Exartiseis by pallini mousiko

Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή

“ΕΙΣΑΓΩΓΗ”

Η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή ή ΙΨΔ (Obsessive–compulsive disorder-OCD) περιλαμβάνεται στην ομάδα των αγχωδών διαταραχών και αυτές με τη σειρά τους στην ευρύτερη ομάδα των νευρώσεων. Χαρακτηρίζεται είτε από ιδεοληψίες (obsessions) είτε από ψυχαναγκασμούς (compulsions) είτε και από τα δύο, ψυχοπαθολογικές εκδηλώσεις που συνιστούν πηγή δυσφορίας για το άτομο και απασχολούν σημαντικό μέρος από το χρόνο του και από την επαγγελματική, κοινωνική και την συναισθηματική του ζωή. Το άγχος συνδέεται συχνά με τους ψυχαναγκασμούς, καθώς και με την αντίσταση σε αυτούς, και υποχωρεί αμέσως μόλις το άτομο ενδώσει στον καταναγκασμό. Οι περισσότεροι πάσχοντες αναγνωρίζουν τον παθολογικό χαρακτήρα αυτών των καταναγκασμών καθώς και ότι είναι ανούσιοι και υπερβολικοί, ωστόσο κρίνεται εξαιρετικά δυσχερές από τους ίδιους να τους σταματήσουν. Η κατάθλιψη εμφανίζεται συχνά είτε πριν την έναρξη των συμπτωμάτων είτε ταυτόχρονα με αυτά.

Τι είναι η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΙΨΔ); Πρόκειται για ψυχική διαταραχή η οποία ανήκει στις αγχώδεις διαταραχές. Ο ασθενής παγιδεύεται από μία σειρά επαναληπτικών σκέψεων, εικόνων ή παρορμήσεων (ιδεοληψίες) και επαναληπτικών συμπεριφορών (ψυχαναγκασμοί), που επηρεάζουν σημαντικά την καθημερινότητά του. Συχνά ο ίδιος αναγνωρίζει ότι είναι υπερβολικές ή παράλογες, αλλά νιώθει αναγκασμένος να σκέφτεται ή να δρα με τον τρόπο αυτό, γιατί διαφορετικά βιώνει έντονο άγχος. Ωστόσο, τις περισσότερες φορές το πρόβλημα είναι ήπιο. Στις περιπτώσεις, όμως, που είναι σοβαρό, χρειάζεται η βοήθεια ειδικού ψυχιάτρου. Τα ψυχαναγκαστικά συμπτώματα είναι επίμονες, επαναλαμβανόμενες και μη επιθυμητές ιδέες, σκέψεις, εικόνες ή παρορμήσεις που είναι μη ηθελημένες και δεν έχουν νόημα. Αυτοί οι ψυχαναγκασμοί συνήθως 1

εμφανίζονται όταν το άτομο σκέφτεται ή κάνει άλλα πράγματα και περιλαμβάνουν φόβο μόλυνσης ή σχετικές με την καθαριότητα, μια εμμονή με την τάξη και τη συμμετρία, φόβο σχετικά με παρορμήσεις, εικόνες ή σκέψεις σεξουαλικού περιεχομένου. Κάποια από τα συμπτώματα και τα σημάδια των ψυχαναγκασμών περιλαμβάνουν το φόβο μήπως κάποιος μολυνθεί από χειραψία ή αγγίζοντας αντικείμενα ή άλλους ανθρώπους, αμφιβολία αν κλείδωσε το άτομο την πόρτα ή αν έσβησε το μάτι της κουζίνας, σκέψεις ότι μπορεί το άτομο να έχει προκαλέσει ένα ατύχημα, έντονο στρες και άγχος όταν τα αντικείμενα δεν είναι σε μια συγκεκριμένη θέση, εικόνες ότι το άτομο θα βλάψει το παιδί του, παρορμήσεις ότι θα χάσουν τον έλεγχο και θα φερθεί ανάρμοστα σε κάποια κοινωνική περίσταση, αποφυγή καταστάσεων που μπορεί να ενεργοποιήσουν ψυχαναγκασμούς όπως χειραψία, εικόνες που επαναλαμβάνονται και δερματοπάθεια από επαναλαμβανόμενο πλύσιμο χεριών. Οι λόγοι που προκαλούν ψυχαναγκασμούς Πρόκειται για έναν σημαντικό μηχανισμό, έμφυτο στο ανθρώπινο μυαλό, ο οποίος μας βοηθάει να «εκτονώνουμε» το άγχος, μεταθέτοντας το από άγχος για την πραγματική αιτία που μας το προκαλεί, σε άγχος για κάποιο άλλο, ακόμα και εντελώς άσχετο θέμα ή αντικείμενο. Έτσι για παράδειγμα το άγχος μας για τα οικονομικά της οικογένειας μπορεί να εκδηλώνεται σε μια συνεχή ανησυχία αν κλειδώσαμε την πόρτα φεύγοντας από το σπίτι ή αν κλείσαμε τον θερμοσίφωνα. Όσο εντυπωσιακό και αν ακούγεται, ο μηχανισμός αυτός υπάρχει και λειτουργεί σε όλους τους ανθρώπους. Με αυτό τον τρόπο το άγχος για κάποιο θέμα το οποίο δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε άμεσα, «μεταφέρεται» σε κάποιο αντικείμενο για το οποίο μπορούμε να κάνουμε κάτι, ή τουλάχιστον έτσι νιώθουμε και νομίζουμε, ανακουφίζοντας κάπως το άγχος. Αυτή την πράξη μας, την ονομάζουμε Καταναγκασμό. Μία σκέψη λοιπόν ανησυχίας, το αν κλειδώσαμε (ψυχαναγκασμός) συχνά οδηγεί, όχι απαραίτητα πάντοτε, σε μία άλλη σκέψη ή πράξη (καταναγκασμός) το να ελέγξουμε αν κλειδώσαμε πχ. η οποία έχει σκοπό να ανακουφίσει το άγχος και την δυσφορία που προκάλεσε ο ψυχαναγκασμός. Βεβαίως το παραπάνω παράδειγμα που αναφέραμε είναι πολύ συχνό και φυσιολογικό και δεν μπορούμε να το χαρακτηρίσουμε παθολογικό, εκτός αν συμβαίνει πολύ συχνά και επίμονα σε σημείο που μας κουράζει, και προκαλεί δυσφορία, καθώς και αν αδυνατούμε να το περιορίσουμε και να το ελέγξουμε.

Υπάρχουν συμπτώματα;

Τα συμπτώματα που εκδηλώνουν οι ασθενείς με ΙΨΔ είναι: ➜ Οι ιδεοληψίες, δηλαδή επαναλαμβανόμενες και επίμονες σκέψεις, εικόνες ή παρορμήσεις που «εισβάλλουν» στο μυαλό του ασθενούς χωρίς ο ίδιος να το θέλει, έχουν δυσάρεστο περιεχόμενο και του προκαλούν τρομερό άγχος. Ο ασθενής αναγνωρίζει τις σκέψεις αυτές ως δικές του, ακόμη και αν δεν συμφωνεί μαζί τους, και ενώ προσπαθεί να τις αγνοήσει, να τις καταστείλει και να τις εξουδετερώσει, δεν το πετυχαίνει πάντα. ➜ Οι ψυχαναγκασμοί, δηλαδή επαναλαμβανόμενες και επίμονες πράξεις 2

ή συμπεριφορές που απαιτούν τόσο πολύ χρόνο, ώστε ο ασθενής να μην μπορεί να συνεχίσει τις άλλες του δραστηριότητες. Μπορεί να είναι φανεροί, δηλαδή κινητικές συμπεριφορές (π.χ. καθαριότητα), ή κρυφοί, δηλαδή νοητικές πράξεις (π.χ. επανάληψη φράσης). Συνήθως, αποτελούν την απάντηση στην ιδεοληψία του ασθενούς και στοχεύουν στην ανακούφιση από το άγχος που αυτή προκαλεί. Όμως, λειτουργούν προσωρινά και σύντομα οι ανησυχίες επανέρχονται. Μάλιστα, αν και ο ασθενής αναγνωρίζει τις πράξεις αυτές ως υπερβολικές ή παράλογες, βιώνει έντονο άγχος αν δεν τις εκτελέσει. Κάποιοι ασθενείς έχουν ένα συγκεκριμένο τύπο ψυχαναγκασμού, ενώ άλλοι πολλαπλούς, που μπορεί να εναλλάσσονται. Συχνά, συγκεκριμένοι τύποι ιδεοληψίας ακολουθούνται από συγκεκριμένους τύπους ψυχαναγκασμών, π.χ. οι ιδεοληψίες αμφιβολίας από ψυχαναγκαστικό έλεγχο εάν η πόρτα έκλεισε, πράγμα που γίνεται αμέτρητες φορές.

Χαρακτηριστικά Οι ασθενείς με ΙΨΔ παρουσιάζουν τέσσερα ακόμα χαρακτηριστικά: Αντίσταση: Οι περισσότεροι προσπαθούν να αναπτύξουν αντίσταση απέναντι στις σκέψεις και τους ψυχαναγκασμούς τους. Αν και αρκετοί καταφέρνουν να ελέγχουν τα συμπτώματα αυτά όταν είναι έξω από το σπίτι, όσο περνά ο καιρός η αντίστασή τους μειώνεται. Ντροπή και μυστικότητα: Οι ασθενείς συχνά προσπαθούν να κρύψουν το πρόβλημά τους, με αποτέλεσμα να μην παίρνουν ιατρική βοήθεια, παρά μόνο έπειτα από πολλά χρόνια. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να έχουν προσαρμοστεί στη διαταραχή αυτή με τίμημα, ίσως, την ποιότητα της ζωής τους. Συχνή στις περιπτώσεις αυτές είναι η δευτερογενής κατάθλιψη, που μπορεί τελικά να οδηγήσει τον ασθενή στο γιατρό. Χρονιότητα: Η ΙΨΔ συνήθως είναι χρόνια διαταραχή, που μπορεί να κρατήσει ακόμη και δεκαετίες, και τα συμπτώματά της μπορεί να παρουσιάζουν περιόδους υφέσεων και εξάρσεων. Πότε υπάρχει πρόβλημα; Οι ψυχαναγκαστικά επαναλαμβανόμενες δραστηριότητες δεν διαφέρουν σε σημαντικό βαθμό από κάποιες πράξεις που καθημερινά 3

επαναλαμβάνουμε με τον ίδιο τρόπο. Ωστόσο, μη βιαστείτε να σκεφτείτε ότι έχετε πρόβλημα, επειδή κάθε πρωί πριν φύγετε από το σπίτι για να πάτε στο γραφείο σας ελέγχετε όλες τις ηλεκτρικές συσκευές. Η διαφορά ανάμεσα σε εμάς που πλένουμε τα χέρια μας μηχανικά κάθε φορά που χρησιμοποιούμε τα μέσα μαζικής μεταφοράς και σε έναν ψυχαναγκαστικό που φοβάται τα μικρόβια είναι ότι ο δεύτερος (αν καταφέρει να μπει στο λεωφορείο) θα απολυμαίνει τα χέρια του σε τέτοιο βαθμό που να τα ερεθίσει. Μπορεί, λοιπόν, οι δικές μας «τελετουργίες» να μας διευκολύνουν, οι ψυχαναγκαστικές, ωστόσο, συμπεριφορές μετατρέπουν απλές και καθημερινές δραστηριότητες σε τεράστιο πρόβλημα. Πού οφείλεται Αν και οι αιτίες δεν είναι γνωστές με βεβαιότητα, οι ειδικοί πιστεύουν ότι μπορεί να οφείλεται σε διάφορους παράγοντες που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Πρωταρχικό ρόλο φαίνεται να παίζουν οι βιολογικοί, π.χ. κάποιο πρόβλημα στην επικοινωνία ανάμεσα στο μπροστινό τμήμα του εγκεφάλου και τις βαθύτερες εγκεφαλικές δομές. Οι ιδεοληψίες, όπως οι κοινές ανησυχίες, δημιουργούνται σε συγκεκριμένο τμήμα του εγκεφάλου, και ενώ θα έπρεπε να «φιλτράρονται», αυτό δεν γίνεται. Βασικός νευροδιαβιβαστής σε αυτό το κύκλωμα είναι η σεροτονίνη, η επαναφορά της οποίας στα φυσιολογικά επίπεδα οδηγεί σε ύφεση των συμπτωμάτων. Επίσης, η εγκεφαλική δραστηριότητα των ασθενών με ΙΨΔ διαφέρει από τη δική μας, γεγονός που φαίνεται να επηρεάζει την επεξεργασία πληροφοριών και κατ’ επέκταση τη σκέψη, την αντίληψη και τη συμπεριφορά τους. Τέλος, η κληρονομικότητα επηρεάζει σε κάποιο βαθμό, καθώς σε οικογένειες όπου οι γονείς πάσχουν από ΙΨΔ υπάρχουν λίγο αυξημένες πιθανότητες να παρουσιάσουν συμπτώματα και τα παιδιά. Kληρονομικότητα Το 1993 ο Levis A. ανέφερε την παρουσία ιδεοληψιών στους 100 από τους 306 πρώτου βαθμού συγγενείς ιδεοψυχαναγκαστικών ασθενών. Έκτοτε, έχει ανακοινωθεί μεγάλος αριθμός γενετικών μελετών από τις οποίες μερικές μόνον πληρούν τις προϋποθέσεις της σύγχρονης 4

ερευνητικής μεθοδολογίας. Oι γενετικές μελέτες της οικογένειας περιλαμβάνουν την εξέταση ιστορικού συγγενών πρώτου βαθμού των πασχόντων, την άμεση κλινική εκτίμηση των συγγενών και μελέτες μονοζυγωτικών και διζυγωτικών διδύμων. H μέθοδος του οικογενειακού ιστορικού ανέδειξε αυξημένα ποσοστά ψυχοπαθολογίας στην οικογένεια, χωρίς σημαντική αύξηση IΨΔ. H χορήγηση κατόπιν της κλίμακας L.O.I. (Leyton Obsessional Inventrory) ανέδειξε έμμονες ιδέες, τις οποίες οι πάσχοντες δεν αναγνώριζαν ως προβληματικές στους συγγενείς τους. H μέθοδος της άμεσης συνέντευξης συγγενών των ασθενών έχει δώσει αποτελέσματα που υποδεικνύουν μία οικογενειακή παράμετρο σε κάποιες μορφές IΨΔ. Πολλές μελέτες έχουν δώσει αρνητικά αποτελέσματα ως προς τη συγκέντρωση σε οικογένειες .Tα ανάμικτα αποτελέσματα εν μέρει αποδίδονται σε μεθοδολογικές αδυναμίες της έρευνας, όπως έλλειψη δείγματος σύγκρισης, παράλειψη τυφλής εκτίμησης, απουσία κριτηρίων της υποκλινικής IΨΔΣ και προσδιορισμού της συχνότητας υποκλινικής IΨΔΣ στον γενικό πληθυσμό. Παράλληλα, πιθανώς αντανακλούν αιτιολογική ετερογένεια μέσα στη διαγνωστική κατηγορία IΨΔ6,27. H συχνότητα της IΨΔ είναι αυξημένη σε συγγενείς ασθενών με πρώιμη (παιδική) έναρξη της διαταραχής. Φαίνεται ότι υπάρχει αντιστρόφως ανάλογη σχέση μεταξύ ηλικίας έναρξης και θετικού οικογενειακού ιστορικού. H υπόθεση της αιτιολογικής ετερογένειας της IΨΔ διερευνάται με την κατηγοριοποίηση των ασθενών ως προς την ηλικία έναρξης, παρουσία νευρολογικών συμπτωμάτων, φύλο, τύπο εμμονών και ψυχαναγκασμών[6,28]. Γενετικές μελέτες της οικογένειας στη διαταραχή Gilles de la Tourette παρέχουν ισχυρές ενδείξεις για τη γενετική βάση τουλάχιστον κάποιων μορφών IΨΔ5,29. Oι μελέτες σε διδύμους παρουσιάζουν επίσης μεθοδολογικές αδυναμίες, όπως το μικρό μέγεθος δείγματος, η έλλειψη τυφλής εκτίμησης και η απουσία κοινών διαγνωστικών κριτηρίων. Πρόσφατη ανασκόπηση της βιβλιογραφίας για την IΨΔ σε διδύμους ανέδειξε βαθμό σύμπτωσης σε μονοζυγωτικούς διδύμους παρόμοιο με αυτόν που αναφέρεται για τις συναισθηματικές και αγχώδεις διαταραχές (65%). H οικογενής συνάθροιση μιας διαταραχής είναι απαραίτητη αλλά όχι επαρκής προϋπόθεση για τη γενετική μετάδοση της διαταραχής. H οικογένεια δεν μεταδίδει μόνο γονίδια αλλά και κοινωνικοπολιτιστικά 5

στοιχεία που διαμορφώνουν τον ανθρώπινο φαινότυπο. Συμπερασματικά, από τις μέχρι σήμερα μελέτες δεν αποδεικνύεται η εμπλοκή συγκεκριμένων γονιδίων στην εκδήλωση της IΨΔ, υπάρχουν όμως ενδείξεις για τον ρόλο ενός σημαντικού βιολογικού παράγοντα στην αιτιολογία της.

