The muros times nº 11 marzo 2014

The Muros Times Nº 11 MARZO—2014

REVISTA DIXITAL DE ARTE E CULTURA UNHA FIESTRA EN LIBERDADE FEITA POR MURADANS E ADICADA A TODOLOS MURADANS

1

The Muros Times Cadro de Redacción:



Director: Jorge Lago de Pexejo Director xefe de edición e maquetación:



Manuel Lago Álvarez Director de edición en área de Lingua:



Henrique Monteagudo Romero Director de edición en área de Historia e Mar:



Manuel M. Caamaño Area de Mediciña: María Castiñeira Area de Poesía: Manuel María Pena Silva Area de Teatro e Belas Artes: Antón Lago Area de Educación: Marisé Luces Área de Sociedade: Quín Caamaño Area de Música: Alianza Uhía Área de Costumes: Manuela Tajes Área de Fotografía: Nieves Formoso Vidal e José M. Formoso Luces



Área de Etnografía: Manolo de Lajo

Director: Jorge Lago Rama - Editor: Manuel Lago Álvarez Difusión da Cultura—Exemplar gratuíto, prohibida a súa venda.

Depósito legal : C2437-2013 2

The Muros Times Nº 11 - MARZO—2014 Indice: Carta da Redacción

Páx. 4

Presentación do libro "Son Galego"

páx. 5

A Illa da Creba (Xokas Figueiras)

páx. 6-7

A Nosa Xente (D. Antonio Novo Campelo)

páx. 8-9

TMT cumpre un ano

páx. 10-13

Entrevista a Alcaldesa de Muros (p/Jorge Lago de Pexejo)

páx. 14-17

Lembranzas dun vello mariñeiro (II) (p/ Pedro Caamaño Lago)

páx. 18-19

Un texto poético ignorado en Galego (p/ Henrique Monteagudo)

páx. 20-21

O Larache (p/ Manuel M. Caamaño)

páx. 22-23

Novas de onte (p/ Manuel Lago Alvarez)

páx. 24

Fento Real, Dentabrú (Osmunda regalis) (p/ Amado Barrera)

páx. 25

¿Cómo ser un bo maestro de Educ. Musical (I) p/ Esmu-Carnota

páx. 26-27

Cruceiros de Muros (III)

páx. 28-29

Gripe y catarro: similitudes y diferencias (p/ Dra. Castiñeira)

páx. 30

O <confesionario> do Sr. Antón (p/ Manuel M. Caamaño)

páx. 31

Os nosos fotógrafos (Quín Caamaño)

páx. 32-33

Mais aló das Lens (by/ Manolo de Lajo)

páx. 34

Bieitiño do Pouseiro (p/ Marcelino García Lariño)

páx. 35

A casa de baños de Muros (p/ Manuel Lago Alvarez)

páx. 36

A voz dos nosos poetas (Manuel M. Pena, Marcelino García Lariño)

páx. 37

A flora da Lagoa de Louro (p/ Nieves Formoso Vidal)

páx. 38-39

“THE MUROS TIMES” non se responsabiliza nin se identifica coas opinions verquidas por parte dos seus colaboradores nos materiais publicados.

3

Carta da Redacción: Estamos de aniversario. TMT cumpre un ano de vida; un ano cheo de satisfacions para os seus creadores e tamén para os mais de 6000 lectores que cada mes disfrutan da primeira revista dixital muradana. TMT naceu nos miolos de un muradano comprometido, que dende as lonxanas terras do continente americano foi capaz de unir a un grupo de entusiastas muradáns nun proxecto común; un proxecto chamado a dicirlle ao mundo enteiro que MUROS EXISTE, que non foi creado fai catro días, e que por elo está cheo de historia, de arte, de cultura e de tradicións que os muradáns queremos compartir. E así imos facendo camiño, cumprindo obxetivos pouco a pouco e facendo do que foi só unha idea, unha realidade palpable, que se está a converter nun faro cuxa luz está estendéndose mais aló de aquí e de alá.

TMT sigue e seguirá aberta a cantos queiran colaborar neste proxecto. Como iniciativa plural que é, non ten ataduras de ningún tipo, por elo insistimos na invitación que reiteradamente facemos: todos estamos invitados a colaborar na revista; todos teñen as portas abertas desta publicación para escribir nas súas páxinas.

Cos mellores desexos de todos e para todos, facemos votos para que TMT teña unha longa vida, para disfrute dos seus lectores e para a maior honra de Muros es as súas terras.

José Luis Santiago Caamaño

O noso agradecemento as seguintes casas comerciais e particulares que fixeron posible a edición deste número de marzo:

José M Formoso Luces José María de Espina

Bar A Cova

José Ramón Creo

Bar Nova Escocia -

Manola Lema

Café Bar Paluka (Esteiro)

Manuel Castiñeira Lago

Café Bar El Muelle

Marcelino García Lariño

Café Bar O Caxuco (Tal)

MariCarmen Louro Fiuza

Café Bar O Hórreo (Abelleira)

Marisé Luces Tajes

Cervexeria Alameda (Esteiro)

Pacola González Campelo

Clínica Médica Dra Castiñeira

Pedro Caamaño Lago

Espina y Delfín, SL

Peluquería Arcos e Deportes Arturo (Esteiro)

Forno Uhía

Ramón Fernández Santiago

José Antonio Fernández

Restaurante A Esmorga

José Antonio Lado

4

"PRESENTACIÓN DO LIBRO "SON GALEGO" O acto de presentación do libro "Son Galego" de Antonio Rey, organizado por The Muros Times e I Love Muros, coa colaboración do Concello de Muros, celebrouse o sábado 1 de febreiro nos locais municipais de San Xosé.

A presentación do libro, do que e autor o poeta Antón Rey (galego de terceira xeración) nado en Bos Aires, foi todo un acontecemento emocional e cultural de primeira magnitude no noso Concello. Arrouparon ao autor e fixeron uso da palabra, entre outros, o novelista Suso de Toro e o Académico e Profesor Universitario Henrique Monteagudo.

Foi dinamizador e mestre de cerimonias Manolo M. Caamaño (Manolo Chuvasco) e pechou o acto a Alcaldesa de Muros dona Caridade González Cerviño. Destacar a lectura duns poemas do autor por parte de Manuel María Pena Silva (Rioderradeiro) e a actuación do grupo Faltriqueira, que unha vez mais colaborou desinteresadamente nun acto cultural promovido por The Muros Times.

5

A Illa da Creba p/ Xokas Figueiras Tipo de ben: Ermida, Paisaxe histórica/cultural, Paisaxe natural, Concello: Muros Parroquia: Esteiro (Santa Mariña) Lugar: Esteiro Outra denominación do ben: Cronoloxía: Descoñecida, Época Baixomedieval, Século XX,

para construír unha flota que defenda a costa

Descrición:

século XVI xa había constancia dunha ermida na

A illa da Creba sitúase na ría de Muros e Noia, a

illa xunto con dúas construcións, unha delas em-

media distancia entre os dous pobos pertencen-

pregada polo ermitán como vivenda. A ermida

do ao Concello de Muros, parroquia de Esteiro.

debeu revestir importancia en anos anteriores

Cunha superficie total de 65.398 m2 sitúase a

pois no ano 1571 durante unha visita fálase do

dos tan temidos piratas provocando grandes estragos entre os mesmos pois non so serviu a flota arcebispal para detelas correrías, senón tamén para atacalos nos seus escondites e incluso en mar aberto. Sabemos que a mediados do

tan só 240 metros da costa (Cabo Uia) e é visible dende

tódolos

puntos

da

ría.

Existe documentación dela dende tempos remotos, xa Plinio a situaba nos pobos Tamaricos dicindo que nela se atopan as famosas Aras Sextianas, feito que parece corroborar Carré Aldao ao dicir: “que las tan discutidas Aras sextinas, torques de oro y fíbulas preciosas aparecieron por estas parades y fueron a enriquecer las colecciones soberbias del Sr. Blanco-Cicerón”. Na

estado das construcións así como manda que se

Historia Compostelana relátase como os piratas,

empreñen as diferentes rentas propias da ermida

sarracenos uns e normandos outros, instalados

(sen especificar caless) para o saneamento da

na illa asolaban frecuentemente a costa provo-

mesma, tamén aparece nun documento sobre un

cando que os nativos abandonasen as súas ca-

naufraxio acaecido nas inmediacións da illa no

sas de comezos da Primavera ate mediados do

ano 1533. A ermida xa aparece desfeita no ano

Outono refuxiándose nos montes cercanos. Alva-

1867 no Derroteiro das Costas de España e Por-

ro das Casas escribe: “Que a últimos del siglo XI,

tugal dicindo que só se conservan unhas ruínas

los árabes hicieron incursiones por los alrededo-

na cima da illa e que só é navegable a canle de

res de la Villa de Noya y que en el año 1115 do-

auga que a separa da terra por embarcacións

minaron la isleta de la Creba, cerca de la desem-

menores debido a presencia de grandes pedras,

bocadura del Tambre, arrasando la Villa de No-

o que parece corroborar o que na tradición popu-

ya”

lar se garda de que houbo un tempo no que a illa

O Arcebispo Xelmirez para combatir estas incur-

estaba unida a terra. Existe unha lenda recollida

sións manda chamar a enxeñeiros Xenoveses 6

por Vicente Risco sobre a illa e a ermida existente

honra da Virxe aínda moitos anos despois de des-

nela que aínda segue viva entre os veciños que di

aparecida a capela, así como a recollida de toxos

o seguinte: “Na Creba había mouros que tiñan un

na mesma ou como pasaban os animais para que

templo do seu falso deus. Os cristiáns matáronos

pacesen na mesma.

deixando só á filla do xefe, a cal invocou ao demo, Referencias bibliográficas:

que levantou unha tempestade que afogou aos cristiáns e separou a illa da terra e converteu á filla

Historia Compostelana.- DIEGO XELMIREZ

do xefe nunha serpe xigante que afundía os bar-

Historia de Muros y su distrito.- RAMÓN de AR-

cos. Os cristiáns acudiron a un home santo o cal

TAZA

mandoulles construír unha capela na illa adicada a

Las rias Gallegas.- RAMÓN de ARTAZA

Nosa Señora da Creba.” Varias testemuñas de

O cemiterio de Sta. María a Nova.- ALVARO de

veciños parecen corroborar a existencia dunha

las CASAS

ponte que unía a illa a terra, da cal din que aínda son visibles os alicerces. A comezos do século pasado, moitos anos despois de desaparecida a ermida aínda seguía viva entre as xentes da contorna, os cales mentres viaxaban no “Carreto”, (vapor que facía a ruta de Muros a Noia) ao pasar polas inmediacións da illa descubrían as cabezas, os homes, e as mulleres rezaban unha Salve na honra da Virxe da Creba. Ao longo do século XX a illa sufrirá un proceso de privatizacion no cal desaparecen os restos da ermida para dar paso a unha casona na década dos oitenta quedando así res-

Derrotero de las Costas de España y Portugal .-

trinxido o uso que secularmente viñan facendo os

1867

veciños de Esteiro da illa mentres os “novos” do-

Afeccións

nos transformaron a súa morfoloxía construíndo un

Ten camiño de acceso?: Si Está cuberto de maleza: Non Está afectado por algunha obra: Si Estado de conservación: Malo Atópase en perigo nestes momentos?:

porto de abrigo e plantando piñeiros na mesma. A dia de hoxe a illa segue sendo privada mais os veciños organizados nunca plataforma están a loitar por recuperala sen obter moitos resultados.

