Sugar The Fantastic Story by Mitr Phol

สมหัศาจรรย์รน้ำ�ตาลโลก บั ญ โมเลกุลมหัศจรรย์ สารแห่งความสุข โอสถรสหวาน น้ำ�ตาลก็เป็นยา น้ำ�ตาล สารสุขภาพ น้ำ�ตาลในตำ�นานมนุษยชาติ มหัศจรรย์แห่งพืชรสหวาน นานาพืชรสหวาน ของขวัญจากหมู่เกาะทะเลใต้ ต้นตระกูลอ้อยแห่งชมพูทวีป ยุคแรกรุ่งของ “ทองคำ�ขาว” คำ�ว่า Sugar มาจากไหน ของขวัญของชนชั้นสูง สงครามกับความร่ำ�รวย น้ำ�ตาลในพื้นบ้านอุษาคเนย์ อ้อย-น้ำ�ตาล กับแดนสยาม

5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35

SUGAR The Fantastic Story

น้ำ�ตาล น้ำ�อ้อย กับวิถีชาวบ้าน แม่น้ำ� ความมั่งคั่ง และเงินพระคลัง น้ำ�ตาลกับเศรษฐกิจสยาม ยุค “หลงจู๊” โลกเปิดนวัตกรรม มีรุ่งเรืองก็มีเสื่อม ยุคฟื้นฟูกิจการน้ำ�ตาล การกลับมาเป็นเจ้าตลาด กฎหมายน้ำ�ตาล ยุคส่งออกรุ่งเรือง และ “ตลาดมืด” ยุคสมัย 70:30 ระบบแบ่งปันรายได้ น้ำ�ตาลไทย อ้อยไทย ในวิกฤตต้มยำ�กุ้ง เอทานอลและชีวมวล ความหวังของโลกยุคใหม่ เปิดเสรีอาเซียน ยุคทองของน้ำ�ตาลไทย ยุคขาดแคลนแรงงานและโมเดิร์นฟาร์มมิ่ง น้ำ�ตาลวันพรุ่งนี้ (กราฟิก เส้นทางอ้อยโบราณและน้ำ�ตาลโลก) (กราฟิก ประวัติศาสตร์อ้อยและน้ำ�ตาลโลก)

37 39 41 43 45 47 49 51 53 55 57 58 61 63 65

SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

โมเลกุล มหัศจรรย์ มนุษย์รู้มานานแล้วว่าร่างกายคนเรา ต้องการของหวาน โดยบรรพบุรุษของเรารู้ว่า ผลไม้รสหวานในป่านัน้ บำ�บัดความกระหาย ได้เป็นอย่างดี ในโลกของนักวิทยาศาสตร์ จินตนาการของเขาได้ไขความลับ ของโมเลกุลรสหวานที่ผ่านลงไปใน ร่างกายคนเรา รับรู้ว่าสำ�หรับสิ่งมีชีวิต “น้ำ�ตาล” ที่ซ่อนตัวอยู่ในพืชมีหน้าที่ ให้พลังงานแก่เซลล์เล็กๆ ในร่างกาย และให้สารตั้งต้นสำ�หรับการสังเคราะห์ ชีวโมเลกุลต่างๆ ในเซลล์ ความลับอันดับถัดมา นักวิทยาศาสตร์ พบว่า มากกว่าการสร้างพลังงาน อนุพันธ์ของ น้ำ�ตาลบางชนิดที่อยู่บนผนังเซลล์จะทำ�หน้าที่ เกี่ยวกับการติดต่อสื่อสารจดจำ�ระหว่างเซลล์ ของสิง่ มีชวี ติ ชัน้ สูงทัว่ ๆ ไปด้วย เป็นสิง่ ทีล่ กึ ลับ น่าสนใจ เมื่อเราบริโภคน้ำ�ตาลโมเลกุลคู่เข้าไป เอนไซม์บริเวณลำ�ไส้จะทำ�การย่อยให้ได้น�้ำ ตาล โมเลกุลเดี่ยวก่อน แล้วจึงถูกนำ�เข้าสู่เซลล์เยื่อ บุผนังลำ�ไส้เข้าสู่กระแสเลือดแล้วจึงถูกส่งไปที่ ตับ และส่งเข้าสู่ร่างกายส่วนต่างๆ น้ำ�ตาลโมเลกุลคู่ที่เราบริโภคอยู่เสมอ

คือ น้ำ�ตาลซูโครส ซึ่งเป็นน้ำ�ตาลที่ได้จากพืช เช่น อ้อย มะพร้าว ตาล หญ้า หัวผักกาด และ ผลไม้ตา่ งๆ โดยกระบวนการจะเปลีย่ นน้�ำ ตาล ซูโครสให้เป็น น้ำ�ตาลกลูโคส และฟรุกโตส ซึง่ เป็นสารทีด่ ดู ซึมง่ายและให้พลังงานทีส่ �ำ คัญ ที่สุดสำ�หรับสิ่งมีชีวิตแทบทุกชนิด เนื้อเยื่อและเซลล์บางชนิดใช้พลังงานที่ ได้จากน้�ำ ตาลกลูโคสเท่านัน้ เซลล์เหล่านีไ้ ด้แก่ เซลล์สมอง, เซลล์เม็ดเลือดแดง, เซลล์ของ เนื้อเยื่อบางส่วนของไต และเชื้ออสุจิ เป็นต้น ในกระบวนการเปลี่ยนน้ำ�ตาลกลูโคส เป็นสารสำ�คัญที่เซลล์ต้องใช้ในการสังเคราะห์ สารชีวโมเลกุล, ใช้ในการป้องกันการแตกของ เม็ดเลือดแดง และใช้ในการทำ�ลายเชื้อโรคโดย เม็ดเลือดขาวด้วย นี่เป็นเพียงส่วนเสี้ยวอันมหัศจรรย์ของ น้ำ�ตาลที่มนุษย์รู้จัก และทำ�ให้คนทั้งโลกถาม หาน้ำ�ตาลเพื่อการบริโภคมานับพันปี

SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

สารแห่งความสุข ขณะที่โลกยุคใหม่และสังคมบริโภคกำ�ลังวิตกเกี่ยวกับความอ้วน และโรคภัยมากมายอันเกิดจากบริโภคน้ำ�ตาล แต่ในทางตรงข้าม ความรู้ ใหม่ๆ ก็เกิดขึ้นเสมอ มีงานวิจัยศึกษาการรับประทานน้ำ�ตาลต่อการทำ�งานของสมอง ส่งผลให้เกิดความสุข อย่างเช่น เมื่อรับประทานน้ำ�ตาล ทำ�ให้เพิ่มระดับ “ซีโรโทนิน” สารสื่อประสาท ซึ่งถูกสร้างขึ้นที่สมอง เมื่อระดับซีโรโทนิน สูงคนจะรู้สึกมีความสุข ในทำ�นองเดียวกัน ผูท้ มี่ ภี าวะขาดซีโรโทนิน ส่วนหนึง่ อาจป่วยกลาย เป็นโรคซึมเศร้าจนต้องบำ�บัดรักษา นี่กระมัง ที่ทำ�ให้น้ำ�ตาลกลายเป็นสิ่งที่คนนับพันล้านคนต้องการ จนสร้างวงจรธุรกิจอันยิ่งใหญ่ขึ้นในโลก และเขียนประวัติศาสตร์ แห่งความหวานไว้หลายแสนหน้า

SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

โอสถรสหวาน แม้คำ�ภาษิตโบราณจะกล่าวไว้ว่า “หวานเป็นลม ขมเป็นยา” แต่อ้อยหวานที่เรารู้จักกันโดยเฉพาะสายพันธุ์อ้อยขมหรืออ้อยแดง ก็ได้สร้างตำ�นานของตนเองอย่างมีค่าด้วยการเป็นพืชสมุนไพร ส่ ง เสริ ม สุ ข ภาพที่ รู้ จั ก กั น มานานในการแพทย์ แ ผนโบราณ และ นักวิทยาศาสตร์ก็ได้สังเคราะห์สารมีประโยชน์จากทุกส่วนของอ้อย ออกมาได้มากมาย เช่น น้ำ�อ้อย ลำ�ต้น และข้อ รสหวานๆ ขมๆ (ลำ�ต้นแห้งสับต้มกับ น้ำ�จะได้รสยาขม) ชุ่ม เย็น แก้ร้อน บำ�รุงหัวใจ แก้อาการร้อนรุ่มกลุ้มใจ บำ�รุงกระเพาะอาหาร ขับปัสสาวะ นิ่ว ขับเสมหะ แก้ไข้ แก้ไอ คอแห้ง คลื่นไส้ อาเจียน ท้องผูก และเมาค้าง เปลือกต้น แก้เด็กเป็นตานขโมย ขาดอาหาร เถ้าของเปลือกอ้อย ใช้รักษาแผลกดทับ และแผลใต้ผิวหนังเรื้อรัง ผิวของต้นอ้อยทำ�ยาและ เครื่องสำ�อางได้ ชานอ้อย เถ้าชานอ้อยแก้หนังศีรษะเป็นแผลเรื้อรัง แผลฝีบวม อักเสบ

10 SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

น้ำ�ตาล ก็เป็นยา น้ำ�ตาลทรายแดง มีคุณสมบัติร้อน รสหวาน มีสรรพคุณบำ�รุงพลัง แก้ปวด ทำ�ให้เลือดไหลเวียนสะดวก สตรีในระหว่างมีประจำ�เดือนถูก ความเย็น มีอาการปวดประจำ�เดือน ปวดเอวหรือท้องน้อย หรือประจำ�เดือน เป็นลิ่ม ให้ดื่มน้ำ�ผสมน้ำ�ตาลทรายแดงอุ่นๆ สักแก้ว จะทำ�ให้สบายขึ้น และ ที่สำ�คัญ น้ำ�ตาลมีแคลเซียมและเหล็กสูง น้�ำ ตาลทรายขาวและน้�ำ ตาลทรายกรวด มีสรรพคุณดับร้อน ถอนพิษ แก้อักเสบ อาการเจ็บคอ ปากเป็นแผล ไอมีเสมหะเหลือง นอกจากนี้ น้ำ�เชื่อม (จากน้ำ�ตาลทรายขาว) ยังใช้รักษาบาดแผล เน่าเปื่อยได้ ทั้งนี้ เพราะน้ำ�เชื่อมสามารถเปลี่ยนสภาพกรดและด่างบริเวณ ปากแผลได้ ทำ�ให้เซลล์ผิวหนังถูกกระตุ้น การไหลเวียนของโลหิตจะดีขึ้น และยังเป็นอาหารที่ถูกนำ�ไปหล่อเลี้ยงผิวหนังบริเวณนั้นด้วย ทำ�ให้เชื้อโรค ไม่สามารถเจริญเติบโตได้ บาดแผลก็จะหายเร็วขึ้น

