Marco το Florian (κάτω δεξιά), το διασημότερο καφέ της πόλης, που άνοιξε το 1720· και στο Dorsoduro η απαράμιλλη συλλογή μοντέρνας τέχνης της Πέγκι Γκουγκενχάιμ (κάτω αριστερά), που περιλαμβάνει έργα των Καντίνσκι, Μιρό, Μάλεβιτς και στεγάζεται στο σπίτι όπου έμενε η Αμερικανίδα συλλέκτρια.

150 /151

ΟΙ ΘΗΣΑΥΡΟΙ ΤΟΥ ΔΟΓΗ Παρά την τεράστια εξουσία του, ο δόγης ήταν υποχρεωμένος να περνάει σχεδόν όλη τη ζωή του εδώ, μέσα στο υπέρλαμπρο Palazzo Ducale, δίπλα στη βασιλική του Αγίου Μάρκου, για να περιορίζεται η επιρροή του. Πρώτος δόγης της Βενετίας (697-717) ήταν ο Paolo Lucio Anafesto, που ηγεμόνευσε πριν ακόμα χτιστεί το παλάτι. Τελευταίος, ο Ludovico Manin (1789-1797), που αναγκάστηκε σε παραίτηση από τον Ναπολέοντα.

A LIFE OF SPLENDOR In order to temper the great influence he exercised, the doge was compelled to spend a great deal of his time here, in the admittedly luxurious Palazzo Ducale, or Doge’s Palace, near St Mark’s Basilica. Paolo Lucio Anafesto (ruled 697-717) was the city’s first doge and ruled before the palace was even built. The last doge was Ludovico Manin (ruled 1789-1797), who was forced to step down by Napoleon.

ΖΩΗ ΠΑΝΩ ΣΤΟ ΝΕΡΟ Η Βενετία είναι όμορφη, γιατί είναι ασυνήθιστη. Είναι χτισμένη πάνω σε 118 νησάκια, τα οποία ενώνονται μεταξύ τους με 416 γέφυρες. Για τους επισκέπτες, αυτό προσδίδει μόνο γοητεία, οι Βενετσιάνοι όμως, που έχουν μάθει να ζουν κυριολεκτικά μέσα στο νερό, προσαρμόζουν τη ζωή τους στις ιδιοτροπίες του. Ενίοτε προκαλούνται ακόμα και κανονικές πλημμύρες, λόγω του φαινομένου Acqua alta, οπότε η στάθμη του νερού ανεβαίνει από την παλίρροια της Αδριατικής, μετατρέποντας μέχρι και την πλατεία του Αγίου Μάρκου σε λίμνη.

WATER WORLD Venice’s beauty lies in its unique nature. It is built on a cluster of 118 small islands that are interconnected by 416 bridges. The Venetians have learned how to literally live on the water, adapting to challenges such as frequent winter flooding (due to the tidal phenomenon known as Acqua alta) that is sometimes so severe it turns St Mark’s Square into a temporary lake.

IN PICTURES

152 /153

ΠΟΛΥΧΡΩΜΑ ΝΗΣΙΑ Tα γνωστότερα νησάκια της λιμνοθάλασσας της Βενετίας: Στο Μουράνο (επάνω) πωλούνται παντού γυάλινα τεχνουργήματα, είτε ως έργα τέχνης σε ακριβές μπουτίκ είτε ως αναμνηστικά σε καταστήματα με σουβενίρ. Πιο ατμοσφαιρικό και ήσυχο, το Μπουράνο (κάτω) είναι γνωστό για τα πολύχρωμα σπίτια, τις περίτεχνες δαντέλες και τα νόστιμα μπισκότα essi σε σχήμα S.

COLORFUL ISLES The Venetian Lagoon’s most famous islands include Murano (above), which is best known for its glassware and its range of shops, from high-end boutiques to souvenir shops, where it can be purchased. Burano (below) is quieter and more picturesque, known for its attractive colorful houses, ornate lace embroidery and delicious S-shaped essi cookies.

IN PICTURES

Η ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΤΟΥ ΠΑΠΑ Στη συλλογική μνήμη της Αγκώνας, ο πάπας Κλήμης ΙΒ΄ (1652-1740) έχει καταγραφεί ως σπουδαία προσωπικότητα. Μεταξύ άλλων, γιατί επί των ημερών του επεκτάθηκε το λιμάνι και κατασκευάστηκε το λαζαρέτο (επάνω), όπου κρατούνταν σε καραντίνα οι χανσενικοί. Σήμερα, το Mole Vanvitelliana έχει μετατραπεί σε πολυχώρο πολιτισμού. Όσο για τον πάπα, η Αγκώνα τού έχει αφιερώσει την ομορφότερη πλατεία της (κάτω), στην οποία δεσπόζει το άγαλμά του.

