Breda
maart 2015
Pagina
1
K E Ï A Z MO T N A B A R B #5
Deze krant geeft een impressie van de ideeën die we tijdens de expositie MozaïekBrabant hebben opgehaald. Het geeft een beeld van de activiteiten uit de expositie, interessante projecten die nu in Brabant plaatsvinden en korte blogs van coolhunters, een groep enthousiaste Brabanders die schrijven over vernieuwende ontwikkelingen binnen en buiten Brabant. De artikelen zijn gerelateerd aan de vier thema’s van MozaïekBrabant: water, wonen, energie en voedsel.
Zes trends in het Brabantse mozaïek Pagina 2
Van 9 oktober 2014 tot en met 28 februari 2015 reisde een imposant wandtapijt van 12 bij 3 meter door Brabant met daarop een (toekomst)beeld van de provincie. De expositie, met werkateliers, debatten en diverse andere activiteiten over de vernieuwing van de ruimtelijke inrichting van Brabant, trok rond onder de naam #mozaiekbrabant.
De drie A’s van de Brabantse Wal Pagina 4
Boerenerf als supermarkt van de toekomst? Pagina 7
Samenwerkende partijen
MOZAÏEKBRABANT
Provincie Noord-Brabant, bkkc, gemeenten ‘s-Hertogenbosch, Breda, Eindhoven, Helmond en Tilburg, IABR-2014, Architectuurcentrum Eindhoven, BAI, CAST, Blast, Groen4life, Designhuis, Cacaofabriek, Willem II Fabriek, Stadskantoor Breda, de Brabantse waterschappen, LOLA Landscape Architects, Floris Alkemade Architects en Architecture Workroom Brussels
www.mozaiekbrabant.com
Pagina
2
MozaïekBrabant
In de afgelopen maanden trok het internationale online magazine Pop-Up City met een groep jonge coolhunters door het Brabantse land op zoek naar lichtpuntjes, kleine initiatieven en ideeën die misschien wel exemplarisch zijn voor de ruimtelijke toekomst van de provincie. Vijftien coolhunters schreven meer dan vijftig artikelen voor op de website en de vijf kranten van MozaïekBrabant. Tijd voor een aantal rode lijnen. Wat valt op als we alle afzonderlijke coolhunts naast elkaar leggen? Welke bredere trends en ontwikkelingen zijn er zichtbaar, en hoe kan de provincie daar op inspelen, bijvoorbeeld richting de nieuw te ontwikkelen Omgevingsvisie?
Zes trends in het Brabantse mozaïek Door
Joop de Boer en Jeroen Beekmans
#mozaiekbrabant
1. Nieuwe verbindingen tussen stad en platteland
tenbesparing of winstmaximalisatie, niet omdat het moet. In de komende decennia
De Brabander is zoekende. Het stedelijk landschap, de intensieve landbouw en de
gaan nog volop kansen ontstaan. Brabant wordt het eerste circulaire landschap van
ondoorzichtige logistieke stromen zorgen ervoor dat de Brabander de binding
Europa!
kwijt is met het landschap en met name met het voedsel dat in dat landschap wordt gemaakt. Vernieuwende initiatieven rondom de manier waarop men voedsel ver-
4. De nieuwe boer is een hipster
bouwt, opslaat, vervoert, consumeert en hergebruikt, zijn talrijk. Het maken van
Boerderijen lopen leeg, ze kunnen niet meer mee in het economische tij, of sterven uit
de verbinding tussen stad en platteland is een steeds terugkomend thema waarop
vanwege een gebrek aan erfopvolging. Niet getreurd. Een grote groep stedelingen
burgers, ondernemers, ontwerpers en collectieven inspelen. Neem Locafora, een
zonder expliciete agrarische achtergrond, staat te trappelen om de boerenbedrijven
online platform dat het eten van de boer direct verkoopbaar maakt in de stad. Of
een handje te helpen. Gestuwd door de fascinatie voor de herkomst van ons voedsel
de groente- en fruitautomatieken langs de kant van de weg waar de boer direct zijn
willen zij mee-boeren. Bijvoorbeeld bij De Nieuwe Boerenfamilie, een initiatief uit
aardbeien of tomaten verkoopt. Kunstenaars openen restaurants met kliekjes of
’s-Hertogenbosch waarbij enthousiaste jonge stedelingen samen met boerenjonge-
restvoedsel en stadslandbouwcollectieven schieten in de hele provincie als padden-
ren een next generation-boerderij vormen. Of bij de boerderij van Rob Denissen in
stoelen uit de grond.
Heukelom, die volledig open source is. Dat houdt in dat iedereen welkom is om mee te doen aan het verbouwen van gewassen of zelf innovatieve ideeën in te brengen.
2. Brabant Coöperatieland
Het Brabantse landschap verstedelijkt niet alleen, de stedeling gaat zich ook met het
Het Brabantse Mozaïek vindt zijn landschappelijke oorsprong in de zandgrond en
agrarische productieproces bemoeien. Zoals de essen om de traditionele Brabantse
het grote aantal zelfstandige boeren die met hun kleine stukjes land voor een fijn-
dorpen lagen, gaat het huidige landschap een verband aan met de stad.
mazige verkaveling zorgden. Juist deze oorsprong van veel zelfstandigen zorgt er ook voor dat Brabant een typische coöperatieregio is. Vele kleintjes worden sterk
5. Brabant meets design
als ze samenwerken. Dat was vroeger zo met befaamde coöperaties als Campina en
Ontwerp speelt een belangrijke rol in Noord-Brabant. In het midden van het land-
de Boerenleenbank en dat is nu weer zo. De coöperatie is terug van weggeweest
bouw-, industrie-, en bedrijvenlandschap ligt het designcluster Eindhoven. En dat
en Brabant biedt een opvallend vruchtbare bodem voor deze hernieuwde vorm van
inspireert de rest van Brabant. In samenwerking met ontwerpers worden bedrijven
samenwerken. In Boekel wordt een coöperatieve woonwijk opgestart, in Uden star-
en producten van wie je het niet zou verwachten naar een hoger plan getrokken.
