1
COMMISSIE VOOR MONUMENTEN EN WELSTAND HOORN JAARVERSLAG 2019
2 COMMISSIE VOOR MONUMENTEN EN WELSTAND HOORN JAARVERSLAG 2019
“Er is in de afgelopen decennia in Hoorn veel bereikt op het terrein van cultuurhistorie en monumenten. Met de komst van de omgevingswet veranderen de spelregels, maar het doel blijft wat mij betreft hetzelfde: het zorgvuldig beheren van erfgoed en het versterken van omgevingskwaliteit. Deskundige advisering is hierbij essentieel. Mijn oproep is dan ook een adviescommissie met veel kwaliteit te behouden en deze commissie in de geest van de omgevingswet geïntegreerd in ruimtelijke processen te betrekken.” Pieter Meijers, Teamleider Erfgoed gemeente Hoorn
3
Voorwoord Ook dit jaar is het ons als commissie weer een genoegen om in het voor u liggende jaarverslag een terugblik te geven op onze werkzaamheden voor de gemeente Hoorn. Het was een jaar waarin met name enkele grote en beeldbepalende bouwplannen ten uitvoer zijn gekomen. De entree van de stad is met de aanvang van de werkzaamheden rondom het Missiehuis, de werkzaamheden rondom de bestaande rotonde (begraafplaats, autodealer etc.) en de bouw van het complex “de Toren”, drastisch aan het veranderen. Bij al deze plannen heeft de commissie op het gebied van stedenbouw, architectuur, monumentenzorg en inrichting openbare (groene) ruimte wederom een constructieve rol kunnen spelen. Ook in de beschermde binnenstad van Hoorn is er een groot aantal plannen bij de commissie langs gekomen. Het Nieuwe Noord, enkele plannen aan de Vale Hen, maar ook diverse verbouwde winkelpanden in de binnenstad hebben veel aandacht gevraagd van de commissie. Voor het voor ons liggende jaar wordt het met name belangrijk hoe het bestuur de rol van ons als commissie in al zijn aspecten zal gaan implementeren in de voor 2021 op de rol staande Omgevingswet. Zelf zijn we er van overtuigd dat we op de wijze waarop we nu werken een belangrijke en vooral ook enthousiasmerende bijdrage kunnen blijven leveren aan het behoud én de doorontwikkeling van de stad Hoorn. Ron Baltussen Voorzitter Commissie voor Monumenten en Welstand Hoorn
4 COMMISSIE VOOR MONUMENTEN EN WELSTAND HOORN JAARVERSLAG 2019
5
Inhoud 1.
Commissie, beoordelingskaders en werkwijze
6
APPARTEMENTENCOMPLEX NIEUWE NOORD 36
10
2.
Uw adviezen in 2019
12
DE HERBESTEMMING VAN DE VOORMALIGE V&D
18
DUBBELE BUURT 18, RECONSTRUCTIE VAN EEN HISTORISCHE GEVEL
20
3.
Omgevingswet zet de toon
22
4. Evaluatie en aanbevelingen
24
26
Colofon
28
HOE IS HET MET DE ‘TOREN’?
6 COMMISSIE VOOR MONUMENTEN EN WELSTAND HOORN JAARVERSLAG 2019
Hoofdstuk 1 Commissie, werkwijze en beoordelingskaders 1.1 Even voorstellen De Commissie voor Monumenten en Welstand is benoemd door de gemeenteraad en samengesteld uit ervaren en vakbekwame adviseurs met kennis die nodig is binnen de gemeente Hoorn. Het goed beoordelen van alle ruimtelijke aspecten van een initiatief of plan vraagt kennis, ervaring en vakmanschap. De adviseurs zijn specialisten op het terrein van landschap, stedenbouw, cultuurhistorie en architectuur en zij zijn onafhankelijk ten opzichte van de gemeentelijke organisatie en het gemeentebestuur. In 2019 bestond de commissie uit de volgende adviseurs: Commissieleden afgevaardigd van Stichting MOOI Noord-Holland: • ir. Ron Baltussen, architect en voorzitter; • ir. Anouk Vermeulen, architect; Adviseurs aangesteld door gemeente Hoorn: • Hans Boonstra, monumentendeskundige; • Frans van Iersel, adviseur monumenten en afgevaardigde Vereniging Oud Hoorn; • Piet Verhoeven, monumentendeskundige. Bart Duvekot (architect) en Marina Roosebeek (architect) waren werkzaam als prévisor en supervisor voor respectievelijk de uitbreidingen Zevenhuis en Bangert & Oosterpolder. Anouk Vermeulen was previsor voor het Holenwegkwartier, de Siriusstraat e.o. en de Schelphoek. Ron Baltussen was supervisor voor de Westfrisiaweg. Frans van Iersel was previsor voor de dijkverzwaring van de Westerdijk en het stadsstrand. De supervisor heeft een mandaat tot advisering. De prévisor is als gesprekspartner bij het ontwerpproces betrokken, maar de advisering vindt altijd in de commissie plaats. De commissie werd ondersteund door: • Marrit van Zandbergen, commissiecoördinator MOOI Noord-Holland; • Nico Happé en Mariska Dijkman plantoelichter(s) gemeente Hoorn.
