The Muros Times - nº 12 - Abril 2014

Page 1

The Muros Times Nº 12 ABRIL—2014

REVISTA DIXITAL UNHA FIESTRA EN LIBERDADE FEITA POR MURADANS E ADICADA A TODOLOS MURADANS PEDRA DA PIA (ESTEIRO)

1

FOTOGRAFIA: XAN MAIO


The Muros Times Cadro de Redacción:

Director: Jorge Lago de Pexejo Director xefe de edición e maquetación:

Manuel Lago Álvarez Director de edición en área de Lingua:

Henrique Monteagudo Romero Director de edición en área de Historia e Mar:

Manuel M. Caamaño Area de Mediciña: María Castiñeira Area de Poesía: Manuel María Pena Silva Area de Teatro e Belas Artes: Antón Lago Area de Educación: Marisé Luces Área de Sociedade: Quín Caamaño Area de Música: Alianza Uhía Área de Costumes: Manuela Tajes Área de Fotografía: Nieves Formoso Vidal e José M. Formoso Luces

Área de Etnografía: Manolo de Lajo

Director: Jorge Lago Rama - Editor: Manuel Lago Álvarez Difusión da Cultura—Exemplar gratuíto, prohibida a súa venda.

Depósito legal : C2437-2013 2


The Muros Times Nº 12 - ABRIL—2014 Indice: Carta da Redacción

Páx. 4

A Pedra da Pía (p/ Elixio Vieites)

páx. 5

ÁRAO (Uria aalge) (p/ Amado Barrera)

páx. 6-7

A Nosa Xente (Diego Sestayo Caamaño)

páx. 8

A Nosa Xente (José María García Rodríguez)

páx. 9

Morrer en Mauthausem (p/ Francisco Abeijón Núñez)

páx. 10-11

Entrevista a Pedro Caamaño Lago (p/ Jorge lago de Pexejo)

páx. 14-17

Galeguiño na escola (p/ José Mª García Rodríguez)

páx. 18-19

Nutrición en el fútbol (p/ Dra. Castiñeira)

páx. 20-22

A fonte do petróleo (p/ Marcelino García Lariño)

páx. 23

Mantis, la religiosa (p/ Amado Barrera)

páx. 23

Coplas Muradás (do blog Homes de Pedra en Barcos de Pau)

páx. 24-25

O Larache II (p/ Manuel M. Caamaño)

páx. 26-27

¿Cómo ser un bo Maestro de E. Musical na Etapa Infantil? (Esmu)

páx. 28

Novas de Onte (p/ Manuel Lago Alvarez)

páx. 29

Lembranzas dun vello mariñeiro (III) (p/ Pedro Caamaño Lago)

páx. 30-31

Os nosos fotógrafos (Chucho Sande)

páx. 32-33

A Igrexa de Serres (por/ Xokas Figueiras)

páx. 34

Cruceiros de Muros (IV)

páx. 35

O tren a Muros (p/ Manuel Lago Alvarez)

páx. 36

A voz dos nosos poetas (Manuel M. Pena, Antón Rey)

páx. 37

Los exvotos de la Virgen del Camino (p/ Manuel Lago Alvarez)

páx. 38-39

“THE MUROS TIMES” non se responsabiliza nin se identifica coas opinions verquidas por parte dos seus colaboradores nos materiais publicados. 3


Carta da Redacción: O sol escomenza a pórse Orade, dí a campá ¡ Somos un pobo que vive do mar e para o mar. Somos terra de aguerridos mariñeiros que o longo de centos de anos buscaron e buscan o sustento para os seus, adentrándose en perigosos mares, pero moitas veces, ese mar, que e fonte de sustento de moitas familias, cobra terribles tributos, e o fai en forma de vidas humanas. Calquera traxedia no mar non e só un mal para as familias mais directamente afectadas; e todo un pobo o tocado, porque un pobo como o noso síntese solidario sempre, é mais aínda cando os seus son os protagonistas. O mirar atrás, os que xa vamos tendo anos podemos recordar, e recordamos con amargo dor, traxedias e mais traxedias que sembraron de dor e loito a moitas familias; que truncaron anhelos i esperanzas; que deixaron viúvas e orfos, pero fronte as traxedias, o que hai que facer, aínda que coste, e loitar polo futuro enfrontándose a vida con mais ganas que nunca. Custará facelo; sabemos que e difícil, pero será unha maneira de dicirlle ós ausentes, que o seu recordo perdurará por sempre. Dende The Muros Times, vaia por diante o noso mais profundo sentir e pesar pola traxedia do pesqueiro muradán Santa Ana. Gustaríanos que nunca mais tiveramos que escribir textos como estes. Oxalá sexa posible ¡.

Comisión de Festas do Carmen (principios dos 60…?). Don Jesús Sande Caamaño (Jesús da Fetosa), Don Manuel Romero Formoso (Manuel de Bacho), Rvdo Don Manuel Antelo (Don Manueliño), Don Pedro Caamaño Sendón (Pedro de Cabaceira), Don Manuel Formoso Louro (Xacobeiro), Don Pedro Luces Lago (Pedro da Toupeira) Don Domingo Baña Martínez (Mimitos da Pedrosa)

4


A PEDRA DA PIA tacións míticas

p/ Elixio Vieites Tipo de ben: Monumento megalítico (túmulo, dolmen, pedrafita...), Concello: Muros Parroquia: Esteiro (Santa Mariña) Lugar: O pedregal de Esteiro Outra denominación do ben: Cronoloxía: Descoñecida,

Propiedade: Descoñecida Uso actual: Forestal Código no Catálogo da Xunta: Pedra das Pías Categoría do Ben: Non está inventariado Elementos mobles: Tradición oral:

Descrición:

Referencias bibliográficas:

Pedra con pías e petróglifos. Está situada á bei-

http://www.manuelgago.org/blog/ index.php/2011/05/30/e-outra-santa-marina-mais -a-pedra-da-pia-de-esteiro/

ra dun camiño antigo de subida ao cume do monte, a 650 m. doutra pedra que está no alto

http://patrimoniogalego.net/index.php/2011/10/opedregal-de-esteiro/

do pedregal e que se chama a Pedra do Cadro.

http://anuariobrigantino.betanzos.net/ AB2011PDF/2011%20041_056%20pedra% 20da%20pia_LESTON_TORRADO.pdf Afeccións Ten camiño de acceso?: Si Está cuberto de maleza: Non Está afectado por algunha obra: Non Estado de conservación: Bo Atópase en perigo nestes momentos?: Pode ser unha pedra de límite, ou marco de couto, pero a observación detida parece apuntar a que foi utilizada en épocas distintas para moitos usos, inclusos relixiosos. Evidentemente as cruces apuntan a unha cristianización dalgún culto anterior. Está rodeada de inmensos batolitos do Pedregal de Esteiro, que forman coa erosión figuras moi rechamantes e numerosas covas. No traballo que se expón no Anuario Brigantino podemos ler que nos poderíamos atopar ante un caso singular da litolotría galega, un altar prehis-

Está ao lado dunha pista forestal, pero non pa-

tórico sen alterar nos seus elementos esenciais,

san moitos vehículos por ser un sitio de gran

nun lugar de paso cara unha montaña de conno-

pendente e escarpado.

5


ÁRAO (Uria aalge) p/ Amado Barrera La población ibérica, incluída la colonia portuguesa l árao común (Uria aalge) es una “rara avis”

de las islas Berlengas (Morais,1995), ha sufrido un

en la fauna muradán, realmente no pertenece

fuerte declive desde la segunda mitad del siglo XX.

a nuestra fauna autóctona, como se explica-

Las primeras colonias en desaparecer fueron las

rá. Pero podemos “adoptarlo” como “hijo predilec-

cantábricas,de las que hay pocas referencias con-

to”, ya que hemos tenido la suerte de observarlo en

cretas (Noval, 1967 y 1976). En Galicia existieron

la boca del mismísimo estuario de Esteiro y como

un mínimo de ocho localidades con colonias de

quien pasa por

cría, y se calculó una población de unos 3.000

aquí,

repite,

ejemplares en torno a 1960 (Bárcena, 1985). Tait

aquí

seguimos

(1924) ya citaba su cría en Sisargas, cabo Touriñán

esperando

su

(seguramente confundido con cabo Vilán) e islas

visita.

Ons y Cíes.

Se trata del úni-

La disminución de la población ibérica ha tenido

co álcido que se

lugar principalmente en la década de 1960 e inclu-

reproduce en la

so antes.

Península Ibéri-

En la década de 1970 ya quedaban menos de 100

ca, en España

pp. reproductoras, que se reducen a unas 10 pp.

Nidifica tan sólo

en 1990, y que puede ser aún menor por efecto de

en dos localida-

la reciente marea negra del Prestige En Peligro

des de la Costa

Crítico (CR). La población española se encuentra

da

los

muy amenazada, tanto por sus escasos efectivos,

islotes de cabo Vilán (Camariñas) y las islas Sisar-

que hacen poco atractivas a las colonias de cría

gas (Malpica). En 1998 fue observado un pollo en

para el reclutamiento, como por la vulnerabilidad de

la ría de Bilbao (Zuberogoitia & Zuberogoitia, 1999)

la especie a la contaminación por petróleo y a la

y otro en San Sebastián en 1999 (Mugika, 2001),

mortalidad en artes de pesca (Nettlesship &

posiblemente aves procedentes de las colonias

Birkhead, 1985; Camphuyssen, 1989; Tucker &

bretonas.

Evans, 1997). La afección del vertido de petróleo y

Con respecto al atlas de 1975-1995 (Purroy, 1997),

sus derivados está ocasionada tanto por grandes

ha dejado de nidificar en las Rías Bajas, donde una

catástrofes como por pequeños eventos; el 38,7%

pareja crió por última vez en 1987 en las islas Cíes

de las aves recogidas muertas durante las Inspec-

(Arcos et al.,1995a). Cría en repisas y grietas de

ciones de Aves Orilladas de febrero presentan el

acantilados, y en Galicia utilizaba frecuentemente

plumaje impregnado (SEO/BirdLife, 2001a). El

el interior de las “furnas”, grandes cavidades en los

efecto de la reciente marea negra provocada por el

acantilados originadas por erosión marina. Las

hundimiento del petrolero Prestige puede ser catas-

aves adultas visitan la colonia al menos desde el

trófico para esta y otras aves marinas del litoral ga-

mes de marzo.

llego y la cornisa cantábrica. Al menos en las cos-

Resulta infrecuente observar aves desde la costa,

tas gallegas y asturianas, los araos mueren atrapa-

lo que hace más destacable nuestro avistamiento

dos en aparejos de pesca, fundamentalmente artes

esteirán. La población actual difícilmente supera

de enmalle (Diego et al., 1988; Anónimo, 1991; Er-

las 10 pp. reproductoras.

va, 1992)

Morte:

6


Vizcaya con sólo alguna recuperación esporádica en la costa portuguesa Todas ellas lo fueron de pájaros anillados en las colonias de cría de Gran Bretaña. Los áraos que se ven en las costas cantábricas a finales de invierno son nativos o inmaduros en el primer año A diferencia de otras especies de la misma familia, el pico de color negro es fino y largo, terminado en punta y al que se le puede apreciar una raya anaranjada en las comisuras. También tienen las alas notablemente cortas y se le ve levantarse del agua con dificultad. Es un excelenEn las costas cantábricas, donde en tiempos era

te buceador y puede permanecer bajo el agua hasta

abundante, no parece que la causa de su baja den-

un minuto. Nadamuy bien y se ayuda con las alas

sidad sea ésta. Más bien puede ser que otras causas no determinadas influyen para su actual baja densidad, la misma que afecta a los cormoranes. Quizá la desaparición de bancos costeros de peces y el aumento de población humana hayan influido en esta disminución. La población gallega de Arao Común ha sido objeto de varios estudios promovidos por la Administración (Bárcena, 1985; Mouriño, 1991; Arcea 1992 y 1994) o por algunas ONG (Programa Arao; Anónimo, 1991), aunque no se han llegado a poner en práctica medidas concretas de conservación. En la actualidad no se desarrolla ningún programa de seguimiento ni de conservación. El Golfo de Vizcaya y aguas atlánticas frente a Galicia, son lugares donde pueden verse abundantes

como medio de propulsión, a diferencia del cormorán, y esto lo sé porque en varias ocasiones me han acompañado cormoranes buceando, y he observado que se propulsan con las alas entreabiertas pero estiradas hacia atrás e inmóviles, las palmeadas patas extendidas, ondulando todo el cuerpo para impulsarse hacia abajo, a la manera de los cetáceos, pero también los he visto bucear con las alas cerradas y “remando” con las dos patas a la vez, para ascender. Otro día hablaremos del cormorán. Si quieres ver en vivo y en directo cómo nadaba y se zambullía el árao esteirán, míralo en http:// www.youtube.com/watch?v=iVkb5-ylEp0

estos álcidos durante el otoño y comienzos del in-

Fuentes para el texto:

vierno.

http://www.pajaricos.es/index.html

Las capturas de araos anillados frente a las costas

http://www.magrama.gob.es/es/biodiversidad/temas/

de Iberia, dan una mayor cantidad en el Golfo de

inventarios-nacionales/arao_comun_tcm7-21649.pdf

7


A NOSA XENTE Diego Sestayo

que nun dos barcos nos que tivo ocasión de navegar había tripulantes de 18 nacionalidades

Caamaño

diferentes, e que con todos se entendía ben. Traballando de carpinteiro nos barcos suecos, tivo ocasión de adicarse a unha das súas pasions: o modelismo naval, chegando a construír un pequeno catamarán que foi obxeto de grandes eloxios dos seus superiores. Dos suecos conserva moi bos recordos, e dinos que de facerse o sueco, nada de nada; que alí había que traballar, e que os xefes recoñecían os traballos ben feitos. A súa biografía daría para facer un bo libro, que de seguro que sería un best-seller. Anécdotas e mais anécdotas como para encher centos de páxinas. Unha vida enteira dedicada ao mar no que tivo que pasar bos e malos momentos, pero en todo caso, sempre levadeiros, como aquel ciclón en augas do Caribe, que casi fixo que o barco chegara ao ceo de tanto mar que había; ou de cando salindo de Roterdan atopáronse no

Conocido por Diego de Necres, naceu no lugar de

barco con dous polizons.