ten bewoners een coöperatieve energiemaatschappij en in Heeze-Leende leggen
Meststoffenproducent Den Ouden uit Schijndel kan dankzij de Organic Fertilizer
dorpelingen gezamenlijk glasvezelnet aan. De nieuwe coöperatie is een manier om
App, die samen met ontwerpcollectief Conceptenbouwers werd bedacht, een inter-
de controle over de dingen die we belangrijk vinden terug te krijgen. Opvallend
nationale markt anders bedienen. Ontwerpers van de TU/e en Philips werken samen
genoeg gaat dit vaak over de thema’s wonen, water, energie en voedsel.
om met speciale straatverlichting vechtpartijen in het centrum van Eindhoven te voorkomen. En het regenwaterprobleem wordt in het straatprofiel opgelost als het
3. Het eerste circulaire landschap
aan de bedenker van de Rain’a’way ligt.
Het Brabantse landschap mag dan verstedelijkt en verrommeld zijn, het mozaïek van bebouwde en lege delen, van bewoners en boeren, en van industrie en natuur zorgt
6. Tijdelijkheid voor altijd
er ook voor dat alles nabij is. Landbouwgrond of een woonwijk naast een bedrijven-
De nieuwe generatie denkt niet meer in vaste concepten, maar in tijdelijke en flexi-
terrein of stinkende fabriek heeft zijn nadelen, maar biedt ook kansen. Dus benut
bele arrangementen. De verandering gaat te snel om ver vooruit te plannen. Tijde-
je buurman in het landschap! Brabant heeft goede papieren om een heus circulair
lijkheid is daarom niet langer alleen een oplossing om met leegstaande complexen
landschap te worden waarbij de stromen van productie, consumptie, energie, afval,
en braakliggende terreinen, zoals Urban Farm Area in Tilburg of De Heus in ’s-Her-
water en verschillende teelten aan elkaar verbonden zijn. Bier dat het water zuivert,
togenbosch, om te gaan. Het is inmiddels een vast gegeven in nieuwe projecten.
restwarmte van het riool dat gebruikt wordt voor woningverwarming en varkenshou-
Adaptiviteit is een basisconditie van het landschap geworden. Op verschillende
derijen die bietenpulp uit de agro-industrie gebruiken. Omdat Brabant bijna alles
plaatsen in de provincie ontstaan flexibele bestemmingsplannen en regelvrije zones.
doet, kunnen ook bijna alle verbindingen worden gelegd. En aangezien ‘samenwer-
Bouwbedrijf Heijmans ontwikkelt de One, een woonconcept voor eenpersoonshuis-
ken’ het codewoord van de 21e eeuw lijkt te zijn, zijn de kansen in Brabant onuit-
houdens dat in een dag opgezet en weggehaald kan worden en De Winkelwagen
puttelijk. Ondernemers doen dit als zij er meerwaarde in zien in de vorm van kos-
brengt de supermarkt op wielen terug in het straatbeeld.
Wil je meer weten over de ideeën en initiatieven in dit artikel en over de andere coolhunts van de afgelopen maanden? Neem dan een kijkje op mozaiekbrabant.com.
MozaïekBrabant organiseerde op 12 februari in Breda een Oogstbijeenkomst. Eén van de workshops was ‘Coolhunten voor Brabant’. Deelnemers formuleerden rode lijnen en bredere ontwikkelingen op basis van alle artikelen van de coolhunts. De resultaten uit deze workshop vormden aanleiding voor dit overzichtsartikel. Het verslag van de Oogstbijeenkomst zelf is terug te lezen via deze link http://goo.gl/aOMvQE
Br ab
ant m
eet s
desig
n . Fo
to: L
isa K
lapp
e
Breda
Brabant: het nieuwe New York? Een nieuwe kijk op het metropool Brabant in de rol van BrabantStad. Door Anne Reijnders en Britt Werner
Pagina
3
Op zoek naar concrete ideeën en initiatieven voor de ruimtelijke toekomst van Brabant werd deelnemers aan de workshop ‘De oogst van de coolhunters’ tijdens de Oogstbijeenkomst op 12 februari in Breda gevraagd om eigen coolhunts aan de kaartenbak toe te voegen. Hierbij een kleine selectie van deze kaarten.
#mozaiekbrabant
Wat is de rol van het Brabant mozaïek in de toekomst? Is het Brabant metropool een nieuwe speler in de wereldmarkt? Belangrijke vragen tijdens de debatbijeenkomst op 27 januari in de Willem II Fabriek in ’s-Hertogenbosch. Yves de Boer, gedeputeerde Ruimtelijke Ontwikkeling en Wonen, organiseerde de bijeenkomst. Co Verdaas leidde deze en zorgde dat de presentatie van het rapport “De toekomst van de Mozaïekstad” van voorzitter van de Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur Henry Meijdam in goede banen werd geleid. Daarna volgde een paneldiscussie en een open debat.