A día de hoxe a illa atópase edificada, sobre os

Os veciños loitan pola recuperacion da illa e lem-

restos da capela ergueuse unha casona. O terreo

bran numerosas coplas que fan referencia ela co-

da illa tamén variou debido a plantación dun bos-

mo por exemplo: “Indo polo mar abaixo/o vento

que de piñeiro e a construción dun porto de ama-

rifoume unha vela/nosa Señora da Creba/diume

rre. Os numerosos esforzos que veñen facendo os

vento para ela.” “Quen me dera estar na Creba/e

veciños pola recuperación do espazo non dan froi-

na Creba haber un piño/para ver o que pasa/esta

to e non se fixo ningunha prospección arqueolóxi-

noite en Portosiño” Tamén vive na memoria de

ca nin actuación de ningún tipo por parte das auto-

todos a lenda dos mouros recollida por Risco, e na

ridades pertinentes.

dos mais vellos a romaría que se facía na illa na 7

A NOSA XENTE Don Antonio Novo Campelo

a la de Profesor Titular) de la Facultad de Medicina de Santiago, encargándose entonces de la Cátedra de Terapéutica que estaba vacante.

En 1909 gana la Cátedra de Terapéutica de la Facultad de Medicina de Zaragoza, que no llegó a desempeñar, pues fue pensionado por la llamada Junta de Ampliación de Estudios y se trasladó a Francfort y Berlín, donde trabajó junto a los profesores Ehrlich, padre de la Quimioterapia antiinfecciosa, Wassermann quien contribuyó de forma preponderante al desarrollo científico de la inmunidad y de las reacciones del suero y Hoffmann con quien también trabajaron otros ilustres maestros nuestros y con el que mantuvo unas amistosas relaciones que se prolongaron hasta la Universidad de Santiago.

En alguna ocasión más, fue pensionado para asistir a Congresos Internacionales, como los celebrados en Lyon y Budapest, llevando la representación de España o para realizar visitas a Universidades e Instituciones farmacológicas extranjeras, teniendo la oportunidad de tratar a figuras de tanto relieve como fueron Meyer, Marfori o Gottlieb. De su regreso de Alemania, en 1910, gana las oposiciones a la Cátedra de " Terapéutica, Materia Médica y Arte de recetar", (que así se llamaba entonces la asignatura de Farmacología) de la Facultad de Medicina de Santiago de Compostela, cuando solo tenía poco más de 30 años. Muy cerca de medio siglo estuvo trabajando en dicha Facultad y, tanto como Catedrático como Decano, su labor y actuación dejaron huellas imborrables por su ejemplaridad, dedicación y eficacia. De él se dijo que amaba tanto a la Universidad que prefirió morirse a los 69 años antes que abandonarla por su próxima jubilación reglamentaria. Desarrolló varios Cursos de Hidrología Médica y de Terapéutica Física y su labor de extensión Universitaria fue muy grande, pronunciando conferencias en varias Universidades, Congresos y Academias españolas y portuguesas.

Como profesor Universitario le correspondió vi-

El profesor Don Antonio Novo Campelo nació en 1878 en la villa de Muros, se licenció en Medicina en la Universidad de Santiago de Compostela con Premio Extraordinario en el año 1901 y ese mis-

mo año, cuando contaba 23 años de edad, se doctoró en la Facultad de Medicina de Madrid. En 1904 ingresó con el número uno en el Cuerpo de Médicos de Baños y dirigió los Balnearios de La Toja, Verín, Baños de Molgas, Retortillo, Ledesma y otros, preferentemente de termas sulfuradas y carbogaseadas, dedicadas en especial al reumatismo y su experiencia clínica en esta enfermedad llegó a ser tan grande que dispuso de unas 50.000 fichas de reumáticos tratados durante varios años, encomendándole el profesor Bañuelos de Valladolid el Capítulo de Hidrología Médica de la obra Terapéutica Clínica que se escribió En 1907 obtuvo, por oposición celebrada en Madrid, la plaza de Profesor Auxiliar (hoy equivalente 8

reconocimiento al distinguido y preclaro universitario muradano. En 1957 al Departamento de Farmacología de la Facultad de Medicina se le denominó "Novo Campelo" y se colocó una gran fotografía suya para perpetuar su memoria.

En su vida universitaria, que prácticamente fue toda su vida, destaca su periodo como Decano de la Facultad de Medicina, que abarca dos épocas distintas, la primera corresponde al periodo de la República, transcurre entre 1931 y 1936, la segunda desde 1941 hasta su falleci-

vir el momento histórico y fundamental, para el desarrollo de la asignatura, que fue el cambio de denominación y de orientación de "Terapéutica, Materia Médica y Arte de recetar" por el de Farmacología Experimental y Terapéutica, a propuesta del profesor D. Teófilo Hernando (1881-1976), discípulo de Schmiedeberg, primer farmacólogo científico que merece tal nombre en nuestro país, nombrado catedrático de Farmacología de Madrid en 1912, coetáneo de Novo Campelo, creó el primer Departamento de Farmacología Experimental y fue maestro de muchos maestros.

Con este cambio se pasaba de una Farmacolgía principalmente descriptiva a otra más científica y como decía De Jongh "la Farmacología ya no era solo la base de la Terapéutica, sino una ciencia en su propio derecho". Fue un excelente profesor, admirado y querido por sus alumnos, él mismo contaba como todas las tardes dedicaba varias horas a la preparación y actualización de sus clases, lecciones inolvidables, casi siempre retóricas, como cuando decía "abran las ventanas, penetre el aroma de la primavera, porque hoy vamos a hablar nada menos que de la digital". Precisamente, como él reconoce en el prólogo de su libro, la recopilación minuciosa de los apuntes de sus clases, fue el origen de la 1ª edición, en 1917, de su libro sobre Farmacología Experimental y Terapéutica, la 2ª edición tuvo lugar en 1935 y agotadas éstas, publicó la 3ª edición en 1943, ya en colaboración con su discípulo predilecto, el profesor Villarino Ulloa, y con un prólogo elogioso a cargo del profesor García Valdecasas.

Publicó, además, numerosos trabajos y artículos científicos en múltiples revistas nacionales y extranjeras y sus muchos merecimientos fueron reconocidos y premiados en diferentes ocasiones, concediéndole los nombramientos de Comisario Regio de la Escuela de Veterinaria, Comendador de la Orden de Medahvia de Marruecos, Comendador de Instrucción Pública de Portugal y Encomienda de la Orden de Alfonso X el Sabio. Siendo alcalde de Muros Don Fernando Rey Hermida, el Ayuntamiento le dedicó una plaza de la Villa como recuerdo y

miento en 1948, casi doce años plenos de actividad y proyectos, entre los que destacaron su preocupación por mejorar la docencia, la biblioteca, la construcción de laboratorios y quirófanos, los conciertos hospitalarios para mejorar la enseñanza clínica, la construcción de la Residencia Universitaria " Rodriguez Cadarso" y sus gestiones para construir un Hospital Clínico que sustituyera al antiguo Hospital Real, hoy convertido en el Hostal de los Reyes Católicos.

Su gestión al frente del Decanato fue tan importante, que de él se dijo que era el " Decano por excelencia". Su intensa vida universitaria y académica no murieron con él, pues además de dejar un gran recuerdo, su obra fue continuada por su discípulo profesor Villarino Ulloa, así como por su hijo Alejandro Novo González, que fue Catedrático de Obstetricia y Ginecología, Decano también de la Facultad de Medicina, Vicerrector de la Universidad y, actualmente, por su nieto profesor Alejandro Novo Domínguez, Catedrático, también, de Obstetricia y Ginecología en la Universidad de Santiago.

9

Jorge Lago de Pexejo:

moito! O TMT ten unha difusión inaudita para ser unha publicación de ámbito

Hai un ano que se me ocorreu a feliz idea de

local grazas ao apoio das

participar cuns cantos amigos a creación de The

redes sociais e ao traballo

Muros Times e as miñas

de todos os colaboradores/

propias dúbidas se disipa-

as. Tamén patrocinados

ron inmediatamente ante a

pola revista, comezamos a

entusiasmada acollida a tal

realizar e promover eventos

proposta. Non hai nada

culturais e sociais, como a

máis gratificante que se-

recente presentación do

mentar en terreo fértil.

Así nacemos e aquí estamos un ano máis tarde seguindo coa premisa inicial de dar a coñecer a cultura muradana a través da súa xente e apreciando dun xeito indiscriminado o que cada individuo poida achegar ao enriquecemento común.

Nas páxinas de TMT outorgóuseme a honra de entrivistar a mulleres e homes exemplares tan-

libro de Antón Rey “SON GALEGO”; e agora estamos a argallar xeitos para que a revista impresa en papel poida chegar ás máns do maior número de xente posible.

Nacemos sen moitas pretensións, sen fixarnos meta ningunha, mais aquí estamos, e temos pensado seguir.

Parabéns polo teu ano de vida TMT!

to no persoal como no artístico. Todos eles cheos dunha creatividade que expón claramente ese potencial humano que está aí a convivir entre nós pero que é necesario valorar e dar a coñecer.

Grazas a todos os colaboradores por facer prosperar unha simple idea no que é hoxe a nosa re-

ESMU-CARNOTA: Animámonos

cumpre un ano de vida, porque nos pareceu moi interesante a idea de que un grupo de xente, interesada na di-

vista: Unha ponte onde todos nos podemos reen-

versidade da cul-

contrar sen máis lastre que o de ser muradanos.

tura e na súa di-

TMT reafirma sen ningún lugar a dúbidas que non

fusión, se xunta-

hai empresa que se poida levar a cabo se non

se nun espazo

conta cun bo equipo e sen máis pretensións que

común

tratar de facer o mellor posible o que estamos a facer.

a participar neste proxecto que

dunha

rede social para idear un punto de partida, un comezo de diversi-

Manuel M. Caamaño:

dade cultural/histórico/social da nosa vila, da zo-

Xa temos un ano de vida!

na.

Un proxecto que naceu sen moitas pretensións,

Nós somos un colectivo do pobo veciño, pero diri-

só empurrado pola ilusión duns cuantos amigos

xidos por unha persoa de Muros, amante do seu

de poñer en valor a cultura, a historia, o arte e as

pobo, e foi ela quen nos animou a todos a partici-

tradicións muradás; e de paso xuntar nunha soa

par. A mostrarlle á xente que nos le, as miles de

revista e cunha cabeceira común o que xa moitos

cousas positivas que a MÚSICA (a nosa vida)

faciamos nos nosos blogs e nas nosas páxinas.

nos aporta. E así o fixemos, por iso a nosa cola-

Pouco tempo é un ano, pero nese pouco fixemos

boración con algún artigo mensual relacionado 10

coa música en The Muros Times. Moito ánimo e

dos somos poucos, así que aquel que teña algo

que dure moitos anos.

que aportar a este desinteresado pero ilusionante proxecto ten as portas abertas. Agardamos que

Quin Caamaño da Santera:

este aniversario sexa o comezo dunha larga traxe-

Fai xa un ano que nos miolos dun muradán na

ctoria.

diáspora agromou una idea. Organizar un punto de encontro entre os muradáns de aquí e de alá, que servirá para mostrar todo aquelo do que so-

Manolo de Lajo.:

mos capaces de facer, tanto a nivel individual e

Boas tardes miña xente, permìtome escribir estas

colectivo. Con tal fin se creou a páxina do Face-

catro letras para

book The Muros Times e aí dou comezo esta an-

agradecer o voso

dadura. Pero o formato no chegaba a convencer

apoio a THE MU-

plenamente e houbo a quen se lle ocorreu a idea

ROS TIMES du-

de montar una revista dixital para dar cabida a to-

rante este primei-

dos os colaboradores que

ro ano de vida, e

se quixeran achegar a The

ver que cada no-

Muros times e mostrar os

va revista que saie tén màis siareiros que à ante-

seus traballos.

rior.

