ระบบสุริยะและจักรวาล

เสริมสรางความรูรอบตัว ชุด

เสริมความรู ในชั้นเรียน และเพิ่มคะแนนสอบ ระดับประถม-มัธยมตน

Solar System and Universe เร�ยนรูเ กีย่ วกับ โลก กาแล็กซ�

จักรวาล และสิง่ ต างๆ ทีป่ รากฏ บนท องฟ า จักรวาลของเรา

ระบบสุร�ยะและดวงดาวต างๆ

NASA

KNOWLEDGE

วัตถุต างๆ ในระบบสุร�ยะและจักรวาล

ความเช�่อของมนุษย ในอดีต ทฤษฎีของนักดาราศาสตร การสำรวจและการค นพบ

พิมพ4 สี ทั้งเลม

หนงั สอื คุ

พิเศษ! ตำนานนิทานกลุ มดาว 12 ราศี

ศษ

าพ ราคาพเิ ณภ

เพียง

120.-

Solar System and Universe

Solar System and Universe

ISBN : 978-616-527-373-2 ราคา : 120 บาท

สงวนลิขสิทธิ์ตามพระราชบัญญัติลิขสิทธิ์ พ.ศ. 2537 โดยส�านักพิมพ์เอ็มไอเอส ห้ามน�าส่วนหนึ่งส่วนใดของหนังสือ เล่มนี้ไปลอกเลียนแบบ ท�าส�าเนา ถ่ายเอกสาร หรือน�าไปเผยแพร่บนอินเตอร์เน็ตและเครือข่ายต่างๆ ไม่ว่าจะในรูปแบบใดๆ นอกจากจะได้รับอนุญาตเป็นลายลักษณ์อักษรจากทางส�านักพิมพ์เท่านั้น ชื่อผลิตภัณฑ์และเครื่องหมายการค้าต่างๆ ที่อ้างถึงเป็นของบริษัทนั้นๆ ข้อมูลทางบรรณานุกรมของส�านักหอสมุดแห่งชาติ National Library of Thailand Cataloging in Publication Data ระบบสุริยะและจักรวาล. -- กรุงเทพฯ : เอ็มไอเอส, 2555.

96 หน้า.

1. ระบบสุริยะ. 2. จักรวาล. I. กองบรรณาธิการเอ็มไอเอส. II. ชื่อเรื่อง.

523.2 ISBN 978-616-527-373-2

คณะผู้จัดท�า บรรณาธิการส�านักพิมพ์ ชิดพงษ์ กวีวรวุฒิ ที่ปรึกษากิตติมศักดิ์ รองศาสตราจารย์สุนีย์ สินธุเดชะ เรียบเรียงเนื้อหา กองบรรณาธิการเอ็มไอเอส ออกแบบปก ภรณีย์ สนองผัน ออกแบบรูปเล่ม เพียงพิศ อิน่ แก้ว ภาพประกอบ ธนารัตน์ ขวัญมิง่ , ปาจรีย์ เมืองจันทร์ พิสจู น์อกั ษร บุษกร กูห้ ลี, ชนาภัทร พรายมี ประสานงานฝ่ายผลิต อิสรีย์ แจ่มข�า ประสานงานสือ่ สิง่ พิมพ์ บุษกร กูห้ ลี ฝ่ายการตลาด มยุรี ศรีมงั คละ พิมพ์ที่ บริษัท พิมพ์ดี จ�ากัด ผู้พิมพ์/ผู้โฆษณา เสริม พูนพนิช จัดพิมพ์โดย : ส�านักพิมพ์เอ็มไอเอส 55, 57 ซอยพระรามที่ 3 ซอย 53 ถนนพระราม 3 แขวงบางโพงพาง เขตยานนาวา กรุงเทพฯ 10120 โทรศัพท์ 0-2294-8777 (สายอัตโนมัติ) โทรสาร 0-2294-8787 www.MISbook.com