θεραπεια Φαρμακοθεραπεία Η φαρμακοθεραπεία περιλαμβάνει τη χρήση αντικαταθλιπτικών κυρίως, από αυτά η κλομηπραμίνη φαίνεται να είναι το πιο αποτελεσματικό. Γενικά, τα φάρμακα που επιδρούν στις δράσεις του νευροδιαβιβαστή σεροτονίνη (5-ΗΤ) στον εγκέφαλο μειώνουν σημαντικά τα συμπτώματα της ψυχαναγκαστικής διαταραχής. Σε σοβαρές περιπτώσεις χρησιμοποιούνται για ένα μικρό διάστημα τολίθιο και νευροληπτικά. Λόγω της ισχυρής σχέσης που υπάρχει ανάμεσα στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και τις διαταραχές με τικ (μερικές μελέτες δείχνουν 35% επιπολασμό διαταραχών με τικ σε ασθενείς με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή), στις διαταραχές με τικ χορηγούνται αντιψυχωτικά. Τα φάρμακα βοηθούν στον έλεγχο των συμπτωμάτων της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής, αλλά συχνά, όταν η θεραπεία διακοπεί, ακολουθεί υποτροπή. Πράγματι, ακόμη και αφού τα συμπτώματα υποχωρήσουν, οι περισσότεροι άνθρωποι θα χρειαστεί να συνεχίσουν τη θεραπεία επ’ αόριστον, ίσως σε μικρότερη δοσολογία. Ηλεκτροθεραπεία και ψυχοχειρουργική Τα τελευταία χρόνια οι ενδείξεις για την χρησιμότητα της χειρουργικής στη θεραπεία της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής αυξάνουν. Με την μέθοδο "εν τω βάθει ηλεκτρικός εγκεφαλικός ερεθισμός (Deep Brain Stimulation) εμφυτεύονται μόνιμα ηλεκτρόδια σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου που συσχετίζονται με την διαταραχή. Στις Η.Π.Α. η συγκεκριμένη μέθοδος έλαβε το 2009 έγκριση από την υπηρεσία FDA και εφαρμόζεται σε περιπτώσεις όπου οι λοιπές θεραπείες απέτυχαν. Θεραπείες της συμπεριφοράς Οι θεραπείες της συμπεριφοράς είναι σχετικά εύκολα εφαρμόσιμες και βραδείας διάρκειας και έχουν καλά αποτελέσματα. Σε αυτή την 6

προσέγγιση, ο ασθενής έρχεται αντιμέτωπος εκούσια και εθελοντικά με το αντικείμενο ή ιδέα που τον φοβίζει, είτε ρεαλιστικά είτε φαντασιωσικά και ταυτόχρονα παροτρύνεται να αποφύγει την τελετουργία με την υποστήριξη και τη δομή που του παρέχει ο θεραπευτής. Ψυχαναλυτική θεραπεία Η ψυχαναλυτική θεραπεία, μια θεραπεία μακράς διαρκείας, η οποία αποδεικνύεται περισσότερο αποτελεσματική απέναντι στην ψυχαναγκαστική προσωπικότητα και λιγότερο απέναντι στην ιδεοψυχαναγκαστική συμπτωματολογία που περιλαμβάνει ιδεοληψίες και ψυχαναγκασμούς. Ένα μικρό ποσοστό ασθενών δεν ανταποκρίνεται στις συμβατικές θεραπευτικές μεθόδους (φαρμακευτική αγωγή και ψυχοθεραπεία). Κάποιοι από τους ασθενείς αυτούς οι οποίοι παρουσιάζουν σημαντική αναπηρία στη ζωή τους, πληρούν τα αυστηρά κριτήρια επιλογής για ειδική νευροχειρουργική θεραπεία. Η βαρύτητα της πάθησης σε αυτούς θα πρέπει να επιμένει για τουλάχιστον 5 έτη και να μην ανταποκρίνεται σε συγκεκριμένους δραστικούς φαρμακευτικούς συνδυασμούς ή σε γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία. Οι ασθενείς θα πρέπει να είναι μεταξύ 18 - 60 ετών, να είναι σε θέση να αντιλαμβάνονται τις οδηγίες και να δώσουν ενυπόγραφη συναίνεση για να υποβληθούν στη θεραπεία. Αποκλείονται ασθενείς με τρέχουσα ή παρελθούσα ψυχωτική διαταραχή, με ιστορικό χρήσης ψυχοδραστικών ουσιών ή με κάποια σοβαρή εγκεφαλική πάθηση. Όλοι οι ασθενείς που θα επιλεγούν θα πρέπει να έχουν υποβληθεί προηγουμένως σε μελέτη με PET SCAN για την επιβεβαίωση της διάγνωσης και τη συγκριτική μελέτη του αποτελέσματος μετά τη θεραπεία. Η νευροχειρουργική παρέμβαση συνήθως πραγματοποιείται με τη μέθοδο της 'εν τω βάθει εγκεφαλικής διέγερσης', είναι αναστρέψιμη και δεν επιφέρει βλάβες στον εγκέφαλο. Η αποτελεσματικότητα της είναι ιδιαίτερα ικανοποιητική, σύμφωνα και με τις δημοσιευμένες μελέτες. Η εφαρμογή της νέας αυτής θεραπευτικής μεθόδου στη χώρα μας διευρύνει τις θεραπευτικές δυνατότητες και συμβάλλει σημαντικά στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών που πάσχουν από 7

Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή

Βασισμένα σε δημοσκοπήσεις 2010

Βοηθήστε τον εαυτό σας ➜ Ενημερωθείτε. Όσα περισσότερα γνωρίζετε για την πάθησή σας, τόσο καλύτερα καταλαβαίνετε τι συμβαίνει. ➜ Αναβάλετε όσο περισσότερο μπορείτε τη ψυχαναγκαστική πράξη. ➜ Ασχοληθείτε με δραστηριότητες που σας ευχαριστούν, ώστε να ξεφύγετε από την έμμονη ιδέα. ➜ Γίνετε μέλος σε κάποιο σύλλογο. ➜ Κάντε παρέα με ανθρώπους που σας φτιάχνουν τη διάθεση. Προσωπικη μαρτυρία «Εδώ και 20 χρόνια πάσχω από ΙΨΔ, αλλά μόλις τα 2 τελευταία άρχισα θεραπεία. Δεν ήθελα να το παραδεχτώ. Πλένομαι όλη μέρα -κάποιες φορές στο σημείο να γδέρνω το δέρμα μου-, εξαιτίας της εμμονής μου με τα μικρόβια. Πιστεύω ότι μπορεί να κολλήσω μικρόβια από παντού, από τα πόμολα, τις καρέκλες, τα χέρια των άλλων. Όσο για το σπίτι, αναγκάζω συνεχώς τους άλλους να απολυμαίνουν τα πάντα. Μάλιστα, γίνομαι επιθετική όταν προσπαθούν να με σταματήσουν. Καταλαβαίνω ότι θέλουν να βοηθήσουν, αλλά μου είναι δύσκολο να το ελέγξω.»

Τι σημαίνει ψυχαναγκαστικό σεξ; Για κάποιους το σεξ δεν είναι μια αγαπημένη δραστηριότητα που γίνεται σε συγκεκριμένο χώρο και χρόνο. Σκέφτονται συνέχεια το σεξ και η σκέψη αυτή κυριαρχεί κάθε λεπτό της μέρας τους. Και βέβαια, δεν μένουν μόνο στην σκέψη. Η σεξουαλική τους πρακτική είναι χαοτική, πολυποίκιλη και αδιάφορη προς τους κινδύνους που εγκυμονούνται (σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, AIDS, προβλήματα στο γάμο ή στη σχέση κοκ). Παρότι ο όρος "εθισμός στο σεξ", αλλά και οι παλιότερες ονομασίες της ίδιας κατάστασης όπως νυμφομανία ή σεξομανία παραπέμπουν σε κάποια διαστροφή, οι έρευνες δείχνουν ότι οι εθισμένοι στο σεξ είναι στην πλειοψηφία τους ετεροφυλόφιλοι, χωρίς κάποιο εξωτικό "γούστο ή διαστροφή". Στην πλειοψηφία τους οι εθισμένοι στο σεξ είμαστε εμείς, οι γείτονες ή οι φίλοι μας. Τι συμβαίνει όμως στα άτομα αυτά; Κυριαρχούνται από σεξουαλικές φαντασιώσεις, επιθυμίες ή συμπεριφορές. Και όταν λέμε κυριαρχούνται, το εννοούμε κυριολεκτικά.Όπως ακριβώς ο ναρκομανής περιστρέφει όλη του τη μέρα, όλες του τις σκέψεις και όλες του τις δυνάμεις γύρω από την ανεύρεση της δόσης του, έτσι και ο εθισμένος στο σεξ φτάνει να ασχολείται όλη τη μέρα, πραγματικά ή φαντασιωσικά, με το σεξ. Η αδυναμία εκτόνωσης της σεξουαλικής επιθυμίας οδηγεί σε μια υπέρμετρη απογοήτευση, σχεδόν καθίζηση. Επιπλέον, όλη αυτή η ενασχόληση με το σεξ δεν μπορεί παρά να έχει σημαντικές επιπτώσεις στις ερωτικές, κοινωνικές και επαγγελματικές του σχέσεις: προγραμματισμοί που μένουν πίσω, μειωμένο ενδιαφέρον για τη δουλειά, απατημένοι σύζυγοι, διαλυμένες οικογένειες, αφροδίσια νοσήματα.

Νέοι και εξαρτήσεις

PROJECT ΕΘΙΣΜΟΣ-ΕΞΑΡΤΗΣΕΙΣ

ΕΞΑΡΤΗΣΕΙΣ – ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ σελ. Εισαγωγή.......................................................................3 Πρόληψη .....................................................................4 Μαριχουάνα-χασίς (ελαφρά ναρκωτικά)......................5 Σκληρά ναρκωτικά .......................................................6 Βιβλιογραφία.................................................................9

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Με τον όρο ναρκωτικά εννοούνται γενικές ουσίες με διαφορετική χημική δομή και διαφορετική δράση στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα από διεργετική μέχρι κατασταλτική. Η χρήση ενός ναρκωτικού ή καλύτερα μιας εξαρτησιογόνου ουσίας μπορεί να είναι :            

Απλή δοκιμή Απλή ή περιστασιακή χρήση Επιβλαβής Κατάχρηση Εξάρτηση Στην Ελλάδα το 19,4 % του πληθυσμού έχει κάνει χρήση παράνομων ουσιών τουλάχιστον μία φορά στη ζωή του. Τα αίτια που οδηγούνε στη χρήση ναρκωτικών συνήθως είναι : Από περιέργεια Οικογενειακά προβλήματα Επίδειξη ισχύος Ψυχολογικά προβλήματα Περιβάλλον ( παρέες που είναι χρήστες ) Αδύναμος χαρακτήρας του ατόμου Τρόπος διαφυγής από τα προβλήματα του

Είναι απαραίτητο να δίνεται συνεχώς το μήνυμα ότι είναι προτιμότερο να μην αρχίσει κάποιος τα 13

ναρκωτικά παρά να γίνονται αργότερα προσπάθειες αποτοξίνωσης και απεξάρτησης .Οι γονείς, οι έφηβοι, οι δάσκαλοι, το σχολείο οι άλλοι ενήλικες και η κοινωνία γενικά , πρέπει να καταλάβουν ότι ο εθισμός στις ναρκωτικές ουσίες είναι μία χρόνια βασανιστική ασθένεια που μπορεί να υποτροπιάζει αλλά μπορεί να αντιμετωπιστεί και να θεραπευτεί. Όσο δύσκολο και αν είναι να αντιμετωπίσει κανείς τα προβλήματά του, οι επιπτώσεις της χρήσης ναρκωτικών είναι πάντοτε χειρότερες από το πρόβλημα που προσπάθησε να λύσει με τη χρήση. Η πραγματική απάντηση είναι να πάρει κανείς τα δεδομένα σχετικά με τα ναρκωτικά και όχι να κάνει χρήση. Τα ναρκωτικά είναι, στην ουσία, δηλητήρια. Η ποσότητα που λαμβάνεται καθορίζει και το αποτέλεσμα που θα έχουν. Μια μικρή ποσότητα δρα ως διεργετικό ενώ η μεγαλύτερη ποσότητα δρα ως ηρεμιστικό. Μια υπερβολική ποσότητα μπορεί να ενεργεί ως δηλητήριο και να οδηγήσει στο θάνατο. Επίσης τα ναρκωτικά μπλοκάρουν τις αισθήσεις, τόσο τις ανεπιθύμητες όσο και τις επιθυμητές, θολώνουν τη μνήμη, δημιουργούν κενά και καταστρέφουν εντελώς κάθε ίχνος δημιουργικότητας του ατόμου.

ΠΡΟΛΗΨΗ

Η πρόληψη για τη χρήση ναρκωτικών ουσιών ξεκινά από τους ίδιους τους γονείς. Ο γονιός είναι πρότυπο και έμπνευση ζωής για το παιδί. Όταν ο ίδιος ο γονιός κάνει χρήση είναι πολύ πιθανό και το παιδί να ξεκινήσει από πολύ μικρή ηλικία τη χρήση και να καταστραφεί η ζωή του μέσα από τα ναρκωτικά. Το να είναι κάποιος γονιός είναι δύσκολο , γι αυτό και θεωρείται τέχνη. Ο γονιός έχει να διαμορφώσει ένα κλίμα στην οικογένεια, μέσα στο οποίο το παιδί θα μάθει να αγαπάει, να σέβεται, να συνεργάζεται , να κρίνει , να χάνει, να επιλέγει, να ψάχνει, να επικοινωνεί. Οι γονείς είναι κυρίως υπεύθυνοι για τη πρόληψη ανοιχτή και άμεση επικοινωνία μέσα στην οικογένεια επιτρέπει την επίλυση προβλημάτων, το μοίρασμα προσωπικών αγωνιών, την ψυχολογική στήριξη σε κάθε αποτυχία και επιτυχία και την αντιμετώπιση του άγχους. Οι περισσότεροι γονείς διστάζουν και φοβούνται να μιλήσουν στα παιδιά τους για τις ουσίες με αποτέλεσμα να παραμένουν ανημέρωτα και να είναι πιο εύκολο να παρασυρθούν. Όταν απωθούμε το παιδί από τα ναρκωτικά από μικρή ηλικία, υπάρχουν λιγότερες πιθανότητες να αναμειχτεί με τις ουσίες. Οι γονείς είναι αγγελιοφόροι μηνυμάτων για τα παιδιά τους. Η ικανότητα τους να αντιμετωπίζουν τη ζωή με θετικό τρόπο , η διαχείριση δύσκολων καταστάσεων με λειτουργικό τρόπο, καθιστά τους ίδιους πολύ ισχυρά θετικά πρότυπα. Η ανάληψη μικρών ευθυνών και η οριοθέτηση στα παιδιά είναι σημαντικοί παράγοντες ώστε να σταθούν στα πόδια τους και να δημιουργήσουν την αίσθηση ότι είναι χρήσιμα. Για τα παιδιά οι κανόνες θέτουν ασφαλή όρια, για να μάθουν να ζουν με τους άλλους. Στην πραγματικότητα τα ίδια τα παιδιά, παρότι συχνά αντιδρούν , θέλουν τους κανόνες γιατί τους δίνουν την αίσθηση ασφάλειας και ανακούφισης. Χωρίς όλα αυτά το παιδί είναι πολύ πιθανόν να καταφύγει σε ένα περιβάλλον που θα του προσφέρει κάλπικη προστασία ,όπως είναι αυτό των ναρκωτικών. ` Το βιβλίο <<Ο κήπο με τις 11 Γάτες>> είναι ένα παραμύθι-εργαλείο για την πρόληψη της χρήσης ουσιών . Απευθύνεται σε παιδιά του Δημοτικού και περιέχει ιστορίες που διευκολύνουν την κατανόηση του προβλήματος χωρίς την άμεση αναφορά στις εξαρτησιογόνες ουσίες. Μέσα από τα επεισόδια με ήρωες τις γάτες μιας αυλής, βοηθά τα παιδιά να διερευνήσουν τα συναισθήματα τους, να ανακαλύψουν τις αιτίες της αρνητικής συμπεριφοράς, να συζητήσουν για τις ψεύτικες “μαγικές λύσεις”. Οι θεραπείες αντιμετώπισης εθισμού στα ναρκωτικά παίζουν σημαντικό ρόλο όχι μόνο για τους χρήστες αλλά και για την κοινωνία γενικότερα . Έχουν τη δυνατότητα να βελτιώνουν τη ψυχολογική και κοινωνική λειτουργικότητα των ασθενών αλλά και να μειώνουν την 14

εγκληματικότητα , τη βία και τη διάδοση του AIDS. Οι προσπάθειες πρόληψης μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε άμεσες και έμμεσες. Οι άμεσες συνήθως προσπαθούν να περιορίσουν την προσφορά και τη ζήτηση ουσιών μέσω αλλαγών πολιτικής, αστυνόμευσης για περιορισμό του εμπορίου , εκπαίδευσης γύρω από τους κινδύνους των ναρκωτικών .Η αποτελεσματικότητα αυτών των προσπαθειών είναι αμφίβολη σύμφωνα με έρευνες . Περισσότερο αποτελεσματικές δείχνουν οι έμμεσες προσπάθειες έγκαιρης παρέμβασης σε πληθυσμούς υψηλού κινδύνου που επιδιώκουν να μειώσουν τους παράγοντες : παραβατικότητα, σχολική αποτυχία , οικογενειακή σύγκρουση και να αυξήσουν εκείνους που δρουν προστατευτικά. Τα προγράμματα αυτά που προσπαθούν να παρέμβουν από τη γέννηση κάποιου ή ακόμη και στην έναρξη της εφηβικής χρήσης, δίνουν θετικά αποτελέσματα και σήμερα είναι το επίκεντρο των προσπαθειών πρόληψης.