12 SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

น้ำ�ตาล สารสุขภาพ เป็นสารอาหารประเภทคาร์โบไฮเดรต ประกอบด้วย อะตอมของธาตุคาร์บอน ไฮโดรเจน และออกซิเจน คุณค่าทางโภชนาการของน้ำ�ตาลทรายขาว ต่อ 100 กรัม • พลังงาน 387 กิโลแคลอรี คุณค่าทางโภชนาการของน้ำ�ตาลทรายแดง ต่อ 100 กรัม • พลังงาน 380 กิโลแคลอรี น้ำ�ตาลมีอยู่ 3 ชนิดใหญ่ๆ คือ ชนิดที่หนึ่ง โมโนแซ็กคาไรด์ (Monosaccharide) เป็นน้ำ�ตาล ที่เป็นโมเลกุลเดี่ยว ได้แก่ กลูโคส (Glucose) ฟรุกโตส (Fructose), กาแล็กโตส (Galactose) ชนิดที่สอง ไดแซ็กคาไรด์ (Disaccharide) เกิดจากการจับคู่กันของน้ำ�ตาลโมเลกุลเดี่ยว ได้แก่ ซูโครส (Sucrose) มัลโตส (Maltose) แล็กโตส (Lactose) ชนิดที่สาม โพลีแซ็กคาไรด์ (Polysaccharide) เกิดจากน้�ำ ตาลโมเลกุลเดีย่ วต่อกันหลายๆ โมเลกุลเป็นสายยาว ได้แก่ แป้ง (Starch), เซลลูโลส (Cellulose) และ ไกลโคเจน (Glycogen) เป็นต้น

14 SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

น้ำ�ตาลในตำ�นานมนุษยชาติ มนุษย์น่าจะรู้จักน้ำ�ตาลในยุคแรกสมัยที่ยังหาของป่าล่าสัตว์เมื่อหลายพันปีก่อน พวกเขาเข้าป่าล่า สิ่งมีชีวิต แสวงหาอาหารจากพืชป่า อาจพบว่า ผลไม้รสหวานให้ความสดชื่น หรือในรังผึ้งมีของเหลวเหนียว ข้นหวานจัดและกินได้เป็นของหวานล้ำ�ค่า น้ำ�ผึ้งจึงเป็นน้ำ�ตาลยุคแรกๆ ที่มนุษย์รู้จัก ในป่าร้อนชื้นมีผึ้งอาศัยอยู่จำ�นวนมาก เมื่อมนุษย์สังเกตก็ได้พบว่า น้ำ�ผึ้งนั้นได้มาจากการดูดกิน น้ำ�หวานในเกสรดอกไม้ของผึ้ง ต่อมาน้ำ�ผึ้งกลายเป็นสินค้าจากป่าที่แพร่หลายไปทั่วโลก เพราะเป็นที่ต้องการ ของกลุ่มชนที่อยู่ห่างไกล น้ำ�ผึ้งเป็นสารรสหวานที่นำ�ไปใช้ปรุงอาหาร ปรุงขนม ปรุงยา ในยุคแรกๆ ที่มนุษย์รู้จักและถามหา น้ำ�ผึ้งมีค่าประหนึ่งทองที่สามารถนำ�ไปแลกเปลี่ยนเป็นสินค้าใหม่ๆ แปลกๆ ที่ไม่มีในป่า

16 SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

มหัศจรรย์แห่งพืชรสหวาน ในยุคกว่า 5,000 ปีมาแล้ว มนุษย์ไปตั้งหลักแหล่งอยู่ทั่วโลก แต่ละ ชนเผ่าต่างมีพชื พันธุข์ องตนเองตามสภาพดิน ภูมอิ ากาศ และภูมศิ าสตร์ และรูว้ า่ พืชบางชนิดสามารถให้สารรสหวานที่มีคุณค่าได้ แต่ก็ยังไม่พบความยิ่งใหญ่ของ มันมากนัก หากกลายเป็นต้นทางของวัฒนธรรมในเวลาต่อมา พืชหลายชนิดสะสมและผลิตน้ำ�ตาลขึ้นในตัวเอง เช่น ผลไม้ที่มีรสหวาน นอกจากการเด็ดกินแล้ว ผลไม้เหล่านั้นถูกนำ�มาเป็นส่วนประกอบของอาหาร ชนิดต่างๆ อีกทัง้ สรรหากรรมวิธถี นอมอาหารไว้ใช้ยามต้องการ เช่น การตากแห้ง แช่อิ่ม หรือนำ�ไปกวนเป็นแยมผลไม้ นอกจากผลไม้แล้วมีพืชอีกจำ�นวนไม่น้อยที่สามารถสะสมน้ำ�ตาลไว้ใน ส่วนต่างๆ ได้มากจนสามารถนำ�มาแปรสภาพให้กลายเป็นน้ำ�ตาลเข้มข้นได้ เช่น พืชตระกูล ปาล์ม อินทผลัม ในเขตแอฟริกาเหนือและทะเลทรายอาหรับ มะพร้าว ต้นตาล ที่ให้นำ้�ตาลผ่านช่อดอกและผล เป็นพืชเติบโตเฉพาะถิ่น มีมากในพื้นที่ แถบริมทะเลและหมู่เกาะ ขณะเดียวกับกลุ่มชนเผ่าในอเมริกาใต้ที่อยู่ในพื้นที่ต่ำ�กว่า 1,500 เมตร จากระดับน้ำ�ทะเล ก็จะรู้จักน้ำ�ตาลจากพืชตระกูลหญ้า เช่น กก และพืชพื้นบ้าน ที่เรียกว่า “อ้อย” นี่เองที่กลายเป็นราชันย์แห่งพืชให้น้ำ�ตาลที่ยิ่งใหญ่ของโลก ในอีกไม่กี่ศตวรรษต่อมา

18 SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

นานาพืชรสหวาน การเติบโตของต้นอ้อยในช่วงแตกกอสมบูรณ์ เข้าสู่ระยะย่างปล้องเป็นช่วงที่อ้อยงามที่สุด แต่ ก็เป็นช่วงเวลาอ่อนไหวในการดูแล อ้อยจะสมบูรณ์หรือแคระแกร็นก็อยู่ที่ การดูแลช่วงนี้ ชาวไร่ที่เชี่ยวชาญจะรู้วิธีทำ�ให้ อ้อยแตกกอสวยงามแข็งแรงเหมือนการเลี้ยงลูก ที่รู้นิสัยใจคอกัน อ้อยต้องการความชืน้ ทีส่ มดุลในดิน ได้รบั แดดและปุ๋ยเหมาะสม ถ้าอ้อยได้น้ำ�สม่ำ�เสมอ ตั้งแต่แตกต้นอ่อนช่วง 3-4 เดือนแรก เมื่อเข้าสู่ ระยะย่างปล้องอ้อยจะสูงชะลูดขึน้ ปล้องไวจนนึก ไม่ถึง เพิ่มทั้งความยาวและขนาดลำ� ชาวไร่ทรี่ จู้ กั การให้น�้ำ และควบคุมวัชพืชจะ ได้เปรียบกว่าคนอืน่ แค่เห็นการแตกกอของอ้อย ก็สามารถประเมินผลผลิตต่อไร่ได้แล้วว่าฤดูการ ผลิตนั้นจะออกมาอย่างไร การเติบโตของต้นอ้อยเป็นไปตามปัจจัย ของธาตุทั้งสี่ คือ ดิน น้ำ� ลม ไฟ ถ้าดิน แดด น้ำ� ปุ๋ย เพียงพอ อ้อยก็จะโตไวไปตามปกติ ของวงจรชีวิต แต่เมื่อเสียสมดุลขึ้นมาอ้อย อาจไม่หวานเพราะสะสมอาหารได้น้อย ลำ�ต้น เล็กแกร็นไม่มนี �้ำ หนัก หรือปล้องสัน้ เพราะขาดน้�ำ เป็นต้น ระยะที่อ้อยแตกหน่ออ่อนจนย่างปล้อง นี่เองที่ชาวไร่ลุ้นกันให้ฟ้าฝนตกต้องตามฤดูกาล

มีแดดลมพอดีไม่มากไม่นอ้ ยเกินไป เพราะความ เป็นหนุม่ สาวของอ้อยจะสมบูรณ์แข็งแรงทนทาน ต่อโรคที่สุดก็ในวัยเจริญพันธุ์นี้ จากนัน้ จะหยุดการเติบโตเริม่ สะสมน้�ำ ตาล เข้าสู่วัยผู้ใหญ่ในระยะแก่และสุกเมื่อครบอายุ 1 ปีพอดี เมือ่ ความหวานกระจายไปทัว่ ลำ�นัน่ แหละ วันที่ชาวไร่รอคอยก็มาถึงพร้อมกับฤดูเก็บเกี่ยว อ้อย ปีที่เทวดาฟ้าฝนเป็นใจผลผลิตอ้อยต่อไร่ จะสูง ยิ่งถ้าปริมาณน้ำ�ฝนและแดดพอดีกัน ความหวานของน้ำ�ตาลยิ่งมาก ความมหัศจรรย์ของต้นอ้อยทีห่ ลายคนไม่รู้ ก็คือ ยิ่งลำ�ต้นสูง รากก็ยิ่งยาว เคยมีการทดลองที่ประเทศออสเตรเลีย พบว่า อ้อยลำ�ต้นสูง 2.50 เมตร มีรากหยั่งลึกลง ไปในดินได้ถึง 2.50 เมตร นี่คือลักษณะพิเศษของระบบรากอ้อยที่ เป็นพืชตระกูลเดียวกับหญ้า สามารถงอกยาว ออกไปหาอาหารได้ไกลมาก แค่มีความชื้นในดินอยู่เพียงนิดเดียวอ้อย ก็มีชีวิตอยู่รอดได้ และระบบรากยังมีส่วนช่วย ปกป้องให้ดินชุ่มชื้นได้ยาวนาน นั่นคือธรรมชาติอันแข็งแกร่งของพืช ในตระกูลหญ้า