จัดจ�าหน่ายโดย : บริษัท ซีเอ็ดยูเคชั่น จ�ากัด (มหาชน) 1858/87-90 ชัน้ 19 อาคารทีซไี อเอฟ ทาวเวอร์ ถนนบางนา-ตราด แขวงบางนา เขตบางนา กรุงเทพฯ 10260 โทรศัพท์ 0-2739-8000 โทรสาร 0-2739-8609 www.se-ed.com

หากหนังสือเล่มนี้ผลิตไม่ได้มาตรฐาน อาทิ หน้ากระดาษสลับกัน หน้าซ�้า หน้าขาดหาย ส�านักพิมพ์ยินดีรับผิดชอบ เปลี่ยนให้ใหม่ โดยส่งมาเปลี่ยนตามที่อยู่ด้านบน หรือติดต่อส�านักพิมพ์เอ็มไอเอส โทรศัพท์ 0-2294-8777 (สายอัตโนมัติ)

ค�าน�า

เรือ่ งราวของดาราศาสตร์ เป็นหนึง่ ในบทเรียนทีเ่ ด็กๆ ทุกคนต้องมีความรูพ้ นื้ ฐาน เพือ่ น�ามาใช้อธิบาย ปรากฏการณ์ตา่ งๆ ทีเ่ กิดขึน้ บนโลกของเราได้ ดังนัน้ ทางส�านักพิมพ์จงึ จัดท�าหนังสือเสริมการเรียนรู้ เรื่อง ระบบสุริยะและจักรวาล ขึ้น เพื่อให้น้องๆ สามารถศึกษาเรื่องราวของโลก กาแล็กซี จักรวาล หรือสิ่งต่างๆ ที่ปรากฏอยู่บนท้องฟ้าได้อย่างง่ายๆ และถูกต้องตามข้อเท็จจริงทางวิทยาศาสตร์ การน�าเสนอข้อมูลทางดาราศาสตร์โดยทัว่ ไปมักจะเป็นแนววิชาการ แต่ในหนังสือเล่มนีไ้ ด้เรียบเรียง ข้อมูลบนพืน้ ฐานของวิทยาศาสตร์และดาราศาสตร์ทสี่ อดแทรกไปด้วยเรือ่ งราวของสังคม วัฒนธรรม และ ความเชือ่ ของมนุษย์ตงั้ แต่อดีตจนถึงปัจจุบนั ซึง่ ตรงกับในบทเรียนและมีเกร็ดความรูเ้ สริมนอกบทเรียน ทั้งยังสอดแทรกการเล่านิทานและต�านานจากดวงดาวต่างๆ เพื่อส่งเสริมการอ่านให้กับน้องๆ ซึ่งจะ เป็นการช่วยกระตุ้นจินตนาการและความคิดสร้างสรรค์ของน้องๆ ให้กว้างไกลขึ้นอีกด้วย ส�านักพิมพ์เอ็มไอเอส

สารบัญ ดาราศาสตร์ : ความเชื่อเกี่ยวกับจักรวาล ดวงดาว และโลกของมนุษย์

1

• ดาราศาสตร์คืออะไร และเราศึกษาดาราศาสตร์เพื่ออะไร?

• ความเชื่อเกี่ยวกับจักรวาลของมนุษย์ในยุคโบราณ • จินตนาการของโลกและจักรวาลในอดีต

2 4 6

จักรวาลของเรา

11

• • • •

12 13 14 16

จักรวาล ก�าเนิดจักรวาล : ทฤษฎีบิ๊กแบง กาแล็กซี กาแล็กซีทางช้างเผือก

ระบบสุริยะและดวงดาวต่างๆ ในระบบสุริยะ

19

• • • • • • • • • • • •

20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 42

ระบบสุริยะ (Solar System) ดวงอาทิตย์ (Sun) ดาวพุธ (Mercury) ดาวศุกร์ (Venus) โลก (Earth) ดวงจันทร์ (Moon) ดาวอังคาร (Mars) ดาวพฤหัสบดี (Jupiter) ดาวเสาร์ (Saturn) ดาวยูเรนัส (Uranus) ดาวเนปจูน (Neptune) ดาวพลูโต (Pluto)

