แนวทางสำหรับผูส นใจเร�ม� ต นปลูกมะนาว ครบทุกรายละเอียดและขัน้ ตอน
ISBN 978-616-527-791-4 ราคา 125 บาท สงวนลิขสิทธิ์ตามพระราชบัญญัติลิขสิทธิ์ พ.ศ. 2537 โดยส�ำนักพิมพ์เอ็มไอเอส ห้ามน�ำส่วนหนึ่งส่วนใด ของหนังสือเล่มนีไ้ ปลอกเลียนแบบ ท�ำส�ำเนา ถ่ายเอกสาร หรือน�ำไปเผยแพร่บนอินเตอร์เน็ตและเครือข่ายต่างๆ ไม่ว่าจะในรูปแบบใดๆ นอกจากจะได้รับอนุญาตเป็นลายลักษณ์อักษรจากทางส�ำนักพิมพ์เท่านั้น ชื่อผลิตภัณฑ์และเครื่องหมายการค้าต่างๆ ที่อ้างถึงเป็นของบริษัทนั้นๆ คณะผู้จัดท�ำ บรรณาธิการส�ำนักพิมพ์ : ชิดพงษ์ กวีวรวุฒิ ผู้เขียน : บรรพตี บรรณาธิการ : วารีรัตน์ แตงภู่ ประสานงานฝ่ายผลิต : ปวีณา ไตรเวทย์ : ไพโรจน์ บรรจงใจรักษ์, ปภาภัทร แจ่มนิยม ออกแบบรูปเล่ม ออกแบบปก : ภรณีย์ สนองผัน ภาพประกอบ : บรรพตี, ณัฐพงษ์ พยัคคง พิสูจน์อักษร : วารีรัตน์ แตงภู่ ประสานงานสื่อสิ่งพิมพ์ : วารีรัตน์ แตงภู่ ฝ่ายการตลาด : วราลี สิทธิจินดาวงศ์ พิมพ์ที่ : บริษัท พิมพ์ดี จ�ำกัด ผู้พิมพ์/ผู้โฆษณา : เสริม พูนพนิช จัดพิมพ์โดย : ส�ำนักพิมพ์เอ็มไอเอส
จัดจ�ำหน่ายโดย : บริษัท ซีเอ็ดยูเคชั่น จ�ำกัด (มหาชน)
213/3 ซอยพัฒนาการ 1 (สาธุประดิษฐ์ 34 แยก 6) แขวงบางโพงพาง เขตยานนาวา กรุงเทพฯ 10120 โทรศัพท์ 0-2294-8777 (สายอัตโนมัติ) โทรสาร 0-2294-8787 www.MISbook.com
1858/87-90 ชัน้ 19 อาคารทีซไี อเอฟ ทาวเวอร์ ถนนบางนา-ตราด แขวงบางนา เขตบางนา กรุงเทพฯ 10260 โทรศัพท์ 0-2739-8222, 0-2739-8000 โทรสาร 0-2739-8356-9 www.se-ed.com
หากหนังสือเล่มนี้ผลิตไม่ได้มาตรฐาน อาทิ หน้ากระดาษสลับกัน หน้าซ�้ำ หน้าขาดหาย ส�ำนักพิมพ์ยินดีรับผิดชอบเปลี่ยนให้ใหม่ โดยส่งมาเปลี่ยนตามที่อยู่ด้านบน หรือติดต่อส�ำนักพิมพ์เอ็มไอเอส โทรศัพท์ 0-2294-8777 (สายอัตโนมัติ) กรณีต้องการสั่งซื้อจ�ำนวนมาก กรุณาติดต่อฝ่ายการตลาด ส�ำนักพิมพ์เอ็มไอเอส โทรศัพท์ 0-2294-8777 เพื่อรับส่วนลดพิเศษ
ค�ำน�ำ มะนาวเป็นพืชเศรษฐกิจที่ได้รับความสนใจและกลมกลืนไปกับวิถีชีวิตของคนไทย หรืออาจกล่าว ได้ว่าคงไม่มีวันจะหมดความนิยมเป็นแน่ เพราะรสชาติของมะนาวที่ปรุงแต่งอาหารให้มีรสจัดจ้านนั้นยังต้องอยู่ คู่ครัวไทยเป็นเอกลักษณ์สืบต่อไปอีกยาวนาน มะนาวเป็นพืชที่มีมูลค่าทางเศรษฐกิจสูงชนิดหนึ่ง จึงเป็นที่สนใจของเกษตรกรรุ่นใหม่ที่ก�ำลังมองหา พืชสักชนิดมาปลูกเพื่อสร้างรายได้ มะนาวมักจะเป็นพืชล�ำดับแรกๆ ที่คนส่วนใหญ่สนใจเสมอ ปัจจุบันมะนาว ได้รบั การพัฒนาสายพันธุ์ เพือ่ ให้ผลผลิตมีคณ ุ ภาพดีและต้านทานโรค รวมถึงพัฒนาวิธกี ารปลูกและเทคนิคต่างๆ ในการปลูกมะนาวให้ประสบความส�ำเร็จ หนังสือเล่มนี้ได้รวบรวมวิธีการปลูกมะนาวหลายรูปแบบ เทคนิคต่างๆ เพื่อเพิ่มมูลค่า ซึ่งทางทีมงาน หวังเป็นอย่างยิ่งว่าผู้อ่านจะได้รับประโยชน์จากหนังสือเล่มนี้ ส�ำหรับมือใหม่ที่จะเริ่มปลูกมะนาว หนังสือเล่มนี้ จะเป็นพื้นฐานในการเริ่มต้นปลูกมะนาวที่ดีให้กับคุณได้ บรรพตี