20 SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

ชาวโปลินีเชียน เป็นคนกลุ่มแรกที่รู้จักใช้ ประโยชน์ของอ้อย เพราะรู้ว่า อ้อย เป็นพืชที่ ให้ความหวาน มีน้ำ�ตาลจำ�นวนมาก มากว่า 10,000 ปีมาแล้ว

SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

ของขวัญจากหมู่เกาะทะเลใต้ ในบันทึกของนักสำ�รวจและนักโบราณคดีพบว่า “อ้อย” พืชเศรษฐกิจของโลก ในยุคแรกๆ นั้น เริ่มต้นมาจากปาปัวนิวกินี เกาะเล็กๆ ใกล้เส้นศูนย์สูตร มีภูมิอากาศร้อนชื้นและเป็นเขตป่าฝน ชาวโปลินเี ชียน หรือทีเ่ รียกกันว่า ชาวเล หรือชาวเกาะ เป็นคนกลุม่ แรกทีร่ จู้ กั ใช้ประโยชน์ของอ้อย เพราะรู้ว่าอ้อยเป็นพืชที่ให้ความหวาน มีน้ำ�ตาลจำ�นวนมาก มากว่า 8,000-10,000 ปีมาแล้ว จากหลุมขุดค้นทางโบราณคดีพบว่า ชาวโปลินีเชียนรู้จักการปลูกอ้อยและนำ�ส่วนต่างๆ ของอ้อย มาใช้ในชีวติ ประจำ�วัน และยังเป็นวัตถุดบิ ในการปรุงอาหาร การปลูกอ้อยจึงมักปลูกไว้ใกล้แหล่งพักอาศัย ชาวโปลินีเชียนเป็นนักเดินทาง บางกลุ่มเร่ร่อนด้วยเรือแคนูไปตามเกาะต่างๆ และนำ�พืชพันธุ์ เหล่านี้ติดตัวไปด้วย ซึ่งทำ�ให้อีกหลายพันปีต่อมา น้ำ�อ้อยและน้ำ�ตาลอ้อยเป็นที่รู้จักแพร่หลายไปตาม เกาะต่างๆ ไปยังหมู่เกาะในอินโดนีเซียและฟิลิปปินส์ และเลยไปไกลถึง เกาะโซโลมอน ฟิจิ ซามัว ฮาวาย และเกาะคุก เกาะทะเลใต้ รวมถึงหมู่เกาะอินดีสตะวันออก และอินเดีย ยุคนั้นชาวโปลินีเชียน จึงไม่ได้เป็นเพียงเจ้าแห่งท้องทะเล แต่ยังเป็นราชันย์แห่งอ้อยและน้ำ�ตาล แห่งหมู่เกาะทะเลใต้

22 SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

ต้นตระกูลอ้อย แห่งชมพูทวีป บันทึกอีกบทหนึ่งในประวัติศาสตร์ของโลกว่า เมื่อหลายพันปีก่อน พระเจ้าอเล็ก ซานเดอร์มหาราช ได้ยกทัพจากยุโรปข้ามมาถึงชมพูทวีปหรืออินเดียในปัจจุบัน และได้ พบกับความหวานที่แตกต่างจากน้ำ�ผึ้งในอาหารและขนมของชาวเอเชีย นี่อาจเป็นต้นทางของการซื้อขายน้ำ�ตาลจากพืชจากฝั่งเอเชียใต้ ขยายมาถึงเอเชีย กลาง จนถึงประเทศต่างๆ รอบทะเลอาหรับ น้ำ�ตาลเริ่มมีคุณค่ามากขึ้นในกระแสการค้าขายของโลก เมื่อมนุษย์ได้ค้นพบว่า พืชที่ให้ผลผลิตน้ำ�ตาลที่สามารถแปรรูปได้อย่างมากมายคือ อ้อย เป็นพืชตระกูลหญ้าที่มี ความพิเศษคือ สามารถขึ้นได้ในภูมิอากาศที่แห้งแล้งได้ นักพฤกษศาสตร์ให้ความเห็นว่า อ้อยไม่จำ�เป็นต้องมาจากแหล่งเดียวกัน อาจเติบโตได้ในหลายถิ่น นอกจากสายพันธุ์จาก ทางฝั่งเส้นศูนย์สูตรและจีนแล้ว สายพันธุ์อินเดียเหนือก็เป็นอีกสายพันธุ์หนึ่งที่ชนพื้นเมือง ใช้ทำ�น้ำ�ตาลในยุคแรกๆ การค้นพบอ้อยและน้ำ�ตาลในอินเดียจึงอาจเป็นต้นกำ�เนิดของตำ�นาน “ทองคำ�ขาว แห่งเอเชีย” โดยผ่านเส้นทางค้าขายจากเอเชียถึงยุโรป จากอินเดียถึงเปอร์เซีย-อาหรับ และจากจีนถึงยุโรปบนเส้นทางการค้าที่เรียกว่า “เส้นทางสายไหม”

24 SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

ยุคแรกรุ่งของ “ทองคำ�ขาว” การผลิตน้�ำ ตาลจากอ้อยในยุคแรกๆ นัน้ เริม่ ต้นด้วยกระบวนการ และเทคโนโลยีง่ายๆ แบบพื้นบ้าน อาศัยแรงงานในการผลิตจาก แรงงานทาสหรือคนงานที่จ้างไว้ในไร่ โดยนำ�อ้อยมาหีบหรือรีดเอา น้ำ�อ้อยออกมาให้มากที่สุด แล้วนำ�ไปตากแดดให้แห้งเพื่อให้เหลือ แต่ผลึกน้ำ�ตาล หีบอ้อยนี้ แต่เดิมเป็นวิธีการของชาวอินเดียพื้นบ้านที่ใช้ ผลิตเป็น “น้ำ�ตาลเกอร์” วิธีการนี้แพร่หลายอยู่ในแถบแคว้น ปัญจาบ เบงกอล และลุ่มแม่น้ำ�คงคา ต่อมาชาวอาหรับนำ�ไปพัฒนา และสร้างระบบผลิตที่ซับซ้อนขึ้นเพื่อค้าขาย ในช่วงเวลาเดียวกัน ในประวัติศาสตร์มีบันทึกไว้ว่า กว่า 200 ปีก่อนคริสตกาล ชาวจีนรู้จักการปลูกอ้อยแล้วในดินแดนฝั่ง ตะวันตก ไล่ลงมายังชายฝัง่ อ่าวตังเกีย๋ และทะเลจีนใต้ แม้จะเป็นเพียง คนกลุ่มเล็กๆ ไม่มากนักแต่สามารถส่งออกไปค้าขายได้ จนทางราช สำ�นักได้ส่งคนไปศึกษาวิธีการผลิตน้ำ�ตาลจากแคว้นมคธของอินเดีย เพื่อพัฒนาการผลิตที่ดีขึ้น จากการเพาะปลูกแบบพื้นบ้านของจีน ผสมผสานวิทยาการ แห่งดินแดนชมพูทวีป แพร่กระจายสู่ดินแดนเปอร์เซียและอาหรับ และไปในที่ต่างๆ น้ำ�ตาล หรือ “ทองคำ�ขาว” ที่พ่อค้าวาณิชรู้จัก ได้แพร่กระจายไปพร้อมกับสินค้ามีค่าอย่าง ผ้าไหม เครื่องเทศ เกลือ และอัญมณี ไปสู่เส้นทางการค้าอื่นๆ ไปอีกหลายพันปี

26 SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

s u g a r

SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

คำ�ว่า Sugar มาจากไหน การค้นหาแหล่งกำ�เนิดจากรากภาษานั้น นักประวัติศาสตร์และนักภาษาศาสตร์เชื่อว่า คำ�ว่า Sugar ในภาษาอังกฤษ นั้นน่าจะมาจากรากภาษาสันสกฤตที่ใช้กันในอินเดียมาเนิ่นนาน นักประวัติศาสตร์เชื่อว่า ชนชาติอินเดียในสมัยราชวงศ์คุปตะ รู้จักการนำ�น้ำ�อ้อยมาเคี่ยว จนเป็นเกล็ด เพื่อให้สะดวกต่อการเก็บรักษาและขนส่งไปขาย โดยเรียกว่า Sakkar โดยมีรากมา จากภาษากรีกว่า Sakharon มีความหมายว่า “เกล็ด” หรือ “เมล็ด” เป็นการบ่งบอกลักษณะของ น้ำ�ตาลที่กลายเป็นเกล็ดเมื่อผ่านการแปรรูป นอกจากแนวคิดนั้น ก็มีนักวิชาการอีกกลุ่มเชื่อว่า คำ�ว่า Sukkar น่าจะมาจากเปอร์เซีย โดยอนุมานจากคำ�ออกเสียงที่ใกล้เคียงและบันทึกประวัติศาสตร์ของเปอร์เซียเมื่อกว่า 500 ปี ก่อนคริสตกาล ที่เผยว่า ความลับอันน่ามหัศจรรย์ของน้ำ�ตาลนี้ออกสู่โลกภายนอกโดยพ่อค้า ชาวอาหรับ โดยกล่าวไว้ว่า โลกอาหรับรุ่งเรืองในการค้าขายน้ำ�ตาล ว่ากันว่าในดินแดนแอฟริกา เหนือ ยุโรปใต้แถวสเปน และรอบๆ ทะเลเมดิเตอร์เรเนียน เป็นที่แรกๆ ที่เริ่มปลูกอ้อย เพื่อทำ�น้ำ�ตาลเพราะมีภูมิอากาศเหมาะสม เช่นเดียวกับการปลูกองุ่น ซึ่งเป็นผลไม้ที่ให้น้ำ�ตาล เข้มข้นเช่นกัน ไม่วา่ คำ�ว่า S U G A R จะมาจากรากใด ตัวอักษร 5 ตัวนี้ ได้สร้างเรือ่ งราวและประวัตศิ าสตร์ ที่ยิ่งใหญ่เกินกว่าที่จะหาคำ�นับแสนคำ�มาบรรยายได้

