VVV Bronckhorst Lochem by Achterhoek

Voorwoord

Op verzoek van de Provincie Gelderland hebben de VVV’s van Lochem en Bronckhorst de handen ineen geslagen om het Nationaal Landschap De Graafschap te profileren. Eén van onze projecten in dit kader is de uitgave van dit magazine, zowel voor de inwoner als voor de toerist. Wij vroegen de burgemeesters van de beide gemeenten om een reactie op dit initiatief. Hart voor de streek In principe komt dit Magazine in elk huishouden in de gemeenten Lochem en Bronckhorst. Daardoor wordt iedereen duidelijk wat wij in huis hebben aan voorzieningen op toeristisch gebied. Dit alles dankzij ondernemers uit de recreatiesector, hard werkende en creatieve mensen met hart voor hun zaak en hart voor de streek. Prachtig, deze inzet. Niet van bovenaf door de overheid maar door private initiatieven van onderop.

Het Nationaal Landschap De Graafschap verbindt Lochem met Bronckhorst en ook een beetje met Zutphen en Berkelland. Verbindingen vormen voor onze gemeente het uitgangspunt voor ons beleid. Onze visie voor de komende jaren is dan ook “Lochem verbindt prachtig”. Ook op andere niveaus kunnen wij niet zonder verbindingen. Drie voorbeelden:

Fiets- en wandelpaden via de app Toeristen en inwoners kunnen genieten van een weergaloos landschap als ze per fiets of wandelend gebruik maken van de fietsen wandelpaden. U kunt nu ook verhalen en films over dit landschap bewonderen via een app op uw smartphone of tablet .

Achterhoek Toerisme Diezelfde samenwerking krijgt al jaren vorm dankzij de sportieve, recreatieve evenementen in ons prachtige deel van de Achterhoek. Het aantal voorbeelden is legio, zoals de Fietsvierdaagse de Achterhoek of de Barchemse Wandelvierdaagse; ze brengen veel volk op de been. De nieuwe Stichting Achterhoek Toerisme verzorgt de promotie van deze en vele andere evenementen op landelijk niveau. Dit alles in nauwe samenwerking met de VVV’s.

Ecologie in het landschap Ons landschap is kostbaar en afwisselend. Daar moeten we zuinig op zijn. Ons landschapsbeleid voorziet in het veilig stellen en ontwikkelen van de kwaliteiten van de natuur en het landschap om ons heen. Waar vind je zoveel variatie in het landschap en de biotopen in Nederland? Mooi dat dit magazine ons een inkijkje bezorgt in deze rijkdom.

Gids voor de streek Wat de Achterhoek onderscheidt van de rest van Nederland, dat kan men zowel binnen als rondom het Nationaal Landschap De Graafschap geconcentreerd vinden. Kastelen en landgoederen, een coulisselandschap met zandpaden en prachtige vergezichten. Dit magazine staat er bol van. Omdat het blad digitaal en in gedrukte vorm functioneert als een gids, zal iedereen onvergetelijke indrukken mee naar huis kunnen nemen.

Samenleving en samenwerking Zonder boeren, zonder landgoedeigenaren, zonder natuurbeschermingsorganisaties zou het hier een kale boel zijn. Het landschap om ons heen is het resultaat van de inspanning van velen. Goed om dit te bedenken en ook goed om hierin energie te blijven steken. De kwaliteit van onze omgeving beïnvloedt niet alleen onze gezondheid in positieve zin, maar ook onze economie. De mooiste resultaten bereiken wij door samen te werken. Hoe groen kan dan de energie worden, die wij opwekken!

Henk Aalderink, burgemeester van Bronckhorst

Sebastiaan van ‘t Erve, burgemeester van Lochem

COLOFON

a Ontwerp en dtp: Mo Middag, Lochem Drukwerkbegeleiding: PRinterface Leiderdorp Oplage: 50.000 exemplaren. Foto cover: Schaapherder op het Groote Veld. Zie reportage op pagina 62. Foto: Anton Aardenberg. Fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: VVV Lochem, VVV Bronckhorst, Michiel Schaap, Laurence Delderfield, Anton Aardenberg, Job Teeuwen en anderen. Deze brochure is mede mogelijk gemaakt door de adverteerders en door bijdrage van de gemeenten Bronckhorst en Lochem en de Provincie Gelderland. Alle gegevens worden verstrekt zoals ze bekend waren ten tijde van de productie van deze brochure. VVV Lochem en VVV Bronckhorst aanvaarden geen aansprakelijkheid voor schade, in welke zin dan ook, ontstaan als gevolg van onjuistheid van de gegevens, zet- en of drukfouten. Wijzigingen voorbehouden.

HA P

Redactie: Jolanda Hofland, Mirjam Enzerink, Jenny Polman, Johan Busger op Vollenbroek, Dorine Stijkel, Marlies van Loon, Jacobus Trijsburg (samenstelling en eindredactie bijdragen Nationaal landschap De Graafschap), Jeanette ter Haar, Saskia Marsman, Henny Berendsen, Mo Middag, Jopie Wullink, Lars Scheffer.

Nation

Landsc l a

Uitgave: VVV Lochem en VVV Bronckhorst

GR A A F

Inhoud Ontdek Lochem & Bronckhorst 6 15 34 36 40 43 47 55 72 75 85 86 92 98 104

108

114 117

Wandelroutes Fietsroutes Zachtjes gaan de paardenvoetjes Toeren door de Achterhoek Betoverende tuinen Glooiende greens & fairways Kunst & theater Galeries & workshops Musea en meer Imposante kerken Molens De romantiek van het platteland ‘Boergondische’ boeren De lekkerste boerenadresjes Wijn uit de Achterhoek De leukste uitjes Schipper mag ik overvaren? In een kano, met de Berkelzomp of in een rondvaartboot Kids! Er is in Lochem & Bronckhorst zo veel te ontdekken, kijk maar! Plonzen! Alle zwembaden op een rij Evenementenagenda

Nationaal Landschap De Graafschap 12 20 30 38 44 71 76 91 95 96 106

Hackfort Kienveen Lochemse Berg Stelkampsveld Groote Veld ‘Oral History’ Mondelinge geschiedenis Stichting Landschapsbeheer Gelderland Olie in de Graafschap? Groen, groener, vergroenen Landgoed Zelle Bloemrijk verleden van De Wiersse en De Wildenborch

Kastelen & landgoederen 19 22 33 79 83 89 96 103 106

Ampsen De acht kastelen van Vorden De Boekhorst De tuin en keuken van Hackfort De moesgaard van Verwolde De Velhorst Landgoed Zelle Verwolde De Wiersse en De Wildenborch

Reportages 26 ‘De oudste, de hoogste, de witste, de dikste..’ Lochem & Bronckhorst in superlatieven 61 Ambachten anno nu Bijzondere, ambachtelijk beroepen als smid, glasblazer en schaapherder

Dineren & Logeren 123 133 137 145 153 157

Restaurants Hotels Bed & Breakfast Campings Vakantieverblijven Conferentiecentra

78 Leven van het land Zaaien, oogsten, groeien, bloeien

Lochem

Lochem is met ruim 216 km2 een rijk met natuurschoon bedeelde plattelandsgemeente met een stedelijke kern (Lochem), verschillende dorpskernen (Almen, Barchem, Epse, Eefde, Gorssel, Harfsen, Laren) en een aantal buurtschappen (Exel, Joppe, Kring van Dorth en Zwiep).

Bronckhorst

De gemeente Bronckhorst is ca. 28.643 ha groot en bestaat uit 44 dorpen en buurtschappen: Achter-Drempt, Baak, Bekveld, Bronkhorst, Covik, De Meene, Delden, Dunsborg, Eldrik, Halle, Halle-Heide, Halle-Nijman, Heidenbroek, Hengelo (Gld.), Heurne (gedeeltelijk), Hoog-Keppel, Hummelo, Keijenborg, Kranenburg, Laag-Keppel, Linde, Medler, Mossel, Noordink, Olburgen, Oosterwijk, Rha, Steenderen, Toldijk, Varssel, Veldhoek (gedeeltelijk), Veldwijk, Velswijk, Vierakker, Voor-Drempt, Vorden, Wassinkbrink, Wichmond, Wildenborch, Winkelshoek, Wittebrink, Wolfersveen, Zelhem.

VVV Lochem

VVV Vorden

VVV’s en infopunten Bij de VVV winkels in Lochem en Vorden kun je terecht voor een compleet aanbod van toeristische informatie, wandelen fietsroutes, streekproducten, cadeaus en natuurlijk veel verschillende cadeaubonnen. VVV Bronckhorst Hoofdvestiging

Kerkstraat 1b Vorden (0575) 55 32 22 info@vvvbronckhorst.nl www.vvvbronckhorst.nl Geopend: okt t/m maart: ma 13–16u; di t/m do 10–16u; vrij 9–16u; za 10–14u april t/m sept: ma t/m do 9.30–17u; vrij 9–17u; za 10–15u (juli/aug za t/m 16u) Buiten deze openingstijden kun je terecht bij het interactieve scherm op de winkelruit.

VVV Lochem Hoofdvestiging Markt 2 Lochem (0573) 25 18 98 info@vvvlochem.nl www.vvvlochem.nl Geopend: zie website

VVV Bronckhorst en VVV Lochem

Agentschappen VVV Lochem - Barchem Vakman Koeleman Borculoseweg 3 (0573) 25 18 98 Geopend: ma t/m vr 8.30-12.30u en 13.30-18u. za 8.30-17u. VVV Lochem - Gorssel Boekhandel Bechtle Hoofdstraat 40 (0573) 25 18 98 Geopend: di t/m vr 8.30-18u en za 8.30-16u VVV Lochem - Laren Bistro-rant ’t Langenbaergh Deventerweg 1 (0573) 25 18 98 Geopend: di t/m zo 9-18u

VVVBronckhorst en VVVLochem

VVV Bronckhorst - Hengelo (Gld.) Albert Heijn Raadhuisstraat 24 (0575) 55 32 22 Geopend: ma t/m za 8-20 u (do en vrij tot 21u) VVV Bronckhorst - Zelhem Eetcafé de Groes Stationsstraat 2 Geopend: di t/m zo 11-14u. Voor verkoop van artikelen, cadeaubonnen en routes. Gratis informatie is altijd mee te nemen tijdens de openingstijden van de Groes. Servicepunten (beperkt lokaal assortiment) in: Almen, Bronkhorst, Eefde, Epse, Halle, Harfsen, Hummelo, Joppe, Kring van Dorth en Steenderen.

Zes buitengewone wandelroutes over

Graafse Landgoederen

Wandelen met je smartphone als reisleider. Steeds vaker zijn wandelroutes digitaal verkrijgbaar. Dat betekent dat je op pad kunt zonder voorbereiding of routebeschrijving. Je enige zorg is een opgeladen telefoon! Tekst: AbelLife, Bertine Kleinjan. www.abellife.nl

Opvallend veel kastelen in dit gebied. Dat heeft alles te maken met de staatkundige verhoudingen tussen de middeleeuwen en de 18e eeuw. Het gebied was eindeloos verdeeld in heerlijkheden en andere eigendommen. Elk met een eigen bestuurder. En die wilden natuurlijk een groots en meeslepend onderkomen. Voor de veiligheid van hun pachters en gezinnen, maar ook om te imponeren. En dat doen ze nog steeds. Smalle bruggetjes, brede lanen en fraaie doorkijkjes. De vele rododendrons, ooit geplant voor de jacht, hoeven nu alleen nog maar mooi te zijn. Verrassende waterpartijen en zoals we van een landgoed verwachten: watermolens, oude houtwallen en romantische boerenhoeves. De omgeving is favoriet bij reeën en roofvogels. De grootste kans om ze te spotten, is op de scheidslijn tussen open veld en bos. Let onderweg eens op de beuken aan weerszijden van de oprijlanen. Hoe meer rijen beuken, hoe welgestelder de landgoedeigenaar ooit was. De routes variëren tussen de 8 en 14 km. Stevige wandelingen met veel variatie onderweg. Reken op een uur of 3. Dan heb je ook nog tijd om onderweg of na afloop te genieten van de Graafse gastvrijheid. Onderweg krijg je tips over de leukste plekjes. Ook zijn er verhalen. Van vroeger en van nu. Over het landschap, over de mensen en de dieren. En net als je denkt: ‘Waarom is dat zo?’ of ‘Welke vogel hoor ik?’ druk je op het icoontje en de gewenste informatie verschijnt.

Digitaal wandelen

• Je koopt de routes in de AbelLifeapp. De bundel met zes routes kost € 4,99. • Download de routes vooraf. Alleen dan heb je wifi nodig. • Zorg dat de batterij is opgeladen en dat locatievoorzieningen aanstaat. • Ga naar het startpunt en start de route. • Je ziet jezelf bewegen op de kaart, routeaanwijzingen volgen automatisch.

Speciale Lezersaanbieding

Lezers kunnen de bundel aanschaffen voor de speciale prijs van € 2,-. Ga daarvoor naar: www.abellife.nl, volg de instructies en gebruik de actiecode ‘Graafsgoed2014’. De aanbieding geldt alleen in 2014 en is niet geldig i.c.m. andere aanbiedingen.

’t Zelle ’t Medler Beekvliet ...Als je geluk hebt, kom je hier de zeldzame grauwe klauwier tegen. Hij doet zijn naam geen eer aan, want kleurloos is hij zeker niet. Over zijn ogen loopt een zwarte streep die doet denken aan Zorro, de gemaskerde held uit Mexico. De vogel is nogal meedogenloos: hij spietst zonder pardon zijn prooidieren aan de doornen van stekelige struiken. Zo kunnen ze drogen in de zon en dat komt de smaak ten goede! Lengte: 8 km | Start: Parkeerplaats De Lebbenbrugge in Borculo

…Veel van de landgoederen in de Graafschap zijn te vinden in de buurt van een beek. De regelmatige overstromingen stonden garant voor vruchtbare akkergrond. De beekdalen leverden hooi voor het vee en het stromende water kwam goed van pas voor de watermolens. De landgoederen die gesticht werden door rijke stedelingen, lagen ook vaak dicht bij een beek. Maar dat had vooral te maken met het vullen van de grachten en vijvers in hun parkachtige tuinen. Lengte: 14 km | Start: ’t Wapen van Medler in Vorden

…Vroeger was het een drukte van belang op ‘Goet te Zelle’. Op het landgoed waren arbeiders en pachtboeren druk met het ploegen, zaaien en oogsten. De rogge moest voor 10 augustus van het land, want dan moesten de knollen worden ingezaaid voor het veevoer. Het brandhout haalden ze uit de houtwallen langs hun land. Op het landgoed lagen vaak stapels hout die als afzonderlijke kavels geveild werden. Lengte: 9 km | Start: Golfclub ‘t Zelle

Hackfort

Kieftskamp

Ruurlo …Onder het beheer van de Van Heeckerens groeide het landgoed uit tot het grootste van de Graafschap. Halverwege de 19e eeuw bezaten de heren van Ruurlo bijna 25% van de hele gemeente! Een aantal pachtboerderijen is nog steeds te herkennen aan de rood-wit-groene luiken. Zag je vroeger een boerderij met effen groene luiken, dan wist je dat er een vrije en bovenal trotse boer woonde! Lengte: 9 km | Start: Stapeldijk Ruurlo

…De boerderijen zijn uit het midden van de 19e eeuw en staan op plaatsen waar al eeuwenlang werd gewoond en gewerkt. Ze zijn van het hallenhuistype: Langgerekt, waarbij de deel met de stallen en het woongedeelte onder één dak vallen. Opvallend is dat de vensters van alle boerderijen die bij de Kieftskamp horen, zijn uitgerust met een roedenverdeling in 18e-eeuwse stijl. En als je goed kijkt, zie je op elk erf een tulpenboom. Lengte: 8 km | Start: ’t Proathuus in Vorden

...Het peil van de Baakse Beek is in de loop der eeuwen - de molen dateert van rond 1700 altijd voer geweest voor ruzies. Stuwden de heren van het stroomopwaarts gelegen Kasteel Vorden, dan had de Hackfortse molen te weinig water, stuwde Hackfort dan stonden de raderen van de molen bij landgoed `t Suderas stil. Er kwamen geregeld gerechtelijke uitspraken aan te pas. Lengte: 13 km Start: Parkeerplaats Hackfort

Routes gemaakt door AbelLife in opdracht van Nationaal Landschap de Graafschap. www.nationaallandschapdegraafschap.nl

De app: Gratis te downloaden in de App Store of Google Play

| Met routewinkel waarin meer dan 350 routes staan Routes kiezen op basis van het dichtstbijzijnde startpunt of de kaart | Kopen gaat via je Apple- of Androids account Updates inzake omleidingen e.d. vinden automatisch plaats | Onder de button ‘Gratis’ vind je een aantal routes als voorproefje | Gekochte routes kun je opslaan zonder dat ze geheugenruimte innemen

Ophaalbruggetje op Landgoed De Velhorst

De paden op,

jeTrek je wandelschoenen aan en ga op ontdekkingreis door Lochem & Bronckhorst Wandel door een stad, over een landgoed, over de Lochemse berg of met een ezeltje. Voor groot en klein, er is voor elk wat wils! Informeer ernaar bij de VVV.

Lochemse Bergroute De uitdrukking "berg" is wat overdreven, want het hoogste punt ligt 50 m. boven NAP ofwel 35 m. hoger dan de omgeving. In het routeboekje lees je alles over het ontstaan van de berg en andere wetenswaardigheden in dit gebied. De route is in 2 delen te lopen, deel noord is 7 km en deel zuid is 4 km.

Cuypers op de Kranenburg LANDGOED AMPSEN Dit prachtige landgoed gaat maar liefst terug tot de 14e eeuw. Momenteel is het in bezit van afstammelingen van de oorspronkelijke eigenaren. De route is 8,5 km en te verkorten tot 3,5 km.

Klompenkearlspad en Ockhorstroute Wandel over schouwpaden van de Baakse Beek, langs eeuwenoude boerenerven en over historische weggetjes in het prachtige gebied tussen Wichmond en de IJssel. Kom meer te weten over de oorsprong van Wichmond, het oudste kerkdorp van de Graafschap. De Ockhorstroute is uitgeroepen tot het mooiste ommetje van Gelderland.

Deze wandeling voert je langs verschillende Cuypersmonumenten die hier in de tweede helft van de 19e eeuw zijn gebouwd. In het begin van zijn carrière als architect, ontwierp Pierre Cuypers verschillende gebouwen in een gebied, dat in feite een niemandsland was. Kranenburg als dorp bestond toen nog niet. De wandelroute is ongeveer 14 km. en kan worden ingekort tot 10 km.

Grote Veld route Door het steeds wisselende landschap biedt het Grote Veld prachtige panorama’s en doorkijkjes. Al wandelend kom je heel wat te weten over dit gebied. De bewegwijzerde route is ca. 15,5 km.

Wandelen rond Halle, Velswijk en Zelhem Elf routes verzameld in drie brochures laten je kennis maken met het afwisselende gebied rondom Zelhem. Het bosrijke Landgoed het Zand ten noorden van het dorp Zelhem en het natte bijna moerasachtige gebied rondom Halle. Rondom het kleine Velswijk en buurtschap de Wittebrink vind je de kenmerkende enkjes, kleine heuveltjes die in het land liggen. Door steeds weer het land opnieuw te bemesten onstond de verhoogde, bolle vorm.

De 3 kieften Tijdens deze route krijg je een goed beeld van de prachtige natuur rond Gorssel: het natuurschoon van de IJssel, met de schitterende uiterwaarden, de heidevelden en uitgestrekte bossen. De route is 17 km maar ook te verkorten tot 10 of 13 km.

Linderoute Met de 10,5 km. lange Linderoute ontdek je het echte Achterhoekse coulisselandschap. De route start bij ‘t Proathuus in Linde bij Vorden.

De Gorsselse Heide is een

Wandelen met een ezeltje

natte-heidegebied en heeft de potentie dé natuurparel van de Achterhoek te worden. Kom je eens kijken?

de lanen in... Het Berendpad Ontdek het Nationaal Landschap de Graafschap met deze 8,5 kilometer lange wandeling door het prachtige landschap tussen Vorden en kasteel Hackfort. Akkers, korenvelden en graslanden afgewisseld met stukjes bos kenmerken het gebied rondom Hackfort.

Rondjes Bronkhorst en Steenderen Vier wandelroutes, variërend in lengte en startplaatsen, lopen door het kleinste stadje van Nederland en door het prachtige (IJssel) gebied tussen Bronkhorst en Steenderen

De Eesterhoek Deze route, van ca. 11, 5 km leidt je door het coulisselandschap en de enken met historische boerderijen van de Eesterhoek. Aan de route ligt ook de korenmolen ‘Geertruida Cornelia’, sinds 2000 weer in originele staat.

De poort van Lochem Een wandeling door het unieke landschap rond de Lochemse Berg en de prachtige Berkelvallei in Lochem. Deze bewegwijzerde route (11 km.) is te starten vanaf treinstation Lochem, Stationsplein 1.

Wandelen rond Drempt, Hummelo en Keppel Vijf verschillende boekjes met diverse wandelroutes variërend in lengte. Geniet van de bossen van landgoed Enghuizen, de witte en zwarte kolk waar het volgens de verhalen zou spoken en het prachtige rivierenlandschap van de Oude IJssel.

Terug in de tijd naar de Paaschberg Op deze bewegwijzerde route nemen we je mee terug in de tijd. Op 35 locaties word je geïnformeerd over de geschiedenis en geologie van deze streek. De route is 4,5 of 6,5 of 9,3 km.

Rondje Hengelo Deze wandelroute neemt je mee door een gevarieerd landschap. Voor een groot gedeelte gaat de wandeling door het buitengebied, waaronder de buurtschappen Bekveld en Noordink. Onderweg kom je geen horeca tegen maar er zijn wel voldoende bankjes. De route is ongeveer 11 km. en in te korten tot 7 km.

Varssel Route Deze wandelroute van 10 km. neemt je mee over het prachtige Landgoed Zelle dat bestaat uit bos, weiland, akkers en de beroemde golfbaan.

’t Riefelroute

Het landschap waar deze wandeling van 5 km. doorheen loopt heet eigenlijk een broekontginningslandschap, gelegen in het buurtschap Bekveld. Broek en bek betekenen beek. Vroeger was het een laag moerasachtig gebied waar naar leem en oer werd gegraven, voor de steenovens en ijzergieterijen, de zogenaamde leemkoelen en oergaten.

Met meester Prop door landstad Lochem Meegenomen door Meester Prop wandel je langs de mooiste landschappelijke en cultuurhistorische bezienswaardigheden van zijn kleine landstad Lochem. Beleef de sfeer uit de middeleeuwen langs grachten en bleken, de Grote en Kleine Markt. De route is ca. 2,5 km.

Wandelen met een ezeltje doe je in Almen Barchemse Wandelvierdaagse

Staringkoepeltje

Rondje Exel

Stadswandeling Bronkhorst

Staringkoepeltje

Een ontdekking van landgoederen, landbouwontwikkeling, natuur en landschap. Lengte van deze bewegwijzerde route is 16 kilometer.

Het stadje Bronkhorst kreeg z’n stadsrechten in 1482 maar is nooit verder gegroeid dan de huidige 159 inwoners. Hiermee is Bronkhorst de kleinste stad van Nederland. Op de vraag waarom de stad zo klein is gebleven en waarom Bronkhorst vroeger bijna synoniem voor strijd en onlust was krijg je antwoord tijdens een stadswandeling o.l.v. een VVV gids. Deze wandeling is, vanaf 20 personen, te boeken bij VVV Bronckhorst.

Aan de oevers van riviertje de Berkel, bij Lochem staat dit mooi gerestaureerde Staringkoepeltje. Rond 1850 in eigendom van de jongste dochter van de beroemde dichter Staring, die in Vorden heeft gewoond. Wandel langs de Berkel en trek jezelf met een touw op het kleine pontje over het water naar de overkant: de plek waar de koepel staat. Binnen is een kleine tentoonstelling over het verleden van de theekoepel. Doen!

Het dorpsommetje

Barchemse Wandelvierdaagse

De VVV paaltjeswandelingen in Vorden zijn een begrip in het dorp. De twee routes van 4,8 en 8,4 km. starten op het Kerkepad aan de Dorpsstraat en voeren je mee over het landgoed rondom Kasteel Vorden. Leuk om te wandelen op een mooie zomeravond met daarna een ijsje van het IJsbuffet!

De 10e editie van dit wandelevenement staat gepland voor 2 t/m 5 juli 2015. Prachtige routes! Meer weten of inschrijven? Kijk maar eens op www.barchemse4daagse.nl

Het Pieterpad Dit populaire ‘Lange Afstand Wandelpad’ is maar liefst 492 kilometer lang. Stap ook het Pieterpad op: het loopt door Laren, Vorden en Zelhem! Kijk op www.pieterpad.nl of haal het boekje bij de VVV.

Op de stoep! Volg de witte pijlen op de grijze stoeptegels in het trottoir et voilà, je loopt vanzelf de route van 5 kilometer door het historische centrum van vestingstad Lochem. Koop je de brochure die bij de wandeling hoort? Dan kom je onderweg nog veel meer te weten, want de nummers die je tegenkomt in de stoep, corresponderen met de nummers in dit handzame boekje. Ze vertellen je precies het verhaal bij elke bezienswaardigheid. De route is te koop bij VVV Lochem.

Fotopuzzeltocht Tijdens deze cryptische fotopuzzeltocht maak je al wandelend kennis met de prachtige Achterhoek. De foto’s krijgt je na afloop ingelijst mee als herinnering. Leuk! Info: Bouwhuisweg 6, Laren, (0573) 40 15 89 www.lieftinksactiviteiten.nl. 10

Ezeltje strek je! Kijk, daar word je nou blij van: een ezeltje! In Almen zijn ze te huur, voor een mooie tocht van 2,5 uur. Lopen met één of meerdere ezels vanaf Camping De Vetweide in Almen. De ezel draagt de picknickspullen in een mandje op zijn rug. Onderweg zijn vele leuke picknicken rustplekjes. De ezels zijn zeer sociaal en willen dan ook zo dicht mogelijk bij je in de buurt zijn…. Pas op voor je broodje of ander lekkers! Per tocht moeten minimaal twee volwassenen mee. Prijs: € 15,- per ezel en € 3,- p.p. Reserveren gewenst. Dorpsstraat 7, Almen, (0575) 43 19 27 www.devetweide.nl. (zie pag.18)

...vooruit, met flinke pas! Stadswandeling Lochem De gidsen van de VVV bezorgen je graag een genoeglijke, vermakelijke middag. Ga met een van onze stadsgidsen op stap en steek ondertussen veel op van de geschiedenis van onze kleine ‘landstad’. Over het bestaan van het kleine Bagijnestraatje bijvoorbeeld. Of van de Hooiplukker. De Grote Kerk herbergt voor velen ook bijzondere verrassingen. Boek dus eens een stadsgids en je bent weer bijgepraat. Info: VVV Lochem.

Lunch-wandel-wine & bite! Gezellig met je familie,vrienden of collega’s door de stad wandelen, lekker lunchen en een wijntje achteraf. Het kan allemaal in Lochem! Je begint met een heerlijke lunch bij de Lochemse Croissanterie in het centrum, vervolgens wandel je samen met een enthousiaste, ervaren stadsgids langs de mooiste plekjes vol rijke historie en cultuur in de Lochemse binnenstad. Het arrangement eindigt met een wine & bite: een wijntje met drie hapjes bij restaurant Kawop, bij de oude plataan op het marktplein. Info: VVV Lochem.

Wandelen tussen de kikkers en salamanders! De oudste fundamenten op landgoed Dorth dateren uit de twaalfde eeuw. Op de plaats waar nu het landhuis staat, stond ooit een kasteel. Het landgoed bestaat uit een parkbos met voorname bomenlanen, een slotgracht, vijvers, boerengrond en voormalige productiebossen. Dorth ligt langs de Dortherbeek en is van oudsher een waterrijk landgoed. Vanaf 1960 trad verdroging op. Kikkers en salamanders kregen het steeds moeilijker en vogels als de nachtegaal verdwenen. Het waterschap zorgde ervoor dat er weer volop water vloeit. Het landhuis uit 1928 is particulier eigendom en is helaas niet te bezichtigen. Verder kun je overal komen. Er zijn twee gemarkeerde routes van elk 3 km. Voor een uitgebreide wandeling kun je doorsteken naar het Esveldsbos. www.natuurmonumenten.nl/node/6942/

Hackfort

Tekst: Jenny Polman, foto’s: Michiel Schaap

Hackfort is, met zijn hagen, houtwallen, bomenrijen en oude beuken een typisch voorbeeld van het echte Achterhoekse coulissenlandschap. In het voorjaar zijn nergens zo veel graslanden te zien die roze kleuren van de pinksterbloemen als op Hackfort. Eerst verguisd, nu beschermd

Daarnaast werden hun leefgebieden kleiner en kleiner door het zich steeds verder uitbreidende wegennet en de groeiende dorpen en steden. Ook eiste de recreatie steeds meer ruimte op. Zo’n vijftig jaar geleden waren de dassen dan ook zo goed als verdwenen uit de Graafschap. Op één plaats hebben ze zich – gelukkig – altijd weten te handhaven: het landgoed Hackfort bij Vorden. De das hoort dan ook als geen ander zoogdier bij dit typische Achterhoekse landschap.

Ooit was de das – na de vos – een van de meest verguisde bewoners van de Graafschap. Hij zou inbreken in de kippenhokken bij boerderijen, op de grond broedende vogels en hun eieren opvreten, geen konijn of haas meer (voor de jagers) overlaten. Dassen werden doodgeschoten en vergiftigd, hun burchten vernield omdat ‘er toch te veel’ van zouden zijn.

Onze grootste inheemse marterachtige was nog niet geheel voor de Graafschap verloren gegaan toen het tij in zijn voordeel begon te keren: steeds dieper drong bij landgoedeigenaren, natuurbeheerders, buitenlui en overheden het besef door dat Nederland met de das toch wel een heel bijzondere bewoner rijk was. De das (Meles meles) werd een beschermde diersoort en mocht niet langer gedood worden, het vernielen van zijn burcht werd strafbaar. Onder wegen door werden dassentunnels aangelegd die a. moesten voorkomen dat er nog meer dassen verkeersslachtoffer zouden worden en b. de uitwisseling van tot die tijd geïsoleerd levende populaties mogelijk moesten maken om zo inteelt te voorkomen. Daarnaast werd alles uit de kast getrokken om het imago van het dier te verbeteren. Zo bleek de das bijvoorbeeld helemaal niet die kippenrover te zijn waarvoor hij werd aangezien; zijn voedsel bestaat voor tachtig procent uit regenwormen en verder eet hij vooral fruit en maïs.

Das

Eind vorige eeuw begonnen die maatregelen vruchten af te werpen; niet alleen verspreidden de dassen vanuit Hackfort zich over een groter deel van de Graafschap maar ook kwamen exemplaren van elders hier naar toe en zorgden zo voor vers bloed. Bovendien werden meer en meer mensen zich ervan bewust dat dassen dieren zijn waar we trots op moeten zijn. Tegenwoordig gaat het dan ook een stuk beter met deze marterachtige, al sneuvelen er nog altijd (veel) te veel in het verkeer. Hackfort is, met zijn hagen, houtwallen, bomenrijen en oude beuken, een typisch voorbeeld van het echte Achterhoekse coulissenlandschap. Centraal staat natuurlijk het kasteel met daarbij de watermolen in de Baakse Beek, waar bijvoorbeeld de Grote gele kwikstraat graag langs de oevers trippelt. Omdat eigenaar Natuurmonumenten haar in pacht uitgegeven gronden niet of beperkt laat bemesten en ook maatregelen heeft getroffen het water beter in het gebied vast te houden, zijn in het voorjaar binnen de Graafschap nergens zo veel graslanden te zien die roze kleuren van de Pinksterbloemen als op Hackfort. Pinksterbloemen houden namelijk wel van een beetje natte voeten.

Grote gele kwikstaart

Weetje

De Pinksterbloem is de belangrijkste waardplant voor een niet te missen vlinder: het Oranjetipje. Die vlinder dankt zijn naam aan de oranje vleugelpunten van alleen het mannetje. Waardplant betekent dat een vrouwtjesvlinder haar eitjes bij voorkeur afzet op deze plant, zodat de kleine rupsjes zich kunnen voeden met haar bladeren. Waar Pinksterbloemen bloeien kan het dan ook miegelen van de Oranjetipjes.

Oranjetipje op een Pinksterbloem 13

Ontdek De Graafschap

Op de fiets!

Wie een fietstocht wil maken in de Achterhoek, heeft ruime keuze uit bewegwijzerde fietsroutes. De routes zijn vanaf € 2,- per stuk te koop. Informeer ernaar bij de VVV!

Fietsroutenetwerk De Achterhoek maakt gebruik van het landelijke fietsroutenetwerk, het zogenaamde Knooppuntensysteem. Via genummerde (witgroene) borden fiets je van knooppunt naar knooppunt. Op ieder knooppunt staat een informatiepaneel met een kaart van het routenetwerk, waarop je je kunt oriënteren en het vervolg van de route kunt bepalen. Een overzichtskaart met daarop de knooppunten en tussenliggende afstanden is o.a. te koop bij de VVV.

FIETSVIERDAAGSE

Berkelroute

Van 4 t/m 7 augustus 2015 kun je weer de mooiste kilometers fietsen tijdens de fietsvierdaagse in Laren. Natuurlijk wil je zoveel mogelijk van de Achterhoek zien, daarom kun je elke dag een andere route kiezen. Er zijn wisselende routes van 25 (gezins/kinderroute), 40 en 60 kilometer. Voor meer informatie kijk op de achterpagina of op www.fietsvierdaagse.net

Een fietsroute tussen vestingstad Lochem en hanzestad Zutphen. Je fietst door een afwisselend landschap met o.a. het riviertje de Berkel, landgoederen zoals De Velhorst en het Grote Veld, kleinschalige landbouwgronden en natuurgebieden. Afstand ca. 44 km.

Veerpontjesroute

Slangenburgroute

De Veerpontjesroute kan worden gestart bij de VVV in Doesburg en voert je mee door het ijsselgebied op de grens tussen de Achterhoek en Veluwe.

Deze route is niet bewegwijzerd en heeft een lengte van ca. 28 km. Je fietst door een coulisselandschap en door het bosgebied van ‘de Slangenburg’. Dit gebied is in beheer bij Staatsbosbeheer. Deze vereniging heeft er een aantal prachtige wandelingen uitgezet.

Ommetje Gorssel Via verharde wegen, zandwegen en dijken kom je door een bosrijk gebied, langs de Gorsselse heide, door de Eefdese en Gorsselse Enk en tenslotte langs de uiterwaarden van de IJssel. Afstand ca. 20 km.

ATB Route Een bewegwijzerde route voor veldtoerfietsers, bestaande uit vier lussen, totale lengte 90 km. Er is een traject van 25 km. rondom de Gorsselse Heide, een door ’t Waliën van 18 km., een lus van 20 km. door het Grote Veld en een over de Lochemse Berg van 27 km.

Rondje Lochem Een fietsroute van Lochem naar Barchem en met een lusje weer terug naar Lochem. Een leuke route waarbij je een goede eerste indruk krijgt van Lochem. Afstand: 20 km.

Het Zand Route Deze fietsroute van 43 km. gaat eerst door bosgebied ‘het Zand’, waar je heerlijk kunt wandelen en daarna door een open landschap. Dit landschap werd pas na 1920 ontgonnen. De lange rechte wegen in dit gebied vinden hun oorsprong in de ontstaansgeschiedenis uit heide en veen.

Fietsverhuur

TRAP routes

Barchem Koeleman; tandems, ATB, fietsen met en zonder elektrische ondersteuning, aanhangfietsen en fietskarren, (0573) 44 12 58.

Eefde

Fiets Service Finke; zo en ma gesloten. (0573) 25 17 12. Fulltime Adventure; (kinder-) ATB, (06) 24 56 25 22 / (0573) 28 00 42.

Onstenk; (kinder)fietsen, tandems, (0575) 54 49 44.

Goossens Lochem; zo en ma gesloten, (0573) 25 73 61.

Kring van Dorth

Vorden

Ooievaarsroute

Stayokay De Kleine Haar (0573) 43 16 15 (zie pag. 136).

Klein Brinke Fietsverhuur; (kinder)fietsen (ook elektrisch), mountainbikes, fietsaccessoires. (0575) 55 12 56. www.kleinbrinke.nl

Een prachtig gezicht, al die ooievaars in Gorssel! Fiets de ‘Ooievaarroute’ en met een beetje geluk, zie je ze vliegen! Vanuit het dorp Laren fiets je via de Gorsselse Heide naar het centrum van Gorssel. Je vervolgt je weg via de uiterwaarden, bossen en het buitengebied van Gorssel en Harfsen om uiteindelijk weer in Laren uit te komen. Vanaf de geboorte van de eerste jongen in 1982, tot aan 2014 heeft het ooievaarsdorp in Gorssel een belangrijke bijdrage geleverd aan de terugkeer van de ooievaar in de IJsselvallei. De nieuwe generatie nestelt in het bos langs de Kolkweg en op vele palen in de omgeving. In het voorjaar en in de zomer vindt u hele groepen ooievaars in de weilanden op zoek naar eten. Meer informatie over het ooievaarsdorp vind je op het bord aan de Eefdese Enkweg. Afstand ca. 40 km.

Hengelo (Gld.) Slotboom Tweewielers; (kinder) fietsen (ook elektrisch) , familiefietsen, mountainbikes, tandems en accessoires. (0575) 46 72 78, www.slotboomtweewielers.nl

Laren Goossens Laren; o.a. fietsen met elektrische ondersteuning. (0573) 22 13 50.

Lochem ’t Venne; ook op zondag, (0573) 25 19 16 (zie pag. 116) Rovelo Bikes; o.a. E-bike, stads-, ouder/kind fiets, tandem en mountainbike. Bellen is wenselijk, ook op zondag en maandag mogelijk. (zie pag. 14) (06) 53 10 86 03 / (0573) 25 46 11, Albert Hahnweg 1, Lochem www.rovelo-bikes.nl

Profile Bleumink; (kinder)fietsen (ook elektrisch), mountainbikes, scootmobiel, tandems en fietsaccessoires. (0575) 55 13 93, www.profilebleumink.nl (zie pag. 14) Free-wheel Organisatiebureau; Hoge bi, tandem, TukTuk, solex, ATB, elektrische swing. (0575) 55 42 28. (zie pag. 42) www.free-wheel.com Eetcafé de Reehorst; (kinder)fietsen (ook elektrisch). (0575) 55 23 32. www.eetcafedereehorst.nl

Zelhem Kappert Fietsverhuur; (kinder)fietsen (ook elektrisch).

Fietsen langs molens

Pech onderweg?

Deze tocht brengt je langs 8 verschillende molens, door een prachtig landelijke omgeving. Wanneer de wieken draaien is de molenaar aanwezig en vertelt hij je graag over de molen. De bewegwijzerde route is 35 of 52 km. Kijk voor meer over molens op pagina 75.

FietsNED is de mobiele fietsenmaker die je op locatie kan helpen. Bel en binnen een paar uur ben je weer op de fiets. Ben je lid dan streven we ernaar om binnen een half uur iemand bij je te hebben. Of je nu thuis bent of onderweg. FietsNED plakt de band van je fiets en repareert ook andere zaken. Je bent snel weer op pad met hulp van deze fietswegenwachtservice! Meer weten? Kijk op www.fietsned.nl. FietsNED kun je bellen op: (0573) 25 46 11 of (06) 53 10 86 03. (Zie advertentie op pagina 14.)

Deze beschreven route brengt je in contact met archeologische monumenten in de gemeente Lochem. De route bestaat uit een Noordroute van 32 km en een Zuidroute van 40 km. Tijdens deze tocht maak je kennis met het gebied, zijn verhalen en de relicten. Onderweg fiets je langs diverse horecagelegenheden. De Zelhemse TRAProute bestaat uit ‘De Markenroute’ van 28 km en ‘De Halse Rugroute’ van 30 km.

Langs Starings wegen Bewegwijzerde fietsroute. Vanuit Lochem via het Grote Veld langs Huis De Wildenborch naar Vorden. Bij Almen komt de route bij het beroemde bruggetje van ‘de hoofdige boer’. Afstand ca. 49 km.

Proproute In deze fietsroute neemt Meester Prop je mee langs de mooiste landschappelijke en cultuurhistorische bezienswaardigheden van zijn kleine landstad Lochem. De beschreven route is ca. 25 km.

Blokje(s) om ‘Blokje om’ (29 km) en ‘Water en groen, doen!’ (41 km) zijn routes die aan de hand van knooppunten te volgen zijn. ‘Blokje om’ gaat van Lochem naar Laren, via het Grote Veld terug naar Lochem. ‘Water en groen, doen!’ gaat vanuit Almen naar Harfsen, via Gorssel en Eefde terug naar Almen.

Fraaie fietsroutes De prachtige omgeving van Lochem en Bronckhorst ontdek je het beste per fiets. En er zijn zoveel mooie routes dat het nog lastig kiezen wordt!

Lokaal Ommetje Bronkhorst

Lokaal Ommetje Zelhem Noord/Zuid

Deze route gaat vanaf Bronkhorst, het kleinste stadje van Nederland, door een afwisselend landschap van uiterwaarden, bossen, landbouwgronden en de dorpskernen Baak, Toldijk en Steenderen. In deze route van ongeveer 25 km. worden historie en natuurschoon met elkaar gecombineerd.

De noordelijke fietsroute van 20 km. gaat eerst langs bosgebied â&#x20AC;&#x2DC;Het Zandâ&#x20AC;&#x2122;, waar je heerlijk kunt wandelen. Vervolgens rijd je door een open landschap terug naar Zelhem. De 25 km. lange zuidelijke fietsroute gaat langs de Kruisbergse bossen naar het dorp Hummelo waar de rood/gele wapenkleuren op de luiken van de boerderijen aangeven dat zij tot het landgoed Enghuizen behoren. Langs de Wittebrinkmolen gaat u terug naar Zelhem.

Lokaal Ommetje Hengelo Gld. De fietsroute voert door een zeer gevarieerd coulisselandschap met weilanden en bossen. Je komt langs landgoed het Regelink, Kasteel Kieftskamp, een oud bakhuisje, een kapel, het bleekhuisje op de Bleek en de NH-kerk van Hengelo. Deze route van ca. 20 km. is bewegwijzerd.

Vorden, 8 kastelen Een unieke fietsroute door bos, heide en akkers, door gemoedelijke dorpskernen en langs statige kastelen. De Achtkastelentocht bestaat al vanaf 1913 en is dus meer dan 100 jaar oud. De bewegwijzerde route van 36 km. is de eerste in zijn soort. Langs de route staan gele, zeshoekige bordjes.

Lokaal Ommetje Vorden Deze fietsroute van 24 km. voert door het buitengebied van Vorden. Kenmerkend zijn het landelijke karakter van het buurtschap Delden en de charme van het dorpje Wichmond. Onderweg kom je langs verschillende kastelen.

Lokaal Ommetje Landleven Je fietst 30 kilometer door een zeer gevarieerd landschap van weilanden en akkers (omgeving Hengelo Gld.). Behalve dat de route een afwisseling in het natuurschoon laat zien gaat hij ook langs een aantal wel zeer bijzondere bedrijven.

Lokaal Ommetje KeppelDoesburg Deze fietsroute laat in 26 km. alle pracht van de Achterhoek zien: schitterend rivierenlandschap, bos, coulisselandschap, dromerige dorpjes en de historische Hanzestad Doesburg.

Bronckhorstroute Deze beschreven fietsroute van 40 km. voert je van Zelhem via Keijenborg naar Bronkhorst, het kleinste stadje van Nederland. Na Bronkhorst fiets je via Steenderen en Hummelo, over een deel van de oude Hessenweg, terug naar Zelhem.

Halle route Deze fietsroute voert je vanuit het dorp Halle eerst door een open landschap, dat pas na 1920 is ontgonnen. Het bestond destijds uit heide en veen. Vandaar dat je hier veel lange, rechte wegen aantreft. Vervolgens fiets je door het bosgebied van de Slangenburg en daarna opnieuw door een open landschap terug naar Halle. De route is ongeveer 35 km.

AbelLife AbelLife routes die je raken! De prachtige omgeving van Lochem ontdek je het beste te voet of op de fiets. Je eigen smartphone kun je dan prima gebruiken als persoonlijke gids. Download hiervoor de gratis AbelLife app in de Appstore, kies en koop de gewenste bundel met routes en ga op pad. AbelLife vertelt je de weg, onverwachte anekdotes en interessante weetjes die je met een gewone route nooit zult beleven! Meer info vind je op www.abellife.nl (zie ook pag. 6 en 102).

Dortherbeek De Dortherbeekroute is een fietsroute over het grondgebied van de provincies Gelderland en Overijssel en verbindt de dorpen Laren en Markelo. Het gebied tussen deze dorpen kent een gevarieerd landschap waarin landbouw, natuur, water en recreatie een plaats hebben. De bewegwijzerde route is ca. 53 km.

TIP

half ei t/m n je de m f l Ha er ku oute emb sept astelenr . 8-k sen o.l.v fiet gids! een

Wij verzorgen voor u o.a. Trouwritten, partijen & feesten, lunch & diner, barbecuen, ponyrijden, ruime kampeerplaatsen en nog veel meer.

Larenseweg 1 | 7251 JL Vorden | T 0575 55 16 79 info@de goldberg.nl | www.degoldberg.nl

Landgoed Ampsen

Tekst: Jolanda Hofland

“Als ik in de donkere rode beukenkathedraal sta en dan de veel lichtere laan inkijk, krijg ik een mentale opkikker” Landgoed: Ampsen Grootte: 680 hectare. Type landhuis: Kasteel Eigenaar/bewoner: Jonkheer mr. Rudolph van Weede * *Uit eerbetoon aan wijlen Jhr. mr. R. van Weede, die heel veel heeft betekend voor Landgoed Ampsen, is dit artikel uit 2012 herplaatst.

Niet missen: “Het zogeheten Sterrenbos. Dat is een verzameling van lanen die volgens een bepaald patroon met elkaar zijn verbonden en op een centraal punt bij elkaar komen. Bijzonder van het Sterrenbos in Ampsen is dat er een tweede patroon overheen ligt bestaande uit een lanenstelsel dat telkens de hoeken verbindt met het midden van de twee tegenovergelegen zijden. Deze lanen vormen een prachtige ster om het midden heen. Wie voor het eerst het Sterrenbos bezoekt, verdwaalt gegarandeerd.” Hoe ver gaat de geschiedenis terug? “Al in 1379 werd er over huis Ampsen geschreven. Op enige afstand van elkaar stonden vroeger twee kastelen. Zij zijn allebei in de

tachtigjarige oorlog verwoest. Het huidige kasteel is in het midden van de 17de eeuw gebouwd. Het kasteel, de bijbehorende gebouwen en bouwsels én de belangrijke lanen zijn rijksmonument. Het gehele landgoed valt onder de Natuurschoonwet. Het landgoed is al meer dan drie eeuwen door vererving in particulier bezit. Vooral de familie Van Nagell heeft het landgoed gemaakt tot wat het nu nog steeds is.”