ΜΑΡΙΧΟΥΑΝΑ-ΧΑΣΙΣ (ΕΛΑΦΡΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ)

Το φυτό cannabis sativa ευδοκιμεί σε όλα σχεδόν τα μέρη του κόσμου και είναι γνωστό στον άνθρωπο εδώ και 8.000 χρόνια. Η μαριχουάνα συνήθως στρίβεται σε μορφή τσιγάρου που ονομάζεται τσιγαριλίκι ή καρφί και είναι το ευρύτερα διαδεδομένο ναρκωτικό. Η χρήση του φυτού στην Ελλάδα έλαβε μεγάλη έξαρση στις αρχές του 20ου αιώνα. Η κάνναβη με ποσοστό 16 % περιλαμβάνεται στις 3 πρώτες ουσίες των οποίων οι άνθρωποι μπαίνουν σε προγράμματα απεξάρτησης. Σύμφωνα με μια έρευνα του Εθνικού Ινστιτούτου για την οικογένεια, τα παιδιά που κάνουν συχνά χρήση μαριχουάνας έχουν πενταπλάσιες πιθανότητες να εκδηλώσουν βίαιη συμπεριφορά ή να διαπράξουν κλοπή , απ ' ότι τα παιδιά που δεν κάνουν χρήση. Σήμερα η μαριχουάνα έχει ισχυρότερη δράση απ' ότι παλιότερα .Οι τεχνικές παραγωγής και επιλεκτική χρήση των σπόρων έχουν παράγει ένα πιο δυνατό ναρκωτικό με αποτέλεσμα να αυξάνεται ο αριθμός νέων χρηστών που φτάνουν στις Πρώτες Βοήθειες . Μερικά από τα συνήθως παρατηρούμενα αποτελέσματα είναι η αύξηση του καρδιακού παλμού , τα κοκκινισμένα μάτια , το στεγνό στόμα , απώλεια συντονισμού και η παραμόρφωση της αίσθησης του χρόνου . Η μακροχρόνια χρήση προκαλεί συμπτώματα ψύχωσης . Βλάπτει τους πνεύμονες και την καρδιά και μειώνει την ικανότητα του σώματος να καταπολεμά τις πνευμονικές λοιμώξεις και τις ασθένειες. Καθώς αναπτύσσεται μια ανοχή στο μπάφο μπορεί να οδηγήσει σε δυνατότερα και πιο σκληρά ναρκωτικά διότι η επίδρασή του δεν είναι πλέον αρκετά ισχυρή. Στις περισσότερες χώρες που έχουν μία μακρόχρονη ιστορία χρήσης κάνναβης οι χρήστες δεν ζουν πολλά χρόνια (κυρίως όταν είναι φτωχοί ) και έχουν χαμηλότερες επιδώσεις στη δουλειά τους. 15

Οι νέοι που καταφεύγουν στη χρήση ναρκωτικών ουσιών συνήθως παρασύρονται από το γύρω περιβάλλον. Για παράδειγμα, όταν ένα παιδί παρουσιάζει σοβαρά οικογενειακά προβλήματα και δεν έχει την κατάλληλη προστασία και περιορισμό από τους γονείς, καταφεύγει αρχικά στο τσιγάρο (ως ένας τρόπος επανάστασης ή επίδειξης του χαρακτήρα του) και καταλήγει σιγά σιγά στη χρήση ναρκωτικών ουσιών (χωρίς αυτό βέβαια να συμβαίνει σε όλες τις περιπτώσεις) Η χρόνια χρήση κάνναβης ,επηρεάζει τη γονιμότητα ,οδηγεί σε απάθεια και χάσιμο του ενδιαφέροντος και μπορεί να επηρεάσει την ικανότητα οδήγησης.

(Η μαριχουάνα ως φυτό)

ΣΚΛΗΡΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ

LSD : (Λυσεργικό οξύ). Είναι το πιο γνωστό παραισθησιογόνο και είναι μεγάλος κίνδυνος για τους νέους που δεν είναι έτοιμοι να αντιμετωπίσουν τις επιδράσεις του . Το LSD πωλείται σε ταμπλέτες , κάψουλες , ή σε υγρή μορφή .Οι παρενέργειες του είναι απρόβλεπτες και η ελάχιστη ποσότητα προκαλεί αποτελέσματα επί 12 και πλέον ώρες . Οι βραχυπρόθεσμες επιπτώσεις είναι η διαστολή της κόρης των ματιών , η ψηλότερη από το κανονικό θερμοκρασία σώματος , ταχυπαλμία , απώλεια όρεξης , αϋπνίες , ξηροστομία και ρίγη. Μερικοί από τους χρήστες κατά τη χρήση του βιώνουν πολύ έντονες και τρομακτικές σκέψεις και συναισθήματα , φόβο απώλειας ελέγχου , φόβο παραφροσύνης , θανάτου και απελπισίας . 16

Έκσταση : Είναι συνθετικό ναρκωτικό , φτιαγμένο σε εργαστήριο . Αυτοί που το παρασκευάζουν μπορεί να του προσθέσουν οτιδήποτε επιλέξουν , όπως καφεΐνη, αμφεταμίνη ή και κοκαΐνη . Το Έκσταση είναι παράνομο και προκαλεί συμπτώματα παρόμοια με αυτά των παραισθησιογόνων. Η παρατεταμένη χρήση προκαλεί μακροχρόνιες βλάβες στον εγκέφαλο οι οποίες επηρεάζουν τη κρίση και την ικανότητα σκέψης του χρήστη.

Αμφεταμίνες & Κρυσταλλικές Μεθαμφεταμίνες : Οι αμφεταμίνες είναι από τις πιο επικίνδυνες κατηγορίες χημικών ουσιών που κυκλοφορούν. Χρησιμοποιούνται κυρίως από άτομα που θέλουν να μην κοιμηθούν τη νύχτα για να εργαστούν , από αθλητές για να αυξήσουν τις επιδόσεις τους και από γυναίκες για να μειώσουν την όρεξη του φαγητού και να μην παχαίνουν. Η αμφεταμίνη λαμβάνεται από τη μύτη ή ενδοφλεβίως και απορροφάται ευχερώς από το έντερο ενώ η επίδραση του εμφανίζεται μετά από 30' περίπου. Η κρυσταλλική Μεθαμφεταμίνη είναι μία μορφή μεθαμφεταμίνης που μοιάζει με μικρά κομμάτια γυαλιού και είναι γνωστή στο δρόμο ως “πάγος” ή “κρύσταλλο”. Είναι ένα πολύ δυνατό και εθιστικό συνθετικό διεγερτικό που προκαλεί επιθετική και βίαιη συμπεριφορά ενώ πολλοί χρήστες αναφέρουν ότι εθίστηκαν από τη πρώτη χρήση.

Κοκαΐνη - Κρακ : Είναι μια λευκή σκόνη που συνήθως εισπνέεται από τη μύτη αλλά μπορεί να ληφθεί και με ένεση, ενώ σε κρυσταλλική μορφή ονομάζεται κρακ. Αρχίζει να επιδρά ύστερα από 5 λεπτά και διαρκεί για μία ώρα ενώ όταν λαμβάνεται με ένεση τα αποτελέσματα είναι πιο έντονα και πιο σύντομα. Τα άμεσα αποτελέσματα χρήσης της κοκαΐνης περιλαμβάνουν διασταλμένες κόρες ενώ αμέσως μετά από τη χρήση ακολουθείται ένα έντονο συναίσθημα κατάθλιψης , νευρικότητας και λαχτάρας για περισσότερο ναρκωτικό. Αυτή η κατάθλιψη μπορεί να γίνει τόσο σοβαρή, ώστε το άτομο να κάνει οτιδήποτε για να εξασφαλίσει τη δόση του – ακόμα και φόνο. Και αν δεν μπορέσει να βρει κοκαΐνη , η κατάθλιψη γίνεται τόσο έντονη ώστε μπορεί να οδηγήσει το εθισμένο άτομο στην αυτοκτονία. Αναπτύσσεται ανοχή στο ναρκωτικό και έτσι το άτομο χρειάζεται μεγαλύτερη ποσότητα προκειμένου να έχει το ίδιο “φτιάξιμο”.

Ηρωίνη : είναι από τα ναρκωτικά που προκαλούν γρήγορη εξάρτηση και εθισμό. Οι χρήστες τους γίνονται σκλάβοι των ναρκωτικών αυτών, μέσα σε λίγες μέρες και κάνουν τα πάντα για να τα προμηθευτούν από τους εμπόρους ναρκωτικών. Η ευεξία και η υποτιθέμενη ευτυχία που προσφέρουν πληρώνονται με τρόπο φοβερό : με γρήγορη ψυχοσωματική καταστροφή και με απώλεια κάθε ηθικής αξίας. Συνήθως η ηρωίνη λαμβάνεται με ένεση, με ρόφηση από τη μύτη(πρέζα) ή καπνίζοντας τη. Εισέρχεται στον εγκέφαλο άμεσα και εξασθενεί την ικανότητα των χρηστών να σκέπτονται, να αντιδρούν και να παίρνουν αποφάσεις. Οι χρήστες πάσχουν από αμβλυμμένη πνευματική διαύγεια, έχουν ναυτίες και εμετούς, επιβραδύνονται οι καρδιακές λειτουργίες καθώς και οι 17

αναπνευστικές λειτουργίες μέχρι το σημείο να φτάνει κάποιος στον θάνατο. Όταν λαμβάνονται με ενδοφλέβια ένεση ,ο κίνδυνος υπερβολικής δόσης είναι μεγάλος, ενώ σε περιπτώσεις που χρησιμοποιούνται μεταχειρισμένες σύριγγες υπάρχει κίνδυνος μολύνσεων( AIDS , ηπατίτιδα, ενδοκαρδίτιδα, τέτανος). Κατά τη διάρκεια της χρήσης οι χρήστες βιώνουν ένα “ευχάριστο κάψιμο, η ένταση του οποίου εξαρτάται από τη δόση και από το πόσο γρήγορα φθάνει η ουσία στον εγκέφαλο. Αυτό όμως διαρκεί μόνο για λίγα δευτερόλεπτα έως μερικά λεπτά και μετά ακολουθεί μια περίοδος ηρεμίας και καταστολής, που διαρκεί από 3-5 ώρες. Επίσης παρουσιάζεται ξηροστομία, αίσθημα βάρους στα άκρα, ναυτία, και “χήνειο” δέρμα. Οι χρήστες σταδιακά καταναλώνουν όλο και περισσότερο χρόνο και ενέργεια για την αναζήτηση της δόσης τους και κύριος σκοπός της ζωής τους γίνεται η εξασφάλιση και η χρήση της ουσίας . Η στέρηση εμφανίζεται 6-12 ώρες μετά τη χρήση της τελευταίας δόσης , ανάλογα με το βαθμό της βασικής εξάρτησης που έχει εγκατασταθεί . Το άτομο εμφανίζει άγχος , ανησυχία , κατάθλιψη , ρινόρροια , ρίγος , αϋπνία και διάρροια. Οι κόρες των ματιών του τοξικομανή μικραίνουν και γίνονται σαν το κεφάλι της καρφίτσας ακόμα και το βράδυ που κανονικά μεγαλώνουν.

Στο παρακάτω κείμενο, που είχε αναρτηθεί στο παρελθόν στο διαδίκτυο, θα μας βοηθήσει να διαπιστώσουμε τα πραγματικά προβλήματα που προκαλεί η ηρωίνη, με έναν αρκετά συγκλονιστικό τρόπο που σίγουρα θα απωθήσει τους αναγνώστες να κάνουν χρήση αυτής. "Με λένε Ηρωίνη, κάποιοι με φωνάζουν " Πρέζα" ή " Άσπρη" ή " Ζουζού" ή κάποιοι άλλοι " παραμύθα", ακόμα και "Βασίλισσα" με έχουν πει !! Έχω πολλά παρατσούκλια άλλα δεν έχει καμιά σημασία, έτσι και αλλιώς το αποτέλεσμα μου είναι πάντα το ίδιο, είμαι πολύ διάσημο ναρκωτικό σε όλο τον κόσμο. Αν και οι περισσότεροι άνθρωποι φοβούνται να προφέρουν το όνομα μου, με γνωρίζουν όλοι, όλο και κάποιο φίλο τους ή συγγενή τους ή γνωστό τους έχω πάρει μαζί μου στο θάνατο. Έχω σκοτώσει εκατομμύρια ανθρώπους και δεν υπολογίζω τίποτα και κανέναν, ούτε άντρες , ούτε γυναίκες, ούτε νέους, ούτε γέρους, ούτε φτωχούς ή πλούσιους . Όποιος με πλησιάσει τον "παίρνω" μαζί μου σε ένα ταξίδι με έναν και μόνο προορισμό τον "θάνατο". Αυτός είναι εξάλλου ο σκοπός μου, να σκοτώσω όσο πιο πολλούς μπορώ και μέχρι τώρα τα καταφέρνω μια χαρά, άλλωστε έχω βοήθεια, έχω σύμμαχο τον φόβο να μάθουν ποια είμαι , την άγνοια που έχει ο κόσμος για εμένα. Βλέπεις συνήθως ο κόσμος αναγκάζεται να με γνωρίσει τις περισσότερες φορές αφού έχω κάνει ήδη την δουλειά μου και όχι πριν, κανείς δεν πιστεύει ότι θα του χτυπήσω την πόρτα και θα αρρωστήσω τα παιδιά του και εκεί ακριβώς εγώ ύπουλα πατάω και όσο ο κόσμος δεν μαθαίνει για έμενα τόσο πιο εύκολα πηγαίνω κοντά τους! Μου αρέσει να σε παίρνω από το χέρι σε μικρή ηλικία και να σε γνωρίζω στους φίλους και συνεργάτες μου,

στα άλλα τα ναρκωτικά και εσύ αργά ή γρήγορα να έρχεσαι στην αγκαλιά μου, αφού σε ετοιμάσουν για εμένα. Μόλις με δοκιμάσεις γινόμαστε οι καλύτεροι φίλοι, σου παίρνω όλο τον πόνο που σου προκαλούν τα συναισθήματα και η πραγματικότητα της ζωής , που είναι τόσο σκληρή, έρχομαι σαν βάλσαμο στην ψυχή σου, σε κάνω να αισθάνεσαι ανίκανος -η όταν είσαι μακριά μου και βασιλιά όταν είσαι κοντά μου. Σε παρασέρνω μαζί μου και δεν φοβάσαι τίποτα, σου κάνω παρέα συνέχεια και είναι πολύ εύκολο να σε κάνω να πιστέψεις ότι φταίει το σύστημα, το κράτος, η οικογένεια σου. Έτσι δεν είναι; Μέχρι να καταλάβεις τι γίνεται και πού έχεις μπλέξει, μέχρι τα πρώτα ίχνη στέρησης εμφανιστούν, όλα είναι μαγικά. Ζεις σε ένα κόσμο ονειρικά πλασμένο και σιγά σιγά έχεις γίνει ολοκληρωτικά δικός μου, τώρα μου ανήκεις, τώρα θα με γνωρίσεις πραγματικά, τώρα χωρίς εμένα δεν μπορείς να κάνεις τίποτα. Δεν μπορείς ούτε να φας, ούτε να κοιμηθείς, ούτε να δουλέψεις. Δεν μπορείς να κάνεις έρωτα, να ονειρευτείς, ούτε να κουνηθείς, τώρα καταλαβαίνεις ότι με έχεις παντρευτεί και είναι πολύ δύσκολο να με χωρίσεις . Δεν θα σε αφήσω να φύγεις, έχουμε πορεία μαζί, τώρα θα κάνεις ότι σου πω για να με βάλεις στο σώμα, στις φλέβες, στη μύτη σου. Βλέπεις είμαι πάρα πολύ ακριβή, δεν ζητάω μόνο τα χρήματα σου, αυτά που θέλω από εσένα είναι και η ψυχή σου, το πνεύμα σου και το σώμα σου. Θέλω το μυαλό σου να περιστρέφεται μόνο γύρω από έμενα, θέλω οι γύρω σου να σε κοιτάνε με αηδία και να κουνάνε το κεφάλι, να χάσεις κάθε ίχνος αξιοπρέπειας, ελευθερίας και ειλικρίνειας. Τώρα θέλω να πληγώνεις όποιον σε πλησιάζει, να φέρεις την οικογένεια σου σε απόγνωση μέχρι να την διαλύσεις τελείως, να χάσουν κάθε ελπίδα σωτήριας για εσένα και να μείνεις μόνος ή και πάλι να βρίσκεις παρηγοριά μόνο σε εμένα. Επίσης θέλω να γεμίσεις δικαστήρια και καταδίκες, αν γίνεται να σαπίσεις σε κάποιο βρώμικο κελί φυλακής ή να ουρλιάζεις για βοήθεια δεμένος σε κάποιο ψυχιατρείο. Θέλω τα χέρια σου, τις φλέβες σου, το συκώτι σου και το αίμα σου , θέλω τα πάντα από εσένα και τα παίρνω μέχρι να πεθάνεις σε κάποιο ατύχημα ή να ξεζουμίσω ότι έχει απομείνει απο εσένα και να σε βρούνε "μπλε" σε κάποια τουαλέτα ή κάτω απο καμιά γέφυρα, μόνο και πεταμένο. Όλα αυτά θέλω από εσένα για να σε αφήσω και να πάω σε κάποιον άλλων, είμαι τόσο άπληστη που δεν μου φτάνει τίποτα. Το μόνο που μισώ και μπορεί να σε πάρει απο εμένα είναι τα "προγράμματα" είναι αυτοί που μένουν "καθαροί" απο εμένα και αναρρώνουν ενωμένοι, δουλεύουν με τον εαυτό τους και βλέπουν τι τους έχω κοστίσει. Τους μισώ άλλα έχω μεγάλη υπομονή, αν μείνει κάποιος μόνος θα τον βρω και θα τον κάνω πάλι δικό μου, μισώ την διαδικασία της ανάρρωσης, μισώ τα προγράμματα πλήρους αποχής και αυτούς που ξέφυγαν από εμένα. Είμαι η ΗΡΩΙΝΗ και σκοτώνω κάθε μέρα αφού σπείρω μιζέρια και πόνο σε όποιον με γνωρίσει".

