MozaïekBrabant 12 februari 2015
Foto: Erik van der Burgt
Van 9 oktober 2014 tot en met 28 februari 2015 reisde een imposant wandtapijt van 12 bij 3 meter door Brabant met daarop een (toekomst)beeld van de provincie. De expositie, met werkateliers, debatten en diverse andere activiteiten over de vernieuwing van de ruimtelijke inrichting van Brabant, trok rond onder de naam #mozaiekbrabant. Brabant is een mozaïek van vele steden en dorpen, landbouw en industrie, en met veel natuur en water. Een divers landschap met uitdagingen voor de toekomst. Nieuwe, creatieve ideeën zijn nodig om wonen, waterhuishouding, energie en voedselvoorzieningen met elkaar te verbinden in een nieuw ruimtelijk beleid. Bijna 21.000 bezoekers hebben het Brabanttapijt bezocht en ideeën en tips gegeven voor Brabant over de thema’s water, wonen, energie en voedsel. Op donderdag 12 februari vond in het stadskantoor Breda de oogstbijeenkomst van MozaïekBrabant plaats. Wat heeft MozaïekBrabant opgebracht? En wat kunnen we hiermee in de toekomst?
Sociale innovatie in de ruimtelijke ordening De grote belangstelling voor MozaïekBrabant geeft Yves de Boer, gedeputeerde Ruimtelijke Ordening en Wonen, een warm gevoel. Van de energieke evenementen van vele partners tijdens de MozaiekBrabant-tour tot het grote aantal twitter- en facebookberichten. “In Brabant geven we invulling aan de sociale innovatie van de ruimtelijke ordening”, aldus Yves de Boer. Brabantse burgers, overheden, bedrijven en maatschappelijke organisatie nemen al het initiatief om maatschappelijke vraagstukken samen op innovatieve wijze aan te pakken. Tijdens MozaiekBrabant bleek dit ook volop te gebeuren in de wereld van de ruimtelijke ontwikkeling. TERUG NAAR DE START Cees van der Veeken, LOLA Landscape Architects, neemt ons mee terug in de tijd naar de oorsprong van MozaïekBrabant: IABR Urban By Nature 2014. Het ontwerpend onderzoek van Projectatelier BrabantStad is de basis van het wandtapijt. In dat onderzoek hebben de architecten gekeken naar de ruimtelijke ontwikkeling op regionale schaal. De architecten wilden niet een zoveelste plan maken met een oplossing voor elk probleem dus hebben zij gezocht naar andere verbindingen en gedeelde belangen. DICHTBIJ HUIS Maar waar zitten dan die verbindingen en gedeelde belangen? Juist onderwerpen die dichtbij de samenleving staan, leven het meest. Actuele onderwerpen die tijdens MozaïekBrabant de revue passeerden, verschilden van zorg over de herkomst en kwaliteit van voedsel tot het teveel aan water in het noorden van Brabant. En niet alleen zorgen maar ook ideeën hoe dit aan te pakken kwamen langs: foodcourts met lokaal geproduceerde producten om het verhaal achter het voedsel weer een centrale plek te geven. Of een app waarbij je kan zien hoever je huis onderloopt als we niets doen aan afwatering. De verhalen bieden inspiratie voor wat je zelf kan doen om je leefomgeving te verbeteren en hoe je daar samen - van burger tot overheid, van onderwijs tot organisatie - de schouders onder kan zetten.
