The muros times nº 14 xuño 2014 by MANUEL LAGO

The Muros Times Nº 14 XUÑO—2014

REVISTA DIXITAL DE ARTE E CULTURA UNHA FIESTRA EN LIBERDADE FEITA POR MURADANS E ADICADA A TODOLOS MURADANS A CALLE ANCHA - CORPUS-2013

FOTOGRAFIA: M. LAGO ALVAREZ

The Muros Times Cadro de Redacción:



Director: Jorge Lago de Pexejo Director xefe de edición e maquetación:



Manuel Lago Álvarez Director de edición en área de Lingua:



Henrique Monteagudo Romero Director de edición en área de Historia e Mar:



Manuel M. Caamaño Area de Mediciña: María Castiñeira Area de Poesía: Manuel María Pena Silva Area de Teatro e Belas Artes: Antón Lago Area de Educación: Marisé Luces Área de Sociedade: Quín Caamaño Area de Música: Alianza Uhía Área de Costumes: Manuela Tajes Área de Fotografía: Nieves Formoso Vidal e José M. Formoso Luces



Área de Etnografía: Manolo de Lajo

Director: Jorge Lago Rama - Editor: Manuel Lago Álvarez Difusión da Cultura—Exemplar gratuíto, prohibida a súa venda. Depósito legal : C2437-2013

The Muros Times Nº 14

- XUÑO—2014

Indice: A visita a Muros do Sr. Obispo Auxiliar de Santiago, en 1913

Páx. 4

Campo de hórreos de Bornalle (p/ Elixio Vieites)

páx. 5

Expresions Muradanas (p/ Manuel Lago Álvarez)

páx. 6-7

A Nosa Xente (María Tajes Fernández)

páx. 8

A Nosa Xente (Xosé Manuel Olveira Gallardo “Pico”)

páx. 9

A hipocresía das mulleres (conto só para homes) (p/ Marcelino García L.)

páx. 10

Natura muradán (p/ Amado Barrera)

páx. 11

Cruceiros de Muros (V)

páx. 12-13

Entrevista a Frei José Manuel Castiñeira González (p/ Jorge Lago de Pexejo) páx. 14-17 Os nomes das "bacas" de Muros (p/ Manuel M. Caamaño)

páx. 18-19

Novas de Onte (p/ Manuel Lago Alvarez)

páx. 20

O refráns (p/ José Manuel Formoso Luces)

páx. 21

Muíño de vento da Agra (p/ Xokas Figueiras)

páx. 22

Enfermedades del Tiroides (p/ Dra. Castiñeira)

páx. 23

Qué é unha Hipoteca Inversa?

páx. 24-25

Unha misiña polo "Babieco" (p/ José María García Rodríguez)

páx. 26-27

Lembranzas dun vello mariñeiro (V) (p/ Pedro Caamaño Lago)

páx. 28-29

Funcions das Escolas de Música Municipais (p/ Por Esmu-Carnota)

páx. 30-31

Os nosos fotógrafos (Antón Rey)

páx. 32-33

Afinación e restauración do piano (por/ p/ Jorge Lago de Pexejo)

páx. 34-35

Cantigas e refráns da noite de San Xoan (p/ Homes de Pedra)

páx. 36

A voz dos nosos poetas (Manuel M. Pena, Manolita Caamaño)

páx. 37

A Banda de Música de Muros (p/ Manuel Lago Alvarez)

páx. 38-39

“THE MUROS TIMES” non se responsabiliza nin se identifica coas opinions verquidas por parte dos seus colaboradores nos materiais publicados.

A visita a Muros do Sr. Obispo Auxiliar de Santiago, en 1913 Esta foto que hoxe traemos as páxinas de TMT estivo sen datar ata agora. Correspondese á visita a Muros do Sr. Bispo Auxiliar de Santiago, Don Ramón Fernández y Balbuena, o día 25 de abril do 1913. A visita do Prelado foi todo un acontecemento. Baixo palio, e camino da Colexiata, percorreu a rúa do mar, sendo recibido polo señor Cura Párroco, pola Corporación Municipal, presidida polo Segundo Teniente de Alcalde Sr. Agra Lago, polos Xuices de Primeira Instancia e Municipal, Forza de Carabineros o mando do oficial xefe da sección, polo Axudante de Marina, Comandante do posto da Garda Civil, Oficial de Telegrafos, Fiscal Municipal, Diputado Provincial Sr. García Portals, o Administrador de Correos, o Director de Sanidade Don Juan Lojo e os maestros das escolas do pueblo. Foi un neno da Escola Pía quen lle deu a benvida. Contan as crónicas que os actos remataron con un viva ao Sr. Bispo, a relixión, ao catecismo e a Patria. No acto de recibimento tocou a Banda Municipal de Música de Muros, que por actuar nese día, percibeu a cantidade de cen pesetas, por acordó da Corporación municipal de catro de maio, (ML)

Campo de hórreos de Bornalle p/ Elixio Vieites

dese de Noia a Corcubión.