วัตถุต่างๆ ในระบบสุริยะและจักรวาล

45

• • • •

46 47 48 49

อุกกาบาต (Meteor) ดาวเคราะห์น้อยและแถบเข็มขัดดาวเคราะห์น้อย (Asteroids & Asteroid Belt) ดาวหาง (Comet) เนบิวลา (Nebula)

กลุ่มดาว

51

• • • •

52 54 58 59

กลุ่มดาว กลุ่มดาวทั้ง 88 กลุ่ม กลุ่มดาวจักรราศี มาท�าความรู้จักกับกลุ่มดาวจักรราศีกัน

นิทานกลุ่มดาว

60

• • • • • • • • • • • • • •

63 66 68 70 72 74 77 78 80 83 85 86 88 89

กลุ่มดาวแพะทะเล (Capricornus) กลุ่มดาวคนแบกหม้อน�้า (Aquarius) กลุ่มดาวปลาคู่ (Pisces) กลุ่มดาวแกะ (Aries) กลุ่มดาววัว (Taurus) กลุ่มดาวคนคู่ (Gemini) กลุ่มดาวปู (Cancer) กลุ่มดาวสิงโต (Leo) กลุ่มดาวหญิงสาว (Virgo) กลุ่มดาวคันชั่ง (Libra) กลุ่มดาวแมงป่อง (Scorpius) กลุ่มดาวคนยิงธนู (Sagittarius) กลุ่มดาวจักรราศีที่ถูกลืม!! ดวงดาวประจ�าฤดูกาล

บรรณานุกรม

90

ดาราศาสตร์ : ความเชื่อ เกี่ยวกับจักรวาล ดวงดาว และโลกของมนุษย์

ดาราศาสตร์คืออะไร และเราศึกษาดาราศาสตร์เพือ่ อะไร? ดาราศาสตร์ คือ การศึกษาทางวิทยาศาสตร์ในเรือ่ งราวเกีย่ วกับจักรวาล และทุกสิง่ ทุกอย่างทีม่ ี

อยู่ในจักรวาล เช่น ดาวฤกษ์ ดาวเคราะห์ ดาวหาง เนบิวลา กาแล็กซี ฯลฯ ซึ่งวิชาดาราศาสตร์นับ เป็นหนึง่ ในศาสตร์ทเี่ ก่าแก่ทสี่ ดุ โดยมีพฒ ั นาการควบคูไ่ ปกับความเจริญรุง่ เรืองของอารยธรรมมนุษย์ ในดินแดนต่างๆ มนุษย์ยคุ แรกๆ ได้มองขึน้ ไปบนท้องฟ้ายามค�า่ คืนและอาจเริม่ ตัง้ ค�าถามขึน้ ว่า วัตถุสอ่ งแสงระยิบ ระยับมากมายบนท้องฟ้าคืออะไร? ท�าให้เป็นจุดเริ่มต้นของการศึกษาเรื่องราวเกี่ยวกับสิ่งต่างๆ ที่อยู่ บนท้องฟ้าขึ้น จากหลักฐานทางโบราณคดีและหลักฐานทางประวัติศาสตร์สามารถยืนยันได้ว่า มนุษย์ในยุค โบราณต่างก็มคี วามรูเ้ กีย่ วกับเรือ่ งราวของวัตถุทลี่ อ่ งลอยอยูบ่ นท้องฟ้ามานานแล้ว ไม่วา่ จะเป็นดวงดาว ดวงจันทร์ ดวงอาทิตย์ และปรากฏการณ์ตา่ งๆ ทีเ่ กิดขึน้ แต่ความเข้าใจเหล่านัน้ ไม่ใช่เป็นความเข้าใจ ในแบบวิทยาศาสตร์ที่เรารู้และศึกษากันอยู่ในปัจจุบัน ชาวอียิปต์โบราณ เมื่อประมาณ 4,500 ปีที่แล้ว มี วิธกี ารค�านวณทิศทางของดวงดาวในการวางต�าแหน่งพีระมิด ทั้งยังสามารถสังเกตเห็นการโคจรของดวงอาทิตย์ที่มีความ สัมพันธ์กบั การขึน้ ลงของแม่นา�้ ไนล์ และสามารถก�าหนดวันเวลา ที่แม่นย�าในปฏิทินแบบสุริยคติได้เป็นพวกแรก