Hoe is het om een landgoed te beheren? “Als familie werken we er hard aan om de natuur, rust en ruimte te handhaven. Het is voor ons een voorrecht hier te wonen. We hebben veel plezier in wat we hebben aangelegd en wat we zien groeien, de lanen en de ingeplante bossen. Dat geeft een ongelooflijke voldoening. Onze inkomsten komen uit de pacht van de landbouwgronden, de verhuur van het kasteel als kantoor en de verhuur van de verdere panden waaronder vrijgekomen boerderijen. De bosbouw levert amper iets op. Daarnaast zijn subsidies belangrijk voor ons. Het landgoed zelf is dood kapitaal. Je mag blij zijn als je quitte speelt.” 19

Wat is er te beleven op het landgoed? “Je vindt hier nog rust, stilte en frisse lucht. Verder vind je op het landgoed een grote verscheidenheid aan natuur, landbouw, cultuur en historie. Het schijnt dat hier bijvoorbeeld zo’n tachtig verschillende vogelsoorten broeden. En dat allemaal in zo’n klein gebied. Voor bezoekers lopen er verschillende fietsen wandelroutes door ons landgoed. ’s Winters is er de midwinterhoornwandeling, zomers zijn er de wildwandelingen.” Wat is uw favoriete plek? “Als ik in de donkere rode beukenkathedraal sta en dan de veel lichtere laan inkijk, krijg ik een mentale opkikker. Op die plek komt soms prachtig strijklicht door de bomen waar een geweldig rustgevend effect vanuit gaat.”

Kienveen

Tekst: Jenny Polman, foto’s: Michiel Schaap

Het Kienveen is van oudsher een vochtig en laaggelegen heidegebied met poeltjes en sloten, omsloten door bos. Het werd echter, net als zo veel andere authentieke gebieden, door de landbouw in gebruik genomen, ontwaterd en bemest, waardoor de oorspronkelijke vegetatie verdween. Maar het tij is gekeerd. De terugkeer van het Melkviooltje Opgetogen waren ze bij Natuurmonumenten toen een aantal jaren geleden het Melkviooltje weer werd aangetroffen in het Kienveen, een onderdeel van het veel grotere landgoed De Velhorst bij Almen. Op zich betrof het misschien niet zo’n indrukwekkend plantje, maar de vondst was het eerste teken dat het (her)ontwikkelen van natuur zinvol was. Het Melkviooltje was sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw (in heel Nederland) sterk achteruitgegaan en zeer zeldzaam geworden; eindelijk kon dat tij worden gekeerd.

komen die het toch vooral moeten hebben van voedselarme en natte biotopen: de Moeraswespenorchis bijvoorbeeld komt er inmiddels in zulke grote aantallen voor dat Natuurmonumenten onlangs de groeiplaatsen voor deze plant heeft uitgebreid. Of de Wilde gagel, een heester die heel erg lekker ruikt. Dat wist men vroeger al: toen vulde men er builtjes mee die in kledingkasten werden gelegd. Nu wordt daar vaak gedroogde lavendel voor gebruikt. Echt bijzonder is het Vetblad, net als de doorgaans veel bekendere Zonnedauw een vleesetend plantje. De bladeren van dit plantje scheiden een zoete, kleverige stof af die insecten aantrekt. Zodra een insect aan die stof is blijven plakken rolt het Vetblad dat blad op en worden stoffen afgescheiden die het slachtoffer verteren. Er zijn nog maar enkele groeiplaatsen van dit plantje in Nederland bekend.

Het Kienveen is, omdat het zo nat was, één van de laatste gebieden die door de landbouw in gebruik werd genomen. Toen Natuurmonumenten er eigenaar van werd, was – midden jaren negentig van de vorige eeuw één van de eerste maatregelen die ze hier trof het afplaggen en afvoeren van de verrijkte landbouwgrond. Gehoopt werd dat er onder die voedingsrijke bovenlaag nog kiemkrachtige zaden aanwezig zouden zijn van de oorspronkelijke vegetatie. Die hoop kwam uit met de terugkeer van het Melkviooltje. En toen bijna tegelijkertijd ook Moerashertshooi zich weer liet zien was de blijdschap niet van de lucht. Inmiddels zijn in het Kienveen meer planten terugge-

Hier en daar in het Kienveen staat een Jeneverbesstruik, een inheemse conifeer. Jarenlang hebben natuurbeheerders zich afgevraagd waarom deze struiken zich maar niet verjongden. Als mogelijke oorzaken werden genoemd een te zure bodem en konijnen die de jonge scheuten zouden opvreten. Vreemd was echter dat Jeneverbesstruiken zich wel uitbreidden op terreinen van Defensie. Toen eenmaal duidelijk was geworden dat dat

Wilde Gagel

Klapekster

Kleine ijsvogelvlinder Boomvalk

laatste vooral kwam doordat op die militaire oefenterreinen de grond regelmatig werd verstoord, werden ook dergelijke beheersmaatregelen toegepast op de Jeneverbesstruiken in het Kienveen. Gelukkig vermeerdert het aantal struiken zich daar de laatste jaren weer, maar wat er nu aan grote, volgroeide struiken staat is toch al gauw meer dan honderd jaar oud. Bijzondere planten trekken ook bijzondere insecten en bijzondere vogels aan. Wie er de tijd voor neemt kan in het Kienveen de Kleine ijsvogelvlinder zien fladderen of een boomvalk door de lucht zien scheren in een poging een zwaluw of libelle te grijpen - die hij dan nog in zijn vlucht opvreet. Trouwe en graag geziene wintergast is de Klapekster, een klauwier die zijn prooi (kleine vogels en zoogdieren, grote insecten en reptielen) eerst aan een lange doorn spietst alvorens deze op te eten. Op die manier bewaart hij tevens wat hij niet in een keer op kan voor de volgende dag. Want je weet maar nooit….

Weetje

De Moeraswespenorchis is een orchidee die – de naam zegt het al – veel wordt bezocht door wespen. Die worden helemaal ‘high’ van de fijne geur van de bloemen.

Kasteel Hackfort heeft twee opvallende torens en ligt in een parklandschap met mooie eiken en haagbeukbossen. De korenmolen met schoepenrad werkt. De Wildenborch

Kasteel Hackfort Twee stoere torens herinneren aan de burcht die landdrost Gerrit van Hackfort in de veertiende eeuw liet bouwen. Familielid Berend van Hackfort werd befaamd om zijn strijdlust. Zijn praalgraf is te vinden in de NH-kerk in Vorden. Sinds die tijd is het kasteel in bezit geweest van de adellijke families Van Hackfort en Van Westerholt. Portretten van vroegere generaties sieren de muren van de concertkamer van het kasteel. De hoektorens van het gebouw stammen uit de 16e eeuw en de voorgevel is gebouwd in Lodewijk XVI-stijl. De laatste telgen uit de adellijke families waren Arend en zijn drie zusters. Alle vier bleven zij kinderloos. De laatste barones overleed in 1981. Baron Arend had bepaald dat het landgoed met al zijn landerijen en boerderijen een geheel moest blijven; de tegenwoordige eigenaar van het kasteel is de Vereniging Natuurmonumenten. De 18e-eeuwse waterradmolen is gerestaureerd, draait doorgaans in de weekends en kan dan bovendien van binnen worden bezichtigd. In de Van Westerholtzaal vinden regelmatig muziekuitvoeringen of bijzondere activiteiten plaats. In het koetshuis is een restaurant ingericht. De uitgebreide moes- en kruidentuin is te bezichtigen (zie pagina79). Rondom het kasteel kunnen verschillende wandelingen worden gemaakt.

Watermolen Hackfort

TIP

De 18e-eeuwse waterradmolen is van binnen te bezichtigen!

Den Bramel 22

Het Hackfort

Acht stoere Kastelen Rondom Vorden liggen acht statige kastelen. Sommige oorspronkelijk gebouwd als verdedigingswerk in de Middeleeuwen, andere als chique woonstee in de 17e eeuw. Meestal met een indrukwekkend landgoed dat sinds jaar en dag in handen van familie is. Alleen Kasteel Vorden en de tuinen van De Wiersse en De Wildenborch zijn te bezoeken. Bij Kasteel Hackfort is in het koetshuis een restaurant ingericht. De moes- en kruidentuin en de watermolen zijn te bezichtigen.

Kasteel den Bramel

Kasteel de Wildenborch

Dit landgoed wordt al in 1396 vermeld. In 1410 erfde Hendrik van Brameren het bezit van zijn vader Gerrit. Waarschijnlijk is het kasteel nieuw gebouwd in de 17e eeuw door Willem Vehr tot den Bramel. De ingangspartij werd verbouwd in het midden van de 19e eeuw, toen de familie Storm van ’s Gravesande eigenaar was. In 1897 kreeg de heer W.J. Thate het landgoed in eigendom.

Het kasteel dateert van vóór 1372. Het was toen een sterke vesting die werd bewoond door de beruchte roofridders van Wisch. Tussen 1505 en 1508 trachtte hertog Karel van Gelre tevergeefs de burcht te overmeesteren. Na 1541 kwam het landgoed door huwelijk in het bezit van de graven van Limburg Stirum. Van 1790 tot 1840 – het jaar van zijn dood woonde de bekende dichter A.C.W. Staring, die begraven ligt op het kerkhof in Vorden, er.

Huidige bewoners zijn de heer en mevrouw Van de Plassche - Staring. Een deel van het landgoed, m.n. het parkbos, is vrij toegankelijk. Bij De Wildenborch hoort een prachtige kasteeltuin in Engelse landschapsstijl met grote grasvelden, schitterende borders en prachtige doorkijkjes naar het Achterhoekse landschap. In de tuinen staan vele beelden en eeuwenoude bomen. De tuinen, die achter het huis liggen, zijn alleen op bepaalde dagen te bezichtigen. (Zie pagina 40.) www.wildenborch.nl

Kasteel Vorden

Kasteel de Wiersse

Kasteel het Onstein

Vanaf de 13e eeuw was De Wiersse bezit van het adellijke vrouwenklooster te Elten. In 1678 kocht een Zutphense patriciër het landgoed. Sindsdien is het eigendom van verwante families gebleven, waaronder de Stuers. Victor de Stuers restaureerde het kasteel in 1912. De tuinen werden kort daarna geherstructureerd door zijn dochter Alice en haar man, de Engelse major Gatacre. De Wiersserallee biedt een prachtig uitzicht over het Engelse landschapspark met in de verte het huis. De Engelse landschapstuinen worden door de familie onderhouden en zijn enkele malen per jaar voor het publiek opengesteld. Zie voor meer informatie pagina 40 en www.dewiersse.nl

Aan het einde van de 15e eeuw was dit landgoed in het bezit van Peter Onstedynck. Nadat het verschillende eigenaren en bewoners gekend had, woonde A.E.C.C. baron van der Heyden er van 1900 tot 1962. Aansluitend restaureerde en verbeterde de volgende eigenaar, M.J.A.M. Janssen, het nodige aan het kasteel en de bijbehorende gebouwen. De huidige bezitter, H.D. Melchers, heeft door een grondige restauratie het kasteel in zijn tegenwoordige toestand gebracht. Je kunt Het Onstein alleen uit de verte bekijken.

Kasteel het Medler In de 15e eeuw behoorde dit landgoed aan de familie Van Hackfort. In 1684 ging het over in eigendom van de familie Van Dorth. Deze familie is nog steeds eigenaar en bewoont het kasteel. Het huidige kasteel dateert uit de 18e eeuw. In 1892 werd er een verdieping aan toegevoegd. Het kasteel is – om redenen van privacy – niet van dichtbij te zien. Het fraaie toegangshek tot het voorplein is waarschijnlijk afkomstig van het landgoed de Ehze bij Almen.

Kastelen wordt het aan particuliere bewoners verhuurd. De Kieftskamp is een van de best bewaarde 18e-eeuwse landhuizen in Gelderland.

Kasteel Kieftskamp Het landgoed wordt voor het eerst in 1626 genoemd en heet dan Kijfftskamp. In 1776 wordt er een sierlijk landhuis gebouwd in de Lodewijk XVI-stijl door Johan Hendrik Brass, ontvanger der belastingen in Almen en Gorssel. Later wordt het huis eigendom van de familie Storm van ’s Gravesande, die het in 1900 verkoopt aan mevrouw T.M.A. del Court van Krimpen, gehuwd met ritmeester W.A. van den Wall Bake. De familie laat in 1920 en 1930 het huis aan de achterzijde op passende manier vergroten. In 1975 wordt het landgoed verkocht aan de Stichting Het Geldersch Landschap. Via Stichting Vrienden der Geldersche 24

Kasteel Vorden

Het Onstein

TIP Bij ieder kasteel vind je een QR code voor een filmpje!

Kasteel Vorden Het ‘Huis toe Vorden’ was in 1208 eigendom van het geslacht Vorden. Daarna hebben er de families Van Hackfort en Ripperda gewoond. Tot 1956 was het in het bezit van de familie Van der Borch tot Verwolde van Vorden. Na leegstand werd het kasteel in 1975 door de gemeente Vorden gekocht. Na een grondige restauratie werd het in 1977 als gemeentehuis in gebruik genomen. Met de gemeentelijke herindeling van Bronckhorst in 2005 is kasteel Vorden verkocht. Het kasteel en de bijbehorende gebouwen zijn flink verbouwd. Een gedeelte van het kasteel wordt door de huidige eigenaar bewoond. Het kasteel is geopend voor bezichtiging en/of een drankje/hapje in de zomermaanden (vanaf Paasweekend t/m 31 oktober) op woensdag, vrijdag, zaterdag en zondag vanaf 11.00u tot 17.00u en in de rest van het jaar van vrijdag t/m zondag. Entree : € 7,50; kinderen € 3,50. Het hele jaar door worden er rondleidingen gegeven op kasteel Vorden, meestal door de kasteelvrouwe zelf. Zij zal je vertellen over de historie en de bewoners van het kasteel. Een rondleiding duurt ca. 30-45 minuten. Horsterkamp 8, Vorden (zie pag. 136) www.kasteelvorden.nl

Kasteel Vorden

De Wiersse

Tip

De bewegwijzerde Achtkastelenfietsroute is een geliefde fietstocht die jaarlijks door vele duizenden fietsers wordt gereden. Niet alleen op eigen gelegenheid, maar ook onder leiding van een VVV-gids, ‘s zomers op woensdagmiddag, vertrek vanaf de VVV. Inlichtingen via (0575) 55 32 22 of www.vvvbronckhorst.nl.

De Kiefstkamp 25

Het Medler

Lochem & Bronckhorst in superlatieven

De oudste, de hoogste, de witste, de dikste... De gemeenten Lochem en Bronckhorst zijn rijk aan bezienswaardigheden. Monumenten, natuurwonderen, culturele rijkdom; sommige plekken zijn zó bijzonder dat ze de overtreffende trap verdienen. een wandeling, fiets- of ruitertocht. Na een bezoek aan de hei is een warm kopje thee of koffie bij de iets verderop gelegen horeca-uitspanning de Zevensprong pure verwennerij.

De witste... wieven De witste wieven vind je in Zwiep, waar ze al meer dan 160 jaar rondfladderen.

Het grootste… landgoed De regio telt opvallend veel landgoederen; kleurrijke buitenplaatsen zijn het, ooit gesticht door welgestelde ‘Hollanders’. Van alle landgoederen is Hackfort in de gemeente Bronckhorst het grootst met 740 hectare. Dankzij de verschillende landschapselementen is het gebied ook nog eens enorm divers. Weilanden met koeien, houtwallen, loofbossen, maïsakkers, bloemenvelden, meanderende beken; een echt coulisselandschap waar de Achterhoek zo om bekend staat.

Het kleinste… stadje De gemeente Bronckhorst is vernoemd naar Bronkhorst; met 157 inwoners het kleinste stadje van de Achterhoek. Al in 1482 verwierf het pittoreske plaatsje aan de IJssel stads-

rechten. Helaas zijn door een stadsbrand in 1633 alle middeleeuwse huizen verwoest, maar nog altijd ademen de smalle straatjes historie. Bijzonder is het Dickens Museum, gehuisvest in een oude stadsboerderij. De collectie herbergt onder meer de echte wandelstok van schrijver Charles Dickens. Ieder jaar rond kerst komt het verhaal van Scrooge tot leven in de straten van Bronkhorst tijdens het Dickensfestival.

De zeldzaamste... heide De Gorsselse Heide is één van die prachtige pareltjes die de Achterhoek rijk is. In dit natteheide gebied komen nog zeer zeldzame en beschermde plantjes voor, zoals zonnedauw, gagel en klokjesgentiaan. Her en der grazen schapen en Blonde d’Aquitaines. Bijzonder is dat een groep inwoners zelf het herstel en beheer van de heide organiseert. Deze romantische omgeving leent zich uitstekend voor

De beste... koffie Bij koffie- en theeschenkerij Semmelink smaakt een kopje koffie het beste, aldus de AD-koffietest 2012.

Het sportiefste... dorp Schrijver Fred Diks, bekend van de kinderboeken over ‘Koen Kampioen’, is woonachtig in Hengelo. De verfilming van zijn boeken vond voor een deel plaats op de velden van lokale voetbalclub PAX. Vandaar dat Hengelo is uitgeroepen tot ‘Koen Kampioendorp’. Kids kunnen hier onder meer het Koen Kampioenpad lopen, een leuke route in het buitengebied met allerlei sportieve opdrachten.

De oerendhardste... band Heel Holland weet wat Høken is. En deurdonderen! De rockers van Normaal zetten de Achterhoek en het Achterhoekse dialect definitief op de kaart. Op en rond de thuisbasis in Hummelo schreven de bandleden tientallen hits over het boerenleven. Vaak spelen lokale helden - fictief of niet - de hoofdrol. Iedereen weet welk lot ‘Bertus op zien Norton’ en ‘Tinus op zien BSA’ beschoren is. Bennie Jolink en zijn makkers trekken nog altijd volle zalen. In 2015 is Normaal al 40 jaar de Oerendhardste band van de regio!

Het uniekste... sterrenbos Op landgoed Ampsen ligt een uniek sterrenbos. Wie hier voor het eerst komt, verdwaalt gegarandeerd in de verzameling lanen. Ze zijn namelijk volgens een patroon met elkaar verbonden en komen op een centraal punt bij elkaar. Bijzonder is dat er een tweede patroon overheen ligt; een lanenstelsel dat telkens de hoeken verbindt met het midden van de twee tegenovergelegen zijden. Zo vormt zich een prachtige ster om het midden heen. Geef tijdens het wandelen of fietsen op landgoed Ampsen je ogen goed de kost, want het wemelt hier van de vogels.

De aardigste... heks Ze ziet er misschien een beetje griezelig uit, maar eigenlijk was Smoks Hanne de aardigste heks die Zelhem ooit heeft gekend. Een vreemde vogel was het wel. Zo had ze de gewoonte om achterstevoren op haar bezemsteel te kruipen. Op een dag, zo’n 150 jaar geleden, vloog ze zo tegen de haan van de kerktoren. De klomp die ze daarbij verloor, is nooit teruggevonden. Vanaf dat moment ‘smokste’ ze rond op één klomp, die ook nog eens veel te groot was. Smoks Hanne was een kruidenvrouwtje dat de mensen graag hielp. Vandaar dat de Zelhemmers haar nog altijd eren. Zo maakt bakker Henny Scholten heerlijk Smokshanne brood en is er jaarlijks een ‘Smoks Hanne rit’, een toertocht met oldtimers.

De volste... winkel ‘Sinds 1846’ staat met mooie letters op het monumentale pand van boekhandel Lovink aan de Markt in Lochem. In dit knusse, oude pandje vind je een ongelooflijk aantal boeken. 23.699 om precies te zijn. Hier kun je nog heerlijk rondsnuffelen tussen stapels verrassende titels en compleet de tijd vergeten. Veel literatuur, poëzie en kunst staat er op de planken, maar ook een hoek met de mooiste

kinderboeken én een steeds wisselend aanbod modern antiquariaat. Het is er altijd druk en gezellig; precies zoals het moet zijn in een ouderwets leuke boekenwinkel.

De beroemdste... inwoner A.C.W. Staring (1767-1840) bekleedde diverse bijzondere functies in de regio. Zo was hij geoloog en ‘maire’ van Lochem, behartigde hij Gelderse belangen en zette hij zich in als landeconoom. Maar het is vooral zijn poëzie die Staring tot beroemdste inwoner van de regio maakt. Op diverse plekken zijn passages van zijn gedichten te lezen, zoals op de poort van de Vordense begraafplaats: ‘'Uit nacht rijst morgenrood, het leven uit den dood'. Wie dichter bij dichter Staring wil komen, kan diverse uitstapjes maken in de regio. Zo is er de ‘Fietsroute Staringkoepel’, die leidt naar het gerestaureerde theekoepeltje van Staring’s dochter Constantia. Rond zijn woonhuis, Kasteel De Wildenborch, zijn de tuinen een aantal malen per jaar geopend voor publiek. In het voorjaar kleuren de borders er wit en geel van de duizenden sneeuwklokjes en winterakonieten.

Lochem & Bronckhorst in superlatieven

...de langste, de stilste, de oudste, de meeste...

Het langste… touw Touwslagerij Steenbergen in Gorssel is één van de laatste ambachtelijke touwslagerijen van Nederland. Al sinds 1900 trekken ze hier aan de touwtjes! De touwslager maakt er onder meer klimtouwen en klimnetten, maar ook tot touw voor kunst en design. Het wordt met de hand ‘geslagen’ op een 180 meter lange lijnbaan. Bijzonder om te zien! Wie benieuwd is naar het hele productieproces, kan ook terecht in het museumpje. Als er tijd is, worden mensen enthousiast rondgeleid door Albert Steenbergen.

De dikste… eik Met een omvang van 7.79 meter is de zomereik op het Landgoed van Kasteel Verwolde de dikste van Nederland! Men schat dit indrukwekkende exemplaar zo’n 400 tot 450 jaar oud is. In 1767 bood een molenaar al 275 gulden om twee molenassen uit de boom te maken. Gelukkig was de baron wijzer, maar op deze manier zijn heel wat soortgenoten aan hun einde gekomen. Voor wandelaars en fietsers

is de boom vrij eenvoudig te vinden. Diverse bordjes wijzen namelijk in zijn richting. Bovendien is er een speciaal Dikke Boom-pad aangelegd. In de buurt van de eik staat het landhuis, dat zeker een bezoek waard is. Alle kamers zijn in ere hersteld. Huis Verwolde schenkt heerlijke koffie en thee en serveert ook in de tuin allerlei lekkers. Voor kinderen is er een spannende fietstocht: ‘Het geheim van de dikke boom in Laren’.

Het beste… biertje Diverse Bronckhorster Bieren verdienden al gouden, zilveren en bronzen plakken, maar vorig jaar kreeg Brouwerij Rodenburg uit Rha daar nog een mooie onderscheiding bij: de Bronckhorster IJsselbock werd namelijk uitgeroepen tot lekkerste bockbiertje van Nederland. Een prestigieuze titel, want onder de tientallen deelnemers bevonden zich ook de grootste bierbrouwers van het land. Wil je zelf zien (en proeven!) hoe brouwmeester Steve Gammage zijn ambachtelijke bieren maakt? Op afspraak zijn er rondleidingen te boeken. Ook organiseert de brouwerij regelmatig concerten tussen de koperen brouwketels.

Het verste... kijken Goed of slecht weer, dag of nacht: bij Sterrenwacht Phoenix kun je áltijd vér kijken. In een van de ruimtes van de sterrenwacht is namelijk een planetarium geplaatst. Bezoekers zitten hier op comfortabele banken terwijl de koepel boven hun hoofd als beeldscherm functioneert. Zo kun je uren turen naar de sterrenhemel. Niet alleen die boven Lochem en omgeving, maar met hetzelfde gemak wordt die van het Zuidelijk halfrond tevoorschijn getoverd. Of een planeet als Mars of Jupiter. Als bezoeker waan je je letterlijk én figuurlijk tussen de sterren en planeten. Dat zorgt zeker voor een Wow-effect!

De stilste... boot Eeuwenlang voeren schippers met hun handelswaar over de Berkel tussen Zutphen en het Duitse Vreden. Het gold als een van de belangrijkste handelsroutes. Hiervoor gebruikten ze speciale platbodemschepen, zompen genaamd. Toen in 1900 de spoor-

wegen werden aangelegd, betekende dit het einde van de Berkelscheepsvaart. Met de komst van replica's van de oude ‘Berkelzompen’ herleeft het verleden op de Berkel. Vrijwilligers – uitgedost in een schipperstenue - nemen toeristen mee voor een vaartochtje op een fluisterstil platbodemscheepje. In Almen vaar je langs de Velhorst en door het prachtige landschap. In Lochem zijn dat Havezathe de Heest, landgoed Beekvliet en buitenplaats de Cloese. Weetje: vlakbij het aanlegsteiger in Lochem (rotonde Goorseweg 2) staat een grappige informatiepaal met een voetpedaal. Terwijl je hierop pompt, vertelt de paal alles over de historie van de Berkelzomp.

De lekkerste... haantjes Liefhebbers uit heel Nederland komen er speciaal voor terug: de haantjes van Hotel Bakker in Vorden. Al sinds 1945 staan ze in de wintermaanden op de kaart. De lekkerste haantjes van het land worden dan voor een zacht prijsje geserveerd, mét boerengarnituur.

De oudste... route In 2013 vierde ‘De Achtkasteelenroute’ zijn 100-jarig jubileum. Het maakt de tocht tot de oudste bewegwijzerde fietsroute van Nederland. Eenendertig jaar lang reed burgemeester van Arkel hoogstpersoonlijk voorop met een sliert van soms wel 200 fietsers achter hem. Inmiddels is die rol overgenomen door gidsen van de VVV. Iedere woensdagmiddag gaan zij fietsers voor op de 30 kilometerlange tocht. Maar de route kan ook prima op eigen gelegenheid worden gefietst.

Het oudste... tramstation

ooit gebouwd als onderdeel van de stoomtramlijn Deventer-Gorssel-Zutphen. Omdat het treinstation van Gorssel ver buiten de bebouwde kom lag, was er behoefte aan een vervoersvoorziening binnen de bebouwde kom. In het Smalspoormuseum in het ZuidHollandse Valkenburg vind je een replica van het oude tramstation in Gorssel. Er loopt daar zelfs nog een tram, voortgetrokken door een stoomlocomotief. Daar kun je dus nog echt station Gorssel binnenrijden, dat zal hier niet meer gebeuren. Kijk voor activiteiten en exposities van De Elf Marken op: www.deelfmarken.nl

De meeste... knopen Wie vanaf Kasteel Vorden het Vordense bos inloopt, ontdekt evenwijdig aan de Veengoot het romantische ‘Knopenlaantje’. Hier leggen geliefden al generaties lang een knoopje in de takken om hun liefde te bezegelen. Honderden kleine knopen zitten ertussen, gelegd in jonge twijgen. Maar er zitten ook knoeperds van vergroeiingen tussen, van knopen die al decennia geleden zijn gelegd. De knopen zijn nooit officieel geteld, maar het Knopenlaantje is uniek en telt dus ongetwijfeld de meeste knopen van het land.

Het kleinste... eet-en koffiehuisje Aan de voet van de Kaleberg in Barchem staat al jarenlang een houten eethuisje. De nieuwe eigenaren hebben deze ‘boshut’ onlangs helemaal gerenoveerd en smaakvol ingericht als koffie- een eethuisje. Een ideale plek om even bij te komen van een lange wandeling of fietstocht. Specialiteit van het huis is de koffie speciaal, compleet met een likeurtje, een topje ijs en een toefje slagroom.

Het tramstation Gorssel is een uniek gebouw in Nederland. Het is fraai opgetrokken in chaletstijl. Dit tramstation uit 1926 heeft enkele jaren geleden een ingrijpende renovatie ondergaan. Het markante gebouw is nu in gebruik als expositieruimte voor de lokale historische vereniging De Elf Marken. Het station werd

Middelste bonte specht

Bosuil

Lochemse Berg

Tekst: Jenny Polman, foto’s: Michiel Schaap

Het is vooral een spechtenbos, die Lochemse Berg. Alle vijf de spechten die het hele jaar door in Nederland verblijven komen er voor: de Zwarte en de Groene specht, de Grote bonte, de Kleine bonte en – sinds korte tijd – ook de Middelste bonte specht. Houthakkers op de berg

De Middelste bonte specht was geheel uit Nederland verdwenen maar is de laatste tijd in vooral het oosten van Nederland bezig aan een opmerkelijke opmars. Mogelijke verklaring hiervoor is dat de ‘middelste’, nog meer dan zijn familieleden, houdt van oud eikenbos. Natuurbeheerders als Het Geldersch Landschap, eigenaar van de Lochemse Berg, laten hun bossen doelbewust steeds ouder worden, onder andere om spechten – en daarmee tal van andere diersoorten - een dienst te bewijzen. De verwachting is dan ook dat het aantal Middelste bonte spechten de komende jaren wel verder zal toenemen. Qua grootte zit de Middelste bonte specht – de naam zegt het al – tussen de Grote en de Kleine bonte specht in. Natuurlijk verschillen de drie soorten in uiterlijk en grootte, maar waarin de middelste zich vooral onderscheidt van zijn twee familieleden is zijn manier van voedsel zoeken: de middelste zoekt met name op horizontale takken naar kleine beestjes, de andere meer langs verticale stammen. Alleen moet je ‘m dan wel eerst waar zien te nemen, wat niet mee zal vallen omdat de Middelste bonte specht veel schuwer is dan de andere twee. Ook oudere beuken, zoals er nog volop staan op de Lochemse Berg, zijn in trek bij spechten. Het hout van deze bomen is zachter en daardoor kunnen ze er gemakkelijker nesten in uithakken. Van die nesten, vooral die van de Zwarte specht, wordt ook dankbaar gebruik gemaakt door andere bewoners van de Lochemse Berg, zoals de Bosuil, de Holenduif en de Steenmarter. Landschappelijk gezien is die Lochemse Berg, samen met de naastgelegen Kalenberg, een raar fenomeen in het landschap van de Graafschap. De berg – met zijn 35 meter eigenlijk niet meer dan een markante heuvel in een licht golvend landschap - is ontstaan in de voorlaatste IJstijd, het Saalien. Tot die tijd bestond het gebied uit verschillende horizontale lagen, afzettingen van rivieren die allerlei soorten zand, klei en grond aanvoerden. 30

Zo’n 100.000 jaar geleden werden die lagen opgestuwd door een gletsjertong. Diezelfde tong deed ook aan de westkant het Veluwemassief ontstaan en aan de oostkant de Sallandse Heuvelrug en het Montferland. Wie met een spade op de Lochemse Berg de rand van een kuil afsteekt kan nog altijd zien hoe die aardlagen duizend eeuwen geleden door elkaar zijn gehusseld. In de eeuwen daarna is rondom de stuwwal een gordel van dekzand afgezet. Op die stuwwal groeide vrijwel niets; daarvoor was het toen nog te koud. Aanvankelijk werd de Lochemse Berg in de Late Middeleeuwen in gebruik genomen door toenmalige landlieden. Op de flanken werden akkers aangelegd, de nattere gronden werden gebruikt als gras- of hooiland. Later werden de gronden verdeeld en door houtwallen gescheiden. De tot die tijd gemeenschappelijke gronden werden in de eerste helft van de negentiende eeuw in delen verkocht. De meeste nieuwe eigenaren bebosten hun perceel; de een met grove dennen, de ander met loofhout, een derde met Japanse larix en weer een ander nam zijn perceel in gebruik als landbouwgrond. Die geschiedenis verklaart mede waarom er op sommige plaatsen veel bomen van dezelfde soort staan en elders juist weer allerlei soorten door elkaar. Het is juist die grote variatie in zowel begroeiïng als hoogte die de Lochemse Berg tot een van de mooiste gebieden van de Graafschap maakt.

Weetje

De gletsjertong die 100.000 jaar geleden de Lochemse Berg deed ontstaan, stuwde ook de Sallandse Heuvelrug, het Veluwemassief en het Montferland omhoog.

Zwarte specht

Bierstraat 26, Lochem Tel (0573) 25 20 20 www.ijsseldijkkappers.nl

als geen ander thuis in de regio …ook vakkundig in buitenwonen

T (0573) 28 13 33 / (06) 41 84 87 68 www.schuitemaNVMmakelaar.nl

De parfumerie, cosmetica- & gezondheidsspecialist in het mooie Lochem

Plaza Jan Patat

Zutphenseweg 11 , Lochem (0573) 25 25 32 Iedere dag geopend van 10-22 uur www.plazafoodforall.nl

etosdillytemmink

ETOS DILLY TEMMINK

Landgoed De Boekhorst

“Misschien vind ik de lente hier wel het mooist vanwege de vele, bloeiende rododendrons” Landgoed: De Boekhorst Grootte: 26 hectare Type landhuis: Landhuis met bos, vijver, parkbos en weilanden. Rentmeester: Marein OssewaldtSchuitema, in het dagelijks leven ook nog makelaar en taxateur.

Niet missen: “Doorkijkje op de vijver dichtbij het huis.” Hoe ver terug gaat de geschiedenis? “Naar de negentiende eeuw. De zoon van de dichter Staring, dr. Winand Carel Hugo Staring, liet in 1845 het tegenwoordige landhuis bouwen. Staring was geoloog en bodemkundige en woonde op de Boekhorst en in Haarlem, waar hij werkte. In 1877 overleed hij in de Achterhoek. Opvallend aan het landhuis is dat het binnenveel open vertrekken en ruimtes heeft. Vooruitstrevend voor die tijd. Het landgoed was in die tijd zo’n honderd hectare groot.”

Hoe is het om in 2014 een landgoed te beheren? “Een hele uitdaging. Als rentmeester houd ik me bezig met landgoedbeheer, bosbeheer, instandhouding van de gebouwen en met het aanvragen van subsidieregelingen voor natuur en monumenten. Je kunt je voorstellen dat het bos- en zandwegenonderhoud en het huis de nodige kosten met zich meebrengen. De subsidies lopen flink terug, al is het landgoed als geheel een rijksmonument. Het is dus altijd zoeken naar een potje om het behoud van dit landgoed te kunnen financieren.” Wat is er te beleven? “Je kunt hier heerlijk doorheen wandelen en fietsen. Juist doordat diverse bebossing afgewisseld wordt met open plekken, is hier de kans groot dat je reeën of ander wild aantreft. ’t Is ook leuk om met kinderen op zoek te gaan naar eikels, kastanjes, beukennoten, bosbessen of bijzondere vogels. Eigenlijk heeft de natuur hier elk seizoen iets moois te bieden. De be-

vroren vijver in de winter, de bladeren met zijn kleurenpracht in de herfst, de volle bomen in de zomer… Maar misschien vind ik de lente wel het mooist vanwege de vele, bloeiende rododendrons.”

Wat is uw favoriete plek? “Het zicht op de vijver vlakbij het grote landhuis vind ik prachtig!” Tekst: Jolanda Hofland

Tip: slipjacht

Bronckhorst is startpunt voor

diverse bewegwijzerde ruiteren menroutes. De routes zijn beschikbaar via de website

www.achterhoektepaard.nl.

Laat je je liever rijden? Geen

probleem. Je kunt in heel veel plaatsen koetsen- en huifkartochten boeken. Doen!

MANEGES/STOETERIJEN Stoeterij Hof van Ede Kostedeweg 7, Vorden (06) 10 79 31 11 | www.hofvanede.com Pension- en africhtingsstal â&#x20AC;&#x2DC;de Lange Wilmâ&#x20AC;&#x2122; Nijmansweg 6, Doetinchem (0314) 63 13 02 | www.delangewilm.nl Manege De Gompert Gompertsdijk 11, Hengelo (Gld.) (0575) 46 19 83 | www.degompert.nl Hippisch centrum Groot Zande Rijksweg 124, Hummelo (06) 13 97 76 99 | www.groot-zande.nl Paardencentrum Carolina Zwiepseweg 36 Barchem (buitengebied Nettelhorst) (06) 20 41 79 13 of (06) 11 19 60 35 www.paardencentrumcarolina.nl Camping-Stalhouderij-Stoeterij-Stalling De Goldberg Larenseweg 1, Vorden (0575) 55 16 79 www.degoldberg.nl

OP DE BOK! Huifkar Lueks Ritten en arrangementen per (evt. verwarmde) huifkar. Geschikt voor rolstoelgebruikers. Veenweg 1, Bathmen (06 ) 19 07 02 64 of (0573) 22 14 29 Huifkar Erve Brooks Broekhuisdijk 5, Gelselaar, (0545) 48 13 71 (zie pag. 42) Zorg- en Recreatieboerderij de Bult Huifkar, tractor en huifwagen. Beekstraat 13, Toldijk, (0575) 45 13 05 www.zorgboerderijdebult.nl Camping-Stalhouderij-Stoeterij-Stalling De Goldberg Huifkar, koets en paardentram. Larenseweg 1, Vorden, (0575) 55 16 79 www.degoldberg.nl Van Zeeburg Huifkar, jan plezier en koets. Zutphenseweg 59, Vorden, (06) 20 43 42 67 g.vanzeeburg@gmail.com Hotel Bakker Koets- en huifkartochten. Dorpsstraat 24, Vorden. (0575) 55 13 12 www.bakker.nl Van Til Tochten per huifwagen. Zelhem (0314) 62 55 36 www.huifwagentochten.com Kalverpas Express Tochten per huifkar. Bielemansdijk 2, Zelhem. (0314) 34 13 08 www.kalverpasexpress.nl Trekkertram Keihave D. ten Have, Kozakkenweg 2, Gorssel (0575) 49 16 47 | www.dekeihave.nl 34

Koetsjesdag in Vorden Tweede zondag in augustus

Zachtjes gaan de paardenvoetjes.. Zelf de teugels in handen of je lekker laten rijden door de mooie landelijke omgeving? Onderweg picknicken, pannenkoeken eten, wandelen of spelletjes doen. Ideaal met mooi weer. Maar met een verwarmde tram of huifkar ook helemaal goed als het al wat kouder is. Hoor ik daar de paardenvoetjes? De Barchemse Paarden4daagse en de Bronckhorster Paardenmeerdaagse trekken jaarlijks vele paardenliefhebbers naar deze streek. Nationale en internationale ruiters en menners komen maar al te graag naar de Achterhoek om de mooiste tochten te rijden. Deelnemers en toeschouwers van de slipjachten genieten elk jaar weer van prachtige staaltjes speurwerk. Hengelo staat bekend om de jaarlijkse keuringen en markten en trekt paardenliefhebbers uit de verre omgeving naar springconcoursen, menwedstrijden en tochten met koetsen. De kastelenrit met historische voertuigen in Vorden is onderdeel van het nationaal kampioenschap en vormt elk jaar een groots schouwspel voor jong en oud. De Bronckhorster Paardenmeerdaagse vindt plaats op 23, 24 en 25 mei. Er is een scala aan dag-, weekenden weekarrangementen. Kijk op www.achterhoektepaard.nl

Barchemse Paarden4daagse

Koetsjesdag Vorden

Na het succes van het eerste lustrum in 2013, ruim 100 deelnemers per dag, organiseert de men vereniging “de Bergmenners” dit jaar weer de inmiddels bijna traditionele Barchemse Paarden4daagse. Het is een kleinschalig doch groots evenement dat deelnemers tot zelfs over de landgrenzen trekt. Vier dagen onder het zadel of aangespannen, individueel of in groepjes met volle teugen genieten van de prachtige omgeving van Lochem. De geweldige routes, goed omschreven en uitgezet, zijn ongeveer 25 km per dag over verharde en zeer veel onverharde wegen. De Paarden4daagse start op 19 augustus met een openingsrit door Barchem. Het belooft weer een fantastisch gebeuren te worden met op donderdag 21 augustus een fair in de manege van ‘de meiden van Haarman’, waar tevens de start en finish is. Voor de inschrijving ga je naar de website www.debergmenners.nl

In Vorden is het traditiegetrouw de tweede zondag in augustus koetsjesdag. De Kastelenrit met het ‘Traditioneel Gerij’ behoort jaarlijks tot één van de grootste trekpleisters in het Vordense dorpsleven. Het Kastelendorp Vorden vormt de ideale locatie voor deze rit die meetelt voor het Nederlands kampioenschap. De deelnemers passen perfect in de mooie omgeving met zijn bossen, weilanden, lanen, oude boerderijen, kastelen en molens. Ongetwijfeld vormen de authentieke rijtuigen met hun menners en paarden wederom een onvergetelijk schouwspel. Meer info: www.vvvbronckhorst.nl

TOEREN

door de Achterhoek Prachtige routes leiden je langs de mooiste plekjes....

Tuk Tuk, Swing of Solex

Het organisatiebureau Free-wheel uit Vorden biedt families, vrienden, verenigingen, toeristen en bedrijven al jarenlang een gevarieerd aanbod voor een gezellig dagje uit. Het nieuwste arrangement is met een originele Thaise Tuk Tuk een tocht langs diverse horecabedrijven. Ook leuk – kan ook als er kinderen mee zijn - is een spannende foto-puzzeltocht met de Tuk Tuk. En voor wie echt op een andere manier de Achterhoek wil ontdekken is er de elektrische Swing. Netwerkweg 7, Vorden (0575) 55 42 28, www.free-wheel.com (zie pag. 42)

Scooter Toer Beleef de Achterhoek op een scooter! Geniet van een uniek dagje uit met je partner, familie of vrienden en ontdek de Achterhoek op z’n mooist. De nostalgische retro scooters zijnvan alle moderne gemakken voorzien en hebben een laag geluidsniveau. Het gebruik van de scooter is eenvoudig en je hoeft geen helm te dragen waardoor je volop kunt genieten van de mooie omgeving. Voor het huren van een scooter dien je in het bezit te zijn van een geldig bromfiets- auto- of motorrijbewijs. Voor meer informatie en de tarieven kijk je op de website. Brinkweg 38, Zelhem. (0314) 62 02 49 www.besselink-scooters.nl

“Rij nooit harder dan dat je beschermengel kan vliegen” Motor huren?

Geen motor? Geen nood! Het huren van een motor is mogelijk bij Motoport Zelhem van april t/m oktober. Brinkweg 15a, Zelhem, (0314) 62 18 49 www.motoportzelhem.nl

Taxi nodig? Taxibedrijf Weekenstroo Emmastraat 6, Lochem | (0573) 25 15 51 (Zie pagina 32 )

Met de stoomtram Stoomtram ‘Bello 56’ uit Barchem biedt plaats aan 32 personen en bestaat uit 1 locomotief en 2 rijtuigen. Info: (06) 53 54 23 08 hgkoeleman1948@kpnmail.nl

Fa. Samberg Flierdijk 1, Gorssel | (0575) 49 41 23 Klein Brinke Zutphenseweg 85, Vorden | (0575) 55 12 56 36

Autoroutes Lochem

Kleine zandpaadjes door het typisch Achterhoekse landschap, maar ook comfortabele wegen die langs de meest bijzondere plekken leiden. De autotocht van de VVV is al jaren geliefd. Bij mooi en slecht weer. En hij staat op papier!

Ducks Toer Vogel(v)rij door de Achterhoek! Ben je op zoek naar een unieke trouwauto, organiseer je een personeelsfeest, wil je de Achterhoek op een unieke manier beleven of wil je een dagje uitwaaien net als vroeger ? Dan ben je bij Ducks Toer op het juiste adres. Er is van alles mogelijk. Je kunt een auto huren voor een dag, weekeind of week. Vanuit Toldijk zijn verschillende natuurgebieden makkelijk te bereiken, zoals de Posbank, de Veluwe en de Holterberg. Prachtige routes langs de IJssel of door de Achterhoek behoren tot de mogelijkheden. Hoogstraat 23, Toldijk | (06) 23 08 50 45 | www.duckstoer.nl

Brocante Ritjes

Op zoek naar Brocante, rijdend door een schitterend landschap. Het lijkt wel buitenland, maar het is de Achterhoek! Af en toe even pauzeren voor een heerlijke high tea of een slow coffee, genietend van de Achterhoekse gastvrijheid. Geen haast en thuiskomen met allemaal brocante vondsten. Dat kan tegenwoordig met de BrocanteRitjes. Er zijn vier Brocanteritjes door verschillende gebieden in de Achterhoek, gebundeld in een mooie verpakking. In de routes worden losse Brocante-adressen, inspirerende musea (Landhuizen en boerderijen), high tea en sfeervolle overnachtingsadressen in de Achterhoek met elkaar verbonden. Kijk voor meer informatie op www.achterhoek.nl. 37

Bronckhorst

Per auto de gemeente Bronckhorst ontdekken? Met behulp van twee beschreven autoroutes kom je langs alle parels die de gemeente Bronckhorst rijk is. De routes zijn verkrijgbaar bij de VVV.

Paardenbijter

Stelkampsveld

Tekst: Jenny Polman, foto’s: Michiel Schaap

Het is, zeker wat vegetatie betreft, één van de mooiste gebieden in de Graafschap: het Stelkampsveld, op de grens van de gemeenten Lochem en Berkelland. Botanici vanuit heel de wereld komen ervoor naar Barchem om zich te vergapen aan Spaanse ruiter, Zonnedauw, Klokjesgentiaan en diverse Orchideeën. Eldorado voor botanica Het zwak glooiende gebied dankt zijn bijzondere plantensoorten vooral aan het feit dat er basisch (kalkrijk) kwelwater omhoog komt. Bovendien is het, juist omdat het van oudsher zo nat was, nooit in gebruik genomen door de landbouw en daardoor nooit bemest en dus altijd voedselarm gebleven. Die omstandigheden hebben gemaakt dat het Stelkampsveld één van de laatste blauwgraslanden in Nederland is. Die kwalificatie dankt een gebied aan de aanwezigheid van Blauwe zegge, een grasachtig plantje met blad dat een vochtig en schraal hooiland een blauwgroene gloed geeft. In 2008 was er nog maar dertig hectare blauwgrasland in Nederland over.

Vanwege die uitzonderlijke vegetatie is het Stelkampsveld aangewezen als Natura2000-gebied, wat inhoudt dat eigenaar Staatsbosbeheer het kan beheren en uitbreiden met Europees subsidiegeld. Het streven is het Stelkampsveld te doen toenemen van vijftien naar meer dan honderd hectare. In haar beheer staat Staatsbosbeheer een verschralingsbeleid voor, wat onder meer inhoudt dat de vegetatie er slechts één keer per jaar wordt gemaaid, nadat de planten zijn uitgebloeid en hun zaden hebben kunnen verspreiden. Het maaisel wordt vervolgens afgevoerd, omdat er anders weer organische voedingsstoffen aan de grond zouden worden toegevoegd.

De beste tijd om het Stelkampsveld te bezoeken is juni, dan staan vooral de orchideeën in volle bloei. Het is niet echt een gebied om door heen te wandelen, daarvoor is het te klein. Het is vooral een plek waar je rustig op een bankje gaat zitten om te genieten van een van de mooiste parels die de Graafschap te bieden heeft. Parnassia 38

Kleine zonnedauw

Spaanse ruiter

Moeraswespenorchis

Het gebied leed eind vorige eeuw aan ernstige verdroging doordat de afwatering van de landbouwgronden in de directe omgeving was verbeterd.