selfies en foto’s gemaakt in Breda
Meer dan een provincie
tijdens expositie MozaïekBrabant
Allen waren het erover eens: Brabant is veel meer dan een provincie. New York heeft het Central Park. Wij hebben de Peel, de Kempen én de Meijerij. In voorzieningen doen we niet onder voor andere metropolen, alles is aanwezig in Brabant. Van vliegveld tot theater, van pretpark tot internationaal kennis- en innovatiegebied. Dit is vergelijkbaar met Shanghai, alleen is de oppervlakte van deze wereldstad maar liefst zes keer zo klein. Meer één geheel Wanneer je inzoomt op BrabantStad (de vijf grootste Brabantse steden) zie je dat steden en dorpen een andere rol krijgen. Steden hoeven niet meer in alles te kunnen voorzien en in dorpen blijft er meer ruimte voor goede kwaliteit van leven en natuur binnen het metropool. Brabant wordt op die manier als provincie veel meer één geheel. Het groeiende belang van grote stedelijke regio’s zorgt voor een grotere economie en betere concurrentiekracht. Zou dit ertoe kunnen leiden dat we in de toekomst moeiteloos in het rijtje van grote wereldsteden passen? Een uitgebreide impressie van het debat kun je teruglezen op http://goo.gl/mhhoF9
Willen werken aan ‘De weg van het Water’ Gemeente Breda enthousiasmeerde in februari als gastvrouw van MozaïekBrabant de hele regio West-Brabant voor de expositie. Zo organiseerde Frank Raaijmakers, strategische adviseur bij de gemeente Breda, een workshop op dinsdag 10 februari met water in de hoofdrol. Door Monique Baars
#water
De regio West-Brabant kent vele beken. Vanaf de hoger
gaat een verbinding met de Mark krijgen, die de zoetwa-
rivier, dan sluiten de andere gebruikers aan” en “Neem een
tervoorziening van de regio moet waarborgen. Hoe kan
ferm standpunt in: we doen het samen of het gebeurt niet”.
de beleving van het water gerealiseerd en vormgegeven
Of de mening dat men moet beginnen met het verkennen
worden? Allerlei ideeën zijn de revue gepasseerd om die
van de belangen van de partijen vanuit “ moeten – willen -
beleefbaarheid van het water te vergroten. Enkele daarvan
kunnen”.
zijn: het water de Mark op halen door een verbreding en een aflopend terras, kunst toepassen door bijvoorbeeld de
Stadsoevers
route van de duiker te visualiseren in de openbare ruimte,
De gemeente Roosendaal wil de stad aantrekkelijk houden
mogelijkheden creëren voor kanoërs om te klunen en
voor een jongere doelgroep. De transformatie van natuur
andere verkeerscirculatie.
naar wonen in de Stadsoever biedt daartoe spannende
gelegen zandgronden stromen deze via de steden richting
mogelijkheden. Het gebied tussen de Vliet en de Molen-
het lager gelegen landbouwgebied om uit te komen in het
Seeligterrein
beek moet een meerwaarde voor de stad en de regio wor-
Volkerak. Aan deze ‘weg van het water’ liggen drie interes-
Op de plek van de voormalige rivier, rondom de Seelig-
den: havenfunctie, historische waarde, recreatie, toerisme,
sante herinrichtingsprojecten: het Seeligterrein (Breda),
kazerne en de Markendaalseweg, moet de keuze worden
ecologie en duurzaamheid. Ook voor deze opgave had-
Stadsoevers (Roosendaal) en Roode Vaart (Zevenbergen).
gemaakt voor het tracé van de laatste fase van de Nieuwe
den de deelnemers creatieve ideeën: van waterberging
Mooie kans om de collegagemeenten uit te nodigen en
Mark. Er zijn twee varianten: de rivier geheel aanleggen
maken voor de naastgelegen woonwijk door meer delen
de projecten in een workshop toe te lichten. De deelne-
over het terrein van de Seeligkazerne of het zuidelijke deel
af te graven langs de beek tot op de eilanden volkstuintjes
mers benaderden in kleine groepen deze projecten op een
van de rivier langs de Markendaalseweg aanleggen en
(stadslandbouw) ontwikkelen.
andere manier en brainstormden er op los.
het noordelijke deel over de Seeligkazerne. Welke ruimtelijke kwaliteiten bieden de varianten? Op welke wijze zou
De deelnemers vonden het een inspirerende middag en
Roode Vaart
gefaseerde realisatie tot stand kunnen komen? Over de
waren blij mee te kunnen denken in deze ruimtelijk pro-
Tijdens de workshop ‘de vaart in het centrum’ stond de
realisatie waren twee duidelijk verschillende gedachten.
jecten. Het leverde verrassende uitkomsten waar nog
heropening van de haven in Zevenbergen centraal. Een
Meningen als “Gemeente, koop Seelig-Zuid, dan word je
niet eerder aan was gedacht. Precies wat MozaïekBrabant
ontwikkeling die al in een gevorderd stadium is. De haven
een serieuze partner”, “Begin met een diepe maar smalle
wilde bereiken!
Pagina
4
MozaïekBrabant
CrowdBuilding: samen een bijzondere woning ontwikkelen!
Wall of Dreams Tijdens de expositie MozaiëkBrabant kwam naast het grote wandtapijt ook steeds de Wall of Dreams terug. Bezoekers noteerden massaal hun idee/droom/kans voor Brabant. Hieronder een aantal dromen van de deelnemers uit Breda, waar de rondreis eindigde. Wil je je droom alsnog delen? Dat kan, op facebook of twitter door gebruik te maken van de hashtag #mozaiekbrabant.