The Muros Times naceu

Agradezo de corazòn os moitos LIKE que reci-

como unha fiestra na rede

biron os méus contos, o cal significa que se toma-

para mostrar ao mundo o

ron a molestia de leelos.

que os muradáns teñen feito e o que aínda teñen por facer. Unha fiestra aberta ao mundo para que nos miren e o mesmo tempo para que por ela poida saír a nosa historia, as lendas, a arte,

ea

cultura . Todo canto de interesante teñamos para mostrar. Con modestia e dedicación de uns poucos a revista The Muros Times cumpre un ano nas redes e mes a mes a revista saíu puntualmente. Chegados ate aquí, xa hai xente interesada

Como vostedes poden ter decatado, a mina pequena aportaciòn a revista son contos e lendas basados en feitos acontecidos en tempos pasados na bisbarra, engadindolle un punto de imaxinaciòn.

Parte da informaciòn recòlloa de libros que teño ou do internet, pero a maior parte dela proven de meu pai e mina avòa, que nos deleitaban coas sùas historias.

que non lle chega con ler a revista na rede, quere

Unha forte aperta do voso amigo

tela fisicamente entre as súas mans e gardala na

Nieves Formoso Vidal:

súa biblioteca. Déronse pasos nese senso; dende o Concello se imprimiron varios números para distribuílos nas bibliotecas, tanto municipal como dos centros escolares. O último número de Xaneiro houbo particulares que aportaron una pequena achega para poder contar coa revista en papel. En proxecto está conseguir patrocinadores que paguen a súa revista para tela e mostrala nos seus negocios ou establecementos, así a disfrutarían os seus clientes e non só os que poden entrar en internet.

O grupo de colaboradores está a crecer pero to-

THE MUROS TIME, un soño feito realidade, dos muradans das duas beiras (como dixo Jorge Lago no número 0 da revista).Os de alá, e os da acolá. Un proxecto vivo, donde esa fiestra segue aberta a ilusión, a amizade, a cultura, a libertade, donde cabemos todos e todas. Parabéns por este ano de THE MUROS TIMES, a seguir por 11

ese camiño cheo de entusiasmo, de traballo e de ideas, e sobre todo cheo de amor por Muros.

Henrique Monteagudo: A verdade é que para min foi toda unha sorpresa a inciativa de publicar The Muros Times. Trátase dunha iniciativa de auténtica vangarda, unha novidade que asombra a moita xente a quen lla teño comentado (sempre con indisimulable orgullo), entre a que se contan persoas das máis informadas no que se refire aos medios de comunicación que están aparecen no mundo das novas tecnoloxías. Todos sabemos que estas son imprescindibles para as necesidades e intereses das grandes corporacións, das finanzas internacionais, para o comercio e a comunicación intercontinental. Do que moitas veces non nos decatamos é de que tamén poden servir para as comunidades locais, as iniciativas de base, o contacto entre as xentes comúns. E que poden ser especialmente útiles para grupos humanos, como o galego, caracterizados pola diáspora masiva, que leva á emigración a unha boa parte das súas xentes.

Sempre pensei que Muros se caracterizaba por ter unha marcadísima personalidade, tanto polo inmenso apego que sentimos pola propia terra (á vila, á comarca, a cada un dos lugares e paisaxes; as nosas xentes, costumes, festas… ) como pola amplitude dos nosos horizontes. Somos localistas, pero somos cosmpolitas. A nosa casa é Galicia, pero tamén é o mundo enteiro, incluíndo os mares todos. Así, The Muros Times demostra acaidamente como somos: amantes do noso e dos nosos, pero abertos a todos; amantes das boas tradicións, pero dispostos ás novidades máis proveitosas. TMT fai comunidade traspasando fronteiras, achegando veciños separados por milleiros de quilómetros, atravesando océanos.

Moitísimos parabéns a Jorge Lago, Manolo de América, Manolo do Chuvasco e todas as outras persoas que fan posible este pequeno grande milagre!

Dra. Castiñeira: Parece que fue ayer pero ya pasó un año desde que comenzamos este proyecto con mucha ilusión y muy pocos medios.

Para mi personalmente fue muy productivo pues conocí historias y gente muy interesantes que me hicieron revivir mi niñez y aprendí a valorar todo lo que tenemos en este pueblo (eso también debe ser por la edad).

Con respecto a mis colaboraciones espero que hayan podido contribuir a difundir estilos de vida saludables y a dar a conocer un poco la prevención de las enfermedades más habituales en la actualidad.

Quiero dar las gracias a todos nuestros seguidores sin los cuales este proyecto no saldría adelante, a todos los colaboradores que con sus historias hicieron que esta revista sea cada vez mejor, y a la directiva de la revista, con una mención especial a Manolo de América por su trabajo incansable que hace que la revista salga perfectamente maquetada y a tiempo todos los meses.

Marisé Luces Tajes: ¡¡ Un año ya ¡! . ¡ Cómo vamos creciendo ¡. Recuerdo el día que Jorge me dijo que pensaba en hacer una revista y que le gustaría que colaborara; pensé y le dije “ si yo no sé escribir, solo conozco de educación “, pues ya está, de eso – me dijo él-. Ahora me siento orgullosa de formar parte de este proyecto que mes a mes se consolida. ¡ Larga vida a TMT ¡ 12

unhas paxinas que falan dun pobo que aínda con centos de anos as súas costas, sigue vivo.

José Manuel Formoso Luces: Colaborar coa revista muradana The Muros TI-

Os meus parabéns aos lectores de TMT, polo seu cariño a revista e tamén os meus parabéns os colaboradores que mes a mes fan posible que TMT siga adiante. Que a ilusión perdure e con ela este anaquiño do noso ser.

mes, para mín e unha honra que me enche de ledicia. O longo de moitos anos teño colaborado en múltiples actividades culturais de Muros e agora esta última de TMT na que aporto a miña colaboración fotográfica. Eu, que falo con moita xente sei que TMT xa se coñece porque se fala dela, pero moitos botan de menos que non se publique en papel, porque moita xente da miña idade non ten o recurso de poder acceder a revista en internet. Estou seguro que co tempo TMT imprimirase en papel e poderá estar o alcance de todos. E por último, un desexo: que TMT dure e dure por moitos anos¡.

Manuel María Pena silva:

¡Longa vida ao mensual!

Acaso sexa cimento, para argamasa, ben duro;

Manuel Lago Álvarez:

acaso sexa, no muro,

Celebrar o primeiro aniversario de TMT, e mais que unha boa noticia: e unha noticia impresionante. Chegar a cumprir un ano e ter previsto cumprir moitísimos mais e unha mostra de que, creador e colaboradores somos positivos e tan positivos somos… que nos embarcamos nesta tarefa sen chegar a pensar o alcance e interese que a revista ia ter entre propios e alleos. Pero bueno, o feito… peito, e como o que facemos gusta, mentres as dioptrías nos deixen, seguiremos adiante.

recalcitrante e sedento do noso idioma, argumento para edificio seguro.

Talvez fecunde o fermento reconfortante alimento; talvez floreza o futuro tan prodixioso e tan puro, The Muros Times, con/tento, tras doce meses, maduro.

A mín, en TMT, tócame ser o que anda apurando a todos para que traballen, para que entreguen as súas colaboracións a tempo, etc., pero iso non quer dicir que sexa eu o malo, pero sí, o que está sempre protestando, e isto polo de pór en práctica esa teoría miña de que canto mais <<roña, roña>>, mais se dura.

¡Longa vida ao mensual de anglicismos liberado!, ¿por que non, rebautizado recurrindo ao santoral, de socate, liberado do pecado orixinal?

Pero, con todo, o importante e seguir adiante, e mes a mes poder ofrecer a todos os lectores unhas páxinas de historia, arte, cultura, tradicións; 13

ENTREVISTA Cultura e Deportes da Deputación Provincial da

Entrevista a Caridad González Cerviño

Coruña

ata

o

ano

2011.

Nas eleccións municipais do 22 de maio de

por Jorge Lago de Pexejo

2011 volveu presentarse á alcaldía polo PSdeG

Esta é unha entrevista dobre, ou polo me-

-PSOE conseguindo resultados similares aos

nos espero que o sexa. É dobre por que non

de 2007, pero nesta ocasión si puido ser inves-

só entrevisto a Caridade González pero por engadido entrevisto tamén á primeira alcaldesa

na

historia

de

Muros.

Tratarei de facer honra ás dúas.

Caridad González Cerviño, viúva, nai de dous fillos, de profesión Procuradora dos Tribunais,

e

filla

do

avoga-

do muradano Don Manuel González Gil, e da tamén muradana Dona Caridad Cerviño Luces, foi elixida concelleira en Muros nas eleccións do 25 de maio de 2003 polo PSdeG-PSOE, sendo alcalde Celestino Formoso. Tras a morte deste en xuño de 2004 foi elixida alcaldesa de Muros e continuou o goberno de coalición entre o PSdeG e o BNG ata xuño de 2006, cando rompe o acordo cos nacionalistas e continúa o goberno en minoría ata o final da lexislautra en 2007.

O 27 de maio de 2007 foi cabeza de lista do seu partido nas eleccións municipais, sendo este o máis votado e quedando a só un concelleiro da maioría absoluta; pero isto non significou a súa reelección como alcaldesa, xa que o dirixente do BNG, Domingos Dosil, chegou un acordo co Partido Popular para a súa

investidura

como

alcalde.

Elixida Deputada provincial en 2007, ostentou o cargo de Presidenta da Comisión de

tida alcaldesa, xa que o BNG e o PPdG non uniron

os

seus

votos.

Foi a primeira muller que alcanzou o cargo de alcaldesa en toda a historia de Muros, e antes de exercer como procuradora, foi profesora de matemáticas, física e química. Estudante de Dereito, está en posesión da medalla do Colexio de Procuradores de Santiago, de cuxo consello é vocal e tamén miembro da executiva da FEGAMP y da FEM. na Comisión de Igualdades, asi como miembro da executiva provincial do PSdeG-PSOE. 14

J.L. Caridad, non sei se me esquecín de algo,

Caridad._ Efectivamente tamén as mulleres

pero non cabe dúbida de que o teu curriculum é

son as primeras en criticar as que creemos

polo menos notable.

capaces de abordar proyectos que eran ex-

Que se sente sendo a primeira alcaldesa na his-

clusivos dos homes pero a min non me gus-

toria de Muros?

ta falar si do meu señero xa temos no outro

Caridad._ Nunca o pensei desde o punto de vista de ser muller dende logo o ser alcaldesa do teu pobo e algo moy bonito e gratificante porque quer decir que os teus veciños

lado abondo, ou non?