Het waterschap Rijn en IJssel heeft meegewerkt aan het herstel van de natuurwaarden in het gebied door de nabijgelegen Groenlose Slinge weer meanderend te maken. Omdat tegelijkertijd een waterafvoerende sloot werd gedempt, kan het Stelkampsveld nu zelf weer veel beter water vasthouden. De ingrepen in de waterhuishouding en het stringente verschralingsbeleid zijn niet voor niets geweest. Veel planten die zeer zeldzaam zijn en in hun voortbestaan worden bedreigd vinden in het Stelkampsveld hun laatste thuis, waaronder diverse soorten orchideeĂŤn. Die bijzondere planten trekken weer bijzondere insecten aan en inmiddels is het Stelkampsveld ook beroemd vanwege zijn verscheidenheid aan Libellen zoals de Paardenbijter. Paddenstoelendeskundigen sprongen een gat inde lucht toen er enkele jaren geleden de Lenteknotszwam weer werd aangetroffen, een oranje sprietje ter grootte van een maĂŻskorrel. De soort was meer dan vijftig jaar niet meer in Nederland gesignaleerd. Misschien kan dat ooit ook worden gezegd van de uit ons land verdwenen Ortolaan. De gors voelt zich alleen thuis in een kleinschalig landschap en broedde in Nederland voor het laatst in juist het Stelkampsveld. Wie weet wordt dit gebied ooit nog eens het eerste waar de vogel weer terugkomt. Hij zou er in elk geval meer dan welkom zijn.

Klokjesgentiaan 39

Betoverende Tuinen Onverwachte doorkijkjes en verrassende waterpartijen, bloeiende rododendrons en

blauwe regen, prachtige kleuren en zoete geuren. Ontdek ze in één van deze tuinen!

Landgoed De Wiersse 16 ha. tuin omgeven door 32 ha. landschapspark. Verrassende doorkijkjes en intieme tuinen wisselen elkaar af, brede zichtassen en overdekte pergola’s, kleurrijke borders in de verdiepte ‘lage tuin’, wilde planten en varens in de romantische ‘wilde tuin’, een formele rozenparterre, bruggen over een langzaam stromende beek en een slingerende, geheimzinnige beukentunnel, staan de bezoeker te wachten. Open dagen 2015: 24 en 25 mei (Pinksteren), zo 19 juli, zo 26 juli en zo 18 oktober van 10.00 – 17.00 uur. Rondleidingen: in april t/m september elke do. en iedere 1e za. van de maand om 10.30 uur start bij het ijzeren hek. Groepen op afspraak: (0573) 45 14 09, wiersse@xs4all.nl. Wiersserallee 9 te Vorden. www.dewiersse.nl

Kasteeltuinen Huis Verwolde De tuin is in 1926 aangelegd door tuinarchitect Hugo Poortman. Wandelroute door park en tuin, langs gazons, buxusfiguren, bloemborders, en pinetum. Jonker Emilelaan 4, Laren. Voor openingstijden zie www.glk.nl/verwolde (0573) 40 18 25 (zie pag. 102 en 103).

De Wildenborch De particuliere historische buitenplaats de Wildenborch ligt aan de Wildenborchseweg in Vorden. De buitenplaats bestaat uit een kasteel

met ronde toren en zijvleugels, een bouwhuis met koetshuis er aan vast en 21 ha. aangelegde tuin in Engelse landschapsstijl en parkbos. Grote waterpartijen geven huis en park een bijzonder aanzicht. Het huis wordt privé bewoond en is niet te bezichtigen. Een bezoek aan de tuinen is mogelijk op 17 en 18 mei en 24 aug. Wildenborchseweg 20, Vorden. www.wildenborch.nl

De Warande Op een oude rivierduin in de bossen van het landgoed Keppel ligt de bostuin met stinzenplanten en kwekerij. Op verschillende dagen in het jaar zijn er open dagen. Jan de Jagerlaan 2, Laag Keppel. www.dewarande.nl

De Haarbroekse Vijvertuin Tuin en theeschenkerij met diverse kunstobjecten gemaakt van materialen van het boerenerf. Geopend: april t/m september, di-zo 10-18u. Juli en augustus ook op maandag geopend. Groepen op afspraak. Harfsensesteeg 40, Harfsen, (0573) 40 16 23 www.haarbroek.com (zie pagina 74)

Pinetum de Belten Op Pinetum "de Belten" is een verzameling van duizend verschillende soorten en variëteiten coniferen, in een prachtige collectie bijeengebracht op het terrein van het landgoed ‘de Belten’ in Vorden. Geniet van deze altijd groene bomen tijdens een mooie wandeling. Rond

duizend verschillende soorten en cultivars. Oase van rust en groen, vijver, veel vogels, verborgen pareltje in de Achterhoek. Het pinetum is het gehele jaar tot zonsondergang open voor belangstellenden, maar een telefoontje vooraf naar (0575) 55 62 62 of (0575) 47 07 24 wordt gewaardeerd. Rondleidingen kunnen op verzoek worden verzorgd. Het pinetum is gratis toegankelijk (vrijwillige bijdrage wordt op prijs gesteld) Voor rondleidingen wordt een vergoeding van €2,50 p.p. gevraagd. Wildenborchseweg 15, Vorden. www.pinetumdebelten.nl

Kruidentuin de Bleike Allerlei soorten keuken-, geneeskrachtige en verfkruiden. Dagelijks te bezichtigen. Entree gratis. Westerbleek, Lochem, (0573) 25 25 86

15a - Galerie & beeldentuin Prachtige beeldentuin van ca. 6.000m2 met moderne uitstraling in harmonie met het oude landschap in het natuurgebied ‘Het Grote Veld’. Ingericht met non-figuratieve kunst en met passie voor kunst en natuur. Open: eind april tot medio oktober do t/m zo 13-17u en op afspraak. Entree € 4,- . (zie pag.48) Galgengoorweg 15a, Lochem. (0575) 46 94 58 | www.15a.nl

De tuin van Landgoed Verwolde

De Uiterwaard Tuin met elementen uit de Engelse en de landschappelijke tuin, gelegen in de uiterwaarden van de IJssel. Geopend: op 11 mei, 29 mei (Hemelvaartsdag), 8-9 juni (Pinksteren), 25, 26 en 27 juli (tuinweekend Gorssel), 17 aug., 7 en 28 sept. van 11-17 uur. Groepen op afspraak. Prijs: € 4,- incl. kopje koffie of thee. Hankweg 2, Epse (0575) 49 47 26, www.deuiterwaard.nl

Fam. Duivenvoorde Domineesteeg 2, Gorssel (0575) 49 23 69. Geopend na overleg.

Vijvertuin De Keihave Tuin van ruim 1 hectare met zwerfkeien, natuurvijvers, bos en hoogteverschillen die de tuin bijzonder maken. Ook mogelijkheden voor een dagarrangement met een trekkertram. Geopend: za. en zo. 11-17u. en op afspraak. Kozakkenweg 2, Gorssel, (0575) 49 16 47, www.dekeihave.nl

gewassen en diverse buiten tentoongestelde museale stukken. Over het terrein loopt een rolstoel toegankelijk pad. Meer informatie en openingstijden vind je op de website. Pluimersdijk 5, Zelhem, www.museumsmedekinck.nl

Wijngaard Um d'n Olden Smid Deze eigentijdse boerentuin ligt tussen de twee wijngaarden. Alles wat groeit en bloeit is onbespoten. De tuin van 2000 m2 heeft ronde vormen en veel bloemen. Je vindt in de tuin ouderwetse planten zoals afrikaantjes, fuchsia’s en begonia’s. Openingstijden winkel, terras, serre en tuin: okt. tot mei: do t/m za van 13.30 tot 17.30 uur. Mei tot okt.: di t/m zo van 11-18 uur. (‘s maandags gesloten). Keijenborgseweg 31, (0314) 64 18 12 www.wijngaardumdenoldensmid.nl

't Haveke Engels landschapspark, vrij om in te wandelen. Zutphenseweg 113, Eefde. (0575) 51 32 82 www.hethaveke.com.

Landgoed Aldenhaeve

De Huzarenhof

Haitinkweg 8, Zelhem. (0314) 62 14 29 | www.aldenhaeve.nl

Sprookjesachtige, in het bos verscholen tuin van 3.300 m2. Vanuit de strak vormgegeven binnenhof met taxusvakken leiden paden langs glooiende borders, vijvers en beschutte terrassen, beuken- en taxushagen, door de bostuin en over een fraaie moshelling. Imponerend groen en zachte kleuren stralen

Kruidentuin 't Zunnehöfken Kruidentuin ’t Zunnehöfken bij Museum Smedekinck is een siertuin met waterput, een boomgaard met oude fruitrassen, landbouw

rust uit. Op één van de vele zitjes kun je niet alleen genieten van deze afwisselende tuin, maar ook van een kopje koffie of thee. Honden niet toegestaan. Entree € 4,- (incl. consumptie). Geopend: zie www.huzarenhof.nl. 26 juli voor het laatst geopend! Huzarenlaan 2, Joppe (0575) 49 30 51

Heeren van Bronckhorst Prachtige tuin van antiquairs Heeren van Bronckhorst in het kleinste stadje van Nederland. Het (eigen) ontwerp is gebaseerd op twee lengteassen die loodrecht op de achtergevel staan. De assen verdelen de tuin in verschillende tuinkamers: de boventuin, de benedentuin, de stiltetuin met drie strakke vijvers, de ‘Topiary’-tuin en de boomgaard. De tuin is ieder jaar gedurende een aantal zaterdagen en zondagen (zie website) van 11.00 tot 18.00 uur geopend. Honden worden niet toegelaten. Tuinclubs en andere groepen kunnen ook op afspraak terecht. Onderstaat 1, Bronkhorst, (0575) 452535 www.heerenvanbronckhorst.com

Knopenlaantje Vorden In het Knopenlaantje, dat evenwijdig aan de Veengoot door het Vordense bos loopt, hebben Vordense geliefden al generaties lang hun verbintenis bezegeld door het leggen van een knoop in een jonge beukentak. Indrukwekkend!

Pitch & Putt Golf • Voor sporter, recreant en gezinsuitje • Korte instructie vooraf voor beginners • Iedereen mag spelen, vanaf 8 jaar • 18 holes ronde 2,5 uur € 15,00 p.p. • 9 holes ronde 1,5 uur € 11,00 p.p. • Prijzen incl. gebruik materiaal

Nieuw: Footgolf • baan met bunkers/glooiingen/ waterpartijen • voor groepen vanaf 10 personen op reservering • speciaal voor kleinere groepen in juli en augustus elke woensdagmiddag en avond vanaf 16.00 uur

www.pitch-putt-twente.nl

Lochemse Golf- & Countryclub De Graafschap

Glooiende greens & fairways Glooiende greens, houtwalletjes, waterpartijen, bossen, uitdagende fairways en spannend geplaatste bunkers. De 18-holes golfbanen in Hengelo, Hoog-Keppel en Lochem zijn gemaakt voor de echte golfliefhebber. Na het golfen is het heerlijk eten bij het restaurant in het clubhuis en shoppen bij de golfstore.

Lochemse Golf- & Countryclub

Pitch & Putt Twente

Golf- & Countryclub ‘de Graafschap’ , 18 holes par 72, driving range. Golfclinics o.l.v. professional. Sluitdijk 4, Lochem, (0573) 25 43 23, www.lochemsegolfclub.nl

Het golfspel voor iedereen. Geschikt voor de onervaren speler, ideaal in groepsverband. Kinderen vanaf 8 jaar. 18 holes (2,5 uur) € 15; 9 holes: € 11 p.p. Ook kan je hier Footgolf spelen: schiet de voetbal in zo min mogelijk schoten in de hole. Geopend: ma vanaf 13.00 uur en di t/m zo vanaf 10.00 uur tot zonsondergang. (zie pag. 42) Hengevelderweg 3, Diepenheim (0547) 35 19 90, diepenheim@pitch-putt-twente.nl www.pitch-putt-twente.nl

Golfclub 't Zelle Golfclub ‘t Zelle is een prachtig golfcomplex, dat zowel beginnende als geoefende golfers weet te boeien. Een volwaardige 18 holes wedstrijdbaan en een 9 holes par 3 baan tot en met een deels overdekte en verwarmde driving-range en een pitch- en puttinggreen met zandbunker. Vierblokkenweg 1 , Hengelo Gld. (0575) 46 75 33 | www.gczelle.nl

Camping de Bosrand Kielersdijk 1, Laren (0573) 42 12 29 www.camping-bosrand.nl

Zwembad ‘In de Dennen’ Geopend in het zwemseizoen. Oude Zutphenseweg 7, Vorden (0575) 55 12 03 www.zwembad-indedennen.nl

Golfclub ‘t Zelle

TIP

Boerengolf! Zie pagina 84

Bousema Overdekte midgetgolfbaan, mogelijk na telefonische afspraak. Zutphenseweg 35, Lochem (0573) 25 18 68 www.bousemahoreca.nl De Zevensprong Dortherdijk 6, Joppe (0575) 49 42 02 www.dezevensprong.nu

Keppelse Golfclub De golfclub gelegen tussen Laag- en Hoog-Keppel is een van de oudste golfclubs van Nederland. Met 18 holes en drivingrange. Oude Zutphenseweg 15, Hoog-Keppel (0314) 38 14 16, www.keppelse.nl

Midgetgolf

Roodborsttapuit

Groote Veld

Tekst: Jenny Polman, foto’s: Michiel Schaap

Het is maar goed dat natuurgebieden in de nachtelijke uren niet vrij toegankelijk zijn. Anders zou vast al iemand op het idee zijn gekomen op een zwoele zomeravond een paar honderd stoelen op het Groote Veld neer te zetten zodat mensen op hun gemak zouden kunnen luisteren naar een heel bijzonder concert: dat van de Nachtzwaluw. Avondlijk concert op de hei Nachtzwaluwmannetjes maken een heel typisch, geheimzinnig en ratelend geluid dat met geen andere vogelzang te verwarren is. Aan de andere kant is de Nachtzwaluw nogal schuw en zal hij zich toch niet laten horen als hij het te druk vindt op de grote, stille heide. Wie wil weten hoe de Nachtzwaluw klinkt kan dus het beste thuis een cd’tje met vogelgeluiden opzetten en daar op z’n gemak naar luisteren.

eksters waar te nemen, vogels die de kou van het Hoge Noorden ontvluchten en met de vorstgrens meegaan. Zomer of winter, er zijn altijd wel bijzondere gasten op het Groote Veld. In de jaren zeventig van de vorige eeuw was er een geslaagd herintroductieproject voor de Raaf op de Veluwe. Vanuit die Veluwe verspreiden Raven zich nu verder over Oost-Nederland. Sinds een jaar of tien broeden ze ook op het Groote Veld. Ooit was dat Groote Veld één groot heidegebied. Verhaald wordt dat ‘vroeger’ iemand die midden op die heide stond de kerktorens van Lochem, Zutphen en Almen kon ontwaren. Dat was in de tijd dat boeren de heide in stand hielden door er schapen te laten grazen of de heide af te plaggen ten behoeve van hun potstallen. Maar naarmate dat minder gebruikelijk en noodzakelijk werd groeide het heidegebied dicht met vooral naaldbomen. Funest was ook de onttrekking van grondwater ten behoeve van de drinkwatervoorziening door het nabijgelegen waterpompstation bij Vorden; het Groote Veld werd droger en droger. Dopheide, die liever op wat nattere grond staat, maakte plaats voor Struikheide. De laatste stukjes Dopheide in het gebied worden dan ook gekoesterd.

De Nachtzwaluw is typisch een vogel die wèl vaart bij de herontwikkeling van natuur, zoals Natuurmonumenten dat de afgelopen tien à vijftien jaren heeft gedaan op het deel van het Groote Veld dat haar eigendom is. (Andere delen van het Groote Veld zijn nog particulier eigendom, terwijl ook Defensie er nog een oefenterreintje heeft). Het is een vogel die houdt van een gevarieerde omgeving, met oude heide, geleidelijke overgangen, kapvlakten en droge bossen. Dat Nachtzwaluwen kiezen voor droge terreinen is eigenlijk wel logisch; ze maken hun nesten namelijk op de grond. Bomen hebben ze nodig als schuilgelegenheid, als zangplaats, om overdag in te slapen en omdat hun voedsel zich daar ophoudt. Ze eten vooral nachtvlinders en kevers, die ze in de vlucht vangen. Terwijl de ene helft van het ouderpaartje de eieren bebroedt, zit de ander strak tegen een tak gedrukt te slapen, waarbij de vogel vanwege zijn schutkleuren nauwelijks van die tak is te onderscheiden. Het Groote Veld is het leefgebied bij uitstek voor deze nachtelijke vogel, die langzaam maar zeker weer in aantal toeneemt. Zoals het dat ook is voor de Roodborsttapuit, een vogel die net als de Nachtzwaluw ’s winters in Afrika verblijft. ’s Winters zijn op het Groote Veld af en toe ook Klap-

Soorten verdwenen, andere kwamen er voor in de plaats en dat laatste heeft zeker te maken met de wijze waarop Natuurmonumenten het gebied tegenwoordig beheert. Grote delen van het terrein zijn de laatste jaren afgeplagd zodat er weer meer heide terug kan komen. De heide die er al is wordt begraasd door Schoonebekers, een zeldzaam, oud-Hollands

Raaf

Levendbarende hagedis

schapenras. Een herder die met zijn dieren over de heide trekt zul je er echter niet tegenkomen; daarvoor is het heideareaal te klein. De schapen worden ingeschaard binnen een afrastering. Wel is ten behoeve van die schaapskudde aan de westzijde van het Groote Veld een schaapskooi gebouwd. Een andere opmerkelijke bewoner van het Groote Veld is de Levendbarende hagedis die nog wel eens te zien is wanneer hij zich in het zand laat opwarmen door de zon. Reptielen zijn koudbloedig en kunnen hun eigen lichaamstemperatuur niet regelen; daarvoor hebben ze de zon nodig. De naam is verwarrend, want reptielen baren geen levende jongen maar leggen eieren. Ook de jongen van de Levendbarende hagedis komen uit een ei, alleen is het bijzondere van deze soort dat het vrouwtje die eieren al in haar buik uitbroedt. Landelijk gaat het echter niet zo goed met deze inheemse reptielensoort en dat is een van de redenen waarom de laatste jaren steeds meer wandelpaadjes op het Groote Veld zijn afgesloten. Stel je voor dat je met je stevige wandelschoen opeens op zo’n niets vermoedende, zonnebadende hagedis zou stappen…

Nachtzwaluw

Weetje(s)

De naam van de Nachtzwaluw is verwarrend; hij is niet verwant met de andere zwaluwen zoals we die in Nederland kennen (Boerenzwaluw, Huiszwaluw, Oeverzwaluw), noch met de gierzwaluwen. Nachtzwaluwachtigen vormen een eigen orde binnen het vogelrijk. De Nachtzwaluw wordt ook wel Geitenmelker genoemd, een naam die in het buitenland gebruikelijker is. Vroeger dacht men dat de vogel, met zijn kleine, wijdopengesperde snaveltje, ’s nachts melk dronk bij schapen en geiten. Geitenmelker is ook de letterlijke vertaling van zijn Latijnse naam, Caprimulgus. Een andere naam voor de vogel is Dagslaper. En ja, dat doet de vogel inderdaad, nadat hij ‘s nachts op insecten heeft gejaagd.

Schoonebeker 45

WAAR LACHT U HARDER OM EEN ANDER DAN IN SCHOUWBURG LOCHEM? Bij Schouwburg Lochem kunt u terecht voor cultuur en amusement, maar ook voor een bedrijfspresentatie, feest of evenement. Schouwburg Lochem biedt meer dan alleen theatervoorstellingen, het is een plek waar voor iedereen iets te doen is. Het Filmhuis toont iedere laatste dinsdag van de maand films en tijdens schoolvakanties kinderfilms. De Stads Lounge biedt een gevarieerd programma met live muziek, dance nights, cabaret en lezingen.

Kaarten bestellen kan via www.schouwburglochem.nl of download de gratis Schouwburg Lochem App.

Walderstraat 23, 7241 BH Lochem | T 0573 25 16 31 46

podium voor cultuur & amusement

Kunst, muziek & theater op de mooiste plekken!

Wie kunstweblochem.nl bezoekt, ziet in éen oogopslag wat er allemaal te doen is. Een concert aan de Berkel, dansen in een kapel of wegdromen bij een opera onder de lindebomen... Laat de zomer maar komen! Er zijn concerten, voorstellingen, sprekers en tentoonstellingen. De activiteiten zijn even divers als het publiek. Met Pasen is er de Kunstroute, in het voorjaar zijn er de Keidagen, in mei race in Hengelo, in de zomer zijn er zomerfeesten, Staringavonden en IJsseljazz en in december Winterwonderland Lochem en Christmas Carol in Bronkhorst. Dit is nog maar een greep uit het enorme aanbod. Want er zijn ook veel bijzondere, kleinschalige evenementen, in de stad zelf en in alle kernen. En Lochem heeft natuurlijk haar eigen schouwburg met een programma vol grote namen! Kijk voor het culturele aanbod op de agenda op pagina 117.

Theater onder de Molen Theater Onder de Molen biedt kunstenaars op het gebied van muziek, kleinkunst, toneel, beeldende kunst, literatuur, poëzie een kleinschalig podium. De zaal bevat 80 stoelen en heeft de sfeer van een klein Shakespeariaans theater. Maar wel met een kleedkamer en goede verwarming. Het gehele jaar door zijn er diverse optredens en voorstellingen. Lindeseweg 29, Vorden. www.tom-vorden.nl

Kapel op t Rijsselt

Arx Theater

Een zelfstandig podium voor muziek en theater met een informele sfeer, prachtige akoestiek en een bijzondere ambiance. De programmering is klassiek maar soms staat er ook jazz en wereldmuziek op het programma. Concerten vinden plaats op zondagochtend om11.30 uur. Daarnaast biedt de Kapel aan derden de mogelijkheid om concerten te geven. Ook voor andere culturele activiteiten kan de kapel worden gehuurd en/of gebruikt. De Kapel is gelegen op landgoed ’t Rijsselt, aan de IJssel tussen de Hanzesteden Zutphen en Deventer. Mettrayweg 25, Eefde (0575) 57 05 21. www.kapeloptrijsselt.nl

Midden in Bronckhorst, tegen het bosrijke Landgoed ’t Zand vind je dit sfeervolle theater gebouwd in de jaren 50. Na een grondige restauratie is het theater weer in haar oude glorie hersteld. Vroeger had het zaaltje een betekenis voor de buurt. Die functie is teruggebracht, maar dan voor een breder publiek. Daarbij kun je denken aan kleinschalige muziek- en theatervoorstellingen. Kijk op de website voor alle activiteiten, waaronder de befaamde ‘Culinaire filmontmoetingen’. Dit is een bijzonder avondje uit waarbij met mede filmliefhebbers gezellig geborreld, gegeten en film gekeken wordt. Ruurloseweg 38a, Zelhem. (06) 42 40 25 59. www.arxtheater.nl

Openluchttheater de Zandkuil Als je het niet weet, wandel of fiets je er zo voorbij, terwijl achter de hoge bomen van de Paaschberg één van Lochems mooiste plekken ligt: Openluchttheater De Zandkuil. Aan de voet van de Paasberg aan het Onderlangs ligt dit theater dat jaarlijks een aantal keer evenementen organiseert. Voor data zie website. Onderlangs (Paasberg) Lochem, www.openluchttheaterlochem.nl

Openluchttheater Gorssel In de kom van Gorssel vindt u in een fraai altijd toegankelijk park een sfeervol openluchttheater. Zes maal per jaar zijn er gratis voorstellingen. Pop, theater, klassiek, kindertoneel, het is er allemaal. De voorstellingen vindt u natuurlijk ook op www.openluchttheatergorssel.nl Gevestigd hoek Molenweg-Esdoornlaan, Gorssel 47

Schouwburg Lochem Schouwburg Lochem is dé plek in Lochem en omstreken waar je met elkaar geniet van cultuur en amusement. Een middelgroot theater waar theatergezelschappen graag komen. Vele bekende artiesten hebben hier de afgelopen 100 jaar op het toneel gestaan. Schouwburg Lochem is een intieme schouwburg waar de artiest dichtbij, de benadering persoonlijk en de sfeer vriendelijk is. Een plek waar je je welkom voelt! Schouwburg Lochem, Oosterwal 22, Lochem, (0573) 25 00 51. www.schouwburglochem.nl (zie pag. 46)

De Kunst (af)kijken In Lochem & Bronckhorst zijn veel galeries en kunstenaars te vinden. Je zult verrast worden door de verbeeldingskracht en door de manier waarop de kunstenaars inspiratie vinden in deze regio. Hun materiaalkeuze varieert van olie- en acrylverf, hout, steen, glas, brons, textiel en keramiek tot vilt, titaan, zilver en krijt.

Galerij Amare De tentoonstellingsruimte van Amare ligt in de pakhuisvleugel van de boerderij. Exposities van zowel professionele als nietprofessionele kunstenaars. Geopend elke eerste vrijdag van de maand (behalve juli en aug) en op afspraak. De tuin is altijd open. Tevens verschillende workshops. Komvonderlaan 6, Vorden (0575) 55 57 83 www.amare-galerij.nl

Galerie A-quadraat A-quadraat, galerie en beeldentuin biedt hedendaagse kunst aan in de disciplines schilderen, beeldhouwen, edelsmeden en keramiek. Jaarlijks exposities met werk van (inter)nationale kunstenaars. Galerie en beeldentuin zijn in het

Cobie's Kamer

seizoen geopend van vrij t/m zo van 13-17u en op afspraak. Mosselseweg 12a, Vorden. (0575) 55 64 56 (zie pag. 54) www.galerie-a-quadraat.nl

Merklappen-kantklossen. Open: 1 juli tot 31 aug di 10-17u. Beekweide 7, Eefde (0575) 54 02 64 http://members.chello.nl/ m.tuitert/merklappen/

Galerie Agnes Raben

15a - Galerie & beeldentuin

Gedurende het jaar diverse exposities van o.a. schilderijen, sieraden en tekeningen. Geopend vrij t/m ma van 11-17u en op afspraak. Nieuwstad 20, Vorden (0575) 55 16 47 www.galeries.nl/agnesraben

Hedendaagse non-figuratieve sculpturen en beelden van gerenommeerde binnen- en buitenlandse kunstenaars. Open: eind april tot medio oktober do t/ zo 13-17u en op afspraak. Entree € 4. Galgengoorweg 15a, Lochem (0575) 46 94 58 www.15a.nl (zie pag. 48)

Atelier Casper Bentsink Mozaïek landschappen. Open: za 10.30-13.30u en na overleg. Westenberg 38, Lochem (0573) 42 14 28 www.casperbentsink.nl

Galerie de Blauwe Deur Open: di t/m zo 13-17u. In juli gesloten. Voor openingstijden in de zomermaanden zie website.

(nov t/m mrt op do en vr gesloten) Bakkersteeg 2, Almen (0575) 43 34 47 www. blauwedeur.nl

Galerie 1880/ Kunstofart Kunstuitleen Galerie 1880 is een sfeervolle galerie met een gemoedelijke ‘Achterhoekse’ sfeer gevestigd in een neogotisch kerkje. In de galerie vind je zowel eigen werk van eigenaar Henk Hulshof als werk van andere kunstenaars. De Kunst of Art kunstuitleen bied je kunstuitleen, kunstverkoop, samenstelling en inventarisatie van kunstcollecties. Hummeloseweg 4a, Laag-Keppel Galerie (06) 51 00 06 65 / Kunstuitleen (06) 30 40 29 38

Kunstroutes Kunstroute Lochem: 19-21 april | www.kunstinlochem.nl Kunst10daagse Bronckhorst: 23 mei t/m 1 juni | www.kunst10daagsebronckhorst.nl Kunstzondagen Vorden | www.kunstzondagvorden.nl

Galerie de Burgerij Exposities van figuratieve en nonfiguratieve kunst in wisselende stijlen van hedendaagse (inter) nationale kunstenaars. Aan de galerie is een thee- en koffieschenkerij verbonden. Er zijn regelmatig activiteiten als poëziemiddagen en lezingen. Zutphenseweg 11, Vorden. (06) 51 11 23 90 www.deburgerij-vorden.nl

Hans Rietman, Goud- en Zilversmid Het specialisme is het maken van diverse sieraden in opdracht in de ruimste zin van het woord. O.a.herinneringssieraden, trouwen relatieringen, jubileumsieraden, relatiegeschenken, veranderen van sieraden, reparatie- en restauratie werkzaamheden en zetten van edelstenen. Alles wordt in eigen atelier vervaardigd. Kerkweg 13, Zelhem (0314) 62 35 84 www.de-goudsmid.nl

Atelier Ruimzicht Tuin en kunst op een locatie. De kunst bestaat uit schilderijen en tekeningen die je in de galerie aantreft. Alleen op afspraak open. Zutphenseweg 32, Laren (0573) 40 25 91, www.baukzwaan.nl

Hermine van der Does Glas en Licht Atelier Interieurprojecten, schalen, glas in lood, ramen & deuren, objecten, awards, relatiegeschenken. Projecten en informatie op aanvraag. Kijk voor een indruk op www.vanderdoesglas.com Verwoldseweg 30, Laren (0573) 76 90 30

Galerie Roman Reisinger kunst & brocante

Kunstgalerij Lenten Schilderijen, sculpturen en beeldentuin. Open: do t/m za 10-17u; zo 14-17u. Kletterstraat 25-27, Epse (0570) 62 18 15

Realistische kunstschilder/ stillevens. Open op afspraak. Nijverheidstraat 19, Gorssel Open: vr en za 13-17u; (0575) 84 29 88 / (06) 13 03 94 02 www.romanreisinger.exto.nl

Wijnboerderij het Heekenbroek Gedurende het jaar zijn er diverse exposities in bezoekersruimte ‘de Dobbe’ van de wijnboerderij. Geopend van april t/m okt. wo t/m zo van 12–17u. Overige maanden op za 9–13u. Tellingstraat 7, Drempt. (0314) 38 19 88 www.heekenbroek.nl

Bijzonder Goed op 132 Afgekort BGO132. De gebouwen, het huis en tuinen van een voormalig tuincentrum. Wij bieden ruimte aan mensen en hun creativiteit. Open: do, vr en za 13-17uur en tijdens exposities ook op zo van 13-17 uur of na overleg. Zutphenseweg 132, Eefde (0575) 51 00 22, www.bg0132.nl

Terrakotta Ambachtelijk gemaakte keramiek van roodbakkende klei voorzien van witte slib. Daarop decoraties van meerdere lagen engobe. vaak intensief en uitbundig. De werkplaats is tevens verkoopruimte. Een kijkje nemen kan wanneer er gewerkt wordt (wo, do en vr) of na overleg. Verwoldseweg 41, Laren. (0573) 42 16 64 www.terrakotta.nl

Smederij Oldenhave Neem een kijkje in de ambachtelijke Smederij Oldenhave. Daar worden behalve ijzer ook andere smeedbare metalen als staal en brons gebruikt. Je kunt de smid aan het werk zien en de smederij bekijken op zaterdag 13 sep 2014, Open Monumentendag. Bedrijvenweg 6, Vorden. (0575) 55 14 28 www.smederijoldenhave.nl

Kunstgemaal Bronkhorst Ruimte voor hedendaagse kunst en vormgeving, in de voormalige dienstwoning van het gemaal Grote Beek te Bronkhorst. Het gemaal ligt op de IJsseldijk tussen Zutphen en Doesburg; een ideale locatie om even te pauzeren en van het culturele en culinaire aanbod te genieten, (zie pag.50). Veerweg 1, Bronkhorst. (0575) 47 25 50 www.hetkunstgemaal.nl

René Bruns schrijnwerker Creaties van hout met een hoge aaibaarheidsfactor. Eerlijke producten gemaakt met oog voor detail en liefde voor het hout. Open op afspraak: (0573) 22 15 08 www.renebruns.nl (zie pag. 60)

Zwieps Lokaal Dateert uit 1870. Herbouwd in 2003. In gebruik als tentoonstellingsruimte en voor kleinschalige activiteiten. Voor een ieder te huur. De Heest 6, Zwiep. Info verhuur: Harry Markerink (0573) 78 50 30 Rene Kamperdijk (0573) 78 51 55 51

Tekenen, schilderen, beeldhouwen of glasblazen? Er worden in de buurt diverse creatieve cursussen en workshops gegeven. Stap een galerie, atelier of beeldentuin binnen en laat je creativiteit de vrije loop. Doen! Abalorio Sieraden

Workshops sieraden maken diverse technieken en sieraden o.a. haken, kettelen, knopen, zwevende ketting maken, 3d vlechten, schakelarmband, gevlochten armband, spiraalarmband, oorbellen, ringen, broches, werken met Friendly Plastic, Vintaj en de hotpot. Ook eigen ideeĂŤn mogelijk. Voor voorbeelden zie de afbeeldingen op mijn website. Ook voor kinder-en jongerenfeestjes. Sieradenverkoop bij uitspanningen en aan huis. Tevens reparatie van sieraden. Marianne Heuvelink, Prins Clauslaan 89, Lochem (0573) 25 93 97 / (06) 53 69 78 29 www.abalorio-sieraden.vpweb.nl

Atelier Kleine Daan

Inspirerende schilderworkshops en creatieve communicatietrainingen op maat voor allerlei groepen. Info: Astrid Bakkum (06) 24 63 94 90 www.atelierkleinedaan.nl www.dekunstvancommunicatie.com

Atelier De Schone Schijn

Handgemaakte sieraden en mode-accessoires, workshop of cursus. Open op afspraak. Overveldweg 1, Harfsen (0573) 43 02 23 | www.deschoneschijn.nl

De Kleine Galerie

Schilderijen met diverse technieken zoals olieverf, acryl en pastel. Te bezichtigen na tel. contact. Mevr. Iduun Noppen-Nieboer Domineesteeg 4 in Gorssel (0575) 49 30 57 www.iduunnoppen.wordpress.com

Atelier Hanta Yo

Beeldhouwen, open werkplaats, individuele kunstzinnige coaching, workshops op maat, cursussen/workshops met betrekking tot persoonlijke ontwikkeling. Geopend op afspraak. Almenseweg 51, Eefde (0575) 54 04 03 / (06) 14 26 13 34 www.AtelierHantaYo.nl

Kunst- Sierglasblazerij Martorell

In de glasblazerij werkt Mart aan verschillende opdrachten of neemt hij je graag mee in de fascinerende wereld van het glasblazen tijdens een demonstratie. Tevens worden er workshops georganiseerd zodat je zelf aan de slag gaat om je eigen creatie te maken. Neem een kijkje in de (web)winkel! Geopend op afspraak. Zutphenseweg 56b, Laren (0575) 43 37 22 www.glasblazerijmartorell.nl

Workshop likeur maken

Tijdens de workshop wordt uitgelegd hoe likeur gemaakt wordt en maakt u kennis met verschillende grondstoffen die daarvoor gebruikt worden. U gaat aan de slag met sinaasappels, citroenen en walnoten die op alcohol gezet worden. Tijdens het proces zal er geproefd moeten worden. Aan het einde van de workshop gaat u met twee flessen likeur naar huis. 10 personen is met maximum voor deze workshop. De kosten bedragen â&#x201A;Ź 32,50 p.p. Wijngaard de Braoke, Deventerweg 88, Laren, www.wijnbouw-laren.nl

Koeschilderen bij Erf Bosgunst

Workshops Glas in lood atelier ‘de Covik’

Mogelijkheid tot het volgen van een workshop ‘glas in lood’. Covikseweg 9, Steenderen. (06) 50 87 81 79 www.glasinloodatelierdecovik.nl

Tekenpraktijk Het Kleine Veld

Je kunt in Het Kleine Veld komen om te tekenen en te schilderen. Er wordt in groepjes gewerkt, of je kunt individueel komen tekenen. Voor les, coaching, of om aan jezelf te werken. Almenseweg 39, Vorden. (0575) 54 29 37 www.tekenpraktijkhetkleineveld.nl (zie pag. 54)

Beeldhouwatelier Baak

Beeldhouwatelier Baak organiseert workshops beeldhouwen in steen. De workshops worden verzorgd door Anne en Henk Brouwer, de drijvende krachten achter Beeldhouwatelier Baak én Beelden in Baak. In 3 à 4 dagen is het mogelijk een eenvoudig beeld te maken. Op die manier komen alle facetten van het maken van een stenen beeld aan de orde.

Ervaring is meegenomen, maar (zeker) niet noodzakelijk. De workshops vinden plaats naast de prachtige oude Baakse kerk, een zeer inspirerende omgeving. Wichmondseweg 17a, Baak. (0575) 44 26 01 www.beeldhouwaterlierbaak.nl

Galerij Amare

Verschillende workshops. Komvonderlaan 6, Vorden. (0575) 55 57 83 www.amare-galerij.nl

Erf Bosgunst

Erf Bosgunst verzorgt een ochtend of middag koe-schilderen. Na de uitleg over de basis van het schetsen ga je naar de ‘modellen’. Vanaf eind mei t/m begin oktober vindt het schetsen plaatst in de wei, in het najaar in de stal. Schilderen op doek. Ervaring is niet nodig, enthousiasme wel! Ook workshop boetseren en diverse kinderfeestjes. Vordenseweg 80, Hengelo (Gld.) (06) 12 78 25 04 www.bosgunst.nl

Creatief Culinair Keijgoed

Diverse culinaire workshops koken in de AGA cooker, high tea’s en kinderfeestjes. Creatief bezig met quilt en workshops rozen maken. Hengelosestraat 47, Keijenborg. (0575) 46 42 90 | www.keijgoed.com

Delariecreaties & Lusterworkshops

Workshops met als doel de onderlinge band versterken door gezamenlijk of in groepsverband bezig zijn aan een werkstuk dat past bij het relationele thema dat tijdens de workshop centraal staat. Meer info: (06) 46 01 43 39

Culturele Centra

Kulturhus Vorden Raadhuisstraat 6, (0575) 55 27 22 www.kulturhusvorden.nl Cultureel Centrum de Brink Stationsplein 8 – 12, Zelhem (0314) 62 21 40 www.centrumdebrink.nl

Mosselseweg 12, 7251 KT Vorden T (0575) 55 64 56 | (06) 54 39 75 79 www.galerie-a-quadraat.nl A quadraat, galerie en beeldentuin biedt hedendaagse kunst aan in de disciplines schilderen, beeldhouwen, edelsmeden en keramiek. Er worden jaarlijks wisselende exposities gehouden met werk van nationale en internationale kunstenaars. De galerie en beeldentuin zijn geopend op vrijdag, zaterdag en zondag van 13.00 tot 17.00 uur en op afspraak.

B&B Tekenpraktijk

Het Kleine Veld Tekenen/schilderen Workshops Ponyworkshops (poetsen, rijden, mennen, bosrit)

Almenseweg 39 7251 HN Vorden Tel.: 0575-542937

www.tekenpraktijkhetkleineveld.nl

Beziens waardig! Musea en bedrijven te bezoeken, allemaal even leuk!

Museum Smedekinck

Boerderij Smedekinck werd al in 1341 genoemd als leengoed van het door Ludger gestichte klooster in Werden (Duitsland). De prachtig gerestaureerde boerderij en haar schuren bieden plaats aan de permanente collectie, voortdurend wisselende exposities en themadagen. Je krijgt inzicht in de ontstaansgeschiedenis en leefwijze van de Zelhemmers door de eeuwen heen. De collectie is te vinden in o.a. de gemeentekamer -daarin goederen uit het voormalige Zelhemse Gemeentehuis-, stijlkamer - ingericht als boerenwoonkeuken, voorzien van bedstede, kersenhouten kabinet met linnen uitzet, schouw enz.-, linnenkamer - klederdrachten, knipmutsen, kantklossen en kleding uit vroegere tijden -, keuken met fornuis, pomp en bakoven. Openingstijden: van april tot november op dinsdag-, woensdag-, donderdag en iedere eerste en derde zondag van de maand van 13.00 uur tot 16.30 uur. Van november tot april is het museum iedere donderdag en iedere eerste zondag van de maand geopend van 13.00 uur tot 16.30 uur. Pluimersdijk 5, Zelhem | (0314) 62 06 64 | www.museumsmedekinck.nl

Graphica Lochem Graphica Lochem is een drukkerijmuseum waar alle museumstukken echt gebruikt worden en dus in werking te zien zijn. Er is een grote collectie houten en loden letters. De oudste nog werkende pers, een handdegel, stamt uit begin 1900. De recentste, een Heidelberg degelpers, stamt uit 1965. Het drukproces heet ‘hoogdruk’ of ‘boekdruk’. Twee vrijwilligers met jarenlange drukkers ervaring, werken in het museum en geven tekst en uitleg over de verschillende machines en technieken. Er kan zelfs, in overleg, echt ambachtelijk gedrukt worden. Geopend: iedere do van 14-16u. Molenstraat 5, Lochem (zie pag. 32) www.graphicalochem.nl

Dickens Museum

Achterhoeks Museum 1940-1945

In Bronkhorst, het kleinste stadje van Nederland, is het Dickens Museum gevestigd in een authentieke stadsboerderij. Het museum exposeert een unieke collectie uit het levenswerk van Charles Dickens zoals brieven, foto's, boekillustraties en porseleinen beelden van de Engelse kunstenares Eva Poray. Een wisselende poppententoonstelling presenteert karakters uit Dickens' boeken op ware grootte. De bibliotheek van het museum toont een unieke voorraad boeken van en over de schrijver. Alle exemplaren zijn in verschillende talen verkrijgbaar. Geopend op zaterdag en zondag van 11.00 – 17.00 uur. Van Pasen t/m de herfstvakantie ook doordeweeks geopend van 11.00 – 17.00 uur. Voor groepen ook op afspraak te bezoeken. Onderstraat 2, Bronkhorst, (0575) 45 16 23 www.dickensmuseum.nl

Musea & meer! Musea en bedrijven te bezoeken, allemaal even leuk!

Museum MORE Op 2 juni 2015 opende het grootste museum voor Nederlands Modern Realisme zijn deuren in Gorssel. In Museum MORE is de kunstverzameling van Hans Melchers ondergebracht, een collectie van nationaal belang. Het museum toont een selectie van ruim 200 werken van toonaangevende Nederlandse realisten van de afgelopen 100 jaar. Museum MORE, Hoofdstraat 28, Gorssel, www.museummore.nl Open: di t/m zo 10.00 – 17.00 uur. Charley Toorop Zelfportret met bontkraag (1940) - Pictoright

Museum ‘Opdat wij niet vergeten’ Dit museum 1939-1945 geeft een beeld van de Tweede Wereldoorlog zoals die door gewone burgers en militairen is ervaren. Ken de geschiedenis, dan ken je de toekomst wordt wel eens gezegd. Kom kijken en ervaar wat een rondgang door het museum met je doet. Het museum is op afspraak te bezoeken. Meeneweg 19, Zelhem. (0314) 62 54 50 www.opdatwijnietvergeten.nl

Militair Historisch Museum de Veteraan Je ziet hier militairen van 1935 tot en met 1945 van diverse nationaliteiten. Serviesgoed, zendapparatuur, een noodkacheltje, distributiebonnen en voertuigen, auto's en motoren, affiches, wapens en nog veel meer! Het museum is zeer breed opgezet en is daardoor uniek voor ons land. Geopend: april t/m okt. op zaterdag van 14-16.30u en op afspraak. Toegang gratis. Koffiestraat 9, Eefde (0575) 51 42 09.

Heiligenbeelden museum In de Antonius van Paduakerk, de oudste nog bestaande kerk van architect Pierre Cuypers, is een grote en unieke collectie heiligenbeelden te bewonderen. Ook aan het andere religieuze erfgoed van Pierre Cuypers wordt aandacht besteed middels een speciaal ontwikkeld klankbeeld. In december trekken de (beelden van) heiligen zich bescheiden terug en is er volop aandacht voor het kerstfeest. Dan zijn er honderden kerstgroepen te bekijken. Geopend vanaf Pasen t/m de herfstvakantie op dinsdag, donderdag en zondag van 11-17 uur. (zie pag. 74) Ruurloseweg 101, Vorden (Kranenburg) (0575) 55 64 88 www.heiligenbeeldenmuseum.nl

Achterhoeks Museum 1940-1945 Uniformen van de Nederlandse, Duitse en Geallieerde strijdkrachten, gebruiksvoorwerpen en uitrusting van soldaten, maar ook het dagelijkse leven van toen, worden ruim belicht. Een winkeltje in oorlogstijd en een mobilisatiecafé in 1939 nemen je mee terug in de tijd. Open: 1 april t/m 31 okt. wo t/m zo 13-17u. 1 nov t/m 31 maart wo, za en zo 13-17u. Marktstraat 6, Hengelo (Gld.) (0575) 46 51 70 www.achterhoeksmuseum1940-1945.nl

Huis Verwolde Kasteel Vorden Het ‘Huis toe Vorden’ was in 1208 eigendom van het geslacht Vorden. Daarna hebben er de families Van Hackfort en Ripperda gewoond. Tot 1956 was het in het bezit van de familie Van der Borch tot Verwolde van Vorden. Tegenwoordig wordt een gedeelte van het kasteel door de huidige eigenaar bewoond. Het kasteel is geopend voor bezichtiging en/of een drankje/hapje in de zomermaanden op wo, vr, za en zo van11-17u en in de rest van het jaar van vr t/m zo. Entree : € 7,50; kinderen € 3,50. Soms is het kasteel ook op de andere weekdagen open, maar bel even als je zeker wilt zijn. Er worden rondleidingen gegeven op kasteel Vorden, meestal door de kasteelvrouwe zelf. Zij zal je vertellen over de historie en de bewoners van het kasteel. Een rondleiding duurt ca. 30-45 minuten. Kasteel Vorden, Horsterkamp 8, Vorden (0575) 55 06 84 | www.kasteelvorden.nl

Bezoek het majestueuze Landgoed Verwolde. Het lijkt alsof de oorspronkelijke bewoners zo zijn weggelopen. Alle kamers zijn in ere hersteld. In het onderhuis beleef je het leven van het personeel d.m.v. een interactieve presentatie. Het huis is te bereiken via de oprijlaan vanaf de Markeloseweg. In de theeschenkerij met heerlijk terras aan de vijver wordt koffie en thee met allerlei lekkers geserveerd. In de museumwinkel vind je leuke cadeautjes en streekproducten. Kijk voor het programma, ook speciaal voor kinderen, en openingstijden op www.glk.nl/verwolde. Kijk ook op pagina’s 83, 102 en 103. Jonker Emilelaan 4, Laren (0573) 40 18 25.

Ambachtelijke touwslagerij

Museumboerderij Klein Hulze Ontdek hoe de oude boerderijen waren ingericht. In Almen, aan de Wagenvoortsdijk, staat Museumboerderij Klein Hulze. Je bent van harte welkom om de boerderij met tuin te bekijken. Geopend: april t/m oktober op wo van 14-17u. en op afspraak. Wagenvoortsdijk 7, Almen (0575) 43 15 22

Touwslagerij Steenbergen in Gorssel is één van de laatste in werking zijnde ambachtelijke touwslagerijen van Nederland. Al sinds 1900 wordt hier touw geheel zelf gemaakt. Bijzonder is de 180 meter lange lijnbaan waar het touw wordt geproduceerd. Vervolgens wordt het verwerkt tot klimtouwen of klimnetten die hun weg vinden naar sporthallen en gymzalen, of naar survival- en touwtrekverenigingen. De laatste jaren heeft het bedrijf een nieuwe markt gevonden: touw voor kunst en design. Van het handgeslagen touw worden prachtige kunstobjecten en interieurproducten gemaakt, waarvan er een aantal te zien is op het bedrijf. Eigenlijk geven ze geen rondleidingen: hier wordt nog volop touw gemaakt! Maar…je kunt de touwslagerij op gebruikelijke bedrijfstijden bezoeken als de touwslagers aan het werk zijn: Indrukwekkend om te zien! Geopend: ma t/m vr 8-12.30 en van 13.15-17u , groepen op afspraak. (zie pag. 74) Veldhofstraat 10a, Gorssel | (0575) 49 13 37 | www.touwslagerij.com

Uit het gastenboek van het BoerenBed in Lochem

Uit het gastenboek

‘‘

Wat maakt die ene B&B nou zo bijzonder? Of waarom mag je een diner in dat leuke restaurantje niet missen? Je ontdekt het vaak in de gastenboeken online. Deze reacties van ervaringsdeskundigen wilden we je niet onthouden.