2

ชาวบาบิโลเนียน และ ชาวอัสซีเรียน ใช้การโคจร ของดวงอาทิตย์ในการก�าหนดฤดูกาลเพาะปลูกและเก็บ เกีย่ ว และยังสามารถสังเกตจากการเว้าแหว่งของดวงจันทร์ ในรอบ 1 เดือน เพื่อน�ามาก�าหนดวัน เดือน ปี ที่ แม่นย�า ซึ่งเป็นต้นก�าเนิดของปฏิทินแบบจันทรคติ ในปัจจุบัน

ชาวมุสลิม หรือ ผูท้ นี่ บั ถือศาสนาอิสลาม มีการศึกษาเรือ่ งราวของดาราศาสตร์ และ การวางต�าแหน่งของดวงดาว เพือ่ ให้ชาวมุสลิมทุกคนทราบถึงทิศทางทีถ่ กู ต้องแม่นย�าของ นครเมกกะ เพือ่ ทีพ่ วกเขาจะสามารถท�าการละหมาดแสดงความเคารพต่อพระอัลเลาะห์ได้ อย่างถูกทิศทาง จากที่กล่าวมาข้างต้น ถึงแม้ว่าจุดประสงค์หลักของมนุษย์ในอดีตจะไม่ใช่เพื่อความเข้าใจถึง เรื่องราวในจักรวาลโดยตรง แต่องค์ความรู้ต่างๆ ก็ได้รับการถ่ายทอดและสั่งสมมาจนเกิดเป็น ศาสตร์แห่งดวงดาว หรือ ดาราศาสตร์ แบบในปัจจุบัน

3

จักรวาล จักรวาล (Universe) หรือที่เรียกอีกอย่างหนึ่งว่า เอกภพ คือพื้นที่ที่ประกอบไปด้วยกาแล็กซี จ�านวนมากมายมหาศาล โดยภายในกาแล็กซีหนึง่ ๆ จะมีวตั ถุตา่ งๆ มากมาย ทัง้ ดาวฤกษ์ ดาวเคราะห์ ดาวเคราะห์น้อย อุกกาบาต ดาวหาง กลุ่มก๊าซ ฝุ่น หลุมด�า ฯลฯ ซึ่งปัจจุบันยังไม่มีนักวิทยาศาสตร์ นักดาราศาสตร์ หรือบุคคลใดสามารถบอกได้ว่า จักรวาลมีอาณาเขตกว้างใหญ่เพียงใด มีขอบเขต อยู่ที่ใด และสิ่งที่อยู่นอกจักรวาลคืออะไร

นักดาราศาสตร์คาดการณ์ว่า ในจักรวาลที่กว้างใหญ่ไพศาลนี้ประกอบไปด้วยกาแล็กซีประมาณ 80,000 ล้านกาแล็กซี และมีดาวฤกษ์รวมกันมากกว่า 10,000 ล้านล้านดวงเลยทีเดียว