Tipo de ben: Hórreo, Concello: Muros Parroquia: Abelleira (Santo Estevo) Lugar: Bornalle. Cronoloxía: Descoñecida,

Propiedade: Privada Uso actual: Outros Código no Catálogo da Xunta: Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xunta e dos PXOM)

Descrición:

Referencias bibliográficas: http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/ mapes/MUROS/documents/22396CA020.pdf (pp.2 de 16)

En Bornalle hai un bo exemplo dun campo de hórreos. Hai construídos 22 elementos e varían un pouco na tipoloxía. O modelo que sobresae e o hórreo feito de pedra e elevado sobre seis

augas e tella do país. Semellante acabado no

Brigantium. Boletín Arqueolóxico e Histórico da Coruña. Vol I, 1980, : UN EXEMPLO DE AGRUPACION DE HORREOS: BORNALLEABELLEIRA, CORUÑA-, por Begoña Bas López, p.195.

penal que no resto da cámara. No cume das so-

Afeccións: Ten camiño de acceso?: Si

brepenas do pinche do tellado, algúns teñen

Está cuberto de maleza: Non

adornos, pero a maioría vai sen el. Esta maneira

Está afectado por algunha obra: Non

de construír pódese chamar “tipo Noia” e estén-

Estado de conservación: Bo

esteos individuais con tornarratos e servindo de apoio aos linteis que soportan a cámara. perpiaños con abertura en horizontal, cuberta a dúas

p/ Manuel Lago Álvarez Somos como somos, e por iso

de momento ahí van estas fra-

Canto mais te agachas, mais che

repito eu moitas veces que os

ses e palabras que fun reco-

dan polo cú

muradáns

<distintos,

llendo, de aquí e de alá, e co-

Carallo lura, que borra botas ¡

pero non distantes>.(esta frase

mo non, tamén das redes so-

Casachò, calsatrepias, no me

e miña, -da miña creación-, e

ciais. Van sen orden concreto

sei que co tempo farase popu-

e escritas nun galego… que é o

lar e o seu uso será moi co-

que é… vamos… de Muros,

mún).

somos

que non é pouco. Si alguén ten

<distintos, pero non distantes>,

paciencia, que as ordene como

Carallos cuan ¡

na fraseoloxía popular murada-

queira, que eu non vou durar

Cono, rosa, cono… ¡

na hai centos de palabras e ex-

toda a vida. (Si pasiensia me

Corre como un flispin

presións, que usamos a diario e

quixera…¡).

Dale con mas xeito y con más

somos

como

que conforman unha maneira

vas blás. Chiringar Choco perdido Choverá hoxe? (cando xa está chovendo)

======O======

de ser. Moitas son propias no-

A confiansa levouna o inglés.

sas e outras andan tamén es-

Aculicuá ¡

palladas polo mundo mundial.

A dónde vas así cagharría…

Frases, expresións e refráns

Aaaiii, e teño un fillo tolo!

foron transmitidas de xeración

Aaaiiiii, que me estrujéi !!!!

en xeración e forman parte da

Ahh! e que tés?

jrasia que parece que no tienes

nosa cultura tradicional. Todas

Ahhh... non vou casar cun ala-

janas de trabajar.

son unha pequena mostra de

cabos.....”

Dar non dar… as de juanita rivei-

Ahí estás ti, moco podre.

ro ¡

Ai que desgrasia, morreu o porco

Deixa así xa!!!

e quedou inasia ¡

De aqui, pa alá todo pajo!!!

Aquélame eso de ahí, que o que-

Demo de collón ¡¡

sabiduría popular, e non son só os maiores quenes as usan, tamén as novas xeracións fixeron proa delas, e incluso moi-

ro para aquelar esto de aquí ¡

tas, son de adquisición e uso

Demo de collón de baeta ¡

Arrédemo ¡¡

Demo de pasjuato!!

moi recente. De seguro que

Arrenejado sea o demo!

Dio-lo dé polas ajras ¡

moitos lectores aportarán moi-

Arrechéjame eso oh!

Dio-lo paje!!!

tas outras.

Arrómbame eso…

Dis ti, non?

Barco grande ande ou non an-

Donde dormen dous saen tres...

de.....

Donde vaia o caldeiro que vaia a

Bichicoma!!!

asa ¡

Bueno estaba y se murió.

E ló, ti, qué?

Cala muller, que sonche polvos

E logho, ti de quen ves sendo?

de camiño.

E lojo qué pasou?

