Co-urbanism: участие жителей в управлении городом by Minsk Urban Platform

COURBANISM: УЧАСТИЕ ЖИТЕЛЕЙ В УПРАВЛЕНИИ ГОРОДОМ

Ведение Андрей Карпека и Екатерина Лавринец

Ядомы ўрбанізм: практыкі гарадскога камунальнага агародніцтва і харчавання Саша Ігнатовіч

Steps Towards Community Mobilisation: Experiences in Lower Šančiai Geluniene & Carroll

Прастора гендара/прастора горада Саша Ігнатовіч

Детские площадки в контексте социальных и городских изменений Любовь Мейсак

Практики партисипативного проектирования в Австрии Настасья Андрукович

Questions and answers: fabrication of citizens' powerlessness in the context of electronic democracy Irma Rybnikova

Навошта гарадскому актывісту Вікіпедыя? МіхаілВолчак

ВВЕДЕНИЕ Андрей Карпека и ЕкатеринаЛавринец

Одна из ключевых особенностей постсоциалистического города — это активная трансформация его пространства с отходом от идеи города, равного для всех (так никогда и не реализованной), в город неолиберальный, с его экономией на социальной инфраструктуре и коммерциализацией публичных пространств, делегированием ответственности в руки предпринимателям и отказом от государственного регулирования и планирования. Это проявляется в таких изменениях градостроительной и архитектурной политики, как субурбанизация, сокращение зеленых зон, редевелопмент центральных улиц и районов, их коммерциализация, геттоизация спальных районов и создание закрытых сообществ. Ответ этим вызовам часто предлагается не администрациями городов, архитектурными, градостроительными сообществами экспертов, а низовыми инициативами горожан, стремящимися улучшить свое положение при распределении ресурсов (в т.ч. и власти).

Главным триггером трансформации города становится неравенство социальных классов, встроенное в капиталистическую экономику. В этом каталоге мы делаем акцент на одной из сторон неравенства горожан – неодинаковом доступе к распределению / перераспределению ресурсов. Такой доступ чаще всего обусловлен наличием экономического, социального и символического капиталов, которые обозначают принадлежность к более привилегированным классам. Интерес активных групп горожан к практикам вовлечения (практикам партисипации) вызван желанием уменьшить или преодолеть существующий разрыв между социальными классами: традиционно эта цель представляется наиболее достижимой именно на локальном уровне. Основная задача практик партисипации – дать людям, исключенным из процесса принятия решений, весомый голос; помочь горожанам не только говорить о значимых для них проблемах, но и определять круг таких проблем, а также непосредственно участвовать в их разрешении. В Беларуси возможность влиять на принимаемые решения для большей части общества сведена к минимуму вследствие выстроенной иерархии распределения власти. Однако схожая проблема характерна в той или иной мере и для многих “стран развитой демократии”, с функционирующей в них системой представительной власти. В качестве одной из причин данной формы неравенства называется партизанский характер выборов, при котором разработчики стратегий стали более ангажированы частными интересами, а важные решения делегируются техническим экспертам и бюрократам, не отчитывающимся непосредственно перед общественностью []. В этой связи кажется наиболее интересным то, каким образом применяются и осмысливаются партисипативные практики, какие проблемы они поднимают в неоднородном пост-социалистическом пространстве. Сложно не заметить, что в последние несколько лет в нашем регионе происходит рост активности горожан и обществен-

ных организаций, ориентированных на критическое переос мысление потенциала публичных пространств и роли горожан в городских процессах. Зачастую активные группы действуют разрозненно, фокусируясь либо на развитии определенного района или публичного пространства, либо на разработке и поддержке городских мероприятий или движений, либо реагируя на ограниченный набор городских проблем, к решению которых применяется набор испытанных методов. Развитие спальных районов или публичных пространств посредством разработки культурных инициатив совместно с местными жителями в Восточной Европе всё ещё не является самостоятельным профессиональным полем (в отличие, скажем, от Германии, где существует региональная программа развития районов: в её рамках в проблемных кварталах учреждаются небольшие центры для коммуникации между жителями и совместного решения локальных проблем). В Литве подобная активность в лучшем случае эпизодически включается в практику архитектурного проектирования — но лишь в тех случаях, когда проекты финансируются программами европейских фондов, ратующих за включение горожан в процессы городского планирования. Это означает, что включение горожан в практики городского планирования в основном осуществляется активистами (тактическими урбанистами), которые действуют в условиях ограниченных ресурсов (в том числе, временных). В этом каталоге мы бы хотели обратить внимание на некоторые тактики партисипации в городах бывшего социалистического лагеря, находящихся сейчас в разных структурно-экономических и политических условиях (Беларусь, Литва и Словения). Также мы считаем нужным обозначить западно-европейский контекст, в котором партисипация уже начинает занимать важное место на стратегическом уровне городского планирования и градостроения (текст Настасьи Андрукович “Практики партисипативного проектирования в Австрии”). Осмысляя формы участия жителей в производстве городских пространств, в тексте “Прастора гендэра / прастора горада” Саша Игнатович акцентирует внимание на создании инклю-

зивных и безопасных условий для всех, кто бы хотел принимать участие - аспект, который часто остается за скобками в процессах принятия решений. Литовский контекст затрагивается в статьях Виты Гелунене и Эда Кэрролла “Steps towards Community Mobilisation: Experiences in Lower Šančiai”, а также Ирмы Рыбниковой “Questions and answers: fabrication of citizens' powerlessness in the context of electronic democracy”. Здесь рассматриваются два способа включения в принятие решений: создание офлайн-пространства, где горожане могут разрабатывать формы включения в управлении развитием собственного района, и онлайн-формы вопросов и ответов на сайтах государственных учреждений как инструмент влияния на решения и возможность сделать такие решения более прозрачными. Михаил Волчек в статье “Навошта гарадскому актывісту Вікіпедыя?” фокусируется на потенциале популярной краудсорсиноговой онлайн-платформы Википедия, которая поддерживает и продвигает менее иерархизированные формы участия в электронных медиа. Вертикальность властных отношений как преграду на пути к более справедливому городу рассматривает Саша Игнатович. Её текст “Ядомы ўрбанізм: практыкі гарадскога камунальнага агародніцтва і харчавання” построен на примерах нескольких антикапиталистических городских инициатив в сфере питания в Словении и Беларуси. Для практической части проекта co-urbanism особо значима работа Любови Мейсак, описывающая исторический и социальный контекст появления детских площадок и изменения их форм. В ходе этой трансформации безопасность выступает скорее негативным фактором, который неявно направляет детскую социальность и конструирует поведение ребенка. Тексты для этого каталога настолько же разнородны, насколько отличаются друг от друга и подходы к партисипации, их непохожесть в некоторой степени отражает актуальное состояние сферы, интересом к которой объединены авторы. Вместе они, на наш взгляд, позволят сформировать

более целостный взгляд на участие жителей в управлении городом, а также раскрыть множественность форм, в которых это участие происходит на пост-социалистическом пространстве.



LASKER R.D., GUIDRY J. A. Engaging the Community in Decision Making. Case Studies Tracking Participation, Voice and Influence. Jefferson, North Carolina, London: McFarland & Company, Inc., Publishers, . P.

/

ЯДОМЫ ЎРБАНІЗМ: ПРАКТЫКІ ГАРАДСКОГА КАМУНАЛЬНАГА АГАРОДНІЦТВА І ХАРЧАВАННЯ Саша Ігнатовіч

Лакалізаваныя альтэрнатывы індустрыі харчавання могуць разглядацца як мадэлі супраціву капіталістычнай неаліберальнай арганізацыіі ўрбаністычнай прасторы, паколькі яны ствараюць прастору абмеркавання і перагляду ўмоваў «прагрэсу» і сацыяльнай змены. Ініцыятывы па пермакультуры [] ў горадзе, камунальным і партызанскім агародніцтве і харчаванні, акцыі «Ежа замест бомб» з’яўляюцца прыкладам функцыянавання сеціва гарадскіх узаемавыгадных гарызантальных адносінаў, якія ўяўляюць сабой мадэль уключанага ўдзелу розных груп гараджан у аспрэчванні сучасных форм выкарыстання, мэнэджменту і валодання гарадской прасторай. Дадзеныя адносіны таксама прадстаўляюць магчымасць для «перароблівання ўрбаністычнага ландшафту і эксперыментаў з радыкальнымі альтэрнатывамі капіталістычнай неаліберальнай арганізацыі гарадскога жыцця» [].

Кадр з фільма «Hrana Anarh» («Food Anarchy») Рэжысер Саша Ігнатовіч Luksuz produkcĳa, Славенія, 

Колькасць і варыятыўнасць форм гарадскога актывізму, які так альбо інакш мае справу з вытворчасцю, дыстрыбуцыяй і пераразмеркаваннем прадуктаў харчавання, значна ўзраслі за два апошнія дзесяцігоддзі ў розных краінах свету: ад Паўночнай Амерыкі і Заходне-Еўрапейскіх краін да Азіі, Акіяніі, Цэнтральнай і Ўсходняй Еўропы. Ініцыятывы па гарадскім камунальным агародніцтве і пермакультуры, адукацыйныя праграмы па вырошчванні раслін і прыгатаванні ежы для дзяцей, арганізацыя банкаў насення і мабільныя пчалярскія сістэмы трапілі ў зону ўвагі не толькі нізавых актывістаў антыкапіталістычных сацыяльных рухаў, але і інстытуцыяналізаваных структур. Дзякуючы гэтаму, праекты такога кшталту атрымліваюць фінансавую і рэсурсавую інстытуцыянальную падтрымку ў шэрагу Заходне-Еўрапейскіх краін. Тым не менш, прынцыпы арганізацыі інстытуцыянальных праектаў значна адрозніваюцца ад тых, якія ініцыююцца гарадскімі актывістамі і актывісткамі. У большасці выпадкаў ініцыятывы першага тыпу маюць тэндэнцыю да ўключэння камадыфікаваных версій практык гарадскога земляробства і (пера)размеркавання прадуктаў харчавання, чым падтрымліваюць сацыяльна-экалагічнае выключэнне []. Менавіта таму пры аналізе гарадскіх ініцыятыў, у розных сэнсах звязаных з прадуктамі харчавання, неабходна ўлічваць, якім чынам матэрыяльныя рэсурсы і культурніцкія кантэксты вызначаюць фармат праектаў. Асноўнымі пытаннямі такога крытычнага і рэфлексіўнага аналізу могуць быць наступныя: наколькі доступ да гарадскіх тэрыторый, якія выкарыстоўваюцца для вырошчвання прадуктаў

харчавання, гарантаваны для розных гараджан; ці прадухільвае мэнэджмент такіх ініцыятыў з’яўленне новых форм гентрыфікацыі і адасобленасці, ці адпавядаюць такія праекты інтарэсам гараджан і ці маюць яны магчымасць прымаць рашэнні па функцыяванні гэтых прастораў? Маючы на ўвазе магчымыя абмежаванні дадзеных стратэгій гарадскога актывізму, можна стварыць магчымасці для альтэрнатыўнага прадукавання месцаў, утварэння і развіцця гарадскіх супольнасцяў, а гэтаксама спрыяць зменам спажывецкіх патэрнаў сярод гараджан. Калі задумацца пра магчымасць выкарыстання тактык гарадскога агародніцтва і (пера)размеркавання ежы ў кантэксце Беларусі, найбольш прадуктыўным будзе звярнуцца да вопыту Славеніі і іншых краін былой Югаславіі, паколькі, на маю думку, сацыяльны і культурніцкі вопыт развіцця гарадскіх ініцыятыў у дадзеных краінах (дапускаючы генералізацыю вялікай ступені) значна больш блізкі да беларускага, чым заходнееўрапейскі альбо паўночнаамерыканскі. Я хацела б засяродзіцца на прыкладзе некалькіх актывісцкіх ініцыятыў у сталіцы Славеніі, Любляне, паколькі цягам  г. мела магчымасць шчыльнага знаёмства з імі падчас здымак дакументальнага фільма пра анархісцкі рух у Славеніі. На дадзены момант у Любляне функцыянуюць два аўтаномныя гарадскія культурніцка-сацыяльныя цэнтры — Горад Мяцелькава (Metelkova Mesto) і Завод Рог (Tovarna Rog), размешчаныя ў цэнтры сталіцы. У  г. незалежныя мастакі і актывісты, якія называлі сябе Сеціва альбо Камітэт дзеяння Мяцелькава, занялі (акупавалі) закінутыя ваенныя баракі, якія размяшчаліся ў цэнтры Любляны []. На тэрыторыі Горада Мяцелькава размешчаныя мастацкія галерэі, бары/начныя клубы, студыі незалежных мастакоў, офісы культурніцкіх арганізацый, Інфашоп, ЛГБТ-клуб, хостэл. Рашэнні аб функцыянаванні Мяцелькава прымаюцца спецыяльным Камітэтам, які складаецца з прадстаўнікоў груп, што месцяцца ў Цэнтры. Камітэт абапіраецца на прынцыпы самаарганізацыі і гарызантальнасці. Нягледзячы на нарастаючую камерцыялізацыю асобных пляцовак, Мяцелькава застаецца прасторай аўтаномных практык і гарадскога супраціву дзяржаўным інстытуцыям. Адметна, што праблемныя аспекты развіцця і функцыянавання Цэнтра прад-

стаўнікі кам’юніці абмяркоўваюць на агульных сходах Камітэта і ў больш шырокім складзе, спрабуючы знайсці кансэнсус паміж адрознымі (даволі часта ў значнай ступені) меркаваннямі, поглядамі і варыянтамі стратэгій дзеяння. Менавіта дыялог паміж прадстаўнікамі розных груп дазваляе Мяцелькаву заставацца прасторай інклюзіўнасці і аўтаноміі.