28 SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

ของขวัญของชนชั้นสูง อิทธิพลของชาวอาหรับแผ่ขยายไปในทวีปแอฟริกาเหนือ ยุโรปใต้ ลึกไปจนถึงตุรกี ทำ�ให้ดินแดนแถบนี้รู้จักเทคนิควิธีการผลิตน้ำ�ตาลจากอ้อย ทั้งยังสร้างสรรค์สู่วัฒนธรรม การบริโภคมากมายหลายอย่าง ทำ�ให้ในศตวรรษที่ 16 ตลาดค้าขายสินค้ารอบๆ ทะเล เมดิเตอร์เรเนียน โดยเฉพาะเมืองเวนิสในอิตาลี ได้กลายเป็นศูนย์กลางการค้าที่รุ่งเรือง มากของยุโรปทางใต้ จากนั้นศูนย์กลางจึงย้ายไปอยู่ที่โปรตุเกสอีกกว่าร้อยปี ศตวรรษที่ 18 น้ำ�ตาลแพร่กระจายจากประเทศกลุ่มอาหรับ เปอร์เซีย สู่ทวีป ยุโรป สู่อังกฤษ และประเทศต่างๆ ที่มั่งคั่ง มีกองเรือจำ�นวนมากและเป็นเจ้าอาณานิคม ทั่วโลก วัฒนธรรมของยุโรปเปลี่ยนแปลงไปมากจากวัตถุดิบที่เพิ่มขึ้น เครื่องเทศและ น้ำ�ตาล ได้กลายเป็นสินค้าสำ�คัญที่ชาวยุโรปต้องการ โดยเฉพาะน้ำ�ตาลได้กลายเป็น สิ่งที่มีค่าและราคาแพงหลังแพร่หลายในหมู่ชนชั้นสูงและขุนนาง การบริโภคน้ำ�ตาลในชีวิตประจำ�วันของชาวยุโรปคึกคักมากขึ้นในศตวรรษที่ 17 ประเทศแถบเมดิเตอร์เรเนียนใน สเปน อิตาลี โปรตุเกส สร้างสรรค์อาหารและขนมที่ แสนอร่อยที่มีน้ำ�ตาลเป็นส่วนประกอบออกมาอย่างมากมาย การปฏิวัติวงการอาหาร เครื่องดื่ม และขนม ทำ�ให้เกิดร้านกาแฟร้านแรกขึ้น กลางกรุงลอนดอน โดยพ่อค้าชาวตุรกีเป็นเจ้าของกิจการ วัฒนธรรมกาแฟเกิดขึน้ พร้อมๆ กับการดื่มชาจากอินเดียและศรีลังกา การผลิตช็อกโกแลต และขนมหวานอื่นๆ ในศตวรรษต่อมา การบริโภคน้ำ�ตาลเพิ่มขึ้นอย่างมหาศาล เจ้าอาณานิคม อย่าง อังกฤษ ฝรัง่ เศส สเปน ดัตช์หรือเนเธอร์แลนด์ ได้น�ำ อ้อยไปปลูกยังดินแดนอาณานิคม ในทวีปอเมริกาและอเมริกาใต้ ไปสู่หมู่เกาะอินดีสตะวันตก ในช่วงศตวรรษที่ 18 น้ำ�ตาล จึงกลายเป็นกระแสเศรษฐกิจโลกอย่างเต็มตัว ต่อมาความเจริญรุ่งเรืองของการปลูกอ้อยในอเมริกาใต้ทำ�ให้บราซิลกลายเป็น เจ้าตลาดอ้อย น้ำ�ตาล และเอทานอล ในโลกปัจจุบัน

30 SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

สงครามกับความร่ำ�รวย เมื่อความต้องการน้ำ�ตาลสูงขึ้นกลายเป็นสินค้าที่มีค่าเสมือนทองคำ� การแย่งชิง พื้นที่และการกวาดต้อนแรงงานไปปลูกอ้อยเพื่อการผลิตก็เพิ่มยิ่งขึ้น ประเทศทาง ยุโรปได้แผ่อิทธิพลสร้างสงครามเพื่อแย่งชิงพื้นที่เป็นอาณานิคม เพื่อทำ�การเกษตร ปลูกยาสูบ ปลูกฝ้าย เครือ่ งเทศ กาแฟ รวมถึงอ้อยเพือ่ ผลิตน้�ำ ตาล ชนพืน้ เมืองโดยเฉพาะ ชาวแอฟริกันถูกกวาดต้อนนำ�ไปค้าเป็นทาสเพื่อใช้แรงงานอย่างกดขี่ ในราวศตวรรษที่ 19 เกิดการลุกฮือของแรงงานทาสในโลกตะวันตก เป็นชนวน ให้เกิดความเปลี่ยนแปลงทางการเมืองของประเทศเจ้าอาณานิคม มีการออกกฎหมาย เลิกทาสในประเทศต่างๆ ส่งผลต่อโครงสร้างแรงงานและเศรษฐกิจไปทั่วโลก นำ�ไปสู่ การล่มสลายของการค้าขายน้ำ�ตาลในอเมริกาใต้ในยุคนั้น สภาวะเศรษฐกิจโลกตกต่ำ�จากสงคราม สินค้าต่างๆ รวมถึงน้ำ�ตาลขาดแคลน อย่างมาก จึงทำ�ให้การค้าขายเปลี่ยนโฉมหน้าอย่างรวดเร็ว พ่อค้าน้ำ�ตาลยุคใหม่ จึงเปลี่ยนด้านมาสู่โลกตะวันออกในฝั่งเอเชียตะวันออก เฉียงใต้และจีน

32 SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

จากหนังสือ สหวิทยาการ ของอ้อยและน้ำ�ตาล รวมบทความทางวิชาการเนื่องในโอกาส ครบรอบ 43 ปี กลุ่มบริษัทน้ำ�ตาลมิตรผล จำ�กัด

SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

น้ำ�ตาลในพื้นบ้านอุษาคเนย์ คัมภีร์พระเวทของอินเดียเขียนไว้ว่า อ้อยเป็นอาหารทิพย์ในแดนสวรรค์และ ภายหลังจึงแพร่ลงสู่โลกมนุษย์ ในกลุ่มชาติพันธุ์ต่างๆ ในอุษาคเนย์ทั้งชนเผ่าตระกูลไทย ไทลื้อ ไทใหญ่ ลาว ญวน เขมร พม่า และชาวเขาบนที่สูง ล้วนมีตำ�นานพื้นบ้านมากมายเกี่ยวกับอ้อยและน้ำ�ตาล แสดงให้เห็นถึงความผูกพันอย่างแนบแน่นในฐานะที่เป็นพืชประจำ�บ้าน ทั้งยังมีบทบาท ในประเพณีท่ีผสมผสานกับความเชื่อแบบพราหมณ์หรืออินเดียโบราณ ที่ส่วนใหญ่ต้องมี ของหวานที่ทำ�จากน้ำ�ตาลร่วมด้วย อีกทั้งพิธีกรรมที่เกี่ยวกับชีวิตแบบพื้นบ้านทั้งงานขึ้นบ้านใหม่ ขึ้นเสาเอก หรือ การแต่งงานแยกเรือนของหนุ่มสาว กล้วยและอ้อยจะเป็นองค์ประกอบสำ�คัญของพิธี แสดงขอบเขตของสวรรค์ชั้นฟ้าเป็นการจำ�ลองที่อยู่ของ นางฟ้า เทพยดา มีความหมาย เกีย่ วโยงไปถึงทวยเทพแห่งความรัก โดยอ้อยจะแสดงถึงความอุดมสมบูรณ์ และความหวาน แสดงถึงปัญญา

34 SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

อ้อย-น้ำ�ตาล กับแดนสยาม ดินแดนเอเชียตะวันออกเฉียงใต้และสุวรรณภูมินั้นมีความโดดเด่นทางภูมิศาสตร์ เพราะนอกจาก จะมีความอุดมสมบูรณ์แล้วยังติดทะเล สามารถเชื่อมต่อกับดินแดนอารยธรรมโบราณอย่างจีนและอินเดีย อีกทั้งยังเป็นเส้นทางเดินเรือของพ่อค้านักเดินเรือที่มาจากทั่วโลก ทั้งยุโรป อเมริกา และเอเชียด้วยกัน จึงไม่แปลกทีช่ อื่ เมืองในสยาม ประเทศเล็กๆ ทีอ่ ยูป่ ลายสุดติดทะเลอย่าง สุโขทัย อยุธยา ลพบุรี ราชบุรี นครปฐม ไปจนถึงบางกอก จะมีชอื่ อยูใ่ นบันทึกประวัตศิ าสตร์การเดินเรือค้าขายของชาวต่างชาติ และน้�ำ ตาล เป็นหนึ่งในสินค้าที่พ่อค้าทางเรือเหล่านี้ต้องการ นั่นหมายความว่า น้ำ�ตาลมีบทบาทอย่างสูงต่อสยามประเทศ และผูกพันกับชีวิตดั้งเดิม วัฒนธรรม ประเพณี ของปู่ย่าตายายของเราอย่างแยกไม่ออก ในประเทศไทยนักวิชาการได้อรรถาธิบายไว้น่าสนใจว่า คนไทยน่าจะรู้จักน้ำ�ตาลจากมะพร้าวหรือ ตาลโตนดมาก่อนที่จะรู้จักน้ำ�ตาลจากอ้อย น้ำ�ตาลที่ผลิตจากอ้อยหรือที่เรียกว่า “น้ำ�ตาลงบ” กลุ่มชนบางพื้นที่จะเรียกว่า “น้ำ�อ้อย” ซึ่งหมาย ถึงน้ำ�ตาลที่ทำ�จากอ้อย ปัจจุบันยังเป็นสินค้าพื้นบ้านที่ชาวบ้านผลิตกันเองด้วยเทคนิคพื้นบ้าน ขายกันใน ตลาดท้องถิน่ สามารถหาซือ้ ได้ในตลาดตามหัวบ้านหัวเมือง ทีย่ งั คงนำ�ไปเป็นส่วนประกอบสำ�คัญของอาหาร และขนมพื้นบ้าน หลักฐานทางประวัติศาสตร์พบว่า ชาวบ้านและชาววังในสมัยสุโขทัย (พ.ศ. 1920) รู้จักการทำ�น้ำ�ตาล จากอ้อยจากชาวจีนทีน่ �ำ ความรูม้ าเผยแพร่ หลักฐานทางเอกสารหลายชิน้ ยืนยันว่า ในสมัยอยุธยา ประเทศไทย มีการส่งน้�ำ ตาลทรายแดงออกไปขายยังต่างประเทศในฐานะสินค้าผูกขาดของรัฐ โดยขายผ่านสำ�เภาจีนไปยัง ประเทศญี่ปุ่นจำ�นวนมาก น้ำ�ตาลเฟื่องฟูมากในสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช จากฝรั่งต่างชาติที่เข้ามาติดต่อค้าขายและ เข้ามารับราชการ จึงมีการรับและแลกเปลี่ยนวัฒนธรรมการทำ�อาหารและขนมหวานแบบฝรั่งเข้ามา ในสมัยของพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ชาวจีนได้นำ�วิธีการ ผลิตน้ำ�ตาลทรายแบบเกล็ดมาให้คนไทยในบางกอกได้รู้จักเป็นครั้งแรก และถือเป็นยุคเริ่มแห่ง “ทองคำ�ขาว ของสยาม”