“We hebben enorm genoten……… van alles! De koeien. De melk. Het hooi. Het zaagsel. De douches.

Het winkeltje. De kano’s. Het melken. En bovenal natuurlijk van de zalige tent met het gezellige vuur, de warme bedden en het landelijke uitzicht. Nu terug naar het Wilde Westen.”

Het BoerenBed, Lochem

“Wij mochten ons twee

moderne freules voelen, verzeild geraakt in een decor, of je de ruisende rokken kon horen. Gelukkig hier geen bedienden, maar een zeer gastvrije, betrokken kasteelvrouwe. De freules zullen trots zijn op wat je met "hun" villa doet. De sfeer die het doet ademen en de schoonheid die je hebt gecreëerd.” Villa Rozenhof, Almen “Een ‘’gouden

greep’’. Vriendelijkheid en gastvrijheid hoog in het vaandel. Een echt verwenhotel, met heerlijk eten! Het 10gangendiner was een culinair hoogstandje.” Hotel ’t Hof van Gelre, Lochem “Wat hebben we genoten. Het huis is zo mooi en praktisch. Alles is aanwezig voor een geweldige tijd met elkaar en ook nog tafeltennis, zwemmen, sauna! En dan de stilte ’s avonds...” Appartementenboerderij ’t Venne, Lochem “Een hoogtepunt was het meemaken van de geboorte van een stierenkalf. Met keizersnee nog wel. En daarna beschuit met muisjes aan de picknicktafel, echt fantastisch! Jullie hebben het prima voor elkaar zo en we komen zeker nog een keer terug!” Minicamping De Hofshoeve in Halle. “De omgeving is betoverend! De dorpjes rondom gezellig. De bevolking vriendelijk. Wat wil een mens nog meer?” Camping Heksenlaak in Zwiep “Op zondag 11 augustus werden mijn tweelingbroer en ik 60 jaar! Op die leeftijd moet je toch zeker een keer solex hebben gereden. Met partners en kinderen hebben we door het Achterhoekse land getuft. Het was een geweldig leuke ervaring en is aan te bevelen. Met 70 jaar in de TukTuk?” Organisatiebureau Free-Wheel in Vorden

“In de zomer staat er altijd kunst buiten. Dat maakt me dan nieuwsgierig. De meeste galeries

hebben voor mij een soort drempel, gek genoeg heeft Galerie 1880 dat niet.” Galerie 1880 in Laag-Keppel “Hebben jullie ook een blauw eendje te huur? Ik wil mijn man verrassen met een dagje toeren in een 'eend'. We hebben elkaar vroeger de eerste zoen gegeven in een blauw eendje.” Duckstoer, verhuurbedrijf van lelijke eendjes in Toldijk Op het balkon van

‘‘

deze achtkante stellingmolen uit 1851 had ik een fabelachtig mooi zicht op de Lochemse Berg én het achterland van Zwiep. Verrassend!” De Zwiepse Molen in Zwiep “De omgeving is betoverend! De dorpjes rondom gezellig. De bevolking vriendelijk. Wat wil een mens nog meer?”

Camping Heksenlaak in Zwiep

“Een fantastische uitvalsbasis om

de omgeving te verkennen. De eigenaar maakt dagelijks De Vijverhof Krant met tips voor activiteiten in de omgeving. Wij hebben ons geen moment verveeld! De Vijverhof, Lochem “Genoten bij bosrestaurant Joppe aan het spoor. Het eten was overheerlijk. Zegt het voort!”

Bosrestaurant Joppe, Joppe

Foto: Mark van der Zouw

Ambachten anno nu

Teksten: Jolanda Hofland en Mirjam Enzerink

De belangstelling voor ambachten als smid, glasblazer en schapendrijver neemt toe. Enerzijds spannen nieuwe generaties zich in om het ambt te leren; anderzijds waarderen consumenten een stukje ambachtelijk vakwerk steeds meer. Gelukkig telt de regio nog een groot aantal bijzondere, ambachtelijke bedrijven.

Smid

“Smid is een warm beroep, geen zwaar beroep”

Wie: Willem en Erik Oldenhave Wat: eigenaars van Smederij Oldenhave Waar: Bedrijvenweg 6 in Vorden Wetenswaardigheid: Diverse activiteiten én

oude ambachten tijdens Open Monumentendag op 13 september 2014 Website:smederijoldenhave.nl Willem Oldenhave staat aan het vuur. Hij legt een groot stuk ijzer in de vuurzee en wacht tot het de ideale smeedtemperatuur heeft bereikt. “Ik zie aan het ijzer wanneer het smeedpunt is bereikt. Als het begint te vonken en knetteren ben je al te laat. Het smeltpunt van 1550 graden is dan bereikt waarna het ijzer verbrandt. Vaak kun je er dan niets meer mee.” Willem legt de gloeiende staaf op een aambeeld en begint te slaan met grote slagen. Het ijzer buigt. Met behulp van een doorn kan de smid al slaand het ijzer telkens iets verder buigen. Net zolang tot een sierlijke krul ontstaat. Hij maakte er al honderden en tóch is geen krul hetzelfde. Willem: “Soms krijg je een opdracht waarbij je een serie van dezelfde krullen moet smeden. De krullen lijken op het oog identiek maar van dichtbij zie je de hamerslag. Die is bij iedere krul weer anders, dat is nou handwerk.”

Lokale smederij De smid is trots op zijn bedrijf. Hij zag het in de afgelopen decennia uitgroeien van lokale smederij tot onderneming die door heel Nederland opereert. “Mijn vader startte in 1955 bij ons oude huis in Delden, een buurtschap van Vorden”, vertelt Willem. “Hij besloeg de paarden in zijn werkplaats en repareerde er landbouwvoertuigen. Mijn broer en ik moesten hem vaak helpen. Eind jaren zeventig ben ik de zaak gaan runnen. Na het overlijden van mijn vader heb ik me meer en meer toegelegd op het smeedwerk.”

Eerlijk vakmanschap Inmiddels werken ook zoon Erik en dochter Elke in het bedrijf, evenals Willems vrouw Wilma en schoondochter Ilse. “Eén van onze specialisaties is het restauratiesmeedwerk in de monumentenzorg”, vertelt Willem. “We zijn één van de weinige bedrijven in Nederland die rijksmonumenten mogen restaureren. Die opdrachten verdienen we dankzij kwaliteit en eerlijk vakmanschap.” In het wereldje staat Oldenhave bekend als bedrijf dat alles kan maken. “Iedereen heeft hier zijn specialiteit. Zo hebben we een eigen koperslager, een 61

ambacht dat je bijna niet meer ziet en ook het ijzer “wellen” is een specialiteit van Erik. Hierbij smeedt hij twee delen van bijvoorbeeld een stuk gereedschap aan elkaar. Daarbij is het de kunst om het ijzer net niet helemaal vloeibaar te laten worden.”

Warm beroep Bij zoon Erik was de passie voor het vuur al jong aanwezig. De fijne kneepjes van het vak leerde hij van zijn vader en in de praktijk. Een opleiding voor het ambacht bestaat in Nederland al lang niet meer. Wel verzorgt het Gilde van Kunstsmeden allerlei cursussen. Erik leerde er gereedschap smeden en koper slaan “Ik ben praktisch in de smederij geboren en groot geworden met het vuur. In het begin brand je je natuurlijk wel eens, maar ik vond het prachtig om het uit te proberen. Met je eigen handen maken wat je wilt, dat is het mooie van dit ambacht. Smid is een warm beroep maar geen erg zwaar beroep, zoals veel mensen denken. Als je het technisch goed doet tenminste. Het is de kunst om de terugslag van de hamer te gebruiken en in één ritme door te slaan.”

Foto Anton Aardenburg

Schaapherder

“Je moet misschien wel een beetje een einzelgänger zijn” Wie: Maarten van Baaren Wat: Particulier schaapherder van schaapskudde ‘t Niejboer Waar: Schaapskooi Graafse Kamp van Natuurmonumenten, Werkseveldweg 2 in Warnsveld Wetenswaardigheid: In en rond de schaapskooi kun je terecht voor leuke activiteiten, zoals een dagtocht met de herder Website: hetniejboer.nl Honderdvijfenzeventig drachtige ooien staan blatend van ongeduld in de houten schaapskooi. Zodra schaapherder Maarten van Baaren de hoge baanderdeuren opent, trippelen de eerste wollige dames de buitenlucht tegemoet. Honden ‘Ti’ en ‘Missy’ zorgen ervoor dat de ze in een rechte lijn achter de herder aanlopen. De warmte die de kudde mee naar buiten neemt, wordt zichtbaar in de koude lucht. Twee fietsers kijken vol bewondering hoe het kleurrijke gezelschap de weg oversteekt: de herder met zijn hoed en zijn houten wandelstok. De schapen met hun wiebelende wollige staartjes. De twee honden aan weerskanten van de kudde, alert op elke beweging.

Aan de wandel Eind negentiende eeuw was dit een alledaags tafereel. Grote delen van de regio bestonden toen nog uit heide. Schaapherders trokken met

hun kudde van plek naar plek en sliepen gewoon in het open veld. De herder anno nu is nog steeds veel aan de wandel. Maar slapen doet hij gewoon thuis. Afhankelijk van zijn opdrachten, beweegt Maarten zich dagelijks tussen de diverse kuddes in de regio rondom Vorden, Lochem en Warnsveld. “Ik ben particulier schaapherder en heb deze kudde in 2012 overgenomen. Natuurmonumenten is mijn grootste opdrachtgever. Daar begrazen we bijvoorbeeld het Groote Veld voor. Maar ook gemeenten en het Waterschap huren mij in. Bij diverse boeren mag ik het grasland ’s winters beweiden; zo bespaar ik op de kosten voor bijvoeren.”

Einzelgänger Het ambacht van schapenhoeder is volgens Maarten erg veranderd in honderd jaar tijd. “Vroeger werden de dieren voor de mest gehouden. En voor de wol. Beide zijn helaas niet veel meer waard. Nu word je betaald om natuurterreinen te begrazen.” Ook logistiek is het niet meer als vroeger. Kon de schaapherder voorheen dagen rondtrekken in de woestenij; tegenwoordig moet Maarten heel wat wegen en spoorbanen oversteken die het land versnipperen. “Gelukkig krijg ik daarbij regelmatig hulp van vrijwilligers.” Eenzaam is het bestaan als schaapherder ook niet meer; Maarten heeft

vaak aanspraak van wandelaars. “Je moet misschien wel een beetje een einzelgänger zijn. Ik vind het in elk geval heerlijk in mijn eentje buiten tussen de dieren. Helemaal in augustus als de hei in bloeit staat. Prachtig!”

Workshops Van het begrazen alleen kan een herder tegenwoordig niet meer bestaan. Maarten is daarom druk met het bedenken van nevenactiviteiten. Zo kun je een dag op pad met deze schaapherder. Ook de schaapskooi leent zich prima voor leuke evenementen. Kinderfeestjes, workshops, teambuilding; alles is mogelijk, zo lang het maar ‘schaapgerelateerd’ is. “We verkopen ook vlees van eigen kudde”, vertelt Maarten. “Het klinkt misschien gek, maar de beste manier om dit ras, het Groot Heideschaap, in stand te houden, is door ze op te eten.” Ook de mooie schapenvachten worden te koop aangeboden, evenals producten gemaakt van eigen wol. Maarten wil hiervoor een webshop inrichten, maar denkt ook aan huisverkoop tijdens markten. 19 april 2014 Elke donderdag vind Open dag! Kom je de diverse schapenlammetjes tellen producten op de of, nog leuker, markt in Zutphen. adopteer er eentje!

TIP

Schrijnwerker

“Ik ben een vakidioot. Hout door middel van stoom buigen bijvoorbeeld, niemand die het nog doet in Nederland, maar het is fantastisch” Wie: René Bruns Wat: Schrijnwerker Waar: Oude Holterweg in Laren Wetenswaardigheid: Bruns heeft wel 50 soorten gedroogd hout op voorraad. Website: renebruns.nl Zijn werkplaats in het buitengebied van Laren doet al nostalgisch aan. Het enige technische snufje is de radio. Voor de rest ademt de ruimte natuurhout. Bruns gaat met zijn vinger langs het werkblad. “Het is hier stoffig”, zegt hij. “Maar straks als het voorjaar is, zet ik alles open en waait de wind deze ruimte schoon.” Hier tussen zijn hout en handgereedschap voelt René Bruns zich als een vis in het water. Hij noemt zichzelf schrijnwerker, een oud ambacht. Vrij vertaald betekent het dat René Bruns werker is in fijn hout en maker van fijn kasten en allerlei soorten meubelwerk. Al als kind was Bruns constant in de weer met een stuk hout en een scherp mesje. “Poppetjes maken was het liefste wat ik deed. Op mijn twaalfde stierf mijn opa, een begenadigd meubelmaker en kreeg ik al zijn houtsnijmesjes, houtmonstertjes en schaven. Eigenlijk is het meubels maken toen begonnen. Eerst als hobby. Later, om precies te

zijn in 2001 – heb ik er mijn beroep van gemaakt. Sindsdien heb ik nog geen dag zonder werk gezeten. Voor mij geen crisis. Sterker nog: het komende jaar zit ik tjokvol.”

Bomen lezen Schrijnwerker zijn, houdt méér in dan alleen meubels maken. Bruns koopt zelf de bomen in en zaagt ze bij een houtzagerij. “Het is belangrijk dat je bomen kunt lezen zodat je weet welke stukken je waarvoor gaat gebruiken. Ik zorg er vervolgens voor dat het hout gedroogd wordt. Dat kan op twee manieren: óf kunstmatig in een droogkamer óf aan de wind. De laatste optie duurt het langst – soms wel vier jaar maar de kwaliteit van het hout is daarna dan ook top.” Bruns past allerlei technieken toe, oude pen- en houtverbindingen, maar ook nieuwe technieken. “Ik ben een vakidioot. Hout door middel van stoom buigen bijvoorbeeld, niemand die het nog doet in Nederland, maar het is fantastisch.”

én af en toe kunstobjecten. “Het loslaten van de meubels is voor mij het moeilijkst. Maar mijn huis en mijn werkplaats zijn te klein om alles zelf te houden. Gelukkig heb ik áltijd een klik met klanten en kan ik overal een kop koffie of thee drinken om nog even naar mijn houtwerk te kijken. Ik maak ook áltijd een foto van het eindresultaat. Niet vreemd toch? Ik leg mijn ziel en zaligheid erin. Al mijn liefde. Dat moet ook. Wat ik maak, heeft een bepaalde aaibaarheidsfactor, anders is het in mijn ogen geen goed meubelstuk. Mijn werkplaats is mijn wereld. Hier vertoef ik van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat. En ik ben nog lang niet klaar. Ik heb kastenvol ideeën en stapels mooi hout. Genoeg om door te gaan tot ik 150 jaar ben!”

2014 is uitgeroepen tot het jaar van het ambacht!

Duizendpoot René Bruns is enig in zijn soort. Een duizendpoot met klanten in heel Europa. Hij maakt van alles: tafels, stoelen, kasten, spiegels, keukens 63

Gids bij de sluis

Wie: J.K. Boerema Wat: Gids bij de sluis in Eefde Waar: Sluis Eefde, Kapperallee 53 in Eefde Wetenswaardigheid: Tijdens de rondleiding neem je een kijkje bij het gemaal, de pompen, de machinekamer en de aflaatsystemen Website: vvvlochem.nl of gorssel.nl

“Een klootschietbal kan ik blind maken”

“Werken met water is fantastisch”

Houtdraaier

Wie:Jan Roekevisch Wat: Houtdraaier Waar: D’n Draeitol, Lochemseweg 13 in Barchem Wetenswaardigheid: Jan heeft al zéker zo’n 200.000 houten klootschietballen gemaakt. Website: draeitol.nl

Wie over de Sluis bij Eefde rijdt staat niet stil bij elfduizend kubieke meter water. Toch stroomt precies die hoeveelheid in een klein kwartier de sluisbak in. Boerema vertelt bevlogen over de sluis. Jarenlang werkte hij voor Rijkswaterstaat, inmiddels is hij gepensioneerd. Toch is hij een man van het water gebleven. Op de sluis bij Eefde geeft hij sinds jaar en dag rondleidingen. Urenlang kan hij verhalen, bijvoorbeeld over de aanleg van het kanaal begin jaren dertig. En dan niet met moderne machines, maar met mensenhanden die schoppen hanteerden. Of over de sluis, een beschermd Rijksmonument, waar jaarlijks nog steeds 14000 schepen doorheen komen die gemiddeld 750 ton aan vracht vervoeren. De sluis, bestaande uit twee witte gebouwen met helderrode daken is uniek in zijn soort. Gebouwd in de Nieuw Zakelijkheidstijl. Iets dat alleen in Oost-Nederland voorkomt. Boerema is geen sluismeester of sluiswachter. Nooit geweest ook. Die ambachten in z’n oorspronkelijke vorm bestaan nauwelijks nog. Misschien maar goed ook, vindt Boerema. Een sluiswachter moest in weer en wind de sluis bedienen en ondertussen allerlei informatie opschrijven over passerende schepen. Dat gaat tegenwoordig echt anders. Het is allemaal computergestuurd. Is daarmee de charme van het ambacht verdwenen? “Zeker niet!” zegt Boerema. “Water is levend, daarmee werken ís al fantastisch. De sluis bij Eefde is een belangrijke voor de scheepsvaart en de watervoorziening in een groot deel van Overijssel. Dat merkte je wel toen hij er twee jaar geleden ineens uit lag vanwege een omlaag gevallen sluisdeur. Het is heerlijk om schoolkinderen, toeristen en belangstellenden daarover te vertellen. Het levert elke keer opnieuw verwonderde blikken op als ze kijken naar het schutten van schepen en het indrukwekkende verval.”

Veertig jaar geleden werd klootschietvereniging Heksenkring in Barchem opgericht. Eén van de eerste enthousiastelingen was de nu 72-jarige Jan Roekevisch. Er was echter één probleem, er waren niet héél veel kloten voorhanden. Daarop besloot Jan ze zelf te maken. Het maken van een houten klootschietbal is echt handwerk dat maar door een aantal mensen wordt beheerst. Jan bleek daar één van. Met nauwkeurige precisie draait hij op zijn draaibank de ballen. Voor de wedstrijdsport, maar ook voor recreanten én toeristen. Gewone klootschietballen, maar ook kleine souvenirtjes aan sleutelhangers. “Een klootschietbal kan ik inmiddels blind maken, dat is voor mij echt een peulenschil”, vertelt Roekevisch. Hoewel… Hij toont voorzichtig zijn hand waar inmiddels een aantal vingers ontbreekt en haalt dan zijn schouders op. “Een ongelukje, kan de beste overkomen, toch?”

Demonstraties Samen met zijn vrouw runt Roekevisch ook een winkeltje waar ze houten speelgoed, klootschietartikelen, oud Hollandse spellen, tuinaccessoires en houtdraaiwerk verkopen. En ze gaan naar markten en braderieën in binnen- en buitenland. “Daar geven we demonstraties. Ik laat vooral houtdraaiwerk zien, mijn vrouw graveert glas. Zo houden we samen de oude ambachten anno 2014 in ere.”

Weetje

Een houten Klootschietbal heeft doorsnede van 75 mm en weegt 450 gram.

Valkenier

“Wij hechten ons aan de vogels, maar zij niet aan ons. Je móet alert blijven” Negentien roofvogels

Wie: Keimpe en Marleen Schaap Wat: Valkenier bij Valkerij Schaap Waar: in Lochem Wetenswaardigheid: in 2014 vierde Valkerij Schaap zijn tienjarig jubileum. Website: wwvalkerijschaap.nl Wie kent ze niet, de historische prenten en schilderijen van de valkenjacht. De valkenier gaat voorop in de bonte –vaak adellijke - jachtstoet. Op zijn leren handschoen zit een mooi uitgedoste valk. Klaar om zijn prooi, vaak gevogelte, op te jagen en te vangen. Veel mensen denken, afgaand op deze beelden, dat de valkenjacht vooral adellijk vermaak was. Niets is minder waar. In vroegere tijden werden roofvogels ook ingezet door de gewone man. Puur om vlees op tafel te krijgen. En dat gebeurde al lang vóór de jaartelling. Valkerij is daarmee een van de oudste ambachten ter wereld.

Keimpe Schaap is een valkenier. Hij gebruikt zijn roofvogels niet voor de jacht, maar heeft een heel nieuwerwetse invulling gegeven aan dit eeuwenoude ambacht. Samen met zijn vrouw Marleen geeft hij vooral demonstraties, workshops en teambuildingsdagen. Keimpe was áltijd al geïnteresseerd in roofvogels, maar dacht dat de valkerij iets onbereikbaars was. “Ik was in de veronderstelling dat de valkerij alleen werd overgedragen van vader op zoon. Tot ik hoorde dat dit niet zo hoeft te zijn. Het ambacht wordt overgedragen van meester op gezel. Dat betekende dat ook ík valkenier kon worden. Vanaf dat moment ging een wereld aan mogelijkheden voor me open. Ik las boeken over de valkerij, ging bij een vereniging, vond een meester en schafte mijn eerste échte roofvogel aan, een woestijnbuizerd. Daar kwamen door de jaren heen nog vele andere exemplaren bij, negentien in totaal. Valken, buizerds, uilen, een gier én een imposante Amerikaanse zeearend.”

Trek in een snack Elke dag wordt er met de vogels getraind. Wat het juiste moment is om ze de lucht in te sturen bepaalt de weegschaal. Vogels moeten namelijk het juiste vlieggewicht hebben om 65

ermee te kunnen werken. Wat dat gewicht precies is, kun je het beste vergelijken met wat mensen voelen als ze ‘trek hebben in een snack’. De valkerij is een manier van leven geworden voor Keimpe en Marleen. Dag en nacht zijn ze in de weer met hun vogels. Samen op vakantie gaan, zit er niet in. “De buurvrouw kan best de planten water geven, maar onze vogels verzorgen is andere koek. Het zijn én blijven wilde dieren. Geen huisdieren. Ze zijn ook niet aaibaar”, weet Marleen. “Wij hechten ons aan de vogels, maar zij niet aan ons. Je móet alert blijven. Dat maakt het ook zo spannend.”

TIP

Ook leuk voor groepen!

Glas-in-lood zetter

“Je leert hier al in één dag een mooi glas-in-lood raampje maken” Wie: Marjo en Gerhard Nekkers Wat: B&B en Glas-in-lood Atelier De Covik Waar: Covikseweg 9 in Steenderen Wetenswaardigheid: Je kunt hier workshops & cursussen glas-in-lood, brandschilderen en glasmozaïeken volgen Website: glasinloodatelierdecovik.nl

Erfgoedmuseum

“In ons erfgoedmuseum komen de oude ambachten tot leven” Wie: Erna Evers en Tonnie Klein Lebbink Wat: Museum Smedekinck Waar: Pluimersdijk 5 in Zelhem Wetenswaardigheid: Op de donderdagen tijdens de zomermaanden zijn er regelmatig demonstraties van oude ambachten. Website: museumsmedekinck.nl Bij erfgoedmuseum Smedekinck in Zelhem vind je tientallen oude ambachten en beroepen onder één dak. In de museumschuur wandel je door een winkelstraat van honderd jaar terug. Werkplaatsen van onder meer de schoenmaker en klompenmaker zijn ingericht met origineel materieel, opvallend genoeg veelal geschonken door Zelhemmers. Vrijwel uitgestorven beroepen zitten erbij, zoals dat van de radmaker die zijn loodzware wagenwielen met de hand vervaardigde. Of de kuiper die tonnen maakte voor het vervoer van water, drank en vis.

Blaasbalg Opvallend is de kwaliteit van de spullen die hier zijn verzameld. Zo hangt er boven de smederij een fraaie blaasbalg van reuzenformaat. “En hij werkt nog steeds”, zegt Tonnie Klein Lebbink, Trots demonstreert hij het apparaat door aan een ketting te trekken. Er komt een tochtvlaag vrij die de haren flink laat wapperen. “Tegenwoordig gebeurt alles mechanisch, maar vroeger stookte de smid het vuur op deze manier op.”

Droadjesdag Tijdens diverse evenementen komen de oude ambachten binnen én buiten tot leven. Zo tonen op ‘Droadjesdag’ dames (en heren) heel veel verschillende, zowel oude als nieuwe, handwerktechnieken. Tijdens de ‘Oogst- en Folkloredag’ wordt er volop gedorst en gevlegeld. Ook zijn er regelmatig speciale demonstraties waarbij onder meer de klompenmaker en midwinterhoornbouwer hun kunnen tonen. Een feest der herkenning voor ouderen; leerzaam en inspirerend voor jongeren. Het maakt het museum uniek in deze regio. “Eigenlijk zijn we een erfgoedmuseum over de geschiedenis van Zelhem”, vertelt Erna Evers. “Maar toevallig zijn veel van onze vrijwilligers heel handig met oude ambachten. Dat is absoluut een pluspunt.” Het museum telt zo’n honderd vrijwilligers die zich met passie inzetten voor het behoud van het Achterhoeks cultureel erfgoed. “De mensen zijn trots op wat we hier hebben opgebouwd”, vertelt Erna. “We dragen het museum met elkaar. En het enthousiasme dragen we weer over op de bezoekers, horen we vaak. Ik denk dat dát onze kracht is.”

TIP

Iedere zes weken vind je hier een nieuwe, boeiende expositie

Het zonlicht valt prachtig door de tientallen glas-in-lood panelen van atelier ‘De Covik’ in Steenderen. Ware kunstwerkjes zitten ertussen, opgebouwd uit kleine stukken gekleurd glas en gesoldeerd met lood. Marjo Nekkers houdt een paneel met een rode tulp tegen het licht. Een mooi voorbeeld van het ambacht dat zij en haar man Gerhard beheersen. Ze brengen het graag over op anderen tijdens workshops en cursussen

in het atelier naast de boerderij. “Het leuke is dat mensen hier al in een dag een mooi glas-in-lood raampje leren maken. En wie wil, kan hier blijven logeren in onze B&B.””

Brandschilderkunst In de lichte werkplaats is Gerhard druk met het maken van een glas-in-lood lamp. Deze wordt opgebouwd uit kleine stukjes gekleurd glas die als een legpuzzel in elkaar passen. Flinterdunne repen lood vormen hier de verbindende factor. Verderop liggen voorbeelden van de brandschilderkunst die het echtpaar eveneens beheerst. Het vergt engelengeduld om voorstellingen te krassen in het glas. “Je kunt het vergelijken met etsen”, zegt Gerhard. “Je begint met het uitzetten van de lijnen op blank glas. Die worden dan gebakken in de oven. Vervolgens breng je met een kwast de eerste kleur aan en kras je alles weg wat je niet wilt zien.” Na het opnieuw ‘branden’ in de oven, is de volgende kleur aan de beurt. Daarbij is de temperatuur leidend. “Rood brandt pas in bij 850 graden. Daarmee moet je dus beginnen. Anders worden kleuren die een lagere temperatuur vereisen, geel en blauw bijvoorbeeld, heel lelijk.”

Pure liefhebberij Gerhard leerde het ambacht van glas-in-lood zetter al als kind van zijn buurman. Jaren later pakte hij het professioneel op en gaf hij onder meer les in de jeugdgevangenis. Inmiddels is het voor hem pure liefhebberij. Ook Marjo maakte zich de kunst eigen en verzorgt de diverse workshops in het atelier. “Het is ontzettend leuk om iets over te brengen wat al zo lang bestaat. Mensen zijn er vaak van onder de indruk hoeveel tijd het werk kost om een raam te maken. Maar vergeleken met vroeger hebben wij het nu makkelijk. Gerhard moest vroeger het lood bijvoorbeeld nog zelf snijden; inmiddels kopen we het voorgesneden. En natuurlijk zijn er nu veel handige gereedschappen waar we gebruik van maken, zoals een soldeerapparaat.” Ook het brandschilderen is er een stuk makkelijker én veiliger op geworden. “Vroeger legden ze een stuk glas op een verhit stuk marmer”, weet Gerhard. “Dat moesten ze dan precies op de juiste temperatuur zien te krijgen. Nu draai ik aan de knop en gaat het vanzelf.”

Glasblazer

“Glasblazen leer je pas in de praktijk” Wie: Mart Martorell Wat: Glasblazer Waar: Zutphenseweg 56B in Laren Wetenswaardigheid: het is mogelijk een glazen bol te maken waarmee je een spijker mee in de muur kunt slaan. Website: glasblazerijmartorell.nl Op het levensgrote schilderwerk aan de achterwand in het atelier van glasblazerij Martorell zie je nog goed hoe het eraan toe ging in vroegere tijden. Op een verhoging de stoere, sterke mannen, met in hun mond de blaaspijpen van gesmeed ijzer. Onderaan de pijpen de oranje druppel, het vloeibare glas. Al blazend veranderen de druppels in mooie vazen, glazen of andere siervoorwerpen. Het is iets dat je tegenwoordig eigenlijk niet mee ziet, terwijl je dit ambacht vroeger op elke straathoek tegenkwam. Anno 2014 dreigt het beroep van glasblazer uit te sterven. Omdat al het glaswerk tegenwoordig wordt gemaakt met hypermoderne machines.

Meester glasblazer Daarom is het zo bijzonder dat we in onze eigen streek een glasblazerij hebben waar je nog een meester glasblazer aan het werk kunt zien. Mart Martorell was van beroep metaalbewerker en is eigenlijk bij toeval in het vak gerold. Hij solliciteerde bij Phillips. Daar vroegen ze hem of hij geen glasblazer wilde worden op de researchafdeling. Ondertussen leerde hij daar lampen blazen en medische glasinstrumenten. In zijn vrije tijd probeerde hij vaasjes en olifantjes te blazen. “In het begin moest ik er 67

echt onderschrijven wat het voorstelde”, grapt Martorell. Maar uiteindelijk is die hobby uitgegroeid tot een ambacht. Martorell liep stages bij verschillende glasblazers en inmiddels runt hij twee succesvolle ateliers, eentje in Brabant en eentje in Laren. Daar geeft hij workshops, demonstraties en exposeert hij een klein gedeelte van zijn totale glascollectie.

Warm kleien “In feite ben ik een autodidact. Veel heb ik mezelf eigen gemaakt. De opleiding tot glasblazer duurt ongeveer tien jaar en is heel kostbaar. Niemand die daar in deze tijd aan begint. En dan nog – zelfs na die tien jaar - kun je niet goed glasblazen. Vergelijkbaar met nog niet kunnen autorijden, terwijl je wél net je rijbewijs hebt gehaald. Je leert glasblazen pas in de praktijk.” Martorell noemt het warm kleien en vindt het prachtig om te doen. Overigens is het doodzonde dat veel kennis niet is vastgelegd of overgedragen van generatie op generatie. Er zijn voorbeelden van Romeins glaswerk waarvan niemand weet hóe het gemaakt is. Plannen heeft de van oorsprong Brabander genoeg. “De komende jaren breid ik mijn atelier uit. We willen ook picknickplaatsen én een terras voor toeristen maken rondom ons gebouw. Níet dat we koffie gaan verkopen hoor, we zijn géén horecagelegenheid. Maar we willen toeristen én plaatsgenoten wél uitnodigen om eens een kijkje te nemen in de wereld van dit eeuwenoude ambacht.”

VLOGMAN keurslager

â&#x20AC;&#x2DC;Al 50 jaar verstand van lekker vlees!â&#x20AC;&#x2122; Zutphenseweg 16, Vorden Tel. (0575) 55 13 21 info@vlogman.keurslager.nl www.vlogman.keurslager.nl

Apple nieuw in ons assortiment Ziet u door alle ICT wirwar het bos nog? Wij wel! Bent u particulier, zakelijk of een school? Wij hebben de expertise in huis voor al uw ICT zaken en interactieve schoolinrichting.

Gratis inventarisatie? Bel of mail ons! Van den Brink ICT | Enkweg 3a | 7251 EV Vorden | T (0575) 55 43 11 info@vandenbrinkict.nl 68

Midwinterhoornblazer

“Midwinterhoornblazen is een springlevende traditie” Wie: Midwinterhoorngroep Lochem Wat: Midwinterhoornblazers Waar: Lochem Wetenswaardigheid: De groep telt ruim 20 blazers en bestaat 30 jaar Website: midwinterhoorngroeplochem.nl Sinds 13 december 2013 is het Midwinterhoornblazen in Gelderland en Overijssel geregistreerd als nationaal erfgoed. Rond 1950 dreigde deze eeuwenoude traditie voorgoed verloren te gaan. Alleen op enkele plaatsen in Twente werd rond Kerstmis nog op de midwinterhoorn geblazen. Toen de musicus Toon Borghuis het initiatief nam voor een blaaswedstrijd, schrok hij zich een hoedje toen bijna alle blazers met een zinken hoorn kwamen aanzetten. Er was maar één echte houten midwinterhoorn bij. Vanaf dat moment heeft hij zich ingezet om de traditie van het bouwen en blazen van de houten midwinterhoorn nieuw leven in te blazen.

Midwinterhoorngroep Het initiatief van Toon Borghuis vond elders navolging. In 1984 richtte Dinant Beunk in Lochem een midwinterhoorngroep op. De Midwinterhoorngroep Lochem en omstreken, die nu 30 jaar bestaat, is een springlevende club van ruim 20 blazers. Inmiddels

is het aantal blazers in Gelderland en Overijssel flink gegroeid. De schattingen lopen uiteen van 800 tot 1.000 midwinterhoornblazers.

'Blaasseizoen' Vanaf Eerste Advent tot Driekoningen (6 januari) laten de midwinterhoorns zich horen bij wandelingen op de vele landgoederen in de regio, ondermeer op Ruurlo, Ampsen, Wildenborch en Verwolde. Ook zijn er kerstmarkten, zoals in Vorden en Lochem, waar het sfeervolle geluid van de midwinterhoorn weerklinkt. Tijdens de kerstmarkt in Lochem bespeelt de beiaardier Jan Geert Heuvelman het carillon van de Grote of St. Gudulakerk. Daarbij wordt hij afgewisseld door vier midwinterhoornblazers die hoog van de toren blazen. Zij blazen elk vanaf een hoek van de torentrans, van zuidoost naar zuidwest en van noordwest naar noordoost, mee met de loop van de zon. Zoals het rijmpje in het Achterhoeks dialect zegt: “Zee blaost um de beurte de bosschop vedan, dat ’t duuster mot gaon, want ’t lech kump t’r an”. In het Nederlands vertaald: “Ze blazen beurtelings de boodschap voort, dat het duister moet gaan voor het licht dat gloort”.

Tekst: J. Trijsburg. Foto’s: Ellen van der Stelt

Nóg meer ambachten in de regio!

Frieda Pelgrum-Bargeman maakt hoeden in Vorden Graphica Lochem drukt nog op ambachtelijke wijze met lodenen houtenletters In de Bronkhorster Molen in Steenderen zijn diverse molenaars actief Bertram Larink uit Drempt is misschien wel de jongste hoefsmid van het land Schoenmaker Lans in Lochem 'lapt' al 35 jaar wekelijks zo'n 180 paar schoenen op In Bronkhorst maakt edelsmid Pieter Alofsen juweeltjes van kunstwerken Gosse Terpstra mat oude en nieuwe stoelen in Vorden Molenmakersbedrijf Groot Wesseldijk in Lochem restaureert wind- en watermolens

Huis Den Dam 70

J.B.F. Bosch ridder van Rosenthal

Henk Wassink

‘Oral History’

Tekst: André Kaper, foto’s: Marianne Jans en Peter van Dinther

Oral History of mondelinge geschiedenis is het vastleggen van ervaringen van bewoners middels interviews. De Gelderse Werkgroep Oral History neemt in heel Gelderland oral history interviews af bij oudere mensen die een mooi levensverhaal hebben over vroeger. Dat kunnen verhalen zijn over de IJssellinie uit de Koude Oorlog, maar ook over het leven op landgoederen, buitenplaatsen, boerenerven en het boerenland. Het verleden weer tot leven brengen De Oral History werkgroep bestaat uit betrokken vrijwilligers en wordt gefaciliteerd door Stichting het Gelders Erfgoed en door Stichting Landschapsbeheer Gelderland. Er is een collectie van ruim 100 verhalen verzameld, waarin mensen vertellen wat ze zelf hebben meegemaakt. Er zijn ook verhalen verzameld die zich afspelen in de Graafschap over het leven op het boerenerf en het platteland van drie buurtschappen bij Zelhem: Heidenhoek, Wassinkbrink en Winkelshoek. Op dit moment worden verhalen over Landgoed Hackfort verzameld.

“In 1934 kwam het Huis de Dam bij Eefde te huur en daar trokken we in. Voor ons was het een plek waar we ons goed konden uitleven in allerlei deugden maar vooral ondeugden. Normaal gesproken gingen we alle drie op de fiets naar Zutphen, behalve bij een hoge waterstand van de IJssel. Dan liep die over bij Baak en stond de Dam midden in het water. Wij als kinderen vonden het natuurlijk prachtig dat je met een bootje en via planken naar de spoorbaan moest zien te komen.” (J.B.F. Bosch ridder van Rosenthal) “Mijn vader had één paard, dat hij hoofdzakelijk voor het land gebruikte bij het ploegen en om de rogge van het land te halen. Hij gebruikte het paard ook om de rogge met de kar naar de maalderij te brengen en eventueel meel op te halen. Rogge maaien ging met een zicht. Dat is een soort zeis maar dan met een korte steel en een lus. Met een zicht moest je als het ware slaan. Bij een zicht hoorde een mathaak om de rogge mee bij elkaar te halen. Na het maaien bond mijn moeder de rogge tot garven. Als de rogge droog was, werden de garven met paard en wagen opgehaald en in een stroberg opgetast. Na het dorsen gingen de graankorrels naar de molenaar.” (Henk Wassink, bewoners Heidenhoek, bij Zelhem)

Deze en andere verhalen zijn te vinden op www.landschapsbeheergelderland.nl/oral-history en op www.mijngelderland.nl

Verhalen afkomstig uit de oral history projecten ‘Leven op landgoederen’ en ‘Heidenhoek, Wassinkbrink en Winkelshoek’.

Sint Willibrorduskerk

St. Gudulakerk

Imposante kerken Kerken genoeg in Lochem & Bronckhorst! In de ene kerk huizen heilige beelden, in de andere 49 klokken en een beiaard. De één heeft een authentiek interieur en de andere een metalen plafond. Eén ding hebben ze gemeen: ze zijn allemaal uniek!

St. Gudulakerk dàt klinkt goed! Van Vivaldi tot Piazolla, van orgel tot bandoneon. De Gudulakerk in Lochem heeft een zeer goede akoestiek, waardoor musici en koren van naam graag in deze kerk optreden. Zoals de Matthäus Passion, uitgevoerd door het Bachkoor Holland, Concertgebouwkamerorkest en het Roder Jongenskoor. Dit jaar op zaterdag 12 april. Het Weihnachtsoratorium wordt op 24 december 2014 uitgevoerd door Bachkoor Holland en het Concertgebouwkamerorkest. Het programma van Stichting Gudula Cultureel vind je op www.gudula.nu Klokkentoren De 49 klokken van de beiaard zijn te beluisteren op marktdagen van 10.00 tot 11.00 uur en elke vrijdagavond in de maand augustus. De toegang is gratis maar een bijdrage wordt zeer gewaardeerd. Reserveren is niet nodig. De kerktoren beklimmen kan natuurlijk ook! De 172 treden in de 56 meter hoge kerktoren leiden naar een hoogtepunt met schitterende vergezichten. Doen! Binnenkijken is minstens zo mooi, want op de muren zijn schilderingen uit de 15e en 16e eeuw te vinden. De kerk is in

de zomermaanden geopend voor publiek. Groepen op afspraak via (0573) 25 01 02. www.vvvlochem.nl | www.gudula.nu

Meer mooie kerken

Baak De Sint Martinuskerk in Baak is in de zomermaanden elke donderdagmiddag geopend en is ook op afspraak te bezichtigen. Wichmondseweg 17, (0575) 44 12 91 www.12apostelen.nl Barchem De Hervormde Kerk aan de Borculoseweg in Barchem is gebouwd in 1860 en rond 1925 verbouwd. Geopend tijdens de Barchemse Wandelvierdaagse. www.kerkbarchem.nl Hengelo De Remigiuskerk is iedere zondag vanaf 10.00 uur geopend voor kerkdiensten en vieringen. Kerkstraat 8, Hengelo (Gld.) www.protestantsegemeentehengelogld.nl

Laren De kerk aan de Dorpsstraat in Laren is gebouwd van 1834 tot 1835. Kerkdiensten op zondagmorgen beginnen om 10.00 uur. In juli en augustus iedere woensdagmiddag van 13.30 tot 17.30 uur open voor bezichtiging. www.kerklaren.nl Steenderen De Willibrordkerk in Steenderen is van mei t/m oktober dagelijks geopend van 9 – 17 uur. Bronkhorsterweg 2, (0575) 45 12 23 www.12apostelen.nl Vorden De dorpskerk aan de Kerkstraat in Vorden is van juni t/m september te bezichtigen op maandag t/m vrijdag van 14 - 16 uur. Tevens worden er concerten gehouden, kijk voor info op www.muziekdorpskerkvorden.nl www.protestantsegemeentevorden.nl In de overige kernen zijn de kerken geopend tijdens een dienst of andere activiteiten, informeer hiervoor bij de VVV.

TIP ? De Gudulakerk heeft een zeer goede akoestiek, waardoor musici en koren van naam graag in deze kerk optreden. Zoals de Matthäus Passion.

Sint Willibrorduskerk, de mooiste kerk van Gelderland! Midden in de prachtige natuur van het landgoed Suideras ligt de Vierakkerse St. Willibrorduskerk. Deze kerk wordt behalve om haar schitterende ligging geroemd om haar interieur. De kerk werd gebouwd in 1870. Op een enkele verfraaiing na is er sindsdien weinig veranderd. Het is niet voor niets dat gezegd wordt, dat de St.Willibrorduskerk het best bewaarde authenthieke interieur van een dorpskerk uit die tijd heeft. Het indrukwekkende interieur kun je dagelijks bewonderen. Vanuit het voorportaal werp je een blik naar binnen. Met een muntstuk licht het hoofdaltaar aan. Dagelijks van 10.00 tot 16.00 uur. Wil je meer weten, kom dan op dinsdag- of donderdagmiddag langs. Er zijn dan rondleiders die je alles wat je weten wil, kunt vragen. Een bezoek aan onze ‘schatkamer’ is ook mogelijk. Wij vragen je daar een bescheiden vergoeding voor van € 2,00. Van mei tot half september: dinsdag en donderdag van 13.30 tot 16.00 uur. Vierakkersestraatweg 31, Vierakker. (0575) 44 12 86 | www.demooistekerk.nl

(Voormalige) Synagoge

St. Gudulakerk

Sint Willibrorduskerk

Heiligenbeeldenmuseum De monumentale St. Antonius van Paduakerk in Kranenburg huisvest tegenwoordig het Heiligenbeeldenmuseum. Kijk voor meer informatie op pagina’s 56 en 74.

Voormalige Synagoge Dateert uit 1865 en heeft een voor Nederland uniek metalen plafond. Tentoonstellingsruimte, muziekuitvoeringen en lezingen. Open tijdens tentoonstellingen. Westerwal 6, Lochem, (0573) 72 42 17. Voor informatie: Dhr. J. Bargeman (0573) 25 20 90. www.lochemcultureel.nl/links/synagoge.htm

St. Antonius van Paduakerk 73

De Lindesche Molen

vanaf 13 juli 2014

theater & bijeenkomstaccommodatie Lindeseweg 29 7251 NJ Vorden Info: (0575) 55 63 14

www.delindeschemolen.nl

Beleef de Valkerij! Kom onze machtige roofvogels en uilen van dichtbij ervaren, geniet van de vluchten of trek zelf de valkeniershandschoen aan! Valkerij Schaap verzorgt o.a. demonstraties, workshops en teambuilding.

T (0573) 2544 40 / 06-40733847 www.valkerijschaap.nl www.beleefdevalkerij.nl

LOCHEM

Team VVV Lochem staat voor u klaar... ...met fietsroutes, wandelroutes, stadsplattegronden, VVV (regio) gidsen, wegenkaarten, VVV cadeau- en bioscoopbonnen, podiumkaarten, dinercheques, BONGO belevenisbonnen, UIT agendaâ&#x20AC;&#x2122;s en..

...met tips voor een onvergetelijk verblijf in Lochem! VVV Lochem | (0573) 25 18 98 | www.vvvlochem.nl | info@vvvlochem.nl

Hackfortse watermolen

Korenmolen in Gorssel

Zwiepse Molen

Wanneer de wieken van een molen draaien is de molenaar aanwezig en wil hij je graag vertellen over de molen. De meeste molens zijn op zaterdag geopend.

Zo gaan de wieken...

Molen de Hoop De molen is een in 1850 gebouwde korenmolen. Na langdurige stilstand is de molen in 2005 gerestaureerd. De Hoop heeft 1 koppel maalstenen, waarmee op vrijwillige basis graan wordt gemalen. Zutphenseweg 39a, Vorden.

De wieken van de molen kunnen communiceren. De molenaar vertelde vroeger aan de bakker dat het meel klaar was door de wieken vol zeil overkruis te zetten. De bakker wist op die manier dat het graan gemalen was en dat hij het meel kon ophalen. De molenaar zet de wieken in de vreugdestand als er als er een kind geboren is of wanneer er een huwelijk gevierd wordt. Het spiegelbeeld van de vreugdestand is de rouwstand. Bij de lange ruststand zijn de zeilen ingehaald en staan de wieken diagonaal, de molenaar geeft zo aan er voor een langere tijd tussenuit te gaan.

De Zwiepse molen Een rieten, achtkantige stellingmolen uit 1851. Molen is in gebruik. Geopend op za en zo 11-17 uur en als de poort open is. Er is dan een molenaar aanwezig om uitleg te geven. Het restaurant/de zaal (met ‘Illy’ koffie) is tevens geschikt voor exposities, vergaderingen, (muziek)voorstellingen, enz. Informeer naar de mogelijkheden. In de winkel zijn streekproducten te koop. Kijk op de site voor extra openingstijden en evenementen. Zwiepseweg 165, Zwiep (0573) 25 82 82 www.dezwiepsemolen.nl (zie pag. 74)

Hackfortermolen In 1850 heeft baron van Hackfort tot Westerholt een bouwaanvraag ingediend voor de oprichting van een windkorenmolen. Na 1920 raakte de molen in ernstig verval. Tijdens de tweede wereldoorlog werd hij gerestaureerd. Er wordt nog geregeld graan tot veevoer gemalen. Het Hoge 66, Vorden.