Да сацыяльнай і экалагічнай справядлівасці праз страўнік: анархісцкія акцыі «Ежа замест бомб» у Мяцелькаве Штотыдзень цягам цёплага перыяду года на базе клуба «Jalla Jalla» ладзіцца акцыя «Ежа замест бомб» («Food Not Bombs», скарочана FNB). Клуб пазіцыянуецца як альтэрнатыўнае месца сустрэч, арганізаванае групай моладзі на прынцыпах DIY (do-it-yourself, зрабі сам/а). Ініцыятаркамі і асноўнымі арганізатаркамі акцый FNB з’яўляюцца прадстаўніцы антыфашысцкага і анархісцкага кам’юніці. Разам з іншымі актывістамі і актывісткамі яны гатуюць цёплыя веганскія стравы, прадукты для якіх збіраюць на рынку, атрымліваюць з камунальнага агарода альбо пры неабходнасці набываюць у крамах за грошы, сабраныя на саміх акцыях у выглядзе добраахвотных унёскаў. Важным элементам акцый «Ежа замест бомб» з’яўляецца збор на гарадскім рынку садавіны і агародніны, якая была б выкінутая ў іншым выпадку. З аднаго боку, гэтая практыка артыкулюе рэальную магчымасць пераразмеркавання ежы, а з другога — ставіць пад пытанне спажывецкія патэрны гараджан, абумоўленыя капіталістычнай індустрыяй харчавання. Праз камунікацыю з гандлярамі актывісткі акцыі спрабуюць заангажаваць іх у ініцыятывы па камунальным харчаванні, сустрэчы альтэрнатыўнага рынку, абмен насеннем, запрасіць да ўдзелу ў іншых актыўнасцях Мяцелькава. Кожны тыдзень актывісты і актывісткі разам гатуюць розныя стравы, падбіраючы найбольш простыя і адначасова пажыўныя варыянты цёплай веганскай ежы. Тым самым яны дэманструюць дасяжнасць бюджэтнага харчавання, якое абыходзіць выкарыстанне прадуктаў жывёлагадоўлі і залежнасць ад буйных прамысловых інстытуцый. Асноўная мэта акцый «Ежа замест бомб» — прадаставіць доступ да цёплай ежы тым, хто не мае магчымасці здабыць яе самастойна, а разам з гэтым — звярнуць увагу на праблемы сацыяльнай і экалагічнай справядлівасці, паставіць пад пытанне размеркаванне рэсурсаў у сучасным свеце і артыкуляваць антымілітарысцкую пазіцыю. Важным аспектам акцый з’яўляецца іх лакалізацыя ў Мяцелькаве, бо згодна славенскаму заканадаўству (гэтаксама, як і беларускаму), дыстрыбуцыя прыгатаванай ежы можа адбывац-

ларускаму), дыстрыбуцыя прыгатаванай ежы можа адбывацца толькі па ліцэнзіі, атрыманай ад кампетэнтнай дзяржаўнай установы. Такім чынам, з аднаго боку, акцыі FNB ставяць пад пытанне інстытуцыянальны кантроль за практыкамі прыгатавання, дыстрыбуцыі і спажывання ежы ў гарадской прасторы, а з іншага, — прапануюць альтэрнатыву індустрыі харчавання, якая прасоўвае і падтрымлівае ідэі экспертнасці і прэстыжнасці як неад’емнай умовы якаснага харчавання. Праз гэтыя практыкі абстрактныя ідэалагічныя канструкты набываюць рэальнае вымярэнне і лакалізуюцца ў пэўным месцы гарадской прасторы. Аднак, у той жа час правядзенне акцый у Мяцелькаве робіць іх менш дасяжнымі для незнаёмых з субкультурным жыццём Любляны гараджан. Акрамя гэтага негатыўны імідж Мяцелькава, які ствараецца мэйнстрымавымі медыя ў спробе спрыяць працэсу пазбаўлення тэрыторыі яе аўтаномнасці ад гарадскіх і камерцыйных устаноў, гэтаксама становіцца перашкодай для ўключэння ў ініцыятывы па камунальным харчаванні большага кола зацікаўленых людзей.

Кадры з фільма «Hrana Anarh» («Food Anarchy») Рэжысер Саша Ігнатовіч Luksuz produkcĳa, Славенія, 

Салідарнасць, роўнасць, узаемадапамога на талерцы: веганскія вячэры на Заводзе Рог Найноўшая гісторыя Завода Рог як камунальнай прасторы пачалася ў  г., калі шэраг гарадскіх, сацыяльных, культурніцкіх актывістаў і незалежных мастакоў абвясцілі аб адкрыцці пляцовак закінутага роварнага завода для часовага выкарыстання []. На сённяшні дзень Рог з’яўляецца сацыяльным цэнтрам з канцэртнай пляцоўкай, скейт-паркам, прасторай для імправізаваных студый, гарадскім міні-агародам, памяшканнямі для сустрэч гарадскіх актывістаў, майстэрняй для ровараў і іншымі элементамі DIY інфраструктуры []. Мерапрыемствы, якія ладзяцца ў Цэнтры, накіраваныя на пашырэнне і прамоцыю антыкапіталістычных, антырасісцкіх і антыдыскрымінацыйных ідэй. Ініцыятарамі выступаюць актывісты і актывісткі фемінісцкага і ЛГБТ-рухаў, прадстаўнікі антыфашысцкай і анархісцкай супольнасцяў, актыўныя гараджане, якія шукаюць альтэрнатывы нарматыўнай сацыяльнай структуры, якая пазбаўляе ўсіх адрозных («маргінальных») індывідаў ад магчымасці ўдзелу ў прыняцці рашэнняў аб уладкаванні гарадской прасторы і сацыяльнага жыцця. Амаль кожны чацвер у Заводзе Рог ладзіцца веганская вячэра, унёскі з якой ідуць на канкрэтныя патрэбы супольнасці альбо прысвечаныя пэўным асобам. Так унёскі, сабраныя з вячэры  траўня гэтага года, скіраваныя на дапамогу Рычарду — мігранту з Конга — каб ён мог перавезці сваю сям’ю у Славенію (бо кожны чалец сям’і мігранта абкладаецца «ўязным» падаткам). Кожная вячэра прысвечаная пэўнай тэматыцы і суправаджаецца дыскусіяй, праглядам фільма, канцэртам альбо іншай культурніцкай актыўнасцю. Так наведвальнікі Рога ў траўні гэтага года абмяркоўвалі фракінг (гідраўлічны разрыў пласта глебы для здабычы нафты і газу), расізм і гамафобію ў футболе, альтэрнатыўныя медыя, межы Еўразвязу і міграцыйную палітыку. Вынікам такіх дыскусій даволі часта становяцца грамадзянскія акцыі пратэсту супраць пэўных рашэнняў, якія прымаюцца без удзелу грамадскасці і не адпавядаюць яе інтарэсам. Такім чынам, тое, чым дзеляцца наведвальнікі веганскіх вячэр, — гэта не толькі ежа, але і розны сацыяльны і актывісцкі вопыт і веды, якія ствараюць падставы для салідарыза-

цыі і эмпатыі, а таксама ўтвараюць гарадскую прастору для рэалізацыі дадзеных сацыяльных практык. Як бачна, у працэсе камунальнага прыгатавання і спажывання ежы адбываецца фармаванне супольнасці людзей, заснаванай на прынцыпах салідарнасці, роўнасці і ўзаемадапамогі.

У пошуках альтэрнатыў капіталістычнай індустрыі харчавання: урбаністычна-аграрная платформа «Zadruga Urbana» («Гарадскі кааператыў») Як ужо было адзначана вышэй, прадукты для акцый «Ежа замест бомб» і веганскіх вячэр па магчымасці падаюцца з камунальных агародаў, якія падтрымліваюцца ў супрацы рознымі групамі актывістаў. Сярод ініцыятараў утварэння агародаў, акрамя актывістак акцый «Ежа замест бомб», былі прадстаўнікі і прадстаўніцы групы актывістаў «Zadruga Urbana» («Гарадскі кааператыў»), прадстаўнікі і прадстаўніцы іншых гарадскіх/ актывісцкіх ініцыятыў і неангажаваныя актыўныя гараджане, узрост якіх, дарэчы, даволі адрозны: гэта і моладзь, і сталыя людзі — што выдатным чынам аспрэчвае стэрэатыпнае меркаванне, быццам ідэі салідарнасці, камунальнасці, экалагічнасці і прамога дзеяння падтрымлівае, у асноўным, студэнцтва. Але ў беларускім кантэксце значнасць набывае якраз адваротны фактар: не толькі людзі сталага ўзросту цікавяцца камунальным агародніцтвам, і розныя пакаленні гараджан мусяць мець магчымасць ўдзелу ў вытворчасці гарадской прасторы. Група «Гарадскі кааператыў» з’яўляецца увасабленнем ідэі ўрбаністычна-аграрнай платформы, якая імкнецца злучыць індывідаў з мэтай узмацнення іх самадастатковасці праз прамое дзеянне []. Апрoч іншых актыўнасцей чальцы групы займаюцца агародніцтвам на занятых тэрыторыях горада. У большасці выпадкаў актывісты пачынаюць апрацоўваць зямлю без папярэдняга ўзгаднення з муніцыпалітэтам альбо ўласнікамі зямлі. Дзейнасць калектыва засноўваецца на агульных прынцыпах гарызантальнасці, аўтаноміі і самаарганізацыі. Праз свае акцыі

ўдзельнікі кааператыва спрабуюць аб’яднаць гараджан і разнастайныя калектывы ў неіерархізаваную супольнасць, каб прасоўваць ідэі гарадскога земляробства і свабоднага доступу да гарадской зямлі. Апроч непасрэдна агародаў, працуюць на якіх усе прадстаўнікі групы, «Zadruga Urbana» сумесна з іншымі калектывамі арганізуе разнастайныя мерапрыемствы, накіраваныя на пашырэнне сувязей паміж рознымі гараджанамі і прамоцыю ідэй альтэрнатыўнага земляробства і харчавання. Сярод ініцыятыў кааператыва лекцыі і воркшопы па пермакультуры, партызанскім агародніцтве, кампаставанні, пчалярстве; фармаванне і захаванне банка насення (пераважна арганічнага насення); альтэрнатыўныя рынкі ежы (у Мяцелькаве), дзе ўдзельнікі могуць абменьвацца сваёй садавінай, агароднінай, высадкамі і насеннем, а таксама без усялякіх надбавак набываць прадукты непасрэдна ў лакальных агароднікаў. Усе мерапрыемствы кааператыва бясплатныя для наведвальнікаў і функцыянуюць па прынцыпах ўзаемапавагі і ўзаемадапамогі ўдзельнікаў. Далучыцца да калектыва можа любы/ая ахвотны/ая, галоўнае —

падзяляць асноўныя прынцыпы супольнасці []. У сваёй дзейнасці ўдзельнікі калектыва імкнуцца пераасэнсаваць «права на горад» і пашырыць кола прыхільнікаў антыкапіталістычных, антырасісцкіх, антысэксісцкіх і антыфашысцкіх ідэй. Крэда «Гарадскога кааператыва» — «ад тэорыі да практыкі», што адлюстроўвае інтэграцыю гарадскімі актывістамі ў сваю дзейнасць тэарэтычных аспектаў крытычнага ўрабнізму і канцэптуалізацыю сваёй дзейнасці праз злучэнне акадэміі і актывізму. Абраная стратэгія дазваляе актывістам выпрацоўваць (радыкальныя) альтэрнатывы капіталістычнай неаліберальнай мадэлі арганізацыі гарадскога жыцця. Гарадскія ініцыятывы актывістаў антыкапіталістычнага, антынеаліберальнага рухаў у Любляне ўяўляюць сабой практычную рэалізацыю прынцыпаў гарызантальнасці замест іерархічнасці і стратыфікацыі, роўнасці і ўключанасці замест маргіналізацыі і дыскрымінацыі, салідарнасці замест раз’яднанасці і індывідуалізацыі. Кожная ініцыятыва прапаноўвае альтэрнатыўныя шляхі вытворчасці, дыстрыбуцыі і спажывання ежы і ставіць пад пытанне спажывецкія прыярытэты і практыкі сучаснага горада. Гарантыяй поспеху з’яўляецца разуменне рэфлексіўнага падыходу да гарадскога актывізму як неабходнасці.

Кадры з фільма «Hrana Anarh» («Food Anarchy») Рэжысер Саша Ігнатовіч Luksuz produkcĳa, Славенія, 

Ці ядомы ўрбанізм у Беларусі? Гісторыя гарадскіх актывісцкіх ініцыятыў па камунальным харчаванні і бясплатнай раздачы ежы ў Беларусі даволі працяглая, хоць і малавядомая. Практыкі сумеснага харчавання даволі моцна звязаныя з новым пакаленнем антыфашыскіх і анархісцкіх супольнасцей, прадстаўнікі якіх пачалі ініцыяваць раздачу цёплай веганскай ежы на пачатку -х. Альтэрнатыўныя супольнасці ў Беларусі заўсёды знаходзіліся пад пільнай інстытуцыянальнай увагай, і на сённяшні дзень актывісты «Ежа замест бомб» даволі часта сустракаюць супрацьдзеянне з боку міліцыі []. Ініцыятывы па камунальным гарадскім агародніцтве і харчаванні ўвогуле сустракаюць шэраг сістэмных абмежаванняў. Апроч таго, што актывісты руху «Ежа замест бомб» сістэматычна пераследуюцца дзяржаўнымі органамі, іншыя ініцыятывы па бясплатным камунальным харчаванні адсутнічаюць (калі не лічыць сустрэчы ў Храме Свядомасці Крышны), а праект камунальнага міні-агарода ў межах праекту «Альтэрнатыўны двор», ініцыяванага ў выніку воркшопа «Эксперыменты са шчасцем» падчас трэцяга Мінскага архітэктурнага форуму, не сустрэў падтрымкі з боку гараджан []. Нягледзячы на структурныя абмежаванні, актывісты і актывісткі працягваюць працу над разнастайнымі гарадскімі ініцыятывамі. Тым не менш, у даволі значнай ступені праектам не стае ўзаемадзення і супрацы прадстаўнікоў розных груп і арганізацый, што выклікана адрозненнямі ў поглядах, сацыяльным і актывісцкім вопыце і ідэалагічных усталёўках. Спробы наладзіць дыялог паміж рознымі (не)фармальнымі групамі гарадскіх актывістаў былі зробленыя надоечы Мінскай урбаністычнай платформай і арганізатарамі Мінскага архітэктурнага форуму. Усе ўзгаданыя групы функцыянуюць і працуюць пераважна з прасторай Мінска, таму ў пэўным сэнсе гарадскі актывізм у Беларусі застаецца цэнтралізаваным, сканцэнтраваным у сталіцы, хоць асобныя гарадскія ініцыятывы ўзнікаюць і ў іншых рэгіёнах краіны []. У Мінску актывісты «Ежа замет бомб» ладзяць бясплатную раздачу цёплай ежы і пітва для беспрытульных гараджан кожны тыдзень у трох розных кропках горада. Прадукты для акцый набываюць за свае ўласныя сродкі, заклікаючы жыхароў ста-

