61 iconen van Italiaanse bodem E le sue storie!
Ewout Kieckens & Evert de Rooij &
61 iconen van Italiaanse bodem
ACHTERGRONDVERHALEN, FEITEN EN WEETJES VAN 61 ICONEN VAN ITALIAANSE BODEM
61 iconen Agip Agriturismo Alessi Amaretto Disaronno Arena van Verona Armani Bank Beretta Biennale di Venezia Caffè Calcio Carnaval van Venetië Casanova Chianti Ciclismo
Cinema Colnago Commedia dell’Arte Dante Alighieri David van Michelangelo Ducati Ennio Morricone Ferrari Ferrero Festival di Sanremo Fiat 500 Gelato Glasblazers van Murano Gondola La Gazzetta dello Sport
La mamma Manutius Martini Molteni Olijfolie Opera Padre Pio Panini Parma Pasta Pastiglie Leone Paus Piaggio Ape Pinocchio Pirelli Pizza Populismo Riva boot
San Pellegrino Slow Food Smeg Spritz Stradivarius Tabacchi Telefoon & radio Tod’s Toren van Pisa Touring Club Italiano Tricolore Valentino Vespa
Voorwoord 61 iconen van Italiaanse bodem. Het getal in de titel verwijst naar het jaar 1861, toen de Italiaanse lappendeken eindelijk onder één vlag werd verenigd: het Koninkrijk Italië. Dit boek bevat allerlei leuke weetjes, feiten en achtergrondverhalen over iconische producten, merken, gebouwen, cultuurverschijnselen en mensen die tezamen het imago van Bell´Italia bepalen. Niet alleen bij de Italianen zelf, maar ook bij de vele miljoenen toeristen die verslingerd zijn geraakt aan het land van industrieel design en buon gusto. Iedereen die er wel eens is geweest weet: Italië is niet zomaar een land. Het is de bakermat van de cappuccino & de espresso, van de pizza & de pasta, van de toren van Pisa & de David van Michelango, van Ferrari & Lamborghini, van calcio & ciclismo, van Fiat & Ape, van de paus en Padre Pio, van Parmezaanse kaas & Parmaham, van Verdi & Morricone, van Loren & Mastroianni, van Ducati & Colnago, van Alessi & Armani en van gelato & Martini. En natuurlijk van ´la mamma´, de Italiaanse oermoeder. Italië heeft een bijna grenzeloos aanbod aan iconen. We hebben dan ook een keus moeten maken. Zo beschouwen wij de ‘maffia’ niet als een icoon, ook al heeft deze typisch Italiaanse ‘vinding’ de wereld veroverd. Claudia Cardinale en Gina Lollobrigida hebben dit boek niet gehaald en Sophia Loren wel. Maar zij moet de ruimte dan wel weer delen met Marcello Mastroianni en andere helden uit de Italiaanse cinema. Waarom wel Parmigiano en geen Grana Padano? En wel Armani en geen Prada? En waarom zo weinig iconen uit Zuid-Italië? Tsja, het is en blijft een persoonlijke keus, maar de uiteindelijke keus vertegenwoordigt ons inziens toch Italië in al zijn facetten.
Ewout Kieckens & Evert de Rooij Dit boek is geinspireerd op 57 ‘Iconen’ van Franse bodem, geschreven door Mireille den Hartog en in 2015 uitgegeven bij Edicola Publishing.
FOTOGRAFIE ARCHIVIO ALESSI (ESPRESSOAPPARAAT PULCINA)
NO 3
Alessi Een familiebedrijf dat designproducten maakt: kan het nog Italiaanser? Giovanni Alessi startte in 1921 aan het Lago d’Orta, een meer in de Italiaanse Alpen, een werkplaats om metaal te bewerken. Twee generaties later is de firma met tenminste vier Alessi’s in de Raad van Bestuur uitgegroeid tot een wereldberoemd bedrijf. Alessi geeft op schitterende wijze vorm aan huishoudelijke en keukenartikelen, alvorens ze in metaal of plastic te produceren, en geeft daarbij bekende ontwerpers de vrije hand. De producten worden gekenmerkt door een aantrekkelijke mix van stijl, ironie en handzaamheid. Een mooi voorbeeld is de kurkentrekker van Alessandro Mendini. Deze Italiaanse designer kwam in 1984 met een antropomorfisch ontwerp. Zijn vleugelkurkentrekker
kreeg de trekken van een lachende vrouw met kort haar, die een elegant jurkje draagt, terwijl haar opzetmouwen de scharnieren van de vleugels vormen. Deze Anna G. – de naam zou verwijzen naar Anna Gili, een destijds jonge designer met kennelijk een page look – was een immens succes. In 25 jaar tijd gingen er zo’n twee miljoen exemplaren over de toonbank.