THE POPE’S LEGACY Pope Clement XII (1652-1740) has gone down in the collective memory of Ancona as a great figure. Chief among his multiple achievements was the expansion of the port and the construction of the lazaretto (above), a quarantine space for lepers. Today, the Mole Vanvitelliana is a cultural center hosting a variety of events and shows. As for the pope, the city of Ancona has named its prettiest square (below) after him and graced it with a statue of the revered leader.

154 /155

ΡΩΜΑΪΚΟ ΕΝΘΥΜΙΟ Η Αγκώνα ιδρύθηκε από Έλληνες των Συρακουσών γύρω στο 387 π.Χ. Το πότε την κατέκτησαν οι Ρωμαίοι είναι ασαφές, όμως η κληρονομιά που άφησαν είναι ανυπέρβλητη, όπως αποδεικνύεται από την πύλη που χτίστηκε προς τιμήν του Ρωμαίου αυτοκράτορα Τραϊανού (53-117 μ.Χ.) και φέρει το όνομά του. Σχεδιάστηκε από τον Ελληνοσύρο αρχιτέκτονα Απολλόδωρο τον Δαμασκηνό και σκαλίστηκε σε μάρμαρο Προκοννήσου (νησί του Μαρμαρά). A REMINDER OF ROME Ancona was founded by Syracusan Greek colonists around 387 BC. Exactly when it was conquered by the Romans is the subject of debate, but we do know they left an indisputable legacy behind, as evidenced by remains such as the Arch of Trajan, built in honor of the Roman emperor who ruled between AD 98 and 117. It was designed by the Syrian-Greek architect Apollodorus of Damascus and made of marble from Proconnesus, the modern-day island of Marmara.

PUBLI

ΩΡΑ ΓΙΑ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ Οι εξελίξεις στην ελληνική τουριστική αγορά ακινήτων

Η νέα πραγματικότητα της τουριστικής αγοράς ακινήτων θα καθοριστεί το δεύτερο εξάμηνο του 2019. Μια νέα βάση αξιών έχει ήδη αρχίσει να διαμορφώνεται από τις αρχές του 2018, τόσο στις μισθώσεις όσο και στις αγορές, η οποία προσφέρει σημαντικές ευκαιρίες στους επενδυτές. Παρ’ όλα αυτά, εκκρεμούν η απλοποίηση της φορολογικής και πολεοδομικής νομοθεσίας, αλλά και η μείωση της φορολογίας των ακινήτων. Η κτηματαγορά στο διάστημα αυτό παρουσίασε σημαντική άνθηση, λόγω τριών μεγάλων παραγόντων: • Των Αδειών Παραμονής (Golden Visa), που αύξησαν τις τιμές των ακινήτων στο κέντρο και στα νότια της Αττικής. • Της μόδας των βραχυχρόνιων μισθώσεων, που επίσης αύξησαν τις τιμές των ακινήτων – ειδικά για τα μικρά διαμερίσματα σε εμπορικές περιοχές του κέντρου της Αθήνας, στα νότια προάστια και σε περιοχές που καλύπτονται από καλό συγκοινωνιακό δίκτυο. • Της αύξησης του τουρισμού, που οδήγησε σε αγορές ή ανακαινίσεις ξενοδοχείων στο κέντρο της Αθήνας και σε πολλές άλλες τουριστικές περιοχές της χώρας. Πόλο έλξης εταιρειών, αλλά και μεμονωμένων επενδυτών από το εξωτερικό, αποτελούν τα ελληνικά νησιά, ιδιαίτερα εκείνα που διαθέτουν διεθνή αεροδρόμια, τουριστικές υποδομές, όπως μαρίνες, πολυτελή ξενοδοχεία και υπηρεσίες υψηλού επιπέδου.