ліцы далучацца да ініцыятывы і дапамагаць прадуктамі харчавання, аднаразовым посудам, сезоннай вопраткай і непасрэдным удзелам у мерапрыемствах. Фармат акцый і іх лакалізацыя ў розных частках горада забяспечваюць магчымасць удзелу ў іх прадстаўнікоў розных сацыяльных груп, якія дзейнічаюць нароўных, зыходзячы са сваіх магымасцей, патрэб і перакананняў. Менавіта таму акцыі «Ежа замест бомб» уяўляюць сабой месцы сустрэчы, аб’яднаныя ў сеціва ўзаемавыгадных гарызантальных зносінаў з патэнцыялам аспрэчвання практык арганізацыі прасторы Мінска і канструявання альтэрнатыўных фарматаў сумеснага пражывання гараджан. Спробы стварыць у Мінску гарадскі агарод, які б адпавядаў прынцыпам пермакультурнага агародніцтва, самаарганізацыі і гарызантальнасці, таксама ўжо маюць пэўныя вынікі: ініцыятыва «Гарадскі гародзік» выпускніц Школы экалагічнага актывіста прыцягнула ўвагу некаторых мінчан, і ўвосень актывісткі спадзяюцца падзяліцца з усімі ахвотнымі агароднінай, якую вырасцяць []. Агарод месціцца ў двары галерэі «Ў» і, як вынікае з медыя-матэрыялаў, быў арганізаваны выпускніцамі Школы самастойна, без звароту да мясцовых жыхароў на этапе планавання. Пазітыўны патэнцыял, які, безумоўна, мае дадзеная ініцыятыва, ставіцца пад пытанне ў сувязі з недастатковай заангажаванасцю гараджан і прадстаўнікоў гарадскіх супольнасцей за межамі Школы альбо галерэі «Ў». Сам фармат арганізацыі агарода абмяжоўвае магчымасці прадукавання гарадской прасторы як месца супрацы і сустрэчы прадстаўнікоў розных гарадскіх супольнасцей. На маю думку, выбар актывісткамі для арганізацыі агарода двара галерэі «Ў» як «найбольш папулярнага месца сустрэч прагрэсіўнай моладзі і мінскай інтэлігенцыі» [] стварае нагоды для выключэння гараджан, якія не асацыююць сябе з «інтэлігенцыяй» альбо «прагрэсіўнай моладдзю», а тым больш тых, каго прынята называць «маргіналамі» (і на каго, прыкладам, арыентуюцца актывісты ініцыятывы «Ежа замест бомб», так як ўлічваюць высокую ступень іх сацыяльнай незабяспечанасці і выключанасці). Я схільна разглядаць такі падыход да арганізацыі агарода як элемент логікі выключэння, якая ўласцівая

мэйнстрымавым формам агародніцтва, рэпрадукуе капіталістычны модус вытворчасці гарадской прасторы і ўсталёўвае новыя формы гентрыфікацыі, несправядлівасці і няроўнасці сярод жыхароў горада. У адрозненне ад праекту «Альтэрнатыўны двор», ініцыятаркі «Гародзіка» выступаюць у ролі экспертак па арганізацыі гарадской прасторы ў дачыненні да жыхароў дадзенай лакацыі (прынамсі, менавіта гэта дыскурсіўна вынікае з медыйных рэпрэзентацый ініцыятывы []), што не спрыяе ўсталяванню гарызантальных сувязей паміж гараджанамі і стварае перадумовы для ўзнікнення іерархічных зносінаў, у выніку чаго ўскладняецца станаўленне агарода як агульнай справы, патрэбу ў якой адчуваюць розныя гараджане. Менавіта таму, стратэгія папярэдняй камунікацыі з жыхарамі лакацыі, дзе плануецца ажыццяўленне той альбо іншай ініцыятывы па гарадскім земляробстве, уяўляецца мне надзвычай важным элементам стратэгіі пабудовы супольнасці і арганізацыі працы па прынцыпах уключанасці і неіерархічнасці. У гэтым выпадку ў праектаў такога кшталту ёсць магчымасць стаць нечым большым за хобі сярэдняга класу гараджан і стварыць перадумовы для перагляду прынцыпаў арганізацыі сучаснага горада і модусаў «(рэ)прадукавання сацыяльнага жыцця» [] ва ўрбаністычнай прасторы. Праекты і ініцыятывы па камунальным агародніцтве і харчаванні маюць вялікі патэнцыял да ўтварэння гарадскіх супольнасцей, салідарызацыі гараджан і артыкуляцыі прынцыпаў рэалізацыі экалагічнай і сацыяльнай справядлівасці ў межах горада і грамадства ў цэлым. Тым не менш, вынік ад гэтай дзейнасці ў кожным выпадку вызначаецца ідэалагічнымі і этычнымі перадусталёўкамі ініцыятараў і ініцыятарак праектаў, актывістаў і актывістак і ўсіх удзельніц і ўдзельнікаў гарадскіх ініцыятыў. У кантэксце Беларусі пры звароце да практык гарадскога агародніцтва і камунальнага харчавання, з аднаго боку, надзвычай важна ўлічваць ролю, якую адыгрывае падзел паміж вёскай і горадам ва ўяўленні вялікай колькасці гараджан, і аўтаматычнае адрыньванне імі ўсяго, што звязана з земляробствам. З іншага боку, гістарычная памяць камуністычнага праекту

калектывізацыі, калгасаў і камунальнага жыцця таксама мае ўплыў на ўспрыняцце ідэй сумеснай працы ў гарадскіх агародах і практык сумеснага харчавання. Менавіта таму надзвычай важным кампанентам любых гарадскіх ініцыятыў з’яўляецца кааперацыя актывістак і актывістаў з жыхарамі лакацый, у якіх ініцыююцца праекты, і праца па ўсталяванні гарызантальных сувязей паміж удзельнікамі праектаў, нягледзячы на іх кампетэнцыі і вопыт. Магчыма, неабавязкова адразу ініцыяваць праект па стварэнні агарода як «месца культурнага развіцця беларусаў» []. Больш прадуктыўнымі могуць апынуцца ініцыятывы маштабу двара альбо раёна, дзе змогуць сустракацца гараджане, якіх аб’ядноўваюць пэўныя прынцыпы альбо пражыванне ў пэўнай лакацыі, і якія згодныя з тым, што «калі даглядаць свой уласны кавалачак зямлі, то можна выслізнуць са свету грошай, урадаў, супермаркетаў» []. У сувязі з гэтым адукацыйныя і культурніцкія мерапрыемствы для шырокай аўдыторыі, сацыяльныя вячэры і выйсце па-за межы цэнтральных раёнаў Мінска з арыентацыяй на прынцыпы самаарганізацыі, гарызантальнасці і інклюзіўнасці бачацца мне элементамі прадуктыўнай стратэгіі прыцягнення ўвагі гараджан да сумеснай працы па рэалізацыі «права на горад» прадстаўнікамі розных сацыяльных груп.

Спіс літаратуры: .

Пад пермакультурай разумеецца этычнае і вартасна-арыентаванае праектаванне (гарадской) прасторы і сістэм гаспадаркі з улікам узаемасувязей, якія можна назіраць у натуральных экасістэмах. Крытычны падыход да пытанняў пермакультуры і ўрбанізму прадстаўлены ў працы LUPALUPA, T. Uncivilazing Permaculture: An Anti-Civilazation and Anto-Colonial Critique of ‘Sustainable Agriculture’. [онлайн] [апошні доступ: .. :] Даступны онлайн па адрасе: http://goo.gl/saOW

.

TORNAGHI, С. Critical Geography of Urban Agriculture. Progress in Human Geography I-V, SAGE Publications. P.  [онлайн] [апошні доступ: .. :] Даступны па адрасе: http://goo.gl/ncBp

.

Ibid. P. 

.

Больш падрабязна пра кантэкст утварэння Горада Мяцелькава гл. GRZINIC, M. Actions In A Zone Of Indifference  [онлайн] [апошні доступ: .. :] Даступны па адрасе: http://goo.gl/yvcuG; Drop A Squat: The Story Of Metelkova Mesto [онлайн] [апошні доступ: .. :] Даступны па адрасе: http://goo.gl/IsWZkh

.

PIRMAN, Collective Statement About Opening Rog To The Public [онлайн] [апошні доступ: .. :] Даступны па адрасе: http://tovarna.org/node/

.

Больш падрабязна пра функцыяванне Завода Рог гл.: http://goo.gl/LeUPl і http://tovarna.org/

.

Ljubljana (Slavenia): Zadruga Urbana, Little Urban-Agrarian Platform [онлайн] [апошні доступ: .. :] Даступны па адрасе: https://goo.gl/Fepxkf

.

Падрабязней з дзейнасцю і прынцыпамі «Гарадкога кааператыва» можна пазнаёміцца на старонцы калектыва — https://goo.gl/aXxMl

.

Кейсы затрымання актывістаў руху «Ежа замест бомб» глядзіце ў матэрыялах «Активистов международного движения „Еда вместо бомб“ задержали вчера вечером», даступны па адрасе: http://goo.gl/pluDgc; «Сегодня судят активиста акции „Еда вместо бомб“», даступны па адрасе: http://goo.gl/QNKd; «„Еда вместо бомб“ — кость в горле силовиков», даступны па адрасе: http://goo.gl/OvpW; «Милиция не позволила активистам провести акцию „Еда вместо бомб“», даступны па адрасе: http://goo.gl/BEqdM; даступны па адрасе: http://goo.gl/VtYRvs

.

ЦАРЕНОК, Н. Альтернативный двор: начало. Воркшоп «Эксперименты со счастьем» [онлайн] [апошні доступ: .. :] Даступны па адрасе: http://goo.gl/gibFP

.

Прыкладам з’яўляецца экспертна-мэнэджарская ініцыятыва гарадскіх праектаў у Магілёве: http://urbanistic.by/proekty/

.

ЧАРНЯЎСКАЯ, Х. У цэнтры Мінску гараджанка заснавала агародзік, які хоча пераўтварыць у месца культурнага развіцця беларусаў [онлайн] [апошні доступ: .. :] Даступны па адрасе: http://goo.gl/CuYLs

.

Апісанне да мерапрыемства, створанага ў сацыяльным сеціве Facebook, для прамоцыі праекта. Даступнае па адрасе: https://goo.gl/kAUuq

.

Гл. матэрыялы, узгаданыя раней, і «Весной на Площади победы появится первый городской огород». Даступны па адрасе: http://goo.gl/ywGD

.

TORNAGHI, С. Steal This Veg. In Red Pepper, №,  [онлайн] [апошні доступ: .. :] Даступны па адрасе: http://goo.gl/Fjop

.

.

HODGKINSON, T. Digging for anarchy. Vista: The Culture and Politics of Gardens. London: Frances Lincoln, . PP. -. Цыт. па TORNAGHI, С. Critical Geography of Urban Agriculture. Progress in Human Geography I-V, SAGE Publications. P. . [онлайн] [апошні доступ: .. :] Даступны па адрасе: http://goo.gl/ncBp

/

STEPS TOWARDS COMMUNITY MOBILISATION: EXPERIENCES IN LOWER ŠANČIAI Geluniene & Carroll

Public space in the Soviet realm was held together by a conviction it was collective. The force field of publicness operated between two poles: official control and civic acquiescence. The potency to act collectively delivered millions to imprisonment or death. By contrast, the impotency to act collectively was exemplified by the charade of political parades. Despite the failure of a massive collective experiment, public space remains a puzzle to be solved. It presents a challenge: how to be a person (one) living among others (many). Spinoza, during a time of religious persecution in the Netherlands, came to the view that it was only in the collective that the individual has existence and apart from the collective the freedom of the individual is inconceivable. Yet how can personal agency and publicness merge to build a constituency that values dignity and solidarity in the contemporary Lithuanian context?

Šančiai, a name given by the French army in the th century and more specifically, Lower (Žemieji) Šančiai, is a unique elderate of Kaunas. Today it is home to , people. Between WW and WW and during the Soviets, the neighbourhood was known for its multiple industries and army barracks which were built by the Russian Tsar in the th century. After the collapse and economic crisis of the Soviet Union in , factories and barracks were closed and became derelict until recently with an emerging pattern of poverty causing high migration, and affluence affecting privatisation and gentrification. We, Geluniene & Carroll, are artists who in  initiated and started leading a cycle of ongoing projects called ‘Friendly Zone’. We live in Šančiai for  and  years respectively in the wooden family home built by the great grandfather in . Our work in this neighbourhood began as a conscious turn from the artificial institutional borders between art and society towards the lived lives and place of Šančiai community. In  we developed a local inquiry to see if culture can re-connect with publicness through a tactic of opening private space out into a public space. The process was informal but structured with a schedule for work, conversations as well as sharing space and meals. Our own house at Kranto  street served as the research base. An open call for participants was published in advance and external facilitators from Ireland, an art group ‘Vagabond Reviews’ was invited. Investigative journeys through local streets helped the team [] to gather narratives from local residents and workers. During four days the team listened, divided up into smaller groups, and gathered pieces of information. The knowledge gathered was mapped together to interpret the lived lives and pulse of the place. At the end a public reception was organised to display the collected narratives. In the house and garden various installations and artefacts were arranged: a hand-drawn map that marked places that evoked emotions; video interviews with local people who spoke about what makes their culture and community unique; mythical installations, photographic documentation, projections in the garden on the wood sheds. What resulted from the artistic research process was an opportunity to anchor on location and gather knowledge of the neighbourhood.