Valdexería no ano 1929. Con moitos anos ao lom-

Casado os 28 anos, é pai de dúas fillas, e

bo, pero con unha memoria prodixiosa, Diego e

xubilouse fai anos, pero non por eso deixou de

unha enciclopedia ambulante. Empezou a traba-

estar en activo. Hai pasións que e imposible ol-

llar no mar ós trece anos, ata que tivo que incor-

vidar. O mar e como unha fermosa e boa muller

porarse a filas, facendo o servizo militar no crucei-

a que nunca se olvida. Foi vicepresidente da

ro minador Magallanes, onde chegou a ser espe-

Asociación de Xubilados do mar de Muros

cialista de manobra. Logo… o mar… e mais mar.

<Xubimar>, onde colaborou co seu bo facer na

Na naviera Aznar, no Monte Orduña e no Monte

percura de facer mais levadeira a xubilación dos

Castelo, logo en barcos suecos traballando de

seus asociados. Ten un pequeno taller na súa

maestranza e bombeiro. Da súa andaina nos sue-

casa onde pasa as horas entre unha morea de

cos conserva grandes e bos recordos que com-

ferramentas de carpinteiro para non esquecer

partiu con marinos tamén españois. Lémbranos

este nobre oficio artesán. 8


A NOSA XENTE José María García Rodríguez Naceu en Muros o 6 de febreiro de 1912, e faleceu en San Juan, Puerto Rico, no ano 2006. Foi escritor, periodista, diplomático e xuíz. Estudou dereito en Deusto e Valladolid e exerceu como xuíz en diversas cidades españolas. Foi Canciller do Consulado de España na República Dominicana e en Puerto Rico. Este emigrado muradán tivo unha exitosa carreira que pasou por unha invitación a ser catedrático en EE.UU. e unha recordada labor no Consulado General de España en Puerto Rico e nos Centros Galegos do lugar. Foi incluso proposto para a concesión do premio Príncipe de Asturias. A súa marcha de España cara a emigración foi provocada. Entre outras cousas tivo que abandonar España, a que se propuxo non volver en vida de Franco por, entre outras, as seguintes razóns: Negouse a dictar sentencias de fusilamento, según as ordes dos que querían "depurar" Barcelona. Denunciou que se roubaba o diñeiro destinado a comida nos campos onde estaban internados os presos republicanos. Denunciou que se estaban pasando ao mercado negro parte da carne e o trigo que chegaban de Arxentina para reparto gratuíto (menciónao en un dos libros da serie "Lola Espejo Oscuro" de Darío Fernández Flores). Denunciou os roubos do diñeiro da construción de vivendas. Ao final abandonou España e volveu, na década dos oitenta, co Goberno de Felipe González e lle ofreceron que exercera los años de xuíz que lle quedaban ("no es Vd. de los nuestros, pero es un hombre honrado a carta cabal", lle dixeron). Cando José María Garcia Rodríguez chegou pola que entonces chamaban "Ciudad Trujillo" o exilio republicano abriulle as súas portas. Foi amigo íntimo dos Escofet, e de Gausachs, e de Prats Ventós e de Suau e de Matilla e de Vela Zanetti. Foi Jesús de Galíndez (Escritor, xurista e profesor da Columbia University e delegado do PNV no Goberno Vasco no exilio.) en persoa, o que, tras informarse co Goberno do lendakari Aguirre exiliado en EE.UU. deu o visto e prace para que se recibira o muradán en tó-

9

dalas tertulias dos exiliados españois. Jesús de Galíndez coñecía perfectamente a Jose María García Rodríguez porque este foi un gran amigo da irmán do Presidente de Euskadi, Miren Aguirre. Na súa longa estancia na República Dominicana, dirixiu alí o "Boletín da Cámara de Comercio" e a "Revista de Economía de la Secretaría de Estado".

Escritor prolífico, publicou unha chea de libros: Ambrosio Spínola y su tiempo (Barcelona, 1942); La gracia en la locura (B.,1493); No éramos así. Novela que refrexa a vida nos frentes da guerra; Huyen las raposas. Novela basada nos pronunciamentos do século pasado e desenrolada en Galicia; La guerra de la Independencia.(1808-1814) Dous volúmenes; Como el amor loco (Madrid, 1943). Novela.-Biografía de D.ª María de Molina (Barcelona); Biografía de D. García Hurtado de Mendoza; Antología del Filósofo Rancio (Madrid). A Vila nos anos 20, Os mártires de Carral, etc.


MORRER EN MAUTHAUSEN p/ Francisco Abeijón Núñez.

ñola e que zarparan cos barcos cara alta mar para alí afundilos. Pero esta é outra historia que debullaremos noutra ocasión. Os prisioneiros españois foron distribuídos por campos de toda Europa, dende a illa de Aurigny fronte ás costas normandas-; aos de Centroeuropa, Dachau, Flossenburg, Oranienburg, Ravensbrück,

Morrer en Mauthausen foi o destino de milleiros de republicanos españois que fuxiron, unha vez rematada a guerra civil cara ao sur do territorio francés, donde malviviron en campos de refuxiados ata que Francia tamén sucumbiu ante Alemania no verán de 1940. Franco desentendeuse destes prisioneiros que quedaron como apátridas nas mans dos nazis e que acabarían en gran medida vestindo triángulo azul coa S de “spanien” cosida no uniforme a raias do campo de exterminio de Mauthausen. Mauthausen sería o triste destino de dous esteiráns. Un de nacimento -Eduardo Romaní Abeijón- e outro de adopción –Ramón Bargueño- natural de Recas na provincia de Toledo e casado en Francia con Fina de Constanta de Uhía. Para os que pido, aproveitando a atalaia que me brinda The Muros Times, o merecido recoñecemento como loitadores antifascistas que foron pola liberdade en Europa. Sabemos da historia destes dous veciños de Muros gracias a que Ramón Bargueño deixou escrito un libro de memorias “Mauthausen ¡Nunca más!” no que relatou a súa amarga experiencia. E a que o traballo de José Viale Moutinho sacou da escuridade do descoñecemento aos prisioneiros galegos en Mauthausen. Co inicio da segunda guerra mundial moitos refuxiados españois seguiron a súa loita contra o fascismo colaborando co exército francés principalmente destinados ao reforzamento da liña Maginot. E posteriormente foron abandonados polos franceses coa penetración das columnas alemanas. Estes rotspanier –roxos españois- foron considerados apátridas e transferidos aos campos de exterminio tutelados polas SS. Contábame Juán Romaní, que lle tocou fuxir por mar dende Levante ao norte de África, como cando caeron nas mans dos alemán en Biserta (Túnez) e os nazis lles preguntaron a Franco que facían con eles. O dictador español contestoulles que esa xente non era espa-

Buchenwald e Mauthausen. Ou mesmo ata os campos do deserto norteafricano, Djelfa e Djenien -Bourerezg. Segundo todos os estudios o campo

10


no que se deu unha maior concentración de españois foi no de Mauthausen. O campo de Mauthausen foi aberto en 1938 para a explotación con prisioneiros dunha canteira próxima pola empresa das SS “Deutsche Erc und Steinwerke GmbH”. Un dos primeiros traballos dos españois foi a construcción da coñecida “escaleira da morte”, son 186 escalóns que van do campo central ata a canteira. Os estudios publicados indican que o primeiro convoi de españois chegou ao campo o 8 de agosto de 1940 e cuantifican cáseque sete mil víctimas. Aínda que hai estudios que falan de máis de dez milleiros os españois falecidos en Mauthausen. Ramón Bargueño Gómez (Recas (Toledo), 31/08/1916 – Bicètre (Val-de-Marne), 05/03/2003), coñecido en Esteiro polo francés que estaba casado con Fina de Constanta posto que viñera daquelas terras, pasou en Mauthausen cinco anos da súa vida dende o 3 de novembro de 1941 ata o final da segunda guerra mundial o 9 de maio de 1945. No seu libro non venal de memorias contounos como sobreviviu gracias a que estivo no posto de ordenanza dos calabozos. Serviuse deste privilexiado posto para agachar as fotografías que facía Francesc Boix e que a cabo serviron como proba da barbarie dos nazis en Nuremberg ao remate da segunda guerra mundial no xuízo internacional que se seguiu contra os principais dirixentes nazis. Está acreditado que a maior parte das víctimas españolas de Mauthausen morreron en Gusen. O campo de Gusen está situado a cinco quilómetros do campo central e foi aberto en decembro de 1939 con internos procedentes de Dachau. Despois incrementouse co envío de presos de Mauthausen aos que lles dixeran que sería como «un hospital de curas». Pero a realidade sería moi diferente e hai constancia que en 1941 morreron catro mil prisioneiros españois no campo KZ Gusen I. Entre os prisioneiros que falecerían no verán de 1941 estaba Eduardo Romaní Abeijón (Esteiro 16/04/1915, Gusen 08/07/1941). Este esteirán que no momento do seu desgraciado pasamento contaba apenas vinteseis anos nacera na ‘casa do chisco’ , no número 17 do lugar de Solleiros. Como me transmitiu nunha conversa o señor Francisco Tobío

Abeijón da Inxuela, quen con máis de noventa anos mantivo unha lucidez verdadeiramente envexable ata o seu falecemento. O señor Quico lembraba como o rapaz ‘Eduardo do camboñán’, que tiña o apelido Romaní por parte da familia dos Fielos. Era

o último dos seis irmáns (María, Dolores, os xemelgos Xosé e Xoaquín, Camila e Eduardo) fillos do matrimonio formado por Francisco Romaní López e María Abeijón Figueiras. Lembraba como Eduardo traballou de axudante na botica que en Creo rexentaba por aquela don Octavio Roldán Cortés .Como foi mobilizado para a guerra civil no seu remplazo e como se falara que desaparecera na fronte; e máis nada se sabería no pobo de Esteiro sobre a súa vida. Cando lle dixen que morrera a principios dos anos corenta nun campo de exterminio do terceiro reich alemán, o señor Quico repetía polo baixo con un certo aire de melancolía e en referencia a súa afinidade ideolóxica «Éramos da mesma auga...aínda que non amigos, posto que el era algo máis novo ca mín...pero éramos da mesma auga...». 11


A Semana Santa de antes Mais alá das crenzas relixiosas, a Semana Santa e unha época chea de tradicións que se celebra en todo el mundo, e cada país e cidade dálle un colorido que a caracteriza, e que vai moi da man coa celebración dos misterios que contemplamos. A Semana Santa de Muros, non e moi diferente de outras; so cambiaron as persoas. As antiguas imaxes que se levan nas procesións aguantaron os anos, pero o que non aguantou foi unha fe enervada e a simboloxía de determinadas tradicións; unhas: as propias da participación activa na celebración dos misterios, e outras: as externas a practica relixiosa, realizadas nos entornos privados familiares. No recordo de moitos, as fotos que publicamos neste número de TMT; fotos que nos levan a lembrar a

Semana

Santa de antes.