Leegstand is een groot probleem. Vijftien procent van de kantoorruimte in Brabant wacht op huurders, talloze kerken raken in onbruik en alleen al in het zuidoosten van de provincie komt de komende jaren 223.000 vierkante meter agrarische bebouwing vrij. Gemeenten zitten in hun zoektocht naar oplossingen met de handen in het haar. Steeds vaker bieden kleine initiatieven vanuit burgers oplossingen voor dit probleem. CrowdBuilding bijvoorbeeld, een online platform dat woningzoekenden, gebouwen en architecten samen brengt om nieuwe woonconcepten te realiseren. Door Nick van den Broek
#wonen
Wil je wonen in een oud schoolgebouw uit 1929 of een appartement realiseren in een voormalige confectiefabriek? Dat is nog niet zo gemakkelijk en vaak zijn de betreffende gebouwen ook wat groot voor één huishouden. Daarom is CrowdBuilding opgericht. Het platform helpt gezinnen met grootse woonambities niet alleen aan bijzondere gebouwen; het brengt hen ook samen met gelijkgestemden en een architect die kan helpen om de toekomstdroom concreet te maken. Crowdy Op crowdbuilding.nl vind je diverse crowds; een soort ontwikkelgroepen rondom een bepaald gebouw of woondroom. Zodra een crowd genoeg aanhangers heeft, gaat een architect een plan uitwerken op basis van de gezamenlijke woonwensen. Eén van de crowds werkt bijvoorbeeld aan een woonconcept in een kantoorgebouw met op het dak een kas waar bewoners zelf groenten kunnen verbouwen. Een andere crowd is geïnteresseerd in het ontwikkelen van smart lofts: super-efficiënt ingedeelde appartementen waarin elke vierkante meter optimaal gebruikt wordt. Iedereen kan zich bij een crowd aansluiten of er natuurlijk zelf een starten. Tekort aan goede starterswoningen Architectenbureau Space & Matter, projectontwikkelaar Blauwhoed en zelfbouwcollectief Open Development hebben CrowdBuilding opgezet. Het platform laat goed zien voor welke woonvormen interesse is. Zo is er duidelijk behoefte aan woon/werk-units, starterswoningen en nieuwe woon-zorgconcepten. Met hulp van gemeenten, investeerders en creatieve denkers draagt CrowdBuilding op een frisse manier een beetje bij aan het laten afnemen van de 7 miljoen vierkante meter leegstaand vastgoed in Nederland. Meer info crowdbuilding.nl
De drie A’s van de Brabantse Wal Helemaal in West-Brabant tegen de Zeeuwse grens aan ligt de Brabantse Wal, een bijzonder landschap op een steile overgang tussen het hoog gelegen zand en de laaggelegen zeeklei. De heuvelrug biedt een bijzondere verscheidenheid aan planten, dieren en teeltmogelijkheden. Tijdens het jaarlijks terugkerende culinair festival Proefmei in het oude stadshart van Bergen op Zoom staat de landschappelijke weelde volop in de etalage.
Weervisserij Ook de ansjovis is een typisch Brabants product. Tegen de Brabantse Wal aan vangt visserij Van Dort de vis nog op traditionele wijze. Visserij van Dort is één van de laatste weervissers van Bergen op Zoom. De weervisserij is ontstaan door de ecologische verandering in de Oosterschelde in de zestiende eeuw. Door verzanding van de vaarroute van en naar Antwerpen langs de Brabantse Wal kwam de handel in Bergen op Zoom stil te liggen. Een ramp voor de handel, maar een zegen voor de Bergse vissers. Dicht bij de stad ontstonden in ondiep water rijke visgronden die een ideale paarplaats voor de ansjovis vormden. Elk
Door Joop de Boer
#voedsel #water
nadeel heeft zo z’n voordeel.
De drie A’s van de Brabantse Wal staan voor de drie streekproducten waar het gebied om
Proefmei
bekend staat en trots op is: Aardbeien, Asperges en Ansjovis. De op de Brabantse Wal
Het Proefmei-festival vindt dit jaar niet in mei plaats, maar van 4 tot 7 juni. Naast de Drie
gekweekte asperges zijn een erkend streekproduct, dat toevallig wordt gestoken tijdens
A’s van de Brabantse Wal zijn er volop culinaire presentaties op basis van producten uit
het Proefmei-festival. Daarnaast zijn de zoete aardbeien van de koude grond rijp wanneer
de streek.
het festival plaatsvindt. Meer info proefmei.nl, behoudweervisserij.nl
Breda
Schouders onder de energietransitie
5
F59: het fitte broertje van de A59
In 2040 maakt Brabant voor 100% gebruik van duurzame energie. Een flinke ambitie van de provincie Noord-Brabant uit de Energieagenda 2010-2020. Diverse Brabantse gemeenten hebben vergelijkbare ambities. Om deze ambities te bereiken, is het noodzakelijk dat iedereen zich inzet. Het besef dat deze ambities grote gevolgen hebben op de beschikbare ruimte, begint langzaam door te dringen. Maar wat gaat de Brabander hiervan merken?
Snelweg A59 verbindt Oss en ’s-Hertogenbosch al met elkaar, maar binnenkort komt daar een nieuwe route bij: de F59. Deze fietssnelweg verbindt de kernen van Oss, Rosmalen en ’s-Hertogenbosch. Het moet tevens de drukte op de A59 wat verzachten en forenzen helpen op een aantrekkelijke en gemakkelijke manier naar hun werk te komen. Door Wouter ter Heijden
Door Eltjo Kugel
Pagina
#landschap
#energie Op de A59 staat regelmatig file. De F59 moet ervoor zorgen dat meer
In een energiescenario voor Brabant van onderzoeksbureau Telos bleek
mensen juist de fiets pakken; met hopelijk als gevolg minder files, minder
dat bijna de gehele oppervlakte van Brabant nodig is voor duurzame ener-
geluidsoverlast en minder luchtverontreiniging, en méér fitte en gezonde
gieopwekking om aan de huidige energievraag te kunnen voldoen. Een
forenzen. De fietssnelweg loopt parallel aan de snelweg en de spoorlijn.
lastige opgave in een veranderend ‘energie’ landschap. Duurzame ener-
Het passeert naast de stations van ’s-Hertogenbosch, Rosmalen en Oss
gieopwekking gaat, net als vroeger, weer sterk bepalen hoe we kunnen
ook de dorpen Geffen, Nuland, het buurtschap Kruisstraat en een aantal
leven. We zien wisselende reacties op deze verandering, van weerstand
bedrijventerreinen. Omdat de twintig kilometer lange fietssnelweg zo min
(tegen biomassacentrales en windturbines) tot meebewegen, bijvoor-
mogelijk obstakels kent en de fietser zoveel mogelijk voorrang geeft, biedt
beeld door burgers die zelf een energiecoöperatie oprichten.
het een serieus alternatief voor de auto.