Ήδη διάφορες σημαντικές κινήσεις με τη μορφή νόμων και ρυθμίσεων, όπως ο νόμος «Fast Track» (επιτρέπει σε αξιόλογες επενδύσεις να ξεπεράσουν σύντομα τη γραφειοκρατία) ή ο Νέος Επενδυτικός Νόμος (στήριξη ιδιωτικών επενδύσεων, οικονομικής ανάπτυξης και περιφερειακής συνοχής), ο οποίος ψηφίστηκε από τη Βουλή, αποτελούν ενδείξεις ότι η κυβέρνηση προτίθεται να στηρίξει το real estate και να προσελκύσει ξένα επενδυτικά κεφάλαια. Σημαντική κίνηση αποτελεί, επίσης, η μείωση του φόρου μεταβίβασης για αγορά ακινήτων από εταιρείες ή φυσικά πρόσωπα από το 10% στο 3%, καθώς και μια καινοτόμος ιδέα που είχαμε προτείνει ως Ομοσπονδία Κτηματομεσιτών Ελλάδος. Σύμφωνα με αυτήν, όσοι κάτοικοι δεν προέρχονται από χώρα-μέλος της ΕΕ και αγοράζουν ακίνητο άνω των 250.000 ευρώ θα μπορούν να εξασφαλίσουν, τόσο οι ίδιοι όσο και η οικογένειά τους, άδεια παραμονής για το χρονικό διάστημα που θα έχουν στην ιδιοκτησία τους το ακίνητο. Σήμερα, η ζήτηση αγοράς ακινήτων είναι ιδιαίτερα αυξημένη και οι πωλητές (ιδιώτες και developers) ανεβάζουν σημαντικά τις τιμές, γεγονός που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής, καθώς η υπερβολική αύξηση θα οδηγήσει στο πάγωμα της αγοράς. Σε κάθε περίπτωση, η ελληνική τουριστική κτηματαγορά αποτελεί μια άκρως ενδιαφέρουσα επιλογή για όποιον επιθυμεί να επενδύσει σε ακίνητα. Η Ελλάδα άλλωστε, εκτός από ομορφιά και σπουδαίο πολιτισμό, διαθέτει και πολλές δυνατότητες και προοπτικές. Ιωάννης Ρεβύθης Μέλος & π. Πρόεδρος Ομοσπονδίας Μεσιτών Ελλάδος Οικονομολόγος – Εκτιμητής Ακινήτων

156 /157

ABOUT US ΜΙΝΩΙΚΈΣ ΓΡΑΜΜΈΣ / MINOAN LINES

ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΕΝ ΠΛΩ Aπολαύστε την πολυτέλεια, την άνεση και τις ανθρωποκεντρικές υπηρεσίες που προσφέρουν τα πλοία των Μινωικών Γραµµών.

THE JOY OF THE JOURNEY Enjoy the luxury, comfort and passenger-oriented services, all standard on every cruise ferry in the Minoan Lines fleet.

ABOUT US Το ταξίδι με ένα από τα υπερσύγχρονα πλοία των Μινωικών Γραμμών δεν είναι απλώς μέρος της μεταφορικής διαδικασίας, είναι μια αξέχαστη ταξιδιωτική εμπειρία. Πλέοντας με τα μεγαλύτερα και πολυτελέστερα επιβατηγά-οχηματαγωγά πλοία της Ελλάδας, κάθε επιβάτης απολαμβάνει το κύρος, τη σιγουριά και τη φιλοξενία μιας μεγάλης κρητικής ναυτιλιακής δύναμης, αλλά και τις ολοκληρωμένες υπηρεσίες ποιότητας, καθ’ όλη τη διάρκεια του ταξιδιού, σε ένα περιβάλλον άνεσης, διασκέδασης, χαλάρωσης, που θυμίζει ξενοδοχείο πολλών αστέρων. Οι Μινωικές Γραμμές ιδρύθηκαν στο Ηράκλειο Κρήτης το 1972 και το 1974 ξεκίνησε η επιτυχημένη πορεία τους στον χώρο της ακτοπλοΐας. Από τότε μέχρι και σήμερα διαδραματίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στις γραμμές όπου δραστηριοποιούνται και αποτελούν υπόδειγμα ταξιδιωτικής πρωτοπορίας, κατέχοντας περίοπτη θέση ανάμεσα στις κορυφαίες και συνεχώς αναπτυσσόμενες εταιρείες της επιβατηγού ναυτιλίας σε Ελλάδα και Ευρώπη. Οι άνθρωποι των Μινωικών Γραμμών βρίσκονται πάντα κοντά στο επιβατικό κοινό, «ακούν» τις επιθυμίες και τις ανάγκες του και τις ικανοποιούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Το άριστα καταρτισμένο προσωπικό, πάντα ευγενικό, πρόθυμο και χαμογελαστό, αναλαμβάνει τη φροντίδα κάθε ταξιδιώτη, από τη στιγμή της κράτησης (μέσω ηλεκτρονικής πλατφόρμας ή σημείων πώλησης της εταιρείας) έως και την άφιξη στον προορισμό της επιλογής του. Η εταιρεία δραστηριοποιείται στις γραμμές της Κρήτης και των Κυκλάδων, συνδέοντας το Ηράκλειο και τα Χανιά με τον Πειραιά, το Ηράκλειο και τον Πειραιά με τη Μήλο, το Ηράκλειο με τη Σαντορίνη, την Ίο, την Πάρο και τη Μύκονο, όπως και στις γραμμές Ελλάδας – Ιταλίας. Παράλληλα, εξυπηρετεί ως General Sales Agent όλα τα πλοία του Ομίλου Grimaldi που προσεγγίζουν τα λιμάνια της χώρας μας. Πέρα όμως από την απαράμιλλη αισθητική και πολυτέλεια, την υψηλή ασφάλεια, την ποιότητα και την άνεση των πλοίων H/S/F’s