1.2 Werkwijze De Commissie voor Monumenten en Welstand Hoorn is een integrale commissie met architectleden en monumentenleden. Zodoende kan de commissie advies uitbrengen op zowel algemene bouwaanvragen als op vragen over monumenten. De commissie wordt daarnaast in het maandelijkse stedenbouwkundig overleg gevraagd naar haar advies aangaande stedenbouwkundige onderwerpen. De gemeente legt de plannen aan de commissie voor in een openbaar toegankelijke vergadering. Initiatiefnemers en eventueel hun adviseur en/of ontwerper worden in de gelegenheid gesteld om het initiatief toe te lichten. Belanghebbenden en geïnteresseerden zijn van harte welkom om de behandeling van de plannen te volgen. Er wordt gezorgd voor een prettige en respectvolle gespreksomgeving. De vergaderdata voor uw gemeente vindt u via deze link. Bij de grotere plannen is de stedenbouwkundige van de gemeente aanwezig om de commissie te informeren. Dat gebeurt bij voorkeur in een zo vroeg mogelijk stadium. De adviezen Van elke planbehandeling, of dit nu gaat om een vergunningaanvraag of om een vooroverleg, stelt de commissie een advies op. We streven ernaar dat het advies begrijpelijk is voor iedereen; dus helder geschreven en zonder gebruik van onnodig jargon. Bovendien moet het advies juridisch houdbaar zijn. De gemeentelijke plantoelichter zorgt voor het openbaar maken en versturen van de adviezen naar het college, de aanvrager en eventuele andere belanghebbenden. Planregistratiesysteem Nu worden de adviezen nog vastgelegd in een door MOOI Noord-Holland ontwikkeld planregistratiesysteem, genaamd CorSys. De commissiecoördinator, de plantoelichter en de gemandateerde commissieleden hebben toegang tot dit systeem en kunnen te allen tijde de geschiedenis van de planbehandeling raadplegen. In 2020 wordt een nieuw verbeterd
7
systeem ingevoerd, dat het digitaal werken nog verder verbetert. Dit nieuwe systeem krijgt de naam (MOOI) DARS (Digitaal Advies Registratie Systeem). Alle gemeenten kunnen hier gebruik van maken, ook voor de plannen die ambtelijk beoordeeld worden. MOOI Noord-Holland zal de gebruikers begeleiden bij de toepassing ervan. Preadviezen Veel plannen worden pas in het stadium van de vergunningverlening aan de commissie voorgelegd. Als het plan niet groot is, vaker voorkomt en de uitkomst van de behandeling geen verstrekkende gevolgen heeft, is dit meestal geen probleem. Bij omvangrijke of complexe initiatieven wordt de commissie bij voorkeur in een eerder stadium betrokken. Dit zogenaamde vooroverleg vindt steeds vaker plaats en wordt door alle betrokkenen – de
commissie, initiatiefnemer en gemeentelijke diensten – vaak erg gewaardeerd. Zo komt het advies van de commissie op een logisch moment in het planproces en kan haar inbreng nog relatief eenvoudig worden meegenomen door de initiatiefnemer of ontwerper. Bovendien kan het advies van nut zijn bij de afweging van de gemeente van een specifiek verzoek van een initiatiefnemer. Het vooroverleg bevordert ook een snelle beoordeling van de definitieve vergunningaanvraag. Kleine commissie Niet alle plannen worden door de voltallige commissie behandeld. Kleine bouwplannen en plannen die voor besproken zijn door de grote commissie worden door de kleine commissie beoordeeld. De kleine commissie vergadert iedere twee weken, de grote commissie komt eens per maand samen.
“In 2019 heb ik veelvuldig commissievergaderingen bijgewoond om Welstand en Stedenbouw meer naar elkaar toe te trekken. Als bouwplancoördinator en stedenbouwkundig adviseur helpt dit om planbehandelingen binnen en buiten de commissie snel, soepel en zorgvuldig te laten verlopen. Zo leidt de intensievere samenwerking tot meer eenduidige beoordelingskaders, betere sturing voor de initiatiefnemer en uiteindelijk ook hoogwaardigere (totaal)ontwerpen. Het uitwisselen van inzichten en belangen brengt discussies op gang die van toegevoegde waarde zijn. Architectuur en Stedenbouw zijn tenslotte erg met elkaar verweven.” Lisa van Hijum, stedenbouwkundig adviseur gemeente Hoorn
8 COMMISSIE VOOR MONUMENTEN EN WELSTAND HOORN JAARVERSLAG 2019
Lange Kerkstraat 13, de voormalige winkelpui is vervangen door een woonpui. Om dit soort onwenselijke situaties te voorkomen, zijn criteria voor functie wijzigingen in de binnenstad nodig.
9
1.3 Beoordelingskaders Er zijn meerdere gemeentelijke beoordelingskaders waar de commissie rekening mee houdt. De Welstandsnota van de gemeente Hoorn is het belangrijkste beoordelingskader. Deze is in 2019 herzien en wordt in 2020 ter vaststelling aan de raad voorgelegd. Ook bestaat er erfgoedbeleid. Naast de welstandsnota zijn er ook beoordelingscriteria opgenomen in de beeldkwaliteitsplannen van bijzondere gebieden. In veel gevallen is ook het bestemmingsplan en ander ruimtelijke ordeningsbeleid voor de commissie relevant. De beoordelingskaders zijn naar onze mening over het algemeen goed toepasbaar en dragen bij aan de constructieve dialoog die we voeren met initiatiefnemers. De kaders maken duidelijk wat de gemeente wil bereiken met het kwaliteitsbeleid en bieden houvast bij de begeleiding en de beoordeling van plannen. In de loop van 2019 zijn wij echter wel een aantal verbeterpunten tegen gekomen. De commissie heeft geconstateerd dat er veel woningen gerealiseerd worden in de historische binnenstad. Soms gebeurt dit in panden die hiervoor oorspronkelijk niet gebouwd zijn, zoals schuren, pakhuizen en winkels. Deze oude ‘niet woongebouwen’ dragen bij aan het afwisselende straatbeeld dat Hoorn kenmerkt. Bij Lange Kerkstraat 13 bijvoorbeeld is een woning in een voormalige winkel ondergebracht. De pui is ten behoeve van de nieuwe functie ingrijpend veranderd en heeft een geheel andere uitstraling gekregen. De commissie betreurt het dat de oude pui verloren is gegaan. Zij adviseert de gemeente Hoorn om uitgangspunten te formuleren voor dit soort ontwikkelingen. Verandering van functie kan bijdragen aan de levendigheid van het bestaande straatbeeld, zeker daar waar het leegstaande panden betreft, de behoefte aan woonruimte is evident, maar wellicht kunnen er uitgangspunten voor dit soort bouwplannen worden geformuleerd die tot meer succesvolle verbouwingen leiden.