36 SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

น้ำ�ตาล น้ำ�อ้อย กับวิถีชาวบ้าน ในแง่ศิลปวัฒนธรรม น้ำ�ตาลมีบทบาทอย่างมากในงานสถาปัตยกรรม ประติมากรรม มาตัง้ แต่สมัยทวารวดี สุโขทัย อูท่ อง อยุธยา จนมาถึงรัตนโกสินทร์ ในการก่อสร้างโบสถ์วิหารอันงดงามชั้นครูของไทยตั้งแต่ก่อนสมัยสุโขทัยที่ต้อง ใช้ในการก่อและฉาบปูนขาว หรือทำ�ลายปูนปั้น น้ำ�ตาลจะเป็นส่วนผสมสำ�คัญ ที่ช่างจะนำ�มาเคี่ยวเป็นส่วนประกอบของปูนเพื่อให้เกิดความเหนียวยึดเกาะ ขึ้นรูปทรงได้ง่าย และทำ�ให้แข็งแกร่งและทนทานมากยิ่งขึ้น ปัจจุบันช่างปูน ปั้นยังเป็นที่เลื่องลืออยู่ในหมู่ช่างเพชรบุรีในฐานะช่างยอดฝีมือผู้ยังรักษา ภูมิปัญญาวิชาโบราณนี้ไว้ ทั้งยังมีเคล็ดวิชาและเทคนิคล้ำ�เลิศในการสร้างสรรค์ ทำ�ลายปูนปั้น นอกจากโบสถ์ วิหารอันงดงามแล้ว น้�ำ ตาลยังมีบทบาทสำ�คัญในการสร้าง บ้านหรือคฤหาสน์ของเจ้าขุนมูลนายและคหบดีจนสวยงามคงทนสามารถผ่าน ยุคสมัยยืนยงมาจนถึงทุกวันนี้ นอกจากนั้นแล้ว ในบ้านเราอ้อยและน้ำ�ตาลได้กลายเป็นส่วนหนึ่งของกวี พื้นบ้าน ที่ถูกถ่ายทอดออกเป็นบทกวีและบทเพลงทั้งลูกกรุง ลูกทุ่ง สะท้อนถึง สภาพสังคม อุดมคติ วัฒนธรรม ความรัก ความหวัง และวิถีชีวิตของผู้คน แรงบันดาลใจจากความหวานก่อให้เกิดจินตนาการจนสามารถสร้างสรรค์ เป็นผลงานชิ้นแล้วชิ้นเล่ามาจนถึงทุกวันนี้

38 SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

แม่น้ำ� ความมั่งคั่ง และเงินพระคลัง แต่ไหนแต่ไร แม่น้ำ�นับเป็นหัวใจหลักในการทำ� เกษตรกรรม การดำ�รงชีวิตและการสัญจรของผู้คน รวมไป ถึงการขนส่งสินค้าภาคการเกษตรต่างๆ ยิ่งการค้าเติบโต มากขึ้นเท่าไรแม่น้ำ�ยิ่งมีความสำ�คัญมากขึ้น เรือสินค้าของ ต่างชาติล่องเจ้าพระยาจากปากอ่าวไทยมารับสินค้าถึง ลพบุรีและอยุธยา ต้นสมัยรัตนโกสินทร์ มีการขุดเชือ่ มต่อคลองลัดต่างๆ ตามทิศทางเพื่อออกสู่แม่น้ำ� ทั้งเจ้าพระยา ท่าจีน ป่าสัก กลายเป็นสายน้ำ�ที่เชื่อมโยงกันไปทั้งประเทศ สร้างให้พื้นที่ อุดมสมบูรณ์ไปด้วยเกษตรกรรมหลากหลายไปตามวิถีชีวิต ของท้องถิ่น ตลอด 2 ฝั่งของแม่น้ำ�ท่าจีนและคูคลองย่อยจาก สุพรรณบุรี นครปฐม ไปถึงราชบุรี เป็นหนึ่งในสายน้ำ� เศรษฐกิจ กลายเป็นแผ่นดินทองของอ้อยและน้�ำ ตาลทีเ่ ต็ม ไปด้วยไร่ออ้ ย โรงหีบอ้อย และโรงผลิตน้�ำ ตาล และกระจาย ไปสู่แม่กลองและบางปะกง ทำ�ให้ทั่วทั้งตะวันตกและตะวัน ออกเต็มไปด้วยไร่ออ้ ย และชาวจีนแต้จวิ๋ และฮกเกีย้ นเข้ามา ทำ�งานมากมาย ธุรกิจการปลูกอ้อยและผลิตน้ำ�ตาลเฟื่องฟูทางแถบ ตะวันตกของสยาม มีการนำ�พันธุอ์ อ้ ยใหม่ๆ จากทางอินเดีย เข้ามาปลูกพร้อมกับการขนส่งทางเรือผ่านคูคลองย่อยที่ สะดวกสบาย ว่ากันว่าการส่งออกน้ำ�ตาลอ้อยรุ่งเรืองมากในสมัย พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย จนทำ�ให้มีเงิน พระคลังคงเหลือมากมาย ประกอบกับในสมัยพระบาท สมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ทำ�การค้าขายกับชาวจีนและ ชาวต่างชาติจนสร้างรายได้ให้ประเทศอย่างมากมาย จน สามารถสร้างสิ่งก่อสร้าง วัด วัง ที่สวยงามเป็นสัญลักษณ์ ของกรุงรัตนโกสินทร์สืบมา

40 SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

น้ำ�ตาลกับเศรษฐกิจสยาม ยุค “หลงจู๊” การเติบโตของไร่อ้อยและโรงหีบอ้อยเจริญรุ่งเรืองขึ้นตามความต้องการน้ำ�ตาลใน ตลาด ทำ�ให้โครงสร้างทางสังคมและเศรษฐกิจขยับตัวจนเกิดชนชั้นใหม่ในภูมิภาคที่ปลูกอ้อยคือ “หลงจู๊” พ่อค้าชาวจีนที่เป็นคนกลางรับสินค้าทั้งข้าวและน้ำ�ตาลมาขายทางเรือยังเมืองบางกอก และส่งออกต่างประเทศ ในยุคนัน้ คนไทยยังเป็นเกษตรกรไม่มปี ระสบการณ์และเทคโนโลยีในการผลิตทีด่ ี พระบาทสมเด็จ พระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว มีพระบรมราโชบายให้คนจีนซึ่งมีประสบการณ์ในการผลิตและค้าขายน้ำ�ตาล ทรายเข้ามาดำ�เนินธุรกิจต่างๆ โดยให้ขุนนางและเจ้าเมืองเป็นผู้ควบคุมดูแลและเก็บภาษีการค้า แต่แล้วขุนนางและข้าราชการที่มีหน้าที่ในการควบคุมการเก็บภาษีบางคนได้พัฒนาตัวเองขึ้น เป็นพ่อค้า เจ้าของไร่ มีโรงหีบอ้อย โรงสี หรือร่วมทุนกับหลงจู๊ชาวจีน กลายเป็นคหบดีผู้มั่งคั่ง และ กลายเป็นผู้ทรงอิทธิพล นักวิชาการเชื่อว่า ระบบผูกขาดของกลุ่มทุนขุนนางนี้เป็นเหตุให้การค้าขายน้ำ�ตาลและเศรษฐกิจ โดยรวมในยุคต่อมาตกต่ำ�เพราะไม่เปิดโอกาสในการแข่งขันให้เอกชน อีกทั้งขั้นตอนการเก็บภาษี ก็ซ้ำ�ซ้อน เช่น มีการเก็บภาษีน้ำ�อ้อย ภาษีฟืนโรงน้ำ�ตาล ภาษีหม้อเคี่ยวตาล และภาษีน้ำ�ตาล สำ�เร็จรูป ทำ�ให้มีต้นทุนการผลิตสูงและไม่คุ้มค่าที่เอกชนจะเข้ามาลงทุน ประกอบกับเป็นยุคของการล่าอาณานิคม ฝรั่งต่างชาติกดดันให้ภูมิภาคนี้ รวมถึงสยามประเทศเปิดการค้าขายแบบเสรีมากขึน้ ความเข้มแข็งของเศรษฐกิจและเงิน คงคลังทีม่ อี ยูจ่ งึ ทำ�ให้ประเทศไทยสามารถรับมือกระแสโลก และสนธิสญ ั ญาเบาว์รงิ ในสมัยถัดมา กลายเป็นจุดเปลี่ยนของประเทศจนถึงปัจจุบัน

42 SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

โลกเปิดนวัตกรรม หลังสนธิสัญญาเบาว์ริง การเข้ามามีอิทธิพลทางเศรษฐกิจของฝรั่งในสมัย พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้สร้างข้อตกลงแกมบังคับให้เปิดค้าขาย แบบเสรี ทำ�ให้ไทยต้องเปิดรับข้อเสนอใหม่ๆ ไม่ผูกขาดเฉพาะกลุ่มทุนข้าราชการ และขุนนาง การเปิดประเทศแบบจำ�ยอมมีข้อดีทำ�ให้ไทยได้มีโอกาสเรียนรู้กระบวนการ ผลิตน้ำ�ตาลแบบใหม่ และระบบค้าขายแบบสากลที่ฝรั่งนำ�มาใช้ ซึ่งข้อตกลงการค้า นี้ส่งผลต่อมาถึงสมัยของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ช่วงเวลานั้นเกิดการปฏิวัติอุตสาหกรรมที่ประเทศอังกฤษและได้ส่งผล กระทบอย่างมากต่อกระบวนการผลิตอ้อยในเมืองไทย เหตุจากนายทุนใหม่จากประเทศ อังกฤษได้น�ำ เครือ่ งจักรไอน้�ำ เข้ามาใช้ทไี่ ร่ออ้ ยในลุม่ น้�ำ ท่าจีน ในนามของบริษทั Indo Chinese Company Limited ที่ตำ�บลดอนกระดี อำ�เภอนครชัยศรี จังหวัดนครปฐม เครือ่ งจักรใหม่มกี �ำ ลังการผลิตสูงมากขณะทีไ่ ม่สามารถหาอ้อยป้อนโรงงาน ได้ ทำ�ให้เกิดความไม่สมดุลในกระบวนการผลิต และขาดทุนในที่สุด จึงปิดกิจการ ไปหลังจากเปิดขึ้นได้เพียง 5 ปี ในยุคสมัยนั้นมีขุนนาง ข้าราชการ คือ พระภาษีสมบัติบริบูรณ์ ได้เปิด โรงงาน ซึ่งมีเครื่องจักรแบบฝรั่ง มีเครื่องหีบอ้อยทำ�ด้วยเหล็กแทนแท่นหมุน แบบไม้เนื้อแข็ง ใช้พลังงานไอน้ำ�แทนแรงงานวัวควายหรือแรงคน ต่อมาได้ขาย กิจการให้ฝรั่งชาวอังกฤษ