Eo Wijers
Bijna klaar
Omdenken of anders denken is nodig bij deze grote opgave. Dit was één
Op dit moment is alleen het stuk tussen ’s-Hertogenbosch en Rosmalen
van de redenen voor de Regio West-Brabant om mee te dingen naar de
gerealiseerd. Eind 2015 moet het gehele traject opgeleverd zijn. Huidige
Eo Wijersprijs. De Eo Wijers-stichting is een onafhankelijk netwerk dat bij-
fietspaden op het traject worden verbreed en gevaarlijke kruispunten wor-
draagt aan de verbetering van de ruimtelijke kwaliteit van Nederland. De
den veiliger gemaakt.
stichting geeft iedereen de kans om concrete projecten en programma’s voor verbetering van leefomgeving in te dienen. Dit doet zij onder andere
Uit de auto, op de fiets
door het uitzetten van een prijsvraag.
Het realiseren van de F59 is onderdeel van ‘Ons Brabant fietst’. Dit programma van de provincie heeft de ambitie om Brabant op de kaart te
Ook de Regio West-Brabant had een prijsvraagvoorstel ingediend
zetten als dé fietsprovincie van Nederland. Naast het verbeteren van de
dat rekening hield met de sterke verandering van de aanwezigheid en
fietsinfrastructuur stimuleert het programma fietsdeelsystemen, fietsrou-
beschikbaarheid van duurzame energie en de beschikbare ruimte in de
tes en stimuleringsprogramma’s voor fietsgebruik. Hierin werkt zij samen
regio. Duurzame energieopwekking en –opslag zal een steeds grotere rol
met de Fietsersbond, Routebureau Brabant, verschillende gemeentes en
krijgen in ons leven. Dit werkt door in de economie en hoe wij met onze
de NHTV Breda.
ruimte omgaan. Het prijsvraagvoorstel van de regio Stedendriehoek won. Meer info onsbrabantfietst.nl
Maar dat mag het ambitieniveau van de Regio West-Brabant niet drukken: zij gaan met het opgebouwde netwerk door om de doelstellingen te verwezenlijken.
Energie De hamvraag De grote vraag blijft hoe en waar duurzame energieopwekking, -transport
Tal van Brabanders en Brabantse organisaties dragen al een
en –opslag een geaccepteerde plek kan krijgen in Brabant. Het kan onder-
steentje bij aan het energievraagstuk. Met name zelf energie
deel worden van een nieuw, aantrekkelijk landschap of woonomgeving
opwekken lijkt aan populariteit te winnen. Duurzaam voor het
en het kan een impuls zijn voor de economie (werkgelegenheid) in een
milieu maar ook voor de portemonnee. Twee voorbeelden:
gebied. Ook kan het in de vorm van een energiecoöperatie, een bijdrage leveren aan de leefbaarheid van een kern. Dat het onderwerp in Brabant
De Zonnewijde Breda Breda DuurSaam, Green Choice en
leeft en er op dit gebied nog genoeg te ontdekken valt, staat in elk geval
gemeente Breda hebben de handen inéén geslagen om een
vast.
braakliggend terrein in Breda om te toveren tot een zonne-
Nieuwsgierig naar het prijsvraagvoorstel van de Regio West-Brabant (of
actie – die nu wegens succes is verlengd – kun je je inschrij-
andere voorstellen)? Kijk op eowijers.nl
ven om eigenaar te worden van een aantal panelen. En niet
akker met ca. 7000 zonnepanelen. Via een crowdfundings-
alleen Bredanaren kunnen zich inschrijven, ook als je buiten Breda woont, kun je deelnemen aan dit unieke project. Fo t o : St i
chti
ng B
eho
Meer info zonnepanelendelen.nl/project/zonnewijde ud W eer v
is se
rij
Je eigen huis energieneutraal ook als particulier kun je aan de slag met de energietransitie. Zo sloten huiseigenaren Marja de Hart en Tom Godefrooij zich aan bij de coalitie Energie Nul73 in ’s-Hertogenbosch en tekenden daarmee voor de ambitie om hun woning energie-neutraal te maken. Zij kozen ervoor hun hoekhuis uit 1960 comfortabeler te maken door o.a. extreem te isoleren. Zonnepanelen voorzien in de resterende energievraag. In december 2014 werd hun huis door Huis vol Energie, een landelijke community van energiepioniers, verkozen tot het leukste, energieneutrale bestaande huis van 2014. www.huisvolenergie.nl/woningen/hoekwoning-uit-1960/
Pagina
6
MozaïekBrabant
‘Wat groeit hier’-app
Dinteloord’s ‘biobased’ gevel
Over een tijdje kan fietsen of wandelen door het WestBrabantse platteland leuker zijn. De ‘Wat groeit hier’-app geeft aan wat er op akkers en in stallen en kassen van boeren groeit, en koppelt hier wandel- of fietstochten aan. Dit dankzij open data gerichte informatie
In een wereld waarin fossiele brand- en grondstoffen schaarser worden, is het belangrijk te zoeken naar duurzame alternatieven binnen stedelijke ontwikkeling. Architect Marco Vermeulen geeft hieraan gehoor met de ontwikkeling van ’s werelds eerste biobased gevel: een primeur voor het Brabantse Dinteloord.