12


13


ENTREVISTA Entrevista a Pedro Caamaño Lago por Jorge Lago de Pexejo Quén é Pedro Caamaño Lago? Polo nome e así sen máis sería un de tantos Pedros ou tantos Caamaños e é por iso que sendo muradano temos que engadir ese sobrenome que nos acompaña a todos e que levamos connosco como un galardón que nos diferencia do resto. Pedro é por suposto Pedro Cabaceira e por ese nome é polo que máis se coñece e polo que él mesmo se identifica. Pedro é o típico ou mesmo me atrevería a dicir que é o estereotipo do muradano, pescador dende moi xoven, pero con inquietudes de superación que tamén o levaron a exercer outros mesteres por outros mares e outras terras. Titulouse como patrón de pesca de litoral de segunda das rexións NOROESTE O19 DE FEBREIRO DE 1972. RG. CANTABRICA O 6 DE MARZO DE 1972. que hoxe ten convalidados como PATRON / DE EMBARCACIÓNS DE LECER. P.E.R. Este home é o pesco e pescador por excelencia e o home de mar porque así se deron as circunstancias, unhas circunstancias que como el di aceptou sabendo que calquera outra cousa era para el impensable. Para moitos dos lectores desta revista, a presentación pode parecer escasa, pero desexaría que fose o propio Pedro o que nos guiara polo traxecto das súas experiencias. J.L._Pedro, ti naciches no 41, Cómo era o Muros daquel entón e que alternativas se ofrecían para aqueles que como ti naceron neses anos da post-guerra? Pedro Cabaceira ._ Respondendo a primeira interrogación, son Pedro de Cabaceira, por que meu avó procedente de Serres, era Manuel de Cabaceira, meu pai nado na porteliña era Pedro de cabaceira, i eu nado enfronte da iglesia de Muros. Colexiata Santa Maria, tamén son Pedro de Cabaceira, por que me quixeron chamar así, para alguns ta-

men era Pedro de kica da majacha, ¡!claro que si ¡! Pero como varón e primoxenito, prefiro identificarme como os meus antergos varons. A presentación é sobradamente amplia, non son nin mais nin tampouco menos que un humilde pescador muradan. Ahora sí procurarei responder a tua pregunta. Naquel entón para un neno coma min, fillo e neto de pescadores, era unha vida chea de carencias; carencias na alimentación, e carencias na hixiene a tódolos niveles, en resumen unha vida de pobreza. Unhas carencias pacticamente xeralizadas, aínda que dentro das familias dos mismos pescadores, había algunha diferencia, pero moi pouquiña, dependendo da cantidade de nenos menores de 10-12 anos por que a partir desa edá xa axudaban os páis a traballar, decian alguns que ter fillos varons eran cartos a reditos. Por suposto que habia algunha máis diferencia nas familias de escribanos, e empresarios, os que todos estábamos sometidos. Porque aínda que tuveras algo mais de diñeiro, non había materia prima, non había que comprar. Na parte agrícola vivían un pouco mellor posto que case sempre tiñan algo que comer. Pero permíteme que che fale da vida que me tocou vivir para que cada un fale da sua. Despois de todas estas dificultades como rapaz, era unha vida chea de inquietudes, xogos que hoxe non hai, pero que nos facían disfrutar tanto ou máis que os de agora, pillerías, ilusións, tanto de neno como de adolescente. Aquí era cando empezabas a pensar un pouco no futuro, un futuro que non era moi alentador, os pescadores pelexando co mar e cos peixes, os agricultores cabando sin parar, os empresarios enchendoche de traballo, e pagandoche o menos posible, ou case nada. e cando tiñas algo aforrado, e ías o cine, cando saía o” nodo”habia que levantarse co brazo estirado, aínda que te foras pola pata abaixo. Ou cando unha vez que beu franco a muros, visitou a colegiata, e todo muros ali co brazo extendido, gritando, franco, franco, danos pan blanco, os repaces vixiados polos mayores, decian grita rapaz e non baixe-lo brazo. O traballo nas fábricas, para a muller que non tiña moitos fillos, ou para as rapazas xoves, era unha axuda familiar, Ata chegar a esa edá, despois da adolescencia, onde empezas a ver as cousas de distinta forma vía a muros como o que era, o noso pobo, cheo de vida mariñeira, pescadores, de case tódalas modalidades; de cordel, de xeito, de arrastre, vacas, boliches,

14


rapetas, de cerco, tarrafas, pero eso sí, moitísimos pobres e poucos ricos, estes sí, moito máis ricos considerando a pobreza que había. J.L._ Dasnos unha estampa totalmente realista da época en que che tocou vivir, unha época chea de precariedades e ao mesmo tempo unha época que moitos de nós vivimos cun módico de felicidade e soubemos entrever un futuro mellor un pouco ao xeito dunha cita de Dickens: "Reflexiona sobre a túa presente sorte pois cada home ten alguna, non nas túas pasadas desgracias, das cales todos temos algunhas," Ata que idade estiveches inmerso nesa vida laboral que empezaches a tan temperá idade e que por suposto tería que ser sumamente traballosa? Pedro Cabaceira._ Querido amigo Jorge; “CHARLES DICKENS”, hai moi poucos, aínda que alguns se crén, notaselle a diferencia as leguas. E a miña gran sorte é estar aquí contestando a tua entrevista, intentando colaborar en este interesante proxecto que é THE MUROS TIMES. E despois de este pequeno inciso. Quero deixar claro que para min esa vida non foi ningunha desgracia, simplemente foi a vida que me tocou vivir, ou que nos tocou vivir a todos que nacemos por esas fechas. Todos sabemos que o mundo do mar e durísimo, pero é unha vida que chega a gustarche, e a estas alturas estou mais que satisfeito e orgulloso da miña profesión, o que me coñece e sigueu de algunha forma a miña traxectoria teno máis que asumido. Os catorce anos enroleime con meu pai no Valentina, un barco de Noia dos Barcias, aí empecei a miña traxectoria de pescador en serio con algunha que outra dificulta porque me mareaba un pouco, pero logo me pasou. A ilusión e as gañas de axudar era tanta, que sacaba forzas de onde fora. Aprendendo, pescando aparte, con aqueles homes cheos de experiencia dunha valentía e de unha calidá human digna de todo eloxio. Por eso loitei sempre que puden, para que esta xente fora tomada enconta, e moito mellor apreciada do que era, para unha maioría demasiado amplia o ser mariñeiro pescador era menos que nada, un grave erro, cando arriscaban a vida prácticamente tódolos días para sacar as suas familias adiante. Esta traxectoria alargouse hasta case os 21 anos que fun para o servicio militar, unha traxectoria chea de loitas e alegrias cando a pesca era faborable, e anecdotas, e formas de traballar para encher a curiosidade de calquera interesado. Cumplín o servicio, entre o Canarias no que me fixeron cabo verde, o Cervera e o minador Júpiter en setembro do 1963, e Despois desa etapa largueime para Rotterdam. J.L._ Cumplistes o servicio militar e fócheste a probar sorte a navegación mercante. ¿Cantos anos estuveches nela? Pedro Cabaceira._ Ben, a principios do ano1964 collín unha maletiña, daquelas de carton, que aínda non

fai moito que a tiramos, perece que a maletiña que non servia para nada tiña algo que parecia parte de nos. En esa maletiña, arrombou a miña querida nai algunha ruopiña, un traxiño que facia pouco que o estreara, por que en esas fechas xa se vivia un pouco mellor,asi que salín de Muros con un compañeiro que xa coñecía o camiño, cara a Roterdam,o italiano unha pensión onde me tiñan que atender, pero o enlace estaba de travesia e fallou. En resumen; que tiven que arreglarme pola miña conta recorrendo toda-las compañías de Rotterdam pidindo yob, que era o que sabía decir. Creo que entrei duas ou tres veces en cada unha, gastei os zapatiños de suela en un par de días. En unha delas pidíronme a libreta, viron os enbarques e desembarques de Muros e polas expresións das caras entendin algo asi como; “coño este polo menos non se maréa. En resumen, embarquei de segundo mariñeiro nun petro-

leiro de refinados, ca ruta Europa e os paises do golfo de México. Eran viaxes de tres meses, o segundo viaxe xa fun de primeiro. Un ano cheo de anécdotas. Logo non me gustou por que era un barco moi vello, e moi perigoso, e como se decía que se ganaba máis en Suecia embarquei nun cargueiro sueco, coa ruta entre Europa e Suecia, Finlandia, Polonia, no que votei outro ano. No ano 65 vin de vacacions e dispois de uns meses volvín a suecia e embarcarquei na R.A.B.Transatlantic con rutas daredor do mundo Europa Sudafrica Australia, Japon,excepto nun deles que estuben un par de anos un rolon, rolof, entre o ano 66 e o 68, estes eran creo que oito barcos de outros tantos paises europeos, que fixeron en plan de experimentación, o (Atlantic Espan), logo seguin dándolle voltas o mundo en distntos barcos da misma compañía, e ostentando distintos cargos, sempre de cuberta, ata que en Xuño do oitenta atracando en Oslo nunha maniobra un tanto complexa, unha estacha sacounos a min e un sudafricano da mercante e a partires daí, empezou outra etapa. J.L._ Cóntanos sobre esa outra etapa Pedro. Pedro Cabaceira._ Chegados a esta fase, e despois de unha longa recuperación cheguei a conclusión que tiña que seguir loitando. A miña condición un tanto nervosa, non me ía permitir, estar sentado. Entón

15


ofrecéronme a representación dos efectos navales as tres a.a.a. e ali traballei un par de anos, en compañía dunha gran rapaza de Louro. Como digo despois de ese par de anos, entendín que aínda que me gustaba non era o meu estilo porque xa facía un tempo que me estaba rondando o tema de volver a pescar, e asi o fixen. Encarguei un botiño polbeiro e a pescar uotra vez. Daquela a pesca de cordel era libre, non tiña control algún e pescabas o que podías vendendo onde podías e non pasaba nada pois éramos uns cantos xubilados i eu polo medio e pescábamos pulpos calamares e chopos que daba gusto. Entón a pesca nos barcos empezou a fallar e os tripulantes díronlle a oportunidá de xubilarse a partir dos 55 e fixeron contas; danme unha pensión e podo pescar coma Pedro e cama Xan e como se entenderá incrementouse a competencia. En vista do experimentado por outros portos, empezaron os profesionais a meter nasas para o pulpo largando caceas por onde traballábamos os pulpeiros, lóxico porque era onde estaban os pulpos. Os pulpeiros prendían nas nasas e pasou o que tiña que pasar; os profesionales empezaron a protestar. En resumen; que nos regularon a pesca de cordel a oito quilos como máximo, calificándoa de recreo sin ánimo de lucro. Entón algúns xa nos dimos conta que tiñamos que facer algo e pensamos en defendernos de algunha maneira e o mais legal posible, en primeiro lugar asociándonos e logo buscar argumentos. En todo este traxecto xa chegamos o 1996 en que nos asociamos, fundando legalmente a asociación Xubimar, A partir daí empezamos a mandar escritos reivindicando melloras e ir impoñendo algún respeto, ata que no 1999 sacaron o popular decreto, 211/99do 17 de Junio que reducía a pesca de recreo a 5 quilos e excluía ó pulpo. En esas fechas xe eu era o presidente polo que me comín todo o marrón buscando apoios por onde podiamos e axudado por algún que outro compañeiro e ahí foi cando me dei conta de verdadeira valía de uns e da calidá conservadora de outros. Sen embargo o noso traballo empezou a dar mais frutos dos que nós esperábamos, formándose asociacións por todas partes en contra do decreto, organizando reunions, recollida de firmas, manifestacións pacíficas, adaptamos os estatutos según o requerian as lexislaciós, integrando os pescadores de lecer, xa que antes era só para xubilados do mar e pensionistas de calquer indole… Formamos unha federación para negociar ca xunta e partir daí empezaron os pleitos ca Xunta encabezados polo club nautico de Vigo ata que o tribunal superior de Galicia nos volveu a autorizar a pescar pulpo. No 2007 deixei a presidencia, seguín como vicepresidente hasta o 2010 e ahora sigo pescando de vez en cando. J.L._ Ben, non cabe dúbida de que entre todos eses enredos lograches moito e sen organizarse posiblemente hoxe estariades en peores condicións. Estas satisfeito co logrado baixo a túa presi-

dencia en Xubimar ou dende unha mirada retrospectiva teríalo feito de diferente xeito? Pedro Cabaceira ._ Estou totalmente satisfeito, porque non o puden facer mellor, si fora capaz de facelo non o dudaría, pero tamén entendo e tíveno sempre en conta que seguramente outros o poderían facer mellor, por eso o deixei, buscando máis preparación, buscando máis imaxen, máis prestixio en detrimento da miña personalidá, pero sempre buscando o mellor para asociación e por suposto para tódolos socios e por añadidura para tódolos pescadores de recreo e para non parecer hipócrita como eu tamén son pescador de recreo tamén me beneficio. Para responderche a pregunta, actualmente teño as miñas dudas de que se poda facer mellor. Alguén decía "fai mais quen quer que quen pode". Si estos cargos foran remunerados estou seguro que si habería quen o fixera mellor, pero estes cargos solo os poden facer personas que realmente o sintan i eu sí que o sentía. Un dos acontecimentos, que me dou pulos foi o que chegou a ser capaz de conseguir Jim Donofrio no 1996 cando fundou a RFA (Recreational Fishing Alliance). Alguén desde Nueva York mandoume uns recortes de periódico de todo conseguido por él en pouco tempo

en favor dos pescadores de recreo. Loitou sen sosego polo que o cría que tiña que defender. Autodidacta en materia de ordenanzas sobre pesca, enrolouse na JFK School of Government onde absorbeu todo o posible para poder contrarrestar os efectos negativos da xestión dos organismos estatais como a National Marine Fisheries Service que parecían máis inclinados a pasar por alto os abusos dunha industria pesqueira cada vez máis agresiva. Despois de este relato, pode que dea unha impresión un tanto fria, pois non é así. Desde aquí arriva do alto que xenera e edá, vexo un neno na sua infancia moi feliz, o que lle gustaban tódolos placeres que se desenvolvían o meu carón, a veces aso si un tanto obstruidos por unha falta de tempo que me quitaban os meus queridos hirmans, e asi seguín disfrutando de bañarme no castillo, de xogar as espadas, a primeira non che toco, a rebola, as pancheras, a sibillana, as flechas, as pedradas, daquela non habia outras cou-

