N I E U W E S TA R T N A R U I M ZES EEUWEN HISTORIE
A
rti Legi is een beeldbepalend en karakteristiek rijksmonument aan de Markt te Gouda, dat sinds 1855 huisvesting bood aan de stadstekenschool (Arti) en het kantongerecht (Legi). De geschiedenis van deze locatie gaat echter terug tot de veertiende eeuw. Een van de eerste gebruikers van deze locatie was de Latijnse school, ook wel bekend als de Grote of Parochieschool van de St. Janskerk. Voor zover bekend is dit de oudste school van Gouda waarvan in 1366 een eerste melding wordt gemaakt m.b.t. een perceel ‘after die kerck op die oestside van de scoel’. Deze school werd in 1407 verplaatst naar het toen nog houten gebouw op de plek waar nu Arti Legi staat, aan de oostzijde van de Markt, het deel dat tot in de 19e eeuw Regenboog heette. De school werd in 1453-1454 in steen herbouwd. Hier kreeg o.a. Desiderius Erasmus vanaf zijn vierde jaar in 1469 zijn eerste lessen bij Pieter Winckel, de latere onderpastoor van de St-Janskerk. Na de Reformatie verhuisde de school in 1573 naar het Cellenbroedersconvent aan de Groeneweg en kreeg het gebouw eerst de bestemming van artilleriemagazijn en vanaf 1611 van boterhuis. Dit ‘handelshuis van boter, kaes en zuivel’ werd vanaf 1661 ook gebruikt als pakhuis voor koren en - kaasmanden. Daarnaast werd elk najaar de binnenplaats ingericht als abattoir. Een zekere Ignatius Wavis vermeldt dat het gebouw in 1616 een nieuwe voorgevel heeft gekregen en dat in het gebouw aan de achterzijde aan het water van de Zeugstraat, de Gildekamer van de goud- en zilversmeden was gevestigd. Verder maakte rederijkerskamer De Goudsbloem tot 1614 enige tijd elke zondagmiddag gebruik van het gebouw om zich te oefenen in het maken van verzen. De botermarkt werd in 1853 ondergebracht in de voormalige vleeshal onder het huidige stadhuis. De verhuizing van de botermarkt zal te maken hebben gehad met de sloop van het pand, want onder leiding van de toenmalige gemeentebouwmeester Willem Cornelis van Goor kwam
tussen 1853 en 1855 het nieuwe huidige gebouw tot stand. Hij voorzag het pand van een statige wit gepleisterde lijstgevel in de zgn. eclectische stijl, waarin hier motieven uit de vroege renaissance en de neogotiek zijn samengevoegd. De Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed geeft de volgende beschrijving: ‘statige, laat-Empire lijstgevel, gepleisterd en met rondboogvensters, waarin draairamen. De kroonlijst, waarop een balustrade met neo-gotische vierpassen, wordt gedragen door een rondboogfries op consoles’.
Een beeldbepalend en karakteristiek rijksmonument aan de Markt te Gouda Uit het Latijnse opschrift Arti Legi kan men opmaken dat het gebouw zowel voor de Kunst als voor de Wet dienst moest doen. Zo werd de Stadstekenschool op de eerste etage boven ondergebracht en nam het Kantongerecht op de begane grond achter dubbele deuren zijn intrek. Andere gebruikers waren de Schuttersraad, de Kamer van Koophandel en Fabrieken, de Schoolcommissie en de Commissie van Toezicht op de Stedelijke Muziekschool. Daarnaast hielden geneesheren er in de ochtend een spreekuur voor armen en nam in 1874 het Museum van Oudheden, voorloper van het Goudse Stedelijke Museum, er zijn intrek. De bekendste docent van de tekenschool voor aankomende ambachtslieden, de heer J.J. Bertelman , was mede-initiatiefnemer van dit museum waarvan de collectie in 1939 over is gebracht naar het Catharina Gasthuis. In 1886 werd achter Arti Legi aan de kant van de Zeugstraat de tekenschool in een nieuw gebouw gevestigd op de begane grond en konden o.a. de Schuttersraad en de Kamer van Koophandel van een zaal op de verdieping gebruik maken. Ook werd er de stadsmuziekzaal ondergebracht. Momenteel is
de regenboog
arti legi 1966