Making a public space became the starting point for our next artistic action more than  months later in June  []. (The time lapse illustrates the fact that so much of the work remains below the surface: a sort of loitering with intent). This time we moved out of our private space into the most public thoroughfare in the area and set up a tent on the main street of the neighbourhood — Juozapavičiaus Avenue. For this occasion a white inflatable architectural form was commissioned with a banner above the doorway signalling an intention: “Friendly Zone”. It gave us the potential to pop up in-between public and private interests. We had to negotiate with the neighbours of small business outlets e.g. hairdresser, tailor, tenants, etc. During three days the house became a space for testing creative ideas about the community, engaging publics about their understanding of values and becoming a platform for dialogue, discussions, performances, exhibitions. “Friendly Zone” also became a temporary Lower Šančiai cultural house where local people were invited to show and tell what they treasure and consider distinctive about this place. The inflatable house awoke curiosity in the community and so gave a new possibility to gather deeper knowledge and narratives about local culture and identity. The project resulted in a re-invigorated temporary public space, which uplifted the community spirit. In , we continued to work with a core team [] by identifying a shared interest in the forgotten and abandoned th century military site. This site is a danger and hazardous to local users. Children use its broken down buildings and illegally dumped materials as a playground. Therefore, during the summer we inflated the “Friendly Zone” house three times in the wasteland as an act of agency and occupation of public space. The team stayed on-location, observed flows of people and used various forms of investigation. Its collective manifestation was expressed through individual art performances and interventions which responded to the site, its narratives and physical features e.g. pollution, nature, historic usage, etc. We held conversations and exchanged with the local community about the future of that place. The goal of the project was to activate local community awareness and agency in articulating the problems and the potencies of the site. We attracted local people of the nearby social housing complex to start conversations and collected their visions of the territory.

Photo source: “Friendly Zone” archive

At this stage of the “Friendly Zone” cycle we reached the boundary of the short-term funded projects. Something more sustainable was required to continue nurturing community to voice concerns and act for the growth and development of all people in their neighbourhood. After months of planning and meetings with the broader civil society network of groups and individuals living in the neighbourhood we got consensus to establish a legal association “Žemųjų Šančių bendruomenė”. The goals of the association are community development, self-organisation, civil society and local democracy. Art and culture linked to political change can, as Grant Kester remarked at the end of “The One and the Many” “grasp the complex imbrications of the local and the global, of individual consciousness and collective action”. He advises to “practice our way through complexity so we can “learn” and “unlearn” the “ways in which people respond to, and resolve, the struggles they confront in everyday life” []. The conversation continues. And still the enigma of community mobilisation remains.

Notes and References: .

Art and Culture project “Friendly Zone #”. Creative team: Viktorĳa Rusinaitė, Gediminas Banaitis, Jūratė Jarulytė, Veronika Urbonaitė-Barkauskienė, Maryja Šupa, Justina Padvarskaitė and Monika Žaltauskaitė Grašienė. The project was part funded by the Culture Ministry of Lithuania and the Embassy of Ireland in Lithuania through the Department of Foreign Affairs of Ireland Cultural Grant-in-Aid.

.

Art and Culture project “Friendly Zone #”. International team: Jeanne van Heeswĳk (Netherlands), Mary Jane Jacob (USA), Susanne Bosch (Germany), Fiona Woods, Niall Crowley, Ailbhe Murphy, Ciaran Smyth, Niall O'Baoill, John Mulloy (Ireland), Fernando Marques Penteado (Brazil) Nomeda and Gediminas Urbonas (Lithuania). Žemieji Šančiai team: Auksė Petrulienė, Darius Petrulis, Jūratė Jarulytė, Monika Žaltauskaitė Grašienė, Kotryna Valiukevičiūtė, Arnoldas Stramskas, Viktorĳa Rusinaitė, Dionizas Bajarūnas and Gediminas Banaitis (Lithuania). The project was part funded by the Lithuanian Culture Counsel, Kaunas Municipality, Culture Ireland and Creative Europe.

.

Art and Culture project “Friendly Zone #”. Creative team: Monika Žaltauskaitė Grašienė, Kotryna Valiukevičiūtė, Arnoldas Stramskas, Darius Petrulis, Auksė Petrulienė, Arvydas Liorančas, Viktorĳa Rusinaitė and Dionizas Bajarūnas. The project was part funded by the Lithuanian Culture Counsel, Kaunas Municipality, Vytautas Magnus University and Lithuanian Science Counsel.

.

KESTER, G. H. The One and the Many Contemporary Collaborative Art in a Global Context [online] [last seen .. :] Access: https://goo.gl/TBYlIG

/

ПРАСТОРА ГЕНДАРА/ ПРАСТОРА ГОРАДА Саша Ігнатовіч

Пытанне ўзаемадачынення прасторы (у тым ліку гарадской) і гендару займае даследчыкаў і даследчыц разнастайных гуманітарных дысцыплін, а гэтаксама актывістаў і актывістак самых розных сацыяльных рухаў ужо не першае дзесяццігоддзе. Якім чынам гендарныя дачыненні маніфестуюцца ў прасторы, і якім чынам прасторавыя дачыненні праяўляюцца ў канструктах гендару?

Мужчыны і жанчыны рознага ўзросту, класу, расы/этнічнасці, фізічных/разумовых магчымасцей і сексуальнасці па-рознаму асвойваюць (гарадскую) прастору, надзяляючы пэўныя месцы асаблівай значнасцю і пазбягаючы іншыя. Гарадскія вуліцы і паркі для адных з’яўляюцца прасторай разнявольвання і перфарматыўнасці ідэнтычнасці, а для іншых — месцамі страху, няўпэўненасці, пераадолення. Ключавымі канцэптуальнымі паняткамі геаграфій сексуальнасці, фемінісцкіх геаграфій, геаграфій сексуальнага грамадзянства, гарадскіх даследаванняў з’яўляюцца «месца», «маштаб», «геаметрыі ўлады» і іх дачыненні з канцэптамі «прастора», «мяжа», «ідэнтычнасць», «лакальнасць». Канфігурацыі дачыненняў паміж дадзенымі канцэптамі, гэтаксама як і даследчыя метадалогіі ў межах гэтых дысцыплін, могуць значна адрознівацца, аднак асновай з’яўляецца натхнёнае працамі Анры Лефеўра разуменне вытворчасці прасторы як сацыяльнага працэса, а самой прасторы як умовы сацыяльнай вытворчасці []. Узаемаабумоўленасць вытворчасці прасторы і гендарных рэжымаў, што вызначаецца ўладнымі дачыненнямі [], стала вачавіднай для фемінісцкіх антрапалагінь і географак у выніку даследаванняў «публічнай» і «прыватнай» сфер, аналізу сувязі сацыяльнага статуту жанчын і прастораў, якія яны займаюць, і іншых лакалізаваных у прасторы гендарных дачыненняў. Такім чынам, стала магчымым сцвярджаць, што вытворчасць (гарадской) прасторы і вытворчасць гендарнай суб’ектыўнасці заўсёды з’яўляюцца вынікам уладных дачыненняў. Калі разглядаць гендарныя дачыненні як арганізаваныя дачыненні ўлады і няроўнасці, важна ставіць пад пытанне значэнне, якое прыпісваецца адрозненням паміж катэгорыямі «мужчына» і «жанчына», і разумець гендар нагодай і вынікам паўсядзённых узаемадзеянняў, якія кантралююцца грамадствам. У гэтым сэнсе вытворчасць гендарнай суб’ектыўнасці (працэс азначвання, напаўнення значэннем гендарных катэгорый і прадпісання гэтага значэння пэўным індывідам на падставе біялагічных і культурніцкіх фактараў) ёсць працэсам, неаддзельным ад дыскурсіўных практык, дзякуючы якім, як сцвярджае філосаўка і даследчыца гендара Джудыт Батлер, пэўныя

«культурніцкія формы гендара займаюць месца натуральных, пашыраючы свой уплыў і ўладу над суб’ектам» []. Згодна даследчыцы, гендарнай ідэнтычнасці суб’екта не існуе па-за яго дзейнасцю — «да і пасля праяваў гендара», — дадзеная ідэнтычнасць канструюецца перфарматыўным чынам, у акце руху і свайго праяўлення. Дадзенае дзеянне адбываецца ў пэўнай прасторы, і таму можна сцвярджаць, што перфарматыўнасць мае не толькі дыскурсіўнае, але і прасторавае вымярэнне. Таму месцы, як і суб’екты, не існуюць апрыоры, аднак канстытуююцца ў перфарматыўным акце.

«Месцы, як і суб’екты, не існуюць апрыоры. Яны канстытуююцца ў перфарматыўным акце»

Такім чынам, месцы і гендарныя суб’ектыўнасці ўзаемазалежныя. З аднаго боку, месцы прадукуюцца ў выніку паўтараных дзеянняў суб’ектаў, якія яны лічаць адпаведнымі дадзеным месцам і таму самавачавіднымі. З іншага боку, месцы прадукуюць гендарныя суб’ектыўнасці і ідэнтычнасці менавіта ў выніку паўтараных дзеянняў, ініцыяваных суб’ектамі ў адпаведнасці са «здаровым розумам» нормамі паводзін у дадзеным месцы []. Гетэранарматыўны целавы кантакт любога кшталту: пацалункі, абдымкі, трыманне за рукі ды інш. — можа назірацца практычна ў любым месцы горада. Фармат гэтых паўтараных дзеянняў залежыць ад функцый таго альбо іншага месца, але збольшага лічыцца адпаведным нормам паводзін (за выключэннем некаторых месцаў працы і адпачынку). Дадзеныя дзеянні трапляюць у катэгорыю «здаровага сэнсу» менавіта таму, што яны паўтараюцца раз за разам і вызначаюцца грамадствам як «натуральныя». Такім чынам, гетэрасэксуальная суб’ектыўнасць рэпрадукуецца ўсечасна, і гарадская прастора набывае адпаведны характар. Тая самая інтэракцыя, але паміж суб’ектамі, якія не адпавядаюць катэгорыям гетэранарматыўнасці, можа ўспрымацца як парушэнне паводніцкай нормы ў пэўнай прасторы, бо не адпавядае патрабаванням «здаровага сэнсу» і паўтаральнасці. У такім разе прадукуецца субверсіўная гендарная суб’ектыўнасць, а гарадская прастора канстытуюецца як гамагенная апазіцыя гэтай субверсіі, гетэранарматыўная матрыца рэпрадукуецца і натуралізуецца. Напрыклад, гарадская прастора Мінска канстытуюецца як гетэрасэксуальная, і дачыненні паміж суб’ектамі, якія адпавя-

даюць гетэранарматыўнай матрыцы, аўтаматычна лічацца «натуральнымі». У той самы час гендарна неканформныя суб’ектыўнасці маргіналізуюцца і лакалізуюцца ў спецыяльных «санкцыянаваных» месцах, якія могуць апынуцца як месцамі сустрэчы супольнасці, так і інстытуцыяналізаванымі рэпрэсіўнымі месцамі. Менавіта таму ў дыскусіях адносна правядзення гей-параду ў Мінску так часта можна пачуць каментары адносна таго, што гетэрасэксуалы «не дэманструюць» сваёй сэксуальнасці і, адпаведна, гэтак жа мусяць рабіць тыя, хто не ідэнтыфікуе сябе з гэтай сэксуальнай ідэнтычнасцю. Тым не менш, штодзённыя прадстаўленне і рэпрадукцыя гетэранарматыўнасці на ўзроўні целавых практык, норм этыкету, рэпрэзентацый і арганізацыі гарадской прасторы з’яўляюцца настолькі аўтаматычнымі, што ўяўляюцца нейтральнымі і мяркуюцца нормай паводзін. Выйсцем можа быць канцэптуалізацыя прадукавання альтэрнатыўных месцаў згодна Дорын Мэсі. Як адзначае сацыяльная географка, альтэрнатыўнае месца — гэта «сукупнасць сацыяльных дачыненняў, якія сутыкаюцца і пераплятаюцца ў вызначаных локусах […] як месцы сустрэчы» []. Такім чынам, з'яўляючыся нестатычнай працэсуальнай артыкуляцыяй момантаў узаемадзеяння сацыяльных адносін, камунікацый і досведаў, якія, аднак фармуюцца ў больш буйных маштабах, месца канцэптуалізуецца як пазбаўленае межаў і адзінай «унікальнай ідэнтычнасці» ў кантэксце спрошчанага супрацьпастаўлення катэгорый «вонкавы» і «унутраны». Згодна Мэссі, прастора і месца адыгрываюць важную ролю ў канструяванні гендарных дачыненняў і ў барацьбе за іх перавызначэнне. Пачынаючы ад сімвалічнага значэння прасторы/ месца і гендараваных паведамленняў, якія яны перадаюць, заканчваючы практыкамі гвалтоўнага выключэння, месцы не толькі самі набываюць гендарны характар, але і пачынаюць адлюстроўваць і рэагаваць на спосабы канструявання і разумення гендару []. Менавіта таму цэнтральным элементам жаночага/фемінісцкага і ЛГБТКІ+ рухаў з’яўляецца арганізацыя «месцаў сустрэчы» прадстаўнікоў розных супольнасцяў у гарадской прасторы, ад хатніх збораў суфражыстак да сустрэч бацькоў ЛГБТКІ+ падлеткаў.