16


sas. Asi cheguei a unha pubertá, tamén chea de ilusións, gustábanme as rapazas, tanto como os borrachos o viño, digo os borrachos porque era o vicio máis forte daquel tempo, gustábame bailar, cantar, que tamén se estilaba moito de rapaz cantando panxoliñas ca ferreirosa, logo con carcaman, e logo cantándolle serenatas as rapazas.Cando decidín formar a familia tamén me ilusionei loitando para conseguir melloras para a nai e para os catro fillos. Aquí sí que me entra a duda de si fixen o suficiente para darlles o que todos se merecen. Pode que dedicara máis tempo do que debería a outros menesteres, pero gustaríame que estuberan tan orgullosos de min como eu estou deles. Sobre este tema sí que enchería folios, pero resumindo temos unha familia feliz de catro fillos, duas noras e catro netos, capaces de enorgullecer a calquer avó que se precie. J.L._ Ben, sen ter que facer eu moitas preguntas, expuxeches unha sinopse clara da túa vida e dos teus intereses que non son poucos. Enriquecíchenos co teu saber e déixanos con ganas de seguir aprendendo pero pouco espazo nos queda aquí para seguir facéndoo. Sei que quedan ducias de preguntas que non foron formuladas e sospeito que tamén ti tes moito máis que dicir, polo tanto propoño que esta sexa a primeira entrega da entrevista e que poidamos continuala no futuro. Desde ese alto pupitre que che dá a edá como ti dis. Se tiveses que facer unha crítica ou propoñer solución, Que nos dirías e como ves o futuro da pesca de recreo en particular e a pesca en xeral en Muros ? Pedro Cabaceira ._ Referente o proxecto da revista e a como a estades a levar, paréceme perfecto, outra cousa e que chegue a xente ca ilusión suficiente para promocionarse no futuro. Hai que escoller moi ben os temas, pero eso estou seguro que o tendes superado e ademais quén son eu para opinar en estes temas. Sobre a pesca de recreo, qué che podo decir, que cada día colle máis vigor, increméntanse as licencias e as embarcacións xenerando unha nova vía de construccións náuticas, esto obliga a autoridá portuaria a mellorar as instalacións e a promocionalas e por añadidura, a conselleria de pesca a regular a pesca para cada vez máis incrementar o negocio. Todo esto pode que afecte o desarrollo da pesca profesional xa de por si sumamente deteriorada pola sobre explotación, ó meu pobre entender, sin control. Este é un tema moi delicado a hora de falar claramente dos pros e os contras de esta modalidad, unha opinión sana de todo este “embrollo” tende a ferir sensibilidades e estamos a falar de postos de traballo, de familias que os pescadores teñen que defender por encima de calquer controversia. Para aclarar un pouco a razón deste caos que a min me parece a pesca profesional, teríamos que desgranala punto por punto e arte por arte, e zona por zona, e si me apuras persoa por persoa.

Asi que en conclusión, a pesca de recreo en auge ascendente e a pesca profesional a unha velocidad máis lenta que a de recreo, pero descendente. J.L._ Patrón, grazas polo percorrido e por cedernos o teu tempo tan xenerosamente. Compartiches connosco unha longa e enriquecida viaxe e quedamos coas ganas de aprender máis. Lamentablemente temos que despedirnos pero non me quero ir sen deixarte o cuestionario habitual. 1. J.L_ Cál é a túa palabra favorita? Pedro Cabaceira ._ Paz. 2. J.L._ Cál é a menos favorita? Pedro Cabaceira ._ Guerra. 3. J.L._ Qué te emociona? Pedro Cabaceira ._ O sufrimento das persoas queridas. e en xeral o de todo mundo. 4. J.L._ Qué son ou ruído che gusta? Pedro Cabaceira ._ A música. 5. J.L._ Qué son ou ruído detestas? Pedro Cabaceira ._ Hai un ruído que detesto, o dos foguetes que últimamente sácanme de quicio 6. J.L._ Cál é o teu xuramento favorito? Pedro Cabaceira ._ Depende da razón, ultimamente cágome na leira 7. J.L._ Qué profesión ademais da que exerces che gustaría facer? Pedro Cabaceira ._ Gústame saber algo de todo, pero nunca pensei en outra que non fora a de pescador ou marino mercante, ben titulado por suposto. 8. J.L._ Qué profesión non desexarías facer? Pedro Cabaceira ._ Calquera que non me gustara. 9. J.L._ Se o ceo existe, Qué che gustaría oír que che dixese Deus cando chegases ás portas celestiais? Pedro Cabaceira ._ Esta é a que máis me gusta. Que me mandara para baixo a empezar de novo.

17


GALEGUIÑO NA ESCOLA p/ José María García Rodríguez

pois de gramática galega nin sabiamos que a

A escola da vila estaba no frente do adro da ei-

houbera. E dali viñéronlle tódolos seus traballos

rexa. Antre o adro e a escola pasaba a estrada,

a aquil "musiño". Dicía "Sucre" na veceira de

en costa. Costa enriba pras aldeas e lugares do

"azúcar", e dicía "area" onde debera dicir

alfoz. Costa embaixo iñase pra vila. Os rapaciños da vila polas súas rúas, dende o seu rueiro, subían pra escola coas carteiriñas de libros ao lombo. Os rapaciños da aldea chegaban a estrada polos seus camiños e súas corredoiras e coma eran mais probiños, os que non tiñan carteiriñas traguian os libros nas mans. Na escola non había difrenzas antre os probes e os ricos. Cicáis os que non se levaban ben eran os rapaciños da Axusta cos do Viñal e os do Viñal cos da Acerca. A señora mestra berráballes e poñialles castigo polas brigas, liortas e pelexas. Pro iles non facían caso. E cando viña o Corpus e se erguían os altariños nos barrios da vila, os estudantes andaban a roubacha de flores, cada

"arena". A señora mestra alporizábase moitísimo.

un pra o seu. E isto inda poñía a señora mestra

E non era somentes que lle chamase "burriño".

mais alporizada e raibosa. Porque roubar o alleo

Collíao polas meixelas e dáballe nilas uns repe-

(pois había algúns que roubaban nos propios

liscos que llas deixaba quentes. E cando dixo

xardíns e verxeis de seus pais) nin sequera sen-

"esquirbir" (que destoncias nin sospeitaba que e

do pra Deus está permitido.

verba que pode atoparse nas obras de Curros Enriquez, Otero Pedraio e Rey Soto) turroulle

Pro isto non ven ao conto senón porque unha

das orellas mesmamente coma si quixese arrin-

veceira, aquel meniño fixo de San Xosé no altari-

carllas. Nantramentres repitia:

ño da Axesta, coas súas barbas postas, veste longa e ate un banco de carpinteiro pra arrincar

”Escribir, burrito; escribir...

virutas... Pro noutro dia seu pai foi falar coa se-

O rapaciño cansouse daquilo e pideulle a seu pai

ñora mestra que lle chamaban a Trilla. Díxolle

que o puxese noutra escola. Na das Gabinas,

que tiña que preparalo rapaz pra o ingreso no

onde iñan os fillos e filliñas dos conserveiros de

bacharelato hespañol e quería que lle dese cra-

Unido. Pro nón. Seu pai meteuno na Escúela Pu-

ses fora das horas dos outros estudantes. Des-

blica. Seu mestre era Alexandre Rodríguez Casti-

toncias ela concordou e dixo que si. Dise xeito il

ñeiras, que lle chamaban Alexandre de Pepuda,

iña ficar na escola dimpois de que tódolos de-

segredario do Partido Socialista Español que non

mais se foran. E coma sempre falábamos galego,

tiña destoncias máis de catro membros e catro

a crase meirande era de Gramática castelán, 18


pesetas na caixa. Hoxe non sei. Púxoo alí por

lego. Seu medo a falar era o mesmo e facíase

mor de que eran parentes e todo debería ir me-

maior coas bulras dos compañeiros que lle per-

llor. Pro coma o Pepudo quería ficar ben co pai

guntaban pola súa palra en galego "si era de An-

de seu aluno, volta e revolta co castelán. O rapaz

grois?" E ríanse moito ao dicirlle que de Muros.

de cada catro verbas dicía dúas mal. O porvir era preto. No eisame de ingreso no bacharelado, calquer faltiña de ortografía levaba de socato ao "suspenso", coma os pecados mortaes levan ao inferno, onde os demos fán dun home un réprobo. Eisi chegou o momento no que o rapaciño adeprendia menos do que quixera o seu dómine. E canto na escola da Trilla eran repeliscos e turradas das orellas, convirteuno o mestre Alexandre da Pepuda en palmetadas nas mans. O pior do caso foi que corrixía ao "musiño" na nosa lingua vernácula: —Non se di "ao sereio" dise "al sereno". E ponme a man pra que non se che esqueza... iI poñía a man coa palma aberta. O mestre collíalle a puntiña dos dedos pra que nona retirase e

Porque Muros era vila ieles eran de cidade e dos señoritos, que na vila nonos había. E por iso nos invernos poñíalle zocos con tacholas, coma aos outros rapaces, pra manter os pes quentes e correr polas rúas facendo un barullo do mesmo Arrenégote co-aquiles ferranchos.

dáballe un palmetazo de medo. Fervíalle a man mais que si lle botasen auga quente. Os outros rapaces ofrecíanlle os seus consellos: —Trái a man untada de cebola que dói menos... Refrégate con un dente de allo, ate poide que se lle rompa a regra...Pónte un cabelo na palma de man, ti veras coma lle rebota... Parolar por parolar. Verbiñas tudas que se levaba o vento. O certo e que cando lle viña a cachola unha cousa que dicir, que esquirbir ou que perguntar, andaba con tento, amodiño, coma quen levase zapatiños de chumbo. Caseque o "musiño" tiña callos nas mans e un medo no corpo que nin ousado era a falar...E da escola do seu parente Alexandre da Pepuda pasou aos Xesuítas de Vigo e inda que aquiles padres e frades eran bos e non batían na xente nin mallaban coma quen malla o liño, poñiano a esquirbir cen veceiras contra a parede, a verba castelán mao dita ou dita en ga-

O conto foi que co conto dos repeliscos e das palmadas e o esquirbir contra a parede cen ou mais veceiras as verbas casteláns correspondentes as galegas, e mercede aos ensinos da Trilla, do Pepudo e dos frades, o rapaciño pasou sin novidade o famoso ingreso no bacharelado hespañol que tantos desgostos lle causara ao preparalo. Aínda mais, perdeu o medo que lle daba a lingua castelán e o mesmo que os outros compañeiros de vilas onde o galego se falaba, coma Fisterra, Camariñas, Cangas, Celanova ou Betanzos, esquecida a cultura do noso idioma, formou parte dunha xerazón infroitosa. Os xenios dela, por moi outo que teñan seu nome nas letras casteláns, o fondo galego que amañeza nos seus traballos e obras, non pasa de ser un douradiño mintireiro, de frente aos ouros de lei dun Manoel Antonio, dun Celso Emilio ou dun Otero Pedraio. Pro eisi son as cousas. 19


NUTRICIÓN EN EL FÚTBOL Una hidratación adecuada y una alimentación rica en hidratos de carbono son factores clave para obtener un óptimo rendimiento en la práctica futbolística. El fútbol es un deporte que se caracteriza por la combinación de períodos de ejercicio aeróbico con picos intermitentes de alta intensidad. El GLUCÓGENO MUSCULAR es la principal fuente de energía en los deportes de este tipo, por lo que el rendimiento vendrá determinado por las reservas que tengan los jugadores antes de la competición. Diversos autores han observado que al finalizar la primera parte del partido las reservas de glucógeno disminuyen de manera significativa y que al finalizar el encuentro en todos los futbolistas están prácticamente agotadas. La alimentación previa al ejercicio y durante su desarrollo va a ser determinante para que el músculo tenga unas reservas elevadas de glucógeno y éstas no se agoten rápidamente. La dieta posterior al encuentro tiene el objetivo de recuperar cuanto antes las pérdidas y estar en las mejores condiciones para el próximo partido. NORMAS BÁSICAS PARA LA NUTRICIÓN DEPORTIVA. AGUA LIMPIA Y ABUNDANTE: El agua es nuestro alimento esencial. Dos terceras partes del cuerpo humano son agua. La cantidad de agua que bebamos determina la calidad del tejido que formamos. 65 – 70% HIDRATOS DE CARBONO: El 65 – 70% de las calorías de la dieta deberá consistir en hidratos de carbono compuestos, es decir, cereales integrales, verduras, pasta, arroz y frutas. 10% GRASAS: La grasa está presente en todos nuestros alimentos, incluso en los denominados alimentos sanos. Las nueces y las semillas son alimentos de alto contenido graso. Debemos limitar la ingesta de alimentos altos en grasa sobre todo las de origen animal. 20% de PROTEÍNAS: Conviene ingerir suficientes proteínas de primera calidad. La dieta deportiva debe incorporar un 20% de la ingesta calórica a partir de proteínas que las podemos encontrar en: carne de pollo, cerdo, clara de huevo, carne de ternera y pescados ( debemos tener en cuenta que

estos cortes deben tener la menor cantidad de grasa posible.) LIMITAR AZÚCARES REFINADOS: Entre los alimentos ricos en azúcares se encuentra la miel, melazas y zumos envasados.