10 COMMISSIE VOOR MONUMENTEN EN WELSTAND HOORN JAARVERSLAG 2019
Situatietekening
Zicht op de gevelwand aan de Nieuwe Noord
11
11 PROJECT
HOORN
Nieuwbouw aan de Nieuwe Noord Op het terrein tussen de Nieuwe Noord, Duinsteeg, Ramen en Nieuwsteeg worden 43 nieuwe woningen en appartementen gebouwd naar ontwerp van Van Oostveen Architectuur uit Amsterdam. Een voormalig schoolgebouw is gesloopt en in oude stijl herbouwd, hierin worden appartementen gerealiseerd. Aan de Nieuwe Noord komt een geheel nieuwe gevelwand. Op deze locatie, in hartje centrum te midden van historische bebouwing, zal een dergelijke ontwikkeling veel impact hebben. De commissie is in een vroeg stadium betrokken en stuurt aan op de juiste stedenbouwkundige inpassing van de nieuwbouw. Hierbij is de aansluiting op het monumentale hoekpand van De Gruyter van groot belang. Nieuwe bebouwing dient ondergeschikt te zijn aan dit soort monumentale panden, alleen dan kunnen we de unieke historische sfeer van de binnenstad behouden. Het plan sluit verder ook mooi aan op het stedelijk weefsel en is binnen de bestaande verkavelingsrichting uitgewerkt. Ook de architectonische inpassing is van belang. Daarbij is de variatie in architectuur en korrelgrootte vanuit de binnenstad doorgezet in de gevels. De woningen liggen aan twee hofjes, een concept dat door de commissie positief ontvangen wordt. Uiteraard is het parkeren onderwerp van gesprek. Onder de panden aan de Nieuwe Noord wordt verdiept parkeren gerealiseerd, een voorwaarde voor het slagen van het project, aangezien de binnenstad geen parkeerdruk meer aankan. Kort samengevat: de nieuwbouw aan de Nieuwe Noord is een sympathiek initiatief, het is een kans op meer ruimtelijke kwaliteit aan de Nieuwe Noord. We volgen de realisatie van het plan met belangstelling. Beeldmateriaal: Van Oostveen Architecten
In de herbouwde school worden appartementen ondergebracht
12 COMMISSIE VOOR MONUMENTEN EN WELSTAND HOORN JAARVERSLAG 2019
Hoofdstuk 2 Uw adviezen in 2019 2.1 Cijfers Aantal planbehandelingen De Commissie voor Monumenten en Welstand Hoorn In 2019 heeft de Commissie voor Monumenten en heeft in 2019 advies uitgebracht over 302 aanvragen Welstand Hoorn 302 vergunningaanvragen voor een omgevingsvergunning. In 2018 waren er behandeld, waarvan 47 betrekking hadden op 445 uitgebrachte adviezen. Bij 44% van de aanvragen van voorgaande jaren. In verband met aanvragen kon in ĂŠĂŠn keer een positief advies plannen die meerdere behandelingen nodig hadden, gegeven worden. Het aantal preadviezen was in was het totaal aantal planbehandelingen 445. In 2019 heeft de Commissie voor Monumenten en Welstand Hoorn 302 vergunningaanvragen behandeld, 2019 hetzelfde als in 2018, namelijk 45 aanvragen. Het Hoorn aantal 302 nieuwe plannen is met ca 20% gedaald In 2019 heeft de Commissie voor envoorgaande Welstand vergunningaanvragen behandeld, waarvan 47 betrekking hadden opMonumenten aanvragen van jaren. In verband met plannen die meerdere ten opzichte 2018. Het aantal behandelingen waarvan 47 betrekking haddenwas op aanvragen van voorgaande jaren. Invan verband behandelingen nodig hadden, het totaal aantal planbehandelingen 445. met plannen die meerdere daalde met ca 9% tenaantal opzichte van het vorige jaar.met behandelingen nodig hadden, was het totaal aantal planbehandelingen 445. Het aantal nieuwe plannen is met ca 20 % gedaald ten opzichte van 2018. Het behandelingen daalde Het aantal nieuwe plannen is met ca 20 % gedaald ten opzichte van 2018. Het aantal behandelingen daalde met ca 9 % ten opzichte van het vorige jaar. ca 9 % ten opzichte van het vorige jaar. Aantal planbehandelingen Tabel 1 Tabel 1 SOORT AANVRAAG AANTAL AANVRAGEN AANTAL BEHANDELINGEN SOORT AANVRAAG AANTAL AANVRAGEN AANTAL BEHANDELINGEN Omgevingsvergunning 197 298 Omgevingsvergunning 197 298 waarvan een monument 35 60 waarvan een monument 35 60 waarvan nieuwbouw 41 68 waarvan nieuwbouw 41 68 waarvan verbouwing 121 170 waarvan verbouwing 121 170 Preadvies* 45 72 Preadvies* 45 72 Reclameaanvraag 21 29 Reclameaanvraag 21 29 Adviesaanvraag handhaving 7 11 Adviesaanvraag handhaving 7 11 Advies ruimtelijke plannen 15 17 Advies ruimtelijke plannen 15 17 Overige vergaderonderwerpen 17 18 Overige vergaderonderwerpen 17 18 Totaal 302 445 Totaal 302 445 * Dit zijn de preadviezen waarvoor nog geen omgevingsvergunningaanvraag is ontvangen. Het totaal aantal preadviesaanvragen was
Aantal planbehandelingen Aantal planbehandelingen
* Dit zijn de preadviezen waarvoor nog geen omgevingsvergunningaanvraag is ontvangen. Het totaal aantal preadviesaanvragen was 69. 69.