Адным з важных дасягненняў фемінісцкіх даследаванняў стала дэканструкцыя і дэнатуралізацыя падзелу паміж «публічнай» і «прыватнай» прасторай, аднак, як адзначае гарадская і сацыяльная географка Лінда Макдаўэлл, гэтыя катэгорыі «ўсё роўна застаюцца значнымі, увасобленыя ў прававой і інстытуцыянальнай структуры розных грамадстваў, гэтаксама, як і арганізацыі гендарных падзелаў» []. Так сацыяльныя, эканамічныя і палітычныя структуры вырашальныя не толькі ў вызначэнні і падтрымцы пэўных урбаністычных форм, але і пэўных версій прымальных цел. Прастора прадукуецца структурамі і прадукуе адпаведныя гендарныя дачыненні. Такім чынам, гарадская прастора з’яўляецца важным аспектам канструявання гендарнай ідэнтычнасці і суб’ектыўнасці, а таксама сацыяльнага дзеяння і набыцця ведаў. Раёны і гарады, дзе няма цэнтраў дапамогі пацярпелым ад сексуальнага гвалту, цэнтраў для жанчын/мужчын сталага ўзросту, жанчын/ мужчын з маленькімі дзецьмі і дзецьмі са спецыяльнымі патрэбамі, лесбі-гей-транс-інтэрсэкс+ арганізацый альбо дзе гэтыя месцы інкарпараваныя ў нарматыўныя сацыяльныя цэнтры і арганізацыі, уяўляюць сабой абмежаваную прастору для развіцця альтэрнатыўных дамінантным (нарматыўным) сацыяльных дзеянняў, ідэнтычнасцей, рухаў. Месцапалажэнне мае значэнне ў развіцці палітычных ідэнтычнасцей і вызначае магчымасці калектыўнага палітычнага дзеяння. Калі казаць пра цэнтр для пацярпелых ад сексуальнага гвалту, то вачавідна, што яго размяшчэнне ў цэнтры горада робіць яго менш дасяжным для жыхароў і жыхарак спальных раёнаў, аднак павышае ступень ананімнасці, паколькі робіць менш верагоднай выпадковую сустрэчу з суседзямі альбо знаёмымі. Гэта ў сваю чаргу паніжае магчымасць салідарызацыі розных індывідаў з падобным вопытам і маргіналізуе гэты вопыт (бо ён канстытуюецца як ганебны). Улічваючы адміністрацыйна-эканамічныя фактары, лёгка зразумець, што на функцыянаванне такога кшталту інстытуцыі ў цэнтры горада неабходныя значна больш высокія выдаткі, чым на арганізацыю і падтрымку лакальных месцаў для сустрэч, што значна павышае магчымасць аўтаноміі ў дачыненні да структур капітала/дзяржавы, а таму адкрывае магчымасці для стварэння

альтэрнатыўных прастораў, якія б асноўваліся на прынцыпах роўнасці, узаемадапамогі, салідарнасці. Акрамя прынцыпаў, якія сцвярджаюцца базавымі для такіх альтэрнатыўных месцаў (альтэрнатыўных у дачыненні да нарматыўных ідэнтычнасцей і практык), важна ўлічваць, хто залучаны і хто не залучаны ў гэтыя прасторы. Да прыкладу, зразумелым і вартым павагі з’яўляецца самастойнае не-ўключэнне мужчын у сустрэчы жанчын, якія пацярпелі гвалт ад мужчын, тое самае тычыцца і жанчын у падобнай сітуацыі. Месцы сустрэчы ЛГБТКІ+ індывідаў мусяць быць бяспечнымі і вольнымі ад практык гамафобіі і трансфобіі і г.д. Тым не менш, гэта не азначае неабходнасці страфікаваць гарадскую прастору: месцы, адкрытыя як мага большай колькасці жыхароў, з’яўляюцца важным элементам вытворчасці альтэрнатыўнай дамінантнай гарадской прасторы. Аднак рэфлексіўнае стаўленне ў дачыненні да ўладных адносінаў і прывілеяваных пазіцый, якія яны ўтвараюць, з’яўляецца модусам рэзістансу ўладным практыкам выключэння і няроўнасці, якія ўдзельнічаюць ў вытворчасці прасторы і гендарных суб’ектыўнасцей.

«Альтэрнатыўныя прасторы і месцы таксама канструююцца ў адпаведнасці з геаметрыямі ўлады. Такім чынам, нават і там адбываецца рэгуляванне гендарных ідэнтычнасцей» 47

Выключэнне альбо стыгматызацыя пэўных перфарматыўных практык, якія падтрымліваюць такія ідэнтычнасці, як, прыкладам, «квір лесбійка», «трансгендарная асоба без аперацыі», «жанчына без дзяцей», «чорная трансгендарная жанчына са спецыяльнымі патрэбамі», дапамагае рэгуляваць практыкі супраціву нарматывізацыі, якая адбываецца ў той альбо іншай прасторы. Прыкладам такога кшталту вытворчасці гарадской прасторы з'яўляецца шэсце «Чарнобыльскі шлях», якое штогадова ладзіцца прадэмакрытычнымі сіламі ў Мінску. У  г. ў шэсці, акрамя непасрэдна прадстаўнікоў палітычнай апазіцыі дзейснай уладзе, прымалі ўдзел анарха-актывісты і актывісты гей-лесбі руху, якія ўзнялі вясёлкавы сцяг падчас праходу па вуліцах горада []. Вакол гэтага перфарматыўнага дзеяння разгарнуліся дэбаты сярод прадстаўнікоў прадэмакратычных і нацыяналістычных сіл: большасць каментароў у сеціве мела негатыўны і дыскрымінуючы характар, больш «талерантныя» каментатары выказваліся супраць выкарыстання вясёлкавай сымболікі, матывуючы гэта неабходнасцю адпавядаць перадвызначынаму сымбалічнаму значэнню мерапрыемства []. Такім чынам адбывалася дыскурсіўнае канстытуяванне нарматыўнай суб’ектыўнасці удзельніка ці удзельніцы грамадзянскіх акцый. Адметна, што прыхільнікі дэмакратычных зменаў у Беларусі размясцілі (гома)сексуальную ідэнтычнасць і яе рэпрэзентацыю ў гарадской прасторы па-за межамі дапушчальнай субверсіўнай перфарматыўнасці альтэрнытаўнай суб’ектыўнасці. У  г. арганізатары «Чарнобыльскага шляху» увогуле забаранілі прадстаўнікам гей-лесбі супольнасці прымаць удзел у акцыі [], а ў  г. актывісты руху былі адціснутыя ў канец калоны []. Такім чынам, стратэгія вытворчасці гарадской прасторы, якая пазіцыянавалася як альтэрнатыўная дамінантнай (у дадзеным выпадку — дзяржаўнай, вертыкальнай), цалкам адпавядала логіцы гегемонных уладных дачыненняў. Гэты прыклад падаецца даволі добрай нагодай для абмеркавання магчымасцей гарызантальнага прыняцця рашэнняў гараджанамі, гэтаксама як і ўжывання прынцыпу гарызантальнасці ў гарадскім актывізме. У адпаведнасці з прынцыпам

гарызантальнасці, рашэнні, якія датычацца жыхароў горада, мусяць прымацца імі самімі ў выніку публічнай дыскусіі, у якой маюць магчымасць удзельнічаць на роўных прадстаўнікі розных гарадскіх супольнасцей. Нягледзячы на папулярнасць прынцыпу гарызантальнасці сярод актывістаў разнастайных сацыяльных рухаў, якія бачаць у ім альтэрнатыву вертыкальнаму тыпу арганізацыі прасторы і магымасць пераразмеркавання ўлады, гэты прынцып мае пэўныя абмежаванні. Як трапна адзначае ў сваёй даследчай працы Ілда Ліндэлл, сацыяльныя арганізацыі і актывісцкія групы практычна ніколі не функцыянуюць выключна ў адпаведнасці з прынцыпам гарызантальнасці. У прафесіяналізаваных альбо паў-прафесіяналізаваных структурах вертыкальныя дачыненні з’яўляюцца ў выніку адрознення кампетэнцый супрацоўнікаў/чальцоў. Гэтаксама як «нябачныя» альбо «натуральныя» чыннікі (якія заўсёды гендарныя!) вызначаюць канфігурацыі ўладных дачыненняў нават у альтэрнатыўных структурах. Тым не менш, важна ўлічваць, што колькасныя вымярэнні даступнасці рэсурсаў для розных індывідаў далёка незаўсёды адлюстроўваюць уладную дынаміку ўнутры сацыяльных структур. Менавіта таму галоўным прынцыпам мусіць быць прынцып рэфлексіўнасці ў дачыненні да прывілеяваных пазіцый, якія ўтвараюцца ўладнымі адносінамі. У сувязі з гэтым даволі прадуктыўным для абмеркавання падаецца прыклад мерапрыемстваў гей-параду ў Вільні ў  і  гг.

«Галоўным прынцыпам мусіць быць прынцып рэфлексіўнасці ў дачыненні да прывілеяваных пазіцый, якія ўтвараюцца ўладнымі адносінамі»

У  г. ўдзельнікі першага гей-прайду ў Літве былі акружаныя паліцыяй з аднаго боку і радыкальнымі пратэстоўцамі супраць ЛГБТ-мерапрыемства з другога боку. Маршу годнасці ў тым выглядзе, у якім мы прызвычаіліся ўяўляць яго сабе, не было, бо група актывістаў была прасторава абмежаваная ракой Нярыс, паліцыяй і пратэстоўцамі. Далучыцца да прайду можна было толькі па папярэдняй рэгістрацыі, удзельнікаў да месца мітынгу падвезлі на аўтобусах. У адрозненне ад удзельнікаў гей-параду, пратэстоўцы — прадстаўнікі ўльтраправых і кансерватыўных рэлігійных супольнасцяў — занялі значна больш зручную пазіцыю, усю плошчу перад пешаходным «белым мастом». Паколькі прастора, на якой збіраліся староннікі ЛГБТсупольнасці, была абмежаваная ў доступе, звычайныя мінакі не мелі магчымасці далучыцца да іх. У той жа час, доступ да шэсця пратэстоўцаў быў адкрыты. Такім чынам, прасторава і лікава удзельнікаў/удзельніц анты-прайду апынулася значна больш, чым удзельнікаў/удзельніц самога прайду. У выніку, замест шэсця пад вясёлкавымі сцягамі, па цэнтральным праспекце Вільні — праспекце Канстытуцыі — прайшло шэсце пад сцягамі са свастыкай. У  г., дзякуючы рэкамендацыям Літве з боку структур і інстытуцый Еўразвязу як да краіны-старшыні Рады ЕЗ, шэсце гей-прайду адбылося па цэнтральным праспеце Вільні, праспекце Гедзіміна, а святочны мітынг — на плошчы Лукішкі. Відавочна, што ў выпадку прыняцця рашэння аб месцы праходжання прайду гарызантальна, шляхам запрашэння да дыялогу розных груп, голас ультраправых і кансерватыўных груп мог бы быць значна больш гучным у сувязі са значна большай палітычнай уцягнутасцю іх чальцоў. Такім чынам, вертыкальны спосаб прыняцця рашэнняў аб арганізацыі гарадской прасторы ў спецыфічных кантэкстах, да якіх я б адносіла і беларускі, можа, наколькі б дзіўным гэта ні падавалася, ствараць магчымасці для ўзнікнення альтэрнатыўных месцаў сустрэч. Тым не менш, пытаннем для даследаванняў і абмеркавання застаецца неабходнасць лакалізацыі такіх месцаў у прасторах, апрыёры нарматыўных і таму рэпрэсіўных да субверсіўных суб’ектыўнасцей. Калі вярнуцца да канцэпцыі месца Дорын Мэссі, можна меркаваць, што значна больш прадуктыўнай

стратэгіяй з’яўляецца спроба дэцэнтралізацыі альтэрнатыўных гарадскіх практык і прымяненне прынцыпу гарызантальнасці ў геаграфічным сэнсе: зварот да тых раёнаў і частак горада, якія знаходзяцца на аддаленасці ад цэнтра, праца з дробнымі лакальнымі гарадскімі ўтварэннямі, правядзенне мерапрыемстваў у менш мэйнстрымізаваных прасторах.

Спіс літаратуры: .

HARVEY, D. The Condition of Postmodernity. Oxford: Blackwell, ; і SOJA, E. Postmodern Geographies: the Reassertion of Space in Social Theory. London: Verso, 

.

RENDELL, J. Introduction: «Gender, Space». In Gender, Space, Architecture: An Interdisciplinary Introduction. London, New York: Routledge, . P. 

.

BUTLER, J. Gender Trouble: Feminism and the Subversion of Identity. New York: Routledge, . P. 

.

BROWN, G., BROWNE, K., LIM, J. Introduction, or Why to Have a Book on Geographies of Sexuality. In Geographies of Sexualities: Theory, Practice and Politics. Hampshire: Ashgate Publishing Limited, .P.

.

MASSEY, D. Space, Place and Gender. Minneapolis: University of Minnesota Press, . P.

.

Ibid. P. 

.

MCDOWELL, L. Gender, Identity and Place.Understanding Feminist Georgaphies. Minneapolis: University of Minnesota Press, . P. 

.

КРАСУНЧЫК, Чарнобыльскі шлях – . Геі выказалі сваю салідарнасць [онлайн] [апошні доступ: .. :] Даступны па адрасе: http://goo.gl/yqvB

.

ЗАРАНОК, І. Геі на Чарнобыльскім Шляху [онлайн] [апошні доступ: .. :] Даступны па адрасе: http://goo.gl/wCbS

.

ПОЛУЯН, А. Ситуация представителей нетрадиционной сексуальной ориентации в Беларуси. [онлайн] [апошні доступ: .. :] Даступны па адрасе: http://goo.gl/JEfMFx

.

ЛАВНИКЕВИЧ, Д., БАРАБАН А. Минску позволили вспомнить Чернобыль. [онлайн] [апошні доступ: .. :] Даступны па адрасе: http://goo.gl/lxpzIB

.

LINDELL, I. Transnational Activism Networks and Gendered Gatekeeping. Negotiating Gender in an African Association of Informal Workers. Current African Issues . Uppsala: Nordiska Afrikaninstitutet, . P. 

/

ДЕТСКИЕ ПЛОЩАДКИ В КОНТЕКСТЕ СОЦИ АЛЬНЫХ И ГОРОДСКИХ ИЗМЕНЕНИЙ Любовь Мейсак

Игра детей представляется одним из самых естественных явлений. Однако игра в городском пространстве оказывается под влиянием разнообразных внешних факторов. Детские площадки в городе находятся под воздействием социальных, городских, культурных, политических изменений. В данной статье я рассмотрю несколько исторических примеров, иллюстрирующих, как те или иные события влияли на игровые площадки, и подробнее остановлюсь на примере проекта для детей, предложенного платформой Laimikis. Проект площадки был предложен для Шнипишек — одного из центральных районов Вильнюса с деревянной застройкой.