สารบัญ บทที่ 1 : มะนาว พืชเศรษฐกิจยอดนิยม.............................................................4 มะนาว พืชนี้มีดีไฉน..........................................................................5 ลักษณะทางพฤกษศาสตร์. ...............................................................7 สายพันธุ์มะนาวที่น่าสนใจในปัจจุบัน.....................................................7 ผลผลิตมะนาวคุณภาพที่ตลาดต้องการ ............................................ 11 บทที่ 2 : ปลูกมะนาว ไม่ยากอย่างที่คิด........................................................... 16 สภาพแวดล้อมที่เหมาะสมกับการปลูกมะนาว . .................................... 17 การปลูกและการดูแลมะนาวในรูปแบบต่างๆ........................................ 18 โรคและแมลงศัตรูพืชของมะนาวที่ควรรู้ . ........................................... 30 วิทยาการหลังการเก็บเกี่ยวผลผลิตมะนาว.......................................... 33 บทที่ 3 : การขยายพันธ์ุมะนาว...................................................................... 38 การเพาะเมล็ด.............................................................................. 39 การตอนกิ่ง.................................................................................. 39 การปักช�ำกิ่ง. ............................................................................... 43 การเสียบยอด............................................................................... 44
บทที่ 4 : เทคนิคการเพิ่มมูลค่ามะนาว............................................................. 46 เทคนิคการผลิตมะนาวนอกฤดู. ....................................................... 47 สูตรปุ๋ยชีวภาพส�ำหรับการเพิ่มผลผลิตมะนาว..................................... 59 บทที่ 5 : สอนปลูกมะนาวง่ายๆ กับสวนวโรชา................................................... 72 ก�ำเนิด “สวนวโรชา” และมะนาว “แป้นวิเศษ”...................................... 73 จาก”แป้นวิเศษ” ถึง “แป้นวโรชา”..................................................... 74 “แป้นวิเศษ” VS “แป้นวโรชา” ความแตกต่างที่ลงตัว............................ 76 การปลูกและดูแลมะนาวสูตรสวนวโรชา............................................... 76 การใช้สารเคมีกับโรคมะนาว . .......................................................... 80 การขยายพันธุ์สูตรสวนวโรชา.......................................................... 80 การผลิตมะนาวนอกฤดูแบบสวนวโรชา . ............................................ 83 บทที่ 6 : เทคนิคเด็ดการขยายพันธุ์และปลูกมะนาวแบบมืออาชีพ......................... 88 ขยายพันธุ์มะนาวด้วย “ใบ” ภูมิปัญญาเกษตรกรคนเก่ง....................... 89 “ติดตามะนาว” แบบง่ายๆ ได้ผลจริง ตามแบบฉบับสวนโชควิเชียร........... 93 นวัตกรรม “กระถางแก้มลิง” ทีเด็ดวิธีปลูกมะนาวที่น่าลอง..................... 96 ภาคผนวก.............................................................................................. 100 “นาโนซิงค์ออกไซด์” ลดโรคแคงเกอร์ ในมะนาวได้อย่างไร.................... 101 การป้องกันและก�ำจัดศัตรูพืชด้วยวิธีผสมผสาน................................. 102 เปลือกมะนาวมากประโยชน์. .......................................................... 108 มะนาวดองน�ำ้ ผึ้ง . ....................................................................... 110