A journey on one of Minoan Lines’ ultramodern ships isn’t simply a part of the process of getting from one place to another; it’s a wonderful travel experience. Sailing on one of the largest and most luxurious passenger ships in Greece, passengers will enjoy a sense of security and comfort that is part of traveling with a major Cretan shipping line. In addition, they can look forward to the warm hospitality of the crew, and to being treated to comprehensive quality care and services from the moment they board until they reach their final destination – all in a luxury setting providing entertainment and relaxation reminiscent of a multiple-star hotel. Minoan Lines was founded in the Cretan city of Heraklion in 1972, and its successful course in the shipping sector began in 1974. Since then, it has played a leading role in the routes it serves and has set the standards in travel innovation, holding a prominent position among the foremost passenger ship companies in Greece as well as in Europe. Minoan Lines has always been dedicated to its passengers, taking note of their desires and needs and striving to satisfy them in the best possible way. Its highly trained staff, always smiling and more than willing to be of service, see to the requirements of every passenger, from the moment a reservation is made (online or at one of the company’s points of sale) to the time when the customer arrives at his or her final destination. The company operates on the domestic routes (from Heraklion and Chania to Piraeus, from Heraklion and Piraeus to Milos and from Heraklion to Santorini, Ios, Paros, Mykonos) and on the Adriatic Sea (Greece-Italy). At the same time, the shipping company serves as a General Sales Agent of all the vessels of the Grimaldi Group which call at the ports of our country. In addition to the highest standards of safety, luxury, quality and comfort that all passengers will find aboard the high-speed ferries Knossos Palace, Festos Palace, Mykonos Palace, Santorini Palace, 1

158 /159

1. Άνεση και πολυτέλεια στις καμπίνες. / Comfort and luxury in the cabins on board. 2. Τα πλοία μας, στην υποδοχή, δίνουν πάντα προτεραιότητα στους μικρούς επισκέπτες. / Our younger passengers will always receive special treatment on board. 3. Γευστικές απολαύσεις στο εστιατόριο Α la Carte. / Culinary delights at the A la Carte restaurant. 4. Μουσική βραδιά στο κεντρικό σαλόνι με το πιάνο. / An evening of piano music at the lounge bar.

160 /161

ABOUT US

1. Στα καταστήματα θα βρείτε δελεαστικές προσφορές. / Prices and products in the onboard shops will prove tempting. 2. Στους κοινόχρηστους χώρους παρέχονται παιδικά δορυφορικά τηλεοπτικά προγράμματα. / Children’s programs will keep the little ones busy in the common areas. 3. Απολαύστε ένα χαλαρωτικό μασάζ. / Enjoy a relaxing massage.