Aantal planbehandelingen ten opzichte voorgaande jaren: Aantal planbehandelingen ten opzichte voorgaande jaren: Aantal Tabel 2planbehandelingen ten opzichte van voorgaande jaren Tabel 2 SOORT AANVRAAG 2019 2018 SOORT AANVRAAG 2019 2018 Nieuwe aanvragen 255 317 Nieuwe aanvragen 255 317 Aanvragen van voorgaande jaren 47 37 Aanvragen van voorgaande jaren 47 37 Herhalingen 143 133 Herhalingen 143 133 Totaal behandelingen 445 487 Totaal behandelingen 445 487
2017 2017 282 282 47 47 142 142 471 471
Vorm Vorm van van behandelingen behandelingen
Op de gemeentepagina van Hoorn op onze website staan meer cijfers. Tabel 3 Tabel 3 VERDELING AANVRAGEN 2019 2018 VERDELING AANVRAGEN 2019 2018 Totaal behandelingen 445 487 Totaal behandelingen 445 487 in de kleine commissie 45 % 44 % in de kleine commissie behandeld 45 % 44 %
2017 2017 471 471 44 % 44 %
* Dit zijn de preadviezen waarvoor nog geen omgevingsvergunningaanvraag is ontvangen. Het totaal aantal preadviesaanvragen was 69.
Aantal planbehandelingen ten opzichte voorgaande jaren:
13 Tabel 2 SOORT AANVRAAG
2019
2018
2017
Nieuwe aanvragen
255
317
282
Aanvragen van voorgaande jaren
47
37
47
Herhalingen
143
133
142
Totaal behandelingen
445
487
471
2018
2017
487
471
Vorm van behandelingen Vorm van behandelingen Tabel 3 VERDELING AANVRAGEN
2019
Totaal behandelingen
445
in de kleine commissie behandeld
45 %
44 %
44 %
In de plenaire commissie behandeld (binnenstad en linten)
52 %
48 %
44 %
In de plenaire commissie behandeld (overige gebieden) Tabel 4
3%
8%
12%
Hoe vaak behandeld?
Hoe vaak behandeld?
ADVIEZEN AAN B&W Hoe vaak behandeld? Tabel 4 Totaal nieuwe aanvragen* ADVIEZEN AAN B&W Bij eerste behandeling akkoord Totaal nieuwe aanvragen* Bij eerste behandeling niet Bij eerstetenzij behandeling akkoord akkoord (kleine aanpassing nodig) Bij eerste behandeling niet akkoord tenzij (kleine aanpassing Bij tweede behandeling akkoord nodig) (of niet akkoord tenzij)
2019
2018
2017
226 2019
295 2018
269 2017
226
44 %
295
46 %
269
44 %
44 % 15 %
46 % 16 %
44 % % 14
15 % 16 %
16 % 16 %
14 % 15 %
Bij akkoord Bij tweede derde ofbehandeling verdere behandeling (of niet akkoord tenzij) akkoord (of niet akkoord tenzij)
16 % 6%
16 % 5%
15 % 4%
Bij derde of verdere behandeling Nog in behandeling of definitief akkoord (of akkoord tenzij) niet akkoordniet of aanvraag
6% 12 %
5% 14 %
4% 18 %
ingetrokken Nog in behandeling of definitief niet akkoord of aanvraag Plan wel akkoord op hoofdlijnen ingetrokken maar nog geen aanvraag voor
12 %
14 %
18 %
7% 4% vergunning Plan wel akkoord op hoofdlijnen * Dit zijn allegeen nieuwe aanvragen exclusief beleidsadviesaanvragen en handhaving aanvragen. maar nog aanvraag voor 7% 4% vergunning
5%
5%
Erfgoedaanvragen
* Dit zijn alle nieuwe aanvragen exclusief beleidsadviesaanvragen en handhaving aanvragen.
Erfgoedaanvragen Tabel 5
Erfgoedaanvragen ERFGOEDAANVRAGEN Tabel 5 Totaal aantal ERFGOEDAANVRAGEN rijksmonumenten Totaal aantal gemeentelijke monumenten rijksmonumenten beeldbepalende panden gemeentelijke monumenten panden in beschermd gezicht beeldbepalende panden provinciale monumenten panden in beschermd gezicht gebied met cultuurhist. waarde provinciale monumenten
gebied met cultuurhist. waarde
2019
2018
2017
120 2019
149 2018
135 2017
120
29 16 29 23 16 36 23 0 36 16 0
16
149
39 16 39 21 16 45 21 0 45 28 0
28
135
32 14 32 36 14 38 36 1 38 14 1
14
14 COMMISSIE VOOR MONUMENTEN EN WELSTAND HOORN JAARVERSLAG 2019
Erfafscheiding J.D. Pollstraat, na verkoop van gemeentelijke grond, werd de erfafscheiding te dicht op de openbare weg geplaatst. Een situatie die niet bijdraagt aan omgevingskwaliteit en in de toekomst voorkomen zou moeten worden.
Impressie van het Kerkplein na de herinrichting, afbeelding: MTD landschapsarchitecten, Den Bosch
15
2.2 Effect van de adviezen De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2019 zijn vrijwel alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W. Het college is contrair gegaan op het advies van Venidse 2 en Vollerswaal 1a. Voor beide locaties werd een aanvraag sloop ten behoeve van nieuwbouw aan de commissie voorgelegd. In beide gevallen heeft de commissie geadviseerd om sloop niet toe te staan, vanwege de stedenbouwkundige en cultuurhistorische waarde van de bestaande bebouwing. Het college heeft besloten om de sloopvergunningen toch te verlenen en nieuwbouw toe te staan. Een veel besproken thema in 2019 was de vormgeving van erfafscheidingen. Het welstandsbeleid van de gemeente Hoorn is hier duidelijk over, erfafscheidingen moeten aan bepaalde hoogten voldoen, moeten begroeid zijn of uitgevoerd worden in duurzame en hoogwaardige materialen en mogen niet te dicht op de openbare weg staan. De commissie heeft vele aanvragen beoordeeld. Hierbij hield zij ook rekening met de omringende erfafscheidingen. Door de materialen en hoogte op elkaar af te stemmen, ontstaat er een uniform en rustig straatbeeld. 2.3 Adviezen ruimtelijke plannen In 2019 zijn vele ruimtelijke plannen aan de orde geweest. Bijzonder in Hoorn is de dijkverhoging van de Westerdijk en de plannen om een stadsstrand te realiseren. De commissie heeft in 2018 de eerste ontwerpen met veel belangstelling bekeken en heeft een prĂŠvisor aangesteld die de ontwikkelingen op de voet volgt. In 2019 is dit onderwerp echter niet besproken. De commissie blijft graag betrokken bij het ontwerpproces, en benadrukt het belang van advisering in een vroeg stadium. Er kan veel voordeel gehaald worden door tijdig in gesprek te zijn over de ruimtelijke kwaliteit. Vooral bij dergelijke grote ingrepen is het van belang om het vraagstuk integraal te benaderen en ook rekening te houden met cultuurhistorie en een goede omgevingskwaliteit. De commissie denkt hier graag over mee. De herontwikkeling van het Kerkplein is een veel
besproken ruimtelijke opgave. Het onderwerp is meermaals aan de orde geweest in de Commissie voor Monumenten en Welstand Hoorn. Samen met de herbestemming van de Grote Kerk als stadshotel wordt van dit plein weer een centraal punt gemaakt. De complexiteit van dit soort vraagstukken is groot. Aan het kerkplein ligt het Huis Verloren, met haar prachtige stadstuin. De uitbater van Huis Verloren is voornemens om een serre te realiseren. Gezien de hoge monumentale waarde van het pand, de hoge ruimtelijke waarde van de tuin en de ligging aan het Kerkplein is dit een moeilijke opgave. De commissie bracht een bezoek aan de locatie om te beoordelen wat de mogelijkheden van de plek zijn. De herontwikkeling van het Kerkplein wordt integraal meegenomen in de beoordeling van een dergelijke aanvraag.