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Λογότυπο του ιδρύματος που ανήκει στο Foundation for a Drug-free Word Item #20841-1greek  Εξαρτησιογόνες ουσίες-Χρήσιμοι ορισμοί . Ιωάννης Λιάππας  ¨Έντυπο Κ.Ε.Θ.Ε.Α : - Γονείς ας είμαστε προετοιμασμένοι -Πρόληψη – Prevention : Εκδόσεις Κ.Ε.Θ.Ε.Α για την πρόληψη  Χρήση ουσιών και έφηβοι. Γ. Καλαρρύτης 

ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ :

 www.medlook.net – Άρθρο : Εθισμός στα ναρκωτικά. Τί πρέπει να ξέρετε. 3/11/2007\  www.google.gr/imghp – Εικόνες

Νεφρού Μαρία Περατινός Αλκίνοος

Ερευνητική εργασία με θέμα το αλκοόλ και οι νέοι. Γιατί οι νέοι καταναλώνουν αλκοόλ; Έρευνα ατόμων ηλικίας από 15 μέχρι 25 ετών βγήκαν τα ακόλουθα συμπεράσματα: · Κοινωνικότητα (71%) · Τους αρέσει η γεύση (51%) · Δημιουργεί αίσθημα χαλάρωσης (12%) · Προκαλεί μέθη (6%) · Επειδή το κάνουν όλοι (6%) · Για να ξεχάσουν προβλήματα (0%) Το αλκοόλ γίνεται επικίνδυνο όταν οι νέοι χρειάζονται μεγαλύτερη ποσότητα για να αισθανθούν καλά. Όταν δεν μπορούν να το κάνουν αυτό πια από μόνοι τους και καταναλώνουν αλκοόλ για να το πετύχουν, σε κάποια στιγμή διατρέχουν τον κίνδυνο να αρχίσουν να πίνουν περισσότερη ποσότητα κάθε φορά για να εξακολουθήσουν να βιώνουν τις συνέπειες του αλκοόλ. Αυτό μπορεί να αποτελέσει τη αρχή μιας εξάρτησης. Η ουσία του προβλήματος είναι ότι προσπαθούνε, μέσω του ποτού, να 21

κατορθώσουνε κάποιες ψυχικές καταστάσεις – είτε αυτές ονομάζονται ηρεμία, είτε ευθυμία, είτε οτιδήποτε άλλο - ενώ φυσιολογικά αυτές οι καταστάσεις κατορθώνονται μέσω ενός υγιούς τρόπου σκέψεως και ζωής. Επίσης, εκτός από τη μνήμη επηρεάζονται και άλλες λειτουργίες, όπως η μάθηση, η δυνατότητα της πολύπλοκης σκέψης και ο χρόνος αντίδρασής σε ερεθίσματα του περιβάλλοντος. Ενδεικτικά υπάρχουν φωτογραφίες του ανθρώπινου εγκεφάλου με τρύπες, τις οποίες είχε προκαλέσει η χρόνια και υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ. Όταν η κατανάλωση γίνεται από εφήβους ή και νεαρούς ενηλίκους, αφού η ανάπτυξη του εγκεφάλου τους δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί τα πράγματα είναι ακόμα πιο σοβαρά.

Η υπερβολική χρήση αλκοόλ είχε ως αποτέλεσμα

-Την απόφραξη των αιμοφόρων αγγείων του εγκεφάλου -Το θάνατο των εγκεφαλικών κυττάρων -Αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης κατάθλιψης. - Τα άτομα που είναι εξαρτημένα από το αλκοόλ (οι αλκοολικοί) συνήθως υποσιτίζονται -Το αλκοόλ παρεμποδίζει την απορρόφηση βιταμινών και ιδιαίτερα εκείνων του συμπλέγματος Β -Οδηγεί συχνά σε βλάβη και εκφύλιση των περιφερικών νεύρων, προκαλώντας αλκοολική νευρίτιδα. - Όταν όμως κάνουμε μεγαλύτερη κατανάλωση, παρουσιάζεται αύξηση της αρτηριακής πίεσης και των τριγλυκεριδίων. –Περισσότερα αγγειακά-εγκεφαλικά επεισόδια. -Εκφύλιση του καρδιακού μυός, δημιουργώντας μια σοβαρή παθολογική κατάσταση που είναι γνωστή ως αλκοολική μυοκαρδιοπάθεια. - Ανεβάζει την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου του μαστού - Πρόκληση καρκίνων στο ανώτερο πεπτικό σύστημα. -Γαστρίτιδα και επιδεινώνει τη γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση. - Κίρρωση του ήπατος - Οι υπέρβαροι και οι παχύσαρκοι κινδυνεύουν ακόμα περισσότερο, σύμφωνα με πρόσφατη βρετανική μελέτη. 22

- Το αλκοόλ μειώνει τη δυνατότητα του οργανισμού να απορροφά το ασβέστιο -Ακυρώνει τη θετική δράση των οιστρογόνων στα οστά. - Εκφύλιση και βλάβη των μυών, προκαλώντας αλκοολική μυοσωτίδα. (Πρόκειται για φλεγμονή των μυών, κυρίως στους ώμους και το στήθος, η οποία προκαλεί πόνο και εμφανίζεται σε βαρείς πότες.) - Οξειδωτική γήρανση. -Επιδεινώνει την ψωρίαση. -Η περιφερική αγγειοδιαστολή που δημιουργεί το αλκοόλ προκαλεί χαρακτηριστικό κοκκίνισμα ορισμένων τμημάτων του προσώπου και του σώματος (η χαρακτηριστική κόκκινη μύτη των αλκοολικών). - Στεγνώνει το βλεννογόνο και αλλάζει το pH, με αποτέλεσμα να αυξάνονται οι φλεγμονές των ούλων (ουλίτιδα, περιοδοντίτιδα) και η τερηδόνα. -Αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του στόματος και του λάρυγγα. -Καλοήθους υπερπλασίας του προστάτη. - Το αλκοόλ «σκοτώνει» τη γονιμότητα και των ανδρών και των γυναικών - 2-3 ποτήρια λευκού κρασιού μειώνουν την αποτελεσματικότητα της εξωσωματικής κατά 24%. Σύμφωνα με έρευνες, η κατανάλωση αλκοόλ ενισχύει την επιλεκτική μνήμη. Βρετανική μελέτη του Πανεπιστημίου του Σάσεξ έδειξε ότι το αλκοόλ μάς βοηθά να απωθούμε τις κακές αναμνήσεις της ζωής μας και να θυμόμαστε τις καλές. Αυτό, όμως, ισχύει όσο είμαστε υπό την επήρεια του αλκοόλ, καθώς σε βάθος χρόνου η υπερβολική και συστηματική κατανάλωση αλκοολούχων ποτών, αλλά ακόμα και οι σποραδικές καταχρήσεις βλάπτουν τη μνήμη. Επίσης, εκτός από τη μνήμη επηρεάζονται και άλλες λειτουργίες, όπως η μάθηση, η δυνατότητα να σκεφτόμαστε πολύπλοκα και ο χρόνος αντίδρασής μας σε ερεθίσματα του περιβάλλοντος. Ενδεικτικά υπάρχουν φωτογραφίες του ανθρώπινου εγκεφάλου με τρύπες, τις οποίες είχε προκαλέσει η χρόνια και υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ. Όταν η κατανάλωση γίνεται από εφήβους ή και νεαρούς ενηλίκους, αφού η ανάπτυξη του εγκεφάλου τους δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί τα πράγματα είναι ακόμα πιο σοβαρά.

Πότε κάποιος είναι εξαρτημένος από το αλκοόλ; Τα ακόλουθα είναι κριτήρια για εθισμό στο αλκοόλ (δεν χρειάζεται να πληρεί κανείς όλα τα κριτήρια): – Ανοχή – Ψυχολογική εξάρτηση (να έχεις επιθυμία για αλκοόλ, που ποικίλει από πολύ μικρή μέχρι πολύ μεγάλη) – Στερητικά συμπτώματα (να εκδηλώνονται σωματικές αντιδράσεις μετά τη διακοπή) – Χρήση αλκοόλ για τον περιορισμό των στερητικών συμπτωμάτων – Αποτυχημένες προσπάθειες να ελέγξει τη χρήση του αλκοόλ. – Σπατάλη χρόνου που απαιτείται για τη λήψη αλκοόλ ή για την απαλλαγή από τη επήρειά του – Καταστροφικές συνέπειες από τη χρήση τόσο στο ίδιο το άτομο όσο και στο περιβάλλον του (προβλήματα στη δουλειά ή το σχολείο, διαφωνίες με τα άτομα του στενού περιβάλλοντος, αφιερώνει λιγότερο χρόνο σε χόμπι, ασθένειες) – Λήψη αλκοόλ πιο συχνά και σε μεγαλύτερες δόσεις απ’ ότι σχεδίαζε. – Συνεχίζει να πίνει αλκοόλ ακόμα κι αν γνωρίζει ότι του προκαλεί ζημιά Όταν οι πελάτες πάνε σε ένα θεραπευτικό κέντρο, το πρώτο πράγμα που θα ανακαλύψουν είναι η σοβαρότητα της εξάρτησης. Το EuropASI (Δείκτης Βαθμού Εξάρτησης) είναι ένα τεστ που χρησιμοποιείται από πολλά ιδρύματα για τον εντοπισμό προβλημάτων που σχετίζονται με την χρήση αλκοόλ.

Τι συμβαίνει όταν το αλκοόλ μπαίνει στο σώμα; Το αλκοόλ που καταναλώνεται εισέρχεται μέσω του στόματος και του οισοφάγου στο στομάχι. Μια μικρή ποσότητα αφομοιώνεται εκεί. Το υπόλοιπο έρχεται καθαρό, και χωρίς να αφομοιωθεί, στο αίμα και 24

εξαπλώνεται σε όλο το σώμα. Η παρουσία του φαγητού στο στομάχι τη στιγμή που κάποιος πίνει καθυστερεί την απορρόφηση του αλκοόλ από το αίμα. Γι’ αυτό ένα αλκοολούχο ποτό έχει πιο γρήγορες επιπτώσεις όταν το στομάχι είναι άδειο από όταν κάποιος πίνει κατά τη διάρκεια ενός γεύματος ή μετά απ’ αυτό. Ποτά με επίπεδο αλκοόλ πάνω από 20% παραμένουν για μεγαλύτερο διάστημα στο στομάχι από ποτά με χαμηλότερο επίπεδο αλκοόλ. Κάποιος που έχει μεγάλο βάρος έχει περισσότερο σωματικά υγρά απ’ ότι κάποιος που έχει μικρότερο βάρος. Έτσι ένα πιο ελαφρύ άτομο επηρεάζεται περισσότερο απ’ ότι ένα βαρύ άτομο που έχει πιει τον ίδιο αριθμό αλκοολούχων ποτών. Υπάρχει επίσης διαφορά και ανάμεσα στους άντρες και τις γυναίκες. Το γυναικείο σώμα περιλαμβάνει κατά μέσο όρο λιγότερα υγρά ανά κιλό απ’ ότι ένα αντρικό. Επίσης οι γυναίκες αφομοιώνουν μικρότερη ποσότητα αλκοόλ στο σώμα.

Πότε είναι πρόβλημα το αλκοόλ. Για ένα νέο, φοιτητή, που είναι άνω των 17 – 18 ετών, δεν είναι κακό να πίνει ένα ή δύο ποτήρια – κρασί ή μπύρα ή οτιδήποτε άλλο – κάθε λίγες μέρες όταν βγαίνει έξω με τους φίλους του. Το αληθινό κριτήριο είναι να μην πίνει κάποιος με σκοπό να μεθύσει, αλλά απλά για να ευχαριστηθεί τη γεύση του ποτού όπως θα ευχαριστιόταν την γεύση ενός καλού φαγητού.

Όνομα : Άννυ Χατζβάνη

«Οικογενειακές εξαρτήσεις μεταξύ των μελών της οικογενείας» Η ανθρώπινη οικογένεια είναι μια θεσμοθετημένη βιο-κοινωνική μονάδα που αποτελείται από δύο τουλάχιστον ενήλικα άτομα ετερόφυλα και μη συγγενικά εξ αίματος που έχουν συζευχθεί καθώς και (τα κατιόντα μέλη) τέκνα αυτών, η καλούμενη έτσι και "πυρηνική οικογένεια". Ελάχιστες λειτουργίες αυτών των ομάδων είναι η παροχή ικανοποίησης και ελέγχου των αναγκών -συμπεριλαμβανομένων και των σεξουαλικών σχέσεων- καθώς και η διατήρηση μιας "κοινωνικόπολιτιστικής" κατάστασης για την ανατροφή και ομαλή κοινωνικοποίηση των κατιόντων μελών της . Κάθε λοιπόν ομάδα που συγκροτείται με τον παραπάνω τρόπο και ταυτόχρονα επιτελεί τις παραπάνω ελάχιστες λειτουργίες καλείται "οικογένεια". Η διάρθρωση της δομής, της κάθε οικογένειας, που σχετίζεται τυπικά μέσω της συγγένειας ή της ιδιοκτησίας (βλ. ο ρόλος των δούλων στην αρχαία Ελλάδα και την αρχαία Ρώμη) Βυζάντιο κλπ, και όπως έχει εξελιχθεί αυτή μέχρι σήμερα, περιλαμβάνει διάφορους "τύπους" οικογένειας που αναλύονται παρακάτω. Αν και πολλοί αντιλαμβάνονται τη συγγένεια ως συγγένεια αίματος, στην κοινωνική ανθρωπολογία ο όρος αίμα αντιμετωπίζεται ενίοτε μεταφορικά και όχι ως απότοκος* της γενετικής συγγένειας. Στο άρθρο 16(3) της Παγκόσμιας Διακήρυξης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αναφέρεται: "Η οικογένεια είναι η φυσική και θεμελιώδης μονάδα της κοινωνίας και χρειάζεται να προστατεύεται από την κοινωνία και το κράτος". Σε ό,τι αφορά στην Ελλάδα ο όρος "οικογένεια" δεν απαντάται στην κλασική και στην ελληνιστική περίοδο. Για πρώτη φορά αυτός απαντάται σε μεσαιωνικά (βυζαντινά) κείμενα. Ως εκ τούτου είναι 26

ένας όρος νεότερος, ο οποίος αποτελείται από δύο συνθετικά: «οίκος» και «γένος». Η αντίστοιχη αρχαιοελληνική λέξη είναι ο όρος «οίκος» που σήμερα χρησιμοποιείται επίσημα μόνο για Βασιλικές Οικογένειες ενώ στην σύγχρονη ελληνική λαϊκή γλώσσα οι όροι που χρησιμοποιούνται είναι: φαμελιά (από το γαλλικό όρο), φαμίλια (από τον αγγλικό όρο), ασκέρι (από τον τουρκικό όρο), σειργιά, φάρα (που ταυτίζεται και με το γένος) ως και τζάκι (από το τουρκικό οτζάκ). Στη νεότερη Ελλάδα χρησιμοποιούμε τον όρο «οικογένεια» υπό την ευρεία και στενή σημασία της, εννοώντας αφενός το γένος, τη γενιά, τους συγγενείς, αφετέρου τα συγγενικά πρόσωπα που βρίσκονται κάτω από μία στέγη, ή τους συγγενείς οι οποίοι κατοικούν σε περισσότερα οικήματα. Βασική προϋπόθεση της οικογένειας με τη στενή έννοια είναι η ανταλλαγή οικιακών υπηρεσιών. Αυτή η μορφή οικογένειας αναδεικνύει χαρακτηριστικά όπως η κοινή οικονομία (συνεργασία, ιδιοκτησία) και η κοινή κατανάλωση, (κοινό μαγειρείο). Τα χαρακτηριστικά αυτά μας οδηγούν και στους όρους «νοικοκυριό», «σπίτι», «σπιτικό». Τα μέλη μιας οικογένειας δείχνουν ευαισθησία για τις ανάγκες των άλλων μελών, αντιλαμβάνονται την τυχόν δύσκολη θέση τους, συμπαραστέκονται σε αυτούς και τους βοηθούν να ξεπεράσουν τα προβλήματά τους.