POCA SAL: El cloro y el sodio son nutrientes muy abundantes en todos los alimentos, por lo que no es conveniente añadir más sal, además, hay que vigilar la sal escondida en los alimentos. Los alimentos congelados suelen contener gran cantidad. VARIEDAD: No hay que comer siempre lo mismo. Por completo que pueda ser ningún alimento contiene por si mismo todos los nutrientes esenciales. Una comida variada constituye una norma básica para asegurar la ingesta de los principales nutrientes conocidos y aquellos que aún no están plenamente identificados. NADA DE ALIMENTOS NOCIVOS: Evita las comidas rápidas, incluyendo las envasadas, las congeladas, las galletas y el dulce (no hay que meterle combustible de mala calidad a tu Ferrari). FIBRA: Hay que ingerir diariamente cierta cantidad de fibra vegetal que garantice el correcto funcionamiento de nuestro aparato digestivo. “COMER DESPACIO”. MENÚ ESQUEMÁTICO PARA EL DEPORTISTA. Si la alimentación debe ser siempre equilibrada, para el deportista, como es un futbolista, debe ser más precisa. Además, la ciencia de los alimentos ha de ser llevada a la práctica de manera imaginativa y sabrosa en la cocina Alguna observaciones prácticas entre las más

20


importantes son además de “comer despacio”: DESAYUNOS…. Yogures, leche, cereales, pan integral de centeno, avena, trigo o maíz, huevos pasados por agua, jamón ibérico, fruta fresca o zumo natural, tomate fresco triturado, aceite de oliva o algo de mantequilla y mermelada. COMIDAS Y CENAS…(ensaladas, cocidos, guisados, al vapor, parrilla, asados): Primeros platos: gazpachos, cremas de verduras, sopas mixtas y consomé. Platos abundantes de verduras de hoja, brócoli, remolacha, tomate, cebolla, pimientos, zanahoria, calabacín, berenjenas…..Ensaladas con ventrisca de bonito, caballa, pollo troceado, maíz, pasas, frutas….Platos abundantes de legumbres, de pastas, con aceite de oliva, de arroz con brotes de soja y tomate fresco, arroz blanco con pollo o bonito, o huevos pasados por agua…. Segundos platos: plato de 150 – 250 gramos de carne roja magra, pollo o pavo, pescado azul o blanco, huevos (2ó 3). Alternativa: 50 gramos de quesos semi-curados o tierno; tortilla española de dos o tres huevos utilizando patata cocida. Guarnición de hortalizas, patatas cocidas, asadas…. Tentempiés: pulguitas, sánwich o bocadillos de lechuga y tomate y variantes de bonito, sardinas, caballa, salmón, ternera, tortilla, pollo o pavo, queso fresco… Una fruta fresca y un yogur. Pan Integral: de dos o cuatro rebanadas, por comida Alternativa: Envase pequeño de cereales equivale a dos rebanadas de pan. Aceite de oliva: de dos a cuatro cucharadas soperas por comida. Alternativas: aceite de girasol o de maíz. Mantequilla (una cucharada sopera – máximo dos diarias- en sustitución al aceite). Leche: tres vasos diarios o tres yogures o 100 gramos de queso fresco. Fruta: de tres a seis piezas diarias (raja de melón o sandia = una fruta). Alternativa: dos vasos de zumo natural, preferiblemente recién exprimido. Agua: Consumo abundante de agua fresca (de dos a cuatro litros o más). Nunca esperar a tener sed. Utilizarla antes, durante y después de la comida o el ejercicio o el ejercicio. Sorbos cortos. El agua es depurativa, diluyente, reparadora y produce el “efecto radiador” (regula la temperatura durante el esfuerzo), todo lo cual favorece recuperaciones y retrasa el cansancio muscular.

Postre: Un postre recomendable es yogur natural con fruta fresca recién troceada o rayada. Café: el café es un estimulante moderado, el único que actúa, a dosis moderadas, mejorando el rendimiento cardíaco. Alcohol: NO CONSUMIR EN LOS TRES DÍAS PREVIOS A LA COMPETICIÓN. En ningún caso es recomendable su consumo, antes, durante o después de la competición. En el FUTBOL BASE….. qué comemos antes de: 1.- UN PARTIDO POR LA MAÑANA: como jugador, entrenador o padre es fundamental controlar la comida antes de una competición ya que hay una estrecha relación con el rendimiento físico e, inclusive, con una posible lesión. DESAYUNO: dos horas antes del partido,

ingerir principalmente cereales con leche (en abundante cantidad) es lo ideal ya que los hidratos de carbono proveniente de los cereales serán los encargados de llenar los depósitos de glucógeno que son la principal fuente de energía en el fútbol. De no contar con cereales…café con leche o colacao, tostadas con mantequilla y mermelada más alguna fruta, nos ayudarán a sacar el partido adelante. 2.- UN PARTIDO POR LA TARDE: En este caso la ingesta importante debe realizarse siempre dentro de las dos/tres horas que le daremos a nuestro cuerpo para una buena digestión. ALMUERZO / COMIDA: Debemos intentar lograr el mismo objetivo que con el desayuno, es decir, llenar el depósito de glucógeno. Tenemos más variantes: - ALIMENTOS ADECUADOS: HIDRATOS DE CARBONO. Purés de verduras. Sopas. Pastas sencillas (spaguettis, macarrones…..). Ensaladas de pastas, todo tipo de verduras ALIMENTOS PROTEICOS.

21


Pescados a la plancha. Huevos, Jamón cocido, Patatas cocidas. Ensaladas, Carne a la plancha. POSIBLES POSTRES. Yogurt.—Fruta del tiempo o cocida. Arroz con leche.—Natillas. -ALIMENTOS TOTALMENTE PROHIBIDOS -Frituras: patatas fritas, croquetas, calamares, carne frita y pescado frito. Salsas: platos condimentados con salsas. Platas de difícil cocción: muchas especias y condimentos. Todos los que sean de absorción rápida de azúcares (ensaimadas, pastelería, azúcar directamente, bollería con azúcar.) Si tomamos este tipo de alimentos se entrará antes en FATIGA FÍSICA. TEMA CAFÉS: Nunca café con leche. Si hay jugadores que habitualmente toman café, se los pueden permitir, pero siempre SOLO y con poco azúcar. Nunca mezclar café, ni alimentos lácticos con zumo de naranja Al terminar de comer, deben faltar como mínimo 2,30 horas para el inicio del partido. Nunca al terminar de comer hemos de tener la sensación de estar “llenos”. 3.- UN PARTIDO POR LA NOCHE: Seguiremos los mismos conceptos y reglas que el utilizado por el almuerzo/ comida ya que los objetivos, tiempos y alimentos no varian. ANTES Y DESPUÉS DE UN ENTRENAMIENTO: Siguiendo con la misma línea anteriormente planteada, no podemos concebir un buen entrenamiento sin una buena alimentación. Muchas veces se observa un bajo rendimiento en un entrenamiento de un jugador y pensamos que no tiene su tarde, cuando en realidad es un problema energético, es decir, está por inercia en el terreno ya que su cuerpo no posee la energía necesaria para desarrollar el entrenamiento con normalidad. ANTES O DURANTE LA COMPETICIÓN O EL ENTRENAMIENTO: pequeñas comidas con: Fruta fresca madura o cocida. Fruta seca (pasas, higos, dátiles…) Galletas simples bajas en grasa. Barritas energéticas bajas en grasa. Galletas con frutos secos y/o fruta seca. Barritas de muesli con frutas o cereales. Palitos de pan, Batidos

DESPUÉS DE LA COMPETICIÓN: inmediatamente después aportar: Agua o preferentemente bebidas glucoelectrolíticas, Zumos de fruta. Fruta fresca madura., Preparados especiales,

específicos para la reposición hídrica y de carbohidratos. 1,5 a 2 horas DESPUES DE LA COMPETICIÓN, aportar una comida que contenga… Ensaladas, Caldos o sopas vegetales. Arroz, pasta, patatas, legumbres. Huevo duro o pasado por agua. Leche, yogures o quesos desnatados. Como postre: arroz con leche, frutas maduras, macedonia, natillas o flan o pastelería baja en grasa y utilizar aceite de oliva para aliñar y salsas con bajo contenido graso. RECOMENDACIONES EN NUTRICIÓN DEPORTIVA. Realizar una adecuada distribución de ingestas y horarios: repartir el aporte de alimentos en 4-5 comidas durante el día. Además del desayuno, comida y cena interesa tomar tentempiés a media mañana y tarde. Controlar el aporte de azúcares simples como bollería y pastelería. Se recomienda tomar 2 ó 3 piezas de fruta al día, intentando que una sea rica en vitamina C (naranja, kivi, mandarina, pomelo, fresa, etc…). Tomar un mínimo de 1,5 – 2 litros/día de agua. Realizar cocciones suaves: plancha, horno, papillote, vapor, hervido. Moderar los alimentos guisados, fritos, rebozados, y salsas.

22


A FONTE DO PETRÓLEO p/ Marcelino García Lariño Que feliz era soñando que estaba coa muller nunha romaría campestre, todo engaiolado, cun traxiño claro como un sol, noviño do trinque que para esta festa estreara. Despois de xantar, a miña Muller díxome:”vai lava-los pratos á fonte”. E fun. Abrín o torno e a fonte botou un chorro de líquido negro que non era auga, que me puxo o traxe perdidiño de vez. Eu berrei. E ós berros acudiron a miña muller e outros moitos romeiros. Ela, coma decote, deu en rifarme por estragar non só o traxe, senón a roupiña toda. Entrementres o resto da xente brincando de ledicia, gritaban: “¡Petróleo! ¡Petróleo! Efectivamente, non se enganaran: era petróleo, auténtico petróleo xa refinado, do bo, do mellor de todos. Estabamos ricos. Pero a miña muller, que nunca se convence de nada ata que vexa a cousa e a apalpe, para asegurarse ben de se era petróleo ou non, acendeu un misto, arrimoumo ó traxe e ¡pum!, unha laparada xigantesca, e espertei. ¿Sabedes cal fora a causa deste soño? Pois que antes de quedar durmido dixéralle á muller que esa noite subía, unha vez máis, o prezo da gasolina; e se os coches, coma o meu, andiveran con auga, aínda que tivera que ir buscala á fonte, non me importaría a suba. E ela, que en política non é coma min, non llas cala a ningún, moi enrabechada contestoume: “A este goberno había que queimalo”. Quedei durmido con todos estes ingredientes dentro dos miolos, e, xa vedes o guiso que na miña cabeciña se formou: Unha explosión.