Knossos Palace, Festos Palace, Mykonos Palace, Santorini Palace, Cruise Olympia και Cruise Europa, κάθε επιβάτης των Μινωικών Γραμμών μπορεί να απολαύσει κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, ανάλογα με την κατηγορία του πλοίου που ταξιδεύει, ένα ευρύ φάσμα υπηρεσιών. Θα φιλοξενηθεί σε ευρύχωρες καμπίνες ή Vip και αεροπορικού τύπου καθίσματα. Θα απολαύσει το γεύμα του σε υπέροχα A la Carte και Self-Service εστιατόρια, όπου έμπειροι σεφ θα τον ταξιδέψουν με τις γαστριμαργικές δημιουργίες τους, στις οποίες χρησιμοποιούνται πάντα ποιοτικά υλικά, πολλά από τα οποία παράγονται στα εύφορα εδάφη της κρητικής γης. Θα διασκεδάσει με ζωντανή έντεχνη μουσική στα υπέροχα και άνετα lounge bars, θα χαλαρώσει πίνοντας το ποτό, τον καφέ ή τα σνακ του στα πολυάριθμα και άνετα σαλόνια ή θα απολαύσει ένα κοκτέιλ στις μοναδικές Disco. Θα κάνει τις αγορές του στα καταστήματα με τις δελεαστικές προσφορές και θα δοκιμάσει την τύχη του στα κοσμοπολίτικα καζίνο. Οι ταξιδιώτες που επιθυμούν ακόμα περισσότερες υπηρεσίες εν πλω μπορούν να επιλέξουν τις πολυτελείς Deluxe καμπίνες, απολαμβάνοντας την άνεση του χώρου, τα δορυφορικά προγράμματα στην τηλεόραση, το δωρεάν Wi-Fi για σερφάρισμα στο Internet, τα αναπαυτικά προϊόντα ύπνου από φυσικά υλικά της COCO-MAT, τη δωρεάν χρήση υπηρεσιών ευεξίας (Γυμναστήριο, Σάουνα, Spa) στα πλοία της Αδριατικής, αλλά και την επιλογή της υπηρεσίας Room-Service για καλύτερη και πιο προσωπική εξυπηρέτηση. Οι λάτρεις του υγρού στοιχείου θα απολαύσουν δροσερές βουτιές στις πισίνες και θα χαρούν τον καλοκαιρινό ήλιο, ενώ οι πιο απαιτητικοί θα χαλαρώσουν με ένα καλό μασάζ, ένα ενυδατικό και χαλαρωτικό χαμάμ, μια περιποίηση σε ατμοσφαιρικό Spa ή μια φροντίδα προσώπου από επαγγελματίες αισθητικούς, με εξειδικευμένα προϊόντα.

Cruise Olympia and Cruise Europa, every Minoan Lines’ passenger can, depending on the category of the ship they are traveling on, access a variety of services during their journey. Spacious cabins and either VIP or airplane-style seats await passengers on board. Dining options include à la carte and self-service restaurants, where experienced chefs take diners on a gastronomic journey with their culinary creations, made with quality ingredients, many of them the fruits of the fertile Cretan soil. With entertainment, including live professional music in the superb and comfortable lounge bars, passengers can relax over a drink, a coffee or a snack in the numerous and spacious salons, or enjoy a cocktail in the glittering discos. They can also avail themselves of the highly tempting offers in our onboard shops and, if they’re feeling lucky, try their hand in the cosmopolitan casinos. Passengers seeking an even more memorable experience on board may choose the luxurious deluxe cabins and enjoy the comfort of a larger space; satellite TV programs; free Wi-Fi; ultra-comfortable sleep products from Coco-Mat made from natural materials; and free use of the wellbeing facilities (gym, sauna, spa) on the ships of the Adriatic fleet, as well as the option of room service, for a better and more personal onboard experience. Passengers can treat themselves to cooling dips in the swimming pools, partake in some sunbathing, or opt for a relaxing massage, a hydrating and soothing hammam bath, or a body or facial treatment by professional aestheticians using specialized products. Minoan Lines caters to the needs of every passenger without exception: from lovers of all ages, for whom there are ample vantage points for gazing romantically out to sea, to professionals traveling