Исторический контекст Трудно установить, когда точно началась история детских игровых площадок. Несомненно, площадки, так или иначе использующиеся для игры, уже давно были элементами городской и деревенской жизни, однако повсеместно распространились они с развитием крупных индустриальных городов. Первая детская площадка, упоминания о которой удалось найти, возникла в Манчестере, в Англии, в  г. [] Вторая — в Сан-Франциско, в Калифорнии, в  г. Она включала в себя качели, горки и даже телегу, запряженную козой []. Активное строительство детских площадок, например в Нью-Йорке, можно отнести к началу ХХ в., чему поспособствовал приезд большого количества иммигрантов, увеличение количества бездомных, безработных и беспризорных на улицах города [, с.]. Игра на грязных улицах с возрастающим количеством транспорта была небезопасна для детей. Однако, как отмечает Роджер Харт, ссылаясь на Макшайн, не это стало основной причиной перемещения детей с улицы. После того, как улицы в части Нью-Йорка были покрыты асфальтом, скорость движения транспорта возросла. Однажды для того, чтобы остановить автомобили, прерывающие их игру, мальчики рассыпали стекло на дорогу [, с. ]. Таким образом, можно говорить о том, что вторая причина возникновения специальных игровых площадок связана с попыткой не столько обезопасить детей, сколько обезопаситься от детей. Реформаторы верили, что дети, «неправильно» социализированные, могут стать угрозой для общества, поэтому их стремились отделить от «опасного» мира бездомных, бандитов, попрошаек и переместить под контроль известных агентов социализации. У истоков игровых площадок мы видим не только проявление заботы о воспитании детей, но и попытку упорядочить и дисциплинировать детскую игру. Значительный поворот в развитии детских площадок произошел в послевоенное время, в конце -х гг. Датский архитектор Карл Соренсен заметил, что дети предпочитают играть не на рафинированных и специально сделанных детских площадках, а в местах, для игры не предназначенных: на стройках,

свалках, складах, в диких местах — и поэтому более интересных. Он предложил концепцию площадки «нежелательной», созданной, по сути, из мусора, где дети могли сами все менять, не боясь что-то повредить [2]. В полуразрушенных после Второй мировой войны городах Европы идея создания такой площадки стала актуальной. Так как уцелевших мест для детской игры сохранилось немного, дети были вынуждены играть в полуразрушенных зданиях, с подобранными на улице предметами. «Площадки приключений» строились из досок, автомобильных шин, ящиков, сеток [6]. В дальнейшем движение развивалось таким образом, чтобы дать возможность проводить время на таких площадках детям с ограниченными возможностями. В настоящий момент в мире насчитывается более тысячи «площадок приключений» [2]. На этом примере мы можем видеть смесь экономической необходимости с измененным представлением о детской игре, попыткой понять игру с точки зрения того, где и как детям нравится проводить время. Вместе эти факторы поспособствовали появлению новой формы игровой детской площадки. Что касается Америки, не пострадавшей во время Второй мировой, «площадки приключений» там тоже получили распространение, хотя и в меньшей степени. Джейн Джейкобс в книге «Жизнь и смерть больших американских городов» подчеркивает, что площадки, находящиеся внутри закрытых дворов, скучны для детей по тем же причинам, что и для взрослых, и могут удовлетворить потребности детей только дошкольного возраста. Детей же от шести лет интересуют улицы и тротуары [1, с. 92]. «Миф о том, будто игровые площадки, травка, наемные охранники и смотрители — среда, полезная для детей, а улицы, полные рядовых людей, — среда, вредная для них по самой сути, основан на глубоком презрении к рядовым людям» [1, с. 94]. Через игру на улице и взаимодействие с миром взрослых дети воспринимают и впитывают принцип публичной ответственности друг за друга и за сообщество в целом. Однако этому не могут научить

нанятые люди или только родители. Урок должен исходить от общества в целом, и возможен, когда дети, находясь на улице среди взрослых, формируют понимания значимости своего мнения в управлении улицей. Существует множество разных перспектив видения детства и игровых детских площадок. Этот раздел дает нам представление только о некоторых из них: о концепции «безопасной» игры и о взгляде на детей как на сознательных людей, которым разрешено рисковать, копировать взрослых и наравне со всеми участвовать в городской жизни. Все эти перспективы по-разному представляют место детей и их игры в городской жизни.

«Площадка приключений», Ноттинг Хилл, Лондон,  г. Фотограф Донн Бак Источник: The Donne Buck Archive of Play and Playgrounds

Рис.

Рис. 

.

«Площадка приключений» Ноттинг Хилл, Лондон,  г. Фотограф Донн Бак Источник: The Donne Buck Archive of Play and Playgrounds

.

«Площадка приключений» Бандлей Хилл,  г. Фотограф Донн Бак Источник: The Donne Buck Archive of Play and Playgrounds

Вильнюс: обзор пространств для детских игр Еще одна перспектива, которую кажется важным упомянуть, возникает в постсоветском контексте. Вильнюс, с одной стороны, ощутивший на себе воздействие советской идеологии (в том числе и в планировании детских площадок), с другой, на сегодняшний день использующий модели развития западноевропейских городов, представляется интересным примером для анализа. Детские площадки для публичного пользования, представленные в городе Вильнюсе, можно поделить на несколько основных категорий: детские площадки в районах советской застройки, приходящие им на смену небольшие площадки из дерева и пластика по образцу, а также детские площадки в центральных районах города с разнообразными игровыми конструкциями. Еще один тип — это платные детские площадки, находящиеся в торговых центрах либо автономно. Как правило, они рассчитаны на семейное времяпрепровождение выходного дня, например, воскресный поход в торговый центр за покупками. Площадки в районах советской застройки были рассчитаны, в первую очередь, на детей постарше — металлические горки, качели-балансиры, космические корабли, турники, лесенка-радуга. Они постепенно уходят из городской среды. Такие площадки могут достигать возраста  лет, и их использование становится небезопасным. Их еще можно встретить во дворах Жирмунай, Каролинишкес и других районах с советской панельной застройкой. Их появление было связано с послевоенной урбанизацией городов и появлением недорого жилья (конец -х–середина -х гг.), так называемых хрущевок, а распространение было повсеместно в городах СССР. Мне кажется важным отметить, что часть игровых конструкций на площадках, находящихся на территории детских садов и школ, — это ракеты, космические корабли, которые появилось после -х, однако не производятся теперь. Можно предположить, что это явление было связано с полетом Юрия Гагарина и тиражированием идеи познания космоса

в советской культуре, что проецирует отражение советской идеологии и ненавязчиво демонстрирует научные успехи в рамках детской площадки. Таким образом, распространение детских площадок можно рассматривать как продукт послевоенной урбанизации со следами идеологического обрамления. В таком контексте детские площадки предстают в качестве составной части программы создания нового советского человека. На смену советским детским площадкам приходят пластиковые и деревянные конструкции, часто монолитные, рассчитанные на детей разного возраста. Тенденция обновления детских площадок началась с  г., когда в городе повсеместно появились домики-горки и паутинки-канаты, стены для лазания, качели, песочницы и пр. С одной стороны, детские пространства давно требовали обновления, так как вышел срок их эксплуатации, с другой — политика действовавшего тогда мэра города Артураса Зуокаса включала в себя много проектов по превращению Вильнюса в город европейский: введение системы городских велосипедов, начало реконструкции городского парка — сада Бернардинцев, строительство новых детских площадок. Кроме того,  г. считается переломным годом в кризисе, охватившем Еврозону, что обозначило улучшение финансовой ситуации. Однако проблема, которую отмечают родители касательно детских площадок, заключается в однотипности представленных игровых конструкций. За комментарием я обратилась к Феликсу Аккерману, профессору из Берлина, последние несколько лет проживающему в Вильнюсе. По его словам, детям не хватает разнообразия в новых площадках, по этой причине они им быстро наскучивают, и родителям приходится искать новые места. Отличной от остальных можно назвать площадку в старом городе, в Бернардийском саду, который претерпел большие изменения после реставрационных работ в  г. Круговые качели-колеса, большая конструкция для ползанья и прочее.

После реставрации парк в центре города, выглядевший даже немного запущенным, превратился в аккуратный сад с дорожками, фонтанами, лавочками и детской площадкой. Но не все жители города были рады его перемене: проект реконструированного парка обвиняют в том, что тот капитализировал публичное пространство, превратив его в зону потребления, посещаемую большим количеством людей. Еще один тип детских площадок, пришедших в город за последние несколько лет, — это «pop up» площадки. Их название можно перевести как «возникающие». Такой тип площадок ситуативен и появляется в разных районах города, как правило, на выходные. Несколько улиц объявляются улицами игр, на них проводятся бесплатные игры (шахматы, дартс), спортивные мероприятия (мини-баскетбол, настольный футбол, занятия гимнастикой, йога, бадминтон), танцы, коучинг и прочее []. Возникающие площадки популярны в американских, европейских городах; летом  г. их можно было наблюдать в Вильнюсе на проспекте Гедиминаса по воскресеньям. Рассчитанные на разный возраст, они возвращают детей на улицы, но в отличие от Нью-Йорка начала ХХ в., обеспечивают безопасную игру. Детство в рамках таких площадок воспринимается как часть городской среды, подчеркивается важность участия родителей в жизни ребенка.

«Шнипишки идут в муниципалитет» Вильнюс располагается по две стороны от реки Нерис (Вилия в Беларуси): Старый и Новый город с проспектом Гедиминаса (застройка начиная с ХIX в.) находится на левом берегу. На правом располагается новый бизнес-центр, крупные торговые центры, большая часть спальных районов. Долгое время внимание городских властей уделялось в основном Старому и Новому городу, расположенному на левом берегу. Но начиная с -х в Шнипишках — центральном районе правого берега — начал создаваться новый деловой центр Вильнюса.  мая  г., после вступления Литвы в ЕС была открыта Башня Европы — торговый и бизнес-центр. Недвижимость вокруг значительно поднялась в цене, и район утвердился в статусе перспективного для капиталовложений.

Вместе с тем появился интерес к части района, соседствующей с деловым центром. Шнипишки делятся на три основных части: бизнес-центр и несколько прилегающих к нему многоэтажных домов; Шанхай — большой участок с деревянной застройкой без городских коммуникаций, считающийся потенциально опасным; район улицы Кальварию с советской застройкой. Ввиду того, что в районе много частных домов со своими участками, в нем нет общественных детских площадок для жителей «деревянной» части. Хотя в другом районе города также с деревянной застройкой, но имеющем репутацию благополучного — Жверинасе, для детских площадок место было найдено. Джентрификация Старого города и прилегающих районов, а также рост цен на недвижимость в них, заставляет обратить более пристальное внимание на Шнипишки. Несколько лет назад власти города предложили провести водопровод в эту часть района за средства городского бюджета. По слухам, один из жителей отказался, так как трубы должны были идти под участком, что мешало посадке садовых культур. Сегодня деревянная часть района, не подключенная к городской структуре водоснабжения, считается опасным местом, неохотно пускающим внутрь чужаков. Однако, цены на землю здесь по-прежнему очень высокие. Одной из целей платформы «Лаймикис» является привлечение внимания к Шнипишкам — району, проблемы которого игнорируются, а также создание пространства, которое могло бы использоваться как место для коммуникации и общения для жителей района. То, что предложил «Лаймикис» для Шнипишек, представители платформы назвали типографической детской площадкой. Она представляла собой устойчивые, но легкие модули в форме букв, образующих название района — «Šnipiškes». Буквы можно было перемещать, переворачивать, качаться на них, сидеть, носить их и т. д. Безусловно, в первую очередь площадка рассчитана на детей постарше, однако интерес к ней проявляли и семьи с маленькими детьми. По словам Екатерины Лавринец, представительницы «Лаймикиса», площадка не предназначалась для конкретного участка данного района:

«Одной из целей была возможность организовать собственное уютное пространство на открытом поле, которое является пограничной зоной между „деревянными‟ Шнипишками и офисными небоскребами». И хотя организаторы видели буквы скорее как инструменты сценографии, дети стали активно использовать их как конструктор, прыгать с одной буквы на другую. Легкость букв позволяла им это делать. Сейчас «Лаймикис» работает над более прочной версией. За обновленными детскими площадками в Вильнюсе, помимо предоставления пространства для игры, можно считать несколько контекстов. С одной стороны, это попытка городских властей приблизить город к европейским стандартам. Однако в отличие от многих городов, где площадки строились постепенно, и их внешний вид варьировался, их плановое обновление в Вильнюсе привело к однообразности. С другой стороны, детские площадки могут служить средством привлечения внимания к городским проблемам, как происходит на примере района Шнипишки в Вильнюсе.

Модульная детская площадка Шнипишки, Вильнюс,  Фотограф Julius Narkūnas Источник: Laimikis.lt

Модульная детская площадка Шнипишки, Вильнюс,  Фотографы Julius Narkūnas, Dovilė Macĳauskaitė Источник: Laimikis.lt

Модульная детская площадка Шнипишки, Вильнюс,  Фотограф Simona Sadzevičiūtė Источник: Laimikis.lt

Список литературы: .

ДЖЕЙКОБС, Дж. Использование тротуаров: улица и дети. Смерть и жизнь больших американских городов. М.: Новое издательство, . С. –.

.

Adventure playground, [online] [last seen .. :] Access: http://goo.gl/ytoW

.

ERICKSON, A. The Politics of Playgrounds, a History. Fights over how kids play have been going strong since the early s [online] [last seen .. :] Access: http://goo.gl/YUWzH

.

FROST, J. L. A History of Children's Play and Play Environments: Toward a Contemporary Child-Saving Movement. Taylor & Francis eLlibrary, . P.

.

HART, R. Containing children: some lessons on planning for play from New York City. Environment and Urbanization, №(), , p. –.

.

KELLY, C. Children's World: Growing Up in Russia, –. Yale University Press, .

.

HEAP, M. The History of Playgrounds — Past, Present and Future [online] [last seen .. :] Access: http://goo.gl/hLBnbX

/

ПРАКТИКИ ПАРТИСИПАТИВНОГО ПРОЕКТИРОВАНИЯ В АВСТРИИ Настасья Андрукович

Херберт Борк и Филип Крассницер, представляющие бюро «Штадтланд» (Вена), рассказали Настасье Андрукович (Минская урбанистическая платформа) о принципах, методах и подходах партисипативного проектирования в Австрии.

Филип Крассницер Специализация: пространственное планирование, региональное планирование, стратегическое развитие, направленные на диалог процессы планирования.

Херберт Борк Специализация: партисипативное проектирование, территориальное развитие, городское планирование, региональное планирование, исследования в области города и городского развития, координация проектов.

На что сфокусирована работа в бюро «Штадтланд»? Херберт: Одним из главных направлений является партисипативное проектирование, городское и региональное планирование. Я бы отметил, что в большинстве своем любой процесс проетирования включает партисипативную часть. Когда вы проектируете, например, в небольшой деревушке, вы всегда должны общаться с людьми — это часть процесса. Разница заключается лишь в том, что интенсивность включения людей в процесс планирования в разных проектах разная. Означает ли это, что практика вовлечения необходима и обязательна, позволяет приобщить людей к процессу планирования, информирует их о происходящем и обучает в своем роде? Херберт: В Австрии существует правовая база — закон о территориальном планировании. Данная правовая база дает возможность людям участвовать в процессе планирования. Вы делаете проект, вы обязаны спросить людей, есть ли у них какие-то пожелания или видения, есть ли что-либо неприемлемое. Порой случается, что проект хорош, но общественность не принимает его. Что делать? Херберт: Необходимо оценивать риски. Это также наша работа. В данных обстоятельствах представители политической власти также должны решать, стоит ли прислушиваться к мнению человека или группы людей, выступающих против. Также существуют особые права.