J.L. Ben, aínda que non é fácil separar a persoa da política e do cargo que ostenta, imos tratar de levar a entrevista por diversos rumbos.

Recentemente publicamos aquí sobre a túa via-

confían e esperan algo de ti.

J.L._ Dende logo que ser a alcaldesa do teu pobo ten que ser gratificante, pero non necesaria-

xe

aos

EUA

e

o

teu

contacto

os muradanos residentes alí. Ademais diso, que

mente fácil. Queres decir que houbeses atopado as mesmas gratificacións ou dificultades se foses un home? Cres que avanzamos o suficiente como para que algúns sectores da poboación non resintan implícita ou explicitamente o feito de ser liderados por unha muller?

Caridad._ Non creo que avanzáramos o suficiente, de feito eu teño fama de mal carácter solo por ser muller si fora home sería un home de carácter pero pódoche asegurar que para ser alcaldesa hay que ter temple e moi-

impresión che causou a visita á Gran Mazá?

to carácter porque detrás de un político hay

Imaxinábaste a Nova York tal e como o experi-

unha persoa con todo o que eso significa;

mentaches?

familia, amigos sentimientos etc. e esto queda totalmente eclipsado co cargo político.

Caridad._ Eu sabia que era unha inmensidad pero é moy distinto estar alí, non solo a sua

J.L._ A seguridade, carácter, auto estima e ser

lonxitude ou o se perímetro senon a sua

consciente do que vales espérase e respétase

GRANDEZA con maiúsculas, sentir a xente,

nun mundo tradicionalmente rexido por e para

outra forma de vida, otras costumes. Nada

homes, pero non podemos poñer en dúbida de

se para, e acabas formando parte de ese

que unha muller con tales talentos ou virtudes

anonimato que se respira.

crea actitudes regresivas mesmo e lamentablemente nas do teu propio xénero. Dígoo porque a pesar de estar xa en pleno século XXI ese tipo

de

actitude

non

diminuíu

moito.

Queres seguir comentando sobre o antedito ou cambiamos de tema?

J.L._ É curioso, así tamén é como o ve moita xente: multitudes indubidablemente, pero certo anonimato, iso é parte da cultura americana mesmo vivindo en zonas de pouca densidade poboacional. Os americanos temos, teñen, unha enorme tendencia a respetar a privacidade

15

individual. Esa actitude vela positiva ou prefires

Caridad._ Pois levantome as 7:30h bueno, poño o despartador para as 7:45 dou outra volta levántome, aséome, o almorzo é fundamental, recollo mais ou menos a mina casa e as 8,30-9 marcho para o Concello a alcaldía, vexo todo o que entrou porque todo o que

esa certa dosis de morbosidade inquisitiva que existe nos nosos pobos?

Caridad._ A privacidade e importante pero os que vivimos en pobos pequeños a parte de ese morbo somos fámiliares , de porta aberta, e decir colaboramos cos vecinos pero acabamonos metendo mais do que nos deixan, eu prefiero a privacidade no me gusta molestar.

J.L._ Os muradanos residentes nos tres estados limítrofes recibíronte con moito entusiasmo a pesar de ser unha viaxe de índole privada.

Cando nos vas dar outra visita?

Caridad._ Gustaríame volver pronto pero es-

chega o Concello pasa previamente pola mesa da alcaldesa. Alí repártese por departamentos e pasamos a firmar o que fixemos o dia anterior, despois chamadas, despachar cos funcionarios y recibir xente. Sobre as 12,30h tomar café pero non sempre, depende de si hay salídas a ver obras ou calquer reclamación ou asunto dos vecinos que requieren a miña presencia alí, ademais gústame sair a calle e o contacto coa xente. As tres ou tres e nedia a casa a facer de comer, e comer porque os meus fillos estan na coruña e cando non me apetece cocinar chamo a Flora e sempre ten algo para min. Trinta minutos de siesta !muy español! Jajaja, e logo as 5:30 da tarde aproximadamente a traballar o meu despacho profesional hasta as 9:00. Procuro non pasarme pero hoxe cheguei a casa as 10:30, falar cos meus fillos todas as noites, cear algo moi suave , ler, repasar a prensa e boas noites, pero non antes da media noite. A verdade e que non teño moito tempo libre, pero cando o teño aproveito como cando fun ahí , que desconectei e disfrutei.

tamos moi lonxe e o meu tempo esta

muy

limitado pero dende

logo

volvo

a

vervos

a

todos.

J.L._

O

tempo case nunca é o

mellor

aliado para aqueles que queremos facer moito e o teu posiblemente telo que administrar moi ben. A propósito e falando de tempo, o teu programa de actividades diarias ten que ser considerable.

J.L._ Pois si que tes unha xornada intensa e larga. O da sesta compártoo totalmente e aínda que non é un costume moi americano, eu tamen procuro favorecer o instinto latino sempre

Poderíanos dicir como é un día calquera na vida da alcaldesa de Muros dende que te ergues ata que dis: Ben, mañá é outro día.

16

que podo. Dime que te impulsou a meterte na política e porqué polo partido socialista. Supoño que terá sido un proceso evolutivo e non espontáneo.

Caridad._ Efectivamente eu sempre fun un pouco rebelde e a miña loita pola igualdade foi o que me levou a arrimarne a esquerda.

Fun criada entre homes con moitas desigualdades eu non tiña dereitos, tiña RESPONSABILIDADES e si e certo que as asumín do cal estou orgullosa pero sempre creín que eu era unha persoa capaz, que non era unha "segundona".

Entrei en politica porque o meu compañeiro alcalde falecido CELESTINO FORMOSO VIDAL pideumo e díxome que era un momento en que eu podía facer algo polo noso Concello, despois de pensalo moito porque eu estaba moi ocupada díxenlle que si pero que debería considerar o meu traballo e pouco tempo lle podía dedicar . Aparecín en politica como independente como número 2 da lista do PSdeG-PSOE e hasta aqui cheguei sobre todo polo apoio dos meus compañeiros de partido.

ma.

Para rematar aí vai o cuestionario de Bernard Pivot para que o contestes coa máxima espontaneidade posible.

1. J.L_ Cál é a túa palabra favorita?

Caridad._Lealtade 2. J.L._ Cál é a menos favorita?

J.L. _ Pensas presentarte as próximas elecións?

Caridad._ Dor 3. J.L._ Qué te emociona?

Caridad._ Penso presentarme nas proximas eleccions porque o noso proxecto non está finalizado. Catro anos non chegan para executar o programa electoral e ademais tanto os meus compañeiros de partido como os meus veciños eso esperan de min.

Caridad._ Felicidade 4. J.L._ Qué son ou ruído che gusta?

Caridad._ O ruido do mar 5. J.L._ Qué son ou ruído detestas?

Caridad._ Os golpes 6. J.L._ Cál é o teu xuramento favorito?

J.L._ Qué mensaxe compartirías cos muradáns para convencelos de que a túa é a mellor candidatura?

Caridad._ Cajoendiola 7. J.L._ Qué profesión ademais da que exerces che gustaría facer?

Caridad._ Para convencer a os meus vecinos aválame a miña traxectoria e o meu facer xunto co meu grupo. E si algo cambiou no Concello de Muros foi a igualdade dos vecinos, a cercanía a sua casa que e o Concello, e a paz que se respira.

Caridad._ Piloto de aviación 8. J.L._ Qué profesión non desexarías facer?

Caridad._ Médico 9. J.L._ Se o ceo existe, Qué che gustaría oír que che dixese Deus cando chegases ás portas celestiais?

J.L._ Só me queda darche as grazas por dispoñer xenerosamente do teu limitado tempo para ter esta conversación. Moita sorte e ata a próxi-

Caridad._ Non creo no ceo. Falamos?

17

LEMBRANZAS DUN VELLO MARIÑEIRO (II) considerarse afortunado. So había unhas cantas familias con eses privilexios.

p/ Pedro Caamaño Lago Cando as embarcacións chegaban tarde levaban o peixe ós sotos. Alí ían a maioría das señoras dos pescadores cargadiñas cos seus cestos a cabeza, que pola súa estrutura debían pesar polo menos uns 30 quilos. E cando o peixe abundaba un pouco, e as peixeiras empezaban a eructar coa fartura, habíallo que pedir por favor, e coller o que che daban.

Pero o que en realidade fallou foi a parte industrial, xa que peixe estes homes conseguíano a barullo, pudrían nos muelles por non haber quen o comercializara. Estes comerciantes, foron

O día seguinte as peixeiras, pola mañá levaban o peixe para a pescadería onde o expoñían encima daquelas mesas, que estaban situadas ó longo da mesma, por un lado e polo outro, deixando un pasillo polo medio, por onde circulaba a xente que ía a comprar, e polo exterior das mesas, uns bancos, e por encima de todo isto un tellado aguantado por unhas columnas de pedra.

E en eses bancos sentábanse as peixeiras todas fachendosas, a venderen o seu produto o mais caro que podían. As mais coñecidas eran, as señoras, Rita Trillo, Tina de Roque, Lela de Roque María de Tina, A Leriñana, e outras. Isto chegaba ata a fonte e para alá da fonte tamén había algúns cerrados, onde había carnicerías. Ata que se fixo a praza nova, a que funcionou hasta que deixou de funcionar, agora esta intentando funcionar outra vez.

caendo lenta pero irremisiblemente. Daquela aínda había varias fábricas de salazón, outras tantas de conserva, unha boa flota de lanchas e de galeóns, uns cantos asteleiros, que entre todos empregaban a unha boa cantidade de xente; Eu creo que non souberon adaptarse as novas tec-

Incomprensiblemente ata fai moi pouco tempo, o traballo do pescador estaba tan desprestixiado que mesmo daba reparo recoñecer que eras home de mar, e menos presumir del. Cando se falaba de profesións o que mais e o que menos dáballe volta o tema para despistar a conversación.

Cando en realidade eran os verdadeiros protagonistas, non se podía comer peixe fresco si o pescador non expoñía a vida tódolos días, especialmente no inverno, pero isto non se quería recoñecer.

Sen embargo a forza de traballo e tenacidade foron saíndo, emprendendo unha carreira lenta pero ascendente, con moi poucos recursos, o que tiña unha canoa ou un bote polbeiro podía

noloxías, deixáronse ir e cando se deron conta, non eran capaces de aguantarse no mercado, nin con calidade nin con cantidade.

18

Seguindo co tema da pesca, dicía que nos en esa carreira de relevos, recollémolo testigo e tamén o levamos con bastante dignidade.

se podía desligar unha cousa da outra, porque as dúas eran as fontes de ingreso mais importantes do noso porto.

Agora parece que hai unha porcentaxe moi importante de xente, que empeza a recoñecer un pouco a verdadeira valía do pescador, e de toda a xente que de unha forma ou de outra vive do mar. Dicía a miña aboa, nunca e tarde cando a dicha e boa. Esto é un orgullo para os que levamos uns 17 anos na asociación Xubimar, loitando pola honorabilidade dos xubilados do mar, e por añadidura de todos os mariñeiros, tendo en conta que uns mais cedo e outros mais tarde, todos íamos ser xubilados, aínda que por desgraza moitos dos que hoxe practican a pesca de recreo, antes non o entendían, de calquera forma gañamos a partida, e uns e outros disfrutamos do que

Aínda que a pesca de arrastre, por aquela época non estaba alá moi ben considerada, e non pretendo con isto desprestixiala, pero no traxecto deses anos foi bastante perseguida polo sector

nos gusta, e do que mellor sabemos facer, que é pescar. Con moitos atrancos e con moitas zancadillas, iso sí, pero coa confianza de loitar por algo que nos parecía xusto.