12

ก�าเนิดจักรวาล : ทฤษฎีบิ๊กแบง

นักวิทยาศาสตร์เชื่อกันว่า แต่เดิมจักรวาลของเรานั้นมีเพียงความว่างเปล่ากับวัตถุที่มีพลังงาน มหาศาลขนาดมหึมาจนไม่สามารถคาดคะเนปริมาตรได้ ต่อมาวัตถุนนั้ เกิดการอัดแน่นและระเบิดออก อย่างรุนแรง เศษส่วนชิน้ เล็กชิน้ น้อยทีเ่ ป็นซากของวัตถุนนั้ จึงค่อยๆ ขยายตัวและถอยห่างออกจากกัน และเมื่อเศษซากต่างๆ เย็นตัวลงจนกลายเป็นฝุ่น ก๊าซ ดวงดาว และรวมตัวกันจนเกิดเป็นกาแล็กซี ในที่สุด ซึ่งเราเรียกทฤษฎีนี้ว่า ทฤษฎีบิ๊กแบง (Big Bang Theory) นอกจากนี้นักวิทยาศาสตร์ ในปัจจุบันยังพบว่า วัตถุต่างๆ ในจักรวาลก�าลังค่อยๆ เคลื่อนที่ออกห่างจากกันทีละน้อย พร้อม กับขอบเขตของจักรวาลที่ขยายตัวขึ้นทุกขณะ

13

กาแล็กซี กาแล็กซี (Galaxy) หรือ ดาราจักร คือ กลุ่มดาวขนาดใหญ่ กลุ่มฝุ่นผง กลุ่มก๊าซ ที่มาอยู่ รวมตัวกัน เปรียบเสมือนเมืองของดวงดาว ซึง่ คาดว่าในจักรวาลนัน้ มีกาแล็กซีอยูม่ ากมายถึง 80,000 ล้านกาแล็กซีเลยทีเดียว และแต่ละกาแล็กซีก็มีรูปทรงและลักษณะที่แตกต่างกันออกไป เอ็ดวิน โพเวลล์ ฮับเบิล (Edwin Powell Hubble) นักดาราศาสตร์ชาวอเมริกัน ได้ใช้ กล้องโทรทรรศน์ตดิ ตามการเปลีย่ นแปลงและสังเกตความแตกต่างของเหล่ากาแล็กซีตา่ งๆ ในจักรวาล จนสามารถจ�าแนกความแตกต่างออกได้เป็น 3 แบบ คือ 1. กาแล็กซีรูปกังหัน (Spiral Galaxy) กว่า 80% ของกาแล็กซีในจักรวาลมีรปู ร่างคล้ายกังหัน โดยมีลกั ษณะส�าคัญคือ เป็นรูปจานแบน ตรงกลางมีส่วนที่โป่งขึ้นเรียกว่า Bulge ซึ่งเป็นจุดรวมของกระจุกดาวขนาดใหญ่นับล้านดวง โดย รอบประกอบไปด้วยแขนกังหัน (Spiral Arms) หลายแขนกระจายตัวอยูต่ ามแนวราบ ภายในวงโคจร ของกาแล็กซีกังหันนี้จะมีดวงดาวเกิดขึ้นใหม่อย่างต่อเนื่อง และส่วนใหญ่จะค่อนข้างมีอายุน้อย โดย สังเกตได้จากสีของดวงดาวที่ส่วนใหญ่เป็นสีฟ้าอ่อน

Bulge

Spiral Arms

14

2. กาแล็กซีทรงรี หรือ กาแล็กซีรูปไข่ (Elliptical Galaxy) มีลักษณะเป็นรูปวงกลมไปจนถึงวงรีคล้ายลูกรักบี้ เป็นการรวมตัวกันของกระจุกดาวอย่าง หนาแน่น ส่วนใหญ่ดวงดาวภายในจะมีสีส้มและสีแดง แสดงให้เห็นว่าเป็นกาแล็กซีที่มีอายุมากและ แทบไม่มีการเกิดใหม่ของดาวเลย แตกต่างจากกาแล็กซีกังหันที่จะมีดาวเกิดใหม่อยู่ตลอดเวลา

3. กาแล็กซีไร้รูปทรง (Irregular Galaxy) ส่วนใหญ่จะประกอบไปด้วยดาวขนาดเล็กทีไ่ ม่สว่างมากนักรวมตัวกันอยูอ่ ย่างหลวมๆ ซึง่ พบได้นอ้ ย และอยูห่ า่ งออกไปจากโลกมาก บางครัง้ จะปรากฏให้เห็นในลักษณะคล้ายเมฆเรืองแสง ซึง่ อาจเกิดขึน้ จากหลายสาเหตุด้วยกัน เช่น การรวมตัวกันอย่างไร้รูปร่างโดยก�าเนิด หรือเกิดจากการที่กาแล็กซี อื่นๆ โคจรมาชนกันและเกิดการรวมตัวกันขึ้น เป็นต้น