A un bo amigo meu, profesor na Universidade de Santiago, pedinlle que fixera un estudio sobre este <falar muradán>. Estou seguro que se fará, pero

É moito, moitiño

Miña nai boa, canta borraxeira

Ti es algo paxoco ¡

E ti de quen és?

hai hoxe.....

Ti es un papaostias ¡

Eche unha deleiva…

Morra eu e os filisteos ¡

Ti toleas!!!

Eló, eres cricallán?

Musiño/a

Todo o mundo me berra ¡¡

En que barco andas? oh!

Non flotes¡¡

Todos somos galegos menos o

Encartar

Mimá¡¡¡¡¡¡

capitán que é de Muros.

E que tés na orella rapas?

Non hai carallo que vos faga

Eres mais feo que pejarlle a un pai. Ese can vai desfeito. Es máis feo ca Dios! Es coma o castrón da chimpota¡ Esjorechoume! Esjorrecha!!! Estar o axexo ¡ Estás como unha xota..... Este/a é parvo/a. Faeneiro!! Fálame sempre! Faltan estáas..... Ghuapo, ghuapo non é, pero ten un pelaaaasooooooo ¡¡ Hai cada can…. Máis que dios! Home, o aquel de aquelar.. pareses parvo..

Non me amoques! Non pasa rem ¡ Cala a bouca ¡¡ Noviño do trinque. O que non corre, voa ¡ O que non tira os seus, e un porco ¡ O que quiras... O meu millo seca todo ¡ Outra vaca no millo ¡¡ Pásame o aquel?.. qué aquel?.. Pásame o chirimbolo ese oh! Pasoú fungando!! Perro coche eh!! Que pasada ¡ Que cada can lamba o seu carallo ! Que non pasa rem ¡¡ Pasensia!, e un carro para levala… Perro coche acaba de pasar... Quei me rin con esa película...... Sejoume!.

Julandron La escarallamos Latar a escola Eche un mundo de jrande... Levar un cajallón Mais perdido que o barco do arrós Merca un quilo de borraxeira e perdete !!!! Mexevo

Mi madriña! Vas levar unha caldeirada de paus,jejej Vamos os chuchamelos ou as amoras? Tomar a mamada Acañar

Que nin diola¡¡ Que pajo nos da o mundo ¡

Iscalle, lura, que é carnada dura.

Non fuses máis

Ir as luras Tomar uns chiquitos! Vai de ahi mamalon do carallo. Vai mirar si chove a punta do muelle!!! Vai pola sombra ¡ Vai rasca-lo carallo ¡ Vaites, vaites…

Serás Lercha ¡ Ser pobre e non dar pena e traballo abondo ¡¡ Si pasiensia me quixera… Si tal!! que lo se yo… Tal para cual....marajota e media Te-lo demo no corpo! Ten unha empanada!! Ten unha jrasia que nin dios Tes jana ?

Vale, veña!!! Vámola andando ¡ Vouche dar unha fanecada… Vouche dar unha lambeorcada ¡¡ Vouche dar unha tunda que che vou mandar para a botica Vai de ahí… Vai rañala ¡ Zi Tereza fora túa….. Ti tamén tes bo carallo ¡

Tí eres enfermo

Xuntemonos e que vaian ¡ 7

A NOSA XENTE María Tajes Fernández

Lembra que foi o colexio de Doña Rosalía, que tiña a escola frente o cuartel, e a quen alcuma-

Pese a ser veciña miña, poder charlar con María

ban <a faneca> (que nada ten que ver coa ou-

custoume un tempo, e non é que María non fale. ..

tra que tamén se alcumaba así), e que un bo

fala ata polos codos, e non para. É a nosa María,

día, a mestra mandouna a pescadería a mirar

María da Corru-

que peixes pequenos había. Feito o encargo,

beda, unha mu-

díxolle que había xireliños, pías, xoubas, fane-

radana da calle

cas…

ancha, que na-

<fanecas> non tiñan boa pinta. A mestra

ceu aló polo ano

pensou que a estaba insultando e mallouna a

1932.

paus ¡¡.

Faladora

empe-

Xa casada, lembra que foi ata as Palmas para

dernida, dicharacheira,

estar co seu marido, e xa no barco, pasou toda

xovial,

a travesía con un mareo que ainda hoxe recor-

sempre sonrein-

da. Ou de cando foi a Italia, e tivo que coller o

te, María e toda unha

que todos estaban ben, pero que as

avión. E tantas ganas tiña de ver ao seu Pepe,

institución

que veu o avión o foi correndo pola pista para

en Muros. Estou por dicir que María é unha peza

collelo. Llegou e botárona fora porque aínda

fundamental do noso ser como pobo.