16 COMMISSIE VOOR MONUMENTEN EN WELSTAND HOORN JAARVERSLAG 2019
Het symposium Toekomst Religieus Erfgoed werd bezocht door de medewerkers van Team Erfgoed Hoorn en door de leden van het Platform Religieus Erfgoed Hoorn
17
2.4 Kwaliteitsgesprekken, procesbegeleiding, beleidsontwikkeling De adviseurs van MOOI Noord-Holland doen meer dan hun werk in de gemeentelijke adviescommissies. Wij ondersteunen vrijwel alle gemeenten in Noord-Holland bij het behoud en de ontwikkeling van omgevingskwaliteit. Voor de gemeente Hoorn hebben wij de volgende ondersteunende activiteiten uitgevoerd: • Procesbegeleiding: in de gemeente Hoorn is in het jaar 2019 voor de volgende gebieden een previsor of een supervisor werkzaam geweest: Zevenhuizen, Bangert & Oosterpolder, Holenwegkwartier, de Siriusstraat en omgeving, de Schelphoek, de Westfrisiaweg en de Westerdijk in verband met de dijkverzwaring en het stadsstrand. • Beleidsontwikkeling: in het jaar 2019 heeft de commissie geadviseerd over de herziene versie van de welstandsnota van Hoorn. Daarnaast heeft de commissie het belang van de beeldbepalende panden in de historische binnenstad geagendeerd. Dit deed zij naar aanleiding van het initiatief van Team Erfgoed om de lijst te actualiseren. Het project actualisatie beeldbepalende panden wordt in het jaar 2020 voortgezet. 2.5 Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland Medewerkers en bestuurders van Noord-Hollandse gemeenten kunnen bij het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland terecht met vragen over alles wat met erfgoed en cultuurlandschap te maken heeft. Het Steunpunt is een samenwerking tussen MOOI Noord-Holland en Stichting NMF en wordt mogelijk gemaakt door de provincie Noord-Holland en de RCE. Het Steunpunt organiseert diverse netwerk- en kennisbijeenkomsten door het jaar heen en levert informatie over erfgoed in de Omgevingswet en het landschaps- en erfgoedbeleid van diverse overheden. Ook kunnen gemeenten concrete zaken voordragen voor een expertmeeting, een onderzoek of als interessant voorbeeldproject op het gebied van duurzaamheid en herbestemming of het inpassen van
zonnevelden in een kwetsbaar cultuurlandschap. Kijk voor inspiratie en voorbeelden eens op www.steunpunterfgoednh.nl. En de Steunpunt-kaartviewer biedt een rijke bron aan informatie over allerlei erfgoedzaken, ook in uw gemeente. De gemeente Hoorn heeft ook gebruik gemaakt van het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland. De medewerkers van Team Erfgoed namen deel aan het Toekomst Religieus Erfgoed Symposium, evenals enkele leden van het Religieus Platform Hoorn. Samen met erfgoedspecialisten van MOOI Noord-Holland zullen zij de kerkenvisie Hoorn gaan opstellen. De archeologen van de gemeente Hoorn namen deel aan de bijeenkomst van het Steunpunt over de Westfriese Omringdijk.
t
18 COMMISSIE VOOR MONUMENTEN EN WELSTAND HOORN PROJECT JAARVERSLAG 2019
HOORN
Het missiehuis, waar weer leerlingen gaan ronddwalen Het Missiehuis bood vanaf 1928 onderdak aan de leerlingen van een Engelse Missiecongregatie. Na vele jaren van leegstand zullen er wederom leerlingen in het gebouw gaan ronddwalen. Aan de achterzijde van het Missiehuis opent binnenkort namelijk de Ida Gerhardt academie haar deuren. Er zijn plannen om in het voorste deel van het gebouw appartementen te realiseren. De restauratiekosten worden onder andere gedekt met de opbrengsten van de verkoop van nieuwbouw appartementen die achter het Missiehuis gerealiseerd worden. De commissie ziet het als een positieve ontwikkeling dat dit gemeentelijke monument een nieuwe toekomst krijgt. De verbouwing wordt in twee fases uitgevoerd, evenals de vergunningaanvraag. De vergunningaanvraag voor de school is in een vergevorderd stadium, de aanvraag voor het appartementencomplex wordt in 2020 verwacht. Beide ontwerpen moeten zorgvuldig op elkaar afgestemd worden. Materiaalkeuzes voor de school zijn bijvoorbeeld de trendsetter voor het appartementencomplex. Hiermee wordt de eenheid in het monumentale pand gewaarborgd. Op de binnenplaats wordt een auditorium gerealiseerd, dit zal een eigentijdse toevoeging zijn aan het historische pand. De commissie adviseert positief op het voorstel, maar ziet toe op de juiste aansluitingen tussen nieuwe en oude elementen. Bovendien dient het auditorium een ondergeschikt karakter te hebben aan het monument. De binnenplaats zal hierdoor nog als zodanig herkenbaar blijven.
