Sensatie 30 jaar geleden

Eva Van Braeckel, kliniekhoofd Longziekten UZ Gent

Sensatie 30 jaar geleden

In augustus 1989, dertig jaar geleden, gaf muco een belangrijk geheim prijs: de genetische code van de aandoening.

Precies dertig jaar geleden veroorzaakte een perslek sensatie. Onderzoeksteams uit Canada en de VS hadden het CFTR-gen ontdekt, dat aan de basis ligt van muco. De ontdekking zou pas enkele weken later onthuld worden in het wetenschappelijk tijdschrift Science, maar het lek zette alle plannen op hun kop. De patenten werden diezelfde dag inderhaast neergelegd. De onderzoekers vlogen op die 24 ste augustus als popsterren met privéjets naar een tumultueuze persconferentie met enthousiaste journalisten. De teamleiders dokter Riordan van de Universiteit van Michigan en dokter Tsui van het kinderziekenhuis SickKids in Toronto, die samen voor deze ontdekking tekenden, hadden geschiedenis geschreven.

Dr. Eva Van Braeckel, kliniekhoofd Longziekten UZ Gent: “Ja, het enthousiasme was groot. De volgende stap zou gentherapie zijn, dacht men, om de genetische code in de cellen te corrigeren. Dat zou de ziekte uitbannen.” Maar zo is het niet gelopen. De ontdekking van het gen heeft de vroege detectie van muco mogelijk gemaakt, wat op zichzelf al een fenomenale doorbraak is. Maar een gentherapie hebben we dertig jaar later nog altijd niet.

Hoe komt dat? Dr. Eva Van Braeckel: “Je zou bij gentherapie de medicatie moeten inhaleren, rechtstreeks in de longen. Maar de longen staan altijd op scherp en weren externe stoffen af. Als dat al lukt, moet je bij muco nog doorheen de taaislijmlaag. En ook: om genetische aanpassingen te transporteren gebruiken onderzoekers vaak virussen. En daartegen maakt het lichaam antistoffen aan. Kortom, muco maakt het de genetici bijzonder moeilijk.” Dertig jaar na de ontdekking zien veel onderzoekers eerder heil in een andere piste: geen genetische ingreep, maar een geneesmiddel dat inwerkt op de gevormde eiwitten. Deze geneesmiddelen zoals Kalydeco of Orkambi, ook CFTR-modulatoren genoemd, proberen het ontregelde zout-watertransport te corrigeren.

Dr. Eva Van Braeckel: “Het zijn gewoon pilletjes, en dat maakt het zoveel eenvoudiger. Deze middelen herstellen of corrigeren het CFTR-eiwit in de cel. Het werkt in zekere mate, maar nog niet voor iedereen en zeker niet voor iedereen even sterk. Combinaties van bestaande en nieuwe middelen worden volop getest in de hoop voor elke mucopatiënt de juiste cocktail te vinden. Dat wordt onze agenda, voor alle Belgische mucocentra, voor de komende jaren: voor elke patiënt de beste combinaties van geneesmiddelen vinden en lobbyen om deze medicatie terugbetaald te krijgen.”

Wil dit zeggen dat de genetische piste dertig jaar na datum verlaten is? Dr. Eva Van Braeckel: “Zeker niet. Gentherapie is nog altijd volop in ontwikkeling. Nieuwe gentechnieken zoals gene editing verdienen om verder onderzocht te worden. Maar om via die weg een geneesmiddel te vinden, ligt de horizon wel nog ver weg.”