“มะนาวจัดเป็นไม้มงคลชนิดหนึ่ง คนโบราณเชื่อว่าหากปลูกไว้ ในบ้านจะท�ำให้ผู้ที่อยู่อาศัยมีความสุข โดยทิศที่แนะน�ำให้ปลูกไว้คือทิศตะวันตกเฉียงเหนือ (พายัพ) ทั้งนี้ ความเชื่อข้อนี้จะจริงเท็จอย่างไรนั้น คงไม่สำ� คัญเท่าเรามีต้นมะนาว พืชมากคุณค่าปลูกไว้ ในบ้านสักต้น เพื่อประโยชน์ที่หลากหลาย”
1 บทท่ี
มะนาว... พืชเศรษฐกิจ ยอดนิยม
มะนาว จัดเป็นพืชเศรษฐกิจอีกชนิดหนึ่งที่ ปัจจุบนั มีการส่งเสริมการปลูกกันอย่างแพร่หลาย รวมถึง การคิดค้นสายพันธุใ์ หม่ๆ เทคนิคเพิม่ ผลผลิตมะนาว คุณภาพดี รูปแบบการปลูก วิธกี ารปลูกมะนาวนอกฤดู ทั้งนี้ก็เพื่อให้ได้ผลผลิตที่มีคุณภาพตรงกับความ ต้องการของตลาดในยุคปัจจุบัน ประเทศไทยมี แหล่งปลูกมะนาวทีส่ ำ� คัญอยูใ่ นหลายจังหวัด เช่น เพชรบุรี สุราษฎร์ธานี นครสวรรค์ กาญจนบุรี สมุทรสาคร นครปฐม เชียงใหม่ เหตุผลที่ท�ำให้ มะนาวกลายเป็นพืชเศรษฐกิจทีส่ ำ� คัญเป็นผลมาจาก การขยายตัวทางเศรษฐกิจและสังคม ท�ำให้มะนาว ซึ่งเป็นพืชที่มีประโยชน์และทรงคุณค่า ที่สามารถ น�ำมาใช้ได้ครอบคลุมตั้งแต่อุตสาหกรรมครัวเรือน ไปจนถึงอุตสาหกรรมพาณิชย์ด้านต่างๆ เช่น อาหาร เครื่องส�ำอาง การแพทย์ การท�ำความสะอาด เป็นต้น กลายเป็นพืชที่มีความส�ำคัญทางเศรษฐกิจยอดนิยม ตลอดมาจวบจนถึงปัจจุบันนั่นเอง
•• มะนาว พืชนี้มีดีไฉน
มะนาวเป็นพืชในตระกูลส้มประเภทหนึง่ ทีป่ ลูก และบริโภคกันมาแต่โบราณกาล และปัจจุบนั ก็ปลูกกัน อย่างแพร่หลายในประเทศไทย มะนาวมีดที รี่ สชาติและ อยูค่ คู่ รัวคนไทยมาช้านาน เป็นเครือ่ งปรุงรสอาหารคาวที่ ให้รสชาติเปรี้ยวพร้อมกับกลิ่นหอม ช่วยสร้างรสชาติ
ให้กับอาหารไทยได้อย่างลงตัวและกลมกลืน แต่ บทบาทส�ำคัญของมะนาวไม่ใช่แค่เป็นเครื่องปรุงรส เพียงอย่างเดียว ความเปรี้ยวของมะนาวยังเปี่ยมไป ด้วยคุณค่าทางโภชนาการ สรรพคุณทางยา ประโยชน์ ด้านการดูแลความสวยความงามของผิวพรรณ คุ ณ ค่ า ทางโภชนาการของมะนาวก็ คื อ กรดอินทรีย์หลายชนิดในน�้ำมะนาว อาทิ วิตามินซี ซิตริก มาลิก รวมถึงผิวของมะนาวก็มีสารส�ำคัญที่ มีประโยชน์ไม่แพ้น�้ำด้วย เช่น วิตามินซี วิตามินเอ แคลเซียม ฟอสฟอรัส รวมถึงมีนำ�้ มันหอมระเหยที่มี กลิน่ ช่วยผ่อนคลายจิตใจ นอกจากคุณค่าทางโภชนาการ แล้ว สรรพคุณทางยาของมะนาวก็โดดเด่นไม่แพ้กัน สามารถน�ำมาใช้ได้เกือบทุกส่วน เช่น ใบ น�ำมาต้ม
5
กินน�ำ ้ เป็นยาแก้ไอ ละลายเสมหะ แก้ทอ้ งอืด ท้องเสีย ช่วยขับลม ท�ำให้เจริญอาหาร ส่วนผลก็คนั้ น�ำ้ กินเป็นยา แก้กระหายน�ำ ้ แก้รอ้ นใน บ�ำรุงธาตุ แก้โรคลักปิดลักเปิดหรือ เลือดออกตามไรฟันได้เนือ่ งจากมีวติ ามินซีสงู ช่วยถ่ายพยาธิ ขับเสมหะ และท�ำให้ชมุ่ คอ เปลือกผลแห้งน�ำมาต้มน�ำ้ กิน เป็นยาแก้จกุ เสียด แน่นท้อง บ�ำรุงกระเพาะอาหารและ ขับเสมหะ ส่วนรากสดน�ำมาแก้ฟกช�้ำจากการหกล้ม ถูกกระแทก ช่วยแก้ปวด