44 SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

มีรุ่งเรืองก็มีเสื่อม ในยุคแรกไทยส่งออกทั้งน้ำ�ตาลทรายขาว น้ำ�ตาล ทรายแดง น้ำ�ตาลกรวด น้ำ�ตาลโตนด และน้ำ�ตาลมะพร้าว ไปกับเรือของจีนและชาวตะวันตกเป็นหลัก แต่ในสมัย พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ตัวเลขการ ส่งออกน้ำ�ตาลลดลงอย่างมาก อุปสงค์ของน้ำ�ตาลเหลือแต่ เฉพาะการบริโภคในประเทศเท่านั้น การผลิตและการทำ�ไร่ อ้อยซบเซามาก ชาวไร่แถวนครชัยศรี นครปฐม กาญจนบุรี ราชบุรี ตัดสินใจเลิกกิจการไปหลายราย ในเวลานัน้ สถานการณ์โลกก้าวเข้าสูภ่ าวะสงครามโลก ครั้งที่ 1 เศรษฐกิจตกต่ำ�ถึงขีดสุด ประชากรโลกไม่มี กำ�ลังซื้อสินค้า ขณะที่กำ�ลังผลิตก็ลดลงจนเหลือเกือบ ศูนย์ ทำ�ให้ในสมัยถัดมาต้องนำ�เข้าน้ำ�ตาลทรายจาก ต่างประเทศ

46 SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

ยุคฟื้นฟูกิจการน้ำ�ตาล เศรษฐกิจไทยกลับมาฟืน้ ตัวหลังสงครามโลกครัง้ ที่ 2 หลังเปลีย่ นแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 อุตสาหกรรม อ้อยและน้ำ�ตาลเริ่มได้รับความสนใจอีกครั้ง เพราะมีการลดบทบาทการผูกขาดทางเศรษฐกิจและการเก็บภาษีของ ขุนนาง ข้าราชการ และทหารเก่า เป็นยุคที่เศรษฐกิจไทยปรับโครงสร้างไปพร้อมกับการเข้าสู่ประชาคมโลก น้ำ�ตาล กลับมามีบทบาทไล่หลังข้าวและป่าไม้ที่เคยเป็นพระเอกของเศรษฐกิจไทยในยุคเริ่มต้น ปี พ.ศ. 2482 อิทธิพลของสงครามโลกครั้งที่ 2 ก่อให้เกิดความวิตกกังวลเรื่องขาดแคลนสินค้าอุปโภค บริโภค ทำ�ให้รัฐบาลหารือกันอย่างหนักเพื่อส่งเสริมการลงทุนสร้างโรงงานน้ำ�ตาล มีการส่งข้าราชการไปดูงานที่ ประเทศชวา และฟิลิปปินส์เพื่อพัฒนาเทคนิคการผลิต ในช่วงเวลานั้นมีการนำ�ผู้ฝึกสอนชาวฟิลิปปินส์มาสอนการเคี่ยวน้ำ�ตาลที่อำ�เภอเกาะคา จังหวัดลำ�ปาง มีผู้เข้าฝึกเป็นคนไทย 20 คน และบางโรงงานว่าจ้างชาวต่างชาติ ทั้งจากในเอเชีย ได้แก่ ฟิลิปปินส์ อินเดีย จีน และชาวยุโรป เช่น ชาวฝรั่งเศส มาคุมเครื่องจักร และถ่ายทอดความรู้ ช่วงปี พ.ศ. 2493-2503 ในยุคของรัฐบาล จอมพล ป. พิบูลสงคราม รัฐบาลแก้ไขกฎหมาย มีการส่งเสริม การลงทุนให้เอกชนมีสว่ นร่วมในการลงทุนเปิดโรงงานน้�ำ ตาลให้เพียงพอต่อความต้องการในประเทศ ลดการนำ�เข้า น้ำ�ตาลลง สอดคล้องกับนโยบาย “ไทยทำ� ไทยใช้ ไทยเจริญ” ต่อมาคณะของ จอมพล ผิน ชุณหะวัณ ได้เข้ามาดำ�เนินงานตั้งบริษัท อุตสาหกรรมน้ำ�ตาลไทย จำ�กัด รับซื้ออ้อยจากชาวไร่ ตามนโยบายของรัฐบาลในยุคนั้น ทำ�ให้เศรษฐกิจไทยลืมตาอ้าปากได้ จนมาถึงสมัย จอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต์ เข้ายึดอำ�นาจการปกครองประเทศ งานบริหารโรงงานน้ำ�ตาลจึง เปลีย่ นมือไป มีการแทรกแซงราคาของรัฐเข้าไปรับซือ้ น้�ำ ตาลด้วยเงินสดและตัง้ กำ�แพงการนำ�เข้า สร้างช่องว่างราคา ระหว่างน้ำ�ตาลนอกกับน้ำ�ตาลไทย วงการน้ำ�ตาลไทยเริ่มพลิกฟื้นจนสามารถลืมตาอ้าปาก เดินหน้าพัฒนาเทคนิคการผลิต ปรับปรุงระบบ การผลิตและนวัตกรรมในการเพาะปลูกได้มากขึ้น

48 SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

การกลับมาเป็น เจ้าตลาด รัฐบาล จอมพล ป. พิบลู สงคราม พยายาม สร้างให้อุตสาหกรรมน้ำ�ตาลของไทยแข็งแกร่ง ขึ้นด้วยการลดการนำ�เข้าและส่งเสริมให้เกิด การลงทุน ส่งผลให้มีเอกชนหลายรายตัดสินใจ เข้ามาทำ�ธุรกิจนี้ หนึ่งในนั้นคือ โรงงานน้ำ�ตาลที่ ราชบุรีของ ตระกูลว่องกุศลกิจ ในเวลานัน้ รัฐได้ตงั้ “บริษทั อุตสาหกรรม น้ำ�ตาลแห่งประเทศไทย” เป็นโรงงานกลาง ทำ�หน้าที่ผูกขาดน้ำ�ตาลที่ขายในประเทศ และส่งออก และตั้งหน่วยงานเพื่อแทรกแซง กระบวนการผลิตและราคาขาย เพื่อพยุงฐานะ ของอุตสาหกรรม เพียงไม่กี่ปียอดการส่งออก น้ำ�ตาลก็ฟื้นคืนอีกครั้ง แม้จะเกิดโรงงานน้ำ�ตาลขึ้นหลายแห่ง แต่ความไม่แน่นอนของราคาอ้อยและน้ำ�ตาลก็ ทำ�ให้สภาวะเศรษฐกิจไม่ดีนัก ช่วงปี พ.ศ. 2489 โรงงานน้ำ�ตาลของรัฐในภาคเหนือปิดตัวเองลง และโอนกิจการทั้งหมดให้กับองค์กรน้ำ�ตาลไทย สังกัดกรมโรงงานอุตสาหกรรม ในปีถัดมา ธุรกิจ โรงงานน้�ำ ตาลรุง่ เรืองสูงสุดเมือ่ เกิดการขาดแคลน น้ำ�ตาลทั่วโลกในราว พ.ศ. 2515 จากนั้นเป็นต้นมา อุตสาหกรรมน้ำ�ตาล ไทยได้ก้าวเข้าสู่ยุคใหม่อย่างเต็มตัว เกิด กลุ่มธุรกิจใหม่ๆ มากมายที่มีบทบาทต่อการ ขับเคลือ่ นเศรษฐกิจของประเทศ และพร้อมเผชิญ กับการแข่งขันที่เต็มไปด้วยอุปสรรคขวากหนาม ในโลกสมัยใหม่อย่างเต็มที่

50 SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

sugar tax

SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

กฎหมายน้ำ�ตาล ปัจจัยทั้งภายในและภายนอกในระบบการค้าเสรีนั้นมีความซับซ้อน มีการเปลี่ยนจากการค้าขายกึ่งผูกขาด โดยรัฐและการเก็บภาษีซ้ำ�ซ้อน ไปสู่การค้าขายแบบเสรีโดยมีเอกชนขับเคลื่อนนั้น มีอุปสรรคขวากหนามค่อนข้าง มากในยุคแรกๆ หลังปี พ.ศ. 2503 ประเทศไทยมีโรงงานน้ำ�ตาลเกิดขึ้นอีกหลายสิบแห่ง มีเพียงพอต่อการบริโภค ภายในประเทศ น้ำ�ตาลที่นำ�เข้าจากต่างประเทศเหลือเพียงเพื่อผลิตน้ำ�อัดลม ต่อมาไม่นานสัญญาณแห่งปัญหาก็เริ่มชัดขึ้น เมื่อน้ำ�ตาลที่ผลิตในประเทศเริ่มล้นตลาดและราคาตกต่ำ� แม้จะมีการออกพระราชบัญญัติน้ำ�ตาล ปี พ.ศ. 2504 เพื่อบังคับให้มีการเก็บเงินจากผู้ผลิตแต่ละ รายเข้ากองทุนเพื่อนำ�เงินจากกองทุนไปช่วยเหลือผู้ส่งออก แต่กลับมีปัญหาอื่นตามมา กล่าวคือ รัฐไม่สามารถอุ้มผู้ส่งออกที่เพิ่มมากขึ้นเรื่อยๆ ได้ จึงเกิดภาวะล้นตลาดขึ้นอีกครั้ง อีกไม่กี่ปีถัดมา รัฐบาลจำ�ต้องยกเลิกพระราชบัญญัติฉบับนี้ไป ช่วงปีแห่งปัญหา รัฐบาลโดยกระทรวงอุตสาหกรรม กระทรวงการคลัง กระทรวงพาณิชย์ ชาวไร่อ้อย โรงงานผลิต และผู้ส่งออกน้ำ�ตาล พยายามหาทางร่วมกันในการรักษาสมดุลอุปสงค์อุปทานในประเทศไม่ให้ เกิดการล้นตลาดหรือขาดแคลน แม้จะมีการตัง้ หน่วยงานขึน้ มารองรับหลายหน่วยงาน ความไม่มเี สถียรภาพดังกล่าว เกิดปัญหามากมาย จนกระทั่งมีการออกพระราชบัญญัติน้ำ�ตาล ในปี พ.ศ. 2511 อีกครั้ง