Door Wouter ter Heijden Door Wietze Gelmers
#voedsel #recreatie
#energie #wonen Het concept voor de app won al eens een Agri Meets Design-prijs voor de
Door het schaarser worden van fossiele brand- en grondstoffen is het belangrijk dat
beste toepassing van open data. Waterpoort, een samenwerkingsverband
er op innovatieve en alternatieve manieren wordt nagedacht over de productie van
tussen verschillende gemeentes in de grensstreek van Noord-Brabant,
bouwmaterialen als verf en kunststof. Het gebruik van plantaardige grondstoffen,
Zeeland en Noord-Holland, draagt nu bij aan verdere ontwikkeling van de
om zo biobased te kunnen produceren, is één van de oplossingen. Architect Marco
app. Hierdoor kan men de app binnenkort in West-Brabant gebruiken.
Vermeulen ontwierp in opdracht van de Tuinbouwontwikkelingsmaatschappij voor het nieuwe gasontvangststation van het Agro & Food Cluster Nieuw Prinsenland in
‘Location-based’ informatie
Dinteloord ’s werelds eerste biobased gevel.
De ‘Wat groeit hier’-app is een voorbeeld van een user-generated content. Hierbij kunnen boeren zelf informatie aan de database toevoegen.
Nabasco
Gebruikers van de app, bijvoorbeeld fietsers of wandelaars, krijgen afhan-
De biobased gevel van het gasontvangststation is bekleed met panelen van
kelijk van hun GPS-locatie relevante gegevens te zien over een plek en de
Nabasco, een composietmateriaal van biohars en hennepvezels. De groene grond-
bijbehorende achtergrondinformatie. Bijvoorbeeld over waarom er prik-
stoffen uit het biobased product zijn voor een groot deel gebaseerd op organisch
keldraad rondom een gewas staat, of waarom er gespoten is. Daarnaast
restmateriaal uit de land- en tuinbouwindustrie. Dit kan op zijn beurt weer worden
kunnen boeren informatie over gewassen, dieren, recepten of verkoop-
gebruikt voor duurzame energieopwekking.
punten van producten aan de app koppelen. Zo wordt de afstand tussen de producten en consument kleiner en is de voedselketen meer zichtbaar.
‘Biobased economy’ in West-Brabant Ondanks dat de ontwikkeling en het gebruik van biobased materialen nog relatief
Coming soon…
nieuw is, is Vermeulens gevel een goed voorbeeld van deze trend, die zich volop
Wanneer de ‘Wat groeit hier’-app precies wordt gelanceerd, is nog niet
ontvouwt in West-Brabant. Zo biedt Bergen op Zoom sinds enige tijd ruimte aan
bekend. Wel kunnen geïnteresseerden zich aanmelden om op de hoogte
een Groene Chemie-campus voor bedrijven in de biobased technologie. De ver-
te blijven van de beschikbaarheid van de app in hun buurt. Tot dat moment
wachting is dat de ontwikkeling van deze duurzame grondstoffen in de toekomst
moeten we nog raden wat er op de akkers rondom steden en dorpen
van grote waarde zullen zijn in bijvoorbeeld de bouwsector.
gebeurt…
Meer info tombrabant.nl, marcovermeulen.eu
Meer info watgroeithier.launchrock.com
na : Ro Fo t o
ld T
ill e m
an
MelkSalon vindt oer-Hollands product opnieuw uit Op 1 april opent in Amsterdam de MelkSalon. Dit tijdelijke proef- en ontwerplokaal brengt consumenten, melkveehouders, zuivelverwerkers, ontwerpers en wetenschappers samen om de waarde van melk te herontdekken.
motor”. Tegenwoordig is melk vooral een anoniem bulk-
Door Jeroen Beekmans
De ontwerpersbril
#voedsel
product dat we in de supermarkt kopen. De MelkSalon wil daarom een nieuwe discussie aanzwengelen over de waarde van het product voor onze cultuur en maatschappij.
Sietske Klooster, die ook werkzaam is op de afdeling De MelkSalon organiseert diners, lezingen, ontwerpsessies, filmavonden
Industrial Design van de TU/e, denkt dat het bekijken van
en stadswandelingen. De tijdelijke winkel fungeert tegelijkertijd als een bar
het onderwerp door de bril van een ontwerper nieuwe
waar iedereen binnen kan wandelen om bijzondere soorten melk te proe-
perspectieven kan opleveren. Al bijna drie jaar doet zij dit
ven. De MelkSalon is een initiatief van ontwerper Sietske Klooster en pro-
met ontwerpsessies, ook MelkSalons genaamd, met alle
ject- en campagnebureau Food Cabinet. “Op 1 april vervalt het Europese
mogelijke stakeholders uit en rond de zuivelsector. Voor
melkquotum, waarmee de beperkingen op de hoeveelheid melkproductie
de MelkSalon werkt zij samen met Food Cabinet, dat eer-
worden opgeheven. Een mooi moment dus om opnieuw te kijken naar de rol
der betrokken was bij het Brabantse innovatieplatform Agri
van melk en hoe we het willen produceren en consumeren”, zegt Klooster.
Meets Design, waarbij boeren en ontwerpers samenwerken aan vernieuwende concepten voor de land- en tuinbouw.
Nederland houdt van melk Melk heeft altijd een belangrijke rol gespeeld in de Nederlandse geschie-
De MelkSalon is gedurende de hele maand april open. Ieder-
denis, cultuur, economie, innovatiegeest en landschap. Rond 1900 kende
een kan deelnemen aan het programma. De tijdelijke winkel
het Nederlandse straatbeeld vele melksalons, waar stadsbewoners
is te bezoeken op de Oude Spiegelstraat 6 in Amsterdam.
een glas melk nuttigden van boeren uit de buurt. Ook kennen we allemaal reclamecampagnes als “Melk is goed voor elk” en “Melk de witte
Meer info demelksalon.nl
Breda
Boerenerf als supermarkt van de toekomst?