non habían ordenado o embarque dos pasaxei-

Cando fun capaz de sentala para que me contase

ros. E conta e conta e non para, como cando

algunhas anécdotas da súa vida, díxome sonrein-

un ano por carnaval, cando estaba prohibido ir

do: <e qué che vou a contar que non sepas, demo

de máscara, un grupo de amigas sairon de

de collón ¡¡>. E puxose a relatarme cento e una

comparsa, colleunas a garda civil, leváronas ao

anécdotas. Casou aos 18 anos co amor da súa

cuartel, e co medo… mexaron por sí.

vida: José Luces Piñeiro, a quen coñeciamos por

Aínda con anos, María non para en nada. Si-

Pepe Sevilla. Do matrimonio naceron cinco fillos:

gue coas labores da súa casa, borda, calceta,

Marisé, Dori, Amalia e os xemelgos Pepe e Mano-

e cáseque tódalas tarde vai o Centro Social de

lo. Doce netos e cinco bisnetos completan una

Muros, onde practica o difícil arte do <bolillo>.

saga de muradans orgullosos dos seus pais e

Pertence a Cofradía do Dolores de Muros, e

avós. María dime que a maior felicidade dela e

non perde calquer tipo de excursión que se or-

velos a todos xuntos arredor da súa mesa. Que

ganice por lonxe que sexa.

cociña para eles con todo primor (que, por certo,

Así é a nosa María da Corrubeda, unha muller

María e unha gran cociñeira).

feita a si mesma, para quen a familia e sempre

Da súa xuventude lémbrase que traballou coa súa

o mais importante, e que sempre está disposta

nai para os barcos dos <sosios>, e que aprendeu

a axudar aos demais.

de pequena a bordar, cousa que fixo sempre. 8

A NOSA XENTE Xosé Manuel Olveira

coñecido para o gran público galego polas súas intervencións en series de moita audiencia coma Mareas vivas onde interpretaba o crego don

Gallardo “Pico”

Amancio, Pratos combinados, onde encarnaba o avogado Pedro Barreiro, ou en Padre Casares, onde exercía o papel de bispo. En cine cabe salientar os seus inicios co inesquecible director Chano Piñeiro. E as súas colaboracións en títulos tan importantes coma Mar adentro (2004) ou Os xirasois cegos (2004), así coma noutras producións galegas de éxito coma Blanca Madison (1998), A vida que che espera (2004), O ano da carracha (2004) ou Máis ca irmáns (2005). Entre 2009 e 2011 foi o presidente da Academia Galega do Audiovisual.

Xosé Manuel Olveira "Pico" Gallardo, naceu en Estei-

Nos Premios Mestre Mateo 2008 da Academia

ro, Muros o 7 de setembro de 1955 e finou en Santia-

Galega do Audiovisual (entregados en 2009) reci-

go de Compostela o 13 de xuño de 2013.

biu o galardón de mellor interpretación masculina

Logo dunhas primeiras experiencias teatrais

de reparto por Os mortos van ás présas. Por Re-

cos seus amigos esteiráns, e unha vez que marchou para estudiar a Santiago, comezou a traballar en 1972 na compañía de teatro afeccionado Ditea, da man do

tornos levou en 2011 o premio Mestre Mateo á mellor interpretación masculina de reparto. Recibiu o Premio Augusta ao mellor actor no Festival Inter-

inesquecible Agustín Magán onde permaneceu ata

nacional de Cinema Independente de Braga, Bra-

1984. Ao ano seguinte, en 1985 comezou a súa cola-

gacine, polo seu papel protagonista en Simbad.

boración co Centro Dramático Galego, co que che-

Como home comprometido con prácticamente to-

gou a participar en moitas das súas producións dos

dos os proxectos culturais que se desenrolaron no

anos oitenta e noventa. Entre os seus últimos espec-

concello de Muros nos últimos trinta anos, son ben

táculos figuraron Aeroplanos, da compañía Lagarta

recordadas as súas habituais e amenas colabora-

Lagarta, xunto a Ernesto Chao e baixo a dirección de

cións no grupo de teatro Xestruxo de Esteiro, diri-

Rosa Álvarez, ou O florido pénsil (2011).

xido polo inesquecible Xosé Agrelo. Así como a súa participación en prácticamente todos os eventos ou actividades culturais que xurdiran na nosa

Pico foi un actor total no mundo audiovisual, que fixo unha importante carreira teatral simultaneada

comarca. A súa colaboración podía plasmarse de

dende os inicios con aparicións en practicamente to-

cualquier xeito. Ben fora en forma de presenta-

dos os proxectos cinematográficos que se desenrola-

ción, de pregón, etc… Pero Pico sempre estaba

ron en Galicia dende os anos setenta. E coa aparición

disposto a colaborar botando una man facéndolle

da TVG convertiríase nunha das caras máis recoñeci-

honra ao dito de “canta a túa aldea e serás univer-

das do audiovisual galego. Porén fíxose sobre todo

sal…”