52 SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

ยุคส่งออกรุ่งเรือง และ “ตลาดมืด” แม้จะมีความพยายามเพียงใดแต่ไม่อาจแก้ปัญหาความไม่มีเสถียรภาพและราคาของ น้ำ�ตาลได้ ในราวปี พ.ศ. 2514 ในสมัยรัฐบาล จอมพล ถนอม กิตติขจร เป็นผู้นำ�ประเทศ การแก้ปัญหาให้กับธุรกิจน้ำ�ตาลกลับสร้างปัญหาให้กับราคาขายปลีกในประเทศ คนไทยต้อง บริโภคน้ำ�ตาลราคาแพงทั้งๆ ที่ผลิตได้เอง ถัดมาอีกเพียง 1 ปี แม้จะเกิดความแห้งแล้งขึ้นในประเทศ ส่งผลต่อการเพาะปลูก แต่โชคก็เข้าข้างประเทศไทยและผู้ประกอบการ เมื่อปริมาณน้ำ�ตาลในตลาดโลกลดลง ทำ�ให้ ราคาน้ำ�ตาลส่งออกพุ่งสูงขึ้น อุตสาหกรรมน้ำ�ตาลและการปลูกอ้อยขยายตัวขึ้นเพื่อเร่งการ ส่งออก แต่น้ำ�ตาลในประเทศกลับราคาแพงขึ้นตามไปด้วย ปริมาณการส่งออกเพิ่มขึ้นถึง 5 เท่าตัว หากช่วงเวลานั้นคนไทยขาดแคลนน้ำ�ตาลเพราะการส่งออกแบบไม่อั้น แม้รัฐจะพยายามเข้าควบคุมแต่ก็ไม่มีผล ผู้ส่งออกบางรายพยายามทุกวิถีทางที่จะ หาน้ำ�ตาลมาขายให้ได้มากที่สุด มีการนำ�เข้าน้ำ�ตาลจากประเทศเพื่อนบ้านมาเพื่อส่งออก อีกทอดหนึ่ง สถานการณ์นี้ทำ�ให้เกิดการค้าขายใน “ตลาดมืด” ช่วงเวลาก่อนปี พ.ศ. 2518 ถือเป็นขาขึน้ ของผูป้ ระกอบการเพราะความต้องการน้�ำ ตาล พุ่งขึ้นสูงจนก่อให้เกิดปัญหาความขาดแคลนขึ้นในประเทศ จึงต้องยกเลิกสัญญาการส่งออก ในทุกระดับ และเปิดการเจรจาค้าขายรอบใหม่ขึ้น แต่นั่นก็นำ�ไปสู่ความขัดแย้ง จนทำ�ให้เกิด การแยกตัวของกลุ่มผู้ประกอบการเป็นหลายกลุ่ม นำ�ไปสู่การเปลี่ยนแปลงครั้งใหญ่ใน พ.ศ. 2519 อันเป็นรากฐานของการค้าขายและ โครงสร้างของธุรกิจน้ำ�ตาลจนถึงปัจจุบัน

54 SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

ยุคสมัย 70:30 ระบบแบ่งปันรายได้ สถานการณ์ของอุตสาหกรรมน้�ำ ตาลหลังปี พ.ศ. 2519 ทำ�ให้เกิดแนวคิดต่างๆ มากมาย ท่ามกลางความขัดแย้งระหว่างนโยบายของรัฐและความเป็นจริงของผูป้ ระกอบการ แนวคิดการ แบ่งปันผลประโยชน์ระหว่างชาวไร่อ้อยและโรงงานน้ำ�ตาลเพื่อแข่งขันกับตลาดโลกจึงเกิดขึ้น ทำ�ให้เกิดการพัฒนา สามารถเพิ่มคุณภาพสินค้า และลดต้นทุนการผลิตของผู้ประกอบการได้ แต่เดิมการรับซือ้ อ้อยหน้าโรงงานนัน้ มีราคาทีไ่ ม่แน่นอนอันเป็นผลจากการตัง้ ราคาจาก ตลาดโลก ชาวไร่อ้อยของไทยที่ส่วนใหญ่เป็นชาวไร่รายย่อยจึงปลูกพืชไร่แบบผสมผสานเพื่อ เลี่ยงความเสี่ยงจากความไม่แน่นอน ทำ�ให้ผู้ประกอบการโรงงานไม่สามารถควบคุมปริมาณ และคุณภาพของอ้อยที่ป้อนโรงงานได้ ขณะเดียวกับที่ตลาดโลกต้องการน้ำ�ตาลที่มีคุณภาพ และปริมาณที่มากขึ้นเรื่อยๆ แนวคิดเรื่องการแบ่งปันผลประโยชน์ของวงการน้ำ�ตาลไทยเป็นเรื่องที่ถกเถียงกันใน สภายาวนานหลายปี ท่ามกลางปัญหามากมายเกิดการรวมตัวเป็นกลุม่ ก้อนองค์กรของเกษตรกร ไทยสาขาต่างๆ เพื่อต่อรองกับกลุ่มทุน ในที่สุดก็บรรลุเป้าหมายเบื้องต้นเมื่อมีการออกพระราชบัญญัติในปี พ.ศ. 2527 แต่หากการบังคับใช้กฎหมายนั้นยังมีปัญหาตามมาอีกหลายประการ แม้จะเกิดข้อตกลงระหว่างชาวไร่กับโรงงานโดยมีรัฐเป็นตัวกลางก็ตาม แต่ข้อตกลงนี้ก็ ทำ�ให้ทุกฝ่ายต้องปรับตัว กล่าวคือ ชาวไร่ต้องพัฒนาการผลิตเพื่อเพิ่มคุณภาพการเพาะปลูก อ้อยเพื่อส่งให้โรงงาน ส่วนโรงงานก็จะต้องรับซื้ออ้อยโดยให้ราคาตามคุณภาพของอ้อยโดย ไม่ผูกขาดราคา ตั้งราคาตามชอบใจ หรือฮั้วราคากับในกลุ่มโรงงานด้วยกัน โดยสูตรนี้ 70:30 เป็นธงแห่งความหวังร่วมกันว่า วงการน้ำ�ตาลไทยจะพัฒนาขึ้น ในเชิงคุณภาพและสามารถแก้ปัญหาแบบยั่งยืนได้ แต่กระนั้นก็ตาม การพัฒนาอุตสาหกรรมน้ำ�ตาลโดยภาพรวมนั้น ปัจจัยหลักขึ้นกับ เอกชนเจ้าของกิจการเป็นหลัก และการประสานประโยชน์และพัฒนาแนวคิดร่วมกันระหว่าง ผู้ผลิตและชาวไร่โดยตรง

กลุม่ น้�ำ ตาลมิตรผลก็อยูภ่ ายใต้กฎเกณฑ์ดงั กล่าว คือ ใส่ใจในคุณภาพชีวติ ของชาวไร่ ควบคู่ไปกับพัฒนาธุรกิจ เป็นพันธสัญญาขับเคลื่อนธุรกิจไปพร้อมกับเศรษฐกิจไทย

56 SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

น้ำ�ตาลไทยอ้อยไทย ในวิกฤตต้มยำ�กุ้ง 10 ปีหลังการออกพระราชบัญญัติน้ำ�ตาล อุตสาหกรรมน้ำ�ตาลได้เปลี่ยนแปลง ไปตามกระแสโลก โดยแปรเปลี่ยนไปตามปัจจัยทางเศรษฐกิจโลกและความต้องการของ ตลาดทั้งในประเทศและต่างประเทศ ทำ�ให้ผู้ประกอบการอุตสาหกรรมน้ำ�ตาลมีพัฒนาการ การผลิตทีก่ า้ วหน้าจนสามารถเพิม่ คุณภาพและกำ�ลังการผลิตได้ อีกทัง้ ยังมีระบบขนส่งสินค้า ที่มีประสิทธิภาพรวดเร็วทำ�ให้ขนย้ายสินค้าต่อเที่ยวได้มากขึ้น หากในทางตรงข้าม ผลผลิตที่เพิ่มมากขึ้นทำ�ให้เกิดน้ำ�ตาลล้นตลาดเป็นระยะส่งผล ต่อราคาและการซื้อขายในตลาดล่วงหน้า การเกิดวิกฤตเศรษฐกิจในปี พ.ศ. 2540 ราคาน้ำ�ตาลในตลาดโลกตกต่ำ� เป็นผลให้ โรงงานน้�ำ ตาลและชาวไร่ออ้ ยประสบปัญหาสภาพคล่องทางการเงิน ธนาคารพาณิชย์ไม่ออก สินเชือ่ รัฐบาลไทยต้องเข้ามาช่วยเหลือแก้ไขปัญหาโดยให้กองทุนอ้อยและน้�ำ ตาลทรายกูย้ มื เงินจากธนาคารเพื่อการเกษตรและสหกรณ์การเกษตรเป็นจำ�นวนเกือบ 2 หมื่นล้านบาท อีกทั้งเพื่อให้กองทุนอ้อยและน้ำ�ตาลทรายมีรายได้เพิ่มขึ้นสำ�หรับชำ�ระหนี้ รัฐบาล จึงต้องขึ้นราคาจำ�หน่ายน้ำ�ตาลทรายภายในประเทศโดยแยกภาษีมูลค่าเพิ่มออกจากราคา จำ�หน่าย มีมูลค่าถึงประมาณปีละ 1,200 ล้านบาท