Например, если проект причиняет неудобство кому-то из жителей, этот человек имеет право не принимать проект, и планы должны быть откорректированы. Например, у нас в Беларуси также существует практика общественных обсуждений,но я бы не сказала, что эта система работает достаточно хорошо. Очень часто результаты обсуждений не имеют никакого веса. Филип: Мы тоже не живем в идеальном мире. В Австрии также есть проекты, которые встречают большое сопротивление со стороны общественности, но они реализовываются. Это также постоянно случается здесь. Херберт: Да, но я бы отметил, что общественное мнение в Австрии очень сильное. Если граждане не привлечены к процессу, это может привести к реальным политическим проблемам. Если вы делаете что-то, что не принято людьми, это вызывает огромную шумиху в медиа. Как следствие, представители власти могут потерять поддержку. Филип: Люди просто не будут голосовать за них в следующий раз. Большая часть решений в Австрии не является прямыми демократическими. В основном, их принимают политики. Херберт: Хорошие политики пытаются учитывать мнение общественности, привлекать людей к процессу принятия решения. Но это не всегда возможно, некоторые решения должны быть приняты несмотря на общественное мнение. Очень важно думать о моменте партисипации, однако нет гарантии, что те, кто активно принимает участие в процессе,

представляют мнение большинства. Зачастую это могут быть просто скандалисты с громкими голосомами. Всегда нужно проверять, представляют ли вовлеченные люди реальное общественное мнение.

«Всегда нужно проверять, представляют ли вовлеченные в процесс проектирования люди реальное общественное мнение».

Расскажите об инструментах и подходах, которые вы используете в партисипативном проектировании. Филип: В Австрии довольно широкий ряд инструментов, в особенности, в Вене. Нет ни одного большого проекта и проектов разных масштабов без включения людей в процесс. По крайней мере, это информационная часть, выставки, воркшопы. Херберт: Прежде всего, существует два различных подхода: «снизу вверх» (bottom-up) и «сверху вниз» (top-down). Например, подход «снизу вверх», когда люди обращаются с какой-то инициативой в соответствующее учреждение и говорят: «Мы хотели бы изменить то либо это. Не могли бы вы помочь?». Так мы работаем с запросами местных жителей в некоторых районах Вены. Люди могут к нам прийти и сказать, что хотят поменять, например, улицу, сделать ее более зеленой, организовать небольшой рынок. Следующий вариант процесса — «сверху вниз». Государственная либо частная организация разрабатывает некий проект и вовлекает людей в процесс планирования. Такие проекты, как трансформация улиц Мариахильфер (Mariahilfer Strasse) и Оттакрингер (Ottakringer Strasse) или застройка в районе Донауфельд (Donaufeld) — обычно это процессы «сверху вниз», когда городские власти выступают в качестве инициатора. Говоря о процессе «сверху вниз», какие методы вы обычно используете? Филип: Каждый процесс планирования и вовлечения людей в процесс

индивидуален. Например, улица Мариахильфер — очень важный проект для всего города [ред. Улица Мариахильфер — самая большая улица Вены, после реконструкции она стала пешеходной]. До начала планирования были опрошены жители. Мы организовали воркшоп, выставку и снова опросили людей, узнали их мнение по поводу проектных решений. Также у нас были информационные листовки, мы открыли горячую линию, создали страницу в Интернете, организовали онлайн голосование и в конце сделали выставку, показывающую финальный проект. И люди имели возможность проголосовать «за» или «против». На некоторый период улица была закрыта для автомобильного движения, чтобы люди могли видеть, как это может работать. После чего было проведено голосование. И, если бы люди сказали «нет», мы бы вновь открыли улицу для автомобильного движения.

Ревитализация улицы Марияхильфер Вена, Австрия Источник: Stadtland.at

Ревитализация улицы Марияхильфер (Mariahilfer Strasse)

Вовлечение людей в планирование: диалог с жителями, опросы; совместное планирование; пробное внедрение; реализация проекта.

Основные потребности/ запросы жителей: повышение безопасности на дороге для пешеходов и велосипедистов; доступ к жилью и местам приложения труда; предотвращение перемещения трафика на соседние улицы; улучшение качества общественного транспорта; новый дизайн для общественных пространств.

Выученные уроки: вопрос трафика очень эмоциональный; сильное автомобильное лобби, особенно в медиа; большинство людей скептически относятся к переменам; большинство людей не могут представить, как проект будет выглядеть и работать; важную роль играет визуализация;

Выученные уроки: фазы тестирования должны быть хорошо запланированы и проведены; самые громкие не всегда представляют мнение большинства; ясные политические решения помогают; важны сильные связи внутри сообществ; политическая выдержка имеет большое значение.

Филип: Следующий пример — большой проект застройки [ред. Речь идет о районе Донауфельд], над которым мы сейчас работаем. Планируется построить порядка шести тысяч квартир для пятнадцати тысяч человек. Первым шагом были определены стратегические рамки и ограничения, а также качества, которыми должна обладать застройка. Мы рассказали людям о стратегических рамках проекта, получили их реакцию, передали информацию проектировщикам. Новое в этом проекте то, что вместе с жителями мы попытались притворить в жизнь те качества, которые были обозначены. Например, они сказали, что хотели бы иметь в районе пространства для встреч. Мы начали формировать такие места, совместно с детьми из местной школы сконструировали уличную мебель для общественных пространств. Херберт: Я считаю, что самым важным в партисипативном проектировании является оценка возможностей. Что-то может быть предельно ясным, как в случае с районом Донауфельд: шесть тысяч квартир будет построено. Это было определено политиками, и граждане не принимали участие в данном решении. После этого решения начинается процесс проектирования. Что мы можем сделать? Каковы возможности? И сейчас важно выбрать верные инструменты для работы с людьми. Например, улица Оттакрингер (Ottakringer) является очень важной артерией города. Власти решили провести модернизацию улицы, но в каком направлении, они не знали. Поэтому решили, что полезно узнать об-щественное мнение по данному вопросу.

Одним из самых важных ограничений в этом случае было то, что мы не могли закрыть движение автомобилей. Во всех остальных направлениях мы были свободны. Мы начали с двухдневного воркшопа, который был открыт для каждого. В первый день был опрос: необходимо было узнать, что люди хотели бы видеть на их улице. Мнения разделились: одни хотели больше парковочных мест, другие — больше зелени или больше мест для велосипедов, а также больше пешеходных пространств. Мы собрали данные и следующий день начали с дискуссии, что же все-таки возможно из всего этого списка. Это открытые дискуссии? Каким образом строится процесс? Херберт: В общем, мы не очень любим большие открытые дискуссии, потому что всегда найдутся люди, которые просто хотят громко повысказываться. И это может все разрушить. Обычно мы формируем небольшие команды, в которых обсуждаются определенные темы. Это более продуктивный метод. Таким образом, в первый день каждый может прийти и предложить свои идеи. На второй день мы работаем в группах и определяем возможности. Какой наиболее значимый результат данной дискуссии? Херберт: Один мужчина сказал: «Я хочу больше парковочных мест, но также хочу больше пешеходных пространств, много деревьев. Сейчас я понимаю, что невозможно все реализовать. В таком случае я выбираю деревья». Диалог поз-

воляет объяснить, что реально осуществимо, а что нет, от чего лучше отказаться. И, если людям доступно объяснить, почему принято то, либо иное решение, они понимают и принимают. После дискуссии мы получили гору предложений от жителей, поняли, в каком направлении двигаться, и передали всю информацию планировщикам для дальнейшей разработки. Потом мы вернулись с проектом и показали людям, как собираемся модернизировать улицу. Очень важно постоянно делать такого рода пинг-понг. Филип: Партисипативное проектирование — это всегда процесс двустороннего обучения. Важно прислушиваться к людям. Они эксперты повседневности, они лучше знают место, понимают, чего они хотят. Люди обладают особыми знаниями. С другой стороны, профессионалы понимают, что возможно реализовать и каким образом. Я полагаю, что каждая сторона может научиться многому во время процесса. В следующем проекте они будут, скажем, более образованы и квалифицированы.

объяснять, почему так резко изменилось направление. Я считаю, что все должно быть сбалансировано. В партисипативных проектах небольшого масштаба проще вовлечь людей в весь процесс. Если вы лично знакомы, гораздо легче объяснить, что происходит. В крупномасштабных проектах на это просто нет времени. Филип: В одном из проектов люди делегировали нескольких представителей, которые были подключены ко всему процессу. Схема работала вполне хорошо, так как было несколько человек, которые были в курсе всего происходящего и могли все разъяснять остальным.

Имеют ли люди доступ к инфор мации на протяжении всего процесса проектирования? Херберт: На мой взгляд, очень важно вовлекать людей в течение всего проекта, но это занимает безумно много времени. Люди — не проектировщики, вы понимаете. Иногда не очень-то нужно показывать всю кухню. Вначале проектировщики могут взять одно направление, затем, проанализировав, понять, что это невозможно. Очень трудно всем

«Люди обладают особыми знаниями. Они эксперты повседневной жизни. Вовлечение людей в течение всего проекта — очень важный момент в прозрачной открытой системе».

Воркшоп с детьми по строительству уличной мебели Донауфельд, Вена, Австрия Источник: Stadtland.at

/

FABRICATION OF CITIZENS' POWERLESSNESS IN THE CONTEXT OF ELECTRONIC DEMOCRACY “Questions and answers”

Irma Rybnikova

Promises and seductions of e-governance and e-democracy sound suggestive. Online tools providing citizens with opportunities to express themselves, to get access to various sources of information, to comment on political decisions often have been cherished as prophets of a new era, enabling democratic and inclusive participation. Programs of electronic governance (e-governance) and their implementation are often accompanied by directly or indirectly expressed euphoria of citizens involvement in political affairs: via instruments of e-governance citizens may at any time contact public bodies to watch municipal meetings, to look into prepared and already made political decisions, to vote without leaving their homes. Driving to distant municipalities, waiting until you are invited into the office of a referee becomes unnecessary - all will now be done in a flexible, accessible to the maximum, transparent and accountable way.

Like in any case of high promises, some skepticism is highly appropriate in case of a promised charm of e-democracy too. In this short article I’ll take a suspicious look at a merely one e-democracy tool — a section of “questions and answers” provided by Lithuanian municipalities on their websites – and will share insights gained from this skeptical look. My arguments are informed by the symbolic interactionism which allows for analyzing social microprocesses while considering these often normal or even trivial objects of analysis as instructive phenomena for the societal level.

“Questions and answers” It has become a part of etiquette to provide the section “questions and answers” on the websites of municipalities (and not only of them). To offer this sort of instrument is considered not only legitimate, but also a must since municipalities can demonstrate their progressiveness and democratic values. This section belongs to the instruments of the so called e-governance; almost every municipality in Lithuania has it on its website. The aim of “questions and answers” is to give citizens the opportunity to provide their questions, suggestions and comments and to receive the answers from municipalities. The title of the section is literally translated from Lithuanian as “You ask — we answer”. A seemingly innocuous structure of four words and one dash between them. A semantic structure which directly underlines the intention of the dialogue: “we” appeal permanently to “you” and “you” are supposed to be permanently willing to reply to this appeal. The impression of innocence fades after one looks carefully at what this structure means, what interaction it expresses and what kind of power relations it implies. The title of the section “You ask — we answer” supposes unambiguously separated roles of the actors included: on the one side there are “you” — ‘askers’, unsettled and underinformed citizens who seek information, advice and support, on the other side there are “we” — municipal employees, responsible for replying and not plagued with any questions, and instead of this sharing their answers with citizens sometimes benevolently, sometimes parsimoniously. The designated status of “you” is that of uninformed, lacking knowledge or reasonable access to sources and therefore forced to apply to “we”. “We”, then, is a group of constitutively others, rewarded with huge knowledge and information resources and — if they have mercy — sharing with citizens their goods in suitable pieces, dropwise or more generously. This knowledge is cooked in moralizing juice so that “you” can feel even more handicapped and not able to get access to relevant sources in by yourself.

“You ask — we answer” represents both sides as two unrelated constructs, two dash-separated spheres of the world, where “we” in principle cannot have anything to do with “you”. Social interactions in form of questions and answers which in conventional contexts serve as connections of both pieces, in this case, strengthens their diversity and separateness.

“Social interactions in form of questions and answers which in conventional contexts serve as connections of both pieces, in this case, strengthens their diversity and separateness”.

Askers are constructed as a group annoyed by the deficit — related to information or an existential uncertainty, the group of answerers is supposed to be a surplus group in relation to information or certainty, endowed with almost divine knowledge, since no question remains unanswered. This structure does not imply that the surplus group can be incurred with any deficits like questions, doubts or uncertainty, and a deficit group cannot fundamentally enrich the surplus group. The dichotomous structure presupposes the advantageous identity of one group at the expense of the another group. The two-stroke social interactions bereaved of future and past allowed in the case of this section (one question - one answer, no continuation, no reciprocity), strengthens a clear separation of the roles without any possibility of bridging or fusing the roles since it can be neither modified nor questioned nor negotiated: “we” cannot identify with “you” and “you” cannot become a part of “we”. Either you “ask” or “answer”. Such a strict distinction of social groups between “you” and “we” reminds us of Goffman's “total institutions”, where one of the essential and unquestionable principles of acting is a clear separation between the staff (supervisors, sisters, teachers) of total institutions and inhabitants/clients/patients/prisoners.

Models of interaction The structure itself is quite a different issue from the way it is filled in and used by the actors. It is worth to take a look at the concrete interactions between citizens and municipal representatives in the section “Questions and answers”, at least where the questions and answers are made public. A detailed study is required to analyze how the structure frames questions and answers, what kind of interaction types can be observed. In the following, I’ll share only the first and still instructive insights. I will begin with a quote from such a section on one municipality's website:

Name: Vytas Question: Could you, please, inform when Donelaičio street (the section between the street S and street B) , which has already turned into a lake, will finally be restored. There is a huge pit underneath water, people damage their cars, and pedestrians can no longer pass. [...] So many times we were in municipality, and so many times we wrote to the municipality and to the newspapers - nothing. They promised things would be better in future, in , then in . People now need to live there, and wade through the water to their homes. [...] The neighborhood residents no longer have any hope that this will ever come to an end. After all, the surrounding streets have been reconstructed [...], the sewers were made. Perhaps, the money was there because municipal officials live there, and where the officials do not live, the street is left unreconstructed. Nobody cares about poor people... Answer: [...] Due to the large size of the project and limited funding opportunities [...] the municipality is currently unable to implement the entire reconstruction project. However, [...] in  it is planned to install rain sewer system in this part of the street. Currently, the volume of work.is being estimated. When the evaluation of the work is finished, we will proceed to search for funding opportunities and public works contracts. The work is planned to be carried out July . Date: ––

Th question asked by a resident named Vytas shows for what different purposes the category “ask” can be used. His question is not only long, consisting of a series of arguments, but includes aspects that move far from the originally intended information function and passes a wide range of interactional models in relation to the municipality. The query begins with a question (“when will...”), it continues with an appeal towards the empathy of municipal employees regarding the troubles of ordinary citizens of the city (“wade through the water”) and ends with indirectly expressed criticism regarding the government being self-centered and not caring about troubles of the ordinary people.