Κάθε μέλος της οικογένειας μοιράζεται τα συναισθήματα με τα άλλα μέλη. Χαίρεται με τη χαρά τους και τους υποστηρίζει στις δύσκολες καταστάσεις. Ακόμη και μέσα στην οικογένεια μπορεί να δημιουργηθούν εντάσεις ή ακόμη και προβλήματα. Οι δύσκολες αυτές καταστάσεις διαχειρίζονται με διάλογο και συνεργασία. Είναι σημαντικό τα μέλη της οικογένειας να εντοπίσουν τις αιτίες που τις προκάλεσαν. Παρ όλα αυτά όμως τυγχάνει κάποιες φορές τα μέλη της οικογένειας να μην μπορούν να ελέγξουν λογικά τα συναισθήματα τους και να δημιουργούνται προβληματικές σχέσεις. Μια σύνηθες τέτοια συμπεριφορά είναι η προσκόλληση. Προσκόλληση Προσκόλληση είναι ο συναισθηματικός δεσμός, ανάμεσα στο παιδί και στα βασικά πρόσωπα γύρω του (κυρίως στη μητέρα). Το παιδί, δέχεται με μεγάλη ευχαρίστηση την προσοχή και την φροντίδα των προσώπων αυτών. Όχι μονό δεν τα φοβάται, αλλά παρουσιάζει τον φόβο του αποχωρισμού, όταν αυτά απομακρύνονται. Η σχέση αυτή του παιδιού, με τα πρόσωπα του περιβάλλοντος του, διατηρείται στο πέρασμα του χρόνου καθότι, το άτομο δείχνει τα θετικά του συναισθήματα, προς τα πρόσωπα αυτά σε σταθερή βάση. Η προσκόλληση, θεωρείται απαραίτητο, και έμφυτο χαρακτηριστικό, στην ανάπτυξη του ατόμου, είναι η πρώτη διαπροσωπική σχέση που διαμορφώνει το άτομο, γι’ αυτό οι επιπτώσεις της στην περαιτέρω συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη είναι σημαντικές. Στις παρακάτω γραμμές θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε το θέμα με τον καλύτερο δυνατό τρόπο έτσι ώστε η αναφορά να είναι κατανοητή και με λεπτομέρειες. Τα περισσότερα βρέφη, από τον 4ο μήνα αντιδρούν, όπως είναι φυσιολογικό, με διαφορετικό τρόπο στη μητέρα τους από ότι στους άλλους ανθρώπους. Η διαδικασία αυτή, έχει την αφετηρία της στην πρόθεση της μητέρας να ικανοποιήσει κάθε επιθυμία του βρέφους και κυρίως αυτή της πείνας. Η 27

συναισθηματική ανακούφιση του βρέφους, επιφέρει την ανάγκη για την μητέρα του -στην εξάρτηση- που σιγά-σιγά γίνεται πιο επιτακτική, από ότι είναι οι απλές βιολογικές του ανάγκες. Στην ηλικία αυτή, η σχέση του παιδιού με την μητέρα είναι το πρώτο και το σπουδαιότερο γεγονός της ζωής του. Η μητέρα είναι για το βρέφος το συμπάν ολόκληρο.

Τα τρία στάδια της προσκόλλησης Η ανάπτυξη του φαινόμενου της προσκόλλησης χωρίζεται σε τρία στάδια: Αδιαφοροποίητη προσκόλληση. Το είδος αυτό αρχίζει, από την 8η εβδομάδα και διαρκεί ως τον 5ο ή 6ο μήνα. Κατά την διάρκεια της, το βρέφος δείχνει να προσκολλάται σε πρόσωπα, όχι όμως σε κάποιο συγκεκριμένο. Μονοπροσωπική προσκόλληση. Το βρέφος δείχνει σαφή διαφορική προσκόλληση προς ένα πρόσωπο. Το πρόσωπο αυτό είναι συνήθως η μητέρα - τροφός. Το βρέφος αρχίζει να εκδηλώνει έντονες αντιδράσεις προσκόλλησης προς το συγκεκριμένο αυτό πρόσωπο μεταξύ 5ου και 7ου μήνα, οι οποίες γίνονται εντονότερες τους επόμενους 3-4 μήνες. Στην φάση αυτή εμφανίζεται σαφώς το άγχος για τα ξένα πρόσωπα. Πολυπροσωπική προσκόλληση. Σ’ αυτό το στάδιο το βρέφος, έχει αρχίσει να μεγαλώνει και να διευρύνει τις προσκολλήσεις του. Πρώτα σε ένα ακόμη πρόσωπο και αργότερα σε περισσότερα π.χ. προς τον πατέρα ή τη γιαγιά και τον παππού, πρόσωπα δηλαδή του άμεσου περιβάλλοντος, που διατηρούν μαζί του στενή επαφή και αλληλεπίδραση. Η περίοδος αυτή, που τα παιδία σχηματίζουν τις πρώτες πολλαπλές προσκολλήσεις, είναι πάρα πολύ ευαίσθητη, και αν τυχόν γίνουν παρεμβάσεις για την διάσπαση τους ή την καθυστέρηση τους, μπορεί να υπάρξει σοβαρό αντίκτυπο στην μετέπειτα ζωή του βρέφους. Ένα ακόμα καίριο σημείο όσον αφορά το παιδί είναι όχι τόσο ο χρόνος, που μένει ο γονέας με το παιδί αλλά η ποιότητα των ερεθισμάτων που του παρέχει. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να υπάρχει ένα τουλάχιστον πρόσωπο που να του παρέχει σταθερή φροντίδα, καθώς και πλούσια και ποικίλα διαπροσωπικά ερεθίσματα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι το πρόσωπο αυτό θα βρίσκεται σε συνεχή επιφυλακή. Άγχος για τα ξένα πρόσωπα Κατά την διάρκεια του 7ου μήνα, ενώ το βρέφος βρίσκεται στο στάδιο της μονοπροσωπικής προσκολλήσεως, όπου το βρέφος δείχνει σαφή διαφορική προσκόλληση προς ένα πρόσωπο, εμφανίζει το άγχος για τα άγνωστα πρόσωπα, όταν δηλαδή το πλησιάζει ένα άγνωστο πρόσωπο, αρχίζει να γίνεται ανήσυχο, και να κλαίει, ειδικά όταν η μητέρα δεν είναι κοντά του. Σε αντίθεση με πριν που χαιρόταν με την παρουσία του καθένα που μιλούσε μαζί του και το έπαιζε. Το άγχος αυτό, κορυφώνεται στο τέλος του 1ου έτους. Δεν προέρχεται, από τραυματικές εμπειρίες από τα ξένα πρόσωπα, αλλά οφείλεται στην ωρίμανση του νευρικού συστήματος. Από την στενή αναστροφή και αλληλεπίδραση με τη μητέρα σχηματίζει μια σαφή εικόνα, ένα γνωστικό σχήμα του προσώπου της μητέρας. Έτσι, κάθε πρόσωπο που διαφέρει από αυτό της μητέρας, ακόμα και αν είναι η ίδια η μητέρα φορώντας μαύρα γυαλιά, προκαλεί φοβικές αντιδράσεις στο βρέφος. Το άγχος αυτό, δεν έχει την ίδια ένταση σ’ όλα τα νήπια, αλλά ποικίλει ανάλογα με το πόσο στενή είναι η σχέση μητέρας-παιδιού. Άγχος του αποχωρισμού Δημιουργείται κατά τη διάρκεια του 10ου μήνα. Το βρέφος προσπαθεί, με κάθε τρόπο, να βρίσκεται κοντά στη μητέρα του, να διατηρεί οπτική επαφή μαζί της αλλά και να ελέγχει κατά πόσο είναι στη διάθεσή του όταν τη χρειάζεται. Το άγχος κορυφώνεται μεταξύ του 13ου και 18ουμήνα και ύστερα 28

υποχωρεί σταδιακά. H αναζήτηση βοήθειας χωρίς να υπάρχει σοβαρός λόγος, αλλά και η αναζήτηση της συνεχής σωματικής επαφής, είναι μερικά από τα σημάδια της συμπεριφοράς του εξαρτημένου παιδιού. Μια ακόμη ένδειξη εξάρτησης είναι η αναζήτηση σωματικής εγγύτητας, η ανάγκη δηλαδή του παιδιού να βρίσκεται κοντά σε έναν μεγάλο. Ακόμη, μια τρίτη συμπεριφορά του εξαρτημένου παιδιού είναι αυτή που αποβλέπει στην εξασφάλιση της προσοχής των άλλων και πιο συγκεκριμένα αυτού στον οποίο έχει προσκολληθεί. Οι παραπάνω μορφές συμπεριφοράς είναι απόλυτα φυσιολογικές για ένα παιδί ως το 3ο έτος της ηλικίας του. Η υπερνίκηση του άγχους του αποχωρισμού είναι ένα ορόσημο στην πορεία του ατόμου προς την συναισθηματική ωριμότητα. Για το θέμα αυτό ο κορυφαίος ψυχοδυναμικός στοχαστής Eric Erikson τονίζει: «Το πρώτο κοινωνικό επίτευγμα του παιδιού, είναι η επιθυμία του να αφήσει τη μητέρα του έξω από το οπτικό του πεδίο, χωρίς να νιώθει ιδιαίτερη ανησυχία ή οργή, διότι η μητέρα έχει γίνει για το παιδί τόσο μια εσωτερική βεβαιότητα όσο και μια εξωτερική προβλεψιμότητα». Ο αποχωρισμός του παιδιού από τη μητέρα Μετά από μελέτες συμπεριφοράς, αποκαλύφθηκε ότι οι αντιδράσεις του παιδιού στον αποχωρισμό ακολουθούν μια προβλέψιμη πορεία. Στο πρώτο στάδιο, το παιδί αντιδρά με κλάματα και θυμό. Απαιτεί την επιστροφή της μητέρας του και φαίνεται να ελπίζει πως θα πετύχει να την φέρει πίσω. Αυτό το στάδιο αποτελεί την φάση της «διαμαρτυρίας» και συχνά διαρκεί πολλές μέρες. Σιγά - σιγά όμως το παιδί, γίνεται ολοένα και πιο ήρεμο. Ενώ είναι φανερό ότι η απουσία της μητέρας το απασχολεί έντονα και εξακολουθεί να λαχταρά την επιστροφή της, ωστόσο οι ελπίδες του σε ένα μεγάλο βαθμό, εξασθενούν. Αυτό το στάδιο είναι η φάση της «απελπισίας». Συχνά οι φάσεις αυτές, η διαμαρτυρία και η απελπισία, εναλλάσσονται: η ελπίδα γίνεται απελπισία και η απελπισία γίνεται ανανεωμένη ελπίδα. Τελικά, συμβαίνει μια μεγαλύτερη αλλαγή, στη στάση του παιδιού απέναντι στην απουσία της μητέρας. Το παιδί μοιάζει σα να ξέχασε την μητέρα του, όταν την ξαναβλέπει παραμένει ανεξήγητα αδιάφορο απέναντί της και μπορεί «να κάνει» ότι δεν την αναγνωρίζει. Αυτό λέγεται στάδιο της «αποκόλλησης”». Ο Bowlby υποστηρίζει ότι αν ο αποχωρισμός διαρκέσει για μεγάλο χρονικό διάστημα και συμπέσει με την περίοδο που το βρέφος αρχίζει να αλληλεπιδρά με τα πρόσωπα, υπάρχει κίνδυνος το παιδί να μείνει στην φάση της αποκόλλησης μόνιμα. Ποιος είναι όμως ο ρόλος του πατέρα μέσα στην οικογένεια? Η παρουσία του πατέρα στο περιβάλλον της οικογένειας ερμηνεύεται συνήθως ως χρόνος ξεκούρασης , στα πλαίσια της οποίας η μειωμένη διάθεση για επικοινωνία αποβαίνει μοιραία για έναν άλλο χαρακτηρισμό: πρόκειται για τον «απόντα» πατέρα στο έργο της ανατροφής του παιδιού. Κατά την άποψή μας, ο τελευταίος αυτός χαρακτηρισμός είναι μονόπλευρος, γιατί η έξοδος και της μητέρας από τα στενά όρια του οικιακού περιβάλλοντος και η συμμετοχή της στην αγορά εργασίας συνιστούν παράγοντες, που της επιρρίπτουν βαριές ευθύνες απουσίας στα παιδαγωγικά της καθήκοντα. Η αποστασιοποιημένη συμπεριφορά, που εκδηλώνει και η μητέρα στην ανατροφή του παιδιού λόγω των επαγγελματικών της δραστηριοτήτων ερμηνεύεται ως επιζήμια για την διαπαιδαγώγηση του παιδιού.

Η καταναλωτική μανία, που διέπει τη σύγχρονη κοινωνία και οι ανάγκες της οικογένειας που πρέπει να καλυφθούν, αναγκάζουν τον πατέρα να εργάζεται όσο το δυνατό περισσότερο με 29

τίμημα την πολύωρη απουσία του από το σπίτι. Σύμφωνα με τον παραδοσιακό καταμερισμό της εργασίας, δηλαδή ο άνδρας - πατέρας στη δουλειά και η γυναίκα - μητέρα στο σπίτι, το περιεχόμενο του πατρικού ρόλου υποδιαιρείται σε έξι (6) λειτουργίες: α) ο ρόλος του πατέρα ως γεννήτορα β) ο ρόλος του πατέρα ως προμηθευτή γ) ο ρόλος του πατέρα ως προστάτη δ) ο ρόλος του πατέρα ως παιδαγωγού ε) ο ρόλος του πατέρα ως αντικειμένου ταύτισης και στ) ο ρόλος του πατέρα ως συντρόφου του παιδιού κατά τις ελεύθερες ώρες. Ευρήματα ερευνών αποκαλύπτουν ότι ο πατρικός ρόλος στη διαμόρφωση του ελεύθερου χρόνου στην οικογένεια εκτιμάται από τη μια θετικά, όταν λαμβάνεται υπόψη το μειωμένο ωράριο της εργασίας . Από την άλλη εκτιμάται αρνητικά, όταν λαμβάνεται υπόψη η εξω - οικογενειακή επαγγελματική απασχόληση του πατέρα, έτσι ώστε να χαρακτηρίζεται ως «αόρατος». Μόνο όταν ο πατέρας επιστρέφει στην οικογένεια του το μεσημέρι ή το βράδυ μετά τη λήξη της εργασίας του, τότε είναι «παρών» στην οικογένεια του ή «υπαρκτός για το παιδί». Η συζήτηση γύρω από αυτό το θέμα δεν έχει κλείσει ακόμη. Η απουσία του πατέρα από το σπίτι εξαιτίας των υποχρεώσεών του είναι δεδομένη και χρονικά μεγάλη. Ο χρόνος που απομένει στον πατέρα για να ασχοληθεί με προσωπικές του δραστηριότητες αλλά και με το παιδί του είναι ελάχιστος. Τέτοιες δραστηριότητες είναι π.χ. το διάβασμα διαφόρων λογοτεχνικών βιβλίων, η παρακολούθηση κινηματογραφικών ή θεατρικών έργων κ.λπ. Μία, όμως, από τις σημαντικότερες δραστηριότητες του πατέρα κατά τις ελεύθερες ώρες, που διαθέτει, είναι η ενασχόλησή του με το παιδί. Η ενασχόληση αυτή δεν πρέπει να είναι μονοδιάστατη, αλλά πολύμορφη, ώστε να προσφέρονται στο παιδί τα κατάλληλα αγαθά για τη δημιουργική ανάπτυξη και τη σωστή ανατροφή του. Ο πατέρας οφείλει να έχει κοντά του το παιδί και να επικοινωνεί μαζί του το παιχνίδι του παιδιού με τον πατέρα, αποτελεί παράγοντα μεγάλης σημασίας στη διαμόρφωση του ελεύθερου χρόνου στην οικογένεια, γιατί το παιδί αναπαριστά βιωματικά τις εικόνες της κοινωνίας που βιώνει. Η οικογένεια διαδραματίζει πρωτεύοντα ρόλο στη διαμόρφωση του ελεύθερου χρόνου του παιδιού κατά την προσχολική ηλικία και συνεχίζει να ασκεί επιρροή, που είναι αποφασιστικής σημασίας, τουλάχιστον μέχρι την ηλικία των 10 - 12 ετών. Ο ρόλος της οικογένειας είναι στενά συνδεδεμένος με την άμεση επιτήρηση των δραστηριοτήτων του παιδιού, όταν αυτό κινείται ή συμπεριφέρεται στο χώρο του σπιτιού. Ποιος είναι ο ρόλος των αδελφών μέσα στην οικογένεια? Η ψυχανάλυση έως σήμερα έχει επικεντρωθεί στη σχέση γονείς – παιδί μελετώντας τη σημασία της στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του ατόμου. Λιγότερα κείμενα έχουν αφιερωθεί στη σχέση μεταξύ αδελφών και στο πώς αυτή η σχέση επηρεάζει τη δόμηση της προσωπικότητας και της ταυτότητάς μας. Ο Φρόυντ, όμως, ο πατέρας της ψυχανάλυσης, δεν παραλείπει να περιγράψει στα κείμενα του πώς διαμορφώνονται οι σχέσεις μες στην οικογένεια και τα αισθήματα που αναπτύσσονται με την εμφάνιση ενός αδελφού ή μιας αδελφής. Καθώς γεννιέται ένα παιδί ζει μία αποκλειστική σχέση με τους γονείς του και κατά κύριο λόγο, αρχικά, βιώνει την εμπειρία της αποκλειστικότητας της μητέρας και στη συνέχεια, και του πατέρα. Έρχεται λοιπόν, η στιγμή, που ενώ το παιδί ζει και βιώνει αυτήν την αποκλειστική σχέση με τους γονείς του, εμφανίζεται στο οικογενειακό περιβάλλον ένα νέο μέλος, ένας αδελφός ή μια αδελφή. Η εμφάνιση αυτή αλλάζει το σκηνικό και θα γίνει η αρχή για μια σειρά από συναισθήματα πρωτόγνωρα για όλη την οικογένεια. Εκείνο που είναι αρχικά αναμενόμενο είναι να νιώθει το παιδί ότι το νέο μέλος της οικογένειας είναι ένας παρείσακτος. Ζήλια, φθόνος, μίσος, εχθρότητα είναι μόνο κάποια από τα συναισθήματα που νιώθει. Και είναι απολύτως φυσιολογικά, γιατί ο αδελφός ή 30

η αδελφή εκ των πραγμάτων, απειλεί την μέχρι τώρα αποκλειστικότητα και διεκδικεί μια θέση στην οικογένεια.