RELIXIOSA, LA MANTIS

p/ Amado Barrera

Qué vos diréi que xa non saibades da MANTIS RELIXIOSA? ¿Que a súa cor ou tonalidade depende da vexetación: más verde se a herba está verde, máis clara, castaña e aínda branca se é un verán seco? ¿Que é o ÚNICO ANIMAL que ten un só oído? ¿Que da súa OOTECA saen as mantiñas xa coma " mini-eu" do adulto, coa mesma forma? ¿Que é depredador de múltiples insectos "dañinos"?. Non, non vos digo case que nada, porque da SantaTeresiña xa todo o mundo sabe case que todo. 23


Coplas muradás Do Blog Homes de Pedra en Barcos de Pau

Alá arriba na Costiña Hai un home pequeniño

A copla é unha forma poética de catro versos que

Que lle chaman vendaval

serve de letra para cancións populares. Xurdiu en

Vendaval, vendavaliño.

España, onde segue sendo moi común. Adoitan

-----------------

estar compostas xeralmente por catro versos de arte menor, dispostos en forma de redondilla. Estas son algunhas que están recollidas na tradición oral das xentes de Muros. Ao mariñeiro no mar nunca lle falta unha pena: ou se lle torce o temón Ou se lle rompe a vela. --------------O vento move ao mar E o mar move aos barcos

Nosa señora do Carme

Ti me manexas a min

Vela aí ven pola ribeira

Muradá, cos teus encantos

Agarrando cuncha a cuncha

-------------

Que mete na faldriqueira

Duascentas cincuenta leguas

-----------------

Levo de navegación

Hoxe tócame de leva

Duascentas cincuenta penas

Mañá marcho para arriba

Levo no meu corazón.

Adeus campo de San Roque

--------------

Para toda a miña vida

Mercaches unha parlamenta

-----------------

Coidando que te casabas Inda as comprala de seda E quedarte como estabas ---------------Miña santa Madanela Miña Madanela santa, Tes a tua casa no monte Onde os paxariños cantan. ------------------Dentro da porta da vila

Adeus Virxe do Camiño

Hai dúas pedras de asento

Cantos paseos me debes

Unha é a de marmurar

Cantas veces me arrimei

Outra a de perder o tempo

A sombra das túas paredes

--------------------

------------------24


Adeus Muros, adeus Muros Muros de tanta alegría Que se marchan os do Rei Rumbo de Vilagarcía

Santa Cruz de maio Víndenos buscar Que aí veñen os mouros Para nos levar ------------------Adeus Muros, adeus Muros

Se o mar fóra de leite

A popa che vou virando

Monte Louro de boroa

Non sei que me queda nel? Que o corazón vai penando -------------------Os solteiros valen ouro Os casados valen prata Os viuvos calderilla Os vellos folla de lata O lugar de Miraflores

Como se ían a poñer os ghaldrupeiros de Noia. ------------------Porque Muros tén a sona, porque Muros sona tén, porque Muros tén a sona de cantar e bailar ben De lonxe parece a Vila Ten un caravel na entrada Unha rosa na saida ---------------Non hai forasteiro ningún Que en Muros estea un dia Que o despedirse non deixe Un suspiro na baia 25


Relato do comisionado da Cia. Trasatlántica dos feitos transcurridos en Muros despois do naufragio de vapor Larache. p/ Manuel M. Caamaño dio tan palpable y hermosa muestra el Sr. Párroco de los nobles muradanos.

Como xa se puido ler na pasada entrega deste relato no número anterior do TMT, o comisionado da Cia. Trasatlántica desprazouse ata Muros a bordo do vapor “CORUÑA” e inspeccionou os arredores de Ximiela para comprobar que non había xa ningun superviviente, ni cadáver, nin efectos personais aboiados polo mar e dignos de ser recuperados. Agora relata con florido verbo varios intres da súa visita, e entre eles salientar A Misa de Réquiem oficiada na parroquial de Muros a prol dos mortos e desaparecidos non naufaxio, onde o practico do Larache , que era de Santa Uxía, estivo a punto de ser “linchado” por varios pasaxeiros , pois coidaban que a culpa do naufragio era en gran parte debida a impericia do citado practico. De tal modo que tivo que ser protexido polas forzas do orde público presentes, para que a cousa non fose a mayores.

Antes de entrar en misa, mientras esperábamos el momento oportuno para ello, en los pórticos de la hermosa parroquial de Muros, con el Sr. Villalobos, y el desgraciado práctico Sr. Pérez, el citado

Pero lede, lede. Que o relato non tes desperdicio! “...A las ocho de aquella mañana, después de tener el gusto de saludar al Sr, Ayudante-comandante de Marina, y darle las gracias en nombre de nuestra Compañía, por las disposiciones que rápidamente se había dignado tomar el 23, para acudir inmediatamente al lugar de la desgracia ocurrida, me dispuse a asistir a la solemnísima Misa de Réquiem ordenada por el ilustrado y celoso Sr. Cura-Párroco de Muros, en sufragio de las almas de los náufragos no salvados. A dicho conmovedor acto religioso, asistió podo el pueblo en peso, sin distinción de clases, con sus autoridades todas, sin faltar una sola, y todos los individuos de carabineros y otras fuerzas allí residentes, con sus Jefes. Presidió el Sr. Alcalde de la humanitaria villa, quien tenía a su derecha al oficial Sr. Villalobos, lugar que a este compañero cedió, en su concepto de dolorido que era, el Sr, Comandante de Marina. Habiendo, en la tarde del propio día 25, solicitado del Sr. CuraPárroco me dijera cuanto importaban los gastos que le habían ocasionado por la celebración, con inusitada esplendidez aun en las grandes ciudades, de la mencionada misa, me contestó que sus sentimientos y el comportamiento que el pueblo todo tenia con los náufragos, (como había sucedido ya al perderse el crucero antes citado), le imponían el mas absoluto silencio como respuesta a mi indicación; es inútil decir que, conmovido una vez mas en aquel memorable día de emociones, me apresuré a tratar de demostrar, lo mas expresivamente que me fue posible , el agradecimiento de la Compañía, y el mío propio, por la esplendidez de que

Sr. Oficial y el relatante, tuvimos que usar de toda nuestra influencia, y apelar a toda suerte de excitaciones de caridad, para evitar que algunos pasajeros, entre los cuales se distinguían cuatro para Bilbao, pegaran rudamente al citado práctico, a quien decían querer matar, si no se les sacaba a Sr. Pérez de la vista de ellos; vista la insistencia de los aludidos pasajeros, y de alguien mas, en querer causar daño al citado práctico de costa, nos decidimos el Sr. Villalobos, el Sr. Juez de Instrucción D. Eladio Niño Valmaseda y el que suscribe, entre otras personas, a aconsejar, casi diría obligar al repetido práctico, que se encerrase en casa de algún amigo suyo, hasta tanto le fuese dable pasar al otro lado de la ría, poniéndose a salvo, para dirigirse a su casa, sita, según me dijo, en Santa Eugenia de Riveira. Los pasajeros, ( entre los que se distinguían singularmente algunos de los a Bilbao destinados) se desacian en elogios del malogrado D. Juan Bautista Ibargaray Q.E.P.D. y a grito herido hacian indicaciones respecto a cosas que, según expresaban, vieron y oyeron, de las que muy poco caso hube de hacer, tenida en cuenta la carencia de conocimientos tecnicos de los aludidos pasajeros. Después de salir de la misa de Réquiem, congregué a todos los pasajeros que me fue dable encontrar, que fueron la gran mayoría, para convencer a los que no había visto yo todavía, y para que me ratificasen los otros, su conformidad en el viaje hasta esta en el “CORUÑA”. Dos de los destinados

26


a Bilbao, Sres. Florencio Erguren y Norberto Urquiaga, indicaron que en modo alguno querían ir a Bilbao por mar, auque solo fuera parte del trayecto, y pronto, entre sus protestas y sus consejos a los demás pasajeros, y lo tornadizo de la opinión popular, algo justificada quizá en aquel caso, fue engrosando el numero de pasajeros que decidían ir por tierra, sin aceptar el corto trayecto marítimo que debía efectuar el “CORUÑA”, y por todo lo cual me decidí, de acuerdo con el Sr. Comandante de Marina, a reunirlos en la oficina de este señor disponiéndome a satisfacerles su viaje por tierra, contando su importe según por lo mi conocido, ayudándome, al objeto de conocer los trayectos cercanos a Muros, de los consejos de dicha autoridad, del Sr, Louro y de otras personas.

contra de la pobre mujer, llegando a darle algunos fuertes golpes, y diciéndome que desistiese yo de anotar nada mas, y que no tratase de pagar cosa alguna, porque me apedrearían (textual). Al caer aquella tarde tuvimos noticia de que en la playa de S. Francisco había aparecido el cadáver de D. Antonio Soba Q.E.P.D., esposo de la citada Dª. María Laplacette; Para identificarlo fuimos en un vaporcito pesquero con el Sr. Comandante de Marina, habiendo ido por tierra D. Francisco Soba, primo del muerto. En efecto, era el desgraciado pa-

En la lista que formé de los náufragos salvados, hasta mis noticias en el momento de salir de Muros en el “CORUÑA”, de la que se mandó una copia al Sr. Presidente por el oficial Villalobos, se hace constar la dirección que habían tomado, o donde quedaban, los que no vinieron en dicho barco con nosotros. De tal lista se desprende cuales fueron los que cobraron viaje por tierram y ahora debo hacer constar lo que se les dio a cada uno. A los seis que iban destinados a Bilbao, les di a cada uno Ptas. 75- , a los tres que vinieron para esta, Ptas. 30-, a cada uno, así a dos destinados a Camariñas, menos a Perfecto González Insua (Cuyo nombre no apareció después en la lista de pasajeros que nos mandó Cádiz posteriormente, pero que, tenida cuenta de que era de 94 el total de pasajeros, faltando uno, supusimos seria este) a quien le di Ptas. 35-, por consejo del Sr. Louro, ya que vive en la aldea de Quintanas, de la parroquia de Santa María de Gándara, en el ayuntamiento de Zás, por lo que le era mas costoso el viaje. En la tarde del día 25, me dediqué, aparte de acompañar al señor Villalobos a distintos sitios en que debía haber el gestiones relacionadas con su cargo y situación, por orden de la Delegación de Cádiz, a hacer algunas visitas indispensables, a autoridades y algunos pocos particulares, habiendo sentido muchísimo no encontrar momento hábil para ir a ofrecerme al Sr. Alcalde de Muros, D. Abelardo Dubert, en la casa Consistorial, cuyo emplazamiento desconocía y desconozco; no encontré en el momento que me quedaba relativamente libre, quien me acompañara a cumplir con ese deber, por ser horas en que estaban cerradas ya las oficinas municipales. Pero lo que mas me ocupó mi escaso tiempo aquella tarde, fue la formación de un detalle de las personas muradanas que alojaron a náufragos. Detalle que iba formando yendo de casa en casa, hasta que, por efecto de reclamarme una mujer que tuvo alojados a tres de Bilbao, la cantidad de treinta reales por la comida de aquel día, de cada uno de ellos, enterose el pueblo de la pretensión, (exagerada en cuanto a importe, pero sin duda justificada de motivo, ya que a los citados pasajeros le había dado ya por la mañana, como queda dicho, quince duros a cada uno) y unánimemente fue en

sajero, a quien no pudimos llevar en la lancha de vapor, por no ser suficientemente grande el botecillo que sirvió para llegar a tierra. Más tarde, por orden de la citada Autoridad, un galeón fue a buscar aquel cuerpo, que quedó depositado en tierra para efectuar su autopsia el día siguiente. Este hallazgo, como es natural, obligó a la familia Soba, a desistir de venir con nosotros en el “CORUÑA”, por lo cual creyendo interpretar fielmente lo que se me tenia encomendado, entregué a D. Francisco Soba, bajo recibo, la cantidad de ciento cincuenta pesetas, para atender a los gastos de viaje por tierra, a esta, de sus dos primas y los suyos propios, sin perjuicio de lo que aquí se les entregue por D. Antonio S. Movellán por otros conceptos, hasta colocarlos en Castro Urdiales…”