dit gebouw aan de Zeugstraat in gebruik als woonhuis. In de loop van de 20 eeuw verlieten bovengenoemde gebruikers het pand aan de Markt en waren er tot 2010 o.a. de plaatselijke VVV en een politiepost gehuisvest. Medio 2011 hebben wij het pand gekocht van de Gemeente Gouda. Samen met Frank Goppel, de bekende restauratiearchitect van Gouda, zijn plannen ontwikkeld voor een ingrijpende en omvangrijke restauratie, waarbij het de intentie was het pand zoveel mogelijk zijn oorspronkelijke karakter en uitstraling weer terug te geven. Na de afgifte van de vergunning in maart 2012 is een begin gemaakt met het sloop- en voorbereidingswerkzaamheden en kon in juni de restauratie starten. Naast enkele privéruimtes beschikt het pand nu weer over monumentale vertrekken waar tijdelijke en wisselende exposities kunnen worden gehouden. De ruimtes zijn ook zeer geschikt voor het organiseren van lezingen, recepties, ontvangsten en gelegenheidsdiners. Voor exposities beschikt het pand over 215 m2 expositieruimte, 55 vaste en maximaal 45 variabele wandlengte meters voor het tonen van werken. Veel aandacht is besteed aan uitstraling, materialen, verlichting, comfort en veiligheid. Voor de zolder ontwierp Frank Goppel een plan waardoor circa 150 m2 extra gebruiksruimte voor bijvoorbeeld workshops is ontstaan. Verschillende innovatieve dakramen zorgen hier voor een goede lichtinval, waarvan een deel tot in de hal beneden doorwerkt. Het gehele pand inclusief de zolder is ook toegankelijk gemaakt voor minder validen. Als rijksmonument met een rijke historie hopen wij
arti legi 2012
Arti Legi met deze ingrepen a.h.w. weer een beetje ‘terug te geven’ aan de stad Gouda. Toen wij dit voorjaar kennis maakten met de krachtige schilderijen van Ger Lataster, kwamen wij op het idee zijn werk te kiezen voor de openingstentoonstelling in Arti Legi.Lataster is in maart op 92 jarige leeftijd overleden en was een van de meest aansprekende abstract- expres-sionistische kunstenaars die ons land heeft voortgebracht. In nauwe samenwerking met Galerie Post + Garcia te Maastricht en de familie Lataster brengt de tentoonstelling ‘Lataster in Arti Legi’ ruim 50 werken bij elkaar van Lataster uit de 21e eeuw waaronder een groot aantal nooit eerder vertoonde werken uit zijn nalatenschap. Zijn oeuvre is omvangrijk en te zien in diverse topmusea ter wereld, als plafondschildering in het Mauritshuis en nu ook in Arti Legi. Zowel de tentoonstelling als het gebouw zijn op 29 november 2012 geopend door Hanneke Groenteman, TV journalist en documentairemaker, die Lataster persoonlijk gekend en bewonderd heeft. Wij zijn iedereen die in uitvoerende of creatieve zin heeft bijgedragen aan de restauratie van Arti Legi erkentelijk. Mede dank zij hen ligt er nu een nieuwe toekomst open voor Arti Legi. Gouda, 29 november 2012 Gerda en Louwrens Dijkstra
GER LATASTER
1920 schaesberg - 2012 amsterdam
I N ART I LEGI
I
n veel - misschien wel de meeste - schilderijen van Lataster staat een voorwerp afgebeeld: ze heten schop, schoen, brood, hamer, sikkel, spijker, schaar of stok. Deze simpele dingen duiden op handeling: er wordt iets gemaakt of gedaan. Lataster werd in 1920 geboren in Schaesberg. Als zoon van een mijnwerker lag een ondergrondse loopbaan voor de hand. Hij werd echter geen mijnwerker maar de belangrijkste abstract-expressionistische schilder van Nederland. In de omgeving waarin hij opgroeide leerde hij deugden als durf, werklust, respect voor arbeid en arbeiders. Ook zijn voorkeur voor het gebruik van korte, krachtige woorden komt daar vandaan. Als jonge twintiger ontmoette hij fotografe Hermine van Hall, dochter van beeldhouwer Frits van Hall, die vanwege zijn actieve rol in het Amsterdamse kunstenaarsverzet door de nazi’s werd gedeporteerd en uiteindelijk in Polen gefusilleerd. Het werd een verbinding voor het leven. Haar inzichten en ervaringen maakten ook hem tot een overtuigd communist, een strijder tegen oorlog en onrecht. Tot op zeer hoge leeftijd vertaalde hij zijn afschuw hiervan met verf en penseel in beelden waar je niet omheen kunt. Maar daarnaast bleef hij kijken naar het kleine, het alledaagse doen en laten van gewone, goede mensen. Een bakkersvrouw ergens in Frankrijk met een rond brood in haar handen, zijn vrouw bij het voeren van de vogels, een oude man peren plukkend op een ladder. Want het zijn deze zaken die ons leven de moeite waard maken zoals het schilderen dat deed voor Lataster.