A HIPOCRESÍA DAS MULLERES (CONTO SÓ PARA HOMES) p/ Marcelino García Lariño

quentes ata chegar a ferver a borbollóns. E Xosiño e maila noiva no se quedaban atrás, ¡non ho!, con dicirvos que lle tiña a man en certa parte do corpo semellante a unha cova escura, lúgubre e húmida agochada nun monte poboado de arboredo como as selvas do Amazonas, que non me atrevo a dicirvos o nome porque “non sería nada grato a Confucio”, segundo me dixo un grande amigo chinés. E chegou un intre estando nestes trafegos que á compañeira doulle unha arroutada

Eu non teño nada en contra das mulleres, ó contrario, gústanme a rabiar. Mentiría si dixese ó revés, e non son home mentireiro, Home si, pero mentireiro non. E aínda digo máis: as mulleres gustáronme, aínda me gustan a pesar da miña idade e se chegara ós noventa e nove anos ou os cento doce, poñamos por caso, tede a completa seguranza de que me seguirían gustando como agora ou aínda máis. E asevero, que se hai home que ó ver pasar unha muller apetecible non sinte un comechume por todo corpo, tede a completa seguranza que: ou non é home, ou minte máis que o goberno. Pero as mulleres, todo hai que dicilo, teñen outra cousa: que todas, sen excepción, son hipócritas; todo en elas é finximento, engano, falsidade e dobrez. Nunca, xamais, a muller sexa moza ou vella di o que sinte nin sinte o que di, nin fala o que pensa nin pensa o que fala. A muller é unha mestura de disimulo, aparencia e artificio. Todo en elas é astucia e estrataxema. Nunca se sabe se a tes ou non a tes; o mesmo se ri coa pena como chora coa alegría; o mesmo che di que te quer cando te odia, como te odia e di que te quer. A súa vida é un teatro, unha farsa, unha tremoia: ás veces drama, ás veces comedia, e ás máis delas intriga.

e berroulle toda enrabechada: –¡Cala, que quero ver a película! Xosiño quedou como se llas deran. A xente mirou para eles e algo rosmaron; algunhas dicían de boca para fóra “¡Que aproveitado!” Pero para o seus adentros suspiraban “¡Quen mo dera ó meu lado”, e así de cousas parecidas. Pero é que elas, as mulleres, son así.

Podería, se quixera, contar moitas anécdotas que pasaron e pasan e aínda pasarán desta peculiar maneira que teñen de ser e comportarse, sexan mozas, doncelas, señoritas, señoras, noivas ou compañeiras. Pero abonda, ó meu xeito de ver o que lle pasou a Xoseíño da Pousona, un mociño feito e dereito, coa súa moza unha rapariga ben fermosa e xeitosa por certo.

O mozo en vista do que lle pasara arredouse dela e púxose a mirar a película, pois ata aquel intre non sabía se era de amores ou de policías; pouco a pouco foise poñendo ó tanto e xa lle estaba gustando a cinta. Pasaría coma media hora, ela deulle co cóbado; el ni caso. Pasou outro cuarto de hora aproximadamente, e volveu a darlle outra cotobelada máis forte; el impasible como se non fose con el. Seguiu a película e ela outra vez volveu a guindarlle outra cotenada. Entón el díxolle:

Pois o Xoseíño, ó que todos lle chamamos Xosiño, xa sabedes de quen é e onde vive, naquela casa que ten unha parra á porta mesmo fronte a botica. Un día convidou a moza ó cine, e foron ó “París Cinema”. Quitaron os billetes, entraron e sentáronse no patio de butacas. Ó pouco, apagáronse as luces, quedou a sala ás escuras, e encomezou a sesión. Mellor dito: as sesións: a da película e a das apalpadas. Que non foron eles só, ¡coidadiño!, que case tódalas parellas que había no salón, por non dicir todas, estaban ó mesmo: biquiño de aquí, biquiño de acolá, man por arriba, man por abaixo e a cada paso más

–¿Que che pasa? ¿Que é o que queres agora? E ela, toda anoxada, contestoulle: –¡Díxenche que calaras; non que sacaras a man de onde a tiñas! Estas mulleres... ¡non hai quen as entenda! Sonche así, decote foron así e proseguirán sendo así. Pero.... ¡¡¡Que boas están!!! 10

p/ Amado Barrera

primavera empezan a verse menos, parece ser

Esta sección ben podería ter unha verba máis e

que có bó tempo non lles gusta baixar tanto á ma-

titularse RARA NATURA MURADÁN, porque vi-

risma e quedan augas arriba, seguramente para

mos sacando esquí fermosos pero raros especí-

cuidar mellor á nidada, que nace por maio o xuño.