Korenmolen Geertruida Cornelia Korenmolen ‘Geertruida Cornelia’ met een ronde stenen grondzeiler uit 1893, in bedrijf geweest tot 1935. Sinds 1 juli 2000 is de molen weer in bedrijf. In mei is er een boekenmarkt. Geopend: za van 10–16u. en als de wieken draaien. Groepen op afspraak. Gorsselse Enkweg 2, Gorssel (0575) 49 25 66

Watermolen Hackfort De Watermolen staat op het landgoed Hackfort, rond het gelijknamige kasteel. De molen werd in 1952 stilgezet wegens de slechte toestand van het waterrad en het molengebouw. Op 26 juni 1998 kon de molen door middel van waterkracht weer in werking worden gezet en wordt er regelmatig graan gemalen. Baakseweg 8, Vorden.

De Lindese Molen De korenmolen is ook bekend ‘Ons Belang’. Vanaf 1856 stond op deze plaats een molen met de naam ‘Lindese Molen’. Onderin de molen is een theater gevestigd. Lindeseweg 29, Vorden. (zie pag. 74) 75

De Eesterhoek

Deze wandelroute, van ca. 11, 5 km leidt je door het coulisselandschap en de enken met historische boerderijen van de Eesterhoek. Aan de route ligt ook de korenmolen ‘Geertruida Cornelia’, sinds 2000 weer in originele staat.

Fietsen langs molens Deze tocht brengt je langs 8 verschillende molens, door een prachtig landelijke omgeving. Wanneer de wieken draaien is de molenaar aanwezig en vertelt hij je graag over de molen. De bewegwijzerde route is 35 of 52 km.

Hoogstambrigade Bronckhorst Tekst: Marlies van Loon, foto’s Marc Wilborts (hoogstambrigade) en Stichting Landschapsbeheer Gelderland (landgoedwerkgroep)

Landschapsbeheer

Al sinds de oprichting van de Stichting Landschapsbeheer Gelderland (SLG), ruim 25 jaar geleden, staat het vrijwilligerswerk in het landschap centraal. Ging het in eerste instantie om de ondersteuning van groepjes ‘knotters en zagers’ die op zaterdag knotwilgen en struiken te lijf gingen, de laatste jaren krijgt het vrijwilligerswerk een veel bredere invulling. Samen buiten aan de slag

Hoogstambrigade Bronckhorst

Via projecten in veel Gelderse gemeenten stimuleert SLG bewoners om samen met anderen iets te betekenen voor het landschap en zich actief in te zetten. Tijdens de looptijd van een project inspireert SLG geïnteresseerden, leidt hen op en zorgt ervoor dat ze na afloop van het project als zelfstandige groep buiten aan de slag kunnen. De opgerichte vrijwilligersgroepen blijven bij SLG aangesloten, kunnen professioneel gereedschap lenen en krijgen ondersteuning en bijscholing. Inmiddels zijn er meer dan 180 groepen met ruim 5.600 vrijwilligers in het landschap in Gelderland actief. De aanpak blijkt dus succesvol; bewoners zijn enthousiast over het samen buiten werken (het is gezellig en men is actief buiten bezig) en het landschap wordt duurzaam onderhouden. Op deze wijze is er de afgelopen jaren een grote verscheidenheid aan vrijwilligers ontstaan; vleermuisvrijwilligers, wandelpadvrijwilligers, weidevogelvrijwilligers, oral history vrijwilligers (zie ander artikel in dit magazine) en ook landgoedwerkgroepen en hoogstambrigades. In Nationaal Landschap De Graafschap kunt u onder andere de laatste twee ‘soorten’ in het landschap tegenkomen.

Hoogstamfruitbomen zijn karakteristieke elementen in het landschap. Vrijwel iedere boerderij had vroeger een boomgaard in de buurt van het erf. Hier liepen schapen of jongvee en het fruit was voor eigen gebruik. Veel van deze hoogstamboomgaarden zijn door de jaren heen verdwenen en dat is zonde. Ze zijn niet alleen mooi om naar te kijken, maar bieden, vaak in combinatie met een haag, een leef- en voedselplek voor kleine zoogdieren, vogels en insecten. Door hoogstambrigades op te richten wil SLG samen met bewoners de hoogstamfruitbomen, die in particulier bezit zijn of soms op gemeentegrond staan, onderhouden. Aanleiding voor de oprichting van de Hoogstambrigade Bronckhorst was de zorg om het beheer van de hoogstamfruitbomen in het dorpsbos in Hengelo. De vitaliteit van de bomen ging achteruit en enkele bewoners wilden zich graag inzetten voor het onderhoud. Dit bewonersinitiatief was de aanzet tot de oprichting en opleiding van de Hoogstambrigade Bronckhorst. Via een informatieavond zijn enthousiaste bewoners geworven. Om de kwaliteit van het beheer van de hoogstambomen veilig te stellen

volgden de vrijwilligers een praktische en uitgebreide cursus hoogstamfruit. SLG hanteert de methode van werkend leren. Tijdens vier werkdagen leren de vrijwilligers in de praktijk het snoeien. Gedurende de ‘opleiding’ gingen de aspirant-leden al aan de slag met het onderhoud van de eigen fruitbomen en de dorpsboomgaard in Hengelo. Inmiddels is de hoogstambrigade met 15 leden actief in de gemeente Bronckhorst en onderhoudt meerdere karakteristieke boomgaarden. De brigade verwelkomt nieuwe leden en nieuwe snoeilocaties. Wanneer eigenaren zelf niet meer in staat zijn de ladder op te klimmen, neemt de brigade het beheer over. Het gereedschap en de ladders deelt de brigade met de Hoogstambrigade Winterswijk. SLG biedt hen ondersteuning via een loketfunctie, een vangnetverzekering, een jaarlijkse terugkomdag en een praktijkvelddag. De financiering van de Hoogstambrigade Bronckhorst kwam tot stand door de Stichting Aeolusfonds en een cofinanciering vanuit de Gemeente Bronckhorst.

Knotten op Verwolde

Landgoedwerkgroep Verwolde Gelderland kent vele landgoederen en buitenplaatsen. Het beheer van de vele hectares die een landgoed beslaat wordt een steeds grotere uitdaging voor de vaak nog particuliere landgoedeigenaar. In 2012 is in samenwerking met Landgoed Verwolde gestart met de oprichting van een speciale landgoedwerkgroep die gaat helpen bij het beheer en onderhoud van het landgoed. In de omgeving van Landgoed Verwolde is een oproep gedaan om tijdens een informatieavond met elkaar en het landgoed kennis te maken. De band tussen landgoed en omgeving bestaat vaak al eeuwen en het is mooi om te zien hoe de omgeving zich betrokken voelt en bereid is om samen met de landgoedeigenaar het beheer op te pakken. Tijdens de informatieavond vertelden de eigenaren over de cultuurhistorie, de natuur en het landschap. Ook werden de plannen voor het opzetten van een vrijwilligersgroep besproken. Na deze avond meldde zich een groep enthousiaste vrijwilligers aan. Via een startwerkdag, gecoördineerd en begeleid door SLG, leerde men elkaar en de werkzaamheden op het landgoed beter kennen. Hierna volgde de oprichtingsavond, waarbij een coördinator werd aangewezen en een werkprogramma werd opgesteld.

Hoogstambrigade Bronckhorst

De Landgoedwerkgroep Verwolde is aangesloten bij SLG en profiteert van de ondersteuning aan vrijwilligersgroepen; het lenen van gereedschap, het deelnemen aan speciale activiteiten zoals de Gelderse Werkdag, de Natuurwerkdag en cursussen. Samen met de vrijwilligers staat de landgoedeigenaar nu op de ladder. Sinds de oprichting in 2012 is er al veel werk verzet; zo kregen de moestuin, de boomgaard en zelfs een oud gebouwtje met gebinten een opknapbeurt. Vele knotwilgen zijn geknot en struwelen zijn uitgedund. Naast de Landgoedwerkgroep is er nu ook speciale Tuinwerkgroep actief op het landgoed. Het oprichten van speciale landgoedwerkgroepen is een succes, inmiddels zijn er naast Verwolde in Gelderland 5 andere Landgoedwerkgroepen actief en zijn er 11 in oprichting. Ook buiten de provincie Gelderland wordt het concept uitgerold. Meer informatie over vrijwilligerswerk, bewonersparticipatie in het landschap en andere projecten van SLG, vindt u op de website www.landschapsbeheergelderland.nl

Startwerkdag Landgoedwerkgroep Verwolde 77

‘Uutbloashuuske’ camping Braakhekke

Leven van het land

Asperges, granen, kruiden, druiven en oude fruitrassen; seizoen na seizoen geven gewassen kleur aan de akkers, landerijen en tuinen in de regio. Het levert kilo’s (en liters!) smakelijke streekproducten op waar vaste klanten én toeristen graag voor terugkomen. We bezochten tien bijzondere ondernemers die leven van het land. Wie: Lise Roodbol Wat: Kruidentuin de Bleike Waar: Lochem Sinds: 1992 Seizoenspiek: het voorjaar Wapenfeit: In de kruidentuin vind je het zogenaamde Zeepkruid waar men vroeger de was mee deed. Website: historischgenootschap.nl Wie langs de gracht wandelt in Lochem, ontdekt vanzelf bleekhuisje de Bleike met zijn kruidentuin. De tuin dankt zijn naam aan de vrouwen uit Lochem die hier in vroeger tijden de was deden met het water uit de gracht. Daarna legden ze het schone goed te ‘bleken’ op het gras. Tegenwoordig wroeten hier wekelijks ongeveer tien vrijwilligers - een werkgroep van het Historisch Genootschap - met hun handen in de aarde. Op kleurenbordjes staat aangegeven wat er zoal groeit en bloeit in de educatieve borders. "Je vindt er vooral keukenkruiden, verfkruiden en medicinale kruiden. Zo is er bijvoorbeeld het groothoefblad aan de grachtkant, dat vroeger werd gebruikt tegen de pest", vertelt Lise Roodbol zelf fervent tuinliefhebster. "Het leuke van deze tuin is dat we echt sámen bezig zijn in de buitenlucht.

De start van het tuinseizoen is steevast de NL Doet-dag. Vanaf dat moment zijn we wekelijks op woensdagochtend of donderdagmiddag in de tuin bij De Bleike te vinden. We zaaien, planten, geven water en wieden onkruid. Af en toe plukken we wat kruiden voor een kop thee, maar voor de rest doen we nóg niet zoveel met onze oogst.”" Wie: Janneke Zoetbrood Wat: Bloembinderij de Winde Waar: Harfsen Sinds: 1989 Seizoenspiek: de zomermaanden Wapenfeit: sinds twee jaar verkopen zij zelfgemaakte mosterd. Website: camping-braakhekke.nl

Gezelligheid troef op de buitenplaats bij camping Braakhekke. Janneke Zoetbrood runt hier Bloembinderij de Winde. De naam is een afgeleide van het onkruid Akkerwinde. Het is een plantje dat je veel tegenkomt in deze regio, maar waar boeren allerminst blij mee zijn; het windt zich overal omheen. Janneke, die zomers zelf veldbloemen kweekt, vond het wel een toepasselijke naam voor haar onder78

neming. Het winkeltje is gevestigd in de oude mestvaalt en is onderdeel van een groter concept. Samen met haar man Gerard runt Janneke namelijk zomers ook nog een boerencamping. Daarnaast hebben ze een heel charmant uutblaoshuuske gerealiseerd onder de grote hooiberg. Passerende fietstoeristen of wandelaars (de camping ligt aan een knooppuntroute én ooievaarsroute) kunnen hier even op adem komen en genieten van een kopje thee of koffie óf een boerenijsje.

Voor elk wat wils

Nieuw op het voormalige boerenerf is de eigen mosterdmakerij; een hobby van Gerard. Toeristen kunnen zien waar het mosterdzaad wordt uitgezaaid én hoe de mosterd wordt vervaardigd. Eigenlijk is hier voor elk wat wils. De vader van Janneke vertelt gasten graag het spannende verhaal over de V1-bommen. De vleugels werden óp de boerderij aan de vliegende bommen gezet. Vervolgens werd het geheel door paarden naar de lanceerbaan 200 meter verderop getrokken. Never a dull moment bij Braakhekke. Zelfs het zwaluwechtpaar keert al vier jaar achtereen terug naar deze fijne plek!

Foto: Ellen Grootes

“Wie een ‘groet uit de tuin’ bestelt, krijgt een kleurrijk bordje kersverse oogst”

Wie: Maarten Vos en Tony Willighagen Wat: Moestuin op historische grond Waar: Landgoed Hackfort in Vorden Sinds: 2010 Seizoenspiek: april en mei Wapenfeit: Hier groeien zo’n 60 verschillende gewassen Website: natuurmonumenten.nl en keukenvanhackfort.nl

In de veertiende eeuw al konden de kasteelheren van Hackfort zich dagelijks verheugen op een vers maal met groenten en fruit van eigen land. Binnen de grachten van het huidige landgoed lag toen een moestuin in het bos. Sinds 2011 kan iedereen meegenieten van ‘de oogst van de dag’. In het voormalige koetshuis richtte ‘biokok’ Eric van Veluwen namelijk zijn brasserie ‘Keuken van Hackfort’ in. Dagelijks kunnen de koks plukken en snijden uit de decoratieve moestuin op het voorerf, een ontwerp van Natuurmonumenten. “De vorige moestuin die hier lag, was niet origineel”, vertelt tuinbaas Maarten Vos. “Vandaar dat Natuurmonumenten besloot tot een nieuw ontwerp, passend binnen het historische kader van het landgoed.”

20 soorten bonen

Het is een genot om langs de volle groentebedden te wandelen. Behalve vakken vol sla, kolen en preien zijn ook de meeste keukenkruiden vertegenwoordigd. En bloemen, heel veel mooie bloemen! Veel eetbare soorten zitten ertussen, zoals de rode, gele en oranje bloemen van Oost-Indische kers. Maar ook kleurige rijen Afrikaantjes om ongedierte op afstand te houden. Opvallend in het tuinontwerp zijn de diagonale lijnen. Op die manier ontstaan mooie zichtassen dwars door boeketten dahlia’s en bonenstaken door. “Elk seizoen heeft prachtige groenten en kruiden”, vertelt general manager van de brasserie Tony Willighagen. “Maar de verscheidenheid aan bietjes en palmkool heeft toch wel mijn voorkeur. En de 20 soorten bonen!” Als gast van ‘De Keuken’ kun je vanaf het zonnige terras de gang van de kok naar de moestuin volgen. Wie een ‘groet uit de tuin’ bestelt, krijgt een kleurrijk bordje kersverse oogst met pittige smaakmakers als Bronckhorster kaas en andere biologische streekproducten. “Voor onze gasten is het mooi om te zien dat hun bestelde salade zo uit het hof komt. Puurder kan haast niet”, zegt Tony enthousiast.

Landgoedhoning

De moestuin wordt onderhouden door vrijwilligers van Natuurmonumenten en mensen van de zorgboerderij die verderop op het landgoed 79

staat. ’s Zomers loopt er, bij goed weer op zondag, een vrijwilliger rond die bezoekers kan vertellen over de tuin. Wie verder het landgoed over wandelt, komt ook een imker tegen met zijn bijenstallen. De insecten zorgen voor de broodnodige bestuiving van alle gewassen én voor heerlijke landgoedhoning, te koop in de brasserie. Een wijngaardenier is op het landgoed bezig met zijn eigen, biologische wijngaard. “Over een paar jaar kunnen we dus ook genieten van wijn van de druiven van Hackfort”, zegt Maarten. In de boomgaard staan diverse nog jonge hoogstamfruitbomen. De bescheiden oogst wordt in het najaar verkocht in de moestuin. Het gras en het onkruid wordt hier getrimd door een groep Texelaars. Erachter strekt zich een goudgeel korenveld uit waartussen korenbloemen, klaprozen en margrieten bloeien. Gelukkig staan langs het wandelpad diverse bankjes om van dit bijzondere uitzicht te Ontdek het landgenieten. goed tijdens het Hackfortfestival in september!

TIP

“Zodra de temperatuur onder nul komt, springen we het bed uit” Wie: Job en Neeltje Huisman Wat: Wijnboerderij ’t Heekenbroek Waar: Drempt Sinds: 2005 Seizoenspiek: de druivenpluk in september/oktober Wapenfeit: Zilveren en gouden medailles tijdens (inter)nationale wijnconcoursen Website: heekenbroek.nl

Het nieuwe wijnjaar begint voor Job en Neeltje Huisman al rond half april. Dan lopen de druiven op hun twee hectare grote wijngoed uit. Een spannende periode, want tot half mei ligt er nachtvorst op de loer. Een bevriezing van het kwetsbare groen kan een forse groeiachterstand opleveren. “In Nederland is het groeiseizoen al kort, dus dat proberen we te voorkomen”, legt Job uit. Vandaar dat de familie een eigen weerstation heeft. Mét alarm in de slaapkamer. “Zodra de temperatuur onder nul komt, spring ik het bed uit.” Een deel van wijngaard wordt dankzij warme lucht vorstvrij gehouden. Besproeiing voorkomt voorschade bij de overige stokken.

10 tot 20 centimeter per week

Met het stijgen van de temperatuur, lopen de scheuten snel uit. “Als het lekker warm is, groeien ze wel 10 tot 20 centimeter per week”, vertelt Job. “We moeten de takken dan gaan

leiden want we willen dat ze de hoogte in gaan, niet de breedte.” Ook vindt dan het ‘stammenpoetsen’ plaats: het verwijderen van de uitlopers op de stam. Een tijdrovend karwei. “Onze 7500 planten zijn van acht verschillende rassen; die lopen nooit helemaal gelijk.” Maar van stress is bij Heekenbroek geen sprake. “Wat vandaag niet lukt, komt morgen wel”, zegt Job lachend.

Zittenblijvers

Eind juni gaan de druiven bloeien; wederom een spannende tijd. Als het dán lekker warm is, weten Job en Neeltje dat ze een mooie oogst mogen verwachten. Daarna gaat het hard; half juli meten de ranken al 2,5 meter. Om te voorkomen dat de trossen teveel schaduw krijgen, wordt het loof dan machinaal getopt. Daarna plukken de wijnboeren van elke plant ook nog eens flink wat trossen weg. Zo rijpen de zittenblijvers beter af. In september gaan op de wijnboerderij ‘alle hens aan dek’. De tanks krijgen een schoonmaakbeurt en de wijnkelder wordt op orde gebracht. En dan is het dagelijks meten, kijken en proeven welke rassen oogstklaar zijn. “We hopen dan natuurlijk op mooi weer. Warme dagen én nachten zorgen ervoor dat het zuurgehalte in de druif afbouwt. En dat maakt de kwaliteit steeds mooier.”

Plukkantine

Job en Neeltje hebben een poule van 80 tot 100 vrijwilligers die – ras voor ras- helpen met oogsten. Een gezellige periode met gezamen80

lijke lunches in de ‘plukkantine’; het terras bij de wijngaard. “En na afloop drinken we natuurlijk een glaasje wijn.” Direct na de oogst, worden de druiven geperst. Hiervoor gebruikt Job de mobiele pers van een collega-wijnboer. Veertien dagen moet de wijn vervolgens gisten alvorens alle suiker is omgezet in alcohol. Na het afhevelen in een schone tank, moet de wijn nog een aantal maanden rijpen. “Proeven doen we elke twee weken om te kijken of de wijnen beter worden; héél spannend.”

Wijnproeverijen en workshops

De wijnen van ‘t Heekenbroek doen het uitstekend in zowel binnen- als buitenland. Vorig jaar nog wonnen de Johanniter 2012 en de Nieuw Tivoli rood barrique 2011 een gouden medaille in Duitsland. Een kroon op het werk van de wijnboeren. Jaarlijks bottelen ze 10.000 flessen met eigen witte en rode wijn. Het maakt ze tot een wijnboerderij van gemiddelde grootte. “In het begin zeiden ze tegen ons: ‘twee hectare druiven, daar kun je een boterham aan verdienen. Wil je ook beleg erop, dan moet je er iets bij verzinnen’. Dat is onze toeristische poot geworden. Van april tot november is ons terras geopend, maar we organiseren ook onder meer wijnproeverijen en workshops. En we hebben een Bed & Breakfast met 1 kamer. Mét uitzicht op de wijngaard natuurlijk.”

“Thuis zet moeder de vrouw regelmatig het witte goud op het menu” Wie: Gerard ten Broeke Wat: Aspergekwekerij Waar: Laren Sinds: 1990 Seizoenspiek: half april tot eind juni Wapenfeit: Wie twee asperges tegen elkaar aanwrijft, hoort een soort piepend geluid. Dit is een teken van versheid! Website: asperges-tenbroeke.nl Zodra het bordje Asperges te koop aan de weg staat, loopt het storm bij aspergekwekerij Ten Broeke. Klanten rijden af en aan het erf op voor vers gestoken asperges. Gerard ten Broeke geniet zichtbaar van de reuring rondom zijn huis. Bijna 25 jaar geleden besloot hij over te stappen van tulpen op asperges. “Ik zocht een gewas dat meer opbracht dan het gemiddelde akkerbouwgewas en kwam toen uit bij asperges.” Sindsdien werken ze hier in Laren jaarrond hard door om de kwaliteit van de asperges te waarborgen. Het is een arbeidsintensief gewas, weet Ten Broeke inmiddels. In de wintermaanden moet het veld rusten, maar vanaf februari worden de aspergebedden aangeploegd en afgedekt met folie. Zo kan half april het eerste witte goud worden gestoken. Tot 24 juni, SintJan. Daarna moet de plant weer op krachten komen voor het nieuwe seizoen. “En de boer ook”, lacht Gerard.

Topkwaliteit

Of de asperge lekker smaakt, heeft te maken met de grondsoort én de bemesting. Is die van topkwaliteit, dan krijg je smakelijke asperges, aldus de kenner. “Asperge is een slankmaker, het zijn de bijproducten waar de calorieën in zitten.” Zelf eet Ten Broeke de asperges het liefst puur mét een beetje extra boter, wat aardappelen en een stukje vlees. “Vroeger aten we nauwelijks asperges omdat het schillen zoveel tijd kostte. En dat hadden we niet in het hoogseizoen. Sinds we een schilmachine hebben, zet moeder de vrouw Aspergethuis regelmatig arrangement: fietshet witte goud op tocht, rondleiding het menu.” & asperge-

TIP

lunch!

“We doen dit werk vanuit ons hart” Wie: Peter Bos en Francis van Aken Wat: Eko Vleesboerderij ‘De Laan van Wisch’ Waar: Hengelo Sinds: 2010 (daarvoor 10 jaar in Terborg) Seizoenspiek: November en december met de vleesverkoop Wapenfeit: Elke vrijdagmiddag en zaterdag staan de (stal)deuren open voor een kijkje op het bedrijf Website: ekovleesboerderij.nl

Ieder voorjaar gaan bij Eko Vleesboerderij ‘De Laan van Wisch’ in Hengelo alle dieren van stal. Rond de hoeve scharrelen dan varkentjes, schapen met hun lammeren en kippen rond. Ook lopen er zo’n vijftig opvallende koeien in de weides, een kruising tussen het Oostenrijkse ras Simmentaler en Belgische blauwe. De hele veestapel groeit hier biologisch op met voer van eigen bodem. De dieren zorgen zelf voor de bemesting van het land, aangevuld met de stikstofrijke voeding van klaverachtigen. Zo ontstaat een gezonde, biologische kringloop waar de vleesliefhebber van kan meegenieten. Want in de boerderijwinkel én via de website wordt het vlees van eigen stal te koop aangeboden.

Merqueze worstjes

Als de dieren slachtrijp zijn, brengen Peter en zijn vrouw Francis de dieren naar een kleine slachter in Zelhem. Een week later maken ze zelf ter plekke de verschillende producten van het vlees; van lekkere pittige merqueze worstjes van lam, rund en varken tot malse rosbief. Leveren aan restaurants doen de boeren bewust niet. “Het zou betekenen dat onze klanten bijvoorbeeld nooit van onze biefstukjes kunnen genieten.” Wel gaat het vlees naar webwinkels en streekwinkels. En naar diverse natuurvoedingswinkels. “Ons vlees kent geen toevoegingen van conserveringsmiddelen, gluten, lactose of kleurstoffen, legt Peter uit.

TIP

De winkel is elke vrijdagmiddag en zaterdag open!

“Daardoor is het geschikt voor mensen met allergieën.” Vooral de verse worst is erg populair volgens de vleesboer. “Daar is altijd wel vraag naar. Eigenlijk horen we alleen maar positieve geluiden, vooral over de smaak. Sommige klanten gaan echt voor biologisch. Anderen vinden het fijn om te weten waar het vlees vandaan komt. De dieren hebben hier een mooi leven en worden goed verzorgd. We doen dit werk vanuit ons hart. Dat zien ze.”

“We willen heel graag een eigen landgoedwinkel openen” Wie: Jeroen Hoppen Wat: Zorgboerderij MAROPE Waar: Landgoed Zelle in Hengelo Sinds: 2008 Seizoenspiek: de zomer met oogst uit de moestuin Wapenfeit: Jongeren en (jong) volwassenen bouwen op de boerderij aan een positief toekomstbeeld Website: marope.nl

In de zomermaanden staat aan de Zelledijk in Hengelo een stalletje met verse oogst uit de moestuin van zorgboerderij MAROPE op Landgoed Zelle. Kroppen sla, aardappelen en zelfgemaakte jams, maar ook bijzondere vergeten groenten als pastinaken en warmoes zitten erbij. Ze worden binnen de grachten van het landgoed biologisch geteeld door jongeren en (jong)volwassenen die op weekdagen, in de weekenden en vakanties vertoeven bij MAROPE. “Nu is het nog een kraampje langs de weg, maar we willen heel graag een eigen landgoedwinkel openen, als onderdeel van een eigen erf met appartementen voor begeleid wonen”, vertelt zorgboer Jeroen Hoppen. “De plannen liggen er al, we wachten alleen nog op enthousiaste investeerders.”

Openhaardhout

Behalve de moestuin onderhouden Jeroen en zijn jonge hulpboeren ook jaarrond de bossen van Landgoed Zelle. Zodra er bomen zijn geveld, wordt het hout netjes gekloofd. Vaste klanten weten inmiddels dat dit openhaardhout op bestelling thuis wordt bezorgd én opgestapeld. De mooiste houtsoorten reserveert Jeroen voor de meubels die door de jongeren zelf worden vervaardigd. “Voor een school in Varssel hebben we bijvoorbeeld mooie tuinbanken gemaakt. Maar we maken ook zelf landhekken. En we gebruiken het hout om gebouwen te restaureren.” Met het werk in het bos en op het land, krijgen jongeren met ontwikkelingsproblemen de kans om te werken aan een positief toekomstbeeld. “Het zijn de volwassenen van de toekomst”, verklaart Jeroen zijn drijfveer. “We hopen ze hier te kunnen begeleiden naar een goede plek in de samenleving.”

Brandrode Runderen

De natuurlijke graslanden op het landgoed krijgen nog meer kleur dankzij een bijzonder, oud-Hollands koeienras: het Brandrode Rund. Inmiddels lopen er dertien dieren rond en groeit de veestapel gestaag. De Brandrode runderen zijn geliefd om hun smakelijke vlees. Stichting Slowfood Nederland gaf het zelfs de ‘Presidium-status’. Op die manier hoopt de organisatie eerlijke, ambachtelijke en authentieke producten te behouden voor de toekomst. “Het is heerlijk puur en biologisch vlees”, aldus Jeroen. “Klanten kunnen het via de website bij ons bestellen.” Wie nog wat langer wil genieten van alle smaken die Landgoed Zelle te bieden heeft, kan verblijven in één van de vakantiehuizen. Op pagina 96 lees je meer over de mogelijkheden.

“Wist je dat het scharrelen van kippen geestelijke noodzaak is?” Wie: Gracia Verdel Wat: Biologische leghennen Waar: Almen Sinds: 2001 Seizoenspiek: Tijdens de wijnoogst en leegstanden Wapenfeit: zaterdagmiddag van 14.00 tot 18.00 uur is er huisverkoop van eieren, andere biologische kipproducten en wijn Website: denieuwebaankreis.nl

Het is een romantisch en niet alledaags tafereel: in de wijngaard van De Nieuwe Baankreis, scharrelen zo’n 9000 (!) kippen rond. Het is één en al bedrijvigheid onder de druivenstruiken. Gracia en Ron Verdel kwamen tien jaar geleden op het idee om hun biologische leghennenbedrijf te combineren met een wijngaard waar verschillende druivenrassen op biologische wijze worden geteeld. Het bleek een schot in de roos. Gracia Verdel: “Hennen hebben - als ze buiten zijn - beschutting nodig. De wijntrossen bieden uitkomst. Ze beschermen de kippen niet alleen tegen roofvogels, ook tegen de zon. Menig toerist die hier langskomt, stapt af om

“We gaan nu het derde seizoen in en er groeit en bloeit werkelijk al van alles in deze moesgaard” nog eens goed te kijken. Want het beeld van pikkende kippen in een wijngaard of sowieso het beeld van vrij rondlopende kippen is iets wat in veel delen van Nederland nauwelijks voorkomt."

Geestelijke noodzaak

Het houden van hennen met een vrije uitloop, was een bewuste keuze. "Onze kippen – we houden in Almen het Bovan-ras - zien er goed uit en voelen zich vrij om in alle hoekjes van de uitloop te komen. Gelukkig maar. De kip is een bijzonder dier. Wist je trouwens dat het scharrelen van kippen geestelijke noodzaak is? Het zit ingebakken in de kip om voedsel te zoeken en dus de hele dag bezig te zijn. Het leuke is dat we een gesloten kringloop hebben. Want de kippen zorgen ook voor de bemesting van de wijngaard. Af en toe vullen we dat nog aan met kalk.", vertelt Gracia. De eieren van de biologische hennen gaan naar ei-handelaren en winkels. Ook is er op zaterdagmiddag een huisverkoop. Wie toevallig langs fietst en graag iets wil kopen, is altijd welkom.

TIP

Wie toevallig langsfietst en iets wil kopen is altijd welkom

Wie: Julie van der Borch Wat: Moesgaard op Landgoed Verwolde Waar: Laren Sinds: 2011 Seizoenspiek: april tot en met september Wapenfeit: In de hoogstamboomgaard staan 31 verschillende rassen Website: landgoedverwolde.nl

Decennialang verkeerde de historische moestuin nét buiten de gracht op Landgoed Verwolde in desastreuze staat. Julie van der Borch, die tot haar twaalfde zelf met haar ouders op huis Verwolde woonde en nog veel herinneringen heeft aan hoe de moestuin ooit was, heeft samen met een team vrijwilligers de moestuin weer nieuw leven ingeblazen. Julie van der Borch: “Vroeger kwam er van allerlei lekkers uit de tuin. Ik herinner me hoe we als kind stiekem naar de moestuin gingen om er perziken te halen. Zo heerlijk heb ik ze nooit meer gegeten! In 2011 hebben wij een herstelplan voor de moestuin ingediend om mee te dingen voor de Natuur en Erfgoedprijs. En wij wonnen! Ineens hadden wij een bedrag van € 15000 te besteden.” Aan de hand van de verhalen van de oude tuinman Teunis Kolkman over hoe de moestuin vroeger was en met behulp van Taco IJzerman van de ommuurde Tuin in Renkum werd een plan gemaakt. Samen met een tiental vrijwilligers werd de totaal overwoekerde tuin leeg gehaald en omploegd. 83

Hoogstamboomgaard

“We hebben ook een hoogstamboomgaard aangelegd. Deze bomen zijn ons aangeboden door Stichting Natuur Anders. De kweker van de bomen Hennie Rossel komt nog regelmatig een kijkje nemen of alles goed gaat. In de hoogstamboomgaard zijn overigens allerlei historische fruitrassen geplant zoals IJsbout, Beurré Napoleon, Kermispeer, Kruidpeer en de Jan Steen appel. Verder verbouwen we eerlijke groenten en hebben we sinds vorig jaar een bessenkooi. Ook hebben we heerlijke honing van onze eigen imker Gerrie Jansen. We gaan nu het derde seizoen in en er groeit en bloeit werkelijk al van alles in deze moesgaard”, aldus Julie van der Borch.

Nostalgisch winkeltje

Ook de rode schuur bij het tuinmanshuis heeft een opknapbeurt gehad en is in zijn oude glorie hersteld. In het huis is een nostalgisch winkeltje ingericht. Deze winkel bestond tot 1988 op de Markeloseweg tussen Laren en Markelo. Hier verkoopt Julie van der Borch naast groenten, honing, jams, chutney’s ook diverse streekproducten en brocante. “Elke woensdag- en vrijdagochtend zijn we open. Dan werken we overigens ook ín de moestuin. ’t Is altijd een gezellige bedoeling. Toeristen, wandelaars en fietsers strijken hier – vaak verrast door wat ze zien - neer voor een kopje koffie. Als ze geluk hebben, mét verse fruit- of groentetaart uit eigen tuin.”

Deze vriendelijke, bontgevlekte dames horen bij de Achterhoek. Ze van dichtbij bekijken kan bij het melkveebedrijf van de familie Heijink óf tijdens een potje Boerenklompgolf. Koeien kijken Koeien horen bij de Achterhoek. De vriendelijke, bont gevlekte dames zijn altijd razend nieuwsgierig naar bezoekers die hun weiland passeren. En wie eenmaal in haar ogen heeft gekeken, heeft contact! Bij de familie Heijink ben je van harte welkom om een echt melkveebedrijf eens van binnen en buiten te bekijken. Rondleiding vanaf 5 pers. op afspraak (volwassene € 5, kind € 2,50 incl. consumptie) Melkveebedrijf Heijink VOF Exelseweg 12, Laren | (0573) 42 13 41

Boerenklomgolf Boerenklompgolf is een variant op het bekende golfspel. Ontdek hoe leuk het is! De boerengolfbaan heeft 10 holes in de weilanden rondom de boerderij. Met een club, een klomp aan een houten steel, en een felgekleurde boerengolfbal ga je proberen te putten in de holes in het weiland. Koeien, houtsingels, slootjes of een boerenkar vormen de obstakels waarop de behendigheid worden getest. Boerengolf kan worden gespeeld door jong en oud. Bij de onderstaande adressen ben je van harte welkom!.

Boerenklompgolf: 10 holes in een weiland

Lieftinks Activiteiten, Bouwhuisweg 6, Laren (0573) 40 15 89 | www.lieftinksactiviteiten.nl De Haarbroekse Vijvertuin Harfsensesteeg 40, Harfsen (zie pag. 74) (0573) 40 16 23 | www.theeschenkerij.com Camping Warnstee Lankhorsterstraat 34, Wichmond (0575) 44 16 54 | www.warnstee.nl Het Boshuis, Boshuisweg 8, Vierakker (0575) 44 13 02 | www.tboshuis.nl

BoerenBed: back to basic

De romantiek van het platteland Op veel boerderijen in deze streek wordt niet meer alleen maar geboerd op de traditionele manier. Vaak doen de moderne boeren er iets naast om de boerderij rendabel te houden. Zo vind je hier op de boerderijen boerengolfbanen, campings, wijngaarden, sauna’s, een dierenhotel en een indoorvoetbalveld.

Back to basic..

Dierenhotel op het platteland

Wie wil dat niet: kamperen op één van de mooiste plekjes middenin de natuur. Het kan op het erf van de familie Ligtenbarg in Laren en bij boerderij Het Boshuis op het schitterende landgoed Hackfort. Daar staan enkele tenthuisjes van het Betere Boerenbed op het erf om de boerderij rendabel te houden. Hier ga je echt back to basic in je tentje. Er is geen elektriciteit en eten maak je klaar op een houtkachel. ’s Avonds kun je bij kaarslicht naar de sterrenhemel kijken. Maar je kunt er ook zwemmen, kanoën, wandelen, fietsen en meekijken op de boerderij. (zie pag. 157) BoerenBed, Dochterenseweg 29a, Lochem www.boerenbed.nl Het Betere Boshuis Bed, Boshuisweg 8, Vierakker

Voor je paard, hond of kat kun je een zorgeloze vakantie boeken bij een dierenhotel. Er is zowel dag- als lange termijnopvang.

klompenkearlspad Wandel over schouwpaden van de Baakse Beek, langs eeuwenoude boerenerven en over historische weggetjes in het prachtige gebied tussen Wichmond en de IJssel. Kom meer te weten over de oorsprong van Wichmond, het oudste kerkdorp van de Graafschap. De Ockhorstroute is uitgeroepen tot het mooiste ommetje van Gelderland.

Dierenpension De Poelert, Galgengoorweg 3, Vorden (0575) 55 16 67 www.depoelert.nl

TIP

De leukste boerenadresjes vind je op de volgende pagina’s!

'Boergondische' boeren De boeren doen het zo gek nog niet. Behalve verse melk, kaas en vlees verbouwen ze ook de mooiste asperges en aardbeien. En dat niet alleen, ook zelfgemaakt honing, jam, wijn en brood komen van het boerenland. Knapperig donkerbruin brood, zachte kaas, potten vol eigen gemaakte jam en vlees van de koe uit de wei. We willen allemaal biologisch. Eigenlijk zoals we hier in Lochem & Bronckhorst al jaren leven. Gezond, puur en met een aangenaam ritme in de dag. Geen ‘hurry hurry’, maar tijd voor een praatje en dus voor elkaar. En die wijn, jam, honing en asperges? Die bereiden we ook al tijden zelf... Toch weten veel mensen niet waar ze precies die biologische producten in de omgeving kunnen kopen. Of zijn ze nog niet bekend met het brood, de kaas, het ijs en de appelsap die door de boeren zelf worden gemaakt. Met eerlijke ingrediënten en heerlijk van smaak! Wij geven de adressen van deze ‘boergondische’ boeren graag prijs. Sterker nog, tijdens de vele wandelen fietsroutes komt u vanzelf langs deze boeren en boerinnen. De routes zijn beschikbaar in mooi vormgegeven gidsen, maar ook als App voor op je smartphone. Ga dus de boer op en laat je verrassen door de vele smaaksensaties!

Boerderij Ruimzicht

Zorgboerderij met groente-, vlees- en zuivelverkoop. Tevens mogelijkheid voor een rondleiding of kookworkshop. De winkel is geopend op vr en za van 10-12u en 14-16u. Bielemansdijk 11a, Halle (0314) 38 00 16 www.boerderijruimzicht.nl

EKO vleesboerderij ‘de Laan van Wisch’

Het vlees van deze ecologisch (of biologisch) boer is vlees in de meest pure vorm. Je kunt hier terecht voor rundervlees, varkensvlees en vleeswaren, lamsvlees, kippenvlees, kazen, aardappelen, honing, appelsap en wijnen. De winkel is geopend op vr van 14-18u en op za van 09.30-18u. Een interview met de eigenaar vind je op pagina 81. Weeverplasweg 1, Hengelo (Gld.) (0575) 47 02 23 | www.ekovleesboerderij.nl

Hoeve Tanckink

Zorgboerderij met groente-, vlees- en zuivelverkoop. Ook leuk is de workshop “Toe schilder eens een koe”. In de boerderijwinkel kun je terecht voor het (h)eerlijke vlees van de Hereford runderen maar ook voor scharreleieren, walnoten, eigengemaakte jams en stoofpeertjes. Ook voor (groeps)-activiteiten zoals een rondleiding, een rondrit op de boerenwagen en workshops. De winkel is open op wo, vr en za van 10-17u. Steenderenseweg , Hengelo Gld (0575) 46 33 41 | www.hoeve-tankinck.nl

Bloemenboerderij Groot Roessink Voor een compleet assortiment bloemen, planten, sierbomen, heesters en diverse cadeauartikelen. Tevens kun je terecht voor een bloemschikcursus. Openingstijden: ma t/m vr van 08.30 -18u en za van 08.30 -16u. Vordenseweg 84, Hengelo Gld (0575) 46 16 22 | www.groot-roessink.nl

Grote Markt Lochem

Biologische Markt Lochem | Elke zaterdag 10-13u.

Geitenboerderij Roekevisch

Geitenboerderij met verkoop van geitenkaas en ijs. Ook kun je deelnemen aan een geitenexcursie of een rondleiding door de stallen. Na afloop kun je geitenmelk en –kaas te proeven. Everhardinkweg 3a, Zelhem (0314) 62 31 45 | www.roekevisch.nl

De Twisselt

Zorgboerderij met boerderijwinkel. Verkoop van o.a. groenten, fruit, jams, vruchtensappen, honing, wijn en andere heerlijke producten uit de streek. De boerderijwinkel is geopend op di t/m vr van 10-17u en op za van 9-12.30u. Bultenszijweg 5, Zelhem (0314) 62 51 80 www.detwisselt.nl

De Olde Schuure

Knusse streekwinkel met een rijk assortiment streekproducten, zoals boerenkaas, confituren, lokaal gebrouwen bier en boerenijs en diverse soorten snoepgoed. Tevens diverse specialiteiten uit eigen bakkerij. Open: april t/m okt: di t/m za 11-17u., zo 1217u, nov t/m maart: za en zo van13- 16.30u. Onderstraat 12, Bronkhorst (0575) 45 01 85 | www.oldeschuure.nl

Aspergeboerderij

Van begin mei tot eind juni is het aspergeseizoen. In Laren opent dan familie Ten Broeke weer haar staldeuren voor de liefhebbers van deze gezonde, lekkere delicatesse. Elke dag, zelfs op zondag, kun je de zelf verbouwde asperges komen kopen. Meer over deze aspergeboer lees je op pagina.... Rossweg 24, 7245 NK Laren, [0573] 25 15 48, www.asperges-tenbroeke.nl

Zorgboerderij de Bult

Zorgboerderij met plattelandswinkel waar diverse streek- en andere, zelfgemaakte producten worden verkocht. Beekstraat 13, Toldijk | (0575) 45 13 05 www.zorgboerderijdebult.nl

Zorgkwekerij de Stek

Bij deze kwekerij vinden mensen met een zorgvraag een waardevolle dagtaak. Verkoop van o.a. bloemen en planten, pompoenen en kerstdecoratie. Mogelijkheden tot volgen van diverse workshops. Wittebrinkweg 8, Zelhem (0314) 32 43 56 | www.aaldering-destek.nl

Wijngaard Um d’n Olden Smid

Biologische wijngaard en tuin met verkoop van diverse streekproducten zoals advocaat, appelchips, jam, likeur en wijn. Keijenborgseweg 31, Zelhem (0314) 64 18 12 www.wijngaardumdenoldensmid.nl

Boerenbakker

Wereldbakker Wijnand is niet ‘zo maar’ een bakker. Mensen komen van ver om zijn heerlijke broden, desembrood, Zweedse crackers, appelboompjes, krentenwegge en ander lekkers in huis te halen. Wijnand verbouwt elk jaar een paar hectare tarwe en laat het malen door de Bathmense Korenmolen. Proef zelf hoe elk seizoen de bakker weer op nieuwe ideeën brengt. Die zijn zo innovatief, dat Wijnand er zelfs prijzen mee wint. (zie binnenkant omslag) Huenderstraat 2, Laren, (0573) 401 339, www.wereldbakkerwijnand.nl.

Urtica de Vijfsprong

Biologisch-dynamisch landbouwbedrijf en zorgboerderij met natuurvoedingswinkel. Verkoop van o.a. brood, groente en zuivel. De winkel is geopend di, do en vr van 9-12.30u, wo van 9-12.30u en 14-17u, za van 9-15u. Er zijn ook rondleidingen. Reeoordweg 2a, Vorden (0575) 55 34 59 | www.urticadevijfsprong.nl

De akker van bakker Wijnand

• WIJNVERKOOP • DELICATESSEN • PROEVERIJEN • WORKSHOPS • CAFÉ • THEMA’S • BESLOTEN FEESTEN

Voor het proeven van de wijnen | Rondleidingen Arrangementen | Steptochten

Deventerweg 88, 7245 PM Laren (0573) 40 17 99 www.wijnbouw-laren.nl

Landgoed De Velhorst

Tekst: Jolanda Hofland, foto’s: Job Teeuwen

“Ik geniet volop van het landgoed en ben veel in de natuur te vinden” Landgoed: Velhorst Grootte: 318 hectare. Type landhuis: 18de-eeuws landhuis. Bewoner van één van de boerderijen op het landgoed: Job Teeuwen. Niet missen: “In de omgeving van het huis vind je een schilderachtig, kleinschalig landschap waar alle facetten van het oude Achterhoeks landschap terugkomen. Denk aan een enk en een kamp, een mooie buitenplaats, fraaie houtwallen, historische boerderijluiken en mooie oude hooibergen.” Hoe ver gaat de geschiedenis terug? “Het is ooit, in 1372, een Hof van de Hertogen van Gelre geweest. Het heeft dus belangrijke eigenaren gehad. Of het toen al een groot landgoed was, is niet bekend. Maar de hertogen hadden op de plek van de woning hun hof en daar moesten de boeren uit de omgeving dus hun pacht betalen. Een kasteel heeft

er overigens nooit gestaan. Het landhuis dat er nu staat, is gebouwd in 1680.”

Hoe is het om in 2012 een landgoed te beheren? “Ik ben gelukkig geen eigenaar, dat is Natuurmonumenten. Gekscherend gezegd: ik heb de lusten, niet de lasten. Ik geniet elke dag volop van het landgoed en ben veel in de natuur te vinden. Gelukkig kan Natuurmonumenten bogen op de steun van veel leden, al valt het ook dan nog financieel niet mee om het landgoed in stand te houden. Elke donderdag werkt er een groep vrijwilligers op het landgoed. Zelf neem ik waar en inventariseer ik veel op en rond het landgoed.” Wat is er te beleven op het landgoed? “Je kunt hier wandelen, fietsen, fotograferen, maar ook met een trekpontje naar het Staringkoepeltje. Wie een rondleiding over het landgoed wil, eventueel in groepsverband, kan mij bellen (tel. (0575) 43 11 98 red).”

Wat is uw favoriete plek? “Als je op de witte opklapbrug staat bij de stuw heb je een prachtig zicht op het landgoed met het huis. Wie het wandelpad neemt vanaf de Dochterenseweg, krijgt een heel fraai beeld van hoe een beekdal met al z’n glooiingen eruit moet zien. Overigens, ik ben zelf een plantenmaf en gek op botanische rijkdom. Dat heeft Velhorst ook. Misschien is het maar zo’n 5 hectare, maar voor mij is het meer dan de moeite waard.”

Jongvee in een poel 90

IJzerbacteriën op water

Waterviolier

Dotterbloemen Tekst: Johan Busger op Vollenbroek, foto’s: Michiel Schaap

Olie in de Graafschap? Bijna ‘verdacht’, als op het eind van de winter in beek of sloot een dun laagje olie drijft! Menigeen schrikt bij zo’n confrontatie; kenners echter niet, integendeel. Zij weten dat hier een waardevolle bron kan zijn. Niet van olie, maar van kwelwater.