Η ζήλια, επομένως, είναι συναίσθημα φυσιολογικό για τα αδέλφια, γιατί πρέπει να μοιραστούν, ενώ δε θέλουν, την αγάπη και την αγκαλιά της ίδιας μητέρας. Το μοίρασμα, αυτό που είναι απειλητικό και ανεπιθύμητο, θα γίνει αυτό που ενώνει τα αδέλφια. Εφόσον κανένα από τα αδέλφια δεν μπορεί να έχει αποκλειστικά τη μητέρα, νιώθουν ότι έχουν κάτι κοινό. Ταυτίζονται το ένα με το άλλο και έτσι, εκτός από ζήλια και ανταγωνισμό αρχίζουν να νιώθουν αγάπη το ένα για το άλλο. Αντιλαμβάνονται ότι μοιάζουν σε κάτι, στο ότι μοιράζονται τη γονεϊκή αγάπη και προσοχή. Σε αυτό ακριβώς το σημείο, το οποίο δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε χρονικά, αλλά εξαρτάται από το βίωμα του καθενός, δημιουργείται μια συμμαχία μεταξύ των αδελφών. Ο αδελφός (ή η αδελφή) εκτός από παρείσακτος είναι και όμοιος, εκτός από ανταγωνιστής, είναι και φίλος, σύντροφος στο παιχνίδι. Εκείνος που προηγείται ή που έπεται μας προσφέρει μια γνώση για τον κόσμο και τις σχέσεις. Έτσι, θα λέγαμε ότι το συναίσθημα της ζήλιας, το οποίο είναι φορτισμένο αρνητικά, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη γένεση της κοινωνικότητας και της γνώσης μας για τον κόσμο. Θα μπορούσε ο αδελφός μας, λέει ο Πονταλίς, να είναι ένα αντίγραφο μας, ένας άλλος που μας μοιάζει πάρα πολύ, σαν ένας παραμορφωτικός καθρέφτης στον οποίο αρνούμαστε να αναγνωρίσουμε τον εαυτό μας; «Δεν είμαι εγώ! Και όμως, αν ήμουν εγώ;» Μέσα από αυτό το παιχνίδι εναλλαγής ρόλων μαθαίνουμε πράγματα για τον εαυτό μας, για τους άλλους και για τις σχέσεις μας. Η σειρά γέννησης μας και οι σχέσεις μας, όπως διαμορφώνονται μέσα στην οικογένεια, όχι μόνο με τους γονείς αλλά και με τα αδέλφια, είναι παράγοντες που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της προσωπικότητας μας. Κάθε ένας από μας, σαν παιδί με αδέλφια, έχει αισθανθεί την ανάγκη να είναι μοναδικός ανάμεσα στους άλλους, μοναδικός στα μάτια των γονιών, δηλαδή ξεχωριστός. Ο Φρόυντ αναφέρει, μάλιστα, ότι αν κάποιος έχει υπάρξει ο αδιαμφισβήτητος αγαπημένος της μητέρας, κρατάει για τη ζωή του αυτό το αίσθημα της κατάκτησης, αυτή την αυτοπεποίθηση της επιτυχίας, η οποία συχνά επιφέρει πράγματι την επιτυχία. Τελικά, θα λέγαμε ότι ιδανική κατάσταση δεν υπάρχει. Όπως δεν υπάρχει ιδανική μητέρα ή ιδανικός πατέρας, έτσι δύσκολα θα περιγράφαμε μια ιδανική αδελφική σχέση. Πρέπει να δεχτούμε ότι αγάπη και μίσος, αποδοχή και ζήλια συνυπάρχουν και κάθε αδελφός (ή αδελφή) είναι καταδικασμένος σ’αυτόν τον διπλό ρόλο ομοίου- αντιπάλου. Μέσα από τις διαφορές αναδεικνύεται η μοναδικότητα του καθενός και μέσα από την αντιπαλότητα μπορούμε να φτάνουμε στη συναδέλφωση. Θα σημειώσω ένα απόσπασμα από το εξαίσιο βιβλίο του Ζαν- Μπερτράν Πονταλίς «Αδελφός του Προηγούμενου», “Κάθε πρώτος ζηλεύει το δεύτερο, τον παρείσακτο. Ο δεύτερος ζηλεύει τον πρώτο που ήρθε στον κόσμο. Το μοναχοπαίδι υποφέρει που είναι το μοναδικό παιδί της μητέρας του. Σε μια πολύτεκνη οικογένεια δεν είναι εύκολο να βρεις τη θέση σου. Δεν υπάρχει λύση. Όμως υπάρχει κάτι ακόμη χειρότερο: να σου έχουν κλέψει την παιδική ηλικία”.

Τι συμβαίνει λοιπόν στην εφηβεία? Εφηβεία θεωρείται η αναπτυξιακή περίοδος που αρχίζει με τις μεταβολές της φυσιολογίας της ήβης (11° έτος περίπου για τα κορίτσια και 13° για τα αγόρια) και τελειώνει με το σχηματισμό της προσωπικής ταυτότητας. Το άτομο κατά την περίοδο αυτή υπόκειται σε μεγάλες και ταχύτατες αλλαγές σε όλους τους βασικούς τομείς της ανάπτυξής του: το βιολογικό, το σωματικό, το γνωστικό, το συναισθηματικό και τον κοινωνικό τομέα.

Η ανεξαρτητοποίηση και το κόψιμο των συναισθηματικών δεσμών της προηγούμενης παιδικής ηλικίας είναι το κλειδί των διεργασιών της εφηβείας. Μία άλλη σημαντική διεργασία είναι η παλινδρόμηση, που χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση παλαιότερων σχημάτων συμπεριφοράς, με στόχο την επαναδιαπραγμάτευσή τους και την επίλυση συγκρούσεων με αποτελεσματικότερο τρόπο από αυτόν της παιδικής ηλικίας. Φαίνεται, πως ο έφηβος χρειάζεται αρχικά να συσπειρωθεί προτού καταφέρει να κάνει ένα άλμα προς τα εμπρός. Ένα άλλο χαρακτηριστικό, που οφείλεται σε αυτή την κίνηση προς τα πίσω αλλά και την ανάγκη εξέλιξης, είναι η αμφιθυμία κατά τη διάρκεια της εφηβείας. Αυτή μπορεί να εκφράζεται με τη συναισθηματική αστάθεια στις σχέσεις, την παρατηρούμενη αντίθεση ανάμεσα σε όσα σκέφτεται και σε όσα αισθάνεται ή κάνει και τις παράλογες και παράδοξες αλλαγές στη συμπεριφορά. Αυτές οι διακυμάνσεις στα συναισθήματα και τη συμπεριφορά του εφήβου, που είναι ενδεικτικές της στάσης του στις διαδικασίες της ανάπτυξης, μπορεί συχνά να προκαλέσουν σύγχυση σε γονείς, εκπαιδευτικούς και την κοινωνία, με αποτέλεσμα συχνά η συμπεριφορά αυτή να παρεξηγείται. Δε θα πρέπει να ξεχνάμε ότι ο έφηβος δεν είναι ακόμα ενήλικας. Παραμένει ανώριμος και θα πρέπει να κατακτήσει ορισμένα ακόμα αναπτυξιακά ορόσημα προκειμένου να εισέλθει στην ενήλικη ζωή του κατάλληλα εφοδιασμένος ώστε να αντιμετωπίσει τις δικές της προκλήσεις: εκπαίδευση, επαγγελματική αποκατάσταση, κοινωνικές σχέσεις, γάμο, ανάληψη της ευθύνης του γονικού ρόλου. Θα συζητηθούν ιδιαίτερα τα αναμενόμενα αναπτυξιακά επιτεύγματα του εφήβου και οι επιπτώσεις τους στη λειτουργία της οικογένειας. Ο έφηβος κινείται μεταξύ εξάρτησης και ανεξαρτησίας. Η σχέση του με τους γονείς χρειάζεται να ξαναδουλευτεί, μέσα από τις διεργασίες της μετάβασης από την παιδική ηλικία στην ενήλικη ζωή. Ο τελικός στόχος είναι βέβαια να επιτύχει ο έφηβος την αυτονομία και την ανεξαρτητοποίησή του. Η προσπάθεια αυτή για αυτονομία του εφήβου συνεπάγεται κλυδωνισμό της ισορροπίας που είχε η οικογένεια μέχρι την περίοδο αυτή. Η ισορροπία αυτή πολύ συχνά εξαρτάται από το βαθμό της εξάρτησης των παιδιών από τους γονείς του αλλά και αντίστροφα. Αυτονόητο είναι πως οι γονείς πρέπει να συνεχίσουν να έχουν την ευθύνη του παιδιού τους και επιπλέον να το «κρατήσουν», να απορροφήσουν δηλαδή τις συγκρούσεις των συναισθημάτων αλλά και την 32

αστάθεια της συμπεριφοράς, οικοδομώντας μία σχέση εμπιστοσύνης. Στο σημείο αυτό υπάρχει ο κίνδυνος είτε ο έφηβος είτε οι γονείς, ασυνείδητα, να επιθυμούν να συνεχιστούν οι δεσμοί εξάρτησης. Η συμπεριφορά του εφήβου μπορεί να κάνει τους γονείς να αντιδράσουν με κατασταλτικά μέτρα, οδηγώντας τον έφηβο είτε στην περαιτέρω επιδείνωση της συμπεριφοράς του, είτε στην προσκόλλησή του στους γονείς με αποτέλεσμα την ανεπαρκή αυτονόμησή του. Εξίσου επικίνδυνη είναι και η αντίθετη αντίδραση: «είσαι μεγάλος πλέον, δεν μας χρειάζεσαι εμάς». Αυτή η αντίδραση μπορεί να δημιουργήσει στον έφηβο μία αίσθηση ψευδούς ωριμότητας. Για να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις που τον υπερβαίνουν μπορεί να ταυτιστεί με τη στάση του γονέα, βάζοντας σε κίνδυνο τη σταδιακή ωρίμανση του δικού του εαυτού. Η πρόωρη απομάκρυνση από τους γονείς μπορεί επίσης να τον κάνει να αισθανθεί μόνος, ανήμπορος και απελπισμένος, καθώς νοιώθει πως δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις των μεγάλων. Παραμένει έτσι άβουλος και αναποφάσιστος ενώ παράλληλα αναζητά διαρκώς στηρίγματα. Γιατί συμβαίνουν όλα αυτά ; Κεντρικά στα παραπάνω είναι δύο ζητήματα: αυτά της απώλειας της παιδικής ηλικίας και η επώδυνη διαδικασία της αποκαθήλωσης των εξιδανικευμένων εικόνων των γονιών του. Τα δύο αυτά θέματα αφορούν παράλληλα τόσο στον έφηβο όσο και τους γονείς του. Ο έφηβος θα πρέπει σταδιακά να «πενθήσει», όπως αναφέρουν οι θεωρητικοί της εφηβικής ηλικίας, την απώλεια της σιγουριάς, της ασφάλειας, της ανεμελιάς της παιδικής ηλικίας και να αρχίσει να αναλαμβάνει ο ίδιος την ευθύνη του εαυτού του. Επίσης, καθώς ωριμάζει, αρχίζει να αντιλαμβάνεται ότι οι γονείς του δεν είναι ιδανικά πρόσωπα, όπως πίστευε στην παιδική του ηλικία, παντοδύναμα, πανέξυπνα. Αρχίζει και αντιλαμβάνεται τις αδυναμίες τους, να αμφισβητεί τις αξίες τους, τις πεποιθήσεις τους και μαζί με αυτές τις ευρύτερες κοινωνικές και ηθικές αξίες. Στο δρόμο για την υιοθέτηση της δικής του ταυτότητας θα αρχίσει να ταυτίζεται με διάφορα εξωτερικά πρότυπα («είδωλα»), να συμμετέχει σε ομάδες, να εξετάζει, να ενστερνίζεται και στη συνέχεια να απορρίπτει θεωρίες, να «επαναστατεί» και αυτή η διαδικασία θα τον στρέψει από το στενό οικογενειακό πυρήνα στην κοινωνία, τον κόσμο. Είναι αυτονόητο, πως όσο μεγαλύτερη είναι η ανάγκη των γονιών να εξακολουθούν να είναι τα κεντρικά πρόσωπα στη ζωή του εφήβου, τόσο πιο δύσκολες και επώδυνες θα είναι οι παραπάνω διαδικασίες. Οι ίδιοι οι γονείς αντιμετωπίζουν δυσκολίες στο να αποδεχτούν την απώλεια του γονικού τους ρόλου. Φυσιολογικά, η στέρηση αυτή οδηγεί στο να στραφούν οι γονείς ο ένας στον άλλο για πιο άμεση ικανοποίηση των αναγκών τους ή να συμβιβαστούν με τις μειωμένες ικανοποιήσεις που τους προσφέρει η σχέση με νέους ενήλικες (όπως σε λίγα χρόνια θα είναι τα παιδιά τους). Η ιδανική εικόνα που τους προσέδιδε το παιδί τους είναι γοητευτική και ενίοτε αποπλανητική αλλά θα πρέπει και οι ίδιοι να είναι σε θέση να το βοηθήσουν να την αποκαθηλώσει προκειμένου να την αντικαταστήσει με μία άλλη, πιο κοντά στην πραγματικότητα. Με τον τρόπο αυτό βοηθούν το παιδί τους, όταν αυτό θα ενηλικιωθεί, να μπορεί να δημιουργήσει σχέσεις που δε θα βασίζονται στην εξιδανίκευση, η οποία αναπόφευκτα οδηγεί σε απογοητεύσεις και θυμό. Συχνά αυτή η διαδικασία συμπίπτει με την κρίση της μέσης ηλικίας των γονιών. Ο γονιός χαίρεται για την ανάπτυξη του παιδιού του αλλά παράλληλα, αναγκασμένος να κάνει τον απολογισμό της δικής του ζωής, έρχεται αντιμέτωπος με στερήσεις, επιλογές που πιστεύει πως θα έπρεπε να είναι άλλες, αναγνωρίζοντας παράλληλα πως δεν έχει πλέον την ευκαιρία να τις αλλάξει. Τα χρόνια πέρασαν. Και όλα αυτά μπορεί να οδηγήσουν σε κρίση είτε της σχέσης των γονιών με το παιδί τους, είτε των γονιών μεταξύ τους, είτε σε συναισθηματική κρίση του κάθε γονέα ξεχωριστά. Η επιτυχημένη επίλυση αυτών των συγκρούσεων βοηθά τον έφηβο να διαμορφώσει το δικό του, αυθεντικό σύστημα αξιών, απορρίπτοντας ορισμένες από αυτές των γονιών του και υιοθετώντας άλλες, ενώ δημιουργείται μία καλύτερη αίσθηση εαυτού. Ο έφηβος πλέον ελέγχει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του και με βάση αυτά προσδιορίζει τις επιλογές του. Η προσωπική επιλογή και 33