27


¿Cómo ser un bo MAESTRO de Educación Musical na Etapa Infantil? (II)

cia. La Educación Musical comeza na cuna; ao iniciarse o neno na vida escolar o seu oído xa debe estar formado, o seu desexo de expresarse cantando ha ser firme e natural. A escola profundiza nesta relación, encáuzaa. A Educación Musical dota ao neno de sensibilidade para captar as manifestacións do mundo sonoro, desenrola a súa facultade de expresarse coa música, modela a súa alma sensible a través das mensaxes musicais, forma nel unha conciencia do que é, debe e pode ser a arte, achégaos aos seus semellantes, desperta ao neno no sentido sonoro como se desperta no terreo visual, do tacto e do olfato, formar o seu carácter en direción cara un maior idealismo... Hai que estar sensibilizado polos recursos educativos que ofrece a música, o seu poder de seducción sobre os nenos é moi grande. Existen moitas maneiras de tratar a música: como recurso didáctico para outras materias, o conocimento dos materiais existentes, o coñecemento de obras musicais (bibliografía e discografía), danzas, bailes e xogos motrices, xogos con música, rítmica orientada á motricidade, uso de instrumentos musicais ou informáticos para aprender cancións sen necesidade de dominar o solfeo... Se os nenos mostran interés en ampliar os estudos musicais que empezan na familia e continúan na escola, os pais deben motivalos, actuar informándose do mellor centro se o piden, estimulalos, apoialos na casa... É moi positivo que o neno experimente diversas vías e linguaxes antes de decidir; o que teña a opción de cambiar porque descubriu un instrumento, linguaxe ou arte. Existen centros que ofertan o que se chama unha introducción á música ou unha sensibilización musical; hai corales infantiles, escolas de motricidade e danza... Atendendo ao momento evolutivo do neno, é mellor comenzar por actividades que impliquen o movimento global do corpo, como a expresión corporal (danza, rítmica, teatro) ou a expresión vocal (coral, teatro) e progresivamente adentrarse nas actividades que requiran unha motricidade fina (instrumentos), disciplina... A familia debe implicarse plenamente nesas actividades xa que a educación de calquer tipo é unha responsabilidade compartida. Se tanto as familias coma os mestres/as colaboramos nesta tarefa común, introduciremos aos nosos nenos e nenas no marabilloso reino da música, no mundo sonoro que nos rodea a cada paso; e aínda máis, no mundo da beleza, nobreza e sabiduría que constitúe para todos aqueles que saben captala, gozala e valorala.

p/ Esmu-Carnota É moi importante musicalizar a sociedade e, sobor todo, o entorno social máis inmediato á escuela. A sociedade debe ser consciente do valor formativo da música, aceptar e defender a inserción desta parcela da educación estética nos plans de estudos destinados á educación dos seus fillos. A música, polo seu carácter integral, coopera cos restantes contidos culturais e co desenvolvimento

dunha personalidade; polo seu carácter progresivo, acompaña ao neno ao longo do seu proceso evolutivo dende a Educación Infantil ata os niveis máis altos do sistema educativo, adaptándose en cada momento as súas capacidades e intereses específicos. A finalidade da Educación Musical non pode ser a de promover músicos, como non é a finalidade da ensinanza das letras educar escritores e poetas, nin da Educación Física producir atletas. Músicos, poetas ou atletas surxirán de entre todos aqueles que reciban unha axeitada ensinanza básica. Para eles no terreo musical están os conservatorios, as academias, as universidades... Esta educación é para todos, sin excepción algunha, por iso tanto pais coma mestres debemos contribuir a que a música se inserte no día a día do neno, do xoven, formando así unha parte importante da súa existen-

28


NOVAS DE ONTE p/ Manuel Lago Álvarez

VAPOR JOSEFITA: En el vapor Josefita embarcó el día cuatro de diciembre último, como oficial, el competente Piloto de la Marina mercante Don Mateo Gil Rivas, amigo queridísimo nuestro. (Enero 1910) BODAS: Ha contraído matrimonio el día cinco del actual, D. Lino García Dubert, hijo de nuestro querido amigo D. Isidro García Pérez, con la bella seño-

ánimo, verlos en plena juventud encorvados y próximos a romperse. Esperamos ser complacidos dado lo justo de la petición. (enero 1910)

NUEVA PANADERIA: El 1º de año se abrió al público un nuevo establecimiento de pan, en la Virgen del Camino, por nuestro batallador amigo el simpático ligario D. José París Sande. Dadas las buenas condiciones del sabroso pan que expende, y las generales simpatías que disfruta en nuestro pueblo el valiente socio de la Liga de Amigos, su nuevo y modernísimo establecimiento se ve a diario concurridísimo. Nuestra felicitación leal y que progrese su industria. (enero 1910)

rita Rita Rodríguez Lojo, hija del abogado y notario de Mazaricos D. José Rodríguez Pequeño. Deseamosle una feliz luna de miel. (enero 1910)

REGRESO: Después de tres años de ausencia llegaron a su pueblo natal, de la República Argentina, nuestros queridos amigos don Manuel Ramos, don Manuel Varela y don Juan Fuentes. Les deseamos grata permanencia al lado de sus respectivas familias. (enero 1910)

LA ALAMEDA: entre las varias y rápidas refor-

FALLECIMIENTOS: Tuvo lugar en el mes de diciembre el de nuestro querido amigo el Capitán de la Marina mercante Don Carlos Lloréns González. A su esposa y demás familia la acompañamos en el sentimiento. También falleció el día nueve del actual, a los noventa y tres años de edad, Doña Isabel Rodríguez Duque, tía de nuestro presidente don Juan Campelo, a quien acompañamos en su justo dolor. (enero 1910)

mas que deben llevarse a cabo, en este lugar de solaz y recreo, figuran en primer lugar dos importantísimas y necesarias. Son estas las siguientes: 1ª Morrillo en los paseos y desaparición del herbal que hoy le da un aspecto de prado. 2ª Arreglo del semi-kiosco de la música, por cuanto resulta pequeño para nuestra nutrida banda. ¿se acometerán estas obras? El tiempo dirá. (enero 1910)

UN RUEGO: Suplicamos muy de veras a nuestra primera autoridad administrativa, se digne ordenar la poda de los arbolitos que adornan y embellecen la plaza de la constitución, pues apena y contrista el

29


LEMBRANZAS DUN VELLO MARIÑEIRO (III) <A guerra do Profundo> p/ Pedro Caamaño Lago. Para defender os intereses, de uns e outros, empezaron as denuncias, de uns contra outros. Os que somos de Muros coñecemos todos estes avatares: redes enganchadas nos aparellos de arrastre; nasas colgadas nos pescantes e nas portas, que si me paga..., que si non che pago…

que logo chamáronlle o ”queso”. Os mais sensatos arriaron os palangres e puxéronse a facer o paripé de pescar, sen embargo un dos botes de muros, pasou do de Fisterra e sigeu alando os palangres co viveiro cheo de merluzas, o de Fisterra saleulle a parte de “queso”, colleu o

Pero o conflito mas serio foi o acontecido, entre os pescadores da merluza de Muros e os de Fisterra, que diron en pescar co palangre, nos caladoiros de toda vida do cordel. Os pescadores de Muros, que sempre avogaron pola pesca de cordel, empezaron a enganchar cos anzós nos palangres, e empezaron as cabezas a dispararse, os de Fisterra largaban os palangres polas tardes, e recollían pola mañan, eles cargaban de merluzas e os de Muros non podiamos nin pescar, e de ahi o lio: que si tendes dereito.. que si non. En resumen, que dalgunha forma entenderon que debían actuar. Unha tarde víronlle largar os palangres por fora da fenequeira, xusto nos mares onde pescaban o cordel, e nin corto nin perezoso, dous barcos acordaron saír de noite a levantar os palangres,

nas canoas por un lado e nos barcos polo outro, pero ala chegando o dia apareceu un de Fisterra, 30

rezon tiroullo abordo do bote de Muros, arrancando co bote de remolque para Fisterra, pero amigos!!!! despois de forcegear co cabo cando xa tiñan o bote socado a popa, o patrón do bote de Muros ocorréuselle coller un cuchillo, para según él, cortar o cabo. Os de Fisterra, enganchárono, e despois de forcexear, amarrárono na cornamusa de proa, e así chegaron con el a terra, cando lles preguntaron por que o amarraron, según eles, para que non se lle tirara o mar. En Fisterra, según versións as mulleres queríano linchar, que si o tiramos o mar que si o apaleamos, as de dios. Tiveron que influír as autoridades mariñas, que xa estaban alertadas polas mulleres de Muros. Como e de supoñer en Muros armouse un revuelo que nin d… ¡. Que si ibamos a Fisterra; que si hai que levar armas ou non, Pero o señor avogado D, Manuel González Gil, (Don Loló), que según versións, era amigo do secuestrado, calmou os ánimos e acordou sair a buscalo. Encontraron un camión, embarcaron uns cuantos dos mais decidi-


dos, e tira para Fisterra, Xa chegaban arremangados, pero entre o avogado e as autoridades, embarcaron no camión o secuestrado muradán e saíron para Muros de volta, como e de supoñer os seguintes meses os de Muros acougaron.

A nivel persoal, gustaríame dicir que a raíz de que os palangres, logo as volantas fixeron a súa aparición. Acabáronse os ollomoles, as merluzas

Pero a cousa non quedou aí. Uns meses mais tarde, estaban os de Muros pescando fondeados os ollomoles nos siriales da nave, e chegaron os de Fisterra co “jueso, engreidos pola vitoria anterior, e ca escusa de que si o profundo era dos de Muros, os siriales eran dos de Fisterra, colleron os rezons engancháronlle os cabos os botes, e leváronos arrastro hasta case Fisterra, onde os arriaron, a algúns puxéronselle de corbata. Tamén os de Muros fixeron das súas, cando estaban largando os palangres, tiraban o rezon e levaban todo arrastro.

da fanequeira e mais tarde do canto, chegando a conclusión que seguindo co cordel, aínda hoxe teriamos merluzas e ollomoles para rato.

Esto non quer dicir que xa se acabou, aínda tive-

Por eso o traballo de estes homes comparado co traballo dun oficinista por exemplo, sin menosprezar a nadie, cada un no seu sitio, ou con cantidade de outros, e tan arriesgado, que non o podes calificar de inferior a ningún. Que significará unha falta de ortografía, ou un erro en unha palabra mal expresada, ou outra cousa parecida, ante un erro navegando en popa encima da cresta dun golpe de mar. Un erro nun papel... engarrucho e tiro, pero o patrón non ten nada que tirar, e moi pouco onde agarrarse. E que pouco se apreciaban estas cousas, claro víanse tan castigados polas inclemencias do tempo, e pola sicose de pensar que o dia seguinte comerías ou non, “e daban pena”. Aínda que a min, sempre me deron pena aqueles que algún dia os menospreciaron.

ron conflitos no canto, digo tiveron por que cando chegaron cos palangres o canto xa eu non estaba. A pesares de toda esta guerra, todo se arreglou, por que no fondo todos sabían que tiñan razón, os agredidos e os agresores, o que pasa é que todos tiñan a obriga de loitar polas súas familias. Por que digo esto porque a raíz dun accidente, que non sei precisar, no que morreron, dous ou tres pescadores de Fisterra, os de Muros sentíronse identificados, co dolor dos fisterráns, é a nivel de cofraria elaboraron unha coroa, desprazándose a Fisterra, ían un tanto mosqueados polo que había pasado. Pero os de Fisterra abrazáronse a eles, pagaron tódolos gastos, e acabáronse os conflitos para sempre. 31


Os nosos fotograf@s CHUCHO SANDE: Luz e mais luz… Unha luz que fai brilar como estrela que alumea as pedras de Muros. Así son as fotos de Chucho Sande, un muradán que reside dende fai moitos anos nas terras americanas, e que dende a lonxanía fai vivas e presentes entre nos, as imaxes de canto curruncho de Serres, de Baño, de Muros… se pon o alcance do seu obxetivo; parecendo como si as inmoviles pedras posaran para il, cal si foran modelos vivos que souberan do seu oficio, e así, as fotos de Chucho Sande son tamén como cadros pintados no radiante do sol; son unha expresión de pleitesía o astro rei e as terras de Muros; unha homenaxe a unhas terras queridas e nunca esquecidas.