menes da nosa flora e fauna, coma o fento real e o

É probable que anual aumento da poboación es-

gladiolo, a volvoreta podalirio e mesmo o rarísimo

teirán se deba precisamente ao “reclutamento” de

árao.

cada nidada: parece ser que hai uns anos quedóu a primeira parella no Rio Maior, e boa parte da descendencia fíxose sedentaria. Pode ser. En fin, que sendo tan común esta especie en toda a pe-

Pois ben, hoxe podemos deixar o título como está,

nínsula, e mesmo

porque o noso invitado e tan fermoso coma co-

en toda Europa, e

mún:

mesmo, mesmo, en

O PARRULO, ou simple e castelanmente, PATO,

todo o mundo mun-

que así lles chaman

dial, en Muros podé-

pola nosa beiramar,

mola catalogar coma “rara”, porque ser, éche máis

á chamativa ÁNADE

ben escasa a súa poboación eiquí, coma queda

REAL (Anas platyr-

dito.

hincos).

O obxectivo desta sección é deixar constancia es-

Pero apresurémonos

crita e gráfica da rica variedade da nosa naturaza,

a dicir que tampoco é que sexa tan común, de fei-

non tanto da minuciosa descripción de cada espe-

to, en Esteiro apenas se vían ata hai ben poucos

cie, tan doada de atopar hoxendía na etérea

anos, pero últimamente, cada inverno vense no

“rede”. Para o caso dos nosos bonitiños “patos”,

esteiro esteirán (J) unha boa ducia deles, casi to-

aconsello esta interesante dirección: http://

dos machos, con dúas ou tres femias. Chegada a

www.pajaricos.es/a/a1/mas/anadeazulon.htm

Cruceros de Muros (VI) CRUCEROS DE LA PARROQUIA DE LOURO

está tallada en el mismo bloque que el fuste, es

Textos: Don Ramón de Artaza Malvarez

decir, son ambos

Fotografías: Nieves Formoso Vidal.

de una pieza. La

EL DE LA IGLESIA PARROQUIAL

basa es cuadricu-

DE LOURO. En el campillo, fuera del atrio de

lar con medallones salientes en

la iglesia está situado. Columna octogonal, capitel

sus cuatro lados, todos ellos sobre tres filas de escaleras de cuatro lados;

alrededor

de la última tiene una inscripción que se lee en parte y dice: <ISO. POR SV. DV.° D.1. V.° ANT.° ROM.° CV ... A 1730^1> la que deshechos los enlaces y abreviatu-

cuadrilongo, en cada una de sus caras dos cuadrados concéntricos; en cl centro de cada uno una estrella; falta la cruz antigua existiendo cl arranque de ella, que era un pequeño cuadrado de piedra y saliendo de él, como una copa con doce estrías abultadas de elegante forma. El crucifijo antiguo fue sustituido por una cruz de madera.

EL CRUCERO DE A LONGARELA. En el lugar que acabamos de, señalar, en la ladera del monte próximo a la Casa Rectoral, hay un Crucero que debió ser muy hermoso a juzgar por los restos que de él se conservan. Su columna es cilíndrica faltándole el capitel y la cruz. En la parte media del fuste hay la imagen de una Virgen sobre una labrada mensulita; la esculturita es muy bella y

ras parece decir: <Hizo por su devoci6n y voto 12

Antonio Romero ... año 1730>.

capitel esquinado y dentro de sus cuatro esquinas

EL DEL ATRIO DEL CONVENTO DE

una estrella en cada centro. Cruz octogonal termi-

FRANCISCANOS. Frente a la iglesia alzase

nada en picos de flor o florezada Debe ser de la misma época que el claustro, que fue hecho, al

este Crucero que está formado de dos cuerpos,

menos uno de sus paños, el año 1646, según una

uno de cuatro columnas agrupadas de dos en dos

inscripción allí grabada.

de una pieza cada dos, de estilo gótico; cl otro cuerpo está formado de ocho columnas que presentan un frente de tres por lado agrupadas tam-

EL VIA CRUCIS DEL CITADO MO-

bién. Sobre las ocho columnas asienta cl grupo de

NASTERIO. Extendido a lo largo del monte

las cuatro primeras. La cruz es de dos metros, el

llamado del Convento o de las Cruces, formando

Cristo es de barro, a sus pies tiene la imagen de la Dolorosa del mismo material, en medio cuerpo. Todo ello asentado sobre una base cuadrada. Es moderno.