VAN BURGERPARTICIPATIE NAAR OVERHEIDSPARTICIPATIE Samen de schouders eronder zetten, vraagt ook om een andere benadering van de overheid. “Van ‘beste burger, u mag met ons meedoen!” naar “Overheid, u mag met ons meedoen!” aldus Yves de Boer. Daarbij is het niet zo dat de overheid helemaal niet meer stuurt of haar beschermende rol achter zich laat, maar dat doet zij door meer naast de burger te gaan staan. De Boer is groot voorstander van het loslaten van grenzen en samen in de regio zoeken naar oplossingen. Als goed voorbeeld van het benutten van de kracht in de samenleving noemt hij het initiatief De Dommelvallei in St. Oedenrode. Daar heeft men, geïnspireerd door MozaïekBrabant, de krachten gebundeld en een initiatief ontwikkeld voor een samenhangende aanpak van het gebied Dommelvallei. VAN DENKEN NAAR DOEN Ook de deelnemende B5-steden (Eindhoven, Tilburg, Helmond, ‘s-Hertogenbosch en Breda) en de waterschappen zijn hard aan de slag. Wethouders Bob Bergkamp (Breda), Mario Jacobs (Tilburg), Eric Logister (’s-Hertogenbosch) en dijkgraaf Lambert Verheijen (Waterschap Aa en Maas) lieten zich inspireren door MozaiekBrabant en hebben ook stappen gezet tot concrete actie. Wethouder Mario Jacobs (Tilburg): “De contacten en ideeën geven mij energie om aan de gang te gaan. Ik heb meteen een afspraak gemaakt met Waterschap De Dommel om verder te praten over hoe we met het water in de stad kunnen omgaan”. En Lambert Verheijen maakt een directe link met nieuwe planvorming: “In het nieuwe waterbeheerplan kunnen de waterschappen het gedachtengoed van MozaïekBrabant meenemen. We mogen best reclame maken voor de unieke manier waarop we de samenwerking hebben opgepakt”. HET JAAR VAN DE RUIMTE 2015 Nadenken en het debat aanjagen over de ruimtelijke ontwikkeling gebeurt ook op landelijk niveau. Yves de Boer wil het gevoel dat hij afgelopen jaar had, meegeven aan het Jaar van de Ruimte 2015. Hans Leeflang, bestuurslid bij het Jaar van de Ruimte 2015, ziet MozaïekBrabant als voorbeeld. “Wij gaan op inhoud en proces veel afkijken van MozaïekBrabant”, geeft Leeflang aan. Een mooi compliment! NAAR EEN NIEUWE OMGEVINGSVISIE Brabant is na MozaïekBrabant niet ‘klaar’. Een grote uitdaging wordt het proces richting de Omgevingsvisie. Volgens Erik van Merrienboer, directeur strategie en beleid bij provincie Noord-Brabant, is daarvoor begeestering en innovatie nodig. MozaïekBrabant heeft veel losgemaakt dat ingezet wordt in het vervolgtraject.
VAN ‘BESTE BURGER, U MAG MET ONS MEEDOEN!’ NAAR ‘OVERHEID, U MAG MET ONS MEEDOEN!’ Yves de Boer
Gedeputeerde Ruimtelijke Ontwikkeling
De oogst van #MozaïekBrabant
De rode lijn door de middag vormde de geleerde lessen tijdens MozaïekBrabant. In een notendop:
SAMEN INNOVEREN
Om tot vernieuwing te komen, hebben we tijdens MozaïekBrabant nieuwe verbindingen mogelijk gemaakt: tussen inhoudelijke thema’s, tussen bestaande formele netwerken en nieuwe mensen en organisaties, tussen de wereld van kunst & cultuur en de wereld van de ruimtelijke ordening.
BROEDPLAATSEN VOOR CREATIVITEIT
Door het verbinden van ontwerpend onderzoek, de verbeeldingskracht van het tapijt, vijf eigenzinnige expolocaties en een centrale rol voor het Brabants Kenniscentrum Kunst en Cultuur (bkkc) i.s.m. tal van partners met de wereld van bestuur en beleid ontstond nieuwe energie: bestaande patronen werden doorbroken en informele gesprekken kwamen los.
BRABANT IS EEN MOZAIEK
Doordat mensen zowel hun straat als het gehele mozaïek op het tapijt konden zien, ontstond gevoel voor de onlosmakelijke samenhang in het mozaïek. Ofwel, een groeiend besef voor de samenhang van ontwikkelingen in Brabant in en tussen steden en het platteland.
VERDER WEVEN AAN HET TAPIJT
De ideeën van het IABR-Brabantstadatelier zijn in MozaïekBrabant breed gedeeld en verrijkt. Vooral de insteek van het ‘verweven’ van vraagstukken, geeft veel inspiratie en energie. Dit heeft geleid tot concrete spin-offs zoals in de Dommelvallei.