162 /163

ABOUT US

Οι Μινωικές Γραμμές φροντίζουν για τις ανάγκες κάθε είδους ταξιδιώτη ανεξαιρέτως: από τους ρομαντικούς νέους, για τους οποίους υπάρχουν ειδυλλιακές γωνιές στα πολυάριθμα καταστρώματα με απεριόριστη θέα στη θάλασσα, έως τους επαγγελματίες που ταξιδεύουν με τους συνεργάτες τους. Σε αυτούς παρέχονται πλήρως εξοπλισμένα και πολυτελή Συνεδριακά Κέντρα, χωρητικότητας 600 ατόμων, για τη διοργάνωση συνεδρίων, σεμιναρίων και κάθε είδους επιχειρηματικής δραστηριότητας. Οι οικογένειες με παιδιά, επίσης, θα βρουν τα πλοία απόλυτα προσαρμοσμένα στις ανάγκες τους. Από την είσοδο στο πλοίο, τους δίνεται προτεραιότητα τόσο στο γκαράζ όσο και στη Reception. Στις καμπίνες υπάρχει η δυνατότητα τοποθέτησης ειδικών παιδικών κρεβατιών (babycot), στα εστιατόρια προσφέρονται ειδικά διαμορφωμένα μενού σε παιδικά σκεύη εστίασης και ειδικά διαμορφωμένοι χώροι με παιδικά καρεκλάκια. Παιδικά δορυφορικά τηλεοπτικά προγράμματα παρέχονται στους κοινόχρηστους χώρους, ενώ για μεγαλύτερα παιδιά υπάρχουν videogames rooms, για να απολαύσουν ξέγνοιαστες ώρες χαράς και παιχνιδιού. Οι Μινωικές Γραμμές φρόντισαν και για τους κατοικίδιους τετράποδους φίλους των επιβατών, προσφέροντας ειδικά σχεδιασμένες και άνετες καμπίνες για να ταξιδέψουν μαζί τους. Επιπλέον, είναι στη διάθεσή τους ειδικά διαμορφωμένοι χώροι για τη φιλοξενία τους, που πληρούν όλες τις προδιαγραφές. Επίσης, στα πλοία των Μινωικών Γραμμών παρέχεται η πρωτοποριακή υπηρεσία all-inclusive camper, ειδικά σχεδιασμένη για τον επιβάτη που επιθυμεί να ταξιδέψει οικονομικά και άνετα με το τροχόσπιτό του, απολαμβάνοντας προνόμια. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το ότι οι τακτικές αναχωρήσεις των πλοίων εξασφαλίζουν ότι θα φτάσετε την προγραμματισμένη ώρα άφιξης στο λιμάνι του τελικού σας προορισμού, ενώ, σε όποια κατηγορία ταξιδιώτη κι αν ανήκετε, οι άνθρωποι των Μινωικών Γραμμών θα φροντίσουν να μετατρέψουν κάθε στιγμή του ταξιδιού σας σε αξέχαστη ανάμνηση.

1. Η ώρα περνάει ευχάριστα στους άνετους χώρους του πλοίου. / You’ll enjoy your time with friends or family in the comfortable lounge areas. 2. Απολαύστε το γεύμα σας στο εστιατόριο Self-service. / Delicious meals are available at the Self-service restaurant. 3. Βρείτε τη δική σας γωνιά στο κατάστρωμα και αγναντέψτε τη θάλασσα. / Find your own corner of the deck and let the sea mesmerize you.

together on business, who can avail themselves of fully equipped, state-of-the-art conference centers, with an overall capacity of 600 people, suitable for conferences, seminars and every other kind of business activity. Families with children will find the vessels perfectly suited to their needs. From the moment they come on board, they are given priority spaces in the car hold, as well as priority service at the reception. Baby cots can be placed in cabins, the onboard restaurants offer special menus and children’s tableware, as well as specially adapted spaces complete with highchairs and child seats. Children’s satellite programs are on offer in the common rooms, while older children can look forward to hours of carefree pleasure and play in the video arcades. Minoan Lines also caters to four-legged pets, offering specially designed cabins so that they may travel in comfort with their owners. Moreover, there are especially designed accommodation spaces for them which meet every required standard for pet care. The ships of Minoan Lines also offer a pioneering all-inclusive camper service, especially designed for passengers wishing to travel both comfortably and economically with their camper vans, while still enjoying the services and privileges of the ship. Οur frequent (and punctual) ship departures to all destinations means that, wherever you’re going with us, you’ll always reach your final destination in a timely fashion. What’s more, no matter what passenger category you belong to, the friendly people of Minoan Lines will ensure that your voyage to that destination remains an unforgettable joy.