Vytas derives from the initial hierarchical structure framed by the section title and proceeds to an interactive model while appealing to the humanity of municipal employees. From the presupposed position of powerlessness imposed on him by the structure of “You ask — we answer” Vytas breaks away by appealing to the universal human experience of troubles and tries to initiate a new egalitarian structure by framing his responders as colleagues able to solidarize with ordinary people. However, Vytas leaves this newly created structure of equality quite fast — perhaps fearing the fragility of this structure or because of uncertainty whether the other side is able to maintain solidarity — and goes into the third interactive model. Here he takes over the hierarchically higher position which enables him to make assumptions about representatives of municipality, their actions and their limited morality and legitimacy. While making hints about the “arranged” streets reconstructed near to the residences of the municipal representatives he weave in a discourse very popular in the Lithuanian context which constructs politicians as selfish and opportunistic individuals. In the course of one single question the asker makes a long interactional career, from a helpless to the omnipotent actor. This fact clearly demonstrates that participants do not simply obey the structural impositions of the “questions and answers” section that restores municipal power advantage, but rather use the structure for their own purposes, partly demonstrating obedience (asking), partly transforming the structure and replacing their helplessness with verbal omnipotence (appealing, accusing). Such an alloy of interactional modes is not a simple task for the answerers: how and to which of the interaction modes offered to respond, how to deal with the risk of losing professional selfesteem and identity? The reaction we observe in the quote is the expected one in case of municipal representatives: the answer reflects the businesslike professional operating logic of municipality. The employee of the municipality ignores both the asker's invitation to reach the interaction mode of collegiality or empathydriven interaction as well as accusations and allusions of power.

Instead, the answer is expressed according to the presupposed structure, imposing power deficits to the asker and power resources to the answerer. The answer contains a number of facts relating to the questions asked (“when”) and facts of which the author of the question may not know, like the information regarding a planned project. Empathic appeal to solidarize with ordinary people is replied with the economic arguments referring to precarious economic situation of the municipality (“limited access to founding”), which reproduces the original structure of imposed power imbalances, since city residents are hardly familiar with municipal economic situation and can neither oppose nor demand an explanation why the situation is like this and have to accept it without any protest. The answer, which at first glance seemed to be purely informative, in fact restores the power imbalance between the municipality and the citizens and an instrument of e-democracy turns out to be silencing the voice of citizens instead of serving its expression.

â&#x20AC;&#x153;The answer, which at first glance seemed to be purely informative, in fact restores the power imbalance between the municipality and the citizens and an instrument of e-democracy turns out to be silencing the voice of citizens instead of serving its expressionâ&#x20AC;?. 94

Explaining attempts The example analyzed above should not be considered as a manifestation of municipal arrogance, while we need to take into account the organizational field structuring interactions between municipality and citizens. Particularly, bureaucratic logic should be mentioned as one relevant frame. This logic is intended to deal not with people but with problems and issues and to directly abstract from individual interests. E-democracy, understood as re-consideration of human side of politics by state and municipal bodies is a contradiction in itself since bureaucratically structured organizations are able to exercise promises of people-orientation neither in real nor in virtual contexts. Their institutional logic as modus operandi provides neither knowledge or opportunity nor means to realize this. Promises of “democracy” and “openness” are contrary to the logic of bureaucracy, as already defined by Max Weber. To replace the bureaucratic logic with one of democracy — whatever it may be — is no solution either, since the essential requirements of the government bodies still require clear bureaucratic elements, particularly in respect to the justice principle achieved only regardless of the individual's expectations. Moreover, the majority of public institutions are not ready for e-democracy: it is not clarified who can and should deliver answers over which period, who coordinates all processes. Perhaps, answering online question is not included in any qualifications, each answer holds potential threats to appear incompetent, or to respond too openly and provoke complaints. Insistence on bureaucratic logic and modus of interactions is not the whim of individual employees but a reasonable way for municipal employees to deal with new, complex situations of online queries with familiar methods. Beneath the imposed omnipotence of municipal position lies helplessness and disability.

/

НАВОШТА ГАРАДСКОМУ АКТЫВІСТУ ВІКІПЕДЫЯ? Міхаіл Волчак

Часта падзеі, якія ладзяцца актывістамі ў розных гарадах і мястэчках, хутка забываюцца. Шэрыя сцены гарадскіх забудоў пачынаюць зноў ціснуць. Пазітыўны зарад Грушаўскага фэсту патрохі расходуецца і заціраецца часам. Халодная пазіцыя ўладаў па гарадскім актывізме ў Малінаўцы і Уруччы ставіць новыя выклікі гораду. Энтузіязм лістападаўскага ўрбаністычнага фестывалю запаволіўся і чакае вясны. Ці дачакаецца?

Крынiца фота http://darriuss.livejournal.com/.htm

Устойлівы вынік Якога эффекту хоча дасягнуць гарадскі актывіст ці ініцыятыва ў сваёй дзейнасці? Ці важна захаваць адкрытасць і максімальную ўключанасць і актывістаў, і жыхароў у супрацу і фарміраванне дыскурсу месца? Ці важна перадача ведаў пра месца? Якую каштоўнасць актывіст хоча актуалізаваць падчас інтэрвенцыі ў пэўным раёне, двары?

Шэрыя зоны інтэрвенцый Шукаючы звесткі пра лакальныя з’явы, асобаў, феномены або месцы, сутыкаешся з недахопам інфармацыі, на якой можна пачынаць даследванне або грамадскую дзейнасць. Калі няма інфармацыі, няма пра што і гаварыць, і адстойваць пэўную пазіцыю. Дарэчы, гэта не значыць, што дагэтуль ніхто не даследваў феномен. Возьмем, напрыклад, роварны рух. Дагэтуль няма аніякай інфармацыі пра Мінскае Роварнае Таварыста, ВелаГродна (апошняга месяца), пра сацыяльную майстэрню «Гараж», пра Крытычную Масу ў рэгіёнах, праект «Адрыў» або веласцяжыны ў Мінску, ці шматлікія значныя з’явы ў роварным руху Беларусі. Першая праблема, якую вырашае Вікіпедыя, — гэта пазбаўленне валанцёраў і грамадскіх дзеячаў ад двайной працы. Калі актывіст робіць артыкул у Вікіпедыі, ён дапамагае не толькі сабе лепей зразумець аб’ект, які ён хоча змяніць або даследваць, але дае магчымасць іншым актывістам пераходзіць на наступны ўзровень праблематыкі, пазбягаючы замкнёнага кола з недахопам інфармацыі.

Згодна даследванню, якое ладзілася арганізацыяй «Фаланстэр» у снежні  г. і сабрала каля  анкет, карыстальнікі беларускай Вікіпедыі актыўна зацікаўленыя атрымліваць веды пра лакальныя з’явы, асобаў, месцы, ініцыятывы.*

* http://falanster.by/be/news/vikiapytanne-vyniki-i-analiz

Прынцып талакі ў горадзе Другая праблема — гэта інтэграцыя жадаемых паводзінаў і каштоўшнасцяў у мясцовую суполку. Тут цікавы прыклад традыцыі беларускіх сялян, якія для вырашэння гарачых праблем выкарыстоўвалі метад талакі. Яны збіраліся ўсёй вёскай і рабілі нейкую справу. Гэта, напрыклад, маглі быць збор ураджаю, пабудова хаты, выкопванне калодзежа. Справа ішла больш рупна. У выніку вёска атрымлівала новы двор ці карысную для ўсіх рэч (млын, калодзеж, дарогу і інш.). Падобным прынцыпам карыстаецца Вікіпедыя пры фарміраванні артыкулаў. Нейкі карыстальнік можа дадаць артыкул, іншы запампуе фота для яго, трэці вычытае на памылкі, пяты адновіць звесткі, якія маглі састарэць і г.д. У выніку атрымалася Вікіпедыя, якую мы бачым зараз. Тут увасобіўся ідэал лакальнай практыкі і глабальнага выніку. Як разумею, у гарадскі рух Беларусі менавіта гэткі прынцып і закладваецца.

Дух мясцовасці Для дынамічнага развіцця горада неабходныя прастора, людзі і дух. Апошняга кампанента звычайна бракуе. Падчас сумеснага напісання, рэдагавання матэрыялаў у Вікіпедыі адбываюцца пастаянныя камунікацыі ўдзельнікаў, ствараюцца новыя сувязі паміж рознымі карыстальнікамі, узнікае агульнае бачанне справы, прымаюцца рашэнні, і тым самым фарміруецца агульны лёс. Гэты лёс, зафіксаваны на старонках Вікіпедыі, адлюстроўвае так званы дух месца. Безумоўна, праяўленне духу ў рэале нашмат больш эфектыўна, але сеціва і разам з тым Вікіпедыя, дае першае ўраджанне пры вывучэнні месца, актуалізацыі яго праблем і гісторыі.

100

Вікіпедыя змяняе ландшафт Перад дэбатамі падчас Урбаністычнага Фестывалю (2014) пра Асмалоўку, гэты для некага адметны мікрараён не меў агульнай камунікатыўнай пляцоўкі. Пра што гаварыць? Пра назву мікрараёна ці старыя гніючыя будынкі? У чым яе каштоўнаць і адрозненне ад шматлікіх іншых раёнаў Мінска? Дарэчы, падобныя кварталы, як Асмалоўка, ёсць і на вуліцы Янкі Маўра і ля Аўтазовода і інш. Праводзячы майстар-клас падчас гэтага фестывалю, я адмыслова стварыў невялікі артыкул у Вікіпедыі пра Асмалоўку . Зараз можна адзначыць, што апошнія месяцы гэты артыкул перажыў шэраг абазначаных вышэй уздзеянняў. Ён быў дапоўнены, была зменена назва, заліта фотагалерэя, падабраны крыніцы, тэкст адрэдагавалі больш вопытныя вікіпедысты. Зараз, калі паглядзець на гэты артыкул, бачна, што ён пачаў насычацца спасылкамі на розныя з’явы, асобаў. Гэта значыць, Асмалоўка — не проста месца, гэта з’ява для шэрагу людзей, пэўных супольнасцяў. Вікіпедыя дае магчымасць дынамічнага звязвання з’яў, якія ладзяцца рознымі людзімі ў розных месцах горада і ў розны час. Гэтым самым канструюецца цэлы космас. З’яўляецца магчымасць трансляваць гэты космас на розных мовах і розным мэтавым групам, у тым ліку ўладам і грамадству. Перадусім ствараецца набор артыкулаў, выяваў, гіперспасылак, якія даюць магчымасць разумець дынаміку супольнасці, архітэктурных аб’ектаў і цэлых тэрыторый. Разгалінаваная структура артыкулаў стварае інтэлектуальны ландшафт, які становіцца кропкай прыцягнення, месцам дыскусіі і пачаткам перамен.

101

Асмалоўка Крынiца фота: https://www.flickr.com

102

Арыгінальныя з’явы Вікіпедыя карысная не толькі сваёй анлайн платформай, а нашмат болей той супольнасцю і прынцыпамі, на якіх працуе: не знайшоў патрэбнага артыкула — напішы яго сам. Калі гэта будзе зусім фантастыка ці рэклама, вядома, яго супольнасць выдаліць. Але пры дастатковых намаганнях магчыма натаваць устойлівыя лакальныя працэсы і ініцыятывы (напрыклад, «Мова нанова», Прэмія «Чэмпіёны грамадзянскай супольнасці» і г.д.)

Уздзейнічаць на кантэкст Апісанне сябе. Гэта, відаць, адзін з наймацнейшых бакоў у Вікіпедыі. Актывісты і дзеячы могуць дадаваць інфармацыю, якую яны самі ствараюць. Вядома, што трэба выкарыстоўваць трэція крыніцы, каб зрабіць энцыклапедычны артыкул, але выкладанне фактаў, іх інтэрпрэтацыя знаходзіцца цалкам у руках ініцыятыў і актывістаў, а не вузкага экспертнага кола ці адміна нейкага партала. Самае цікавае, што гэты «здымак» супольнасці самой сябе — не статычны. Вікіпедыя пастаяння дае шанец ўздзейнічаць на кантэкст. Артыкулы павялічваюцца, абрастаюць сувязямі і становяцца асяродкамі першаснай інфармацыі для журналістаў, даследчыкаў, сеткавых жыхароў. У заключэнне хачу дадаць, што Вікіпедыя — гэта не рэкламны праспект і не СМІ, гэта і не энцыклапедыя, як зараз прынята разумець. Гэта з’ява, якая ахоплівае іншыя з’явы сваёй адкрытасцю і магчымасцю быць уключаным у яе фарміраванне. Пакуль беларускі ўрбаністычны рух асэнсоўвае горад, перад актывістамі і даследчыкамі ляжыць вельмі магутная прылада для развіцця сваіх ідэй і мар.

103

CC BYSA 4.0

http://goo.gl/P7TcRR

104

Этот сборник статей является частью совместной инициативы Co-urbanism, объединившей городских исследователей и активистов Беларуси и Литвы для анализа существующих форм включения жителей в развитие городской среды и разработки эффективных методов работы с городским пространством, доступных горожанам. Публикуемые аналитические статьи и описания кейсов позволяют сопоставить проблемы и способы их решения, разрабатываемые активистами в городах пост-советского пространства. Основным проблемным полем, которое рассматривается авторами статей, является создание и функционирование публичных пространств, а также онлайн-инструменты участия горожан. Мы надеемся, что материалы, представленные в этом сборнике, будут стимулировать интерес активных групп горожан к практикам вовлечения (практикам партисипации), а также предоставят важный теоретический контекст, который позволит городским инициативам, архитекторам и исследователям более осознанно подходить к вопросу участия горожан в управлении городом.