ส่วนบทบาทของมะนาวในการดูแลรักษา ผิวพรรณให้สวยใส ก็เป็นทีพ่ ดู ถึงของหญิงไทยมาแต่โบราณ จนถึงปัจจุบัน เช่น น�ำเปลือกทีบ่ บี น�้ำออกแล้วมาทาถู บริเวณจุดด่างด�ำ เช่น ข้อศอก หัวเข่า ส้นเท้า เป็นต้น ช่วยให้ผวิ มีความนุม่ นวลและลดเลือนจุดด่างด�ำได้ หรือใช้ กับใบหน้าส�ำหรับผูท้ เี่ ป็นสิว ฝ้า มะนาวจะช่วยลดสิวให้ น้อยลง เนื่องจากน�้ำมะนาวเป็นกรดอ่อนๆ ช่วยท�ำให้ เซลล์ที่ตายแล้วหลุดออกไป ลดการอุดตันของรูขุมขน ช่วยก�ำจัดเชือ้ โรคและไขมัน หรือจะใช้นำ�้ มะนาวผสมกับ ดินสอพอง ทาบริเวณที่เป็นสิวก่อนนอนก็จะท�ำให้สิว ค่อยๆ ยุบไป ผิวหน้าเนียนใส ส่วนน�ำ้ มันหอมระเหยของ ผิวมะนาวก็นำ� มาสกัดเพือ่ ใช้ในธุรกิจสปา กลิน่ หอมของ
6
มะนาวช่วยผ่อนคลายจิตใจ ท�ำให้รู้สึกสดชื่น กระปรี้กระเปร่าอีกด้วย สรรพคุณด้านต่างๆ ของมะนาว ที่กล่าวมาข้างต้นเป็นเพียงส่วนหนึ่ง เท่านั้น แค่เพียงเท่านี้ก็คงไม่มีใครปฏิเสธ ว่ า ‘มะนาว’ เป็ น พื ช มากคุ ณ ค่ า จริ ง ๆ นอกจากนี้ยังมีความเชื่ออย่างหนึ่งคือ ในต�ำรา พรหมชาติฉบับหลวง มีค�ำกล่าวไว้ว่า มะนาวจัด เป็นไม้มงคลชนิดหนึ่ง คนโบราณเชื่อว่าหากปลูกไว้ ในบ้านจะท�ำให้ผทู้ อี่ ยูอ่ าศัยมีความสุข โดยทิศทีแ่ นะน�ำ ให้ปลูกไว้คือทิศตะวันตกเฉียงเหนือ (พายัพ) ทั้งนี้ ความเชื่อข้อนี้จะจริงเท็จอย่างไรนั้น คงไม่ส�ำคัญเท่า เราจะมีต้นมะนาว พืชมากคุณค่าปลูกไว้ในบ้านสักต้น เพื่อประโยชน์ที่หลากหลาย
•• ลักษณะทางพฤกษศาสตร์
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Citrus aurantifolia (Christm.) Swing ชือ่ สามัญ : Lime, Common lime ชื่อวงศ์ : Rutaceae ชื่อท้องถิ่น : มะนาว มะหลิว (เชียงใหม่) ลีมานีปหี ์ (ภาคใต้) หมากฟ้า (ภาคเหนือ) โกรยชะม้า (สุรนิ ทร์) ประนอเกล มะนอเกละ (กาญจนบุร)ี มะนาวเป็นไม้ยนื ต้นขนาดเล็กทรงพุม่ มีหนาม สูงประมาณ 2-4 เมตร ก้านใบสั้น ลักษณะใบมี รูปร่างกลมรีขอบใบหยักเล็กน้อย ปลายและโคนใบมน แผ่นใบมีตอ่ มน�้ำมันหอมระเหยกระจายอยูท่ วั่ ใบ ดอกมี สีขาวอมเหลืองนวล มีกลีบ 4-5 กลีบ กลิน่ หอมอ่อนๆ ออกเป็นช่อสั้นๆ 5-7 ดอก หรือออกเป็นดอกเดี่ยวๆ ตามซอกใบและกิ่งก้านใบ ผลมีลักษณะกลม ผิว เรียบเนียน เกลี้ยงเกลา ผลอ่อนมีสีเข้ม จากนั้นจะ ค่อยๆ จางลงจนเป็นสีเหลืองเมือ่ ผลสุก เนือ้ ผลข้างในมี ลักษณะเป็นกลีบย่อยเล็กๆ เรียงตัวกันคล้ายกับพืชตระกูล เดียวกันอย่างส้ม มีรสเปรี้ยวและมีกลิ่นหอม มะนาวเป็นพืชในเขตร้อน ถิ่นก� ำเนิดยัง ไม่ปรากฏหลักฐานแน่ชดั แต่เชือ่ กันว่าอาจอยูท่ หี่ มูเ่ กาะ อินเดียตะวันออก เนื่องจากมะนาวเป็นพืชที่สามารถ ปลูกได้ในดินเกือบทุกชนิด แต่จะเจริญเติบโตและมี คุณภาพดีที่สุดในดินร่วนซุย มีการระบายน�้ำได้ดี จึง ท�ำให้การปลูกมะนาวขยายตัวไปหลายๆ ประเทศทัว่ โลก โดยเฉพาะประเทศในแถบเอเชียอาคเนย์ เช่น ไทย พม่า มาเลเซีย อินโดนีเซีย ฟิลิปปินส์ ซึ่ง ณ ปัจจุบัน ก็ยังไม่มีการสืบค้นข้อมูลได้อย่างชัดเจนว่ามะนาว ขยายพันธุ์เข้ามาสู่ประเทศไทยได้อย่างไร
•• สายพันธุ์มะนาวที่น่าสนใจในปัจจุบัน
ปัจจุบนั สายพันธุม์ ะนาวทีป่ ลูกในประเทศไทย นั้นมีมากมาย สามารถจ�ำแนกได้หลายวิธี โดย ส�ำนักวิจยั และส่งเสริมวิชาการเกษตร มหาวิทยาลัยแม่โจ้