32


33


A Igrexa de Serres Por/ Xokas Figueiras

O conxunto está composto pola igrexa rodeada

ao retablo, o cal tamén esta feito en pedra. Con-

por un amplo patio cercado que é o espazo que

sérvanse no interior tamén varias imaxes de in-

ocupaba o cemiterio vello ( hai algunhas cruces e

terese. O camposanto, que de antigo se atopaba

panteóns). A partida máis antiga que se conserva no seu arquivo data de 1600, por elo supónse que tamén daquela debería existir algún tipo de igrexa, dende entón sufriu múltiples ampliacións. No século XVIII a Confraría de Nsa. Sra. das Dores paga a construción da capela titular, incorporada ao corpo principal da igrexa. No século seguinte, no ano 1892 faise unha ampliación importante, quedando este edificio con planta de cruz latina: sancristía, presbiterio, nave central e dúas capelas. En 1984 remodélase o presbiterio, des-

no fronte da igrexa, foi trasladado ao novo cemi-

prazándose cara diante o altar de pedra que esta-

terio parroquial quedando no seu lugar un xardín

ba incorporado ao retablo, tamén de pedra. En

onde quedan varias cruces aparte dalgúns pan-

1991 amplíase de novo, quedando a nave central

teóns.

de forma cuadrangular. O deseño actual podería-

BIBLIOGRAFÍA

se considerar basilical. Sobresaíndo a fachada da

ARTAZA MALVAREZ,Ramón: Historia de Muros

nave central, onde se atopa a porta principal, está

y su distrito

coroada por unha espadana dobre que sostén

LÓPEZ, Atanasio: Nuevos estudios crítico-

dúas campás, e remata con un pináculo. Os late-

históricos acerca de Galicia. CSIC

rais son de cantería, ao igual que o resto do templo. Presentando o lateral Sur un brasón, xa moi gastado, onde se distinguen tres cuarteis de difícil interpretación, Ramón de Artaza cree distinguir un, relativo a familia Caamaño, e un reloxo de sol na capela maior. Dende a igrexa parroquial saía un viacrucis que subía ata a capela de San Ramón. Pegada á casa reitoral consérvanse moitas das cruces a día

PÁXINAS WEB

de hoxe.

http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/ Durante as obras do ano 1991 que consistían en

mapes/MUROS/documents/22396CA011.pdf

mover o altar que estaba pegado ao retablo, apa-

http://www.muros.es/ga/

receu un sagrario de pedra que foi incorporado

iglesias.htm#IglesiaParroquialdeSerres 34


Cruceros de Muros (IV) Textos: Don Ramón de Artaza Malvarez Fotografía: Nieves Formoso Vidal

EL DE LA CAPILLA DE LA SANTA CRUZ: al lado sur de la desaparecida capillita de este nombre, sita a unos dos kilómetros de la Villa, hacia el lugar de Louro, en ruinas, hace ya muchos años y hoy deshecha por haberse empleado el resto de sus materiales en la ampliación de la Capilla del Espíritu Santo, sita en el barrio muradano de Campo de Cortes, álzase un Crucero de piedra de fuste octogonal, base cuadrada sobre varios escalones, su capitel es cuadrado, en la cara anterior se destaca una figura al parecer de mujer, bellamente labrada.

¿Será la Magdalena?.

La

Cruz tiene en su frente al Redentor y a los lados dos figuras que parecen ser San Juan y la Virgen y por el reverso sobre una ménsula, la imagen del mismo Redentor con los brazos en alto sosteniendo en una mano el mundo. Tiene por su parte trasera unos grandes adornos abultados en los cuatro extremos que no es fácil, dada la condición en que se hallan, detallar. A lo largo del fuste en su cara o frente, hay grabada en relieve una Cruz que parece ser de las conocidas con el nombre de PATE (Cruz de cuatro brazos iguales que del centro ensanchan hacia los extremos semejando una cruz teutónica), si bien alargada como si fuera una cruz doble, pues en sus extremos tiene los mismos picos y dos en su parte media, tiene cerca de metro cincuenta de largo.

35


O TREN A MUROS p/ Manuel Lago Alvarez. O 27 de marzo de 1908, a Gaceta de Madrid publicaba a Lei de Ferrocarriles Secundarios. A nova lei, sen duda podería pasar desaperciba para os muradáns, pero non foi así. O apéndice da lei facía referencia ao novos trazados que se ían por en construción, i entre eles, unha línea que saíndo da cidade de A Coruña, pasaría por Carballo e chegaría a Corcubión, con un percorrido de 105 kilometros. Mais de un ano despois, a Gaceta de 31 de decembro de 1909, publicaba a Real Orde pola que se resolvía abrir concurso de proxectos para o ferrocarril estratéxico de Coruña a Corcubión por Carballo. A Real Orde precisaba con claridade as caraterísticas do novo vial: que se proxectaría con vía única de un metro de ancho; que as pendentes non deberían exceder de vinte milésimas e o radio das curvas non baixaría de 120 metros; que o ferrocarril debería dotarse de material apropiado para o transporte de pezas de artillería de 4500 kilogramos de peso máximo e de catro metros e 20 centímetros de largo na súa maior lonxitude, etc. A citada RO, concedía de prazo ata o 31 de agosto de 1910 para a presentación de proxectos. E visto, que o que pareceu os muradáns unha de tantas promesas, desas moitas as que estaban acostumados, tomaba visos de que ia ser unha realidade, as forzas vivas da localidade mobilizáronse para solicitar do Goberno da nación, que a chegada do tren a Vila de Corcubión non quedará aí, e que se ampliara a Muros; e de Muros a Noia, Padrón e Santiago. Para que a petición tomara forza o concello de Muros, presidido por D. Joaquín Iglesias Calderón convocou unha gran xuntanza en Muros, á que acudiron mais de mil persoas. Nesta xuntanza estiveron presentes os edís de Muros, xunto con outros do seu partido xudicial e os de Corcubión e Noia. Nese acto reivindicativo acordouse por aclamación: .-1.- solicitar que a nova línea a Corcubión chegase ata Muros e

que fora incluída como de vía ancha no plan de ferrocarriles do Estado. 2.- Interesar como mais convinte que se convertira tamén en vía ancha a vía estreita concedida xa para cons-

truír o ferrocarril da Coruña a Corcubión. 3.Solicitar dos Poderes públicos, representantes en Cortes e na provincia, persoas amigas de recoñecido valemento, de calquera filiación política, e da prensa, o mais eficaz apoio os anteriores acordos. Tamén se acordou pedir os deputados polos tres partidos xudiciais de Corcubión, Muros e Noia, que prestaran todo o seu apoio ata conseguir que fora construído sobre o río Xallas a ponte da carretera de Corcubión a Muros, como unha mellora urxentísima para unir os dous partidos e desa maneira fomentar os seus intereses.

A petición fíxose, pero a cousa quedou ai. Pasaron os anos, e nin o tren chegou a Corcubión, nin moito menos chegou a Muros. Como tantas veces Muros

perdeu, (e nunca mellor

dito), o tren do progreso.

36


A voz dos nosos poetas

TERRA NAI p/ Antonio Rey Podes estar en Bos Aires ou en Nova Iork, en Panama ou Caracas, na Cidade de Mexico ou Santos, en Montevideo ou Valparaiso, en Gotemburgo ou Zurich...

In memoriam dos tripulantes do Santa Ana, naufragado á altura do Cabo de Peñas (Asturias), onde perderon a vida catro mariñeiros muradáns e cinco vecinos doutras procedencias.

E cobras ao contado en sepulturas.

Calquera sexa o lugar do mundo onde mores e a ocupación que teñas, cada día lembraras a túa terra.

En mar maior, nobre nave liberta, a muradá confía en SANTA ANA; emprendera derrota, soberana, coma decote fai cando ela esperta.

Coma galego ben nado, saberas de onde provés, e seras, na latitude que esteas, un embaixador do teu pobo. Nunca esqueceras as doces palabras aprendidas na calor do teu fogar e que te irmandan cos outros galegos da diaspora. Non veras só na tua terra unha paisaxe pintoresca a que volves nos verans, se esta ao teu alcance, non quixeras ter dela unha imaxe degradada. Galicia será sempre a terra amada e ti o seu fillo

Viste arestora morte a vida humana; queda a ferida nosa, grande, aberta admitindo razón que desconcerta a rutina da noria, tan profana. Cántabro azul, que, xeneroso, auguras premio ao labor de anzois e de almadrabas, torce timóns, se en PEÑAS non desgravas. Cantil astur, detesto estas facturas de corte criminal, porque te cravas na rosa do compás de singraduras...

e cobras ao contado en sepulturas.

http://rioderradeiro-naeiroa.blogspot.com.es/

37


Los exvotos de la Virgen del Camino P/Manuel Lago Alvarez

uno de ellos conocido por “La María” , el texto hace referencia al un ataque de un “javeque” mo-

Desde lo más antiguo, los hombres de la mar

ro, a un barco muradano, en el año 1758, a la

tuvieron una gran devoción a la Virgen María. La

altura del Cabo Santa María, en su singladura de

veneración y el culto a la Santísima Virgen en

Muros a Sevilla. Los muradanos se encomien-

varias advocaciones ha sido tradicional entre las

dan a San Ramón, a las Benditas Ánimas, y a

gentes de la mar, posiblemente por ser gente

Nuestra Señora del Camino. Logrando escapar

que vive y se adentra en un medio natural en el

del peligro, entran en Viana el día 23, llegando a

que peligro está siempre al acecho, y en sus ho-

Muros, el día 26. dirigiéndose al Santuario de la

ras difíciles estas advocaciones fueron siempre

Virgen del Camino, para dar rendidas gracias a

un socorro para ellos. El pueblo muradano y la

su bienhechora, cuyo favor imploraron los mura-

devoción mariana es un todo indivisible, que per-

danos fervorosamente.

dura en el tiempo.

El cuadro, de dimensiones 83 x 123 cm, pintado

Las marineros de Muros, reconocidos mundialmente como inmejorables hombres de mar, en sus muchas singladuras no dejaron de mirar al cielo, invocando la protección maternal de la Madre del Señor. Y muchas veces, superados momentos difíciles, hacían ofrendas a modo de exvotos, en señal y recuerdo de un beneficio recibido. Varias de estas ofrendas lucen, todavía hoy, colgadas de los muros interiores del Santuario de la Virgen del Camino, ya que, antes de darse

al óleo sobre lienzo, representa con cierto rigor,

por devoción expresa como patrona de los hom-

la historia escrita en el mismo. Gráficamente re-

bres del mar, a la Virgen del Carmen, era la Vir-

presenta lo acaecido a los marineros muradanos.

gen del Camino, la advocación mariana más so-

En un primer plano, a la izquierda, el jabeque

corrida y también porque el Santuario de la Vir-

moro de tres palos, con sus velas desplegadas,

gen del Camino era de construcción anterior a

atacando “La María”. Dándole la popa, “La Ma-

Iglesia del Carmen de Muros, que data del año

ría”, con sus velas desplegadas, y ya abandona-

1767.

da por su tripulación. Más a la derecha, en la

Los exvotos, hacen referencia siempre a la pro-

popa de un bote, el patrón José de Lojo, mirando

tección recibida por salir indemnes de un peligro:

al frente, acompañado de cuatro marineros que

naufragio, ataque o persecución, y son expresión

reman escapando del pirata. En la parte superior

palpable de agradecimiento por la gracia recibi-

izquierda, el yate en el que embarcaron en Setú-

da.

bal, en medio de un temporal, y con las velas recogidas, y unos marineros en el agua. En la

En el Santuario de la Virgen del Camino, en Mu-

parte superior derecha, “La María” , ya sin vela-

ros, hay tres cuadros votivos, que con detallada

men, frente al castillo de San Sebastián, en Cá-

iconografía y texto resuelto, narran las inciden-

diz.

cias acaecidas en una de sus singladuras. En 38


salia entonces pa. Galicia. Al amanecer del 19

En el centro del cuadro, se representa la divinidad, a la que los muradanos imploraron favor. A la izquierda San Ramón, vestido de mercedario; en el centro, en mayor tamaño, La Dormición o Tránsito de la Virgen, que es muy semejante a la imagen que preside el Santuario de la Virgen del Camino, y a su derecha, las Benditas Ánimas, representadas por tres figuras humanas que sufren el tormento del fuego purificador del Purgatorio. Todo el cuadro es una historia gráfica de unos hechos ciertos, a los que los marineros muradanos estaban acostumbrados por los mil avatares que el mar Lo más singular de todo, es que los marineros, en el peligro, imploran el socorro divino:

de dho. mes, sobre Hovar los acometió tan recio temporal de viento y mar qe. Se perdieron / 34 de los espresados Buques y el en qe. Venia el Lojo y compañeros estubo sumergido mas de 2 horas habiéndole arrebatado la mar 5 hombres qe. Se ahogaron. En tal conflicto se ofrecieron devotamente. Nra. Sra. del Cami / no Sn. Ramon y las Animas y salieron del peligro, entrando el 23 en Viana, llegaron el 26 á este Santuario á dar rendidas gracias á su bienhechora. Después supieron qe. En el 18 arribára el barco la Ma. Jun-/ to al Castillo de Sn. Sebastián de Cadiz con los palos secos y sin jente qe. lo gobernase, en cuya disposición

a

“Navegando de Muros p Sevilla el Patron José

anduvo pr. la mar 11 dias ; pr. lo cual y pr. qe.

de Lojo con 6 compañeros en el Barco nom-

habiéndole puesto fuego pr. 2 partes los Mo-

brado la María estando sobre el cabo Sta Ma el

ros apareció sin gran lesión / se le llamó el

el dia 7re de 1758 le cautivo un Javeque de /

Bienivenido y fue patente el prodigio de su

Moros; po habiéndose encomendado alas Ani-

salvamento. debiéndose a la intercesión dela

mas y ofrecido el palo de proa con su aparejo,

Santisima Virgen Sn. Ramon y las Animas, cu-

saltaron en el bote librándose milagrosamente

yo favor imploraron los Muradanos fervorosa-

delas garras de aquellos piratas. Llegados a

mente. Encomienden á Dios sus Almas. Reto-

tierra, y caminan / do hasta Setúbal, se embar-

cado en 1846 pr”.

e

caron en un Hiate Portugues q . con otros 35 39


COLABORA:

CONCELLO DE MUROS

40


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.