58 SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

เอทานอลและชีวมวล ความหวังของโลกยุคใหม่ สถานการณ์พลังงานของโลกใน 3 ทศวรรษหลัง ได้เปลี่ยนแปลงอย่างชัดเจน จาก การที่น้ำ�มันดิบของโลกมีราคาแปรปรวนและมีแนวโน้มที่จะเพิ่มราคาสูงขึ้นตลอดเวลา อีกทัง้ มีการคาดการณ์วา่ เชือ้ เพลิงจากฟอสซิลใต้ผนื โลกกำ�ลังลดลง และกระแสโลก กำ�ลังมุ่งไปในทิศทางของการอนุรักษ์ธรรมชาติ ลดปริมาณการปล่อยคาร์บอนไดออกไซด์ และกู้วิกฤตโลกร้อนทำ�ให้มีการคิดค้นหาพลังงานทดแทนขึ้น “เอทานอล” ที่ผลิตได้จากอ้อยจึงเป็นอีกหนึ่งความหวังที่สำ�คัญยิ่ง ปัจจุบันประเทศบราซิลก้าวขึ้นสู่การเป็นผู้นำ�ในอุตสาหกรรมน้ำ�ตาลและ เอทานอลของโลก ด้วยในแต่ละปีผลผลิตอ้อยของบราซิลจะมีประมาณร้อยละ 45-55 นำ�มาผลิตเป็นเอทานอลป้อนตลาดพลังงาน โดยมีทุนต่างชาติอย่างญี่ปุ่นเข้าไปตั้ง โรงงานผลิตเอทานอลในบราซิลเพิ่มขึ้นจำ�นวนมาก นอกจากนี้ จากการศึกษาวิจัยอย่างจริงจังยังพบอีกว่า อ้อยยังสามารถสร้าง ผลิตภัณฑ์ดา้ นชีวเคมีตา่ งๆ ได้ ไม่วา่ จะเป็น ไม้เทียม กระดาษ ปุย๋ ชีวภาพ ฯลฯ อ้อยจึงเป็น พืชเศรษฐกิจที่สำ�คัญที่สามารถตอบโจทย์โลกยุคใหม่ได้อย่างตรงจุดจนอาจกลายเป็น เข็มทิศชี้อนาคตของโลกได้

SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

60 SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

เปิดเสรีอาเซียน ยุคทองของน้ำ�ตาลไทย อุตสาหกรรมอ้อยและน้ำ�ตาลของไทยมาถึงจุดเปลี่ยนสำ�คัญอีกครั้งหลังข้อตกลง เขตการค้าเสรีอาเซียนกำ�หนดให้กลุ่มประเทศสมาชิกลดเพดานภาษี เหลือร้อยละ 0 มีผล มาตั้งแต่ปี พ.ศ. 2553 ยกเว้นบางประเทศที่ยังไม่พร้อม จนในเดือนมกราคม พ.ศ. 2558 ประเทศในกลุ่มอาเซียนได้จับมือทำ�สัญญาเปิดเสรีการค้าในแทบทุกด้าน ข้อตกลงนี้ส่งผลดีต่ออุตสาหกรรมน้ำ�ตาลของไทยอย่างมาก เพราะมีกำ�ลังการผลิต สูงเพียงพอต่อการส่งออกขณะที่เพื่อนบ้านอย่าง สปป.ลาว กัมพูชา เมียนมา ยังต้องผลิต ป้อนในประเทศ และต้องนำ�เข้าในรูปแบบต่างๆ เช่นเดียวกับตลาดโลก ญี่ปุ่น อินเดีย ไต้หวัน อิรัก จีน ศรีลังกา และฮ่องกง ซึ่งราคา ค้าปลีกในประเทศสูงถึง 1-4 เท่าของประเทศไทย และอินโดนีเซียซึ่งคาดว่ายังมี ความต้องการนำ�เข้าน้ำ�ตาลทรายดิบ 3-5 ล้านตันต่อปี ในอนาคตอันใกล้ มีการพบว่า ตัวเลขประชากรที่มีความต้องการบริโภคน้ำ�ตาลในโลกจะเพิ่มขึ้น มากถึง 500 ล้านคน เพื่อรองรับความต้องการให้เพียงพอจึงจำ�เป็นต้องพัฒนาเทคโนโลยี การผลิตอย่างรวดเร็ว โดยมีการบริหารจัดการในทุกด้าน ทำ�ให้เกิดเกษตรกรรมแนวใหม่ ที่เรียกว่า “โมเดิร์นฟาร์มมิ่ง” (Modern Farming) ขึ้น

62 SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

ยุคขาดแคลนแรงงาน และโมเดิร์นฟาร์มมิ่ง ช่วง 3 ทศวรรษที่ผ่านมา แม้จะมีการปลูกอ้อยเพิ่มขึ้นในบริเวณลุ่มน้ำ� และจังหวัดต่างๆ ทั่วประเทศ แต่กระนั้นก็ยังไม่เพียงพอต่อความต้องการ การเพิ่มผลผลิตต่อหน่วยพื้นที่ให้ได้ผลมากขึ้นจึงเป็นเรื่องจำ�เป็น เช่นเดียวกับแรงงานไร่อ้อยในประเทศที่แม้จะมีมากถึง 200,000 คน แต่การปรับขึ้นค่าแรงขั้นต่ำ� 300 บาท ในปี พ.ศ. 2554 นั้นทำ�ให้ การเคลื่อนย้ายแรงงานจากภาคการเกษตรไปสู่โรงงานและภาคบริการต่างๆ ทำ�ให้ขาดแคลนคนทำ�งาน โดยเฉพาะแรงงานรุ่นใหม่และผู้ที่มีความชำ�นาญ แม้จะมีแรงงานต่างชาติเข้ามาช่วยแก้ปัญหาก็ตาม หากแรงงานเหล่านั้น ยังขาดทักษะในการทำ�งาน การบริหารจัดการโดยการศึกษาวิจัย และการนำ�เทคโนโลยีมาใช้ จึงเป็นทางออกที่สำ�คัญยิ่ง จึงจะเห็นได้ว่า ปัจจุบันวิทยาศาสตร์การเกษตร แบบก้าวหน้าได้เข้ามามีบทบาทในการพัฒนาพันธุ์อ้อยที่ให้น้ำ�ตาลมากขึ้น ทนต่อดินฟ้าอากาศ มีการปรับปรุงดิน พัฒนาปุย๋ ทีเ่ หมาะสม อีกทัง้ ยังมีการหา แหล่งน้ำ� การพยากรณ์ภูมิอากาศ และมีการนำ�นวัตกรรมและเทคโนโลยี ในการเก็บเกี่ยวและการขนส่งรูปแบบใหม่ๆ มาใช้ นอกจากนั้นแล้ว รัฐบาลและธนาคารยังได้เข้ามาสนับสนุนภาค การเกษตรมากขึน้ โดยปล่อยกูใ้ นอัตราดอกเบีย้ ต่�ำ และผ่อนระยาวถึง 6 ปี เพือ่ ส่งเสริมให้เกษตรกรมีเครื่องมือในการทำ�ไร่อย่างพอเพียง อีกทั้งเอกชนผู้เป็น เจ้าของกิจการยังมีบทบาทสำ�คัญในการให้ความรู้ในการบริหารจัดการและ ความชำ�นาญแก่ชาวไร่อย่างเต็มที่ เพื่อเสริมสร้างภาคเกษตรกรรมให้เข้มแข็ง อย่างยั่งยืนตลอดไป

64 SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

SUGAR The Fantastic Story มหัศจรรย์น้ำ�ตาลโลก

น้ำ�ตาลวันพรุ่งนี้ สถานการณ์และแนวโน้มของอุตสาหกรรมน้ำ�ตาลทรายในระยะ 1-3 ปี ข้างหน้า หลังปี พ.ศ. 2559 นั้น สายงานวิจัยของสถาบันการเงินชี้ว่า ผลประกอบ การของอุตสาหกรรมน้ำ�ตาลของไทยจะปรับตัวดีขึ้นเป็นลำ�ดับ ทั้งนี้ เกิดจากความ ต้องการของตลาดโลกที่ยังคงขยายตัวต่อเนื่อง โดยเฉพาะอินเดียซึ่งเป็นประเทศ ผูบ้ ริโภคน้�ำ ตาลอันดับ 1 ของโลก และกลุม่ ประเทศอาเซียนทีม่ คี วามต้องการบริโภค เพิ่มขึ้นตามการพัฒนาเศรษฐกิจ อีกทั้งยังมีการคาดการณ์ว่า ความต้องการบริโภคน้ำ�ตาลของผู้ผลิตที่มี ต้นทุนสูงอย่าง จีน จะยังคงเพิ่มขึ้นประมาณ 2-3% ต่อปี ในขณะที่ผลผลิตน้ำ�ตาล ของแต่ละประเทศปรับลดลงจากสภาพอากาศแห้งแล้งในช่วง 1-2 ปีที่ผ่านมา ส่งผลให้ราคาน้ำ�ตาลปรับตัวสูงขึ้น ฉะนั้นเชื่อว่า ทศวรรษหลังจากนี้ อุตสาหกรรมน้ำ�ตาลไทยจะเข้าสู่ยุคทอง อีกครั้ง แต่กระนั้นก็ตาม แม้โลกจะบริโภคมากขึ้นแต่ก็ยังมีอุปสรรคใหม่ๆ ที่รออยู่ สภาวะการเปลี่ยนแปลงของ เอลนีโญ่ และ ลานีญ่า กำ�ลังทำ�ให้โลก เปลี่ยนแปลงไปในทิศทางที่ยากจะคาดเดา โลกอาจเกิดภัยแล้งอันยาวนาน น้ำ�ท่วม หรือฝนไม่ตกตามฤดูกาล ปัจจัยธรรมชาติที่ไม่อาจคาดเดาได้เหล่านี้ กำ�ลังเป็นโจทย์ข้อใหม่ของวงการเกษตรกรรมที่ไม่สามารถหยุดพัฒนาคิดค้น เอาชนะธรรมชาติให้ได้ แต่ไม่ว่าจะเป็นอย่างไร “น้ำ�ตาล” ก็ยังเป็นโมเลกุลของสารแห่งความสุข ที่สร้างพลังงานชีวิตให้กับผู้คนมานับหมื่นปี เป็นพลังงานขับเคลื่อนเศรษฐกิจโลก มาหลายศตวรรษ ถึงเวลานี้ “น้ำ�ตาล” กำ�ลังจะทำ�หน้าที่ใหม่ในการขับเคลื่อนโลก ยุคใหม่ด้วยพลังงานแห่งความหวัง