OP ZOEK NAAR DE FAMILIES VAN OPGAVEN
Generiek beleid voor Brabant als geheel past niet bij de actuele opgaven en de energieke samenleving van nu. Maar een aanpak volledig gebaseerd op lokale en regionale initiatieven voldoet evenmin. We zijn op zoek naar een ‘verbindende schakel’ tussen generiek en gebiedsgericht en tussen top-down en bottom-up.
VAN VOLGER NAAR PARTNER
Binnen MozaïekBrabant is het vaste netwerk rondom de ruimtelijke inrichting van Brabant verrijkt met nieuwe personen en organisaties. De inzet van social media heeft daaraan bijgedragen.
VOEDSEL EN WATER ZIJN HIP
Voedsel, wonen, water en energie vormden in beginsel de vier thema’s voor MozaïekBrabant. De thema’s voedsel en water bleken het meest te leven in het netwerk. Voedsel en water zijn thema’s die ‘verbindend’ zijn en die een positieve lading blijken te hebben. Ze dagen uit tot denken in kansen in plaats van in problemen.
VERTALING NAAR OMGEVINGSVISIE
Hoe vertalen we deze lessen naar de omgevingsvisie? Gebruik de creativiteit van het opgebouwde netwerk van MozaïekBrabant, maak gebruik van de concrete voorbeelden dichtbij huis, zet het experiment van het gebruik van social media voort, benut de positieve energie die er is op onderwerpen als voedsel en water en weef verder aan het Brabantse tapijt!
DEELSESSIES Naast het plenair delen van de resultaten, waren ook interactieve deelsessies onderdeel van de oogstbijeenkomst. Hier een korte terugblik.
MIDSIZE BRABANT BrabantKennis en RUIMTEVOLK onderzoeken de positie, de kansen en daarmee het toekomstperspectief van de middelgrote steden in Brabant. Welke oogst van MozaïekBrabant kan hiervoor worden gebruikt? Heidi Buijtels en Judith Lekkerkerker gingen daarover in gesprek met de deelnemers. ‘Als je kansen wilt pakken, moet je meer kijken naar hoe je bij elkaar kunt aansluiten’, vertelt Judith Lekkerkerker. Naast de vijf grote steden kent Brabant nog zeven midsized steden. Zij zijn niet met elkaar te vergelijken en per regio ook anders. Zo zijn Bergen op Zoom en Roosendaal al totaal verschillende steden. Zoeken naar gelijkenissen is tevergeefs. Judith Lekkerkerker kijkt liever naar het regionale perspectief van deze steden. Dit werd ook duidelijk in de drie subgroepen: west-, midden- en oost-Brabant waarin aan het einde van de sessie gediscussieerd werd. Wat zijn de kansen, maar zeker ook de bedreigingen voor deze steden? En hoe kun je deze bedreigingen omzetten in kansen? Het is duidelijk dat de verbinding zoeken op regionale schaal hier de sleutel kan zijn!
OMGEVINGSVISIE BRABANT De oogst van MozaïekBrabant vormt belangrijke input voor de nieuwe Omgevingsvisie voor Noord-Brabant, die in 2018 gereed moet zijn. Mark Kemperman en Rick van den Berg van het projectteam Omgevingsvisie Brabant gingen daarover in gesprek met de aanwezigen. De sessie startte met een praatplaat over de gewenste situatie. Kreten als kaderstellend, overheidsordening, toetsend en maatschappelijke activatie stonden hierin centraal. Na de tekening te hebben toegelicht, werd verdere invulling van de sessie vrijgegeven. Direct ontstond er een levendige discussie over de rol en betrokkenheid van de overheid. De algemene mening was dat het anders moet. Een veranderende rol van de overheid vraagt ook om omdenken van alle andere betrokken partijen. Hoe het gebaande pad te verlaten en nieuwe doelgroepen te betrekken, is een zoektocht. De machines uit het IABR-BrabantStadatelier kunnen goed dienen als stimulans voor nieuwe partijen. Rick van den Berg legt uit: ‘We gaan meer terug naar de basis van een omgevingsvisie en vinden eigenlijk opnieuw het wiel uit. Mensen willen wonen, werken en recreëren in hun omgeving. Voor de omgevingsvisie zoeken we naar wat er georganiseerd wordt. De kunst is te zoeken naar een andere aanpak zonder het goede wat we al hebben weg te gooien. Wanneer je doet wat je altijd al deed, krijg je wat je kreeg. We moeten het dus anders gaan aanpakken bij de nieuwe omgevingsvisie voor Brabant.’