FOTOGRAFIE ARCHIVIO ALESSI - RICCARDO BIANCHI (VLEUGELKURKENTREKKER)
NO 6
Armani
Italië is het land van mode en design. De op 11 juli 1934 in Piacenza geboren modekoning Giorgio Armani heeft flink aan dat imago bijgedragen. Nadat hij eerst een blauwe maandag medicijnen had gestudeerd, stortte Armani zich op de fotografie. De mode kwam pas in beeld toen hij in Milaan aan de slag ging als etaleur. In 1970 opende hij er zijn eerste winkel, met een gestileerde adelaar als logo. Inmiddels zijn er mondiaal zo’n 300 vestigingen. Met zijn merken ‘Giorgio Armani’ en ‘Emporio Armani’ veroverde hij de wereld, eerst met kleding en daarna met sieraden, zonnebrillen en lekkere geurtjes. In 1996 kwam hij zelf in een kwade reuk te staan toen hij – als rechtgeaard Italiaan – samen met een paar andere modeontwerpers werd veroordeeld wegens corruptie en belastingfraude. In 2016 schatte Forbes zijn vermogen op 6,6 miljard dollar. Daarmee behoort Armani bij de 200 rijksten der aarde.
NO 9
Biennale di Venezia
De eerste Biënnale van Venetië werd in 1895 georganiseerd. Op wat onderbrekingen in de oorlogsjaren na wordt dit mondiaal zeer gewaardeerde festival nog altijd tweejaarlijks gehouden: de kunstbiënnale in de oneven jaren en de architectuurbiënnale in de even jaren. Het filmfestival – Mostra Internazionale d’Arte Cinematografica – vindt sinds 1932 elk jaar plaats. Tijdens de Biennale di Venezia houden 28 landen (waaronder Nederland en België) exposities in hun eigen tentoonstellingsgebouwen in de Giardini, een terrein in het stadsdeel Castello. Landen zonder eigen paviljoen exposeren in verschillende gebouwen, verdeeld over de hele stad. In de
gebouwen van het Arsenale, de scheepswerf van de voormalige republiek La Serenissima, wordt steeds een themavoorstelling samengesteld door een speciaal daartoe benoemde curator. Nederland is een vaste waarde op de Biënnale van Venetië. Het epicentrum van de Nederlandse inzending bevindt zich standaard in het in 1954 door Gerrit Rietveld ontworpen nationale paviljoen in de Giardini.
Koffie is Italiaanse kunst. Het bereiden, het bestellen én het drinken. Het Istituto Nazionale Espresso Italiano heeft duidelijke eisen opgesteld wil een espresso het Italiaanse keurmerk dragen. Aan de basis van een espresso staan zeven gram koffiebonen, elke dag vers gemalen. De temperatuur van het water is 88 graden Celsius en staat onder een druk van 9 bar. De bereidingstijd bedraagt 25 seconden, de tijd die nodig is voor 25 milliliter koffie inclusief een schuimlaagje. De espresso wordt geserveerd in een porseleinen kopje zonder opdruk en heeft een temperatuur van 67 graden. Thuis gebruiken Italianen de ‘moka’, een koffiezetapparaat dat beroemd is gemaakt door Alfonso Bialetti. Zijn achthoekige moka (uit 1933) werkt als een percolator, waarbij gestoomd water door gemalen koffie wordt geperst, waarna de koffie in een afgesloten bakje stroomt. Dat alles in een eenvoudig maar robuust
en stijlvol kastje. Italiaanse koffie, thuis én staand aan de bar, is er in alle vormen en maten. De basis is de caffè, ook wel espresso genaamd. Ristretto is een sterke variant en een doppio is een dubbele espresso. De cappuccino heeft (letterlijk) een hoedje van melk. De americano is een espresso, aangelengd met water, een lungo een doorgelopen espresso. Bij macchiato wordt de espresso ‘bevlekt´ met een wolkje melk. Caffèlatte is een koffie verkeerd. En dan is er nog de marrocchino, een ‘Marokkaantje’. Dat is een caffè macchiato met cacao, die in een glas wordt geserveerd. Een espresso met ijsklontjes in de shaker heet natuurlijk shakerato. Met gecorrigeerde koffie, de corretto, wordt bedoeld dat er een scheut ‘superalcolico’ ingaat. Eigenlijk niet zo politiek correct.