A pesares de todos estes avatares en contra, esta forma tradicional de pescar ó cordel, solía marcar diferenzas entre os pescadores. Diferenzas ou categorías, deixámolo para que o denominen como mellor lles veña. Os pescadores de merlu-

za, de besugo, de cabala, de robalo e de badeixo en aquela época eran os mellor considerados.

Recordo que nas súas tertulias, seleccionaban os mellores pescadores e o mesmo tempo os mellores remeiros, estes eran imprescindibles, cando se trataba de traballar nas canoas. Aínda que en esta foto tamén hai representantes da baka), non

de mais baixura, ata o extremo de teren conflitos serios; O que pasaba era que daquela na baka, ganábase bastante menos. Por iso, solo se enrolaban nas bakas, aqueles ós que os patróns de cordel non lles parecían o suficiente expertos, e polo tanto non os enrolaban hasta ver as súas características, ou a” fasquia”, que era así como se denominaba a un bo pescador o a un menos bo. Porque, como se traballaba a parte e se repartía a todos por igual, ó que non pescaba ben era una carga para os demais. Sen embargo uns anos mais tarde, a pesca de arrastre foi collendo bastante auxe, naquela época das cigalas, dos rapes, dos rapantes, hasta o extremo de que no censo do arrastre de Muros contáronse ata 22 bakas, os xurelos e a as xardas, os que agora se lles da tanto valor daquela non se querían. E a partires de eses tempos empezaron a facturar bastante mais que os pescadores. Na lonxa de Muros non se volveron a ver tantos ollomoles nin tantas merluzas como en aqueles tempos.

A razón foi a evolución das artes de pesca, As bakas ampliaron os aparellos, nos pescadores apareceron os palangres, as volantas, volantillas, betas, nasas dos pulpos, e por descontado, os conflitos entre pescadores de cordel, e os de todas estas artes, o meu entender (que tamén son de antes),”esquilmadoras dos recursos” 19

UN TEXTO POÉTICO IGNORADO EN GALEGO DE ROSALÍA DE CASTRO dos polas fillas da poeta atendendo a solicitu-

p/ Henrique Monteagudo

de do alcalde Manuel Casás Fernández (192527), quen, anos máis tarde sería Presidente

― Dinche o corazón na man

da Real Academia Galega. Algúns deses folios

Dincho queridiña inteiro

recollen cantares populares, entre os cales se

Ca pirmeiriña esperanza co pensamento pirmeiro.

Dincho cal neno que nace De ilusións brancas cuberto Caraveliño cerrado ó teu calor dulce aberto. ― En solitarios herbales Era rosiña escondida, Solo para ti prantada Para ti solo nacida. atopan varios dos glosados en Cantares Ga-

E coma frol sensitiva

llegos, o que suxire unha datación temperá

Baixo outra man se pregaba,

da súa recolla (arredor de 1860). Entre estes,

E solo onda ti vivia

figura un folio que contén un poema (máis

E de ti lonxe muchaba.

ben, esbozo ou fragmento de poema) en galego da nosa autora, que, por razóns que descoñecemos, pasou desapercibido aos distintos

Rosalía de Castro

investigadores que manexaron eses papeis.

Comezando por Manuel Murguía, quen de-

No Arquivo Municipal da Coruña consér-

beu de ser o seu propietario orixinal e quen,

vase un monllo de folios autógrafos de Rosa-

xa viúvo, deu ao prelo un feixe considerable

lía de Castro, que segundo Juan Naya

de poemas inéditos da súa finada esposa. E

(Inéditos de Rosalía, pp. 16 e 25) foran doa-

rematando polos estudosos que, máis recen20

temente, deron noticia ou publicaron textos procedentes dese interesantísimo fondo. Só o profesor Ramón Torrado se referiu a el, nun artigo publicado nunha revista de moito mérito pero de difusión exclusivamente local (do instituto da veciña vila de Noia) e sen atreverse a dar por segura a autoría de Rosalía: “Poema moi descoñecido, posiblemente inédito, que probablemente é obra de Rosalía na época de compoñer os Cantares Gallegos” (“Negra ausencia de contento. reflexións sobre Cantares Gallegos”, en Casa da Gramática, nº 39, 2013). Foi mágoa que To-

Para apreciar o valor da descuberta deste

rrado non dixese en que arquivo se atopaba

texto, cómpre ter en conta que son moi esca-

este texto nin solicitase autorización deste

sos os textos poéticos en galego orixinais de

para publicalo. Isto tería aforrado algún equívoco.

O fermoso texto, que demos a coñecer na Real Academia Galega hai pouco tempo, é probablemente un esbozo, composto por 16 versos, que requiriría un luído posterior e acabaría formando parte dun poema máis extenso. Así e todo, pode ser lido como texto completo, dunha evidente calidade poética (absolutamente digna da xenial inspiración da autora), que presenta un diálogo entre dous

namorados: un mozo que fala na

primeira estrofa e unha moza que responde na segunda. O estilo, o xeito, o tema lembran fortemente os poemas de feitío ‘popular’ de Cantares Gallegos. Pola estrutura dialogada

Rosalía que se deron a coñecer con carácter

lembra en particular a composición “Cantan

póstumo, e non conservamos o orixinal au-

os galos pr’ó día”; o esquema estrófico

tógrafo de case ningún deles. Como se pode

(coplas de catro versos con rima consoante

apreciar coa súa lectura, trátase dunha deli-

dos versos pares) é similar ao das primeiras

ciosa mostra da marabillosa inspiración da

estrofas de “Adios, rios, adios, fontes” e ao

poeta que abriu o noso Rexurdimento, a uni-

do poema “Miña santa Margarida”.

versal cantora do Sar, a nosa Rosalía.

21

p/ Manuel M. Caamaño

A

por el citado Jefe, me embarqué por orden suya en el “CORUÑA”, su capitán el expertísimo marino D. Casimiro Piñole, saliendo de este puerto el 24 a las 6.50 tarde (t.m. Greenwich), para Muros, llevando órdenes de reconocer los alrededores del Ximiela, para cuando pasásemos cerca de él por si se veían cuerpos u objetos dignos de nuestra solicitud.

Compañía Trasatlántica Española mandou

sair do porto da Coruña ao vapor “Coruña” a bordo del ia un comisionado da empresa coa encomenda de facilitar o desprazamento as súas casas aos náufragos superviventes do naufraxio do “Larache” que tiña acontecido o día 23 de xuño do 1908 ao tocar nas pedras de Ximiela, a escasas catro millas de Monte Louro. Este empregado da compañía a volta de viaxe fai un relato detallado de todo canto viu e viviu en Muros nos dous día seguintes á traxedia.

Durante todo el viaje de ida, reinó fuertísima marejada con viento de NE., influida además por las variadas corrientes existentes en toda ocasión en esta parte de la costa de España, separación entre el Cantábrico y el Atlántico; a pesar de ello, gracias a la pericia, casi proverbial en estas regiones, del Sr. Piñole, demostrada plenamente en la ocasión de referencia, al buen trabajo del piloto D. Ramón Morán y a que el maquinista D. Antonio Álvarez, por no dispones más que un fogonero de ocasión (pues el buque salió de Coruña para ganar tiempo, sin que le fuese dable tomar la tripulación que verdaderamente necesita) estuvo toda la noche en la máquina, sin poder descansar un momento (lo propio que el Sr. Capitán en el puente) el “CORUÑA” cumplió como muy bueno, pues tenida cuenta de la hora de salida de este puerto, del mismo muelle en que el buque estaba atracado, a las 12.55 de la madrugada del día 25 doblábamos el cabo de Finisterre, resultando por tanto un promedio de marcha de más de 10.5 millas por hora. Doblado el citado cabo, el Sr. Piñole mandó moderar máquina, pues nada conseguiríamos (al objeto de examinar de paso los alrededores del Ximiela) llegando cerca del sitio en que naufragó el “LARACHE”, a las dos y pocos minutos de la madrugada. XXXXXXXXXX dejado ya atrás por babor el Ximiela, y antes, al grupo de los Meixidos, habiendo efectuado aquel trayecto a marcha moderadísima por las razones más arriba apuntadas, sin que hubiésemos visto cosa alguna que nos llamara la atención, al objeto perseguido, pero sin que se pueda responder de si, a la relativa proximidad del lugar por nosotros recorrido, había o no, pequeños objetos que flotasen, puesto que la hora poco a propósito y la ligera calima levantada entonces, general en esta estación y en el sitio recorrido, no nos permitían precisar hasta tal punto nuestras observa-

Como é un pouco largo todo o texto, e para que non sexa aburrida a súa lectura, vouno partir en tres anacos que iremos publicando nos próximos numeros do TMT. Recoméndovos a súa lectura polo valor histórico que ten e pola implicación de Muros e das súas xentes en tan tráxico suceso.

Teño que dar o meu mais sincero agradecemento a Don José Manuel Silva, que foi o que puxo nas miñas mans tódolos papeis, dictámenes, dilixencias xudiciais, flete do vapor “Coruña”, Obxectos recuperados do naufraxio, ofrecementos das compañias de salvamento, Protesta do segundo oficial do “Larache”, reclamacións feitas a compañía por algún familiar das vítimas e a lista completa do pasaxe e da tripulación.

O texto que agora comeza é transcripción literal do texto original. Os espazos marcados con XXXX están ilegibles no original.

Relato detallado del vapor “CORUÑA”, que salio de La Coruña el 24 de junio de 1908 para Muros, con intención de recoger los náufragos del vapor “LARACHE” de esta Compañía, -perdido en el bajo Ximiela en la tarde del 23 del mismo mes-, estancia de dicho vapor “CORUÑA” y regreso a La Coruña el 26 del repetido mes.