Groeiplaats van bijzondere plantensoorten De Graafschap, het gebied globaal tussen Lochem, Ruurlo, Hengelo en Zutphen heeft bijzondere kwaliteiten en is om die reden als Nationaal Landschap aangemerkt. In veel opzichten aantrekkelijk voor bezoekers met uiteenlopende interesses. Een groot aantal fraaie landgoederen en buitenplaatsen met kastelen en landhuizen. Met evenzoveel statige lanen, oude boomgroepen, historische (moes) tuinen en landerijen. In die samenhang is de Graafschap met tevens veel aardkundige waarden in beekdalen, de Lochemse Berg en de kampenlandschappen, een uniek gebied. Een gebied dat elk jaargetijde haar kwaliteiten toont. Vaak uitbundig, soms heel subtiel. Bijna ‘verdacht’, als op het eind van de winter in beek of sloot een dun laagje olie drijft! Menigeen schrikt bij zo’n confrontatie; kenners echter niet, integendeel. Zij weten dat hier een waardevolle bron kan zijn. Niet van olie, maar van kwelwater. Het gaat hier om ijzerbacteriën die met stijgend grondwater tot op het maaiveld kunnen komen. Eenmaal aan de oppervlakte vind een chemische reactie plaats met koolzuur uit de lucht. Het resultaat bij deze ‘olie’ en omzetting is een onooglijke drab op het water of een ‘bruine roestlaag’ op de bodem van de beek of sloot. Deze waarneming is een indicatie voor de aanwezigheid van kwelwater. Dat type grondwater is een noodzakelijke groeiplaats voorwaarde voor bijzondere plantensoorten. Ook voor Dotterbloem en Waterviolier die in het voorjaar veel slootkanten, oevers en beekbodems in de Graafschap kleur geven.

Geen olie dus, maar wel een bron van bijzondere gebiedskwaliteit die verspreid door de Graafschap in beekdalen, in april- mei jaarlijks te bewonderen is. Naar gelang de samenstelling, worden afhankelijke plantensoorten, ‘specialisten’ genoemd. Bijvoorbeeld in een natuurgebied bij Barchem, in het Stelkampsveld (Natura 2000). Kwelwater daar bevat veel calcium, waardoor daar zeer bijzondere orchideeënrijke vegetaties kunnen groeien. Terecht de trots van Staatsbosbeheer in de Achterhoek.

Wijn uit de Achterhoek Wie nog steeds twijfelt of een Achterhoekse wijn net zo lekker kan smaken als een buitenlands label, is na het proeven overtuigd. Bezoek een wijngaard, boek een proeverij en ervaar het zelf! Er zijn verschillende arrangementen. Informeer ernaar bij de VVV!

Wijnmakerij De Braoke

Wijngoed Kranenburg

Wijngaard De Oogsthoek

Zo ongeveer ĂŠĂŠn hectare groot is de wijngaard in Laren. Sinds 2003 groeien er verschillende blauwe en witte druivenrassen. Wie nog steeds twijfelt of een Achterhoekse wijn net zo lekker kan smaken als een buitenlands label, is na het proeven overtuigd. Mogelijkheid tot rondleiding met promotiefilm. Geopend na voorgaand overleg. Wijnmakerij De Braoke, Deventerweg 88, Laren (0573) 40 17 99. www.wijnbouw-laren.nl (zie p. 88)

Niet ver van achtkastelendorp Vorden, in het buurtschap Kranenburg, bevindt zich het 1,5 ha grote Wijngoed Kranenburg. Hier worden op milieuvriendelijke wijze druiven verbouwd. De grond is beekklei, volgens experts uitstekende grond voor de teelt van wijndruiven. Bij het wijngoed hoort een sfeervol proeflokaal, waar geregeld proeverijen worden gehouden, al dan niet in combinatie met een rondleiding door de wijngaard. Het hele jaar op zaterdag geopend van14-17u, met om15.30 uur een rondleiding met proeverij. Vanaf half mei tot half sept ook op donderdag open vanaf 14u met om 15.30 uur een rondleiding met proeverij. Tijdens deze dagen is de wijngaard te bezoeken en is er wijn te koop. Reserveren is niet nodig. Kostedeweg 2, Vorden. (0575) 55 69 94 www.wijngoedkranenburg.nl (zie pag. 88)

Op 0,35 ha ijzeroer houdende zandgrond worden op moderne, maar natuurvriendelijke wijze van drie druivenrassen wijnen gemaakt. In 2003 zijn de eerste stokken aangeplant van het ras Johanniter. In de jaren daarna is de wijngaard uitgebreid met de rassen Solaris en Pinotin. In de jaren 2007 en 2008 is de wijngaard verder vergroot voor de productie van meer rode wijn. Tevens is het het ras Cabernet Noir ( VB-91-26-4) aangeplant voor meer diversiteit en aanbod in de witte wijnen. Van mei t/m okt elke vrijdag- en zaterdagmiddag geopend van 13 tot 17u. Je kunt dan rondwandelen door de wijngaard en er wordt uitleg gegeven over de druiventeelt en de wijnen. Vanaf 4 personen is een wijnproeverij mogelijk (mei t/m sept). Maak hiervoor wel even een afspraak. Nijmansedijk 9a, Zelhem. (0314) 62 27 10 www.wijngaarddeoogsthoek.nl

Wijngaard De nieuwe Baankreis In Almen ligt de wijngaard waar verschillende druivenrassen op biologische wijze worden geteeld. Bijzonder is dat de wijngaard wordt gecombineerd met een biologisch leghennenbedrijf, de hennen lopen vrij rond in de wijngaard. De nieuwe Baankreis, Ron en Gracia Verdel, Ehzerallee 3, Almen (0575) 43 39 04 www.denieuwebaankreis.nl.

TuIitPgebrejibdoeek

Wijnboerderij het Heekenbroek

i Een roever shoofd n p j i n j wi j ’t Zw lène. i e b H je f bij 88. o ina g a p Zie

Je vindt de wijngaard in een uniek gebied in de Achterhoek, omringd door prachtige natuur. Een heerlijke plek om een pauze te houden tijdens een fietstocht. Of als uitgangspunt voor je fietstocht of andere uitstapjes in de Achterhoek. De wijngaard is 2 hectare groot en beschikt over een terras en een bezoekersruimte de Dobbe. Ook kun je terecht bij de sfeervolle B&B in de prachtige wijnboerderij. Gedurende het jaar zijn er diverse open dagen met wijnproeverijen en exposities. Geopend van april t/m okt van wo t/m zo van 12-17u. Overige maanden op za van 9 -13u. Tellingstraat 7, Drempt. (0314) 38 19 88 www.heekenbroek.nl

Wijnhoeve Elanova Tussen Hengelo en Ruurlo is sinds 2009 Wijnhoeve Elanova gevestigd. Gedurende het seizoen april – okt kunnen individuele bezoekers iedere za middag om 15u terecht voor een rondleiding door de wijngaard met na afloop een wijnproeverij van de Verenigde Achterhoekse Wijnbouwers. Tevens is er gelegenheid om wijn te kopen. Een rondleiding met proeverij duurt ca. 1 uur en de kosten zijn €12,50 per persoon. Voor groepen vanaf acht personen bestaat de mogelijkheid ook op een andere dag af te spreken. Wijnhoeve en mini-camping Elanova, Bleuminkmaatweg 1, Vorden. (0575) 46 75 24 www.elanova.nl

Wijngaard Um den Olden Smid Sinds 2009 komt uit het prachtig gelegen Velswijk in de Achterhoek, een heerlijke biologische Nederlandse wijn. Met liefde gemaakt, met liefde gedronken! De wijngaard ligt aan een fietsroute van de VVV tussen de plaatsen Keijenborg en de Velswijk. Alma ten Bruin en Jan Jansen zijn de trotse eigenaren van deze prachtige wijngaard. Je kunt er terecht voor droge rode en witte wijn, rosé, verschillende soorten likeur, en advocaat. Daarnaast verzorgen zij rondleidingen, proeverijen, workshops, high tea, lunches en barbecues. Mensen die van tuinen houden kunnen genieten van een mooie eigentijdse boerentuin met borders, een boomgaard, kikkerpoel, fruittuin en moestuin. Kijk voor de actuele openingstijden op de website. (zie pag. 88) Keijenborgseweg 31, Zelhem. (0314) 64 18 12 www.wijngaardumdenoldensmid.nl

hCultuurlandschap bij Zwiep

Patrijs

Geelgors

Veldleeuwerik

Groen, groener, vergroenen

Tekst en foto links: Johan Busger op Vollenbroek, foto’s boven: Michiel Schaap

Eén van de gebiedskwaliteiten van de Graafschap is ‘het groene karakter’. De samenhang tussen landgoederen, bossen, akkers, graslanden en landschapselementen als houtwallen, singels en beken. Cultuurlandschap buiten landgoederen heeft decennia lang, door functieverlies en schaalvergroting, grote onderhoudsachterstand opgelopen. Natuurkwaliteit is er sterk afgenomen. De EU-commissie neemt nu maatregelen. Stichting Natuur in de Graafschap De afname van natuurkwaliteit was voor een groep vrijwilligers in Lochem reden Stichting Natuur in de Graafschap op te richten (1993). Juist met de doelstelling natuurkwaliteit in cultuurlandschappen te versterken. Meer dan honderd erven werden groener gemaakt. Kilometers nieuwe landschappelijke verbindingen gerealiseerd in de vorm van hagen en houtsingels. Met een gebiedsplan voor Klein en Groot Dochteren werd met Europese middelen, leefgebied van amfibieën, vogels en kleine zoogdieren versterkt. Een plan om de rand van de Barchemse Enk en daar gelegen erven, historisch geïnspireerd te versterken, is voorlopig ‘geparkeerd’ door beleidsveranderingen en bezuinigingen bij de overheid.

om in aanmerking te komen voor de extra bedrijfstoeslagen. Boeren moeten vijf procent van hun akkers inzetten voor ecologische doeleinden. Bijvoorbeeld met hagen, houtwallen, struweelranden, zones met ruigtes, kruiden e.d. Bestaande landschapselementen op hun bedrijf mogen worden meegeteld. Daar liggen grote kansen, óók voor een beter boeren imago. Bij een verkenning in Zuid Twente bleek bijvoorbeeld dat er nog (onverwacht) veel vergroend moest worden voordat voldaan wordt aan de EU vergroeningseisen (DLG; nov. 2013).

Europa stuurt aan op verandering Hoewel in de buurt van (nieuwe) natuurgebieden plaatselijk verbetering wordt waargenomen, is de afnemende trend niet gewijzigd. Jaarlijks minder weide -, en andere vogels van het boerenland als Patrijs, Geelgors, Veldleeuwerik, Wielewaal en andere, zo blijkt uit vogelonderzoeken (SOVON). De Europese Commissie (EC) onderkent dit nu ook als probleem en wil die trend ombuigen. Vanaf 2014 worden EU bedrijfstoeslagen aan boeren gekoppeld aan inspanningen op bedrijfsniveau die leefgebied van flora en fauna moeten verbeteren. De z.g. “vergroeningseisen” in het kader van Gemeenschappelijk Landbouw Beleid (GLB 2014-2020). Zij krijgen een premie per ha. voor die vergroening, die tevens als voorwaarde is gesteld 95

Boeren moeten vergroenen Uitvoering van deze vergroeningsmaatregelen door boeren is provinciaal gedacht, in samenspraak met agrarische natuurverenigingen, Natuurbeschermingsorganisaties, gemeenten, plaatselijke natuurorganisaties en meer. Het resultaat moet meer natuurrendement van agrarisch natuurbeheer opleveren en efficiënter worden. Door dit samen uitgekiend te doen kan een multiplier effect ontstaan die een boost geeft aan gebiedskwaliteiten. In economisch en landschappelijk opzicht, maar vooral ook voor de biodiversiteit, aardkundige waarden en recreatief medegebruik. Bewoners en bezoekers aan de Graafschap wordt meer -, en meer gevarieerde beleving geboden. Een grote uitdaging voor de boeren; bewoners en gebruikers, professionals en vrijwilligers van de Graafschap.

Huis Zelle

Landgoed Zelle

Tekst: Dorine Stijkel

Het in stand houden van een particulier landgoed is geen sinecure. Het vergt creatief ondernemerschap in een juiste balans tussen traditie en zakelijk belang. De familie Van Dorth tot Medler zag al vroeg kansen in de recreatieve sector. Recreëren met allure Ze luisteren naar exotische namen als Agadir en Atilla, andere zijn genoemd naar dieren die de omringende bossen bevolken als Eekhoorn, Reebok en Wezel: het zijn sfeervolle vakantiehuizen, verscholen tussen bossen en landerijen. Voorheen daglonerswoningen of keuterboerderijtjes, een boswachter- of tuinmanswoning. Aangevuld met comfortabele eigentijdse Finse bungalows. Ze behoren alle tot het Landgoed Zelle met als statig middelpunt Huis Zelle, gelegen tussen Hengelo en Ruurlo. Op loopafstand ligt de in 1996 geopende Golfclub ’t Zelle, 95 ha groot en bestaande uit een 18 holes wedstrijdbaan en een volwaardige 9 holes par 3 baan. Het unieke golfparcours is ingebed in de al aanwezige structuur van het fraaie Achterhoekse coulisselandschap met meanderende beken en fraaie waterpartijen. Door hun ligging op het Landgoed Zelle zijn het recreatieve voorzieningen met allure.

ondernemend. De familie zag al vroeg kansen in de recreatieve sector. In de jaren ’60, - ’70 verbouwden ze elke vrijgekomen boerderij tot luxe vakantiewoning. En als gevolg van teruglopende inkomsten uit de akkerbouw in de jaren ’80 werd een deel van de landbouwgronden gebruikt voor de aanleg van de golfbaan. Liefhebbers van natuur en stilte, wandelaars, fietsers en golffanaten zijn van harte welkom op Landgoed Zelle! www.zelle.nl en www.landgoedzelle.nl

Agrarische idylle De bedrijfsmatige aanpak op Landgoed Zelle houdt niet in dat oude functies zijn verdwenen. De vroeger door de pachtboeren uitgeoefende boerenbedrijven bestaan nog steeds, maar zijn deels vervangen door een eigentijdse variant. Zo dragen sinds 15 jaar de Limousin koeien bij aan een authentieke beleving van het landgoed. Van oorsprong komen ze uit het Franse Massif Central. Door hun sobere eetpatroon en hun goede beenwerk zijn ze heel geschikt voor het begrazen van natuurgebieden. De koeien “onderhouden” ’s zomers de kleinschalige weilanden, ’s winters staan ze op stal en worden ze gevoerd met op het landgoed verbouwd maïs, kuil en hooi. De kalveren worden opgefokt als slachtof fokdier.

In 1326 wordt het "Goet te Zelle" voor het eerst vermeld. Sinds 1838 is het in bezit van de familie Van Dorth tot Medler. Vroeger waren de opbrengsten van pachtboerderijen en bosbouw de belangrijkste inkomstenbronnen. Maar tegenwoordig vraagt het economisch verantwoord in standhouden van een landgoed om een innovatieve bedrijfsmatige aanpak. Natuurlijk met respect voor de historie van huis, park en omliggende terreinen. De huidige eigenaren zijn, evenals hun vader, dan ook

Golfbaan

Limousin koeien

Van rabattenbos tot waterdoolhof Karakteristiek voor het Landgoed Zelle is de afwisseling van bossen, natuur- en landbouwgronden, waardoor openen geslotenheid elkaar afwisselen. Het 355 hectare grote terrein wordt doorsneden door een 18de-eeuws lanenstelsel. Bosbouw is eeuwenlang een belangrijke inkomstenbron geweest en dat is nog steeds op het landgoed waarneembaar. Het bos is deels aangelegd op “rabatten”, walletjes en sloten. Deze methode werd in de bosbouw toegepast om droge stroken te verkrijgen waarop bomen geplant werden, waarbij de greppels dienden ter ontwatering. De rabatten staan deels in verbinding met gegraven waterpartijen, waarin het geoogste hout werd opgeslagen om te logen. Het hout werd vervolgens in de nog bestaande droogloods te drogen gelegd en verder verwerkt in de zagerij. Het hout was bestemd voor huizen- en mijnbouw. Het landgoed kende in het begin van de 19de eeuw al een ‘Romantische wandeling’ langs een zogenaamd waterdoolhof, de zwemvijver en het freulelaantje. En nog steeds valt er al wandelend veel te genieten!

Voormalige tuinmanswoning

Rabattenbos 97

Naar buiten! Vlotten bouwen, boogschieten, een dropping of ‘swingen’. Kortom, actief zijn in de buitenlucht en proberen je sportieve grenzen te verleggen. Hier is het heerlijk buiten sporten! Kijk maar! Meer tips en informatie haal je bij de VVV.

Originele puzzeltochtjes Bij ’t Venne kun je het hele jaar terecht voor een puzzelwandeltocht van 2 verschillende afstanden (met QR-codes). Geen zin in wandelen? Geen probleem, dan boek je er gewoon een scooter bij! Bij terugkomst is de houtgestookte pizzaoven op temperatuur en staan alle ingrediënten klaar om een heerlijke pizza te gaan bakken. Min. 8 personen en max. 20 personen. Appartementen boerderij ’t Venne, Lochem (0573) 25 19 16, www.tvenne.nl (zie pag. 116 )

Fotopuzzeltocht

Tijdens deze cryptische fotopuzzeltocht maak je al wandelend kennis met de prachtige Achterhoek. De foto’s krijgt je na afloop ingelijst mee als herinnering. Leuk! Info: Bouwhuisweg 6, Laren, (0573) 40 15 89 www.lieftinksactiviteiten.nl.

Mountainbiken Rondom de gemeenten Lochem, Bronckhorst en Berkelland is een bewegwijzerde route uitgezet van ongeveer 90 kilometer. De route kan onderweg op verschillende punten worden ingekort. De route laat je door prachtige stukken natuur fietsen over voornamelijk onverharde paden met verschillende ondergronden. Soms zijn enkele beklimmingen en afdalingen in het parcours opgenomen. De route is te koop bij de VVV.

Veerpontjes

Bronkhorst - Brummen mei-1 okt. ma-vr: 7-19u, za-zo-feestdagen: 9.30-19u Voor wintervaartijden en informatie (06) 15 02 09 76 veerpontbronkhorst@gmail.com Olburgen-Dieren mei-1 sept. ma-vr: 6.30-20u, za-zofeestdagen: 9-20u. Voor wintervaartijden en informatie (06) 54 91 40 68 info@veerpont-dieren.nl. Gorssel Het pontje in Gorssel vaart van half april tot en met eind oktober maandag tot en met zondag van 9.30 uur tot 18.00 uur.

De VVV-NL app VVV-NL is een gratis app voor iedereen die graag op een leuke manier zijn vrije tijd in Nederland doorbrengt en daar tips en ideeën voor wil ontvangen. De VVV-NL app biedt je op overzichtelijke wijze steeds de meest actuele en meest verrassende vrijetijdsinformatie in jouw omgeving (aan de hand van het GPS signaal). Alle informatie is afkomstig van de VVV’s in Nederland die zijn aangesloten op de landelijke toeristische databank. Zo heb je met de VVV-NL app dus altijd je eigen VVV op zak!

Daarboven in de lucht... Lekker Freewheelen! Organisatiebureau Free-wheel biedt families, vrienden, toeristen en bedrijven een gevarieerd aanbod voor een gezellig dagje uit. Voor iedereen die op een andere manier de Achterhoek wil ontdekken! Netwerkweg 7, Vorden (0575) 55 42 28, www.free-wheel.com (zie pag. 42)

Helemaal stil lijkt het, daar boven in de luchtballon. Ondertussen kijk je eindeloos ver en zie je het prachtige landschap, buurtschappen en dorpen eens van een andere kant. Laat je meevaren door de wind en ontdek waarom ballonvaren al 200 jaar lang zo’n immense sensatie is!

Zet Lochem op z’n kop! Bij Fulltime Adventure Lochem kun je leuke cityspelen boeken zoals ‘Wie is de mol?’, ‘Crazy 88’ of een GPS foto-tocht. Ook kun je, vanaf 20 personen, een spook- horrortocht boeken, eventueel met kaart/kompas of GPS. Fulltime Adventure organiseert ook survivaltochten met verschillende teambuildingsopdrachten. De tochten kunnen starten en eindigen waar je maar wilt. Ook huur je daar grote steppen. Doen! (06) 24 56 25 22 | www.fulltimeadventure.nl

Unique Events Zorgt voor de invulling van je bedrijfs- of personeelsfeest, teambuildingsdag, groepsreis of een sportief bedrijfsuitje. Ruurloseweg 25, Zelhem. (0314) 62 04 43 www.unique-events.nl Unieke Uitjes.nl Diverse groepsactiviteiten, onder andere; cruiser tandems, drone vliegen, fotoshoot, pubquiz, solextochten. Deventerweg 56B, Laren, www.uniekeuitjes.nl, info@uniekeuitjes.nl, (06) 29 79 78 78

Het hele jaar door is het mogelijk om een ballonvaart te maken. De ervaring van het ballonvaren is in alle seizoenen onvergetelijk. Je kunt kiezen uit vaste opstijglocaties verdeeld over heel Nederland, maar je kunt ook vertrekken vanaf een opstijglocatie naar keuze. Je weet waar je opstijgt, maar hoe je vaart en waar je zult landen bepaalt de wind! Ballonvaarten boeken kun je bij de onderstaande adressen:

Abacus Ballooning Laren

Steppen

Lieftinks Activiteiten in Laren verhuurt ook steppen. Bouwhuisweg 6, (0573) 40 15 89 www.lieftinksactiviteiten.nl

Klimmen, varen, boogschieten..

Organisatieburo In! organiseert niet alleen steppen met GPS of boogschieten op locatie maar ook klimmen & abseilen op een 23 meter hoge toren midden in het bos, GPS tochten, kanovaren, vlotten bouwen, boogschieten, droppings, en QR code tochten. Tevens voor de organisatie van al uw events, teambuilding & uitjes, verpakt in unieke concepten en locaties. Tooropstraat 26, Apeldoorn, (055) 355 03 68 / (06) 18 04 27 96, www.organisatieburoin.nl 99

(0573) 25 70 82 | (06) 51 38 18 88

BAS Ballonvaarten BV Laren (0573) 40 18 26 | www.basballonvaart.nl

Excellent Ballooning, Exel (0573) 42 12 96 | www.luchtballon.nl

Genoeg te doen! De Achterhoek is leuk voor iedereen en op vele manieren te ontdekken. Vraag de VVV om een spannend, romantisch, historisch, culinair, cultureel, hip of sportief uitje. Zoek je iets speciaals? Wij maken het je gemakkelijk. De VVV geeft je alle informatie of maakt een programma op maat.

Ik zie ze vliegen! Roofvogels zijn en blijven wilde dieren en zijn dan ook zeker geen huisdieren. Werken met deze imposante roofvogels is dan ook een passie, Keimpe en Marleen van Valkerij Schaap zijn daar dagelijks mee bezig en vieren in 2014 hun 10 jarig bestaan! Wil je ook eens deze machtige roofvogels en uilen van dichtbij ervaren? Dat kan! Geniet van de vluchten of kom zelf oog in oog met deze roofvogels als je de valkeniershandschoen aan krijgt. Valkerij Schaap verzorgt o.a. demonstraties, workshops en teambuilding. Zie ook pagina 65. www.valkerijschaap.nl of www.beleefdevalkerij.nl of bel (0573) 25 44 40 / (06) 40 73 38 47.

Een balletje opgooien De mooie omgeving leent zich voor heel veel sportieve activiteiten. Zin om een balletje te slaan of te gooien? Hieronder zie je waar wat kan.

Tennis Almen (0575) 43 12 43; Gorssel (06) 22 21 48 02; Hengelo (Gld). Elderinkweg 7 (0575) 46 26 36 www.hetelderink.nl Hoog-Keppel, Hessenweg 8a (0314) 38 19 91, www.ltcdedrieslag.nl Keijenborg, Kerkstraat 14 (0575) 46 48 06, www.keislag.nl Lochem: Tennisbanen te huur via VVV (0573) 25 18 98 Steenderen, Prins Bernhardlaan 5 (0575) 45 21 04, www.hellewei.nl Vorden, Overweg 20 (0575) 55 28 23, www.vordenstennispark.nl Introducé- en toeristenkaarten zijn verkrijgbaar bij het VVV Kantoor in Vorden (0575) 55 32 22 Zelhem, Priesterinkdijk 9 (0314) 62 11 34 | www.ltczelhem.nl

Jeu de Boules Gorssel: Acaciaplein Lochem: Chun Lin, Lochemseweg 35 | (0573) 25 55 25

Kegelen

Lochems fietsrondje met High Tea Het ‘Lochems Rondje’ is een fietsknooppunten-route van 20 km. Je start bij VVV Lochem en fietst naar Hotel de Vijverhof, gelegen aan een schilderachtige vijver, voor een kop koffie of thee, daarna vervolg je de fietstocht door het prachtige coulisselandschap richting Zwiep en Barchem. Ter afsluiting een high tea bij Semmelink Koffie op de sfeervolle Markt in hartje Lochem.

Almen: De Nieuwe Aanleg Scheggertdijk 10, (0575) 43 12 96 Barchem: ’t Onderschoer (op afspraak) Beukenlaan 1, (0573) 44 15 83 Laren: Stegeman. Alleen op afspraak. Dorpsstraat 1 (0573) 40 12 21 Lochem: Kegelhuis Lochem. Alleen op afspraak. Oosterwal 22a, (06) 53 27 15 73. Warnsveld: Wok Maxis, Vordenseweg 32, Warnsveld (0575) 55 14 26

Witte Wieven Zwiep Vele mogelijkheden voor je feest, o.a. een Witte Wieventocht, een heksenfeest, de highlandspelen of lekker genieten in de jachthut. Meer informatie en reserveren; Witte Wieven Zwiep, Zwiepseweg 155, Lochem (06) 83 56 07 83 www.dewittewieven.nl 100

Bowlen Almen: De Nieuwe Aanleg (0575) 43 12 96 Lochem: Bousema, Zutphenseweg 35, (0573) 25 18 68

Karten

TIP

Bij Karting Eefde vlieg je niet snel uit de bocht. Er is voldoende toezicht en een veilige instructie. Snel ga je wel! Vanaf 8 jaar. Open: di t/m zo 9-21u. Elzerdijk 44, Eefde, (0575) 54 02 29, www.kartingeefde.nl

Klootschieten onder deskundige leiding via VVV Bronckhorst.

Sportschieten Recreatief sportschieten kun je bij: De Nieuwe Aanleg, Scheggertdijk 10 in Almen (0575) 43 12 96 en bij ‘t Onderschoer (schieten voor groepen, op afspraak) Beukenlaan 1, Barchem (0573) 44 15 83

Zoek je een leuk groepsuitje? Wij maken het je gemakkelijk. De VVV geeft je alle informatie of maakt een programma op maat!

Achterhoeks planetarium In de Achterhoek, bij het plaatsje Toldijk, is een stukje hemel op aarde te vinden. Hier, bij zijn woning en aannemersbedrijf aan de Hoogstraat in Toldijk, bouwde de in 2010 overleden Henk Olthof sinds 1972 zijn astronomisch levenswerk: Een draaiend bolplanetarium met 2844 sterren van de noordelijke en zuidelijke hemel, een replica van het wereldberoemde Eise Eisinga Planetarium te Franeker en replica’s van verschillende, wereldberoemde, bouwwerken zoals het Atomium, de Eiffeltoren, de Euromast en de Space Needle van Seattle. Het planetarium is voor groepen, na afspraak, te bezoeken (contact via mail). Tevens worden er een aantal publieksavonden (data, zie website) gehouden welke ook individueel te bezoeken zijn. Hoogstraat 29, Toldijk | info@achterhoeksplanetarium.nl | www.achterhoeksplanetarium.nl

Klootschieten Klootschieten doe je met een ‘kloot’: een met loden pinnen verzwaarde houten bal. Wie in zo min mogelijk worpen het parcours aflegt tijdens een wandeling door de omgeving, is de winnaar.

Ik zie een ster, hij staat nog ver... Bij de Publiekssterrenwacht Phoenix in Lochem laten ze je graag kennismaken met de mooiste sterren, zon en planeten. Elke vrijdag en zaterdag (in juli en aug. ook op dinsdag) start om 20.00 uur (open 19.30 uur) een avondvullend programma over de sterrenhemel, de planeten, etc. Afhankelijk van weersomstandigheden wordt er met telescopen gekeken. In het planetarium wordt op een spectaculaire manier een reis door de ruimte gemaakt. Groepen ook op afspraak mogelijk. Toegangsprijs: Volw. € 3,50 p.p; tot 16 jr. € 2,50 p.p. Ampsenseweg 10, 7241 NB Lochem | (06) 25 10 95 73 | www.sterrenwachtphoenix.nl Twitter: @PSW_Phoenix

101

Klootschietmateriaal is te huur bij: • Free-wheel Organisatiebureau, Vorden (0575) 55 42 28 (zie pag. 42) • Camping de Heksenlaak, Barchem (0573) 44 13 06 • Lieftinks Activiteiten, Laren (0573) 40 15 89 • Stayokay de Kleine Haar, Kring van Dorth (0573) 43 16 15 (zie pag. 136) • De Zevensprong, Joppe (0575) 49 42 02 • Camping de Vrolijk, Laren (0573) 40 19 41 • Fulltime Adventure, Lochem (06) 24 56 25 22

Download de gratis AbelLife app

102

Kies en koop de gewenste bundel

Landgoed Verwolde

Tekst: Jolanda Hofland

“Het is heel bijzonder om voor deze plek te mogen zorgen” Landgoed: Verwolde Grootte: 400 hectare Type landhuis: landhuis in neo-classicistische stijl Eén van de eigenaren: Julie van der Borch

Niet missen: “De vele bijzondere bomen. Vooral de dikke Boom oftewel de dikste eik van Nederland.” Wat kenmerkt Landgoed Verwolde? “Het is één van de mooiste landgoederen van Nederland. De natuur is heel divers. Wat je hier terugvindt, is het coulisselandschap dat de Achterhoek zo typeert. Het huis is in 1976 aan Stichting Gelders Landschap & Kasteelen overgedragen en is nu onder meer een museum. ’t Wordt goed onderhouden. Heel bijzonder zijn de Chinese kamer en het koetshuis. Laatstgenoemde is net gerestaureerd. Het luxe monumentale pand heeft een sauna en authentieke kamers. Het zal als vakantieverblijf verhuurd worden aan gasten.”

Hoe ver terug gaat de geschiedenis? “Het landgoed is voor het eerst beschreven in 1345. Vroeger was Verwolde een jachtslot. Door de eeuwen heen is het een versterkte burcht geweest; een huis met dubbele grachten eromheen en twee wallen. In 1776 werd het huidige landhuis gebouwd. Mijn grootmoeder heeft het in 1926 grondig verbouwd. Toen is ook de toren erbij gekomen.” Hoe is het om een landgoed te beheren/bewonen? “Het is heel bijzonder om voor deze plek te mogen zorgen. Maar het baart ook de nodige zorgen om het te onderhouden en te behouden voor de volgende generatie. Gelukkig is iedereenin de omgeving zeer betrokken bij het landgoed. We hebben twee enthousiaste groepen vrijwilligers. Eén houdt zich bezig met de landschapselementen. De andere groep is druk met het onderhoud van de moesgaard.””

103

Wat is er te beleven op het landgoed? “Op het landgoed zijn allerlei zichtassen aangelegd waardoor je een vertekend beeld hebt van de werkelijkheid. Je kunt hier bijvoorbeeld het gevoel hebben dat je over een laan loopt en recht op een huis afgaat. Maar als je eenmaal aan het einde van de laan bent, blijkt dat het huis tóch ergens anders staat dan je dacht. Verder zijn er dus die bijzondere bomen, een mooie moesgaard, de nostalgische landgoedwinkel, het museum en er lopen hier vijftien recreatieve wandelen fietsroutes.” Wat is uw favoriete plek? “Het liefste ben ik bij het tuinmanshuis en de moesgaard. Daar is altijd bedrijvigheid, reuring. Samen met de vrijwilligers is dat de plek waar ik geniet van ons mooie landgoed Verwolde.”

De bossen en landschappen in Lochem en Bronckhorst worden aangenaam afgewisseld door de Berkel, de IJssel met haar prachtige uiterwaarden en het Twentekanaal. Of je nu gaat kanovaren of je laat je varen: het wordt beslist genieten!

Rondvaarten De ‘Aanleg’ Rondvaart met max. 75 personen over het Twentekanaal richting Twente, of over de IJssel richting Zutphen of Deventer. De Nieuwe Aanleg. (0575) 43 12 96, www.nieuwe-aanleg.nl

Binnensluis Kanovaren Free-wheel Organisatie bureau 3 en 16 pers. kano’s; haal- en brengmogelijkheden. Netwerkweg 7, Vorden (0575) 55 42 28 www.free-wheel.com (zie pag. 42) Fulltime Adventure Lochem 2- en 3 persoons kano’s, halen en brengen: (06) 24 56 25 22 www.fulltimeadventure.nl

Een rondleiding bij de Binnensluis in het Twentekanaal in Eefde, onder deskundige leiding. Het gemaal, de pompen en de machinekamer worden getoond en ook de aflaatsystemen zijn te bezichtigen. Een unieke gelegenheid om dit boeiende gebeuren van dichtbij mee te maken. De sluis verwerkt op jaarbasis zo’n 15.000 schepen en wordt door de sluismeester geheel computergestuurd. Interessant & leerzaam! Reserveren: VVV Lochem (0573) 25 18 98

Passantenhaven Lochem Hanzeweg: voor passanten (max. 3 dagen) in het Twentekanaal. Max. 12 schepen van ± 12 meter. Gemeente Lochem (0573) 28 92 22. Almen voor passanten in het Twentekanaal. 12 ligplaatsen, max. 2 overnachtingen. Tevens een mogelijkheid voor campers om te overnachten. Info: restaurant/ zalencentrum de Nieuwe Aanleg, (0575) 43 12 96.

Zwembad de Berkel 1, 2, 3 en 4-pers. kano’s. Berkelweg 7, Almen (0575) 43 15 00 (zie p. 112) www.zwembaddeberkel.nl

Kanovaren/vlotvaren Organisatieburo In! Vlotvaren, vanaf 2 personen. Meer info kijk op www.organisatieburoin.nl Tooropstraat 26, Apeldoorn (055) 355 03 68 / (06) 18 04 27 96

104

Schipper mag ik overvaren? Laat je meevoeren over de mooie Berkel. De schipper is je gastheer. Neem je collega’s, vrienden, familie of kinderen mee, want de Berkelzomp steelt ieders hart.

De Berkelzomp

Natuurtochten

Het platbodemscheepje is een replica van de zompen, waarmee eeuwenlang handelsvaart werd onderhouden tussen Zutphen en Vreden in Duitsland. In vroegere tijden voeren er honderden zompen, maar na de komst van de spoorwegen rond 1900 ging de Berkelscheepvaart ter ziele. Met de ‘Jappe’ en de vele andere zompen doen vrijwillige Berkelschippers met hun mooie verhalen het verleden weer herleven. In Almen vaar je langs de Velhorst en door het prachtige landschap. In Lochem zijn dat Havezathe de Heest, landgoed Beekvliet en buitenplaats De Cloese.

De tocht is van 07.00 tot ongeveer 10.00 uur. Er gaan natuurgidsen mee die je onderweg vertellen over de flora en fauna. Neem wat te drinken en een verrekijker mee. De tochten worden gehouden op zondag 24 mei en 14 juni 2015, reserveren verplicht bij VVV Lochem.

Piratentochten

Arrangement ‘stoomtrein Bello’ en Berkelzomp. Met dit arrangement doen we oude tijden weer herleven!! Ook leuk: een nostalgische tocht met huifkar en Berkelzomp!

Speciaal voor kinderen tot 8/9 jaar. Woeste Willem moet een schat zoeken en heeft daarbij jullie hulp nodig. Eventueel verkleed als piraat kun je Woeste Willem helpen om met behulp van flessenpost de schat te zoeken. Ook leuk voor je (kinder)feestje!

Moonlighttochten Wat is er mooier en romantischer dan te varen bij ondergaande zon. Deze tochten worden gehouden in augustus en een sfeervolle verlichting zorgt voor de juiste stemming, informatie en reserveren bij VVV Lochem.

Alleen voor groepen

105

Opstappen in Lochem Reguliere vaarten: vanaf april t/m oktober, elke dag om 11.00 uur, 14.00 uur (gaat altijd door) en 15.30 uur. De tocht duurt ongeveer één uur. Ook bestaat de mogelijkheid om de “de Ente” voor groepen af te huren. Vertrekplaats: Goorseweg 2 in Lochem. Opstappen in Almen Opstappen kan in Almen, bij zwembad ‘De Berkel’. ‘Losse gasten’ en groepen (15, 20 tot 25 pers.) kunnen reserveren. Zelfs avondtochten zijn mogelijk. Varen vanaf Almen: mei t/m aug. Info en boekingen alleen bij het zwembad: (0575) 43 15 00. (zie p. 112)

Informatie en reservering VVV Lochem: (0573) 25 18 98 Info schippers: (06) 10 47 33 89, tijdens vaarseizoen dienstdoende schipper: (06)14 98 25 52, zie ook www.stichtingberkelzomp.nl

De Wiersse Tekst: Dorine Stijkel, foto’s: (M, van Arkel..?)

Bloemrijk verleden

De tuinen van De Wiersse en De Wildenborch De Wiersse en De Wildenborch vormen een belangrijke trekpleister in de Graafschap door hun prachtige tuinen en landschapsparken. Maar zij hebben meer gemeen: illustere bewoners die in het verleden bekend werden door hun bijzondere kwaliteiten.

Dichter en landbouwkundige De Wildenborch werd ooit bewoond door de dichter en landman A.C. W. Staring (1767-1840). ‘Sikkels klinken, Sikkels blinken, Ruischend valt het graan’, zo begint één van zijn overbekende gedichten. Maar Staring verdiende ook zijn sporen als bosbouwer en landbouwkundige. Hij was een stuwende kracht achter zowel landbouwkundige als sociale vernieuwingen op het platteland van de Graafschap. Nog veel elementen in de tuin van de Wildenborch herinneren aan de voormalige bewoner, zoals enkele zeer bijzondere boomsoorten. Grondlegger van de monumentenzorg De Wiersse was het zomerverblijf van Victor de Stuers (1843-1916), advocaat, kenner van kunst en geschiedenis en parlementslid. Als referendaris van kunsten en wetenschappen was hij verantwoordelijk voor de bouw van het Rijksmuseum. Ook was hij de grondlegger van de zorg voor monumenten, musea en archieven. Ruim honderd jaar geleden startte De Stuers de restauratie van het ouderlijk huis van zijn vrouw, terwijl zijn enig kind Alice als 16-jarige de tuin met een in oorsprong 18de-eeuwse formele aanleg nieuw leven mocht inblazen. Met veel

106

liefde en kennis transformeerden Alice en haar Engels-Ierse man W.E. Gatacre het geheel tot wat wel ‘de mooiste tuin van Nederland’ wordt genoemd. Beide buitenplaatsen worden nog steeds bewoond en beheerd door de nazaten van Staring en De Stuers. De omliggende landgoederen zijn opengesteld voor wandelaars onder de Natuurschoonwet. De tuinen zijn op bepaalde dagen te bezichtigen, zie www.dewiersse.nl en www.wildenborch.nl.

De tuinen van de Wiersse - Lusthof in alle seizoenen De opeenvolgende generaties hebben de liefde voor tuin en landschap met de genen meegekregen. Met als resultaat een zich steeds ontwikkelend, levend geheel van verrassende elementen waarvan in ieder jaargetijde valt te genieten. De tuinen (16 ha) en het landschapspark (32 ha) vormen een combinatie van 18de-eeuwse symmetrie, 19deeeuwse romantiek en 20ste-eeuwse tuinkunst in een afwisseling van strakke lanen, intieme tuinen, fonteinen, vijvers en vergezichten. Het grotendeels uit 1720 stammende landhuis is omgeven door een gracht. Bij het huis ligt een ware lusthof met de rozentuin, de verdiepte Engelse tuin en de moestuin, die door de seizoenen heen steeds hernieuwde combinaties van bloei, blad en fruit laten zien. Ware tuinliefhebbers vinden hier een bron van inspiratie! Vanaf april t/m september worden er regelmatig rondleidingen verzorgd. Daarnaast zijn er open dagen, zie voor meer info www.dewiersse.nl.

De Wildenborch

De Wiersse

De tuinen van de Wildenborch – Romantisch paradijs Hoewel het “beleven” van de prachtige tuinen (21 ha) maar beperkt mogelijk is, brengen meer dan 30.000 fietsers en wandelaars jaarlijks een bezoek aan de Wildenborch. Vanaf het voorplein kan men via een bruggetje genieten van het parkbos of picknicken op het gras langs de vijvers. De van oorsprong 18de-eeuwse formele tuin kreeg zijn huidige vorm toen het landgoed, na de dood van de dichter A.C.W. Staring (1840), overging in handen van Jan Isaac Brants, de zoon van zijn oudste dochter. Het park werd “verlandschappelijkt” in de sfeer van de Engelse landschapsstijl, waarbij ook grote stukken bos werden ingeplant. Tijdens de opvolgende generaties werd het landgoed verder verfraaid met verrassende tuinkamers, geschoren beukenhagen, monumentale beelden, vijvers en waterpartijen. De bezoeker waant zich in het paradijs, zoals veelvuldig in het tuingastenboek wordt neergeschreven….. Zie voor open dagen, groepsbezoek en rondleidingen, www.wildenborch.nl.

De Wildenborch

De Wiersse 107

Beleef je eigen piratenavontuur!

Kinderfeestjes

Een vaartocht over de Berkel en Woeste Willem is er bij! Zijn opdracht? Een schat zoeken. Helemaal alleen lukt dat niet. Jij kunt hem vast helpen. Je weet toch wel raad met flessenpost, een schatkaart en een beetje water? Willem wacht je op in de Berkelzomp. Eerst even reserveren via VVV Lochem (0573) 25 18 98.

Kanovaren Leuk? Huur dan zo’n bootje! Kijk op blz. 104 waar.

Kinderen komen graag terug in Lochem & Bronckhorst! Al is het maar om nog eens zo’n feestje mee te maken. Ken je de volgende locaties al? Informeer naar de vele mogelijkheden!

Witte Wieven Zwiep Onverwacht spannend... Veel te beleven voor iedereen! Lekker spelen en klauteren in het bos of rennen over de touwbrug. Genieten van een ‘spookpannenkoek’ met een ‘heksendrankje’ of van de vele lekkernijen uit eigen bakkerij. En uiteraard paintballen in het grote bos en rond de vijver! Zwiepseweg 155, Zwiep Tel: (06) 83 56 07 83 of www.dewittewieven.nl

Plezier met Paarden

Organisatiebureau In! GPS-tochten, Go Crazy game, mobile experience. Info: (055) 35 50 368 / (06) 18 04 27 96 www.organisatiebureauin.nl

Zalencentrum Bousema Bowlen, frietjes en drinken. Zutphenseweg 35, Lochem (0573) 25 18 68 www.bousemahoreca.nl

Fulltime Adventure Lochem

Lochem Kinderen vanaf 6 jaar kunnen leren paard-ponyrijden. Omgang, verzorging en opzadelen hoort er allemaal bij. Ook zijn er regelmatig onderlinge dressuur en springwedstijden. In schoolvakanties kunnen arrangementen en dagkampen geboekt worden. Een middag bezig zijn met paarden kan al vanaf € 20,- per kind. Gecertificeerde manege! Broekstraat 3 Lochem (buitengebied Nettelhorst), (06) 20 41 79 13 | www.paardencentrumcarolina.nl

Crazy 88, Wie is de mol?, kanovaren, kindersurvival, steppen, enz. Info: (06) 24 56 25 22 www.fulltimeadventure.nl

Vorden Een workshop pony verzorgen, knuffelen, berijden kun je boeken bij Rian Drok, Almenseweg 39, Vorden, (0575) 54 29 37.

Diverse spelen voor groepen/partijen o.a. puzzeltocht en Heksentocht. Zwiepseweg 32, Barchem (0573) 44 13 06 www.heksenlaak.nl

Huis Verwolde Kinderarrangementen in en rond een echt kasteel! (zie pag. 102 en 103) Jonker Emilelaan, Laren (0573) 40 18 25 www.glk.nl/verwolde

Camping de Heksenlaak

108

Trekpontje Aan de oevers van riviertje de Berkel, bij Lochem staat het mooi gerestaureerde Staringkoepeltje. De theekoepel is alleen te bereiken via een voetveer. Met een touw trek je jezelf op het kleine pontje over het water naar de overkant: de plek waar de koepel staat. Binnen is een kleine tentoonstelling over het verleden van de theekoepel.

Kids! Beleven, ontdekken

De dikste boom! Die staat in Laren, bij het majestueuze Landgoed Verwolde. Via een wandeling kom je er vanzelf langs. Bezoek ook het landhuis op het landgoed. Het lijkt alsof de oorspronkelijke bewoners zo zijn weggelopen. Alle kamers zijn in ere hersteld. Huis Verwolde serveert in de theeschenkerij (met terras aan de vijver) heerlijke koffie en thee met allerlei lekkers. Kijk voor het culturele programma en openingstijden op www.glk.nl/verwolde. (0573) 40 18 25 (zie ook pag. 102 en 103)

Reuzeneik

Vanaf de Schuttestraat in Vorden is de reuzeneik te zien. Het is een Zomereik (Quercus robur). Deze bijzondere boom is tussen de 200 en 300 jaar oud. De omvang van de stam is op een ruime meter van de grond maar liefst 7 meter. De kroon is 23 meter hoog en omspant een wijdte van bijna 40 meter.

De Lodewijkslinde

Schuin tegenover de brasserie staat op het terrein van kasteel Vorden de Lodewijkslinde. Het is een Zomerlinde of grootbladige linde (Tilia platyphyllos). In de schaduw van deze imposante boom zou Lodewijk XIV in 1672 hebben gerust tijdens een veldtocht. Helaas is de boom in de zomer van 2002 flink beschadigd doordat een aantal grote takken afbrak.

Op stap met de Troubadour Gery Groot Zwaaftink wisselt zijn wonderlijke vertellingen af met liedjes & ballades. Leuk! Info: (0575) 55 34 02 www.gerygrootzwaaftink.nl

Voetjes van de vloer! Kom van die bank af en ga naar de ‘Teenage Party’ in Laren. Neem je vrienden mee, zet je mobieltjes uit en gooi je haren los. Cool avondje verzekerd! Dancing Witkamp Laren Dorpsstraat 8, Laren (0573) 40 12 10 www.witkamp.com

109

Jaaaaa! Je bent er! Zet je koffer weg. Gooi je tas in de hoek. Wel een beetje netjes, anders moet je nog eerst gaan opruimen. En dan…verlies je kostbare tijd. Want…in Lochem & Bronckhorst is er veel te beleven. Voor jou, je broertje of zusje, je vriendje en vriendinnetjes. En voor je vader & moeder. Vertel maar, waar heb je zin in?

Op avontuur! Pak je fiets, een kompas of je bezem en ga op ontdekkingstocht met Tom, Koen, Merel of Smoks Hanne. Met deze coole routes beleef je de spannendste avonturen! sporttas mee met benodigdheden voor elf opdrachten onderweg. Volg de bordjes en je weet precies welke kant je op moet. Word jij de nieuwe Koen Kampioen? Routeboekje en oorkonde, zijn te koop voor € 9,95 bij starten informatiepunt Boerderij ’t Riefel, Riefelerdijk 2, Hengelo (Gld.) Mogelijk op ma t/m za vanaf 10.30 uur. (0575) 46 17 68

beetje heksenkennis, talent en lef nodig. De route met bijbehorende rugzak is te koop bij het starten informatiepunt: VVV Bronckhorst Agentschap Zelhem, Eetcafé de Groes, Stationsstraat 2 in Zelhem (0575) 55 32 22.