NO 10
Caffè
NO 16
Cinema Een Italiaanse film is meer dan een aaneenschakeling van bewegende beelden. Het is een levensconcept. Klassieke filmtitels als ‘La dolce vita’ (1960), ‘La vita è bella’ (1997) en ‘La grande bellezza’ (2013), allemaal goed voor een Oscar, duiden op een levensstijl waarom Italië beroemd is: het mooie en het aangename, ook al laten de films vaak ook het tegengestelde zien. Sinds de uitvinding van Lumière is Italië als een blok gevallen voor film. In 1937 werd Cinecittà geopend. De filmstudio’s waren het antwoord op Hollywood. Aan het eind van de Tweede Wereldoorlog floreerde het neorealisme, waarbij de scripts waren gebaseerd op verhalen over de onderklasse. In zulke films, zoals ‘Fietsendieven’ van Vittorio De Sica (1948), speelden veelal niet-professionele acteurs mee en ze werden op locatie gedraaid. Het genre van de spaghettiwestern (in Italië geproduceerde ‘cowboy-
films’) bereikte eind jaren ’60 zijn hoogtepunt met ‘Once upon a time in the West’ (Sergio Leone, 1968). De jaren ’60 (en ’70) waren ook de gloriejaren van Federico Fellini, Sophia Loren en Marcello Mastroianni. In die golden age van de Italiaanse cinema won Fellini alleen al vijf Oscars, terwijl Sophia & Marcello onder meer in ‘Matrimonio all’italiana’ (1964) excelleerden. Daarna werd het even stil, maar met Paolo Sorrentino – regisseur van ‘Il divo’, ‘La grande bellezza’ en ‘The young pope’, is Italië weer terug op het hoogste niveau.
NO 19
Dante Alighieri Durante degli Alighieri, beter bekend als Dante, is misschien wel de beroemdste dichter ter wereld. Iedereen kent zijn Goddelijke Komedie, die uit de delen Inferno, Purgatorio en Paradiso bestaat. Hij werd in 1265 geboren in Florence, waar hij woonde tot zijn verbanning in 1302. Dante was namelijk ook een politicus, die de wijk moest nemen nadat zijn politieke tegenstanders de macht overnamen in Florence. Misschien was dit ook wel zijn geluk, want zijn zwerftochten door Italië leverden hem uiteindelijk de inspiratie en de stof op voor La Divina Commedia. Dante verbleef tijdens zijn diaspora jarenlang in Verona, dat hem in 1865 een standbeeld
schonk dat nog altijd staat te pronken op de Piazza dei Signori. In Rome werd in 1893 ter ere van de ‘vader van de Italiaanse taal’ de culturele vereniging Dante Alighieri opgericht. Het doel van deze club is om wereldwijd de studie van de Italiaanse taal te bevorderen en de liefde voor de Italiaanse cultuur te verspreiden. In Nederland telt de club 16 afdelingen (‘comitati’) die plaatselijk cursussen en culturele activiteiten organiseren over Italië.
Er is een aantal Valentino’s. Zo is er de heilige Valentino (uit Terni) die wereldwijd op 14 februari wordt vereerd. Rudolph Valentino (geboren in Puglia) gaat de geschiedenis in als dé latin lover van de stomme film. Maar de beroemdste Valentino is de modeontwerper uit Rome, die voluit Valentino Garavani heet. Nog geen 30 jaar oud opent hij in 1959 in Rome zijn eerste atelier, wat een groot succes is. Internationaal breekt hij door op de Pitty modeshow in Florence, dé Italiaanse modestad van die tijd. Valentino is vooral beroemd om zijn elegante avondjurken, met name in het wit maar ook in een stijlvol rood, dat sindsdien ‘Valentino rood’ wordt genoemd. Vanaf 1965 is hij de onbetwiste vaandeldrager van de Italiaanse mode. Hij kleedt Jacqueline Kennedy, onder
andere voor haar huwelijk met Aristotelis Onassis. Maar ook Máxima trouwt in 2002 in een bruidsjurk van Valentino. Hij is een van de eerste couturiers die licenties uitgeeft voor andere producten zoals zonnebrillen en parfums. Zakelijk een ijzersterk idee. In 2007 stopt Valentino op 75-jarige leeftijd met ontwerpen maar hij blijft de vinger aan de pols houden. Een andere Valentino van naam is de motorcoureur Valentino Rossi. Hij is de enige coureur in de geschiedenis die ooit alle vier klassen van het wegracekampioenschap heeft gewonnen (125cc, 250cc, 500cc later opgaand in de MotoGP). De koningsklasse, de 500/MotoGP, won hij zelfs niet minder dan negen keer.
NO 60
Valentino