ευθύνη καθιστά ευκολότερη και την κρίση τους. Όλα αυτά μεταβάλλουν και τη σχέση του εφήβου με τους συνομηλίκους τους. Συχνά παρατηρείται στην ηλικία αυτή φιλικές σχέσεις της παιδικής ηλικίας να καταρρέουν για να αντικατασταθούν από άλλες. Στην παιδική ηλικία αυτό που δυνάμωνε τις φιλικές σχέσεις ήταν το παιχνίδι και όχι η κατάθεση προσωπικότητας και χαρακτήρα των ατόμων. Ο έφηβος πλέον αναπτύσσει την ικανότητα να διαλέγει τους φίλους και την παρέα του, των οποίων οι προσδοκίες και οι απαιτήσεις είναι τέτοιες ώστε να ενισχύουν την επιθυμία του να γίνει ενήλικας. Τα παραπάνω έχουν μία επιπλέον σημαντική συνέπεια. Στην ηλικία αυτή, μέσα από την εκπαίδευση, τίθενται οι βάσεις της μελλοντικής επαγγελματικής απασχόλησης και οι στόχοι για τον τρόπο ζωής. Επομένως, όσο καλύτερης διαπραγμάτευσης έχουν τύχει τα παραπάνω θέματα, τόσο πιθανότερο είναι οι επιλογές αυτές να δώσουν μελλοντικά ικανοποίηση στον έφηβο. Το άλλο κύριο επίτευγμα αυτής της ηλικίας είναι η απορρόφηση των κραδασμών που προκαλεί η ανάδυση της σεξουαλικότητας στην εφηβική ηλικία και των σωματικών αλλαγών που οφείλονται στην ορμονική αφύπνιση του σώματος του εφήβου. Οι ορμονικές αλλαγές προκαλούν αλλαγές στα πρωτεύοντα και τα δευτερεύοντα χαρακτηριστικά του φύλου. Οι αισθητηριακές προσλήψεις του εφήβου κατακλύζονται από πρωτόγνωρα ερεθίσματα που προκαλούν ευχαρίστηση ταυτόχρονα όμως και ντροπή, άγχος, αμηχανία. Πως θα δεχτούν οι γονείς αυτές τις καινούργιες εμπειρίες; Πως θα επιδράσουν στις σχέσεις με τους συνομηλίκους; Η «σεξουαλικοποίηση» του κοινωνικού περιβάλλοντος και των οπτικών παραστάσεων των παιδιών και των εφήβων δε βοηθά στη σταδιακή απαρτίωση ή σύνθεση των καινούργιων αυτών εμπειριών στο σύνολο της ταυτότητας του ατόμου. Η απότομη και συχνά άκαιρη αφύπνιση της σεξουαλικότητας σημαίνει πως το παιδί ή ο έφηβος δε διαθέτει το απαιτούμενο χρονικό διάστημα να διαπραγματευτεί τα αρνητικά συναισθήματα που συνοδεύουν τη σεξουαλικότητα, να μπορέσει να τα αντιμετωπίσει και να τα τακτοποιήσει κατάλληλα. Το γεγονός αυτό συμβάλλει σημαντικά στην αστάθεια των σχέσεων αργότερα στη ζωή του αλλά τελικά και στην ίδια την απόλαυση της σεξουαλικής επαφής, που μετατρέπεται σε «μόδα», «must», μίμηση επιβεβλημένων προτύπων κλπ. Η αμηχανία ή η ντροπή λοιπόν, αρχικά μπορεί να οδηγήσουν στην απομόνωση του εφήβου. Στο σημείο αυτό καθοριστικός είναι ο ρόλος του γονέα. Εφόσον ο ίδιος έχει διαπραγματευτεί με ικανοποιητικό τρόπο τα ζητήματα της δικής του σεξουαλικότητας θα μπορέσει να βοηθήσει τον έφηβο να λύσει τις απορίες του χωρίς να χρειαστεί να καταφύγει στους μύθους των συνομηλίκων του ίδιου φύλου, που στηρίζονται στην άγνοια συχνά και τις φαντασιώσεις που τρέφονται από τους ίδιους φόβους, οι οποίοι μπορεί να αναστείλουν περαιτέρω τη φυσιολογική σεξουαλική ανάπτυξη. Η εικόνα του ατόμου του άλλου φύλου μπορεί να διαστρεβλωθεί τόσο που να τρομάξει, όπως και η εικόνα του ίδιου του εαυτού. Στη διαστρεβλωμένη αυτή εικόνα μπορεί να συμβάλει και η αντίστοιχη, ασυνείδητη των γονιών, οι οποίοι, με υπερβολικές απαγορεύσεις ή απουσία ορίων (ακόμα και με στάσεις του τύπου: «δε θέλω να γνωρίζω τίποτε για όλα αυτά») δυσκολεύουν την απαρτίωση της σεξουαλικής ταυτότητας του παιδιού τους. Ζητούμενο είναι να εδραιωθεί η επιθυμία, με τρόπο σταδιακό, ώριμο και κατάλληλο, που θα αποτελέσει τη βάση των ετεροφυλόφιλων σχέσεων στη μετέπειτα ζωή του εφήβου. Η εφηβεία, η ταυτότητα, η σεξουαλικότητα είναι μία άγνωστη περιοχή, την οποία το παιδί θα πρέπει να γνωρίσει και να κατακτήσει ώστε να ενηλικιωθεί. Στην προσπάθεια αυτή οι γονείς θα πρέπει να είναι αρωγοί. Θα πρέπει, στηριζόμενοι στις γνώσεις, τις εμπειρίες και τις αναμνήσεις της δικής τους εφηβείας, να θέτουν τα όρια που πιστεύουν ότι τους βοήθησαν στη δική τους 34

εξερεύνηση αυτής της άγνωστης περιοχής. Δε θα πρέπει όμως να ξεχνάνε ότι η περιοχή που καλείται να εξερευνήσει το παιδί τους είναι μία καινούργια περιοχή και σε αυτή θα πρέπει να το βοηθήσουν να αναπτύξει πρωτοβουλίες, να χρησιμοποιήσει τρόπους και ιδέες δικές του, αφού το ίδιο είναι ο δέκτης των μηνυμάτων του καιρού του. Στην πορεία αυτή θα υπάρξουν συγκρούσεις στις οποίες οι γονείς, με τη βοήθεια του υποστηρικτικού τους, ώριμου ρόλου, θα βοηθήσουν τον έφηβο να ανακαλύψει τις λύσεις, τις οποίες θα χρησιμοποιήσει αργότερα σα μοντέλο για την εξερεύνηση και άλλων, άγνωστων περιοχών στη ζωή του. Όπως αναφέρει ένας έφηβος: «Μπορεί να θέλω να κάνω ό,τι μου γουστάρει, αλλά αν οι γονείς μου δεν μου έβαζαν όρια, θα πίστευα πως δε με αγαπάνε». Να ένα ερώτημα που βασανίζει όλο και περισσότερους νέους ανθρώπους, άνδρες και γυναίκες, όχι στην εφηβεία ή την πρώτη μετεφηβική ηλικία, αλλά αργότερα, μετά την ηλικία των 25 και ως την ηλικία των 45 -αν όχι και παραπάνω- ετών. Γιατί δημιουργείται εξάρτηση από την πατρική οικογένεια? Όταν ένα νέο άτομο τελειώσει τις σπουδές του, ίσως αφού έχει πάρει κάποιον μεταπτυχιακό τίτλο και αν είναι άνδρας έχει τελειώσει τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις, βρίσκεται σε μια νέα, μάλλον δυσάρεστη θέση: έχει προσόντα αλλά δεν έχει προϋπηρεσία και συνήθως δεν έχει εργασία ή έχει κάποια κακοπληρωμένη εργασία, που δεν του δίνει οικονομική αυτονομία. Τι κάνει λοιπόν το άτομο αυτό; Καταφεύγει στους κόλπους της πατρικής του οικογένειας, προκειμένου να πάρει τα βασικά αγαθά για την επιβίωσή του, που δεν μπορεί να εξασφαλίσει από μόνο του. Το οικονομικό πρόβλημα -είτε με τη μορφή ανεργίας είτε με τη μορφή κακοπληρωμένης εργασίας- «κόβει» τα φτερά του νέου ανθρώπου και συρρικνώνει πολλές από τις επιλογές του. Ο οικονομικός παράγοντας όμως, δε σχετίζεται αποκλειστικά με το χρηματικό ζήτημα, μια που έχει και σημαντικές ψυχολογικές επιπτώσεις.

Επιστρέφοντας στο πατρικό του μετά από σπουδές, το νέο άτομο αισθάνεται ότι έχει αποτύχει, ή, ακόμα χειρότερα ότι έχει προσπαθήσει (κι έχει πάρει πτυχίο) αλλά δεν μπορεί να πετύχει. Ξαφνικά το ενήλικο παιδί της οικογένειας ξαναγίνεται έφηβος, αφού έχει οικονομική εξάρτηση από τους γονείς του αλλά και ιδιαίτερες υποχρεώσεις απέναντί τους. Για παράδειγμα, το ενήλικο άτομο που ζει με τους γονείς του συνήθως δεν μπορεί να μπαινοβγαίνει άνετα στο σπίτι, μια που οι γονείς απαιτούν να μαθαίνουν τι κάνει, που και με ποιον βγαίνει, τι ώρα θα γυρίσει, κ.ο.κ. Το αποτέλεσμα είναι ότι ο νέος ενήλικας χάνει ένα μέρος της προσωπικής του ταυτότητας και παίρνει τον ρόλο του «παιδιού», που όμως ταιριάζει σε μικρότερη ηλικία. Η κατάληξη είναι ότι δημιουργείται μια σχέση εξάρτησης από τους γονείς, που συχνά εμποδίζει το νέο άτομο από το να πάρει πρωτοβουλίες, να πάρει ρίσκα -μέσα σε λογικά πλαίσια- και να κάνει αυτό που πιστεύει, χωρίς την παρέμβαση των γονιών του. Πέρα από τους καθαρά πρακτικούς κοινωνικό-οικονομικούς λόγους που περιγράψαμε παραπάνω, υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που καθορίζουν το γιατί ένα νέο άτομο εξαρτάται συναισθηματικά από την οικογένειά του. Πολλές οικογένειες είναι δεμένες και έχουν δυνατές αξίες και δεσμούς που ενώνουν τα μέλη τους. Οι οικογένειες αυτές είτε έχουν ως κεντρικό πρόσωπο τον πατέρα ή, συνήθως, τη μητέρα. Τα παιδιά μιας τέτοιας οικογένειας μεγαλώνουν με πολύ αγάπη, σε ένα ζεστό και ασφαλές περιβάλλον. Καθώς όμως μεγαλώνουν, οι γονείς δυσκολεύονται να αφήσουν τα ηνία από τα χέρια τους κι 35

επιμένουν να έχουν τον έλεγχο όλης της οικογένειας. Κινούμενοι εγωιστικά και από μια προσωπική επιθυμία να τα ορίζουν όλα, οι γονείς ουσιαστικά δεν επιτρέπουν στα ενήλικα παιδιά τους να ενηλικιωθούν. Άλλοτε με υστερίες και υπερβολές (αν φύγεις θα με πιάσει η καρδιά μου και θα πεθάνω»), άλλοτε με δημιουργία ενοχών στο παιδί («θα πεθάνω και θα φταις εσύ»), άλλοτε με απειλές (αν δεν κάνεις αυτό που σου λέω δεν θα σου δώσω χρήματα/το αυτοκίνητο) και άλλοτε με μια εμμονή στα παλιά («εμείς έτσι κάναμε πάντα και δεν θα αλλάξουμε τώρα») κρατάνε το ενήλικο παιδί τους συναισθηματικά δέσμιο και ζεμένο στο άρμα της οικογένειας. Όμως, κάτι τέτοιο είναι αφύσικο, με αποτέλεσμα να δημιουργείται δυσαρμονία, ένταση, άσχημη ψυχική διάθεση και, στο τέλος, το ενήλικο παιδί να μη μπορεί να φτιάξει τη ζωή του. Η προσωπικότητα του «εξαρτημένου» από την οικογένεια Συνήθως πρόκειται για το κλασικά «καλό παιδί», που μπορεί να είναι παράδειγμα για τους γύρω του. Αν προσέξει κανείς όμως, κάτω από το λούστρο της επιφάνειας, θα βρει πολλά τρωτά. Το ενήλικο άτομο που είναι εξαρτημένο από την οικογένειά του συνήθως βρίσκεται σε μια κατάσταση χρόνιας ψυχικής δυσφορίας, την οποία ναι μεν βιώνει, αλλά δεν μπορεί να κατονομάσει και να εντοπίσει ακριβώς. Έτσι, συχνά έχει ξεσπάσματα νεύρων ή εξαντλείται η υπομονή του εύκολα, σε θέματα μικρής σημασίας.

Το εξαρτημένο από την οικογένειά του ενήλικο άτομο συνήθως αισθάνεται ενοχές: από τη μία, όπως είναι φυσικό, αγαπάει τους γονείς του και θέλει να είναι κοντά τους, από την άλλη όμως βαθιά μέσα του αντιλαμβάνεται ότι η στάση του ίσως είναι ακραία. Ωστόσο, δεν τολμάει να θέσει το ζήτημα που τον απασχολεί στους γονείς του, ούτε καν στον ίδιο του τον εαυτό. Αυτή η εξάρτηση από την οικογένεια όμως, δεν επιτρέπει στο νέο άτομο να αυτονομηθεί ψυχολογικά: ζει μέσα στην οικογένεια, για την οικογένεια και δρα συλλογικά και όχι ατομικά. Αυτό όμως δημιουργεί περισσότερα προβλήματα απ’ όσα λύνει, διότι το άτομο με εξάρτηση από την οικογένειά του δυσκολεύεται να ωριμάσει συναισθηματικά. Συχνά, έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση, αφού δεν μπορεί να πιστέψει στην αξία του μεμονωμένα και θέλει να πάρει την επιβεβαίωση που του προσφέρει η οικογένειά του. Δεν παίρνει πρωτοβουλίες και δεν καλλιεργεί την αυτονομία του, αφού η οικογένεια πρέπει να εγκρίνει την κάθε του πράξη. Πολλές φορές το εξαρτημένο από την οικογένειά του άτομο αισθάνεται μια χρόνια μελαγχολία, την οποία θεωρεί μέρος των πραγμάτων και της ζωής, αφού δεν έχει γνωρίσει διαφορετικές, στενές, αλλά όχι ασφυκτικές οικογενειακές σχέσεις. Οι σχέσεις του «εξαρτημένου» ατόμου εκτός οικογένειας Η εξάρτηση από την οικογένεια είναι μακροπρόθεσμα τροχοπέδη στην προσωπική ζωή κι εξέλιξη του εξαρτημένου ατόμου. Ενώ επαγγελματικά το άτομο αυτό πιθανότατα έχει επιτυχίες και κάνει μια καλή καριέρα (κι έτσι ακολουθεί το πρότυπο του «καλού παιδιού») συναισθηματικά, ωστόσο βρίσκεται πολύ πίσω. Ενώ υπάρχουν φιλίες, είτε είναι απόμακρες είτε έχουν μικρή συναισθηματική βαρύτητα. Το αποτέλεσμα είναι ότι το άτομο με εξάρτηση από την οικογένειά του δεν μπορεί να χαρεί μια έξοδο, ή μια εκδρομή με φίλους αν δεν έχει την έγκριση της οικογένειάς του και αν δεν συμπίπτει το 36

κοινωνικό δρώμενο με κάποια οικογενειακή εκδήλωση. Η ερωτική ζωή των εξαρτημένων από την οικογένειά τους ενηλίκων πολλές φορές είναι ένα δράμα από μόνη της. Ενώ το νέο άτομο έχει ανάγκη να βρει έναν/μία σύντροφο και να κάνει τη δική του οικογένεια, η πατρική του οικογένεια μπλοκάρει ή σαμποτάρει κάθε τέτοια απόφαση. Τα προσχήματα που βρίσκει η πατρική οικογένεια άλλοτε ακούγονται σωστά, άλλοτε είναι κατάφωρα λανθασμένα. Είτε στη μία είτε στην άλλη περίπτωση, πρωταρχικό μέλημα της οικογένειας δεν είναι αυτό που φαίνεται προς τα έξω, δηλαδή να προστατέψει το παιδί της από μια «κακή» σχέση, αλλά να μην επιτρέψει στο παιδί της να φύγει από την οικογένεια και σπάσει τη συνοχή και τον έλεγχο που αυτή ασκεί. Έτσι, ένας άνδρας 40 ετών, ανύπαντρος, μπορεί να πει στην κοπέλα του «Πάσχα θα περάσω φυσικά με την οικογένειά μου, όπως κάνουμε πάντα» χωρίς να σκεφτεί ότι θα μπορούσε να πάει με την κοπέλα του μια εκδρομή, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι θα «ρίξει» την οικογένειά του ή ότι κάνει κάτι ανήθικο και λάθος. Από την άλλη, μια κοπέλα 34 ετών, μπορεί να αρνηθεί στο φίλο της να πάνε μια εκδρομή το σαββατοκύριακο, λέγοντας «είναι η ονομαστική γιορτή της γιαγιάς μου και δε μπορώ να λείψω από το σπίτι». Μπορεί να κάνει το εξαρτημένο άτομο δική του οικογένεια; Ίσως το σημαντικότερο που πρέπει να κάνει αυτό το άτομο είναι να ξεκαθαρίσει τα προσωπικά του «θέλω» από τα οικογενειακά «πρέπει» και να δει τη ζωή του ως κάτι αυτόνομο και συνέχιση της πατρικής του οικογένειας μέσα από την οικογένεια που θα δημιουργήσει το ίδιο και όχι σαν προσκόλληση στην πατρική οικογένεια. Φυσικά είναι σημαντικό να αισθάνεται κανείς κοντά στους οικείους του, ωστόσο αυτό θα πρέπει να γίνεται μέσα σε πλαίσιο που επιτρέπει την προσωπική ανάπτυξη και ζωή του ενήλικου παιδιού. Θα πρέπει να αντιληφθεί ότι κάθε φορά που διαφοροποιείται η άποψή του από αυτή της οικογένειάς του δε σημαίνει ότι δεν τους αγαπάει ή ότι τους απορρίπτει, αλλά ότι οι διαφορές είναι κάτι φυσιολογικό στις ανθρώπινες σχέσεις. Σημαντικό είναι για το άτομο αυτό να καταλάβει ότι οι δεσμοί αγάπης και συνοχής σε μια οικογένεια δε διατηρούνται με τον «βούρδουλα» ή με απαγορεύσεις, αλλά με τη συζήτηση και την επικοινωνία. Και, τελικά, όταν έρθει η ώρα της απόφασης, το ενήλικο παιδί παίρνει τη δική του απόφαση, αφού έχει ακούσει ό,τι έχει να του πει η πατρική του οικογένεια. Η πατρική οικογένεια με τη σειρά της πρέπει να στηρίξει το παιδί της ακόμα και αν δε συμφωνεί, γιατί αυτό είναι μέρος του σεβασμού προς την προσωπικότητα του άλλου και μέρος της διαδικασίας συναισθηματικής ωρίμανσης κι ενηλικίωσης. Και βέβαια, μια οικογένεια που έχει βάλει γερά θεμέλια κι έχει δώσει αξίες κι αρχές στο παιδί της, δε χρειάζεται να ανησυχεί ότι αυτό δεν θα τα καταφέρει χωρίς τη γνώμη της και τη συμβουλή της. Βέβαια, για τον εξαρτημένο ενήλικο η παραπάνω διαδικασία είναι ιδιαίτερα επίπονη, γιατί θα πρέπει να ξεφύγει από έναν ιστό πεποιθήσεων και «πρέπει» ο οποίος έχει εξυφανθεί αργά αλλά σταθερά. Πολλές φορές είναι χρήσιμο να μιλήσει το άτομο αυτό με έναν ειδικό, ώστε να ξεκαθαρίσει τις μπερδεμένες σκέψεις και συναισθήματά του και να χαράξει τον προσωπικό του δρόμο με σεβασμό στον εαυτό του αλλά και στην οικογένειά του. Είναι πολλές οι περιπτώσεις που κάποιο άτομο βρίσκεται σε μια σχέση χωρίς να ξέρει ακριβώς ποια είναι τα ακριβή συναισθήματα του για το σύντροφο του. Η αγάπη ,ο ερωτάς και η εξάρτηση είναι έννοιες που μπερδεύονται και μπερδεύουν και το ίδιο το άτομο μέσα στη σχέση. Στην περίπτωση της συναισθηματικής εξάρτησης του ενός συντρόφου από τον άλλο είναι δυνατόν μια σχέση να διαιωνίζεται βασισμένη σε λανθασμένους λόγους με καταστροφικές συνέπειες για το ζευγάρι. Υπάρχουν λοιπόν κάποιοι άνθρωποι που σε γενικές γραμμές δεν μπορούν να διαθέτουν συναισθηματική ισορροπία από μόνοι τους .Η συνηθισμένη λύση που βρίσκουν είναι η δημιουργία σχέσης με σκοπό να ενδυναμωθούν εσωτερικά για να συνεχίσουν στην καθημερινότητα τους. Έτσι λοιπόν το άτομο δημιουργεί σχέση όχι γιατί πραγματικά είναι γοητευμένο από την προσωπικότητα του συντρόφου του αλλά γιατί η σχέση μπορεί να καλύψει την αδυναμία του να πορεύεται μόνο του. 37