Visualisatie van de nieuwe binnenplaats
19
Visualisatie van de nieuwe binnenplaats
Geveltekening Missiehuis, nieuwe situatie.
t
20 PROJECT
HOORN
Dubbele Buurt 18, reconstructie van de voorgevel Steeds vaker worden appartementen of woningen gerealiseerd in voormalige garages, winkels, pakhuizen en andere opslagplaatsen. Dubbele Buurt 18 bijvoorbeeld is in 1925 gebouwd als sigarenfabriek met bovenwoning. Daarna heeft het pand verschillende functies gehad. Schildersbedrijf Wolda gebruikte het voor opslag en het is ingericht geweest als eethuisje. De afgelopen jaren heeft het pand leeg gestaan en hierdoor was het in verval geraakt. Nu wordt het ingericht met twee appartementen. De vervallen voorgevel wordt hierbij prachtig gereconstrueerd naar de oude situatie. Een mooi initiatief! Het ontwerp is gemaakt op basis van oude foto’s, zelfs de oude belettering van de ijzerwinkel wordt teruggebracht. Omdat hiermee de historie van het pand zichtbaar wordt gemaakt, krijgt de initiatiefnemer subsidie van de gemeente Hoorn. De lat ligt hoog, want materialen en technieken dienen passend te zijn bij de originele situatie. De commissie heeft daarom bij haar advisering ook gelet op de juiste toepassing van materialen en technieken. Zo worden de oorspronkelijke raamkozijnen nauwkeurig gereconstrueerd en zijn er duidelijke afspraken gemaakt over reclamevoering op de voorgevel. Dit soort initiatieven hebben een hoog ambitieniveau en maakt de rijke historie van de stad zichtbaar. De reconstructie van de voorgevel en het feit dat het pand weer voor bewoning geschikt gemaakt wordt, draagt in belangrijke mate bij aan de omgevingskwaliteit van Hoorn.
Visualisatie van de nieuwe binnenplaats
21
De voorgevel wordt gereconstrueerd op basis van oude foto’s, onder andere op basis van de periode dat er een sigarenfabriek in het pand zat.
De voorgevel wordt gereconstrueerd op basis van oude foto’s, onder andere op basis van de periode dat er een sigarenfabriek in het pand zat
De gevel is in de loop van de jaren dusdanig uitgekleed dat het oorspronkelijke ontwerp niet meer tot zijn recht komt. Met de huidige reconstructie worden de kenmerkende details, zoals vormgeving van de pui, de belettering en raamindeling weer teruggebracht.
Tekening van de oude en nieuwe situatie. Afbeelding: MTPO
22 COMMISSIE VOOR MONUMENTEN EN WELSTAND HOORN JAARVERSLAG 2019
Hoofdstuk 3 Omgevingswet zet de toon Terugkijkend op het afgelopen jaar zien we dat de Noord-Hollandse gemeenten zich intensief aan het voorbereiden zijn op de Omgevingswet. Het is een immense opgave om op tijd klaar te zijn met de nieuwe vergunningprocessen en het digitale stelsel. De omgevingsvisie en het omgevingsplan moeten gestalte krijgen. En dan komt ook het vraagstuk van de kwaliteitsadvisering om de hoek kijken. Dat is urgent, want voor het inwerkingtreden van de Omgevingswet moeten alle gemeenteraden in Noord-Holland hun gemeentelijke adviescommissie ingesteld hebben. Zelfs als u niets wilt veranderen aan de advisering, moet de adviescommissie opnieuw worden ingesteld omdat de wettelijke grondslag van de oude commissie vervalt. Wel is het daarbij mogelijk om de oude commissie(s) over te laten gaan naar de nieuwe commissie. 3.1 Dilemma’s Het afgelopen jaar bent u al geïnformeerd over de veranderingen ten aanzien van de advisering, zoals die in de Omgevingswet zijn opgenomen. In het voorgaande jaarverslag hebben we stilgestaan bij een aantal dilemma’s die daarmee samenhangen. Zoals de vraag hoe maatschappelijke participatie en advisering door deskundigen elkaar kunnen versterken. En de vraag of de advisering wordt ingezet tijdens het hele plan- of ontwerpproces, of alleen als een check aan het eind. Ook het dilemma van de proportionaliteit kwam aan de orde: hoe zorg je dat de advisering in goede verhouding staat tot de betekenis/invloed van een plan op de publieke ruimte, en hoe organiseer je het zo dat iedere initiatiefnemer de route vindt die het beste past bij de vraag? En last but not least: is kwaliteit een kwestie van regelgeving of van anders kijken? Het doel van de ruimtelijke kwaliteitsadvisering is niet het toetsen aan regels. Het gaat om een zorgvuldige en begrijpelijke afweging: draagt een initiatief bij aan de prettige leefomgeving die de gemeente en de gemeenschap voor ogen heeft.