Convenido entre D. Antonio S. de Movellán y D. Dionisio Tejero Pérez, armador del vapor “CORUÑA” (ex “Huascar”, de la “Booth Line”), el fletamento de éste para un viaje cuyo objeto habría de ser el ir a recoger los náufragos supervivientes de la desgracia indicada, al paso que llevar fondos para atender a las primeras necesidades que el cuidado de las mismos exigiese; unas dos horas después de acordado lo dicho 22

ciones.

ción, que: “deseo saber como hemos de arreglarnos para el regreso, puesto que yo” quiero regresar en buque de la Compañía”. Débese advertir que ellos, su esposo y familia, no tomaron billete de ida y vuelta, ya que pensaban pasar una larga temporada en España, y otros países de Europa; solo llevaba tal clase de billete, no en 1ª como ellos, sino en 2ª, su primo, el citado salvado D. Francisco Soba. Traté de calmar en lo posible el desconsuelo de Dª. María y de su hija, prodigándolas en nombre de nuestra querida Compañía, toda suerte de frases de consideración altísima, y

A cosa de las 4.45 de la madrugada del 25 anclamos en el fondeadero de Muros, y pocos minutos después entró a bordo D. Juan J. Louro, Consignatario de D. Dionisio tejero en Muros, persona de gran prestigio en la población, y alcalde que era de la muy noble, leal y humanitaria villa cuando la perdida del crucero “CARDEVAL CISNEROS” en los bajos Meixidos, antes citados. El capitán dio varias pitadas para prevenir debidamente a la villa y sus huéspedes accidentales por efecto de la desgracia que lamentamos, y a los pocos minutos tuvimos la satisfacción de abrazar al 2º Oficial-sobrecargo del “LARACHE” D. Juan José Villalobos, quien, sin pérdida de momento, al oír nuestro aviso, saltó del lecho para venir inmediatamente a nuestro encuentro. Por dicho Sr. Oficial nos enteramos de lo que él sabia de la pérdida del “LARACHE” y de las circunstancias en que acaeció, que renuncio a describir puesto que ya las ha expresado en la protesta que, por su propio impulso, y además siguiendo órdenes al efecto de la delegación de Cádiz, hizo ante el Sr., Juez de Instrucción de Muros. Siendo mi misión la de visitar, escuchar y atender a los náufragos salvados, y a todas aquellas personas que pudieran orientarme por su saber, o por sus virtudes, o por ambas cualidades a la vez, paso a referir lo que con mi cometido se relaciona.

de verdadero afecto que su desgracia, que era nuestra, acrecentaba, y abrigo con bastante motivo el convencimiento de que conseguí en gran parte mi objeto, pues desde aquella, nuestra entrevista, he tenido la satisfacción de ver pintada en el semblante de madre e hija, singularmente de aquella, una gran resignación, y solo frases de atención, sin queja contra la Compañía, me han expresado tan desdichadas y simpáticas señoras.

En virtud de instrucciones de D. Antonio s. Movellán, inspiradas, como es natural, en los nobilísimos de nuestro amado y respetadísimo Sr. Presidente, hube de prometer a los náufragos, pasajeros, sin distinción de clase que, a cada uno según sus necesidades y a prescripción, no rigurosa, pero sí aproximada de lo que en realidad mereciera partiendo del criterio de suma bondad que acabo de apuntar, se le colocaría en el lugar de su destino, no en el puerto a que se dirigía, sino el del lugar o aldea de su residencia, término del viaje que había emprendido y que desgraciadamente, no pudo realizar. En este principio caritativo se basa cuanto hice y traté de hacer en Muros: primero, como se deduce de lo apuntado, lo comuniqué a la Sra. Viuda de Soba, y después a los restantes náufragos.

Acompañado de los Sres. Louro y Villalobos, mi primera visita, así como más tarde la primera del capitán Sr. Piñole, fue para el Sr. Ayudante de Marina de Muros, pero nos contestaron en su casa que estaba descansando, y que ya le veríamos mas tarde en su oficina. Siendo así, nos dirigimos a la casa donde se alojaron a las distinguidas señoras Dª. María Laplacette de Soba, y su hija la Srta. Mercedes Soba y Laplacette, porteñas de nacimiento, esposa e hija de D. Antonio Soba, natural de XXXXXXX naufragio con otras dos hijas, las Srtas. Teresa y Beatriz, y su hijo Omar, niño de 9 años. Con esta familia, iba su primo carnal, del marido, D. Francisco Soba, salvado, recogido entre los que en un bote del buque perdido, arribaron en la tarde del día del siniestro a Puerto del Son. Conmovedor cuadro ofrecían las pobres madre e hija, abrazadas estrechamente, sin que se separaran un momento, y conmovió hondamente al que relata, como también a la mayoría de las personas entonces presentes que, entre sollozos desgarradores dijera Dª. María, después de saber “ya por referencias anteriores que eran personas de muy buena posi23

NOVAS DE ONTE cipales calles de la villa, se ve con demasiada frecuencia lavar ropa sucia . el día 21 del pasado junio había ocho mujeres, ¡nada menos que ocho¡ en la citada fuente interrumpiendo el paso de los transeúntes y en actitud tan descarada que pareciales la cosa más natural convertir la fuente en lavadero. Como ellas dirían: ya que el ayuntamiento no hace el lavadero que nos tiene prometido, lo improvisaremos nosotras. Esperamos ver a los guardias por aquellos lugares para evitar espectáculo que tanto desdice de un pueblo culto. (julio, 1908)

p/ Manuel Lago Alvarez Fallecimiento: Víctima de crónica enfermedad , falleció el día 20 del actual el joven D. Alejandro Martínez. La conducción de su cadáver a la necrópolis y los funerales que en sufragio de su alma se celebraron en la iglesia parroquial estuvieron concurridos testimoniando el testimonio por su muerte. Acompañamos a su familia en su justo dolor. (julio 1908) Teatro: La compañía de zarzuela dirigida por el primer actor Luis coronel, estuvo entre nosotros algunos días. Las funciones estuvieron concurridas y no se le escatimaron aplausos en algunos cuadros, dignos por su correcta representación del favor que el público les dispensó. (Julio 1908)

Abundancia: Con la abundancia de parrocha y espadín habida en nuestro puerto a mediados de este mes llegaron 50 traineras de las rías de Marín y Vigo, dando animación y vida a nuestro desgraciado y abandonado pueblo. Lástima que en vez de traineras, pues está probado que acaban con la cría y desbastan la ría, un fuesen barcos de cabotaje, los que atracasen a nuestro puerto a cargar sardina, como en años pasados, pero eso por desgracia ya no lo volveremos a ver en Muros. Llamó la atención de todo el pueblo la sensatez de todos los marineros tripulantes de las traineras, pues no hubo que lamentar incidente alguno, a pesar de la mucha gente reunida. (diciembre, 1909)

Por la higiene: Se nos dice, Sr. Alcalde, que en la fuente de la Agesta (situada en una de las prin-

Al Sr. Cura: Varios feligreses nos ruegan hagamos a Vd presente que el reloj de la iglesia que durante la semana viene conforme con los relojes particulares y con él el del pueblo, al llegar el domingo adelanta siempre media hora, para ir conforme al día siguiente con los demás. Esto que al parecer no tiene importancia, la tiene siun embargo, pues sucede que cuando el domingo se va para misa de 12 con arreglo a todos los relojes, resulta que ya salen de ella, por la media hora que en ese día se adelanta el reloj de la iglesia, con perjuicio de los fieles que se quedan sin misa. (diciembre, 1909) 24

FENTO REAL, DENTABRÚ (Osmunda regalis) tando e ofrecendo o “producto”.

p/ Amado Barrera.

Pero teño leido que pode ocasionar problemas de calcificacións, ademáis de ter outras posibles “contraindicacións” e efectos “secundarios”, asi que moito ollo e asesorarse ben con algún que

Este grande e magnífico fento ten os soros en elegantes “ramilletes”, que son ponlas marróns que sobresaen por riba das espléndidas enormes frondes e que se ven de Xuño a Novembro, logo “mustiánse” coma todas as outras “polas”.

Na nosa bisbarra é doado de atopalo polos ríos e regatos, có seu groso rizoma, qué é perenne (ou sexa, que sobrevive e dél rebrotan novas frondes cada ano), fortemente incrustado entre as grietas

sabia algo (por exemplo, un médico, que algúns saben moito).

Se buscades en papá-google, atoparédes cousas abraiantes deste fermoso vexetal, dende os máxicos poderes que ás suas “flores de Perún” lle daba a mitología eslava ata as múltiles cualidades deste producto sin par como remedio para retención de orina-cálculos renáis-astringentediurético-purgativo-celulites-gota-reumatismoraquitismo-hernias-feridas-intoxicaciónhemorragias-debilidad ....¡uf!

das rochas da beira o mesmo do medio da corrente.

Moita xente, ao velo, non se decata de que é un fento, pois os lóbulos das frondes semellan follas dalguna pranta vascular.

Pois ben, resulta que, tendo este fento tan abundante por aquí, temos un tesouro e non sabemos o que temos. Quizáis sexa mellor, pois donde saben o que teñen, xa case quenon o teñen, de tanto como “apañan”. En Galicia é o fento por excelencia dos nosos ríos.

Porque en Cantabria, Asturias e outras rexiones “húmidas”, “antojil”, que é como por ahí adiante o chaman, éche un remedio popular moi apreciado, e o seu uso aínda está moi estendido, sendo preferido á mediciña convencional: A parte central do rizoma se macera en viño branco, e tómase este “vino de antojil” para axudar soldar roturas de osos e trastornos de articulación e dolores reumáticos. Aí onde o vedes, o consumen deportistas e persoas maiores. Ollo se sodes mulleres: parece que é abortivo. E non pensedes que só se consume nas aldeas, non, tamén é moi empregado en pobos grandes e cidades. Nos “mercados medievais” sempre hai algún posto que o ten a venda.

Pero según para qué se use, haino que preparar dunha maneira distinta, as que tamén se atopan en Google e que eu non me atrevo a poñer aquí porque como te digo unha cousa te digo la outra, a ver se me entendes.

Hai pouco fixen unha entrada no blog de amado sobre este fento, e choveron comentarios solici25

¿Cómo ser un bo MAESTRO de Educación Musical na Etapa Infantil? (I)

dos métodos, actitudes, valores que se producen na clase...

Pero o que nos cómpre destacar nesta

p/ Esmu-Carnota Un bo docente é aquel que organiza os coñecementos e valores que os alumnos foron adquirindo a través da súa historia persoal en amplos esquemas que axuden a analizar, comprender e transformar a realidade, presenta valo-

ocasión son as características que deben ter os

res alternativos para vivir en sociedade... É unha

especialistas de Educación Infantil para im-

persoa que, coa súa intervención na aula, a súa

partir música nesta etapa educativa e ser bos

actitude e a súa orientación, provoca e facilita a

docentes na súa tarefa diaria, profesionais, mes-

reconstrucción do pensamento, sentimentos, ac-

tres e mestras reflexivos, homes e mulleres em-

titudes, valores e conductas, recreando a propia

peñados en ensinar aos seus alumnos a enfren-

e persoal cultura dentro da sociedade e do mun-

tarse consigo mesmos e ao mundo que lles ro-

do no que viven, crecen e maduran as súas

dea dende a Educación Infantil ata a Universida-

alumnas e alumnos.

de.

Na Educación Infantil, anque non se menciona a música como área específica, podemos encontrala referenciada en todas e cada unha das tres áreas Identidade e Autonomía Persoal, Medio

Físico

e

Social

e

Comunicación

e Representación.

As condicións musicais que debe ter o especialista na Educación Infantil son as seguintes: -

Actitude positiva cara a educación musical. Ten que estar convencido da

O mestre é un namorado da cultura, do

importancia que a música ten na vida

coñecemento, da arte, da literatura, dos valores;

do home e como o acompañou nos

un investigador reflexivo da situación da clase,

seus momentos máis significativos.

coñecedor das necesidades, os problemas, as

-

relacións, as situacións que se dan na aula e no

Aptitudes musicais: oído musical, boa voz, sentido rítmico, imaxinación crea-

centro, deseñador e experimentador de formas

dora, musicalidade...

de avaliación cualitativa dos resultados obtidos,

26

Coñecementos musicais: nocións ele-

mentais e prácticas de ritmo, melodía,

Se ben a familia e a escola son dous ámbi-

harmonía e forma musical. Coñecemen-

tos educativos distintos (pola súa natureza, orga-

to e destreza dos instrumentos musicais

nización...)

escolares, ademáis de coñecer os dife-

noso caso, a educación musical do suxeito e o

rentes sistemas ou metodoloxías musi-

desenrolo de todas as súas potencialidades musi-

cais.

cais. Debe existir unha estreita relación entre os

plantéanse un obxetivo común, no

pais e a escola, establecendo unha comunicación rica e fluida que necesariamente servirá para un maior coñecemento do neno por ambas partes.