In de schilderijen uit de afgelopen jaren plaatst hij zichzelf vaak als toeschouwer in de bovenhoek van het doek. Opvallend is dat in de laatste maanden van zijn leven een aantal werken ontstaat waarin hij aan de rechterzijde van het doek de duisternis inloopt, zich daarbij afwendend van het voorbije leven, kleurrijk en dynamisch voor ons geschilderd. Op het doek verschijnen kleuren die herinneren aan het palet van de grote kunstenaars die hem aan het begin van zijn loopbaan zo inspireerden. Met verwijzingen naar Matisse, Cézanne en soms Chagall heeft hij de cirkel rond gemaakt. Het atelier is leeg en stil geworden. Het laatste doek dat de kunstenaar op zijn ezel zette zal onberoerd blijven. De penselen en verf getuigen nog van de activiteit die hier dagelijks plaatsvond: hier werkte tot enkele dagen voor zijn dood in maart van dit jaar Ger Lataster, warmbloedige Limburgse mijnwerkerszoon, strijdbare Amsterdammer en icoon van de Nederlandse schilderkunst. Het wordt de eerste grote tentoonstelling van Ger Lataster na zijn overlijden. Een groot deel van de schilderijen wordt nu voor het eerst aan het publiek getoond en in deze publicatie afgebeeld. Het is een mooi symbool voor de onsterfelijkheid van kunst dat juist met deze tentoonstelling Arti Legi te Gouda, het bijzondere initiatief van Gerda en Louwrens Dijkstra, een nieuw leven krijgt. Paloma García en Peter Post
B I J H E T A F S C H EI D VA N G ER L ATA S T ER Er is je kamer, het verborgen raam met uitzicht, de dag en de nacht die erover waken blazen dunne druppels dauw. Ongeduldig wachtend in de ochtend: jij, de schilder die wil oogsten onder een zon van traag vallend licht. Je ogen meten het land op, voelen van binnenuit de tegenspartelende tijd, het vage gevoel van einder, onbegrensde verte. En niemand erbij dan jij alleen, koelbloedig onder ongrijpbare schaduwen schilder je de zwaarte van het heelal. Keer op keer stapel je het licht, chaos veeg je uit. Zoveel luchten nog, zoveel volle maan. Totdat alles stil.
Frans BudĂŠ
KETENEN I
2011 - 2012
olieverf op doek 55 x 55 cm
DUBBELPORTRET
2011 - 2012
olieverf op doek 55 x 55 cm
HET PALET
2011 - 2012
houtskool op doek 80 x 80 cm
HERMINE MET VRUCHT
2011 - 2012
houtskool en olieverf op doek 80 x 70 cm
VOGEL
2011 - 2012
olieverf op doek 50 x 40 cm
Z.T.
2011 - 2012
olieverf op doek 55 x 55 cm
PROFIEL
2011 - 2012
olieverf op doek 70 x 50 cm
LIEFDESPAAR
2011 - 2012
olieverf op doek 70 x 50 cm
NAAKT MET VOGEL
2011 - 2012
olieverf op doek 45 x 100 cm
DE VRIJHEID WERPT HAAR KETENEN AF I
2011 - 2012
olieverf op doek 50 x 60 cm
VROUWENPORTRET
2011 - 2012
olieverf op doek 60 x 60 cm
Z.T. (ONVOLTOOID)
2011 - 2012
olieverf op doek 60 x 50 cm
VROUW MET ZWARTE PEREN
2011 - 2012
olieverf op doek 50 x 70 cm
DE VRIJHEID WERPT HAAR KETENEN AF II
NEL
2011 - 2012
2011 - 2012
100 x 100 cm
100 x 100 cm
olieverf op doek
olieverf op doek
HERMINE DUIKT
2011 - 2012
olieverf op doek 110 x 100 cm
DE VRIJHEID WERPT HAAR KETENEN AF III
2011 - 2012
olieverf op doek 100 x 100 cm
NAAKT MET ZWARTE PEER
2011 - 2012
olieverf op doek 100 x 100 cm
IN DE TUIN
2011 - 2012
olieverf op doek 100 x 100 cm
VERBODEN VRUCHT
2011 - 2012
olieverf op doek 110 x 100 cm
PASSANTEN IN DE REGEN
2011 - 2012
olieverf op doek 100 x 120 cm
GEWONDE ARM I
Z.T.