152 /153

ABOUT US

164 /165

ΒΡΑΒΕΥΜΈΝΗ ΠΟΙΌΤΗΤΑ ΣΤΟ ΤΑΞΊΔΙ / AWARD-WINNING QUALITY IN TRAVEL Οι Μινωικές Γραμμές είναι η πιο αναγνωρισμένη ναυτιλιακή εταιρεία σε Ελλάδα και Ευρώπη. Έχει κερδίσει πολλά βραβεία ποιότητας, που αφορούν τα πλοία, τις υπηρεσίες και τον επαγγελματισμό της, από αρκετούς ευυπόληπτους οργανισμούς και έντυπα. Μεταξύ άλλων, έχει διακριθεί ως: • Η «Καλύτερη Εταιρεία της Χρονιάς στον κλάδο της Ελληνικής Επιβατηγού Ναυτιλίας – Passenger Line of theYear» από την έγκριτη, διεθνούς κύρους ναυτιλιακή εφημερίδα Lloyd’s List, στη διοργάνωση των Greek Shipping Awards τα έτη 2016 και 2005 αντίστοιχα. • Η εταιρεία με την «Κορυφαία Επωνυμία στον χώρο των μεταφορών» για τα έτη 2016/2017 και 2011/2012 από τον παγκόσμιο θεσμό Corporate Superbrands. • Η ακτοπλοϊκή εταιρεία με την «Καλύτερη Φήμη» στο πλαίσιο της πανελλαδικής έρευνας που διοργανώνεται από τη Famous Brands, για τέσσερα έτη (2008, 2009, 2011, 2012). • Η «Καλύτερη Εταιρεία στον κλάδο της Ελληνικής Επιβατηγού Ναυτιλίας – Best Greek Coastal Shipping Company» κατά την παρουσίαση των βραβείων Greek Hospitality Awards 2018, που διοργανώθηκαν από την Ethos Awards και το περιοδικό «Χρήμα». • «True Leader 2017» στην κατηγορία «Θαλάσσιες Μεταφορές» κατά την παρουσίαση της Τελετής Βράβευσης, που διοργανώθηκε από την ICAP GROUP. • Η εταιρεία με την «Κορυφαία Επωνυμία» στην κατηγορία «Συγκοινωνίες/Μεταφορές», και πιο συγκεκριμένα στον χώρο της ακτοπλοΐας, για το 2018/2019, από τον παγκόσμιο θεσμό Corporate Superbrands. Στη φετινή διοργάνωση των Tourism Awards 2019 οι Μινωικές Γραμμές απέσπασαν: • ΧΡΥΣΟ ΒΡΑΒΕΙΟ για την Υπο-

στήριξη των Τοπικών Κοινοτήτων/ Δράσεις Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης. Οι Μινωικές Γραμμές διακρίνονται για το αξιόλογο κοινωνικό τους πρόσωπο. Λαμβάνοντας υπόψη την κοινωνικο-οικονομική κατάσταση και τις σύγχρονες ανάγκες του επιβατικού τους κοινού, στηρίζουν ευαίσθητες κοινωνικά ομάδες και τις τοπικές κοινότητες της Κρήτης που δοκιμάζονται από τις οικονομικές συνθήκες. • ΧΡΥΣΟ ΒΡΑΒΕΙΟ για τους νέους προορισμούς. Εμπορικός και συναισθηματικός στόχος της εταιρείας για το έτος 2018 δεν ήταν να επενδύσει απλώς και σε άλλες γραμμές της ακτοπλοΐας, αλλά και να εμπλουτίσει αφενός τη γραμμή των Χανίων με ένα κόσμημα της επιβατηγού ναυτιλίας και αφετέρου να φέρει πιο κοντά την Κρήτη με το νησιωτικό σύμπλεγμα των Κυκλάδων, προσφέροντας στο επιβατικό κοινό και στους επαγγελματίες ολοκληρωμένες υπηρεσίες υψηλής ποιότητας. • ΑΣΗΜΕΝΙΟ ΒΡΑΒΕΙΟ για την ολοκληρωμένη Content Strategy Marketing Καμπάνια «Στις Κυκλάδες με το Σήφη» που υλοποίησαν σε συνεργασία με το έμπειρο επιτελείο της Forest View του ομίλου TDG, μέσα από μια Social Media enabled καμπάνια που μετέφερε την κρητική φιλοξενία στις κοσμοπολίτικες Κυκλάδες. • ΑΣΗΜΕΝΙΟ ΒΡΑΒΕΙΟ για την Αξιοποίηση εξειδικευμένων και εξατομικευμένων λειτουργικοτήτων. Oι Μινωικές Γραμμές, σε συνεργασία με τη Wedia, προχώρησαν στη δημιουργία του Minoan Lines Getaway, ενός δίγλωσσου Ταξιδιωτικού Blog (getaway. minoan.gr). Τα βραβεία αυτά επιβεβαιώνουν τις συνεχείς προσπάθειες που καταβάλλουν η διοίκηση και οι εργαζόμενοι των Μινωικών Γραμμών σε στεριά και θάλασσα και μας δεσμεύουν να συνεχίσουμε την αναβάθμιση των θαλάσσιων μεταφορών στη χώρα μας και τη συνεχή προσφορά προς το κοινωνικό σύνολο.