Het geheim van de dikke boom Een fietsontdekkingstocht van 15 km rondom Laren voor kinderen van 8 t/m 12 jaar. Ga terug in de tijd van landheren, pachtboeren en spannende avonturen en help bij het oplossen van een raadsel….

De ontdekking van Tom Koolhaas Kompaswandelroute van 4 km. over de Lochemse Berg voor kinderen van 8 t/m 12 jaar. Tom Koolhaas is geëmigreerd uit Australië. In het dagboek van zijn overgrootvader heeft hij verhalen gelezen over de Witte Wieven. Tom wil meer te weten komen over de Witte Wieven en gaat op ontdekkingsreis over de Lochemse Berg. Het wordt een spannende tocht vol mysteries en verhalen.

Koen Kampioenpad Tocht met opdrachten voor kinderen van 6 t/m 12 jaar. Hoofdrolspeler Koen Kampioen voetbalt bij FC Top en beleeft daar de nodige avonturen. Tijdens de tocht (ca. 3 uur) over het Koen Kampioenpad (2,2km.) treed je in zijn voetsporen. Je krijgt een

Tijdreis door Gorssel Een bewegwijzerde fietsroute van 23 kilometer voor kinderen van 9 t/m 12 jaar. Het gaat over Merel en Sophie die voor school een werkstuk maken over de geschiedenis van Gorssel, zij gaan op de fiets op onderzoek uit en doen een enorme ontdekking!

In de sporen van Berend

Smoks Hanne Fietstocht voor kinderen van 7 t/m 11 jaar. Smoks Hanne is de beroemdste heks van de hele Achterhoek. Meer dan 150 jaar geleden was ze ineens in Zelhem. Opeens was Smoks Hanne verdwenen en ze vindt nu dat er een opvolger voor haar moet komen. Wil jij haar opvolger, en dus een echte heks worden, dan moet je tijdens deze fietstocht (10 km., circa 4 uur) alle opdrachten goed maken. Je hebt daarvoor wel een

Kabouterspeurtocht Rozegaarderweg 7, Hummelo. (0314) 38 14 57 www.camping-jena.nl

110

Fietsroute voor kinderen van 8 t/m 12 jaar. Tijdens deze bewegwijzerde fietsroute (18 km.) volg je de sporen van Berend van Hackfort, die in de Middeleeuwen echt in Vorden heeft geleefd. Onderweg vertelt Berend over zijn leven als kind in de riddertijd en zijn er opdrachten als zwaard vechten, middeleeuwse verkleedpartij en je eigen wapenschild maken. Rugzak en attributen (routeboekje met opdrachten, button, kleurpotloden en snorrebotje) zijn te koop bij VVV Bronckhorst, Kerkstraat 1b Vorden. (0575) 55 32 22 www.vvvbronckhorst.nl

Doen!

Wow zeg, wat veel! Inderdaad, als je alle activiteiten bij elkaar optelt, dan krijg je het nog druk in je vakantie. Je kunt op tijdreis, geheimen ontdekken, op expeditie of op bezoek bij de barones. Vet!

Expeditie Bronckhorst Expeditie Bronckhorst (8 t/m 12 jaar) staat voor speuren, spanning, sensatie en strijd. Met een kompas in de hand en aan de hand van foto's ga je op avontuur door het bos. De tocht is 4 kilometer lang en duurt ongeveer 3 uur. Onderweg staan verschillende expeditie opdrachten klaar. Als echte 'Robinson' wordt je getest op snelheid, evenwicht, samenwerking en concentratie. Bij het startpunt, VVV Bronckhorst, Kerkstraat 1b, Vorden (0575) 55 32 22, kun je de rugzak huren met alle attributen die je nodig hebt voor deze expeditie! Mogelijk van Pasen t/m de herfstvakantie.

Landgoed Verwolde Schilderworkshops, kindervoorstellingen, een theeschenkerij en een wandeling met de boswachter of tuinbaas. Landgoed Verwolde in Laren is een echt familielandgoed. Met een beetje geluk kom je zelfs de barones tegen. In het hele seizoen zijn er leuke activiteiten op Landgoed Verwolde. Voor jong en oud. Kijk ook op de paginaâ&#x20AC;&#x2122;s 102 en 103. De jaaragenda en meer info? www.glk.nl/verwolde (0573) 40 18 25

111

Recreatiebad Recreatieba ad en kanoc kanocentrum entrum

´de Berkel´ AAlmen e over matie j voor meer inforrma Kijk n en iten i vite i acti , n, m sse zwemle e! bsit b iite! weebs evenementen op onze

Groot openluchtbad met verwarmd water (23˚C) direct gelegen aan de rivier de Berkel! Het zwembad beschikt onder meer over: • Diep bad met springkuil • Ondiep bad en peuterbad • Kleine en een grote (40 meter!) glijbaan • Spuitfontein • Klim- en glijrots • Grote zonneweide • Terras met kiosk voor kofﬁe, frisdrank, ijs en veel meer!

• Verhuur van kano’s (één-, twee-, drieof vierpersoons) en waterﬁetsen voor tochten over de Berkel • Verhuur van trekkerhutten met uitzicht op de Berkel

Oók is er de mogelijkheid om een vaartocht te maken met de Berkelzomp. Vaste afvaart iedere dag om 14.00 uur vanaf het zwembad.

Berkelweg 7, 7218 7 AS Almen, Tel. Te el. (0575) (0575 5) 43 15 00

Zwembad

www.zwembaddeberkel.nl www w.z .zwembaddeberk kel.nl

de Boskoele Bosko oele Gorssell verr ove matie ov j voor meer inforrma Kijk n i iten en m essen,, actiivite zwemle e! ite! bsit b bsi we e onz op evenementen

Groot openluchtbad met verwarmd water (23˚C) net buiten de dorpskern van Gorssel met vele mogelijkheden! Het zwembad beschikt onder meer over: • • • •

Groot wedstrijdbad met springkuil Ondiep bad en peuterbad Klim- en glijrots Grote zonneweide met schaduwplekken

• Terras met kiosk voor kofﬁe, frisdrank, ijs en veel meer! • Sport- en spelfaciliteiten o.a. voetbal, basketbal, beachvolleybalveld, speeltuin en een reuze springkussen (trampoline)

e toegang de rd erd ete bet erb Ver Nieuw!!!! V et diepe bad. het voor senioren tot he

Het zwembad is door haar fraaie ligging, de ruime aanleg en haar voorzieningen een ideale plek voor een zomerse vakantiedag.

Lindeboomweg 6a, 7213 7 LS Gorssel, Gorssel, TTel. el. e (057 (0575) 75) 49 14 29 112

www.zwembaddeboskoele.nl www w.zwembaddebosskoele.nl

Binnenspeelplaatsen Erve Brooks

Voor of na het pannenkoeken eten kun je bij Erve Brooks lekker overdekt spelen of het museum bezoeken. In de zomer is het minstens zo goed toeven hier, in de mooie boerderijtuin of bij alle speelactiviteiten buiten. En niet te vergeten het Blotevoetenland en Avonturenpad met hindernissen en spelletjes. Geopend: dagelijks 10.00 - 19.30 uur. Broekhuisdijk 5 in Gelselaar. (0545) 48 13 71 www.erve-brooks.nl (zie pag. 42)

Speelparadijs Binkie

Binkie is een grandioos binnenspeelparadijs met meer dan 1000 m2 binnenspeelplezier zoals een rodelbaan, grote glijbaan, grote legobouwstenen, een spookhuis en klimwanden. Dansen kun je in de kinderdisco met een verlichte vloer en discolampen. Open: wo en vr 13-17.30u, za 12-17.30u en zo van 12–20u. In de vakanties ook geopend. Eekstraat 15, Doesburg. (0313) 47 44 44 www.binkie.nl

Kinder boerderijen

In een speeltuin of bij een kinderboerderij. Regen? Geen probleem, dan ga je met je vriendjes gewoon lekker binnen spelen!

De Strubbert

Een leuk adres voor kids. Met o.a. grote speelweide, doolhof, familieschommel, evenwichtsparcours, springkussen en natuurlijk veel dieren. Voor ponyrijden kijk op onze website. Mooie horecagelegenheid met mogelijkheden voor bijzondere groepsactiviteiten. Toegang: € 3,75 kind t/m 2 jaar gratis. Geopend: 1 april tot 1 nov. di t/m vr 10-17u., za en zo 10-18u.; in schoolvakanties ook op ma 10-17u Kinderboerderij De Strubbert, Koebushorst 7, Laren (0573) 22 13 06 www.strubbert.nl.

Feltsigt

Bekveldseweg 5, Bekveld (Hengelo Gld.) (0575) 46 28 28 www.feltsigt.nl

Cool Nature Parken Een Cool Nature Park is de plek voor iedereen om te spelen, ontdekken, leren, relaxen en nog veel meer. Kom kijken en ontdek het zelf! Dagelijks geopend van zonsopkomst tot zonsondergang. Er is een Cool Nature Park aan de Bleekstraat in Hengelo (Gld.) en aan de Larixlaan in Barchem. www.coolnature.nl

Buiten spelen!

Speeltuin Speeltuin Coen Evers is gróót! Maar liefst 12.000 m2 speelpelzier met schommels, glijbaan en springkussens. De speeltuin is geschikt voor kinderen tot 14 jaar en is zichtbaar vanuit het café, vanaf het terras/serre, zaal en vanaf de camping. Dagelijks geopend. Keijenborgseweg 27, Zelhem. (0314) 64 13 92 | www.coenevers.nl

TIP

Ezelstal Ezelstal de Edelingen Kattekolkweg 1, Zelhem (0314) 62 06 80 www.ezelstal.com

113

Wandelen met een ezel of fietsen naar de ooievaars! Zie blz. 11 en 16

Een frisse duik nemen. Lekker zonnen aan de waterplas. Dobberen op het water. Van de glijbaan of baantjes trekken, zwemmen kan hier overal!

Buitenbaden Openluchtbad de Berkel

Klim- en glijrots, jetstreams, springplanken, peuterbad, springkussen, waterfietsen- en kano-verhuur. 1, 2, 3 en 4-pers. kano’s. Berkelweg 7, Almen, (0575) 43 15 00 www.zwembaddeberkel.nl (zie pag.112)

Openluchtbad de Boskoele

Peuterbad, speeltuin, glijrots, glijbanen, watertrampoline, springkussen. Lindeboomweg 6a, Gorssel. (0575) 49 14 29 www.zwembaddeboskoele.nl (zie pag 112)

Zwembad ’t Elderink

Peuterbad met spuitbeest en reuzenpaddestoel, ondiep bad met bruisbank, wedstrijdbad met springplanken, overdekte en verwarmde kleedkamers, warme douches en afsluitbare kluisjes, overdekte restorette, groot terras met tafels, stoelen en parasols, diverse spellen, zoals tafeltennis, reuzendamspel en menserger-je-niet en een zonneweide met beachvolleybalveld, grote zandbak, verschillende

speeltoestellen en een groot springkussen. Geopend van eind april t/m begin sept. Kijk voor de actuele openingstijden op de website van het zwembad. Elderinkweg 1, Hengelo (Gld.) www.zwembadhetelderink.nl

Hessenbad

Peuterbad met speeltoestellen, ondiep bad met twee glijbanen, diep bad met springblokken, terras, kleedkamers, douches en afsluitbare kluisjes. Geopend van half april t/m sept. Kijk voor de actuele openingstijden op de website van het zwembad. Monumentenweg 32, Hoog-Keppel. (0314) 38 08 10 | www.hessenbad.nl

Zorgbad Zonnewater

Zonnewater biedt aangepaste faciliteiten en extra zorg. Een positieve en veilige sfeer met veel persoonlijke aandacht en begeleiding staan voorop. De programma’s zijn naast behandelingen gericht op plezier en zelfstandigheid in bewegen. Kinderen en volwassenen kunnen uit het aanbod veel combinaties maken met of in vervolg op fysiotherapie-

114

behandelingen. Het water heeft een prettige temperatuur en je kunt in het water altijd staan. Monumentenweg 32, Hoog-Keppel. (0314) 38 11 00 | www.zonnewater.nl

Openluchtbad Leussinkbad

Het Leussinkbad in Laren: het gezelligste familiebad van Gelderland! Op het Leussinkbad kun je zwemmen, recreëren, (beach)volleyballen, spelen op het super springkussen en heerlijk genieten van een lekker kopje koffie, een ijsje en nog veel meer! Er is een geheel nieuw Spraypark, ideaal voor de jongste kinderen. Het water is bovendien heerlijk warm, 24 graden! Ook is er een spannende 55 meter lange glijbaan, leuk voor kinderen en ouderen. Als je uitgezwommen bent beschikken wij over een heerlijke lommerrijke lig- en speelweide. Er wordt veel georganiseerd zoals; woensdagmiddag activiteiten, zwemles, snorkelen en andere activiteiten. Kortom,op het zwembad in Laren is het goed toeven in een gezellige familiesfeer! Holterweg 45, Laren | (0573) 40 17 48 www.leussinkbad.nl | (zie pag.116)

Springen in de De Berkel!

Plonzen! Burg. Kruijffbad, Steenderen

Burg. Kruijffbad (in 2011, 2012 en 2013, het beste zwembad van Gelderland!) Watertemperatuur minimaal 28 ˚C, kleuterbad met speelmogelijkheden, ondiep bad, diep bad met startblokken, ligweiden, ligbedden en parasols, speeltoestellen, tafeltennis, beachvolleybal- en voetbalveldje, springkussen, grote kleedruimten en kleedhokjes, warme douches, afsluitbare kluisjes, kiosk en een professioneel team zweminstructeurs. Geopend van begin april t/m begin september. Prins Bernhardlaan 3, Steenderen www.zwembadsteenderen.nl

Zwem- Recreatiebad 'In de Dennen'

Peuterbad met speeltoestellen, ondiep bad met glijbaan, diep bad met springblokken, terras, speeltoestellen, midgetgolf, kleedkamers, douches en afsluitbare kluisjes. Geopend van ca. eind april t/m begin september. Kijk voor de actuele openingstijden op de website van het zwembad. Oude Zutphenseweg 7, Vorden | (0575) 55 12 03 www.zwembad-indedennen.nl

Binnenbaden Zwembad de Brink

Vrij zwemmen, spelen in het water, van de glijbaan af; het kan allemaal in Zwembad De Brink. Er is een grote glijbaan, een peuterbadje met diverse speeltjes en een whirlpool. De sportieve zwemmers kunnen in het 20-meterbad baantjes zwemmen. Het water in het grote bassin en recreatiebad is altijd 31°C, in het peuterbadje is het water altijd 34°C. De zwembaden zijn dus heerlijk aangenaam. Kom ook eens recreatief zwemmen in De Brink; een zwemparadijs voor het gehele gezin! Stationsplein 8-12, Zelhem | (0314) 62 21 40 www.centrumdebrink.nl

Zwembad ‘De Beemd’

Zwemparadijs met wedstrijdbassin (15x25m) en recreatiebassin met uitzwembassin en ligweide. Waterglijbaan van 35m, een wildwaterkreek, draaikolk, waterval, whirlpool, waterpaddestoel en restaurant. Binnen peuter- en kleuterbad. Voor openingstijden zie www.zwembaddebeemd.nl. Zutphenseweg 110, Lochem | (0573) 25 26 20.

115

Sauna & Beauty Sauna en Beauty ’t Venne

Geopend: op afspraak. Privé arrangementen met/zonder gebruik van sauna. Koopmansweg 2, Lochem (0573) 25 19 16 info@tvenne.nl | www.tvenne.nl (zie pag. 116)

Beauty Boerderij Schipbeek Geopend: op afspraak. Privé arrangementen met/zonder gebruik van sauna. Broekdijk 25, Laren (0573) 22 19 10 / (06) 23 10 26 60 www.schipbeek.eu of info@schipbeek.eu

Leussinkbad Laren Het gezelligste familiebad van Gelderland!

• Lekker warm water (24’) • Groot wedstrijdbad

• Ondiep bad met glijbanen

• Peuterbad met waterspeelplaats/spraypark • Super springkussen

• Spannende glijbaan van 55 meter lang • Grote lig- en speelweide

• Terras met kiosk voor koffie, fris, ijs & frites • Zwem- en snorkellessen

• (Heel) veel activiteiten! Kijk op www.leussinkbad.nl

Holterweg 45, Laren (Gld.) • T (0573) 40 17 48

•

116

www.leussinkbad.nl

Foto: Jan Kolkman

Winterwonderland, Openluchttheater Lochem

Evenementen agenda

Er zijn concerten, voorstellingen, evenementen en tentoonstellingen. De activiteiten zijn even divers als het publiek. Met Pasen is er de Kunstroute, in het voorjaar zijn er de Keidagen, in mei race in Hengelo, in de zomer zijn er zomerfeesten, festivals en IJsseljazz en in december Winterwonderland Lochem en Christmas Carol in Bronkhorst.

JUNI

13 juni Spulletjesdag Diverse locaties in Lochem, www.spulletjesdag.nl zondag 14 juni Ensemble Capella del 'Arte, Openluchttheater Gorssel www.openluchttheatergorssel.nl 19 juni Muziek aan de Berkel bij de koepel van Staring, www.daglochem.nl 21 juni Vaders zien ze vliegen op Verwolde, Roofvogeldag van Valkerij Schaap, www.glk.nl/verwolde 21 juni Buitenkunstig (‘Montmartre’ ) Gorssel. www.buitenkunstiggorssel.nl 20, 24, 26 en 27 juni Openluchtspel ‘De Rosse molen’ in Openluchttheater Lochem. www.openluchtspellochem.nl 28 juni Natuur-pannenkoeken-rit Laren. www.toeristenbelanglaren.nl

JULI

2 t/m 5 juli Wandelvierdaagse Barchem, www.barchemse4daagse.nl 5 en 26 juli Stichting Kamermuziek aan de Berkel, Landgoed Morgenstern, Barchem, www.kamermuziekaandeberkel.nl 5 juli De Bökkers & Living Room, Openluchttheater Lochem, www.openluchttheaterlochem.nl 17 en 31 juli Lochem smaakt naar meer!, Stadswandeling, Lunch en een wine&bite, Info: VVV Lochem 19 en 26 juli Open Tuinen De Wiersse, Vorden 23 en 30 juli Varen met de Nieuwe Aanleg van Almen naar Zutphen, info: VVV Lochem 24, 25 en 26 juli Tuinweekend Gorssel. www.tuinweekendgorssel.nl

Wekelijks in het seizoen Info: VVV Lochem

Berkelzompvaart Iedere dag van april t/m. okt. Zie pagina 105. Asperge-lunch-fiets-arrangement Dagelijks te boeken vanaf de eerste week van mei t/m 24 juni. Lochems fietsrondje met High Tea Mogelijk op dinsdag t/m zaterdag. Torenbeklimmen Lochem Elke woensdag. (juli/augustus) Bezoek touwslagerij Steenbergen Op donderdagen. Van 9 juli t/m 10 september, 11.00 - 12.00 uur. Muziekcafé Verwolde Elke 1e zondag van de maand Muziekcafé Oranjerie Huis Verwolde, 14u. www.glk.nl/verwolde

(Data onder voorbehoud) 117

Kunst10daagse Bronckhorst

118

Openluchttheater Lochem Voor jong en oud. Van Normaal tot klassiek tot rock. Van een Zomertafelconcert voor 200 gasten tot het Winterwonderland voor ruim vierduizend bezoekers. Het openluchttheater biedt een gevarieerd programma. Kijk op www.openluchttheaterlochem.nl

AUGUSTUS

1 augustus Tractor Pulling Lochem. www.tractorpullinglochem.nl 2 augustus Trekkertrek Laren, www.ojwl.nl 4 t/m 7 augustus Fietsvierdaagse Laren. www.fietsvierdaagse.net 6 en 13 augustus Varen met de Nieuwe Aanleg van Almen naar Zutphen, info: VVV Lochem 9 en 23 augustus Stichting Kamermuziek aan de Berkel, Landgoed Morgenstern, Barchem, www.kamermuziekaandeberkel.nl 14 augustus Irish Night bij het theehuis in het openluchttheater van Lochem, www.openluchttheaterlochem.nl 14 augustus Lochem smaakt naar meer!, Stadswandeling, Lunch en een wine&bite Info: VVV Lochem 16 augustus Natuur-pannenkoeken-rit Laren. www.toeristenbelanglaren.nl 19 t/m 22 augustus Barchemse Paardenvierdaagse, www.debergmenners.nl 22 & 23 augustus Op verhaal bij de pachters van Huis Verwolde, www.glk.nl/verwolde 29 augustus Zomertafelconcert in het openluchttheater van Lochem www.openluchttheaterlochem.nl 30 augustus Boundless Brass en Canticum, Openluchttheater Gorssel, www.openluchttheatergorssel.nl

SEPTEMBER

4 t/m 7 september Larense Kermis. www.larensekermis.com 4 & 8 september Lochem smaakt naar meer!, Stadswandeling, Lunch en een wine&bite, Info: VVV Lochem 9 & 25 september Proeverijen bij de moesgaard van Verwolde, www.landgoedverwolde.nl/contact 12 september Open air Movie-night, openluchttheater van Lochem, www.openluchttheaterlochem.nl

12 & 13 september IJsseljazz Gorssel. Stijlvol jazzfestival in het centrum met grote namen. www.ijsseljazz.nl 19 september De Harmonie + Neighbour Sisters, Openluchttheater Gorssel www.openluchttheatergorssel.nl 27 september Verwolde weer bewoond terug naar 1900, www.glk.nl/verwolde

OKTOBER

3 oktober Zonnerock Lochem. (zie website), www.zonnerock.nl 10 oktober Wijnfestival Lochem met smaak, Gudulakerk Lochem, 21 oktober Herfst-knutselmiddag op Verwolde, www.glk.nl/verwolde

NOVEMBER

4 e & 5 november Verwolde in winterslaap, www.glk.nl/verwolde 8 november Requiem voor..... www.stichtingrequiemlochem.nl 21 en 22 november Staf- en mijterweekend in het centrum van Lochem. Zie www.lov.nl.

DECEMBER

12 december Winterwonderland. Winterwonderland In een sprookjesachtig Openluchttheater in Lochem. www.openluchttheaterlochem.nl 13 december Kerstmarkt in Exel bij de Exelse molen 13 december Midwinterhoornwandeling EXEL, www.midwinterhoornwandeling.eu

(Data onder voorbehoud) 119

Uit het gastenboek van het BoerenBed in Lochem

120

Uit het gastenboek

‘‘

Wat maakt die ene B&B nou zo bijzonder? Of waarom mag je een diner in dat leuke restaurantje niet missen? Je ontdekt het vaak in de gastenboeken online. Deze tips van ervaringsdeskundigen wilden we je niet onthouden.

”De koffie stond al klaar! Het boerenbed-idee is in één woord geweldig. Back to the roots. De elektri-

citeit hebben we geen moment gemist. ”BoerenBed, Lochem “Rust, ruimte, natuur. Schapen, ganzen en gegak. Komen tot jezelf”

Haiku, geschreven door een gast van B&B ’t Hofke, Olburgen “’t Olthuys is een

geweldig mooi, met veel liefde

en oog voor detail gerenoveerde boerderij. Zowel de kamers als de gemeenschappelijke ruimten zijn prachtig! Je zou bijna vergeten dat de B&B midden in een prachtige omgeving ligt; je wandelt zo natuurgebied ’t Groote Veld in!”

B&B ’t Olthuys, Vorden

"Dit was een grandioze plek om met onze familie ons 20-jarig huwelijks-

feest te vieren. Een fijne locatie, sfeervol ingericht en prachtige kamers, alles netjes schoon en voldoende ruimte voor iedereen. Over vijf jaar zijn we er weer, voor ons volgend huwelijksjubileum! " Villa Schoolthoff, Kring van Dorth "Gastheer- en gastvrouwschap op hoog niveau. Een thuis, in alle betekenissen van het woord. Ik wil jullie

eigenlijk niet aanbevelen, heel egoistisch, en de plek en de mensen voor mezelf en eigen trainingsgroepen bewaren, maar…… dat kan niet. Dus kom dat zien en ervaren bij en in Morgenstern. We zullen onze dagen hier niet vergeten, in één woord TOP. “

Conferentiecentrum Morgenstern, Barchem

"Ze kwamen op een zondagmiddag bij

ons binnen. Zonder reservering en eigenlijk waren alle tafels bezet. Maar we vonden het niet gepast deze aardige, oudere mensen te weigeren. Onze brigade improviseerde wat en zo kregen deze Rotterdammers een mooie tafel aan het raam. Ik raakte met ze aan de praat. Hij - een echte Rotterdammer, dat hoorde je zo had het hoogste woord. Havenarbeider geweest en voor altijd Feyenoord-fan. Zij had een duidelijk Achterhoeks accent en kwam uit Doetinchem. Ze ontmoetten elkaar in de jaren zestig op een camping hier in de buurt. Zij ging uiteindelijk de liefde achterna naar Rotterdam. Eens per jaar keerden ze een weekend terug naar haar roots. Op de zondagavond aten ze dan altijd lekker buiten de deur. Dat jaar voor precies de 25e keer; een soort jubileum dus. Speciaal voor deze leuke mensen schonk ik een glaasje van de zaak. Het leek

‘‘

wel spraakwater. Uren later verliet het stel - als eerste gekomen - als laatste de zaak. Mijn man Wilbert en ik kregen van haar een dikke knuffel. Ook hij had zichtbaar een mooie avond gehad. Nog geen week later ontvingen we een rouwkaart. Hij bleek plots te zijn overleden. In de handgeschreven kaart bedankte zij ons hartelijk voor het feit dat zij en haar man bij ons in Zelhem de laatste mooie avond samen hadden beleefd." Ellens Restaurant, Zelhem

121

AUTO’S / FIETSEN

KAPSALONS By Artistique – Hoofdstraat 41 Pavette@all – Nijverheidsstraat 11

BANKEN

MAKELAAR Thoma Makelaars – Hoofdstraat 47

BLOEMENSPECIAALZAAK

MODE Goede Tijden – Hoofdstraat 41a Kreeftenberg & Susskind, Nijverheidsstraat 1 House of Tweeds – Hoofdstraat 36c Swits & Co – Beukenlaan 37 The Cosy Country Store – Hoofdstraat 47e

AVIA Tankstation en rijwielhandel, Fa. Ter Harmsel - Molenweg 58

ABN AMRO bank - Hoofdstraat 69 Flora Inn - Nijverheidsstraat 17

KANTOORBOEKHANDEL / VVV Bechtle - Hoofdstraat 40

CADEAUS

Wereld Winkel – Hoofdstraat 43e Thuis bij Kien – Hoofdstraat 35

OPTICIEN Boertie Optiek – Hoofdstraat 32

FYSIOTHERAPIE

PEDICURE Voetzaak – Douglaslaan 5

DIERENARTS

RECREATIE EN REIZEN Camping Jong Amelte - Kwekerijweg 4 Camping de Vlinderhoeve - Bathmenseweg 7, Kring van Dorth Holland International Reisbureau – Hoofdstraat 39

De Boer & de Jonge – Molenweg 53-55 DAP Beekdal – Dommerholtsweg 9 HOTEL / RESTAURANT / CATERING Eetcafé de Hoek – Joppelaan 5 Hapjezz! – Hoofdstraat 25 Het Bosrestaurant Joppe – Joppelaan 100, Joppe Hotel-Rest. De Roskam – Hoofdstraat 26 Restaurant ’t Elf uur – Zutphenseweg 27 Stayokay Gorssel – Dortherwerg 34, Kring van Dorth

SCHILDERSBEDRIJF Wesseldijk – Hoofdstraat 44 Schilders & Decoratiebedrijf Fresco Hamsveldsezijweg 4, Vorden

HOVENIERSBEDRIJF G.W. Brummelman – Eesterbrinkweg 3

SLIJTERIJEN De Wingerd – Nijverheidsstraat 20a Wijnkoperij Klosters – Deventerweg 14

ICT / INSTALLATIEBEDRIJF Montagebedrijf Bruggeman – Kloosterweg 15

SCHOENMODE Jacq Shoes – Hoofdstraat 49 122

SPORT / SPORT ARTIKELEN PT Gorssel Personal Training – Molenweg 53-55 René Vos Sport & Outdoor – Hoofdstraat 39 SUPERMARKT Jumbo Brinkman – Nijverheidsstraat 22 TANDARTSEN A. Bartz – Beukenlaan 4 E.C.M. Blommers - Hoofdstraat 57 Weijler & Weijler – Hoofdstraat 7 TRAINING/CONSULTANCY/COMMUNICATIE Almamedia – Hoofdstraat 20 Pact BV – Klembergerweg 5, Epse Base6 – Elfuursweg 3 VERS SPECIAALZAKEN Bakkerij van Helvoort – Hoofdstraat 59 Groente-Fruit-Traiteurs J.H. Wezenberg – Hoofdstraat 55 WONEN EN LIFESTYLE / KEUKENS Keukenstudio Stormink – Hoofdstraat 25 Kien met Hout – Kerkstraat 9 ZigZag Wonen – Hoofdstraat 47c ZORG Bureau extra dochter – Flessenbosweg 4, Joppe Sutfene Thuiszorg – Hoofdstraat 61

Restaurants In Lochem & Bronckhorst hebben we smaakvolle adresjes genoeg. Hollandse pot, verse patat of Indische wok, aan jou de keuze. Beleef, proef, & geniet!

Restaurant â&#x20AC;&#x2122;t Elf uur, Gorssel 123

Restaurants

Restaurant - Grand Café

Hotel - Restaurant - Café

Restaurant

Babbelaer

Bakker

De Basiliek

Molenstraat 17 7241 AD Lochem (0573) 25 74 45 info@debabbelaer.nl www.debabbelaer.nl

Dorpsstraat 24 7251 BB Vorden (0575) 55 13 12 info@bakker.nl www.bakker.nl

Bierstraat 6 7241 AH Lochem (0573) 25 80 82 www.debasilieklochem.nl

Partycafé

Restaurant

Restaurant - Café - Zalencentrum

De Bierkaai

Bosrestaurant Joppe

Bousema

Wichmondseweg 30 7223 LH Baak (06) 20 27 97 17 info@debierkaai.nl www.debierkaai.nl

Joppelaan 100, 7215 AE Joppe (0575) 49 42 06 info@bosrestaurant.nl www.bosrestaurant.nl

124

Zutphenseweg 35 7241 KP Lochem (0573) 25 18 68 info@bousemahoreca.nl www.bousemahoreca.nl

Restaurants

Ristorante

Restaurant

Da Vinci

De Eetgalerie

Ellenâ&#x20AC;&#x2122;s

Kerksteeg 7241 AH Lochem (0573) 25 30 36 www.davincilochem.nl

Dr. Rivestraat 8 7241 AS Lochem (0573) 25 51 45 info@eetgalerielochem.nl www.eetgalerielochem.nl

Burg. Rijpstrastraat 10 7021 CR Zelhem (0314) 62 32 53 info@ellensrestaurant.nl www.ellensrestaurant.nl

CafĂŠ Restaurant

*** Frans-Belgisch Restaurant

Brasserie

De Exelse Molen

Brasserie Kawop

Oude Lochemseweg 4 7245 VJ Exel (0573) 25 10 26 info@exelsemolen.nl www.exelsemolen.nl

Markt 23 7241 AA Lochem (0573) 25 33 42 info@kawop.nl www.kawop.nl

De Keuken van Hackfort

125

Baakseweg 6, 7251 RH Vorden (0575) 55 50 15 info@keukenvanhackfort.nl www.keukenvanhackfort.nl

Restaurants

Lunchroom

Restaurant

Café - Restaurant - Zalen - Haven

Lochemse Croissanterie

Mondani

De Nieuwe Aanleg

Graaf Ottoweg 6 7241 DG Lochem (0573) 25 75 95 info@mondani.nl www.mondani.nl

Scheggertdijk 10 7218 NA Almen (0575) 43 12 96 info@nieuwe-aanleg.nl www.nieuwe-aanleg.nl

Oosterwal 27, 7241 AR Lochem (0573) 25 65 96 www.lochemse-croissanterie.nl

Restaurant

’t Proathuus

’t Runderke

Jufferdijk 4 7217 PG Harfsen (0573) 82 09 01 info@proathuus-harfsen.nl www.proathuus-harfsen.nl

Noorderwal 40 7241 BL Lochem (0573) 28 16 63 info@runderke.nl www.runderke.nl

126

Restaurants

Eetcafé

Scholten

De Veldhoek

Bierstraat 4 7241 AH Lochem (0573) 25 17 95 info@eetcafescholten.nl www.eetcafescholten.nl

Varsselseweg 55 7255 NR Veldhoek (0573) 46 10 61 info@eetcafedeveldhoek.nl www.eetcafedeveldhoek.nl

Wapen van Heeckeren Zelhemseweg 16, 6999 DN Hummelo (0314) 38 26 00 info@wapenvanheeckeren.nl www.wapenvanheeckeren.nl

Indonesisch Restaurant

Restaurant

Eetcafé

Eethuis Wayang

Brasserie Woods

Woodstock

Walderstraat 15 7241 BH Lochem (0573) 25 50 88 www.eethuiswayang.nl

Woodbrookersweg 1 7244 RB Barchem (0573) 44 17 34 info@woodbrookehotel.nl www.woodbrookehotel.nl

Bierstraat 14 7241 AH Lochem (0573) 78 50 78 contact@woodstockeetcafe.nl www.woodstockeetcafe.nl

127

Almen De Hoofdige Boer De Nieuwe Aanleg

Baak Partycafé de Bierkaai Barchem Chun Lin In de Groene Jager De Kale Berg Brasserie Woods

Dorpsstraat 38 7218 AH Almen Scheggertdijk 10 7218 NA Almen

(0575) 43 17 44 reserveringen@dehoofdigeboer.nl www.dehoofdigeboer.nl (0575) 43 12 96 info@nieuwe-aanleg.nl www.nieuwe-aanleg.nl

Wichmondseweg 30 7223 LH Baak

06-20279717

Lochemseweg 35 7244 RR Barchem Ruurloseweg 2 7244 AV Barchem Lochemseweg 22 7244 AB Barchem Woodbrookersweg 1 7244 RB Barchem

(0573) 25 55 25 chun.lin@planet.nl www.chunlin.nl (0573) 44 12 01 groenejager@planet.nl www.degroenejager.nl (0573) 44 14 59 info@eethuisdekaleberg.nl www.eethuisdekaleberg.nl (0573) 44 17 34 info@woodbrookehotel.nl www.woodbrookehotel.nl

Bronkhorst Het Wapen van Bronkhorst Gijsbrechtplein 1344-1 7226 LJ Bronkhorst Herberg Bovenstraat 2 De Gouden Leeuw 7226 LM Bronkhorst Eefde De Sluis Schoolstraat 70 7211 BD Eefde Epse De Rozentuin Deventerweg 40 7214 DH Epse Exel De Exelse Molen Oude Lochemseweg 4 7245 VJ Exel Gorssel China Town Zutphenseweg 40 7213 GH Gorssel ’t Elf Uur Deventerweg 27 7213 ED Gorssel De Hoek Joppelaan 5 7213 AA Gorssel Via Via Zutphenseweg 26 7213 GH Gorssel Halle Nijhof Dorpsstraat 11-13 7025 AA Halle ‘De Woage’ Dorpsstaat 21 7025 AB Halle

0575-451265 0575-451231

info@debierkaai.nl www.debierkaai.nl

info@wapenvanbronkhorst.nl www.wapenvanbronkhorst.nl info@herbergdegoudenleeuw.com www.herbergdegoudenleeuw.com

(0575) 54 77 73 info@caferestaurantdesluis.nl www.caferestaurantdesluis.nl (0575) 49 48 85 www.derozentuinepse.nl (0573) 25 10 26 info@exelsemolen.nl www.exelsemolen.nl (0575) 49 18 00 www.chinatowngorssel.nl (0575) 49 21 22 info@restaurantelfuur.nl www.restaurantelfuur.nl (0575) 49 22 63 info@eetcafe-dehoek.nl www.eetcafe-dehoek.nl (0575) 49 22 49 info@viavia-gorssel.nl www.viavia-gorssel.nl 0314-631234 0314 - 631097

info@nijhofhalle.nl www.nijhofhalle.nl dewoage@planet.nl www.dewoage.nl

128

• • • • • • • • • • • • • • • •

Streekgerecht/ Internationaal Nederlands

meer info op pagina

sluitingsdag (laagseizoen)

aantal zitplaatsen binnen (buiten)

soort keuken

In Lochem & Bronckhorst zijn smaakvolle adresjes genoeg. Hollandse pot, verse patat of Indische wok, aan jou de keuze. Beleef, proef, & geniet!

wifi

Restaurants

135

300

Lunch en snacks

120

ma/ 124 di

Oriëntaals

Nederlands

Eethuis/ Cafetaria Nederlands

30 90

Nederlands

Frans/ Nederlands

100

Chinees/ Indisch

200

Nederlands

Chinees/ Indisch Nederlands

100

135 ma (di) 127

120

Eetcafé/ Cafetaria Koﬃe-/ theeSchenkerij

zo/ ma

Frans Nederlands Eetcafé / Cafetaria

126

125

0575-461212 0575-461478

0314 382600

info@langeler-partycentrum.nl www.langeler-partycentrum.nl info@zwaanhoekje.nl www.zwaanhoekje.nl info@wapenvanheeckeren.nl www.wapenvanheeckeren.nl

(0575) 49 42 06 info@bosrestaurant.nl www.bosrestaurant.nl (0575) 49 42 02 info@dezevensprong.nu www.dezevensprong.nu 0314-380050

info@deoldeschole.nl www.deoldeschole.nl

(0573) 40 24 27 info@arisfrieterie.nl www.arisfrieterie.nl (0573) 40 12 09 splinter2000@tiscali.nl www.langenbaergh.nl (0573) 40 12 21 info@stegemanlaren.nl www.stegemanlaren.nl (0573) 40 12 10 info@witkamp.com www.witkamp.com (0573) 25 74 45 info@debabbelaer.nl www.debabbelaer.nl (0573) 20 01 08 www.bakkerbart.nl (0573) 25 80 82 www.debasilieklochem.nl (0573) 25 18 68 info@bousemahoreca.nl www.bousemahoreca.nl (0573) 25 30 36 www.davincilochem.nl (0573) 25 51 45 info@eetgalerielochem.nl www.eetgalerielochem.nl (0573) 25 00 44 info@gelatiepanini.nl www.gelatiepanini.nl (0573) 25 73 25 lochem@graaﬄorislochem.nl www.graaﬄorislochem.nl

129

Koﬃe-/theeSchenkerij Nederlands Streekgerecht Nederlands Nederlands

meer info op pagina

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

sluitingsdag (laagseizoen)

(0573) 40 16 23 info@haarbroek.com www.haarbroek.com (0573) 82 09 01 info@proathuus-harfsen.nl www.proathuus-harfsen.nl

aantal zitplaatsen binnen (buiten)

Harfsen De Haarbroekse Vijvertuin Harfsensesteeg 40 7217 MH Harfsen ’t Proathuus Juﬀerdijk 4 7217 PG Harfsen Hengelo Eet en IJssalon Langeler Spalstraat 5 7255 AA Hengelo Eetcafé ‘t Hoekje Spalstraat 1 7255 AA Hengelo Hummelo Wapen van Heeckeren Zelhemseweg 16 6999 DN Hummelo Joppe Het Bosrestaurant Joppe Joppelaan 100 7215 AE Joppe De Zevensprong Dortherdijk 6 7215 LC Joppe Laag Keppel De Olde Schole Rijksweg 88 6998 AK Laag Keppel Laren Aris Frieterie Holterweg 1 7245 AL Laren ’t Langenbaergh Deventerweg 1 7245 AW Laren Stegeman Dorpsstraat 1 7245 AK Laren Witkamp Dorpsstraat 8 7245 AK Laren Lochem De Babbelaer Molenstraat 17 7241 AD Lochem Bakker Bart Bierstraat 34 7241 AJ Lochem De Basiliek Bierstraat 6 7241 AH Lochem Bousema Zutphenseweg 35 7241 KP Lochem Da Vinci Kerksteeg 7241 AH Lochem De Eetgalerie Dr. Rivestraat 8 7241 AS Lochem Gelati e Panini Molenstraat 2 7241 AE Lochem Graaf Floris II Stationsplein 1 7241 CV Lochem

soort keuken

wifi

Restaurants

zie

126

www

40/ 250 65

wo ma/ di

Frans/ Nederlands

127

Nederlands/ Frans Nederlands

130

124

120

ma (di)

Lunch/ Snacks

Cafetaria

38 (40) 75

Nederlands

136

161

Frans/ Nederlands Nederlands/ Frans

100 (100)

Nederlands

Lunchroom

Mediterraan

124

Nederlands

300

124

Mediterraan

125

Mediterraan/ Nederlands IJs-lunchroom

125

Nederlands

200

35 (80) 150

124 zo

Kota Radja Lochemse Croissanterie Mondani Plaza Jan Patat ’t Runderke Scholten Semmelink Snackbar Leo’s Tjong Ho Eethuis Wayang Woodstock De Zonnebloem

Steenderen De Seven Steenen

Toldijk Den Bremer

Veldhoek De Veldhoek Vierakker Ludgerusgebouw

(0573) 25 33 51 info@hofvangelre.nl www.hofvangelre.nl (0573) 25 33 42 info@kawop.nl www.kawop.nl (0573) 25 38 26 (0573) 25 65 96 www.lochemse-croissanterie.nl (0573) 25 75 95 info@mondani.nl www.mondani.nl (0573) 25 25 32 www.plazafoodforall.nl (0573) 28 16 63 info@runderke.nl www.runderke.nl (0573) 25 17 95 info@eetcafescholten.nl www.eetcafescholten.nl (0573) 25 31 50 info@semmelink.nl www.semmelink.nl (0573) 25 57 55 (0573) 25 24 22 www.tjongho.nl (0573) 25 50 88 www.eethuiswayang.nl (0573) 78 50 78 contact@woodstockeetcafe.nl www.woodstockeetcafe.nl (0573) 25 17 45

J.F. Oltmansstraat 6 7221 NA Steenderen

(0575) 45 29 96 info@desevensteenen.com www.desevensteenen.com

Z-Emmerikseweg 37 7227 DG Toldijk

(0575) 45 12 05 info@denbremer.nl www.denbremer.nl

Varsselseweg 55 7255 NR Veldhoek

(0573) 46 10 61 info@eetcafedeveldhoek.nl www.eetcafedeveldhoek.nl

Vierakkersestraatweg 37 (0575) 44 15 81 info@ludgerusgebouw.nl 7233 SH Vierakker www.ludgerusgebouw.nl

• • • • • • • • • • • • • • • •

aantal zitplaatsen binnen (buiten)

meer info op pagina

Brasserie Kawop

Nieuweweg 38 7241 EW Lochem Markt 23 7241 AA Lochem Nieuwstad 6 7241 DN Lochem Oosterwal 27 7241 AR Lochem Graaf Ottoweg 6 7241 DG Lochem Zutphenseweg 11 7241 KN Lochem Noorderwal 40 7241 BL Lochem Bierstraat 4 7241 AH Lochem Markt 29 7241 AA Lochem Westerwal 1 7241 BC Lochem Nieuwstad 36 7241 DR Lochem Walderstraat 15 7241 BH Lochem Bierstraat 14 7241 AH Lochem Zutphenseweg 103 7241 SC Lochem

sluitingsdag (laagseizoen)

’t Hof van Gelre

20+ 30 55

135 132 125

126

Cafetaria

45 (65) 70 (60) 65

Nederlands

Koﬃe-/ theeSchenkerij Snackbar

Chinees/ Indisch Indonesisch

Nederlands

ma di wo

Eetcafé

200

ma/ za.o

Eetcafé/ Internationaal

Nederlands/ Frans

di wo

Internationaal

Lunch/ Biologisch

100

soort keuken

In Lochem & Bronckhorst zijn smaakvolle adresjes genoeg. Hollandse pot, verse patat of Indische wok, aan jou de keuze. Beleef, proef, & geniet!

wifi

Restaurants Frans/ Nederlands Belgisch/ Frans Chinees/ Indisch Croissanterie Canadees

32 126 127

127 127

127 136

IJsjes!

Drankjes, hapjes en terrasjes

Prego! Vers IJs, Achterstraat 23 Lochem. (0573) 25 46 90 Sjef verkoopt zijn verse ijs onder de kastanjeboom op de Grote Markt in Lochem van mei t/m sept van vr t/m zon. Zie ook www.prego-ijs.nl

Café La Touche Oosterwal 24, Lochem (0573) 25 67 85

IJssalon Kerkepad, Dorpsstraat 8, 7251 BB Vorden (0575) 55 19 21 130

Vorden Bakker De Gravin van Vorden De Keuken van Hackfort De Herberg Het Meestershuis ’t Wapen van ‘t Medler ’t Proathuus De Reehorst De Rotonde De Slof De Vordense Pan Wildenborcherhof

Warnsveld Wok Maxis Wichmond D’n Olde Kriet Zelhem Chinese Muur Coens Bistro Ellen’s De Groes De Smoks De Smulhoek’

Dorpsstraat 24 7251 BB Vorden Stationsweg 24 7251 EM Vorden Baakseweg 6 7251 RH Vorden Dorpsstraat 10a 7251 BB Vorden Dorpsstraat 1 7251BA Vorden Ruurloseweg 114 7251 LZ Vorden Lindeseweg 23 7251 NJ Vorden Enzerinckweg 12 7251 KA Vorden Kerkstraat 3 7251 BC Vorden Dorpsstraat 34 7251 BC Vorden Hengeloseweg 14 7251 PE Vorden Wildenborchseweg 19 7251 KB Vorden

(0575) 55 13 12 info@bakker.nl www.bakker.nl (0575) 55 12 27 info@degravinvanvorden.nl www.degravinvanvorden.nl (0575) 55 50 15 info@keukenvanhackfort.nl www.keukenvanhackfort.nl (0575) 55 22 43 hanniehendriksen@hotmail.com www.deherbergvorden.nl (0575) 84 86 35 info@hetmeestershuis.nl www.hetmeestershuis.nl (0575) 55 66 34 info@wapenvanmedler.nl www.wapenvanmedler.nl (0575) 55 64 21 info@proathuusvorden.nl www.proathuusvorden.nl (0575) 55 15 82 info@eetcafedereehorst.nl www.eetcafedereehorst.nl (0575) 55 15 19 info@grandbistroderotonde.nl

Vordenseweg 32 7231 PC Warnsveld

(0575) 55 14 26 info@wokmaxis.nl

Dorpsstraat 25 7234 SM Wichmond

(0575) 44 16 00 info@oldekriet.nl www.oldekriet.nl

Smidsstraat 2 7021 AC Warnsveld Keijenborgseweg 27 7021 LW Warnsveld Burg. Rijpstrastraat 10 7021 CR Zelhem Stationsstraat 2 7021 CK Zelhem Markt 21-23 7021 AA Zelhem Ruurloseweg 9 7021 HA Zelhem

(0314) 62 10 28

(0575) 55 40 20 roelienhilbolling@hetnet.nl www.deslofvorden.nl (0575) 55 41 95 info@vordensepan.nl www.vordensepan.nl (0575) 55 66 51 info@wildenborcherhof.nl www.wildenborcherhof.nl

(0314) 64 13 92 info@coenevers.nl www.coenevers.nl (0314) 62 32 53 info@ellensrestaurant.nl www.ellensrestaurant.nl (0314) 62 20 44 eetcafe@degroes.nl

• • • • • • • •

Frans/ Nederlands Frans

100

124

Frans/ Biol./ Nederlands Nederlands

Grand Café Foodsharing Nederlands

80 100

Nederlands

Plate service

NL/ Oosters/ 60 Italiaans Pannenkoeken/ 100 Lunchgerechten Nederlands 60

•

Nederlands

125

ma/ di ma

• • •

• •

meer info op pagina

sluitingsdag (laagseizoen)

aantal zitplaatsen binnen (buiten)

soort keuken

wifi

Restaurants

125

Oosters Hapjesrestaurant Nederlands/ Frans/ Streek

60 60

ma/ 125 di

(0314) 62 00 55 www.desmoks.nl Kwalitaria

(0314) 62 12 53

Catering & workshops

Patat in het bos!