จังหวัดเชียงใหม่ ได้จำ� แนกสายพันธุม์ ะนาวตามความ ส�ำคัญทางเศรษฐกิจและความต้องการของตลาดไว้ 3 กลุ่ม ดังนี้ 1. มะนาวหนั ง ผลอ่ อ นมี ลั ก ษณะ กลมรี หัวและท้ายแหลม เมื่อโตเต็มที่ผลจะมีลักษณะ ค่อนข้างยาว อาจกลมมนบ้างเล็กน้อย ด้านหัวมีจุก เล็กๆ มีเปลือกหนา ท�ำให้เก็บรักษาได้นาน 2. มะนาวไข่ ผลอ่อนมีลกั ษณะกลมรี หัวท้าย แหลม เมือ่ โตเต็มทีผ่ ลจะมีลกั ษณะกลมมน เปลือกบาง ผลใหญ่กว่ามะนาวหนัง มีน�้ำเยอะ 3. มะนาวแป้น ผลอ่อนมีลกั ษณะกลมมน เมือ่ โต เต็มทีผ่ ลจะมีลกั ษณะกลมแบน ทรงแป้น ผลมีขนาดกลาง
7
ระหว่างมะนาวหนังกับมะนาวไข่ เปลือกบาง มีนำ�้ เยอะ ให้ผลผลิตตลอดทัง้ ปี มีหลายสายพันธุใ์ ห้เลือกปลูก เช่น แป้นพิจิตร แป้นร�ำไพ แป้นทราย แป้นทวาย เป็นต้น นอกจากทั้ง 3 สายพันธุ์หลักๆ ที่กล่าวมา แล้ว ยังมีมะนาวอีกหลายสายพันธุ์ เช่น มะนาวฮิตาชิ มะนาวหวาน มะนาวปีนัง มะนาวโมฬี มะนาวพม่า มะนาวเตี้ย มะนาวทรายที่ปลูกเป็นไม้ประดับ เป็นต้น (ทั้งนี้มะนาวบางสายพันธุ์อาจเรียกได้หลายชื่อ) ส� ำ หรั บ สายพั น ธุ ์ ม ะนาวที่ นิ ย มปลู ก เพื่ อ เป็นการค้าในประเทศไทยมีดว้ ยกันหลายสายพันธุ์ ได้แก่ 1. มะนาวแป้นพิจติ ร 1 เป็นสายพันธุม์ ะนาว ที่คัดเลือกจากศูนย์วิจัยพืชสวนพิจิตร จังหวัดพิจิตร เป็นลูกผสมระหว่างพันธุม์ ะนาวแป้นกับมะนาวน�ำ้ หอม จนได้ออกมาเป็นสายพันธุท์ มี่ คี วามต้านทานโรคสูงกว่า สายพันธุ์มะนาวแป้น รวมทั้งให้ผลผลิตที่ดีมีคุณภาพ ใกล้เคียงกับมะนาวแป้น รูปทรงผลแป้น มีนำ�้ หนักต่อผล ประมาณ 95 กรัม ออกผลทะวายตลอดทั้งปี ปัจจุบัน สายพันธุ์นี้ได้รับความนิยมจากเกษตรกรผู้ปลูกเป็น อย่างมาก 2. มะนาวแป้ น ดกพิ เ ศษ เป็ น มะนาว ที่ติดดอกออกผลง่าย มีผลใหญ่ ติดผลเป็นพวง ผลกลมแป้นเล็กน้อย เปลือกผลบาง ผิวผลเรียบ เป็นมัน มีเมล็ดน้อย มีปริมาณน�้ำเยอะ รสเปรี้ยวจัด มีกลิน่ หอมเฉพาะตัว ทนต่อโรคแคงเกอร์ได้ดี ทีส่ ำ� คัญ จะให้ผลผลิตไม่ขาดต้นตลอดทัง้ ปี จึงท�ำให้มะนาวพันธุ์ แป้นดกพิเศษเป็นที่นิยมของผู้ปลูกอย่างแพร่หลาย 3. มะนาวแป้นร�ำไพ เป็นสายพันธุ์ที่ติด ดอกออกผลง่าย ทรงผลแป้น ติดผลดกตลอดทั้งปี ผลมีขนาดใหญ่ เปลือกบาง ให้น้�ำเยอะ เมล็ดน้อย น�ำ้ มีกลิน่ หอม ทนแล้ง มีขอ้ ด้อยคือ ไม่ทนต่อโรคแคงเกอร์
8
มะนาวแป้นพิจิตร 1
มะนาวแป้นพิจิตร 1
มะนาวแป้นดกพิเศษ
4. มะนาวแป้นจริยา ลักษณะเด่นคือตอน ติดผลจะเป็นพวงมีมากกว่า 5 ผล ผลจะออกตาม ง่ามใบ เมื่อยังไม่แก่ผลสีเขียว แต่เมื่อผลแก่จะเป็น สีเหลืองเช่นเดียวกับมะนาวทั่วไป เปลือกผลบางมาก มีนำ�้ เยอะ รสเปรีย้ ว มีกลิน่ หอมเฉพาะตัว และผลใหญ่ กว่าแป้นร�ำไพ ทีส่ ำ� คัญคือให้ผลผลิตทัง้ ปี แต่ความพิเศษ ของแป้นจริยาอีกอย่างก็คอื เมือ่ ผลแก่จะมีสเี หลืองและ สามารถเก็บได้นานเป็นเดือน 5. มะนาวแป้นสิรินนท์ เป็นพันธุ์ผลใหญ่ที่ ติดดอกออกผลได้ตลอดทัง้ ปี ทรงกลมแป้น เปลือกบาง น�้ำเยอะ น�้ำมีกลิ่นหอม ลักษณะการกระจายของผล รอบๆ ต้นให้ผลผลิตมาก เป็นพันธุ์ที่คิดค้นขึ้นโดย เกษตรกรจังหวัดนนทบุรี 6. มะนาวแป้นวิเศษ เกิดขึ้นจากการผสม ข้ามสายพันธุ์ระหว่างมะนาวแป้นพิจิตรกับแป้นร�ำไพ โดยเกษตรกรจังหวัดอ่างทอง