Minoan Lines is the most highly regarded shipping company in Greece and Europe. It has won several quality awards for its vessels, services and outstanding professional standards from a number of highly rated institutions and publications. The company’s distinctions include: • “Best Company of the Year in Greek Passenger Carrier Ships Category” and “Passenger Line of the Year” from the Greek Shipping Awards, run by the prestigious, internationally recognized shipping newspaper Lloyd’s List, for 2005 and 2016 respectively. • “Top Corporate Brand Name in the Sea Transport Sector” and, more particularly, in the short sea shipping sector in 2016-2017 and 2011-2012, from the international organization Corporate Superbrands. • Short sea shipping company with the “Best Reputation” in 2008, 2009, 2011 and 2012, following a survey of the Greek market by the Famous Brands organization. • “Best Company in the Greek Coastal Shipping Sector” in the Greek Hospitality Awards 2018, organized by Ethos Media Awards and Hrima magazine. • “True Leader 2017” in the category “Maritime Shipping,” awarded by the ICAP Group. • “Top Corporate Brand Name” for the Greek passenger shipping sector in the category “Transportation” and, more particularly, in the short sea shipping sector in 2018-2019, from the international organization Corporate Superbrands. In the Tourism Awards 2019, Minoan Lines received the following: • GOLD AWARD for Supporting

Local Communities/Corporate Social Responsibility Activities. Minoan Lines supports the local community and is renowned for its notable social profile. Mindful of socioeconomic issues and the current needs of its passengers, it supports socially sensitive groups and the local communities of Crete, which are being severely tested by the current economic climate. • GOLD AWARD for New Destinations. Motivated by both commercial interests and their deep affection for the Cretan community, the company decided in 2018 not simply to invest in more short sea shipping lines, but to enrich the Chania line with a true jewel of passenger shipping, while also bringing Crete closer to the Cyclades, offering their passengers a full range of highquality services and transforming their journey into a unique and unforgettable experience. • SILVER AWARD for its Comprehensive Content Strategy Marketing Campaign. The social media campaign “To the Cyclades with Sifis,” realized in collaboration with the experienced team of Forest View, part of the TDG Group, succeeded in bringing Cretan hospitality to the cosmopolitan Cyclades with the help of the Facebook community. • SILVER AWARD for the Best Use of Specialized and Individualized Functions. Minoan Lines, in collaboration with the digital agency Wedia, has created the Minoan Lines Getaway, a bilingual Travel Blog (getaway.minoan.gr/ en). These awards confirm the continuous efforts and commitment of everyone at Minoan Lines, on land and at sea, to improving sea transportation in Greece and our contribution to society at large.

154 /155

ABOUT US

ΚΑΡΤΕΣ

Πιστωτικές Κάρτες

Οι καλοκαιρινές διακοπές είναι ακόμα καλύτερες όταν είναι σε 6 άτοκες δόσεις. Χρησιμοποίησε τις πιστωτικές κάρτες της Τράπεζας Πειραιώς από 1/6 έως 10/9 και πλήρωσε για διαμονή, μεταφορικά ή ενοικίαση οχήματος έως και σε 6 άτοκες δόσεις, σε τρία απλά βήματα: Πλήρωσε με την πιστωτική σου κάρτα της Τράπεζας Πειραιώς. Κάλεσε την Τράπεζα Πειραιώς στο 18 28 38 εντός 15 ημερών για να ενεργοποιήσεις τις δόσεις. Επίλεξε τον αριθμό των δόσεων που επιθυμείς. Ακόμα και εκεί που δεν υπάρχει δυνατότητα δόσεων, τώρα, με την Τράπεζα Πειραιώς τις έχεις εύκολα και απλά! Ισχύει για συναλλαγές με ελάχιστο ποσό τα €50. Το προϊόν παρέχεται υπό τις ισχύουσες περιοριστικές διατάξεις στην κίνηση κεφαλαίων. Πληροφορίες: Τ. 18 28 38, www.piraeusbank.gr/diakopes