15

เสริมสรางความรูรอบตัว ชุด ระบบสุริยะและจักรวาล เรียนรูเกี่ยวกับโลก กาแล็กซี จักรวาล และสิ่งตางๆ ที่ปรากฏบนทองฟา โดยอธิบายปรากฏการณตา งๆ ทีเ่ กิดขึน้ ตามหลักการทางวิทยาศาสตร และดาราศาสตร รวมถึงทฤษฎีตา งๆ ของเหลานักดาราศาสตรทโ่ี ดงดัง นอกจากนี้ยังแฝงเร�องราวทางวัฒนธรรมและความเช�อของมนุษย ตัง้ แตอดีตจนถึงปจจุบนั พรอมทัง้ สอดแทรกตำนานนิทานกลุม ดาว เพ�อ สงเสริมใหเยาวชนรักการอาน โดยเนื้อหาจะสอดคลองกับการเรียนรู ในหองเรียน ชวยเสริมความรูและเพิ่มคะแนนสอบไดเปนอยางดี

กาลิเลโอ กาลิเลอี Galileo Galilei

นักดาราศาสตร ผ ู ยืนยันทฤษฎี

Heliocentric Universe

NASA

นีล แอลเดน อาร มสตรอง Neil Alden Armstrong นักบินอวกาศผู โด งดังกับ การสำรวจดวงจันทร

เสริมความรู

ระบบสุริยะและจักรวาล 120.-

ISBN 978-616-527-373-2

9

786165 273732

ดาราศาสตร : ความเช�่อเกี่ยวกับจักรวาล ดวงดาว และโลกของมนุษย • ดาราศาสตรคืออะไร และเราศึกษาดาราศาสตรเพ�ออะไร?

• ความเช�อเกี่ยวกับจักรวาลของมนุษยในยุคโบราณ • จินตนาการของโลกและจักรวาลในอดีต จักรวาลของเรา • จักรวาล • กำเนิดจักรวาล : ทฤษฎีบิ๊กแบง • กาแล็กซี • กาแล็กซีทางชางเผือก ระบบสุร�ยะและดวงดาวต างๆ ในระบบสุร�ยะ • ระบบสุริยะ (Solar System) • ดาวอังคาร (Mars) • ดาวพฤหัสบดี (Jupiter) • ดวงอาทิตย (Sun) • ดาวเสาร (Saturn) • ดาวพุธ (Mercury) • ดาวยูเรนัส (Uranus) • ดาวศุกร (Venus) • ดาวเนปจูน (Neptune) • โลก (Earth) • ดาวพลูโต (Pluto) • ดวงจันทร (Moon) วัตถุต างๆ ในระบบสุร�ยะและจักรวาล • อุกกาบาต (Meteor) • ดาวเคราะหนอยและแถบเข็มขัดดาวเคราะหนอย (Asteroids & Asteroid Belt) น ช • ดาวหาง (Comet) ว ยา า น เ • เนบิวลา (Nebula) � ม สร ารอ น เ

ง ส กั ก นา ว กลุ มดาว ใหร กับตำ ลุ มดา • กลุมดาวทั้ง 88 กลุม ก น • กลุมดาวจักรราศี า นิท • มาทำความรูจักกับกลุมดาวจักรราศีกัน พิเศษ! ตำนานนิทานกลุ มดาว 12 ราศี

ผลิตโดย สำนักพิมพเอ็มไอเอส 55, 57 ซอยพระรามที่ 3 ซอย 53 ถนนพระราม 3 แขวงบางโพงพาง เขตยานนาวา กรุงเทพฯ 10120 โทรศัพท 0-2294-8777 (สายอัตโนมั ติ) โทรสาร 0-2294-8787 www.MISbook.com