EL DEL CAMPILLO DEL MISMO CONVENTO. Tiene el fuste de ocho lados y está asentado sobre un bloque cuadrangular ochavado en su parte alta y este sobre dos tramos de escaleras en cuadro superpuestos. Los brazos de un zig-zag, que sube desde el atrio del Convento

la cruz terminan en forma de flor y tienen en cada

hacia la cumbre del monte, álzanse quince torreci-

uno de los ángulos un adorno a modo de pétalo.

tas que ostenta cada una un misterio de la Pasión,

Todo ello descansa sobre un capitel. No tiene

formado por cuatro ladrillos en color dentro de

Crucifijo.

una hornacina; remata cada torre en una cruz.Las citadas torrecitas tienen aproximadamente, de tres a. cuatro metros de altura por 0,65 de ancho en cuadro; están situadas al borde de una calzada. La última ostenta la imagen de la Dolorosa en ladrillos de colores de un metro por sesenta. A su pie está grabada esta inscripción: ~Charitas me fecit. Año 1878.~ Al lado de la Estación final alzase un Crucero de piedra de tres metros de alto. Cruz cuadrangular ochavada, florezada en sus extremos, sin Crucifijo; el fuste igual; capitel cua-

EL DEL CLAUSTRO DEL MISMO

drado con cuatro círculos en relieve en cada cara.

LUGAR. Situado en cl centro del mismo. Cruz

Está asentado sobre un peñascal.

sin Crucifijo. Columna cilíndrica, basa cuadrada, 13

ENTREVISTA Entrevista a Frei Xosé Manuel Castiñeira González

convento teña un marcado aspecto de vida franciscana aínda que tal labor vaia ser difícil, un sempre conta coa axuda de Deus. J.L._ Poucos curas admiten así de boas a primeiras as

por Jorge Lago de Pexejo Teño que confesar que cando se me plantexou a oportunidade de facer unha entrevista a un home do clero se me presentaron máis dúbidas de como conducila que en ningunha ocasión anterior. Pode un como entrevistador afastado da Igrexa ser ecuánime nas súas preguntas? A resposta a tal pregunta verase ao final da nosa conversación, pero os antecedentes deste personaxe que introduzo hoxe fanme pensar que si, que dentro do hábito, ademais do monxe está unha persoa que se sente próxima ao mundo e atreveríame a dicir que tamén á idea da propia orde que se fundou hai máis de 800 anos. Frei Xosé Manuel Castiñeira González naceu en Guillarei, unha parroquia do concello de Tuy no ano 1963. Unha nenez normal como calquera outro rapaz, remata os estudos en BUP e empeza a traballar pola súa conta nun invernadoiro de caraveis, despois de albanel e tamén nunha fábrica de madeira. Despois dos estudos produciuse un proceso de distanciamento coa Igrexa e perda de fe pero despois dalgunhas experiencias e busca persoal o destino lévao a un convento franciscano onde segue o proceso de formación na Orde estudando en Vigo, Santiago e os estudos de licenciatura en Salamanca. No ano 2007 ordénanlle sacerdote e como a Provincia ten intereses no Camiño de Santiago e el é seguidor do tal, encoméndanlle unhas parroquias no Bierzo (León) Alí empeza a restaurar igrexas abandonadas e a tratar coas xentes daqueles pobos marxinados pola administración e dar atención aos peregrinos nesas parroquias. No ano 2011 tras un acordo da Provincia coa Diocese de Lugo para atender pastoralmente o Santuario de Cebreiro noméanno Rector do Santuario e gardián da nova Comunidade Franciscana de Cebreiro e no ano 2013 trasládano a Muros onde foi nomeado gardián do Convento de Louro e párroco. Segundo as súas propias palabras, empeza esta nova etapa con ilusión e forzas intentando que o

súas crises de identidade especialmente en cuestións de fe. Ti falo cunha candidez que di moito da túa personalidade. A pesar de ver e vivir nun mundo non necesariamente xusto, Qué te fixo reencontrar o camiño da fe? Frei Xosé Manuel._ No ano 91, con motivo dos 75 anos das aparicións de Fátima miña irmá me invita a ir a Fátima e eu acepto. Cando chegamos, aquilo me parecía un absurdo: xente de rodillas, mal vestidas, moita sucidade, símbolo da opresión e ignorancia que a Igrexa exercía sobre o pobo. Na misa final sentín desprezo polos representantes da Igrexa. Eles ala arriba ben sentadiños e a xente de pe e cansada. Non obstante na procesión, o remate da misa, a xente despide a Virxen con panos brancos e se me puxo a pel de galiña. Despois rematado o acto fomos ata a casa dos pastorciños, e nunha estación do Vía Crucis, había un home pedindo. Era tan feo e desagradable o seu aspecto que quixen darlle unas moedas, pero a miña conciencia o non sei que me dicía: non lle deas non ves que e un disfraz para fomentar a compasión e despois de este suceso me viña a cabeza este pensamento " si queres ser feliz faite misioneiro" e comencei