ให้ผลดก เปลือกบาง เมล็ดน้อย น�้ำเยอะ รสเปรี้ยวลงตัว มีกลิ่นหอม เฉพาะตัว ลักษณะผลคล้ายแป้นร�ำไพ แต่จะมีขวั้ เหนียว และแข็งแรงกว่า ไม่ร่วงง่าย มีอายุการเก็บผลผลิต ประมาณ 4 เดือน 7. มะนาวแป้นแม่ไก่ไข่ดก มีขนาดผลปานกลาง ทรงกลมสูง ออกดอกติดผลได้ง่าย ให้ผลผลิตตลอด ทั้งปี ถ้าได้รับการดูแลเอาใจใส่และบ�ำรุงเป็นอย่างดี จะให้ผลผลิตดกมากเป็นพิเศษ ไม่ทนต่อโรคแคงเกอร์ 8. มะนาวแป้นทวาย หรือเรียกว่าแป้นเกษตร แป้นพวง มีลกั ษณะเด่นคือ ติดดอกออกผลตลอดทัง้ ปี (ถ้าได้รบั การดูแลเป็นอย่างดี) เป็นมะนาวพันธุพ์ นื้ เมือง ผลใหญ่ เปลือกบาง น�ำ้ เยอะ เมล็ดน้อย และมีกลิน่ หอม แต่มีข้อด้อยคือไม่ทนต่อโรคแคงเกอร์
มะนาวแป้นจริยา
มะนาวแป้นสิรินนท์
มะนาวแป้นวิเศษ
9
2 ่ ี บทท
ปลูกมะนาว ไม่ยาก อย่างที่คิด
•• สภาพแวดล้อมที่เ หมาะสมกับการ ปลูกมะนาว มะนาวเป็นพืชที่ปลูกได้ในดินเกือบทุกชนิด ทัง้ ในดินเหนียว ดินทราย ดินร่วนปนทราย ดินลูกรัง แต่ หากจะให้ได้ผลดีทสี่ ดุ มะนาวเจริญงอกงาม มีผลผลิตดก รสชาติเปรี้ยวกลมกล่อม กลิ่นหอม ควรปลูกในพื้นที่ ทีเ่ ป็นดินร่วนซุย มีการระบายน�ำ้ ได้ดี เนือ่ งจากมะนาว เป็นพืชที่ไม่ชอบน�้ำขัง มีอินทรียวัตถุผสมอยู่มาก คือ ควรมีปริมาณอินทรียวัตถุไม่น้อยกว่า 3% มีความ เป็นกรดด่างประมาณ 5.5-6.0 และควรเลือกพื้นที่ ที่อยู่ใกล้แหล่งน�้ำที่มีระดับน�้ำใต้ดินสูงเกิน 1 เมตร การปลู ก มะนาวในดิ น เหนี ย ว ควรจะ ยกร่องปลูก (มีร่องน�้ำสลับกับคันดิน) เพื่อให้แปลง ระบายน�ำ้ ได้ดี โดยเตรียมพืน้ ทีค่ นั ดินความกว้างประมาณ 6-8 เมตร ส่วนสูงให้สังเกตจากปริมาณน�้ำที่เคย ท่วมสูงโดยให้สงู กว่าแนวระดับน�ำ้ ท่วม 50 เซนติเมตร แทงร่องหรือซอยร่องท�ำประตูนำ�้ เพือ่ ระบายน�ำ้ เข้าออก ขนาดร่องน�้ำกว้าง 1.5 เมตร ลึก 1 เมตร มีพื้นที่ ร่องกว้าง 0.5-0.7 เมตร ค่า pH ประมาณ 5.5-6.0 โดยใช้ระยะปลูกประมาณ 4x4 เมตร หรือ 6x6 เมตร ก่อนน�ำกิ่งพันธุ์ลงปลูกให้เตรียมดิน การปลูกมะนาวในดินทีม่ คี วามอุดมสมบูรณ์ตำ �่ ให้บำ� รุงดินในหลุมปลูก (ขนาด 50x50x50 เซนติเมตร) ผสมปุย๋ หมักหรือปุย๋ คอกเข้ากับดินทีข่ ดุ มาในอัตราหลุมละ 1 กิโลกรัม พร้อมกับปุ๋ยหินฟอสเฟส 500 กรัม และ ปุ๋ยเคมีสูตรเสมอ 15-15-15 อัตรา 100 กรัม แล้วกลบดินลงไปในหลุม
การปลูกมะนาวในพื้นที่ลุ่มและพื้นที่ดอน 1. การปลู ก มะนาวในพื้ น ที่ ลุ ่ ม ก่ อ นอื่ น ต้ อ งเตรี ย มพื้ น ที่ ด ้ ว ยการท� ำ คั น ดิ น ความกว้ า ง ประมาณ 6-8 เมตร ความสูงให้สังเกตจากปริมาณ น�้ำที่เคยท่วมสูงโดยให้อยู่สูงกว่าแนวระดับน�้ำท่วม ประมาณ 50 เซนติเมตร จากนัน้ แทงร่องหรือซอยร่อง ท�ำประตูน�้ำ เพื่อระบายน�้ำเข้าออก ขนาดร่องน�้ำกว้าง ประมาณ 1.5 เมตร ลึก 1 เมตร พื้นที่ร่องกว้างอยู่ที่ 50-70 เซนติเมตร ใช้ระยะปลูก 5X5 เมตร 2. การปลูกมะนาวในพืน้ ทีด่ อน ควรไถพรวนเพือ่ ก�ำจัดวัชพืชและท�ำให้ดินร่วนซุยก่อนปลูก และใช้ ระยะปลูก 4x4, 5x5, 6x6 เมตร ขึ้นอยู่กับความ อุดมสมบูรณ์ของดิน
17
•• การปลู ก และการดู แ ลมะนาวใน เล็กน้อยจากหลุม กดดินให้แน่นพอสมควร และคลุม รูปแบบต่างๆ ปากหลุมด้วยเศษอินทรียวัตถุ เช่น เศษใบไม้ หญ้าแห้ง