Μέσω της διαδικασίας της αλληλεπίδρασης στη σχέση το πιθανότερο είναι αυτό το άτομο να διαλέξει ένα άλλο άτομο που και εκείνο λόγω της προσωπικής του αδυναμίας να ψάχνει μια σχέση για να καλύψει το εσωτερικό του κενό. Τελικά οι δυο σύντροφοι καταλήγουν να είναι μαζί όχι γιατί ο ένας εκτιμάει τον άλλο αλλά γιατί ο ρόλος που αποδίδουν ο ένας στον άλλο εξυπηρετεί την εσωτερική τους ηρεμία. Δεν υφίσταται λοιπόν κάποια επιλογή βασισμένη στην ελευθερία αλλά αντίθετα στο παγιδευτικό κίνητρο της ανημποριάς των δυο συντρόφων. Όταν λοιπόν ο σύντροφος αυτός βρεθεί , τότε ξεκινάει η πιθανή διαδικασία άγχους του αποχωρισμού του. Δηλαδή επειδή το άτομο λανθασμένα έχει συνδέσει την συναισθηματική του ισορροπία με την παρουσία του συντρόφου του κάθε πιθανότητα απώλειας του ισοδυναμεί με πιθανότητα κλονισμού της εσωτερικής του ισορροπίας. Έτσι λοιπόν συνήθως ποτέ αυτά τα άτομα δεν γεύονται πραγματικά την έννοια της αγάπης και για πολύ καιρό θα την μπερδεύουν με την έννοια της αγάπης. Υπάρχουν λοιπόν κάποια άτομα –που μερικές φορές ανήκουν και στην περίπτωση ατόμων που είναι αναγκαία η συνεργασία τους με κάποιον ειδικό – τα οποία όταν είναι χωρίς σύντροφο δεν είναι συγκεντρωμένα ,είναι μελαγχολικά, δεν βγαίνουν έξω από το σπίτι , αναζητούν συντροφιά στο αλκοόλ , είναι ιδιαίτερα νευρικά και άλλοτε νωχελικά. Αυτή είναι και η περίπτωση των ατόμων που ξεκάθαρα είναι εξαρτημένα από το ρόλο τους μέσα σε μια σχέση. Είναι όμως πιο δύσκολη η διάκριση των ατόμων που παραμένουν λειτουργικά στην καθημερινότητα της ζωής τους χωρίς όμως να μπορούν να ευτυχήσουν .Η κοινωνία μας είναι μια κοινωνία που πιέζει προς την κατεύθυνση της διαιώνισης της. Έτσι λοιπόν θεωρεί ότι σε μια κοινωνία ζευγαριών ο κάθε άνθρωπος είναι υποχρεωμένος να αναζητά την ευτυχία μέσα από μια συντροφική σχέση .Το αποτέλεσμα είναι να δημιουργούνται ριζωμένες πεποιθήσεις στον ψυχισμό του ανθρώπου που του υπαγορεύουν ότι είναι μη φυσιολογικός όταν είναι ευτυχισμένος χωρίς σύντροφο .Αυτό το φαινόμενο είναι φυσιολογικό αρκεί το άτομο να μην το αντιλαμβάνεται απόλυτα. Δηλαδή είναι επιθυμητό για ένα άτομο να μπορεί να είναι συναισθηματικά ισορροπημένο πριν ξεκινήσει την διαδικασία της σχέσης του και να ευτυχήσει ακόμα περισσότερο με την συνύπαρξη με έναν άνθρωπο μέσα από ελεύθερη επιλογή. Όταν ένα εξαρτημένο άτομο λοιπόν δημιουργεί μια ερωτική σχέση πολλές φορές δημιουργούνται μέσα του αλληλοσυγκρουόμενα συναισθήματα. Από την μια η συνύπαρξη με αυτό το άτομο καταστέλλει το άγχος στην πιθανότητα απώλειας του και προκαλεί ευφορία, χαρά και ζωντάνια. Από την άλλη όμως είναι αυτή η συνύπαρξη και δηλωτική για την απώλεια της πραγματικής ελεύθερης επιλογής του να φύγει από τη σχέση, που προκαλεί μελαγχολία ,οδύνη, χαμηλή αυτοεκτίμηση και αίσθημα ανημποριάς. Τελικά η μεταβολή αυτή από τα θετικά συναισθήματα στα αρνητικά συνθλίβει το ψυχισμό του εξαρτημένου ατόμου και το οδηγεί σε ακραίες συμπεριφορές όπως π.χ. μια έντονη σεξουαλική συσχέτιση με το σύντροφο του μετά από έναν άγριο καυγά ή η εξαφάνιση για λίγες μέρες από τη σχέση και η ξαφνική εμφάνιση σαν να μην έχει γίνει τίποτα.

Άτομα που δεν βίωσαν την συναισθηματική ασφάλεια και προστασία μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον είναι δυνατόν να καταλήξουν να εξαρτώνται παθολογικά από το σύντροφο τους. Είχαν συνήθως αποστασιοποιημένους συναισθηματικά γονείς ή έχουν βιώσει ψυχολογική κακοποίηση σε μικρή ηλικία. Αυτά τα άτομα ασυνείδητα - δηλαδή χωρίς να το καταλαβαίνουν – μπερδεύουν –την συναισθηματική 'αγκαλιά' του συντρόφου τους με την 'αγκαλιά' που θα ήθελαν να είχαν πάρει σε μικρή ηλικία. Υπεραναπληρώνουν δηλαδή την συναισθηματική έλλειψη της παιδικής τους ηλικίας μέσα από την εξάρτηση τους συναισθηματικά στην ενήλικη ζωή τους. Στην περίπτωση που κάποιος επιτήδειος συνειδητοποιήσει την συναισθηματική εξάρτηση που βιώνουν στο πρόσωπο του αυτά τα άτομα ,τη χρησιμοποιεί για αθέμιτους λόγους. Είναι κλασική η περίπτωση που μια συμπεριφορά υπαγορεύεται και εκτελείται αναγκαστικά κάθε φορά που ο σύντροφος απειλεί με αποχώρηση από τη σχέση η οριστική εγκατάλειψη. Το εξαρτημένο άτομο συμμορφώνεται αναγκαστικά έχοντας χάσει όμως στη διάρκεια την αίσθηση του εαυτού του. Τότε αρχίζει να χάνει την αυτοδυναμία του και αυτός ο φαύλος κύκλος επαναλαμβάνεται αποδιοργανώνοντας εντελώς το εξαρτημένο άτομο. Είναι σημαντικό ένα άτομο να έχει αποσαφήνιση τις έννοιες της αγάπης ,του έρωτα και της εξάρτησης μέσα σε μια σχέση πριν δημιουργήσει μια σχέση .Μόνο έτσι θα καταφέρει να έχει μια σχέση υγιή ,ζωντανή και σε βάθος χρόνου. Είναι μια προσπάθεια δύσκολη όμως αξίζει τον κόπο αν σκεφθεί κανείς τι σημαίνει να αισθάνεσαι θετικά μέσα σε μια σχέση έπειτα από ελεύθερη επιλογή.

Βιβλιογραφία: •

Όλγα Γαβριήλ Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας – Ψυχοθεραπεύτρια «Μαζί για το Παιδί»

•

Δρ Λίζα Βάρβογλη, Ph.D. Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια, Επιστημονική Συνεργάτης Ιατρικής Σχολής Παν/μίου Αθηνών και Παν/μίου Harvard

•

health.in.gr

•

Ελπίδα Μαρκοπούλου, Κλινική Ψυχολόγο, D.E.A.

•

Wikipedia

Συνοπτικά : A. Ορισμός οικογένειας Η ανθρώπινη οικογένεια είναι μια θεσμοθετημένη βιο-κοινωνική μονάδα που αποτελείται από δύο τουλάχιστον ενήλικα άτομα ετερόφυλα και μη συγγενικά εξ αίματος που έχουν συζευχθεί καθώς και (τα κατιόντα μέλη) τέκνα αυτών, η καλούμενη έτσι και "πυρηνική οικογένεια". B. Τι ονομάζουμε προσκόλληση τα στάδια αυτής ξεκινώντας από την νηπιακή ηλικία Προσκόλληση είναι ο συναισθηματικός δεσμός, ανάμεσα στο παιδί και στα βασικά 39

πρόσωπα γύρω του (κυρίως στη μητέρα). Η προσκόλληση, θεωρείται απαραίτητο, και έμφυτο χαρακτηριστικό, στην ανάπτυξη του ατόμου, είναι η πρώτη διαπροσωπική σχέση που διαμορφώνει το άτομο, γι’ αυτό οι επιπτώσεις της στην περαιτέρω συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη είναι σημαντικές Τα στάδια: • Αδιαφοροποίητη προσκόλληση. •

Μονοπροσωπική προσκόλληση.

•

Πολυπροσωπική προσκόλληση.

C. Ποιος είναι όμως ο ρόλος του πατέρα μέσα στην οικογένεια? Ο πατέρας οφείλει να έχει κοντά του το παιδί και να επικοινωνεί μαζί του το παιχνίδι του παιδιού με τον πατέρα, αποτελεί παράγοντα μεγάλης σημασίας στη διαμόρφωση του ελεύθερου χρόνου στην οικογένεια, γιατί το παιδί αναπαριστά βιωματικά τις εικόνες της κοινωνίας που βιώνει. D. Ποιος είναι ο ρόλος των αδελφών μέσα στην οικογένεια? Η σειρά γέννησης μας και οι σχέσεις μας, όπως διαμορφώνονται μέσα στην οικογένεια, όχι μόνο με τους γονείς αλλά και με τα αδέλφια, είναι παράγοντες που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της προσωπικότητας μας Ο Φρόυντ αναφέρει, μάλιστα, ότι αν κάποιος έχει υπάρξει ο αδιαμφισβήτητος αγαπημένος της μητέρας, κρατάει για τη ζωή του αυτό το αίσθημα της κατάκτησης, αυτή την αυτοπεποίθηση της επιτυχίας, η οποία συχνά επιφέρει πράγματι την επιτυχία. “Κάθε πρώτος ζηλεύει το δεύτερο, τον παρείσακτο. Ο δεύτερος ζηλεύει τον πρώτο που ήρθε στον κόσμο. Το μοναχοπαίδι υποφέρει που είναι το μοναδικό παιδί της μητέρας του. Σε μια πολύτεκνη οικογένεια δεν είναι εύκολο να βρεις τη θέση σου. Δεν υπάρχει λύση. Όμως υπάρχει κάτι ακόμη χειρότερο: να σου έχουν κλέψει την παιδική ηλικία”. E. Τι συμβαίνει λοιπόν στην εφηβεία? •

Εφηβεία θεωρείται η αναπτυξιακή περίοδος που αρχίζει με τις μεταβολές της φυσιολογίας της ήβης (11° έτος περίπου για τα κορίτσια και 13° για τα αγόρια) και τελειώνει με το σχηματισμό της προσωπικής ταυτότητας.

•

Ο έφηβος κινείται μεταξύ εξάρτησης και ανεξαρτησίας.

•

Ο έφηβος θα πρέπει σταδιακά να «πενθήσει» , την απώλεια της σιγουριάς, της ασφάλειας, της ανεμελιάς της παιδικής ηλικίας και να αρχίσει να αναλαμβάνει ο ίδιος την ευθύνη του εαυτού του. Καθώς ωριμάζει, αρχίζει να αντιλαμβάνεται ότι οι γονείς του δεν είναι ιδανικά πρόσωπα, όπως πίστευε στην παιδική του ηλικία, πανέξυπνα. Αρχίζει και αντιλαμβάνεται τις αδυναμίες τους, να αμφισβητεί τις αξίες τους, και μαζί με αυτές τις ευρύτερες κοινωνικές και ηθικές αξίες.

•

Όσο μεγαλύτερη είναι η ανάγκη των γονιών να εξακολουθούν να είναι τα κεντρικά πρόσωπα στη ζωή του εφήβου, τόσο πιο δύσκολες και επώδυνες θα είναι οι παραπάνω διαδικασίες.

•

Συχνά αυτή η διαδικασία συμπίπτει με την κρίση της μέσης ηλικίας των γονιών. Ο γονιός χαίρεται για την ανάπτυξη του παιδιού του αλλά παράλληλα, κάνει τον απολογισμό της δικής του ζωής, έρχεται αντιμέτωπος με στερήσεις, επιλογές που πιστεύει πως θα έπρεπε να είναι άλλες, αναγνωρίζοντας παράλληλα πως δεν έχει πλέον την ευκαιρία να τις αλλάξει. Τα χρόνια πέρασαν. Και όλα αυτά μπορεί να οδηγήσουν σε κρίση είτε της σχέσης των γονιών με το παιδί τους, είτε των γονιών μεταξύ τους, είτε σε συναισθηματική κρίση του κάθε γονέα ξεχωριστά.

•

Η απότομη και συχνά άκαιρη αφύπνιση της σεξουαλικότητας σημαίνει πως ο έφηβος δε διαθέτει το απαιτούμενο χρονικό διάστημα να διαπραγματευτεί τα αρνητικά συναισθήματα που συνοδεύουν τη σεξουαλικότητα. Το γεγονός αυτό συμβάλλει σημαντικά στην αστάθεια των σχέσεων αργότερα στη ζωή του . Η αμηχανία, αρχικά μπορεί να οδηγήσουν στην απομόνωση του εφήβου. Στο σημείο αυτό καθοριστικός είναι ο ρόλος του γονέα. Η εικόνα του ατόμου του άλλου φύλου μπορεί να διαστρεβλωθεί τόσο που να τρομάξει, όπως και η εικόνα του ίδιου του εαυτού.

F. Γιατί δημιουργείται εξάρτηση από την πατρική οικογένεια? •

Ο οικονομικός παράγοντας

•

Πολλές οικογένειες είναι δεμένες και έχουν δυνατές αξίες και οι γονείς δυσκολεύονται να αφήσουν τα ηνία από τα χέρια τους κι επιμένουν να έχουν τον έλεγχο όλης της οικογένειας

•

Oι γονείς κινούμενοι εγωιστικά και από μια προσωπική επιθυμία να τα ορίζουν όλα,

•

Mε υστερίες (αν φύγεις θα με πιάσει η καρδιά μου και θα πεθάνω»),

•

Mε δημιουργία ενοχών στο παιδί («θα πεθάνω και θα φταις εσύ»)

•

Mε απειλές (αν δεν κάνεις αυτό που σου λέω δεν θα σου δώσω χρήματα/το αυτοκίνητο)

•

Mε μια εμμονή στα παλιά («εμείς έτσι κάναμε πάντα και δεν θα αλλάξουμε τώρα»)

G. Η προσωπικότητα του «εξαρτημένου» από την οικογένεια •

Πρόκειται για το κλασικά «καλό παιδί»

•

Συνήθως βρίσκεται σε μια κατάσταση χρόνιας ψυχικής δυσφορίας,

•

Συχνά έχει ξεσπάσματα νεύρων ή εξαντλείται η υπομονή του εύκολα, σε θέματα μικρής σημασίας.

•

Αισθάνεται ενοχές

•

Έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση και θέλει να πάρει την επιβεβαίωση που του προσφέρει η οικογένειά του.

•

Δεν παίρνει πρωτοβουλίες και δεν καλλιεργεί την αυτονομία του, η οικογένεια πρέπει να εγκρίνει την κάθε του πράξη.

•

Αισθάνεται μια χρόνια μελαγχολία

H. Οι σχέσεις του «εξαρτημένου» ατόμου εκτός οικογένειας •

Επαγγελματικά το άτομο αυτό πιθανότατα έχει επιτυχίες και κάνει μια καλή καριέρα

•

Φιλίες είτε είναι απόμακρες είτε έχουν μικρή συναισθηματική βαρύτητα

•

Η ερωτική ζωή των εξαρτημένων από την οικογένειά τους ενηλίκων πολλές φορές είναι ένα δράμα η πατρική οικογένεια να μην επιτρέψει στο παιδί της να φύγει από την οικογένεια και σπάσει τη συνοχή και τον έλεγχο που αυτή ασκεί.

•

Εξαρτώνται παθολογικά από το σύντροφο τους

I. Μπορεί να κάνει το εξαρτημένο άτομο δική του οικογένεια ; •

Είναι πολλές οι περιπτώσεις που κάποιο άτομο βρίσκεται σε μια σχέση χωρίς να ξέρει ακριβώς ποια είναι τα ακριβή συναισθήματα του για το σύντροφο του.

•

Εξαρτώνται παθολογικά από το σύντροφο τους