Pagina
7
Recept asperges met ansjovisboter Asperges met ansjovisboter Ingrediënten:
De provincie wil graag het voorzieningenniveau in de kleine plattelandsdorpen in stand houden. Tegelijkertijd willen burgers meer binding met de herkomst van hun voedsel. Verkooppunten van verse producten aan de oprijlanen van boerenerven bieden voor beiden een oplossing.
•
12 verse witte asperges
•
Gezouten ansjovis
•
Sap van een halve citroen
•
150 g roomboter
•
Handje fijngehakte peterselie
Week de ansjovis ongeveer 10 minuten in lauw water, laat ze uitlekken en dep de filets vervolgens droog met een keukenpapiertje. Prak ze fijn en meng de boter erdoor en voeg naar smaak de citroensap toe. Schil ondertussen de asperges rondom met een dunschiller (wees daarbij niet te zuinig) en snij de onder-
Door Jeroen Beekmans
#voedsel
ste 3 centimeter eraf. Kook de asperges in een ruime pan met kokend water en zout ongeveer 10 minuten.
Je hebt ze vast al eens gezien: te koop aangeboden groente en fruit gekweekt op
Giet de asperges af en laat ze nog ongeveer 10 minu-
plaatselijke boerderijen. Voorbijgangers die een potje honing, een komkommer of
ten afgedekt staan.
een bakje aardbeien willen meenemen, rekenen vaak af door hun geld achter te
Leg de asperges op een schaal en bestrooi ze met
laten in een spaarpotje. Boeren verdienen zo een beetje bij en consumenten heb-
peterselie. Schep een toef ansjovisboter naast de
ben direct toegang tot lokale producten. Verser kun je ze niet krijgen!
asperges. Eet smakelijk!
De gezonde automatiek Dat deze manier van lokaal ‘winkelen’ steeds populairder wordt, blijkt wel uit een aantal innovatieve ideeën en concepten dat hierop inspeelt. De Versomaat bijvoorbeeld, een in Veghel bedachte automaat die geschikt is voor het aanbieden van verse groenten en fruit. Dit gezonde broertje van de ‘vette hap’ uit de muur is sinds 2008 aan een opmars bezig in het Brabantse land. Bijvoorbeeld op de weg tussen Boekel en Erp, waar boer John Verbruggen verse oesterzwammen, shii-take, tomaten, komkommers en asperges aanbiedt. Deze komen niet alleen van hem, maar ook van boeren uit de buurt. Vooralsnog zien de boeren de Versomaat als een leuke vorm van promotie, maar met het aanbieden van een divers assortiment in één automaat komt de groente-afdeling nieuwe stijl een stukje dichterbij. Buitenmarkt-app Hoe weet je nu waar de automaten langs plattelandswegen staan? Er ontbreekt nog een overzicht over wat er allemaal op boerenerven wordt aangeboden. Daar speelt zonnebloemoliefabrikant Reddy sinds kort op in met de Buitenmarkt-app. De app (gratis voor iPhone en Android) toont op de kaart waar in de buurt boeren te vinden zijn en welke producten zij aanbieden. Boeren en telers kunnen zelf aangeven wat zij te koop aanbieden en voor hoeveel. Zo wordt shoppen bij de boer voor de drukke burger bijna net zo gemakkelijk als in de supermarkt! Meer info kokenmetreddy.nl/buitenmarkt-app
De kunst van het boomkweken als motor voor N65 Iedereen, rijdend tussen Tilburg en ‘s-Hertogenbosch, moet in de toekomst de N65 herkennen als etalage en toegangspoort naar het Brabantse landschap. Een mooie ambitie, maar hoe geef je dit gestalte? Wat is kenmerkend aan dit gebied en wat maakt het tot wat het nu is? Karakteristiek voor het landschap rondom de N65 is de boomkwekerij- en plantteeltsector. Tel hierbij de vernieuwende kracht van kunst op en je hebt je etelage samengesteld. Om de N65 op de kaart te krijgen als mooiste rijksweg van Noord-Brabant sloegen de (boom)kwekers in samenwerking met bkkc en BTL Advies de handen ineen. In opdracht van de provincie Noord-Brabant maakten zij een bidbook voor het gebied, dat zij op 25 februari 2015 aanboden aan gedeputeerde Yves de Boer. Door Netty van de Kamp en Nuala Burns
Fo t
o:
dy Re d
#wonen #agro
Samenwerking cruciaal
levende systemen die fijnstof afvangen of
De boom- en plantteeltsector is karakte-
bijdragen aan het verbeteren van de lucht-
ristiek voor deze regio en bepaalt voor een
kwaliteit.
groot deel het landschapsbeeld aan deze
Foto: S
tudio E
rick de
Lyon
weg. Daarnaast is de boomkwekerijsec-
Rol voor kunst en cultuur
tor in deze regio een succesvolle bedrijfs-
bkkc adviseerde provincie en kwekers hoe
tak die op nationaal niveau een toppositie
kunst en cultuur ingezet kunnen worden als
inneemt. Om de ruimtelijke kwaliteit als
verbeeldende en verbindende factor en
ook de profilering van de boomteeltsector
hoe deze geïntegreerd kunnen worden bij
nieuw elan te geven, is de samenwerking
uitwerking van een aantal genoemde pro-
met de boomteeltsector en met name de
jecten. Kunstenaars kunnen diverse kunst-
boomtelers aan de N65 zelf cruciaal.
toepassingen specifiek voor een locatie, deelgebied of het gebied als geheel ont-
Bidbook ‘De N65 als etalage en nog veel
wikkelen aan de hand van meegegeven
meer; de (boom)kwekers aan zet!’