Mirjams Keukenbrigade: (06) 23 61 42 37 www.mirjamskeukenbrigade.nl

Aan de voet van de Lochemse Berg ligt koffie- en eethuis de Kale Berg. Parkeerterrein Kale Berg, Barchem (0573) 44 14 59

131

BRONCKHORST

Team VVV Bronckhorst helpt je graag! Bij de VVV Bronckhorst Winkel in Vorden kun je terecht voor een compleet aanbod van toeristische informatie, fietsen wandel-

routes, streekproducten en natuurlijk verschillende cadeaubonnen. VVV Bronckhorst | Kerkstraat 1b, 7251 BC Vorden | (0575) 55 32 22 www.vvvbronckhorst.nl | info@vvvbronckhorst.nl

132

Hotels In Lochem en Bronckhorst staan genoeg comfortabele hotels waar je lekker luxe kunt overnachten. Waar je ook neerstrijkt, de gastvrijheid zal je goed doen. Ontspan, relax, droom zacht, laat je heerlijk in de watten leggen, kom op verhaal, en kom vooral nog eens terugâ&#x20AC;Ś..

Hotel - Bed & Breakfast De Vijverhof, Lochem 133

Almen De Hoofdige Boer Baak Herfkens

Barchem In de Groene Jager Bronkhorst De Gouden Leeuw Hengelo Leemreis Lochem ’t Hof van Gelre

Dorpsstraat 38 7218 AH Almen

(0575) 43 17 44

hotel@dehoofdigeboer.nl www.dehoofdigeboer.nl

Z-Emmerikseweg 64 7223 DJ Baak

(0575) 44 12 52

www.herfkens-baak.nl

Ruurloseweg 2 7244 AV Barchem

(0573) 44 12 01

groenejager@planet.nl www.degroenejager.nl

Bovenstraat 2 7226 LM Bronkhorst

0575-451231

info@herbergdegoudenleeuw.com www.herbergdegoudenleeuw.com

Spalstraat 40 7255 AD Hengelo

(0575) 46 12 74

hotelleemreis@vodafonethuis.nl

Nieuweweg 38 (0573) 25 33 51 7241 EW Lochem Marinus Naeﬄaan 11 (0573) 25 10 24 7241 GC Lochem

info@hofvangelre.nl www.hofvangelre.nl info@devijverhof-lochem.nl www.devijverhof-lochem.nl

Dorpsstraat 24 (0575) 55 13 12 7251 BB Vorden De Gravin van Vorden Stationsweg 24 (0575) 55 12 27 7251 EM Vorden Wildenborcherhof Wildenborchseweg 19 (0575) 55 66 51 7251 KB Vorden

info@bakker.nl www.bakker.nl info@degravinvanvorden.nl www.degravinvanvorden.nl info@wildenborcherhof.nl www.wildenborcherhof.nl

De Vijverhof

Vorden Bakker

134

• • • • • • • •

21 89,-

2 74,50

8 3 47,50 32,50 17 69,-

38 89,12 54,30 95,12 59,10 67,-

8 59,2 45,-

65,6 54,-

meer info op pagina

in centrum

zwembad

restaurant

aantal 1 pers. kamers kamerprijs vanaf in € (incl. ontbijt)

wifi

In Lochem en Bronckhorst staan genoeg comfortabele hotels waar je lekker luxe kunt overnachten. Waar je ook neerstrijkt, de gastvrijheid zal je goed doen. Ontspan, relax, droom zacht, laat je heerlijk in de watten leggen, kom op verhaal, en kom vooral nog eens terug…..

aantal 2 pers. kamers kamerprijs vanaf in € (incl. ontbijt)

Hotels

•

135

•

135

•

• • • • • • •

• •

132 135 135

Hotels

Hampshire Hotel Café Restaurant

Landhotel

Hotel Café Restaurant

’t Hof van Gelre

De Hoofdige Boer

In de Groene Jager

Nieuweweg 38 7241 EW Lochem (0573) 25 33 51 info@hofvangelre.nl www.hofvangelre.nl

Dorpsstraat 38 7218 AH Almen (0575) 43 17 44 hotel@dehoofdigeboer.nl www.dehoofdigeboer.nl

Ruurloseweg 2 7244 AV Barchem (0573) 44 12 01 groenejager@planet.nl www.degroenejager.nl

Hotel - Bed & Breakfast

De Vijverhof Marinus Naefflaan 11 7241 GC Lochem (0573) 25 10 24 info@devijverhof-lochem.nl www.devijverhof-lochem.nl

135

Gelegen in een bosrijke omgeving aan diverse wandelen fietspaden!

De Veldhoek

Eetcafé - Cafetaria - Feestzaal Varsselseweg 55 7255 NR Veldhoek/Hengelo gld. tel. 0573-461061 Gezellig eetcafé met snackbar, slijterij en grote speeltuin met ruim terras. Ook hebben wij een feestzaal en bent u voor catering bij ons aan het goede adres.

Kasteel Vorden

www.eetcafeveldhoek.nl info@eetcafeveldhoek.nl

rondleidingen - workshops - feesten - B&B - terras

Bezoek Kasteel Vorden en waan je terug in de tijd van ridders en jonkvrouwen. Dwaal door de in stijl ingerichte vertrekken en zalen, de torens, keldergewelven en geheime gangen óf blijf een nachtje slapen in één van onze drie gastenkamers. Naast bezichtiging organiseren wij rondleidingen, schermklinieken, troubadours, valkenier-shows, workshops, huifkartochten etc. Wij serveren u graag een drankje en een hapje op ons mooie terras of warme binnenkamer. U kunt bij ons ook terecht voor een huwelijksvoltrekking, diner, feest, receptie of andere bijeenkomst. De Horsterkamp 8-14, 7251 AZ Vorden www.kasteelvorden.nl | (0575) 55 06 84 In het zomerseizoen geopend wo t/m zo van 11-17.30u. 136

Bed & Breakfast Niet alleen particuliere adressen maar ook steeds meer boerderijen openen hun deuren voor gasten. Hier vind je de adressen. Keus genoeg!

Erve Dimmendael, Laren 137

Bed & Breakfast

Bed & Biologisch ontbijt

De Eefdese Enk

De Haemelt

â&#x20AC;&#x2122;t Heitje

Eefdese Enkweg 4a 7213 LC Gorssel (0575) 49 38 95 info@DeEefdeseEnk.nl www.DeEefdeseEnk.nl

Galgengoorweg 4 7251 JH Vorden (0575) 79 51 38 info@haemelt.nl www.haemelt.nl

Lochemseweg 29 7244 AA Barchem (0573) 44 19 81 / (06) 51 36 33 49 annekevanderleestboer@gmail.com

Bed & Breakfast

In den Olifant

De Kistemaker

Nieuweweg 34 7241 EV Lochem (0573) 25 78 04 info@indenolifant.net www.indenolifant.net

Bosheurneweg 2 7244 NT Barchem (06) 50 29 42 65 info@dekistemaker.nl www.dekistemaker.nl

138

Bed & Breakfast

De Woolbekke

â&#x20AC;&#x2122;t Zweverinck

Holterweg 118 7245 SR Laren (0573) 22 12 16 / (06) 22 35 76 10 braakman118@planet.nl

Dochterenseweg 16 7241 TD Lochem (0575) 43 13 53 j.v.d.wal23@kpnplanet.nl

139

140

(0575) 44 16 71

(0573) 44 19 81 (06) 19 28 27 87 (06) 50 29 42 65 (0573) 44 12 55

info@hethuisjeachterindetuin.nl www.hethuisjeachterindetuin.nl info@kieﬀsheurne.nl www.kieﬀshuerne.nl annekevanderleestboer@gmail.com info@dekistemaker.nl www.dekistemaker.nl m.garretsen@kpnplanet.nl

(0314) 38 19 88

heekenbroek@xs4all.nl www.heekenbroek.nl

(0575) 49 38 95

info@DeEefdeseEnk.nl www.DeEefdeseEnk.nl info@thekkert.nl www.thekkert.com

(0575) 49 23 69

(0314) 63 13 55

• • • • • • • •

65,-

37,50

55,-

90,-

50,-

60,-

50,-

85,-

65,-

70,-

159,-

•

75,-

•

50,-

44,-

64,-

45,-

65,-

www.boerenloft.nl

(0575) 46 30 88

info@dehaasindebedstee.nl www.dehaasindebedstee.nl info@holterveldsehoeve.nl

(0575) 46 13 68

pgasselingsmeenk@kickxl.nl

(0573) 46 09 19 (06) 22 96 06 53 (06) 24 69 97 28 (0573) 40 13 09

www.verwoldsehoﬂ.nl familiekoeslag@hotmail.com

(0573) 40 13 73

johanenwilly@kpnmail.nl www.johanenwilly.nl info@devoshaar-laren.nl www.devoshaar-laren.nl braakman118@planet.nl

(0573) 40 07 54 (0573) 22 12 16 (06) 22 35 76 10

• • •

138 138

• • •

138

info@hofshoeve.nl

(06) 41 81 09 79

(0575) 76 40 40

meer info op pagina

privé sanitair gasten

kamerprijs vanaf in € (incl. ontbijt)

(0575) 44 28 85

aantal 1 pers. kamers

Baak Het huisje achter Helmichstraat 21 in de tuin 7223 LD Baak B&B De Kieﬀshuerne Toverstraat 2 7223 LP Baak Barchem ’t Heitje Lochemseweg 29 7244 AA Barchem De Kistemaker Bosheurneweg 2 7244 NT Barchem Rouwenhorst Borculoseweg 25 7244 NM Barchem Drempt Wijnboerderij Tellingstraat 7 ’t Heekenbroek 6996 DZ Drempt Gorssel De Eefdese Enk Eefdese Enkweg 4a 7213 LC Gorssel Pronkkamer Domineesteeg 2 ’t Hekkert 7213 LP Gorssel Halle Pension Hofshoeve Nicolaasweg 7 7025 DL Halle Harfsen Boerenloft Broekstraat 23 7217 SN Harfsen Hengelo B&B De Haas in Tramstraat 4 de Bedstee 7255 XB Hengelo Holterveldse Hoeve Holterveldseweg 4 7255 KH Hengelo Keijenborg E.T. Gasseling Pastoor Thuisstr. 13a 7256 AW Keijenborg Laren B&B Snooze & Snore Dochterenseweg 17 7245 NN Laren B&B Verwoldsehof Horstweg 1 7245 TB Laren Fam. Koeslag Lindenbergsdijk 1 7245 PB Laren Fam. Nijkamp Verwoldseweg 15 7245 VW Laren De Voshaar Verwoldseweg 27 7245 VW Laren De Woolbekke Holterweg 118 7245 SR Laren

kamerprijs vanaf in € (incl. ontbijt)

wifi

Niet alleen particuliere adressen maar ook steeds meer boerderijen openen hun deuren voor gasten. Hier onder vind je de adressen. Keus genoeg!

aantal 2 pers. kamers

Bed & Breakfast

•

• • • • •

* Prijs = waardering achteraf

141

• • • 139

kamerprijs vanaf in € (incl. ontbijt)

(0573) 25 79 92

monabos@tomaatnet.nl

48,-

30,-

(06) 42 47 11 79

info@boschwandeling.nl www.boschwandeling.nl info@indenolifant.net www.indenolifant.net contact@shandalee.com www.shandalee.nl j.v.d.wal23@kpnplanet.nl

57,50

(0573) 25 78 04

75,-

(0573) 74 60 13

95,-

(0575) 43 13 53

48,-

(06) 22 90 25 97

info@zwiep.nl www.bedandbreakfastzwiep.nl

60,-

(0575) 54 05 44 (06) 22 25 81 93

minicamping-thofke@planet.nl www.minicamping-thofke.nl

55,-

(06) 50 87 81 79

g.nekkers@gmail.com www.bedandbreakfastdecovik.nl

•

37,50

(0575) 45 13 05

info@recreatieboerderijdebult.nl www.recreatieboerderijdebult.nl

•

60,-

(0314) 64 18 12

info@wijngaardumdenoldensmid.nl www.wijngaardumdenoldensmid.nl

•

60,-

(06) 55 39 34 14

info@bureau-gerkekappert.nl

(0575) 55 57 83

(0575) 47 12 04

nautilus-adagio@hetnet.nl www.amare-vorden.nl ritabeeftink@hotmail.com www.bbvorden.nl deburgerij.vorden@gmail.com www.deburgerij-vorden.nl info@ecolinde.nl

70,-

(0575) 55 28 09

henkengerry62@gmail.com

(0575) 79 51 38 7251 JH Vorden (0575) 55 06 84

info@haemelt.nl www.haemelt.nl info@kasteelvorden.nl www.kasteelvorden.nl

(0575) 55 27 42

55,-

(06) 51 11 23 90

45,-

50,-

140,-

67,-

• • •

• • • •

30,-

• • • • • •

(0575) 55 66 51

info@olthuys.nl www.olthuys.nl info@wildenborcherhof.nl www.wildenborcherhof.nl

142

• •

138

139

• •

30,-

•

• • 22,50

25,-

• •

(0575) 55 69 14 (0575) 55 95 90

meer info op pagina

aantal 1 pers. kamers

Lochem Bedde en Botterham Tobias Asserplein 15 7242 CW Lochem De Boschwandeling Veenweg 10 7241 RC Lochem In den Olifant Nieuweweg 34 7241 EV Lochem ’t Shanda Lee Bierstraat 8 7241 AH Lochem ’t Zweverinck Dochterenseweg 16 7241 TD Lochem B&B Zwiep Zwiepseweg 164 7241 PV Lochem Olburgen Mini-camping Capellegoedweg 4a B&B ’t Hofke 7225 NG Olburgen Steenderen B&B de Covik Covikseweg 9 7221 CM Steenderen Toldijk Zorg- en recreatie- Beekstraat 13 boerderij De Bult 7227 NC Toldijk Velswijk Wijngaard Keijenborgseweg 31 Um d’n Olden Smid 7021 LW Velswijk Vorden Het Achterhuus Het Hoge 24 7251 XW Vorden Amare Komvonderlaan 6 7251 AC Vorden Rita Beeftink Burg. Galleestraat 60 7251 EC Vorden De Burgerij Zutphenseweg 11 7251 DG Vorden Ecolinde Lindeseweg 25 7251 NJ Vorden Groot Roessink Het Hoge 62 7251 XZ Vorden De Haemelt, Bed & Galgengoorweg 4 Biologisch ontbijt Kasteel Vorden de Horsterkamp 8 7251 AZ T De Heer J.W. Kostedeweg 10 Kornegoor 7251 MZ Vorden B&B Olthuys Mosselseweg 5 7251 KT Vorden Wildenborcherhof Wildenborchseweg 19 7251 KB Vorden

privé sanitair gasten

kamerprijs vanaf in € (incl. ontbijt)

wifi

aantal 2 pers. kamers

Bed & Breakfast

45,-

• •

138

dwwiltink@kpnmail.nl johannaprick@hotmail.com info@villazilverlinde.nl www.villazilverlinde.nl

• •

50,-

25,-

70,-

59,-

65,-

57,-

60,-

82,50

65,-

60,-

40,-

• • •

35,-

•

32,50

(0575) 44 12 78 (06) 15 87 42 03

info@boerderijdekovel.nl www.boerderijdekovel.nl (0575) 44 16 54 info@warnstee.nl 7234 ST Wichmond www.warnstee.nl (0314) 62 26 53

beek@planet.nl

(0314) 62 25 82

w.blok@wxs.nl

(0314) 64 18 15 7021 LL Zelhem (0314) 84 29 95

info@gastenverblijfeenink.nl www.gastenverblijfeenink.nl

(0314) 62 31 16 (06) 44 58 13 46 (06) 55 37 87 69

minilo@lijbrandt.nl mhattink@xs4all.nl

143

• •

30,4

58,50

45,1

30,-

• • • •

meer info op pagina

privé sanitair gasten

kamerprijs vanaf in € (incl. ontbijt)

(0575) 55 34 28 (06) 57 20 46 40 (0575) 55 98 97 (06) 29 15 64 56 (06) 21 81 17 91

aantal 1 pers. kamers

Smidstraat 54 7251 XS Vorden B&B Zelzaete Zelledijk 7 7251 NB Vorden B&B Villa Zilverlinde De Boonk 8 7251 BV Vorden Wichmond Hotel California Dorpsstraat 27 7234 SM Wichmond Boerderij de Kovel Lankhorsterstraat 3 Marc Wilborts 7234 SR Wichmond Camping en B&B Lankhorsterstraat 34 Warnstee Zelhem B&B van Beek Gr. v. Pinksterenstr. 34 7021 BH Zelhem W. Blok Bergstraat 14 7021 XJ Zelhem Gastenverblijf Wisselinkweg 6 Eenink Fam. B. den Hartog Bergstraat 12 7021 XJ Zelhem B&B De Uitbouw Vincent v Goghstr. 69 7021 EC Zelhem B&B De Witte Uil Wassinkbrinkweg 5 7021 JZ Zelhem

kamerprijs vanaf in € (incl. ontbijt)

W. Wiltink

aantal 2 pers. kamers

wifi

Bed & Breakfast

MO M I D D A G

GRAFISCH ONTWERP

Rozenweg 12 , Lochem | ( 0573) 43 24 84 | www.momiddag.nl

144

Campings Aan het water, in de bossen, op het erf van de boer of middenin de natuur. Kamperen in Lochem & Bronckhorst is leuk voor iedereen en er is keus genoeg. Kijk maar!

Camping Erve Harkink, Lochem

145

Campings

Camping

Mini camping - Vekabo/ANWB

Dorado Beach

Erve Harkink

â&#x20AC;&#x2122;t Gagel

Pipeluurseweg 8 7225 ND Olburgen (0575) 45 15 29 info@doradobeach.nl www.doradobeach.nl

Zwiepseweg 138 7241 PV Lochem (0573) 25 17 75 info@erveharkink.nl www.erveharkink.nl

Gageldijk 3 7241 RJ Lochem (06) 18 30 21 39 infogagel@gmail.com www.campinggagel.nl

Camping

Boerderijcamping Vekabo

ANWB *** camping

De Heksenlaak

Lieftink

Reusterman

Zwiepseweg 32 7244 NA Barchem (0573) 44 13 06 heksenlaak@planet.nl www.heksenlaak.nl

Bouwhuisweg 6 7245 VK Laren (0573) 40 15 89 / 40 13 64 erikwelbergen@hetnet.nl www.campinglaren.nl

Looweg 3 7244 RC Barchem (0573) 44 13 85 info@reusterman.nl www.reusterman.nl

146

Campings

Boerderijcamping Vekabo / ANWB

Camping

** Camping / Natuurkampeerterrein

Schurink

De Vlinderhoeve

De Vrolijk

Holmershuizen 9 7245 WD Laren (0573) 42 13 79 / 42 12 81 heggink@hetnet.nl www.schurinklaren.nl

Bathmenseweg 7 7216 PB Kring van Dorth (0573) 43 13 54 info@vlinderhoeve.nl www.vlinderhoeve.nl

Wittendijk 4 7245 RS Laren (0573) 40 19 41 info@campingdevrolijk.nl www.campingdevrolijk.nl

Boerderijcamping Vekabo / ANWB

De Waltakke Bolksbeekweg 7 7241 PH Lochem (0573) 47 13 13 info@dewaltakke.nl www.dewaltakke.nl

147

148

Barchem ’t Fleerhof De Heksenlaak Reusterman

Eefde Het Waldhoorn De Wijte

Gorssel Jong Amelte Halle Hofshoeve Harfsen Braakhekke De Huurne De Waterjuﬀer

Hengelo De Achterhoek De Kloostertuin Kom-Es- An ‘t Meestershuus Minicamping De Veldhoek Wiemelinkhof

Joppe ’t Hietbrink Kring v Dorth De Vlinderhoeve

Dorpsstraat 7 7218 AA Almen

(0575) 43 19 27

info@devetweide.nl www.devetweide.nl

Hardermaat 8 7244 PZ Barchem Zwiepseweg 32 7244 NA Barchem Looweg 3 7244 RC Barchem

(0573) 44 13 70

info@ﬂeerhof.nl www.ﬂeerhof.nl heksenlaak@planet.nl www.heksenlaak.nl info@reusterman.nl www.reusterman.nl

(0573) 44 13 06 (0573) 44 13 85

Boedelhofweg 114 7211 BT Eefde Harfsensesteeg 8 7211 MH Eefde

(0575) 51 22 69

Kwekerijweg 4 7213 AX Gorssel

(0575) 49 13 71 (06) 10 05 35 83

info@jongamelte.nl www.jongamelte.nl

Nicolaasweg 7 7025 DL Halle

(0314) 63 13 55

info@hofshoeve.nl

Braakhekkeweg 9 7217 SK Harfsen Harfsensesteeg 15 7217 MD Harfsen Juﬀerdijk 4 7217 PG Harfsen

(0573) 43 19 63

info@camping-braakhekke.nl www.camping-braakhekke.nl gjmenserink@hotmail.com www.dehuurne.nl info@campingdewaterjuﬀer.nl www.campingdewaterjuﬀer.nl

Beekstraat 1 7255 KS Hengelo Groenedaalseweg 6 7255 PB Hengelo Handwijzersdijk 4 7255 MJ Hengelo Antinkweg 12 7255 NV Hengelo Veldhoekseweg 1 7255 NH Hengelo Hesselinkdijk 1 7255 LK Hengelo

(0575) 46 14 41

Dortherdijk 1 7215 LB Joppe

(06) 19 37 94 35

(0573) 43 16 66 (0573) 43 13 59

(0575) 46 33 69 (0575) 46 72 42 (0575) 46 73 76 (0573) 46 14 30

domesia.novi@gmail.com www.hetwaldhoorn.nl info@dewijte.nl www.dewijte.nl

info@minicampingdeachterhoek.nl www.minicampingdeachterhoek.nl info@dekloostertuin.info www.campingdekloostertuin.nl receptie@kom-es-an.nl www.kom-es-an.nl info@meestershuus.nl www.meestershuus.nl h.wentink@hccnet.nl www.veldhoek.com

•

i.o.

• • •

vekabo/ anwb

(15)

130

•

• • • •

svr/anwb

100

svr

anwb

i.o.

svr

(65)

acsi

svr

• •

(98)

100

svr

(11)

vekabo

• • • • • •

meer info op pagina

wifi

Almen* De Vetweide

verhuur stacaravan / chalet

camperplaatsen (camper welkom)

vekabo

Aan het water, in de bossen, op het erf van de boer of midden in de natuur. Kamperen is leuk voor iedereen!

zwembad / zwemwater op camping

toeristische plaatsen

Campings

146 146

144

• • • • • • •

(0575) 46 12 14

(0573) 43 14 64

Bathmenseweg 7 (0573) 43 13 54 7216 PB Kring v Dorth

betsiekamperman@gmail.com www.hietbrink.nl info@vlinderhoeve.nl www.vlinderhoeve.nl

Restaurant De Nieuwe Aanleg in Almen heeft 6 camperplaatsen. De Nieuwe Aanleg, Scheggertdijk 10, 7218 NA Almen (0575) 43 12 96 | www.nieuwe-aanleg.nl 149

• •

acsi/ anwb

(15)

120

• • •

147

Laren De Bosrand Hietkamp De Kolk Lieftink Nijveld Schurink De Vrolijk

Lochem Erve Harkink ’t Gagel De Waltakke

Olburgen Dorado Beach ’t Hofke

Ruurlo Boerderij Schoneveld Steenderen Breukink Toldijk De Bult Zorgboerderij Vierakker ’t Boshuis Vorden De Boomgaard De Bijvanck Daske Elanova De Elzenbos

Kielersdijk 1 7245 TS Laren Markeloseweg 7 7245 TJ Laren Rossweg 23 7245 NJ Laren Bouwhuisweg 6 7245 VK Laren Broekdijk1 7245 RA Laren Holmershuizen 9 7245 WD Laren Wittendijk 4 7245 RS Laren

(0573) 42 12 29 (0573) 40 23 63

info@camping-bosrand.nl www.camping-bosrand.nl info@campinghietkamp.nl www.campinghietkamp.nl

• •

(0573) 25 16 09 (0573) 40 15 89 (0573) 40 13 64 (0573) 45 94 63 (0573) 42 13 79 (0573) 42 12 81 (0573) 40 19 41

www.boerderijcampingdekolk.nl erikwelbergen@hetnet.nl www.campinglaren.nl www.campingnijveld.nl heggink@hetnet.nl www.schurinklaren.nl info@campingdevrolijk.nl www.campingdevrolijk.nl

Zwiepseweg 138 7241 PV Lochem Gageldijk 3 7241 RJ Lochem Bolksbeekweg 7 7241 PH Lochem

(0573) 25 17 75

Pipeluurseweg 8 7225 ND Olburgen Capellegoedweg 4a 7225 NG Olburgen

(0575) 45 15 29 (0575) 54 05 44 06 - 22 25 81 93

info@doradobeach.nl www.doradobeach.nl minicamping-thofke@planet.nl www.minicamping-thofke.nl

Barchemseweg 77

(0573) 49 16 03 7261 MT Ruurlo

info@boerderijschoneveld.nl www.boerderijschoneveld.nl

Emmerweg 12 7221 LA Steenderen

(0575) 45 25 03

webmaster@forellenvijver.com www.forellenvijver.com

Beekstraat 13 7227 NC Toldijk

(0575) 45 13 05 06 - 28 56 89 81

info@recreatieboerderijdebult.nl www.recreatieboerderijdebult.nl

Boshuisweg 8 7233 SE Vierakker

(0575) 44 13 02

info@tboshuis.nl www.tboshuis.nl

Lieferinkweg 4 7251 NV Vorden Lindeseweg 18a 7251 NS Vorden van Lennepweg 6 7251 JM Vorden Bleuminkmaatweg 1 7251 MS Vorden Wilmerinkweg 7 7251 HJ Vorden

(0575) 46 16 67

campingboomgaard@planet.nl www.campingboomgaard.nl gj.grootjebbink@planet.nl www.debijvanck.com info@daske.nl www.daske.nl info@elanova.nl www.elanova.nl info@campingelzenbos.nl www.campingelzenbos.nl

(06) 18 30 21 39 (0573) 47 13 13

(0575) 55 64 82 (0575) 55 27 01 06 - 57 64 12 53 (0575) 46 75 24 (0575) 55 17 54

info@erveharkink.nl www.erveharkink.nl infogagel@gmail.com www.campinggagel.nl info@dewaltakke.nl www.dewaltakke.nl

150

• • • • • • •

anwb

vekabo

(30)

svr

vekabo

(30)

vekabo/ anwb natuur kamp.terr.

(30)

100

svr acsi vekabo/ anwb vekabo/ anwb

i.o.

svr

vekabo/ anwb

vekabo

svr

•

svr

•

vekabo

vekabo/ anwb vekabo/ anwb

• • • •

svr

verhuur stacaravan/chalet

meer info op pagina 146

147

• •

147

146 146

•

• •

20 30

• •

zwembad/zwemwater op camping

aantal camperplaatsen

wifi

aantal toeristische plaatsen

Campings

(15)

147

• • • • •

• •

15 10

• • • • •

146

Camping-Stalhouderij Larenseweg 1 (0575) 55 16 79 De Goldberg 7251 JL Vorden De Grasplas Ruurloseweg 46 (0575) 55 16 02 7251 LM Vorden ‘t Haller Beunkstege 4 (0575) 46 72 53 7251 NA Vorden 06 - 27 33 11 19 Hoeve ‘Kroep An’ Kamphuizerweg 1 (0575) 55 69 60 7251 KC Vorden ‘t Meulenbrugge Mosselseweg 4 (0575) 55 66 12 7251 KT Vorden ‘De Prinsenhoeve’ Mosselseweg 3 (0575) 55 67 43 7251 KT Vorden De Reehorst Enzerinckweg 12 (0575) 55 15 82 7251 KA Vorden Wildenborcherhof Wildenborchseweg 19 (0575) 55 66 51 7251 KB Vorden Warnsveld F.A. Heuvelink Oude Borculoseweg 14(0575) 43 13 56 7131 PR Warnsveld Warnsveld Warkenseweg 7 (0575) 43 13 38 7231 PT Warnsveld Wichmond Warnstee Lankhorsterstraat 34 (0575) 44 16 54 7234 ST Wichmond Zelhem ‘’t Bosch’ Everhardinkweg 3a (0314) 62 31 45 7021 MP Zelhem ‘Het Bosland’ Meeneweg 29 (0314) 62 10 59 7021 HP Zelhem 06 - 55 73 21 32 Coen Evers Keijenborgseweg 27 (0314) 64 13 92 7021 LW Zelhem Het Hoegen Schooltinkweg 2a (0314) 64 14 10 7021 MA Zelhem De Platwever Wittebrinkweg 3a (0314) 64 13 16 7021 KL Zelhem Het Zand Berkendijk 4 (0314) 62 53 78 Landgoed 7021 HE Zelhem 06 - 23 46 03 85

info@degoldberg.nl www.degoldberg.nl miepgraaskamp@online.nl www.grasplas.nl info@campingt-haller.nl www.campingt-haller.nl j.langwerden@upcmail.nl info@meulenbrugge-vorden.nl www.meulenbrugge-vorden.nl ansberenpas@kpnplanet.nl www.deprinsenhoeve.nl info@dereehorst.nl www.dereehorst.nl info@wildenborcherhof.nl www.wildenborcherhof.nl fa-heuvelink@hetnet.nl www.oudemeulenbrugge.nl leunk000@wxs.nl www.campingwarnsveld.nl info@warnstee.nl www.warnstee.nl info@roekevisch.nl www.roekevisch.nl

• • • • • • • •

svr

acsi

(30)

anwb/ acsi svr/acsi

107

anwb

svr

• • • •

www.hetbosland.nl info@coenevers.nl www.coenevers.nl

vekabo

svr info@landgoedhetzand.nl www.landgoedhetzand.nl

151

•

• •

• • •

svr/anwb/ 24 acsi

vekabo

• • •

(30)

meer info op pagina

verhuur stacaravan/chalet

zwembad/zwemwater op camping

aantal camperplaatsen

anwb

wifi

aantal toeristische plaatsen

Campings

152

Vakantieverblijven Niet alleen particuliere adressen maar ook steeds meer boerderijen openen hun deuren voor gasten. Hier vind je de adressen. Keus genoeg!

Landgoed Het Haveke, Eefde

153

Vakantieverblijven

Bungalowpark

Vakantiewoning

Calluna

De Drie Kieften

De Elshoeve

Deventerdijk 8a 7217 SC Harfsen (0573) 43 17 90 bungalowparkcalluna@upcmail.nl www.bungalowpark-calluna.nl

Dorrewold 23 7213 TC Gorssel (0575) 49 41 39 wim.rieja.stegink@hetnet.nl www.vakantiehuisepse.nl

Michelstraat 30 7021 LV Zelhem (0314) 64 13 72 info@elshoeve.com www.elshoeve.com

Vakantiewoning

Familieboerderij

â&#x20AC;&#x2122;t Gagel

Hoeve de Moate

Jolinckhoeve

Gageldijk 3 7241 RJ Lochem (06) 18 30 21 39 infogagel@gmail.com www.campinggagel.nl

Heegherhoek 3 (0575) 55 20 44 g.ellenkamp@gmail.com 7251 RX Vorden www.demoate.nl

Winkelsdijk 3 7244 RH Barchem (0573) 44 15 65 www.jolinckhoeve.nl

154

Vakantieverblijven

Vakantiewoning

ANWB **** europarcs

Klein Boekhorst

Het Kleine Paradijs

Lageweg 5 7241 SK Lochem (0573) 25 34 75 / (06) 19 02 90 04 h.hartge@me.com www.kleinboekhorst.nl

Zwiepseweg 169 7241 PT Lochem (0573) 25 14 68 ateliermarijke@gmail.com www.kleineparadijs.eu

Landgoed Ruighenrode

Vakantiewoning

Logeerboerderij

Appartementen

Nieuwe Wille

Oltvoort

Oostendijk

Schoneveldsdijk 7a 7244 RN Barchem (0573) 44 17 24 w.g.a.ruiterkamp@hetnet.nl

Lochemseweg 163a 7217 RG Harfsen (0573) 43 12 01 info@oltvoort.nl www.oltvoort.nl

Larenseweg 51a 7475 PV Markelo (0573) 42 11 86 info@oostendijk.nl www.oostendijk.nl

155

Ploegdijk 2 , 7241 SC Lochem (0573) 25 16 18 info@landgoedruighenrode.nl www.landgoedruighenrode.nl

Vakantieverblijven

Vakantiewoning

Hostel

Groepsaccommodatie

â&#x20AC;&#x2122;t Spiekertje

Stayokay Gorssel

Tramzicht

Vrochterdijk 13 7244 PH Barchem (0573) 44 18 86 info@spiekertje.nl www.spiekertje.nl

Dortherweg 34 7216 PT Kring van Dorth (0573) 43 16 15 gorssel@stayokay.com www.stayokay.com/gorssel

Deventerweg 84 7245 PM Laren (0573) 40 24 76 / (06) 51 29 59 64 haneveld@hetnet.nl www.tramzichtlaren.nl

Appartementen

Boerderij appartement

Familieboerderij

Erve de Waltakke

De Weaver

De Weghorst

Bolksbeekweg 7 7241 PH Lochem (0573) 47 13 13 info@dewaltakke.nl www.dewaltakke.nl

Kelhoutsweg 2 7241 SR Lochem (06) 29 18 48 99 weaver.lochem@gmail.com www.deweaver.nl

Hazelberg 10

156

7244 NJ Barchem (06) 53 28 84 35 info@deweghorst.nl www.deweghorst.nl

Vakantieverblijven

Vakantiewoning

Buitenverblijf / Conferentiecentrum

De Witte Berken 8

Het Zwicht

Villa Schoolthoff

Wierssebroekweg 2 7244 PP Barchem (0573) 45 20 47 r.perfors@performens.com www.hetzwicht.nl

Wittendijk 11 7216 PL Kring van Dorth (0573) 22 13 26 info@villaschoolthoff.nl www.villaschoolthoff.nl

Ossenbeltsdijk 1 7241 RT Lochem (0575) 46 17 81 / (06) 22 01 70 54 jwhpelgrom@hetnet.nl www.lochemvakantiebungalow.nl

Bijzondere vakantieverblijven

BoerenBed in Lochem 8 tenten, max. 48 pers. www.boerenbed.nl

Pipowagen in Zelhem Minicamping â&#x20AC;&#x2DC;t Bosch www.roekevisch.nl

Het Betere Boshuis 12 tenten, max. 72 pers. Vierakker www.tboshuis.nl

De Betteld Christelijk Vakantiepark. Aaltenseweg 11, Zelhem www.betteld.nl

Safaritent en drijvend vakantiehuis in Olburgen www.doradobeach.nl

157

Conferentiecentra

Morgenstern Max. 38 pers. Witzand 4, Barchem (0573) 44 19 20 www.morgenstern.nl

Villa Schoolthoff Max. 44 pers. Wittendijk 11, Laren (0573) 22 13 26 www.villaschoolthoďŹ&#x20AC;.nl

Centrum Athanor Max. 23 pers. Hooislagen 9, Lochem (0573) 42 11 11 www.centrumathanor.nl

Vennekotte Vergader- en trainingslocatie in Laren. (06) 28 84 62 55 www.vennekotte.nl

Barchem De Heksenlaak Gelders Groenland Jolinckhoeve Nieuwe Wille Ons Veurhuus ’t Spiekertje De Weghorst Het Zwicht

Doetinchem Het Elberg ‘t Heugjen

Eefde Het Haveke De Voort

Epse De Kleine Specht Gorssel Bokkinga De Drie Kieften

Halle Boerderij Hebbink Harfsen Boerenloft Calluna Oltvoort

Zwiepseweg 32 7244 NA Barchem Haytinksdijk 1b 7244 NZ Barchem Winkelsdijk 3 7244 RH Barchem Schoneveldsdijk 7a 7244 RN Barchem Borculoseweg 25 7244 NM Barchem Vrochterdijk 13 7244 PH Barchem Hazelberg 10 7244 NJ Barchem Wierssebroekweg 2 7244 PP Barchem

(0573) 44 13 06 (06) 12 99 62 51 (06) 53 15 35 80 (0573) 44 15 65

heksenlaak@planet.nl www.heksenlaak.nl www.geldersgroenland.nl

(0573) 44 17 24

www.jolinckhoeve.nl w.g.a.ruiterkamp@hetnet.nl

(0573) 44 12 55

m.garretsen@kpnplanet.nl

(0573) 44 18 86

info@spiekertje.nl www.spiekertje.nl info@deweghorst.nl www.deweghorst.nl r.perfors@performens.com www.hetzwicht.nl

(06) 53 28 84 35 (0573) 45 20 47

Ellegoorsestraat 8 (0314 )32 44 40 7004 HC Doetinchem Kommendijk 4 (0314) 33 57 89 7004 HH Doetinchem

cw.dejong@hetnet.nl www.het-elberg.nl info@hetheugjen.nl www.hetheugjen.nl

Zutphenseweg 113 7211 EC Eefde Elzerdijk 52 7211 LV Eefde

landgoed@hethaveke.com www.hethaveke.com info@de-voort.nl www.de-voort.nl

(0575) 51 32 82 (0575) 51 78 24

Dortherweg 8a 7214 PS Epse

(06) 30 41 93 16

amj.vanbaal@home.nl

Ravensweerdweg 9 7213 DW Gorssel Dorrewold 23 7213 TC Gorssel

(0575) 49 30 16

bokki64@planet.nl

(0575) 49 41 39

wim.rieja.stegink@hetnet.nl www.vakantiehuisepse.nl

Halseweg 63 7025 GA Halle

(06) 23 92 51 30

info@boerderijhebbink.nl www.boerderijhebbink.nl

Broekstraat 23 7217 SN Harfsen Deventerdijk 8a 7217 SC Harfsen Lochemseweg 163a 7217 RG Harfsen

(06) 41 81 09 79

Hengelo Christines Popperie Hofstraat 7 7255 CH Hengelo Erf Bosgunst Vordenseweg 80 7255 LE Hengelo De Haverkamp Vierblokkenweg 3 7255 MZ Hengelo Kampeerboerderij Beekstraat 1 Heytinkhorst 7255 KS Hengelo

(0573) 43 17 90 (0573) 43 12 01

• • • • • • • • • • •

6 1

• • •

155

4 156

156

157

•

154

•

6 www.boerenloft.nl bungalowparkcalluna@upcmail.nl www.bungalowpark-calluna.nl info@oltvoort.nl www.oltvoort.nl

• •

154

•

(06) 12 78 25 04

(0575) 46 14 41

154

(0575) 46 41 60

(0575) 46 76 66

meer info op pagina

groepsaccommodatie

totaal aantal personen

aantal appartementen

aantal huisjes

Je bent hier overal welkom. Of je nu alleen komt of met de hele familie: er is keus genoeg!

wifi

Vakantieverblijven

www.bosgunst.nl info@dehaverkamp.nl www.dehaverkamp.nl info@heytinkhorst.nl www.heytinkhorst.nl 158

• •

148 1

• •

155

Kring v Dorth Stayokay Gorssel De Veldhof

Keijenborg Keijgoed Laren Kampeerboerderij De Bosrand Tramzicht Verwoldsehof

Lochem De Akelei

(0575) 46 77 07 (06) 83 21 47 95

info@detienhoeve.nl www.detienhoeve.nl

Broekstraat 41A 6999 DJ Hummelo

(0314) 68 16 63

m.volman@hetnet.nl

Dortherweg 34 (0573) 43 16 15 7216 PT Kring v Dorth Wittendijk 11 (0573) 22 13 26 7216 PL Kring van Dorth

gorssel@stayokay.com www.stayokay.com/gorssel info@de-veldhof.nl www.de-veldhof.nl

Hengelosestraat 47 7256 AA Keijenborg

(0575) 46 42 90 (06) 25 31 61 83

hanneke@keijgoed.com www.keijgoed.com

Kielersdijk 1 7245 TS Laren Deventerweg 84 7245 PM Laren Horstweg 1 7245 TB Laren

(0573) 42 12 29

info@camping-bosrand.nl www.camping-bosrand.nl haneveld@hetnet.nl www.tramzichtlaren.nl

Rand van het centrum van Lochem Het Boshuis Ossenbeltsdijk 1 7241RT Lochem Ruighenrode nr. 118 Vordenseweg 6 7241 SB Lochem Erve de Waltakke Bolksbeekweg 7 7241 PH Lochem ’t Gagel Gageldijk 3 7241 RJ Lochem Klein Boekhorst Lageweg 5 7241 SK Lochem Landgoed Ploegdijk 2 Ruighenrode 7241 SC Lochem ’t Venne Koopmansweg 2 7241 RG Lochem De Weaver Kelhoutsweg 2 7241 SR Lochem Witte Berken nr. 8 Ossenbeltsdijk 1 7241 RT Lochem Markelo Oostendijk Larenseweg 51a 7475 PV Markelo

(0573) 40 24 76 (06) 51 29 59 64 (06) 24 69 97 28

www.verwoldsehof.nl (0573) 25 26 49 (06) 17 46 81 50 (0251) 67 42 43 (06) 27 27 88 26 (0573) 25 82 82 (0573) 47 13 13 (06) 18 30 21 39 (0573) 25 34 75 (06) 19 02 90 04 (0573) 25 16 18 (0573) 25 19 16 (06) 29 18 48 99 (0575) 46 17 81 (06) 22 01 70 54 (0573) 42 11 86

www.de-akelei-lochem.nl hetboshuis@hotmail.com www.vakantiehuisgelderland.nl mskletter@gmail.com info@dewaltakke.nl www.dewaltakke.nl infogagel@gmail.com www.campinggagel.nl h.hartge@me.com www.kleinboekhorst.nl info@landgoedruighenrode.nl www.landgoedruighenrode.nl info@tvenne.nl www.tvenne.nl weaver.lochem@gmail.com www.deweaver.nl jwhpelgrom@hetnet.nl www.lochemvakantiebungalow.nl info@oostendijk.nl www.oostendijk.nl

159

•

(20) 110

(5)

•

• • • • • • •

meer info op pagina

aantal appartementen (kamers)

•

groepsaccommodatie

Handwijzersdijk 8 7255 MJ Hengelo

totaal aantal personen

Groepshotel De Tienhoeve Hummelo Gebr. Volman

aantal huisjes

wifi

Vakantieverblijven

2 3

• •

156 136 157

• • •

156

•

156

154

155

150

• •

155

•

156

157

•

116

155

Steenderen Het Witte Hek De Eek

Toldijk De Bult Vorden De Bijvanck

Toldijkseweg 20 7221 DD Steenderen Eekstraat 3 7221 NC Steenderen

(0575) 45 01 18

Beekstraat 13 7227 NC Toldijk

0575-451305

(0575) 45 12 74 (06) 29 27 36 42

Lindeseweg 18a (0575) 55 64 82 7251 NS Vorden Casa van Dijk Wientjesvoortseweg 8 (06) 18 77 79 94 7251 JE Vorden Helderboom Helderboomsdijk 2 (0575) 55 99 60 7251 NR Vorden Hoeve de Moate Heegherhoek 3 (0575) 55 20 44 7251 RX Vorden De Kettel Riethuisweg 1 (0575) 55 39 70 7251 RE Vorden (06) 20 58 69 46 De Klaproos Schapenmeer 17 (0570) 59 25 77 7251 JK Vorden Schepers Schapenmeer 19+20 (0314) 34 02 34 7251 JK Vorden De Slinger Schapenmeer 11 (074) 25 93 899 7251 JK Vorden TOP Buitenplaats Enzerinckweg 12 (06) 45 48 45 75 7251 KA Vorden Vogelenzang Het Schapenmeer 13 (023) 58 47 572 7251 JK Vorden Wildenborcherhof Wildenborchseweg 19 (0575) 55 66 51 7251 KB Vorden A.G. Winkel Gazoorweg 4 (0575) 55 12 45 7251 HH Vorden Zelzaete Zelledijk 7 (06) 29 15 64 56 7251 NB Vorden De Zwaluwenhoeve Maandagweg 8 (0575) 46 47 11 7251 MT Vorden Warnsveld Boerkamp Warkenseweg 11 (0575) 55 13 80 7231 PT Vorden F.A. Heuvelink Oude Borculoseweg 14(0575) 43 13 56 7231 PR Vorden Zelhem De Elshoeve Michelstraat 30 (0314) 64 13 72 7021 LV Zelhem F.D. Lichtlee Keijenborgseweg 6 (0314) 64 14 41 7021 KP Zelhem De Reekamp Petersdijk 3 (0314) 62 22 29 7021 HC Zelhem Weidebosch Haitinkweg 6 (0314) 62 01 55 7021 KB Zelhem

tbeeftink@kpnplanet.nl www.tbeeftink.nl info@de-eek.nl www.de-eek.nl info@recreatieboerderijdebult.nl www.recreatieboerderijdebult.nl gj.grootjebbink@planet.nl www.debijvanck.com karelanton@hotmail.com www.wientjesvoort.nl helderboom@planet.nl www.helderboom.nl g.ellenkamp@gmail.com www.demoate.nl fhijenga@hotmail.com www.dekettel.nl joop.dieker@home.nl

• •

johannaprick@hotmail.com www.zelzaete.nl

regelink-boerkamp@hetnet.nl www.erveboerkamp.nl fa-heuvelink@hetnet.nl www.oudemeulenbrugge.nl info@elshoeve.com www.elshoeve.com

•

• • • • • •

160

meer info op pagina

•

groepsaccommodatie

6-8

5 4

•

30 1

dinekevanvelde@live.nl www.dereekamp.nl info@weidebosch.nl www.weidebosch.nl

totaal aantal personen

aantal appartementen

•

Boerentroef@xs4all.nl info@vakantievorden.nl www.vakantievorden.nl ls@toptotaal.nl www.topbuitenplaats.nl acdezwart@telfort.nl www.recreatiewoningvogelenzang.nl info@wildenborcherhof.nl www.wildenborcherhof.nl gazoor@hetnet.nl

aantal huisjes

wifi

Vakantieverblijven

154

•

• •

148

144

154

Van aardappel tot verse friet, heerlijker kan het niet ! ARIS FRIETERIE

Holterweg 1, Laren | 0573 402 427 | arisfrieterie.nl