3.2 Handreiking om uw kwaliteitsadvisering ‘Omgevingswet-proof’ te maken Het afgelopen jaar heeft MOOI Noord-Holland actief meegewerkt aan de totstandkoming van een handreiking voor het adviesstelsel onder de Omgevingswet. Deze handreiking werd gemaakt in opdracht van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) en de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit (FRK). Op 17 februari 2020 werd het eerste deel van de handreiking gepubliceerd. Deel twee, met voorbeeldregels voor het instellingsbesluit van de nieuwe gemeentelijke adviescommissie, volgt spoedig. De handreiking is een handig hulpmiddel om in de komende periode de advisering over goede omgevingskwaliteit ‘Omgevingswet-proof’ te maken. 3.3 Hoe zit het precies? Na het inwerkingtreden van de Omgevingswet blijft veel beleid en regelgeving gewoon van kracht. Hier zorgt de ‘bruidsschat’ voor die het Rijk aan de gemeenten meegeeft. Uw bestemmingsplannen, maar ook uw welstandsnota en lokaal cultureel erfgoedbeleid gaan automatisch over naar de nieuwe situatie en maken straks direct of indirect onderdeel uit van het omgevingsplan. Uw huidige commissie voor Monumenten en Welstand Hoorn is echter niet in die ‘bruidsschat’ opgenomen. In artikel 17.9 van de Omgevingswet wordt namelijk een nieuwe commissie geïntroduceerd: de gemeentelijke adviescommissie. Gemeenten hebben de taak om zelf invulling te geven aan deze commissie. Art 16.15a van de wet stelt dat gemeenten in ieder geval advies vragen aan de gemeentelijke adviescommissie bij een ingreep aan een rijksmonument en bij alle andere door de gemeenteraad en/of het college van B&W aangewezen gevallen. Dit kan zowel over omgevingsvergunningen als over beleid gaan. Op den duur kan in het omgevingsplan precies worden aangeven bij welke activiteiten advies gevraagd moet worden aan de commissie.
23
3.4 Keuzes Met uitzondering van de genoemde advisering over rijksmonumenten, bepaalt u dus zelf hoe de advisering over omgevingskwaliteit wordt ingevuld en welke adviseurs daarbij worden ingeschakeld. De huidige adviescommissie kan vrij eenvoudig overgaan in de nieuwe gemeentelijke adviescommissie. Maar de gemeente kan ook kiezen voor verdere doorgroei naar bredere en vroegtijdige advisering, waarvoor de Tweede Kamer in een vrijwel unaniem aangenomen motie zijn voorkeur heeft uitgesproken. Ook de VNG, opdrachtgever van de handreiking, benadrukt dit streven: brede en vroege kwaliteitsadvisering is nodig bij uitnodigend en meer op ondersteuning van de initiatiefnemer gericht omgevingsbeleid. Dat gebeurt bij voorkeur in een helder en samenhangend adviesstelsel, zodat iedereen weet wie wanneer over wat adviseert. En waarbij de onafhankelijke advisering de ambtelijke processen aanvult en ondersteunt. Verder met advisering over goede omgevingskwaliteit Uw gemeente bereidt zich al voor op het nieuwe adviesstelsel. Het afgelopen jaar hebben wij hier met vertegenwoordigers van uw gemeente regelmatig over gesproken. Wij hebben begrepen dat de voorlopige inzet van de gemeente is om de onafhankelijke advisering door de gemeentelijke adviescommissie beleidsneutraal in te vullen op basis van de huidige advisering voor cultureel erfgoed en welstand/ruimtelijke kwaliteit en stedenbouw.
3.5 De inhoud van het kwaliteitsbeleid We zijn eveneens met gemeente Hoorn in gesprek geweest over de inhoud van het kwaliteitsbeleid onder de Omgevingswet. Toen hebben wij de Handreiking voor kwaliteitsadvisering gepresenteerd. Graag geven we een vervolg aan dit gesprek om het te hebben over uw ambities en over uw opvatting van omgevingskwaliteit. In welke mate neemt de gemeente regie en wat wordt aan de mensen zelf overgelaten? Wat betekent dat voor de verschillende gebieden in de gemeente? En hoe weerspiegelt dat in de omgevingsvisie, het omgevingsplan en ander beleid? De nieuwe vormgeving van het kwaliteitsbeleid onder de Omgevingswet is een zaak van onderzoeken en uitproberen. We doen dat graag samen met u.
24 COMMISSIE VOOR MONUMENTEN EN WELSTAND HOORN JAARVERSLAG 2019
Hoofdstuk 4 Evaluatie en aanbevelingen 4.1 Evaluatiegesprek portefeuillehouder Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u als gemeente. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op 10 juni 2020 vond dit jaarlijkse evaluatiegesprek plaats over het jaar 2019. De belangrijkste uitkomsten van dat gesprek zijn: De samenstelling van de commissie is besproken. Het komt in de commissie wel eens voor dat er twee perspectieven naast elkaar komen te liggen, deze standpunten worden beide opgenomen in het advies en zorgt voor een fijne nuancering. Wel geeft de commissie aan dat het voor de gemeente Hoorn goed zou zijn om een senior stedenbouwkundige of senior architect voor grotere ontwikkelingen in het projectteam op te nemen om de kwaliteit van de projecten te waarborgen. Er is gesproken over de herziene welstandsnota en hoe deze in de toekomst ingezet kan worden. Met de komst van de nieuwe Omgevingswet gaan we van een regelplanologie naar een doelstellingenplanologie. De rol en werkzaamheden van de previsor en supervisor zijn besproken. De commissie geeft aan met betrekking tot de indieningsvereisten dat vooral voor plannen met enige importantie de stukken goed uitgewerkt aangeleverd dienen te worden. De Omgevingswet is uitgesteld en dat geeft de gemeente meer tijd om de nieuwe gemeentelijk adviescommissie aan te stellen en te bepalen waar de commissie, buiten rijksmonumenten om, nog meer over zou moeten adviseren. De gemeente heeft dit jaar de tijd om het raadsbesluit over de gemeentelijke adviescommissie voor te bereiden. In samenwerking met de VNG, de RCE en het ministerie is er een handreiking opgesteld voor het inrichten van de gemeentelijke adviescommissie. In de maand
september zal er naar alle waarschijnlijkheid een modelverordening gepubliceerd worden. 4.2 Aanbevelingen door de commissie: De commissie voor Monumenten en Welstand Hoorn doet - vanuit haar ervaringen en inzichten - nog de volgende aanbevelingen: • In 2019 is de overlegstructuur tussen stedenbouw en commissie steeds beter ingevuld. Het is van belang dat voor nieuwe ontwikkelingen vroegtijdig overleg plaats vind. Op deze wijze is het mogelijk een breed gedragen planontwikkeling op gang te brengen. • Beleg een paar keer per jaar een integraal moment voor team stedenbouw, team erfgoed en commissie om de aanstaande grote ontwikkelingen binnen de stad met elkaar voor te bespreken. • Formuleer beleid ten aanzien van het meewerken aan functiewijzigingen binnen de beschermde binnenstad, enerzijds om de dynamiek van de stad ruimte te geven, anderzijds om de vanuit de historie aanwezige diversiteit in het straatbeeld te waarborgen. • Bij het uitgeven van snippergroen in particuliere handen is het belangrijk de impact van eventuele bebouwing en erfafscheidingen op de openbare ruimte mee te wegen. • Indien de adviezen van de commissie ter zijde worden gelegd, ontvangt de commissie daar graag een tijdige terugkoppeling van.