POP-UP CITY Via blogs en de MozaïekBrabant- kranten hebben de zogenaamde Coolhunters van PopUp City interessante praktijken gedeeld die in Brabant spelen op de thema’s voedsel, water, energie en wonen. Welke principes kunnen we daaruit destilleren voor het nieuwe ruimtelijke beleid? Joop de Boer en Jeroen Beekmans deelden de oogst met de deelnemers en gingen in gesprek over de rode draad in de verschenen blogs. Alle projecten uit de krantjes werden in een kaartenbak geplaatst. Beekmans: “Je zou tijdelijkheid als uitgangspunt kunnen nemen voor de ruimtelijke invulling. Of je zou kunnen experimenteren met regelvrije zones in het stedelijke bestemmingsplan. De ruimtelijke kwaliteit vraagt om vooruitgang maar tegelijkertijd ook om het vasthouden van het authentieke van Brabant.” Volgens de deelnemers is authenticiteit hip, zoals het teruggrijpen naar lokale voeding en streekproducten met een culturele identiteit. De burger staat centraal in alle ontwikkelingen, door co-creaties en groeiende burgerinitiatieven. De vraag was tenslotte welke projecten of ideeën er nog toegevoegd konden worden. Dat leverde verrassende en nieuwe ideeën op zoals een app om zelf een speurtocht door de natuur te kunnen maken voor een ander. Een inspirerende discussie!
ONTWERPEN AAN BRABANT INZOOMEN OP HET MOZAÏEK
Hoe kunnen we de ontwerpprincipes van het IABR-BrabantStadatelier concreet toepassen in het Brabants mozaïek? Cees van der Veeken van LOLA Landscape Architects en Erwin Dacier van provincie Noord-Brabant gingen hierover in gesprek met de deelnemers. Het gesprek raakte veel thema’s, maar de rode draad was: hoe kun je werken aan gedeelde belangen in plaats van gescheiden belangen? Want wil je aan de slag met het Brabants mozaïek, dan is over je stadsgrenzen heen kijken van belang. Dat blijkt in de praktijk, onder andere door bestaande structuren, knap lastig, zo ervaart het onder andere Campina Collectief die op dat snijvlak acteert. Naast vragen kwamen er ook concrete ideeën naar boven: wil je meer met de behoeftes in de regio en kijken naar ieders belang? Start dan met regiolabs waarin je dit ook echt vorm kan geven. En dat betekent niet oplossingen voorkauwen, maar zoeken naar oplossingen samen met de omgeving. En de rol van de overheid? Acteren op mesoniveau: laat initiatieven van onderop ontstaan, verbind en stuur waar nodig: laat niet los maar werk samen.
OPEN MARKT Brabantse Agrofood 2020
Rezone
De wijze waarop we ons voedsel produceren, is niet toekomstbestendig. Een dilemma dat niet eenvoudig is op te lossen. Bewustwording van de relatie tussen productie en consumptie kan een omslag ingang zetten. Tijdens de open markt hebben we verkend of we met de cultuursector een relatie kunnen aangaan zodat we nieuwe talenten en vaardigheden kunnen aanboren om een stap verder te komen.
Tijdens de open markt hebben we Rezone the Game opgesteld en een film gepresenteerd waarin het spelprincipe te zien was. De spelers moeten samen spelen om de stad te redden van het verval. Daarnaast hebben we schetsen laten zien van Little Babylon, een interactieve inflatable, waarbij het sentiment van de bewoners van de stad te zien is in de vorm van projecties, audio en beweging van het object. Little Babylon wordt het hoofdkwartier van het Shine Festival, een nieuw kunstenfestival van 7 tot 17 mei in ‘s-Hertogenbosch. Tenslotte hebben we het concept City Craft toegelicht, een game i.s.m. Heijmans en de Erfgoedfabriek, die de processen achter gebiedsontwikkeling anders kan inrichten.