A colaboración das familias cos centros de Educación Infantil é importante pola especificidad das aprendizaxes antes dos seis anos, a necesidade de complementar a acción educativa sobreo neno/a... As principais ventaxas son que ao participar todos os membros da comunidade educati-

Preparación psicopedagóxica que o ha-

va hai un aproveitamento racional dos recursos, a

bilite para levar a cabo a ensinanza da

distribución das tarefas redunda en beneficio dos

música. A música é unha forma de expresión e comunicación artística, capaz de potenciar actividades creativas.

O especialista coñecerá a poderosa atracción que exerce a música nos seus alumnos, as súas características como eixe motivador e globalizador, así coma a súa contribución tanto no desenrolo afectivo coma no intelectual, á vez que favorece a adquisición doutros aprendizaxes na etapa infantil.

Pero para ser un bo maestro/a é imprescindible a colaboración da familia. Na Educación In-

pequechos, supón unha gran riqueza compartir

fantil a necesidade de participación e colabora-

diversos puntos de vista, aportacións, iniciativas,

ción no desenrolo educativo dos nenos ten espe-

colaborar conxuntamente para resolver conflictos,

cial importancia. Tanto no marco legal da nosa

tomar decisións, realizar proxectos...

reforma coma nos decretos das distintas comuni-

Tanto pais coma mestres debemos ter a

dades autónomas con competencias en materia

preocupación común porque o musical transcen-

educativa, establecen que a etapa infantil acada o

da aos estreitos límites da escola e inunde ao

seu pleno senso nun marco de colaboración e

ambiente da colectividade. En vano se esforzaría

coordinación entre os elementos que inciden no

a escola de formar o gusto dos nenos, se as fami-

proceso educativo dos nenos: o equipo docente e

lias adoptan unha actitude de rechazo ou de infra-

as familias.

valoración desta tarefa.

27

Cruceros de Muros (III) una figura muy borrosa y señales de haber formado parte de otra obra distinta y desde luego, ajena al objeto a que se dedicó. Tiene

Textos: Don Ramón de Artaza Malvarez Fotografía: José Manuel Formoso Luces

EL DE LA VIRGEN DEL CAMINO:

en sus cuatro esquinas una calavera. En dos de sus laterales dos tibias entrecruzadas y en el frente, sobre la inscripción de la fecha, año 1586, un lagarto sobre una losa. Esta base puede proceder de algún cementerio, probablemente del que rodeaba a la antiquísima parroquial de la Villa, que fue Colegiata interina en los tiempos de la fundación de ésta y cuyas losas sepulcrales, blasones e inscriptas, se emplearon en las calles de la Villa al dejar de hacerse allí los enterramientos y cesar el culto parroquial. Muchas aún pueden hoy verse colocadas en varios lugares de la Villa.

En la parte SE de la iglesia de este nombre, en el centro del amplio atrio, alzase un cruceiro de fuste octogonal, capitel con molduras, cilíndrico en su parte baja, base cuadrada con aristas en forma de cuadriláteros a lo largo. La Cruz es estriada, terminando sus brazos en flor. En uno de los lados tiene la imagen del Redentor y en el otro la Virgen con Jesús muerto entre sus brazos. El todo descansa sobre cinco escalones de ocho lados.

EL DE LA CAPILLA DE SANTA ISABEL:

La indicación de que el crucero citado puede proceder de un cementerio, no prueba el que así sea, pues yo sé que en Padrón hay uno que tiene en su base los mismos atributos o figuras de tibias y calaveras, y ni está

El crucero de esta capilla comprende dos épocas. La base es del año 1586, según hace constar la fecha grabada en ella. No es regular por su parte trasera en donde presente

28

en cementerio ni creo procede de él.

tampoco el pensar que fuera el crucero de otra capilla o iglesia en ruinas, si en esa época no las considero en la Villa ni en sus alrededores.

Queda, pues, en pie la suposición de que pue-

El crucero, es decir, la columna y la Cruz con sus imágenes acusa época muy posterior a su construcción, y siendo la fundación de la capilla del año 1744, lógico es el suponer sea de esa época. Tiene en el frente, en la mitad de la altura de la columna la figura de un sacerdote cobre una ménsula, con un cáliz en la mano y en la otra, al parecer, unas disciplinas y en la Cruz la imagen del Redentor. El fuste es cilíndrico.

Cabe el suponer que como la piedra de la base venía muy apropiada al objeto, sin tener en cuenta la diferencia de época y el fin a que

da proceder la piedra de la citada base, de una sepultura, acaso traída de fuera de la Villa, cosa que ya parece más dudosa. Hoy por reformas llevadas a cabo en la citada capilla trasladaron el crucero, desde lo alto del pequeño atrio en donde se hallaba, al frente del mismo, a la parte baja del camino público que conduce al barrio de la Virgen del Camino.

se iba destinar, la empleasen dando con ello lugar a la anomalía que se nota al observar el mencionado crucero. El lagarto sobre una losa que tiene la base, acusa, al parecer, el blasón de los LOSADA que no guarda relación alguna con los apellidos Pose y Leis que son los que corresponden a las fundadoras, ni los ciento cincuenta años que existen de diferencia entre el labrado de la piedra, en la que consta la fecha citada, grabado en caracteres de época y perfectamente claros, base del asiento del crucero y fundación de la capilla, dan lugar a suponer otra cosa que la apuntada. No cabe

29

GRIPE Y CATARRO: Similitudes y diferencias p/ Dra Castiñeira.

La gripe y el catarro son, posiblemente, las enfermedades contagiosas más comunes que se registran entre los meses de noviembre y marzo.

pues están originados por virus y los antibióticos actúan frente a bacterias.

Conviene recordar que un uso inadecuado de estos medicamentos puede ayudar a crear resis-

Raro es el invierno en el que no se padece al-

tencias en el organismo, lo que hace que sean

guna de estas dolencias, que provocan

-

entre

otros

síntomas-

dolor de cabeza, músculos

dolori-

dos, escalofríos o fiebre.

Aunque es común confundir gripe y catarro, lo cierto es que

ineficaces cuando los necesitemos para tratar una

existen diferencias sustantivas entre ambas enfer-

enfermedad bacteriana.

medades.

Si usted tiene catarro o gripe acuda a su medi-

La GRIPE es una infección vírica respiratoria

co de familia y el prescribirá los medicamentos

que suele contraerse en los meses más fríos del

que le conviene tomar. Existen numerosos tipos

año. Los síntomas aparecen de forma súbita

que ayudan a aliviar los síntomas, entre ellos es-

(fiebre con escalofríos, cansancio físico, dolor de

tán: analgésicos-antitérmicos, en caso de gripe o

cabeza y muscular) y la recuperación suele total

catarro, pues ayudan a aliviar dolores y provocan

en una semana, aunque puede prolongarse hasta

que la fiebre disminuye.

los 15 días.

Por su parte, la aparición de los síntomas del CATARRO es paulatina, entre uno y tres días, y suele durar entre dos y cinco días.

El resfriado o catarro común se considera de una infección leve de nariz y garganta, que puede estar causada por más de 200 tipos distintos de virus; mientras que la gripe es una infección de vías respiratorias causadas por uno: el VIRUS DE LA INFLUENZA.

También suelen usarse descongestionantes, antihistamínicos o expectorantes. Y en ciertos ca-

LOS ANTIBIOTICOS NO CURAN ESTAS ENFERMEDADES.

sos se recomiendan antitusígenos, por ejemplo cuando existe tos seca que impide comer o dor-

En contra de lo que algunos creen , los antibióticos no pueden curar estas enfermedades, 30

mir.

p/ Manuel M. Caamaño O Señor Antón da Laxiña foi mariñeiro durante case toda a súa vida. Nos seus derradeiros anos, xa xubilado, adoitaba pasar os seráns, cando facía bo, sentado nun banco de pedra que estaba pegado na parede do alboio da súa casa. A aquel banco el soia chamarlle “Ó Confesionario” e tiña ben boa razón de haberlle posto aquel nome, pois todos cantos veciños da aldea que pasaban preto de alí, paraban sempre uns intres a charlar co vello e el preocupábase polas pequenas cuítas que aflixían os seus conveciños.

- Que tal che vai a xovenca, Luís? - Vai vella Antón, cada vez da menos leite, non sei que ei facer con ela.

- Non te preocupes home, a vaca pona no carro que se non serve para dar leite…para ir á herba aínda ben vale. E ao leite bótalle auga, que os pescos da vila non entenden e halles de saber igual a gloria bendita.

- Pois mirado así, si que tes razón. Bos días señor Antón. - Bos días leves, Luisiño.

Sempre tiña remedio para todo, tanto fose para a vaca do Luís, como para as mans da Aurora que se queixaba de que lle doian de tanto legón e tanto fouciño.

- Auroriña, miña alfaia. Se queres non estar mais doente das túas mans tes que mexarlle nelas todas as mañás hasta que se che curtan. Que tes as mans tan finas que asemellas unha “señorita” desas que non teñen callos nas mans pero si noutro sitio máis abaixo.

Nos aló en Terranova faciámolo a cotío e mira aínda que mans teño.

- Ai Antón! Que cousas dis home, iso é unha porcallada. - Faime caso oh! Que sabe mais o Diaño por vello que por Diaño.

Porcallada, si que era!, pero Aurora á mañá seguinte, no cuberto , fixo ó que lle aconsellara o vello, e ben que lle foi!.Eu cada vez que ia a aldea, como me quedaba de paso para a casa de miña sogra, tamén pasaba polo “Confesionario”.

Leliño noso! Cada vez ves menos pola aldea, dicíame sempre como primeiro saúdo.

- Xa ben vostede sabe que non podo señor Antón, que o mar déixame pouco temp para todo.

- Boh! Os pescos sempre fostes un pouco toleiróns e lacazáns. Quéixaste de que non che deixa tempo o mar e se hai unha vela de vento xa quedades en terra amarrados polos cornos. Se tiveras que andar o bacallau como andei eu por mais de corenta e cinco anos, ias saber ti o que é ter falta de tempo. Eu viña a casa só co tempo xusto de deixar preñada a miña Loliña e marchar de novo para o mar.

Cando se cansaba de meterse comigo, comezaba a contarme as súas historias do mar.

- Eu tiña que haber morto no mar, Leliño! Logo de tantos temporais e golpes de mar, nunca pensei finar de

vello e menos na cama.

- Unha vez, -seguiame a contar- Na altura da Illas Azores, cando iamos de Vigo para os grandes bancos de Terranova, colleunos un temporal de oeste!…

Estivemos trinta e dous días á capa, de tal maneira, que en vez de ir avante, viñemos empurrados polo vento e a corrente de volta para España. Xa se vía Fis-

terra, e todos pensabamos que iamos a bater na costa, cando quedou calma.