25
4.3 Aanbevelingen door MOOI Noord-Holland • Blijf in uw gemeente steeds het debat voeren over de vraag hoe ruimtelijke kwaliteit, inclusief het cultureel erfgoed, kan worden ingezet als pijler voor de omgevingsvisie en het omgevingsplan. Hoewel bestaande beleidskaders, zoals de welstandsnota, na inwerkingtreding van de Omgevingswet automatisch onderdeel worden van het omgevingsplan (de zogenaamde ‘bruidsschat’), kan actualisatie van de huidige beleidskaders – gericht op een meer integrale, uitnodigende én meer inspirerende regelgeving – zeer nuttig zijn. • In 2020 zal de gemeenteraad moeten besluiten over de toekomst van de kwaliteitsadvisering, die begint na de invoering van de Omgevingswet. De kaders in de omgevingsvisie en het omgevingsplan zullen zeker aanleiding geven om de gemeentelijke adviescommissie constructiever en nog effectiever in te zetten. Eind dit jaar brengen wij samen met de VNG een handreiking uit over hoe dat zou kunnen. Het ambtelijke gesprek hierover is in uw gemeente al begonnen. Wij bevelen u aan begin volgend jaar met de VNG-handreiking in de hand het debat met ons te voeren. • Maak gebruik van de kennis en ervaring die aanwezig is bij medewerkers en adviseurs van het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland. Het Steunpunt is door provincie Noord-Holland en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed ingesteld om gemeenten te ondersteunen bij alle vragen die spelen rond (het verduurzamen van) monumenten, cultuurlandschap, herbestemming en andere erfgoed-gerelateerde zaken. Het Steunpunt verwelkomt u graag tijdens activiteiten en bijeenkomsten.
4.4 Tot slot Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Commissie voor Monumenten en Welstand Hoorn, aan de hand van de geldende beleidskaders, adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Dit is een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen. De plannen in dit jaarverslag zijn slechts een greep uit de vele en uiteenlopende plannen waarover de commissie dit jaar heeft mogen adviseren. Wij nodigen u van harte uit om in 2020 bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.
Afbeeldingen GEO architecten, Schagen
Toren in aanbouw. Foto: P.J. Feldberg
27
27 PROJECT HOE IS HET MET?
HOORN
Toren Project ‘Toren’ is met zijn ruim 55 meter hoogte uniek in Hoorn. Het carré vormige complex, met aan één zijde de hoge toren, biedt ruimte aan 212 wooneenheden en een deels maatschappelijke plint onder de hoogbouw. Onder het complex bevindt zich een kelder die 175 parkeerplaatsen herbergt. Eind 2017 is begonnen met de graafwerkzaamheden voor de kelder en vlak voor de kerst van 2019 zijn de eerste 67 appartementen opgeleverd. GeO Architecten uit Schagen wist vorm te geven aan deze complexe ontwerpopgave, het creëren van een aangenaam woonklimaat op een relatief kleine plot. Het worden lichte, moderne en ruimtelijke woningen: moderne architectuur met een knipoog naar het rijke verleden van de stad. Wij vroegen aan architect Maarten Overtoom hoe het vergunning traject en de bouw zijn verlopen: “Ook de Commissie voor Monumenten en Welstand speelde een belangrijke rol in het ontwerpproces. Zij was van mening dat het complex op deze locatie van uitmuntende kwaliteit moest zijn vanwege de prominente uitstraling. Er hebben meer dan zeven zittingen plaatsgevonden vanaf het eerste concept tot afronding vergunning. Desalniettemin werd de vergunning een jaar na aanvang van het project afgegeven. Ongehoord snel voor zo een omvangrijk bouwwerk. De realisatie van dit soort bouwwerken is een hele uitdaging, maar de bouw is voorspoedig verlopen. De engineering van met name de slanke toren vraagt om een omvangrijk fundatiewerk en de ter plaatse gestorte kelder is al een bouwwerk op zich. Een extra uitdaging vormde de aantrekkende markt, waardoor bouwstoffen en -arbeid steeds schaarser werden. Gelukkig heeft de werkvoorbereiding ons elke keer betrokken en door alternatieve oplossingen is de kwaliteit van het bouwwerk gewaarborgd. Inmiddels is de dakvloer net gestort en is de toren zelf ook op weg naar oplevering. De woningen aan de westzijde zijn al bewoond en de binnentuin wordt gerealiseerd. In oktober 2020 is de verwachting dat de Toren volledig zal worden opgeleverd en is de stad Hoorn een markant complex rijker!”
28
Colofon Auteur Marrit van Zandbergen, coördinator Commissie voor Monumenten en Welstand Hoorn Met bijdragen van Ron Baltussen, voorzitter Commissie voor Monumenten en Welstand Hoorn José van Campen, Woord en Plaats Jef Mühren, directeur MOOI Noord-Holland Dorine van Hoogstraten, adjunct-directeur MOOI Noord-Holland Primo Reh, communicatieadviseur MOOI Noord-Holland Basisontwerp Funcke Creatieve Partners Uitwerking IAAY | Merijn Groenhart MOOI Noord-Holland adviseurs omgevingskwaliteit Alkmaar, september 2020
MOOI NOORD-HOLLAND ADVISEURS OMGEVINGSKWALITEIT Emmastraat 111 1814 DP Alkmaar T 072 520 44 59 info@mooinoord-holland.nl www.mooinoord-holland.nl @overmooinh