การปลูกในแปลงดิน วิธีการปลูกมะนาวเริ่มจากขุดหลุมปลูกที่ เหมาะสม กว้างxยาวxลึก ประมาณ 50x50x50 เซนติเมตร และเพื่อให้จัดการดูแลสวนมะนาวได้สะดวกควรมี ระยะห่างระหว่างต้นและแถวอยูท่ ี่ 5x5 และ 6x6 เมตร จากนัน้ ใส่เศษใบไม้ใบหญ้าหรือฟางข้าวเก่าๆ ลงไปรอง ก้นหลุมให้แน่น ความหนาประมาณ 20 เซนติเมตร (เพื่อช่วยซับน�้ำที่รดลงไปเก็บไว้ให้รากมะนาวชุ่มชื้น) ถัดมาใส่ปุ๋ยคอกให้หนาประมาณ 15 เซนติเมตร และใส่ปุ๋ยสูตร 20-10-20 ประมาณ 2 ช้อนแกง ต่อหลุม เพื่อเป็นแหล่งธาตุอาหารให้รากมะนาว ส่วน กิ่งพันธุ์ที่ใช้ควรเป็นกิ่งตอน ที่ผ่านการตอนและน�ำมา ช�ำในถุงด�ำประมาณ 2-3 สัปดาห์ มีรากแข็งแรงและ ตั้งตัวได้ (กิ่งตอนที่ผ่านการช�ำมาแล้วจะช่วยลดอัตรา การตายของมะนาวได้มากกว่ากิ่งตอนที่ไม่ผ่านการ ช�ำถุงด�ำมาก่อน) การปลูกให้ตดั ถุงพลาสติกออกอย่างระมัดระวัง อย่าให้ดินในถุงแตก แล้ววางกิ่งพันธุ์มะนาวลงใน หลุม ค่อยๆ โรยดินกลบปากหลุมปลูกให้สูงพูนขึ้นมา
หรือฟางข้าว รดน�้ำเพื่อให้เม็ดดินกระชับราก ปักไม้ เป็นตัวผูกยึดล�ำต้นเพื่อป้องกันการโยกคลอนในระยะ แรกปลูก และคลุมวัสดุอ�ำพรางแสง (ซาแลน) ให้กับ มะนาวปลูกใหม่ในระยะหนึ่ง ทัง้ นีค้ วรปลูกมะนาวในฤดูฝน โดยในช่วงเดือน กุมภาพันธ์-เมษายน ผูป้ ลูกจะต้องปรับพืน้ ทีใ่ ห้เรียบร้อย เพื่อไม่ให้น�้ำขังในช่วงฝนชุกและระบายน�้ำออกได้เร็ว ระยะปลูกให้ดูจากความอุดมสมบูรณ์ของดิน ถ้าดิน อุดมสมบูรณ์ควรใช้ระยะปลูก 6x6 เมตร พื้นที่ 1 ไร่ จะปลูกมะนาวได้ประมาณ 44 ต้น หากดินไม่สมบูรณ์ ควรพูนดินให้สูงขึ้นเพื่อไม่ให้นำ�้ ขังในช่วงฝนตกชุก จะ ช่วยระบายน�ำ้ ได้ดี ซึง่ ปัจจุบนั มีรปู แบบการปลูกมะนาว ที่หลากหลาย ตามวัตถุประสงค์ที่แตกต่างกันไป อาทิ ประหยัดพื้นที่ บริหารจัดการง่าย ใช้นำ�้ น้อย ทนทาน ต่อโรค ด้วยวิธีการขึ้นลูกฟูก (คล้ายการยกร่องปลูก) ปลูกในวงบ่อซีเมนต์ ปลูกในระบบไฮโดรโปนิกส์ เป็นต้น
การพรางแสง
18
การให้น�้ำ แม้ว่ามะนาวจะเป็นพืชที่ไม่ชอบ น�้ำ แต่การปลูกในระยะแรกมะนาวก็ไม่ควรขาดน�้ำ เพราะจะส่งผลต่อการเจริญเติบโตในระยะยาว ในช่วง ที่ปลูกใหม่ๆ ควรให้น�้ำวันละครั้ง (กรณีที่ฝนไม่ตก) หลังปลูกได้ประมาณ 15 วัน ต้นมะนาวจะเริ่มตั้งตัว ได้ ควรให้น�้ำเดือนละ 2-3 ครั้ง และควรหาวัสดุมา คลุมดินบริเวณโคนต้นเพื่อรักษาความชื้นไว้ จากนั้น ก่อนมะนาวออกดอกให้งดให้นำ�้ ตัง้ แต่ชว่ งเดือนมีนาคม จนถึงช่วงออกดอก เพื่อให้มะนาวสะสมอาหารให้สูง ถึงระดับที่สามารถสร้างตาดอกได้ โดยปกติมะนาวจะ ออกดอกช่วงเดือนเมษายน-พฤษภาคม แต่หลังจากที่ ออกดอกและติดผลอ่อน จะเป็นช่วงที่มะนาวต้องการ น�้ำมากเพื่อบ�ำรุงผลให้เจริญเติบโต จึงควรดูแลให้น�้ำ อย่างสม�่ำเสมอ การใส่ปุ๋ย ปุ๋ยที่ใช้กับมะนาวสามารถใช้ได้ทั้ง ปุย๋ เคมี ปุย๋ คอก ปุย๋ หมัก โดยหลังจากมะนาวมีอายุได้ 3-4 เดือน ควรใส่ปุ๋ยคอกประมาณต้นละ 500 กรัม หลังจากพรวนดินและก�ำจัดวัชพืชแล้วควรใส่ปยุ๋ เคมีบริเวณ รอบทรงพุ่ม แล้วให้น�้ำเพื่อให้ปุ๋ยละลาย เมื่อมะนาว อายุได้ 1 ปี ให้ใส่ปุ๋ยสูตร 15-15-15 ประมาณต้นละ 300 กรัม พอมะนาวอายุได้ 2 ปี ให้เพิม่ ปริมาณปุย๋ โดย ใส่ปลี ะ 2 ครัง้ ครัง้ ละประมาณ 1 กิโลกรัมต่อต้น ทัง้ นี้ ขึน้ อยูก่ บั สภาพความอุดมสมบูรณ์ของต้น และเมือ่ มะนาว อายุได้ 3 ปี จะเริ่มให้ผลผลิต ช่วงระยะก่อนออกดอก ประมาณ 1-2 เดือน ให้ใส่ปุ๋ยสูตรที่มีฟอสฟอรัสสูง เช่น 12-24-12, 3-10-10 เพื่อเร่งการเจริญเติบโต ในระยะที่ยังไม่ออกดอก และใช้สูตร 0-52-34 ใน ระยะเร่งการออกดอก ประมาณ 0.5-1 กิโลกรัมต่อต้น ซึ่งปริมาณการใช้จะขึ้นอยู่กับอายุของต้นพืชโดยใส่ใน ปริมาณครึ่งหนึ่งของอายุ
การปลูกมะนาวแบบผสมผสาน
ส�ำหรับการใส่ปุ๋ยกับต้นที่ให้ผลผลิต แล้ว ให้แบ่งการใส่ปุ๋ยเคมีสูตรต่างๆ ในปริมาณ 1 กิโลกรัมต่อต้นต่อครั้ง ดังนี้ 1. บ�ำรุงต้น ใช้ปยุ๋ สูตร 15-15-15 หรือ 16-16-16 2. สร้างตาดอก ใช้ปุ๋ยสูตร 12-24-12 หรือ 9-24-24 3. บ�ำรุงผล ใช้ปยุ๋ สูตร 15-15-15 หรือ 16-16-16 4. ปรับปรุงคุณภาพ ใช้ปยุ๋ สูตร 13-13-21
19
อย่ า งไรก็ ต ามมะนาวเป็ น พื ช ที่ ต ้ อ งดู แ ล อย่างสม�่ำเสมอ ปุ๋ยที่ใช้สามารถใช้ได้ทั้งปุ๋ยเคมีและ ปุ๋ยอินทรีย์ หรือใช้ควบคู่กันไปก็ได้ ซึ่งปุ๋ยอินทรีย์จะ ช่วยปรับโครงสร้างดินให้อุดมสมบูรณ์อยู่เสมอ และ ค่อยๆ ปลดปล่อยธาตุอาหารให้พืชดูดซับไปใช้ ส่วน ปุย๋ เคมีเป็นธาตุอาหารส�ำเร็จรูปทีเ่ ข้มข้นสูง จะเร่งการ เจริญเติบโตให้ผลผลิตมีคณ ุ ภาพดีได้เร็วขึน้ โดยเฉพาะ ช่วงที่เริ่มให้ผลผลิตแล้วจะเป็นระยะเวลาที่ต้องการ การดูแลเป็นอย่างมาก ฉะนัน้ เพือ่ ให้ตน้ มะนาวสมบูรณ์ ให้ผลผลิตดี การให้ปยุ๋ อย่างสม�ำ่ เสมอจะช่วยให้ผลผลิต มีคุณภาพดีต่อเนื่อง การพรวนดินและก�ำจัดวัชพืช จัดว่าจ�ำเป็น อย่างยิ่ง โดยเฉพาะในช่วงฤดูฝนวัชพืชจะขึ้นเร็ว และ แย่งอาหารของต้นมะนาว การใส่ปุ๋ยช่วงปลายฤดูฝน ต้องพรวนดินและดายหญ้าด้วย ฉะนั้นควรพรวนดิน และดายหญ้า 1-2 ครั้งในช่วงฤดูฝน ส่วนฤดูอื่นๆ ก็ดูตามความเหมาะสม ซึ่งการก�ำจัดวัชพืชท�ำได้ หลายวิธี เช่น ถอน ถาง หรือใช้เครื่องตัดหญ้า แต่ ต้องระวังอย่าให้เกิดความเสียหายกับต้นมะนาวหรือ กระทบกระเทือนราก วิธีก�ำจัดวัชพืชอีกวิธีที่นิยมคือ
20
ดอกมะนาวที่สมบูรณ์
การใช้สารเคมี เช่น ราควอท ไพริเบนโซซิม เป็นต้น การใช้จะต้องระวังอย่าให้สารพวกนีป้ ลิวไปถูกใบมะนาว เพราะอาจเกิดอันตรายได้ เช่น ท�ำให้ใบไหม้เหลือง เป็นจุดหรือไหม้ทงั้ ใบ ควรฉีดพ่นในช่วงทีล่ มสงบ หรือ ถ้าไม่จ�ำเป็นก็ไม่ควรใช้สารจ�ำพวกนี้ การปลิดดอกมะนาว หลังปลูกได้ประมาณ 1-2 ปี มะนาวก็จะเริม่ ให้ดอก ในช่วงนีค้ วรปลิดดอกมะนาวทิง้ เพราะก�ำลังอยูใ่ นช่วงการเจริญเติบโตจึงไม่เหมาะสมทีจ่ ะให้ มีผล เพราะอาจท�ำให้ตน้ แคระแกร็นไม่เจริญเติบโตเท่าทีค่ วร และท�ำให้ต้นโทรมเร็วหากปล่อยให้เกิดผลก่อนอายุ มะนาวควรให้ผลผลิตได้เมื่อตอนอายุ 3 ปีขึ้นไปจึงจะ เหมาะสมมากที่สุด การตัดแต่งกิ่ง เพื่อให้มะนาวมีทรงพุ่มสวย ช่วยให้ติดผลมากและปราศจากการท�ำลายของโรค แมลง การตัดแต่งกิง่ ควรท�ำหลังจากเก็บเกีย่ วผลผลิต แล้ว โดยตัดกิ่งที่เป็นโรคน�ำไปท�ำลายทิ้ง ส่วนกิ่งแห้ง และกิ่งที่ไม่มีประโยชน์ก็ตัดออกให้หมด (กิ่งกระโดง หรือกิ่งน�้ำค้าง) แล้วน�ำไปเผาท�ำลายอย่าปล่อยทิ้งไว้
แนวทางสำหรับผูส นใจเร�ม� ต นปลูกมะนาว ครบทุกรายละเอียดและขัน้ ตอน