Mooie verbindingen zijn gelegd en krachten gebundeld. Anne Reijnders
Provincie Noord-Brabant
Tessa Peters
Rezone & Wave of Tomorrow
Social Media
Gesprekstafels B5-steden
Welke inspiratie heeft social media losgemaakt in het MozaïekBrabanttraject? Tijdens MozaïekBrabant hebben we de kracht van social media gevoeld. In korte tijd hadden we een grote groep actieve volgers. Het verrassende was dat hier veel mensen tussen zaten die niet per definitie uit de hoek van ruimtelijke ordening kwamen. Die diversiteit leverde goede energie op. Een geleerde les? De kracht van de toonzetting bij gebruik van social media.
Sinds oktober reist het tapijt door Brabant. Van Eindhoven, naar Tilburg, via Helmond naar 's-Hertogenbosch en het eindstation voor de MozaïekBrabant-tour Breda.
Hoe meer het laagdrempelig en wars van beleidstaal is, hoe betrokkener de mensen. Het is een winst als organisaties dit als vanzelfsprekend doen. Nuala Burns
Provincie Noord-Brabant
Elke stad kreeg na afloop een woordwolk als samenvatting van de oogst van die stad. Tijdens de oogstbijeenkomst wisselden de deelnemers onderling van gedachten over de oogst per stad. Een belangrijke rode draad in alle steden? Naast inhoudelijke tips ook aandacht voor het proces: ga aan de slag samen mét in plaats van te beslissen over de omgeving.
“WAT IS ROL #PROVINCIE IN #OMGEVINGSVISIE? ROL VERANDERT MAAR MOET WEL STEVIG GEPAKT WORDEN: OPZIJ STAPPEN IS OOK EEN ACTIE!”
“DEELSESSIE OVER HOE DE OOGST #MOZAIEKBRABANT TE BENUTTEN VOOR DE TOEKOMSTIGE OMGEVINGSVISIE. INRICHTING BRABANT NIET MEER FEESTJE OVERHEID”
@FrankMenger
@AnneMarieD66
“STIEKEM ÜBERTROTS OP @MOZAIEKBRABANT, MOOIE PILOT WAARIN GEEXPERIMENTEERD IS MET #NETWERKEN EN #SOCIALMEDIA!” @MoniqueRoosen
“DAT WAS EEN INSPIRERENDE #MOZAIEKBRABANT DAG. LANCERING VAN DE DOMMELVALLEI ALS MOZAIEK IN BRABANT EN PAREL IN @AGRIFOODCAPITAL”
@Liesdetheije
“HANS LEEFLANG, TREKKER JAAR VAN DE RUIMTE: ‘OP DIT PUNT LOOPT BRABANT VOOROP! WE KIJKEN VAN JULLIE AF!’ #MOZAIEKBRABANT”
“WAT MOOI DAT @YVESDEBOER VANMIDDAG DE OOGST VAN PRAKTIJKSCHOOL BRABANT VERBINDT AAN OOGST #MOZAIEKBRABANT! @PETER_VAN_ROOY @ERIKB52”
@AnnevanKuijk
@carlyjansen64 Fotobijdrage: Erik van der Burgt
COLOFON AFZENDER Provincie Noord-Brabant & bkkc DATUM 02-03-2015 MEDIA www.mozaiekbrabant.com https://www.facebook.com/mozaiekbrabant https://twitter.com/mozaiekbrabant CONTACT Frederiek Dijkstra (bkkc) Tel: 013-7508422
REDACTIE Monique Baars Nuala Burns Patricia van Doorne Anne van Kuijk Britt Werner MET BIJDRAGEN VAN Erik van der Burgt Nuala Burns Frederiek Dijkstra Floor Naus Tessa Peters Anne Reijnders Britt Werner ONTWERP Britt Werner
MET DANK AAN ONZE PARTNERS