2011 - 2012
2011 - 2012
100 x 80 cm
100 x 80 cm
olieverf op doek
olieverf op doek
SCHILDER EN SPIEGELBEELD
2011 - 2012
olieverf op doek 80 x 100 cm
KETENEN III
2011 - 2012
houtskool op doek 100 x 90 cm
VROUW MET VRUCHTEN
2011 - 2012
olieverf op doek 100 x 80 cm
KETENEN II
2011 - 2012
olieverf op doek 80 x 100 cm
PORTRET VAN DE VRIJHEID
2011 - 2012
olieverf op doek 100 x 90 cm
ZWARTE SPADE
2011 - 2012
olieverf op doek 120 x 80 cm
BEEN EN VOGELKOP (TWEELUIK)
2011 - 2012
olieverf op doek 120 x 140 cm
DE LAATSTE VLAG
2011 - 2012
olieverf op doek 70 x 160 cm
STAARTMEZEN (LINKS)
2011 - 2012
olieverf op doek 155 x 44 cm
VOGELS (RECHTS)
2011 - 2012
olieverf op doek 155 x 44 cm
GEVALLENE ONDER VLAG
2011 - 2012
olieverf op doek 70 x 160 cm
DE VRIJHEID WERPT HAAR KETENEN AF V
DE VRIJHEID GEKETEND (NAAR MAILLOL)
2011 - 2012
2011 - 2012
160 x 70 cm
160 x 70 cm
olieverf op doek
olieverf op doek
DE VRIJHEID WERPT HAAR KETENEN AF IV
2011 - 2012
olieverf op doek 100 x 90 cm
MUZE
2011 - 2012
olieverf op doek 160 x 70 cm
DUISTERNIS
2011 - 2012
olieverf op doek 130 x 120 cm
DE SCHERVEN VAN DE NEDERLAAG
2011 - 2012
olieverf op doek 127 x 75 cm
DE WOND VAN DE SCHILDER
2011 - 2012
olieverf op doek 160 x 150 cm
Z.T. / (ONVOLTOOID)
2011 - 2012
olieverf op doek 60 x 50 cm
GEWONDE ARM II
2011 - 2012
olieverf op doek 200 x 120 cm
DROOM VAN GELIEFDEN
2011 - 2012
olieverf op doek 150 x 180 cm
VERLATEN SCHILDER I
2011 - 2012
olieverf op doek 140 x 180 cm
HERMINE AAN DE VLEUGEL
2010
olieverf op doek 180 x 180 cm
VERLATEN SCHILDER II
2011 - 2012
olieverf op doek 170 x 200 cm
GEWONDE ARM III
2011 - 2012
olieverf op doek 120 x 200 cm
COLOFON Deze publicatie verscheen bij gelegenheid van de feestelijke opening van Arti Legi in Gouda door mevrouw Hanneke Groenteman op 29 november 2012. UITGAVE
Arti Legi, Gouda Galerie Post + García, Maastricht REDACTIE
Laura Post MA, Maastricht GEDICHT
Frans Budé, Maastricht FOTOGRAFIE
Peter Cox, Eindhoven / werken Hugo Thomassen, Meerssen / portret Peter Lataster, Amsterdam / overige fotografie GRAFISCH ONTWERP
Mooi Rood, Thomas van der Schoor, Wateringen DRUK
Schrijen-Lippertz, Voerendaal © 2012 Galerie Post + García, Maastricht Erven Ger Lataster, Amsterdam Frans Budé, Maastricht ISBN
978-90-78461-04-3 GALERIE POST + GARCÍA
ARTI LEGI
Avenue Céramique 17 6221 KV Maastricht T 0031 (0) 43 356 19 00 info@postgarcia.nl www.postgarcia.nl
Markt 27 2801 JJ Gouda T 0031 (0) 18 274 30 50 info@artilegi.nl www.artilegi.nl