thema’s natuur, bomen en water. Deze the-
Het bidbook is een vervolg op de startnoti-
ma’s hebben een onlosmakelijke link met
tie die deze ondernemers precies één jaar
de (cultuur)historische en landschappelijke
geleden aan Yves de Boer aanboden. In
omgeving van de weg. De kunst zorgt voor
dit bidbook zijn de ideeën uit de startno-
beleving bij weggebruikers, bezoekers en
titie geconcretiseerd en uitgewerkt in
bewoners, waarbij de relatie tussen natuur,
zes sprekende projecten die passen bin-
kwekers en kunst centraal staat. De N65 kan
nen de ambitie van provincie en regio om
daarmee uitgroeien tot een ‘levende’ weg,
van de N65 de mooiste rijksweg van
een ideale mogelijkheid om het geestelijke
Noord-Brabant te maken. Voorstellen die
(de kunst) met het aardse en het natuurlijke
zijn gedaan, zijn bijvoorbeeld het ontwikke-
te verbinden.
len van inspirerende (groene) verblijfsplekken (zogenaamde LandArtSpots), boom-
meer informatie http://www.bkkc.nl/
kunstwerken, groene geluidswanden en
nieuws/2015-februari/n65-als-etalage
Pagina
8
Colofon
MozaïekBrabant
Redactie
3sec.gallery is de McDrive onder de kunstgaleries
Jeroen Beekmans Joop de Boer Coolhunters Nick van den Broek Lieke Dols Wietze Gelmers Fabiënne van Grunsven Foto: D
en
rs nis Elbe
Wouter ter Heijden Edwin van Onna Louisiana van Onna Anne de Rooij
Afgelopen zomer werd de normaliter zo grijze Chassé-parkeergarage in Breda omgetoverd tot een ware kunstgalerie: de 3sec.gallery. Dit is een ondergrondse galerie waar men met de auto doorheen rijdt, en drie seconden ‘lang’ kan genieten van lokale kunst en ontwerp.
Joam de Stoppelaar Michelle Vleugels Barbel van Zanten Met speciale dank aan Eltjo Kugel
Door Wietze Gelmers
#openbareruimte Ontwerp
Kunst in de openbare ruimte
HOAX
Initiator van het idee, het Graphic Design Festival Breda, vond dat er maar eens iets moest veranderen aan de grijze, saaie uitstraling van de Chas-
Druk
sé-parkeergarage. De betonnen muren bij de ingang vormden een canvas
Kampert-Nauta
dat zich uitstekend leent voor een kunstzinnige verrijking. Vijftig frames werden opgehangen met daarin een steeds veranderende collectie krachtig en kleurrijk werk van verscheidene illustrators en grafisch ontwerpers.
Foto: R
Een collectie die welgeteld drie seconden te bezichtigen is, want zo lang
amon
Mango
ld
duurt het om er met je auto langs te rijden. En dat is precies wat deze galerie onderscheidt van alle andere. Breda: stad van de verbeelders De 3sec.gallery, die in binnen- en buitenland niet onopgemerkt is gebleven, brengt bezoekers van het boven de parkeergarage gelegen casino en theater op een vluchtige wijze in aanraking met grafisch ontwerp. Breda positioneert zich sinds een aantal jaren als de hoofdstad van grafisch ontwerp, met onder andere het Graphic Design Festival dat in september en oktober alweer voor de vijfde keer plaatsvindt. Een ander initiatief is‘ De verbeelding van Breda’, een initiatief van het Museum of the Image (MOTI) en de gemeente Breda. Het daagt creatieve geesten uit om mee te denken over de rol van grafisch ontwerp in de stedelijke ontwikkeling. Breda zet zich op deze manier steeds nadrukkelijker op de kaart als ‘stad van de verbeelders’. Een bezoekje brengen aan de 3sec.gallery? Dat kan, en het is nog gratis ook. Het grote voordeel is dat deze galerie (lees: de parkeergarage) altijd open is, en dat je er zowel per auto, fiets, of te voet naar binnen kan.
Reflections: een film over het water in de stad In de docufilm Reflections loopt hoofdpersoon Wik door zes steden waar hij verschillende ontmoetingen heeft in en om het water. Op 25 februari werd de film in het kader van MozaïekBrabant vertoond in het Chassé Theater in Breda. Hans Thoolen van de gemeente Breda verzorgde een korte inleiding.
Meer info: 3sec.gallery, cityofimagineers.com Door Frederiek Dijkstra Oude waterlopen in steden dienden in het verleden vaak als open riool. Door de kwalijke dampen die deze stadswaters verspreidden, kregen ze een negatieve uitstraling. Verbetering van het rioolstelsel maakte deze oude waterlopen overbodig. De groei van de steden zorgde voor een goede benutting van de schaarse ruimte in de binnensteden. Men dempte vaak de oude en verguisde waterlopen. Tegenwoordig wordt het ‘oude’ water herontdekt. Niet alleen in Breda — overal is de waardering voor deze oude waters stijgende. Geschiedenis komt weer tot leven door het water in de stadskernen terug te brengen. Bovendien verlevendigt het het stadsbeeld, is het toeristisch aantrekkelijk en heeft het ecologische meerwaarde. Gids De film Reflections van Dick Rijneke en Mildred van Leeuwaarden schetst een beeld van de werkzaamheden die de verschillende steden onderneark de Koni C ar toon: M
ng
men om het binnenstadswater te herstellen en te verbeteren. Wik (Coen van Vlijmen) vervult een gidsrol in de film. Hij neemt de kijker mee naar de zes steden en legt zijn reizen en belevenissen met een kleine digitale camera vast. Hij ontmoet en passant bewoners en gebruikers, projectleiders en anderen die van belang zijn voor de verschillende waterprojecten in de steden. Soms ‘reist’ hij ook naar het verleden en belicht hij de geschiedenis van water in de stad. Zijn communicatieve opstelling, nieuwsgierigheid en openheid brengt in de film een verbinding tot stand tussen de
MOZAÏEKBRABANT
verschillende individuen. www.mozaiekbrabant.com