- Pero Señor Antón, iso é imposible! - Vasme dicir ti a min que non. Acaso estabas ti a bordo?

Eu, ante argumentos de tanto peso…calaba e seguía escoitando, que sempre fun mellor escoitador que falador. - “Bueno” señor Antón, voume que teño que facer un recado en cas a sogra.

- Vai lo meu fillo, saúda a Lela da miña parte e ti vai para o mar , can! Que os pescos en terra nada máis que sabedes estar na taberna.

Durante moitos anos “O Confesionario” foi parada obrigatoria para min na aldea. Cada vez escoitaba sempre unha historia nova dos beizos do vello mariñeiro. Co tempo os seus ollos fóronse apagando a causa dunhas cataratas das que nunca quixo operarse, pero a súa lingua continuaba ben áxil, e a súa retranca tan fresca como a primeira hora.

Un día o chegar do mar, a miña muller díxome que ao señor Antón déralle a enfermidade esa tarde e que estaba pronto a morrer. Fun á aldea, a súa casa a despedirme daquel home que loitaba na cama polos seus últimos alentos de vida. Achegueime a el, collino da man e cando escoitou a miña voz, díxome…

- Ai! Leliño noso, nunca pensei morrer na cama de vello. Lévame para o mar contigo Leliño, que non quero finar como un covarde! Esa noite entregou a súa Alma a Deus noso Señor o señor Antón da Laxiña, e eu dou fe de que non o fixo como un covarde, aínda que finase de vello e na cama…

31

Os nosos fotograf@s QUIN CAAMAÑO: Aínda que a él lle gusta fotografar todo o que encontra, unha constante das fotos de Quín e a súa preferencia polos motivos mariños. Quero pensar que a súa e unha maneira de achegarse o mar que durante mais da metade da súa vida tivo lonxe por razóns de traballo. As súas fotos están caseque sempre cheas de melancolía, e refrexan con naturalidade diferentes escenas mariñeiras sen que os protagonistas, sexan homes, mulleres ou embarcacións, sepan que están sendo inmortalizados. Os fondos das súas fotos gañan sempre protagonismo o captalos como parte fundamental do encuadre.

32

33

Mais aló das Lens by/ Manolo de Lajo

As Lens son uns dos moitos baixos da costa

Contaba meu bisavò, cando nas noites frias

muradana, sitos por ò Oeste da punta do mesmo

de inverno nos sentàbamos oredor da lareira, de

nome na coñecida zoa do Ancoradoiro, parroquìa de Louro.

Sì nos preguntamos ¿Que hai màis alò das Lens? a resposta serìa que màis alò das Lens non hai nada, é o fìn, a porta de entrada ò outro mundo, o porto no que as almas se embarcan para a sùa viaxe ò Alén.

Habìa unha antigua lenda que contaba a historia dùn barqueiro que

ter topado co barqueiro nos dìas de marixìa can-

era o encargado de levar as almas dende as

do pescaban as robalizas nos baixos de Birullos,

Lens a Birrullos, para alò purgar as faltas penden-

Ximiela e Meixide. Nìn para él ollaban, por medo

tes antes da ùltima viaxe ò Alén.

a que tamén os levara consigo.

Non sei canto de certo terà o conto, pero a nosa terra foi durante séculos o fìn do mundo coñecido e porta de entrada

do

outro.

Verce de moitas lendas as cales foron pasando de pais a fillos ate os nosos dìas.

34

p/ Marcelino García Lariño

Bieitiño do Pouseiro era o vinculeiro da casa dos Pouseiros do lugar de Fenestranova no Rebordelo de Arriba.

con esas, porque as reprimendas eran continuas, como continuas eran tamén as queixas do recruta no despacho do señor comandante.

Ó Bieitiño chegoulle a idade de ir a servir á Patria, como todo fillo de veciño, e entrou de recruta no acuartelamento do exército da capital da provincia.

Unha vez tivera Bieitiño un altercado con tenente, ó que chegou incluso a ameazar; mais este, que era un valente, púxose no seu sitio e cantoulle as corenta e algo máis. Bieitiño foi correndo o despacho do señor comandante a contarlle o episodio. O comandante despachouno dicíndolle o consabido: <Vaia tranquilo, soldado, que isto arránxoo eu>.

O pai do Bieitiño, que amais de se-lo patriarca dos Pouseiros era tamén o cacique de Rebordelo de Arriba e de Rebordelo de Abaixo, coñecido e moi sonado en toda bisbarra e fora dela polas súas cacicadas, tiña moitas e moi boas recomendacións en algures, e, entre elas, a do señor comandante do cuartel de instrución na que entrara o fillo como recruta.

Acostumado o morgado dos Pouseiros a dispor como e cando quería o que lle daba a gana, coidou que na vida castrense á que agora pertencía, ía face-lo mesmo. Mais non foi así; pois deu con un tenente que o obrigou a entrar polo rego.

Como Bieitiño estaba tan recomendado polo cacique do seu pai, calquera cousiña por livián que fose que lle dixera ou fixera o tenente, faltáballe tempo para ir a contarlla o señor comandante. Este oíao sempre, e sempre tamén, lle dicía o mesmo: <Vaia tranquilo, soldado, que desiguidiña o arranxo eu> Mais o tenente parece que non estaba 35

O tenente, que non era parvo, xa desconfiaba de que o vinculeiro dos Pouseiros íalle con contiños ó comandante, e seguírao, sen que o vira, ata o despacho agochándose detrás dunha columna. Ó saír o soldado botouse a el o tenente como arrabiado, como se estivese loitando na máis feroz das batallas, e feito un ferabás, espetoulle: –¡Como che vexa entrar outra vez no despacho do comandante, cómoche os fígados!

Cheo de medo o Bieitiño, botouse a correr cara o despacho do comandante. Cumprindo o mandado nas ordenanzas militares, abriu un pouquiño a porta do despacho entrementres dicía: –¿Dá usía o seu permiso, meu comandante?

–Pase.

O comandante ó velo, exclamou: –¡Outra vez por aquí! ¿Qué quer, vostede, agora?

–O tenente díxome que me vai comer os fígados.

–Váiase tranquilo, soldado, cando llos coma véñamo a dicir.

A Casa de Baños de Muros p/ Manuel Lago Alvarez.

Cando nos tempos de hoxe está moi de moda o que se ven en chamar o <turismo de auga>, fai cen anos, xa en Muros se abrira o público unha casa de baños, que tiña a súa ubicación no que hoxe son as instalacións municipais do Pozo do Cachón, e que de antano fora unha concesión realizada no ano 1839 a D. Ignacio Pérez Bazarra.

A autorización para por en marcha as obras de acondicionamento dos locais publicouse na Gaceta de Madrid, nº 73, o 13 de marzo de 1916, sendo o impulsor da iniciativa o promotor muradán D. Abelardo Dubert Siaba, quen tivo que sortear unha morea de trámites administrativos así como algunha que outra reclamación, como a formulada por D. Abelardo Romaní e outros, que presentaron alegacións ante a administración para que non se accedera o solicitado polo Sr. Dubert. Alegaba o Sr. Romaní que non era certo que se iñan a executar obras para baños; que de otorgarse a

cuencia das que existen, escasean os mariscos na praia. A reclamación non prosperou, xa que a iniciativa contaba con todos os pronunciamentos favorables.

Realizadas as obras necesarios as instalacións publicitábanse na prensa da época baixo o nome comercial de <Gran establecimiento de baños Santa Rita>, e tamén con moita sorte de referen-

cias os servicios que ofertaba o establecemento: <dispone el establecimiento de extensa playa para baños de mar; gran número de bañeras instaladas en higiénicas habitaciones para baños calientes de agua de mar, y preparados con algas, plantas y musgos de la mar a temperatura que se deseen. También se dan duchas de regadera y de chorro>.

O establecemento alcanzou grande fama pola calidade dos servizos que prestaba, que viñan avalados polo uso de procedementos de outros establecementos europeos como Carlabad, Marienbad, Franzensbad, Dx y St Amand, etc, ofrecéndose tamén baños de lodo e cieno, existentes nas proximidades do edificio, con cantidade crecida de sulfuros, según os análisis que constaba en nota expedida polo Catedrático de Química Analítica da Facultade de Farmacia de Santiago, Sr. Deulofeu, e que estes baños eran moi indicados para todas as dermatosis, e moi especialmente para os eczemas, <cuya eficacia pueden testimoniar los profesores que con éxito maravilloso han enviado sus enfermos a este establecimiento>.

concesión non poderían amarrar e desembarcar os pescadores e que carecían as obras de zona de salvamento e vixiancia e que como conse-

Esta casa de baños foi todo un éxito, e doulle fama a Muros, pero a súa permanencia no tempo foi efímera por motivos relacionados coa economía nacional que naqueles tempos estaba pasando por malos momentos.

36

A voz dos nosos poetas Fotografía: Nieves Formoso Vidal.

AREA MAIOR En canto arribara Antón…

Area Maior, lembranza

Limpa palabra por loa, en canto arribara Antón...

da mocidade fuxida,

e se amosara en persoa, en verso libre, el entoa o SON GALEGO, que é don do Mar de Prata; abenzoa co lume do corazón; con cada palabra ecoa e, polo tanto, coroa de BREOGÁN, dá razón de sermos patria arestora, testemuños da traizón -nós na trincheira-, intrusión por contumacia invasora que vilipendia o tesón e aos desleigados devora.

de cando eu aquí axexaba surca-los barcos a ría.

Area Maior, preciosa de noite coma de día, silandeira ou ruidosa, ti es sempre unha marabilla: inspiración de poetas,

Limpa palabra por loa, en canto arribara Antón…, Alba de Gloria, e coroa.

paisaxe de fantasía.

(Marcelo García Lariño)

http://rioderradeiro-naeiroa.blogspot.com.es/

37

A flora da lagoa de Louro P/Nieves Formoso Vidal

e redondo. Remata nunha punta moi afiada. As xunqueiras son depuradoras naturais; as raíces absorben certa cantidade de contaminantes disoltos na auga.

3.-

CARDO MARIÑO:

4.-

LEITEIRAS: Planta perenne con folla

(Eryngium maritumum): Ten follas moi dentadas e moi duras.

Florece no verán cunha flor alulada. A súa raíz ten propiedades diuréticas.

1.-

FEO DE PRAIA: (Ammphila arenaria).

Coroa as dunas móbiles. Ten a folla enrolada parra reducir a perda de auga. E unha gramínea.

moi carnosa. O cortala sae un liquido de cor leite, de aí o seu nome. O seu líquido serve como remedio de curación das verrugas.

5.2.-

CARRASCA DE SAN XOAN: As

follas están cubertas dunha gorra branca que tapa o seu verde. Empregase como depurativa.

CARRIZO-XUNCO : Ten tallo ríxido 38

9.-

6.-

ARENARIA DE MAR

HERBA DE NAMORAR: O car贸n

das dunas e das rochas atopase esta planta con follas moi longas. As fores nacen agrupadas en cabezolos de cor rosado. Florece en agosto.

10.- ESPADANA AMARELA: Florece entre maio e xullo en ribeiras fluviais e marxes de lagoas.

8.-

CEBOLA DAS GAIVOTAS:

Ten o bulbo de cor amarela. Ten unha flor branca en forma de camp谩 que moi arrecendente.

39

COLABORA:

CONCELLO DE MUROS

40