indo o párroco e comentándolle todo o que me estaba pasando e así pouco a pouco volvín aos brazos da nai Igrexa. J.L._O poder é sedutor e moi poucas veces a Igrexa soubo ou quixo vencer tal sedución e a percepción de aqueles que non foron tocados pola Graza é que a Igrexa ve as inxustizas terrenas dunha maneira demasiado pasiva. “Si queres ser feliz faite misioneiro” dixeches ti porque algo che moveu por dentro. Pódese ser feliz vendo tanta inxustiza? Frei Xosé Manuel._ Tes toda a razón en dicir que a Igrexa moitas veces se deixa seducir polo poder, como dí o Papa na exhortación Evangelii Gaudium " ós defensores da ortodoxia, se dirixe a veces o reproche da pasividade, de indulxencia e complicidade culpable respeto a situacións de inxustiza intolerables e os rexímenes políticos que as manteñen. Respeto a pregunta a única resposta é negativa, non se pode ser feliz ante tanta inxustiza, pero si que é certo que na medida que un combate as inxustizas, que arrima o ombro a causa dos pobres, experimenta un gozo inexplicable. Nesa loita vemos que non estamos sós, que hai irmas que colaboran e que teñen os mesmos ideais e que a pesar de todo podemos confiar no ser humano. Anque non sean cristiáns, sen sabelo eles están construíndo ese Reino fraterno, ese sono de Deus. E sintes unhas cosquilliñas por dentro que che fan estar contento co mundo, e esa sensación non hai diñeiro que o pague. J.L._ Eu dedicaríalle toda a interviú a seguir na mesma nota por que me apaixona o contido filosófico do tema e tí falo sumamente dixerible pero estou seguro de que hai moitas outras facetas que lle interesarán non só aos nosos lectores senón tamén aos teus fregueses. Es Gardián do Convento e Párroco de Louro. Explícanos se che prace a función de Gardián do Convento e como alternas ambos os dous labores. Frei Xosé Manuel._ A función de gardián é mais cara dentro da fraternidade local, consiste na animación da vida fraterna dos frades nos aspectos de oración, organización, toma de decisións, vida en común e a de Párroco é mais cara a xente no ámbito da pastoral parroquial. Estas dúas facetas son complementarias e axudan a levar unha vida mais entregada os demais. A experiencia de párroco e Gardián no Cebreiro permitiume armonizar mellor estas dúas encomendas, aínda que o principio non

me foi fácil. J.L. _ Non sei si San Francisco foi o primeiro ecoloxista , pero unha persoa que hai máis de 800 anos dixo "irmán lobo" e “Si existen homes que exclúen a calquera das criaturas de Deus do amparo da compaixón e a misericordia, existirán homes que tratarán aos seus irmáns do mesmo xeito.” Ese home adiantouse 8 séculos a que debe de ser o trato ético hacia os animais e elevou así de súbito a os animais ó status de persoas contradicindo o dogma de que a creación foi feita para o noso uso e abuso. Segue hoxe a Orde sostendo polo menos en teoría o respecto hacia os animais, ou iso xa o deixa nas mans dos grupos medio-ambientalistas modernos? Frei Xosé Manuel._ Non creo eu que San Francisco lle dera o estatuto de persoa os animais, creo que é moito dicir, o que si é certo que para san Francisco todos somos iguales porque todos partimos das mans creadoras de Deus, desde esa condición de criaturas ninguén e mais que nadie, todos somos

irmas e iso fai cambiar a nosa perspectiva sobre a creación, non desde o poder sobre ela senón o respeto e o coidado. A ecoloxía é un tema que me encanta, fixen a miña tesiña sobre ela e os meus destinos sempre foron lugares de gran beleza natural onde un pode asombrarse dos encantos da nai terra e como se deixa moldear para sacar dela os mellores froitos. Respecto a Orden o principio era un tanto reacia a esta problemática ambiental, pero hoxe hai unha gran conciencia ecolóxica con proxectos medioambientais en varias zonas do mundo, quizás aquí no noso pais, e digo con coñecemento, xa que fun seis anos delegado de Xustiza e Paz e integridade da creación na Provincia, necesitamos ser mais reivindicativo neste campo, creo que os grupos ecoloxistas lévannos vantaxe e temos que unirnos a eles para unir forzas, pero todo se andará. J. L._ Pensas que hoxe en día o sacramento da confesión ten relevancia en vista de que cada vez máis xen-

te se confesa e verte os seus lastres nos psicólogos de profesión?

J.L._ Que tipo de música che gusta? A pregunta implica se podes como franciscano oír ou gozar calquera tipo de música.

Frei Xosé Manuel._ O pecado fundamentalmente e un concepto relixioso porque se enmarca no contexto da nosa relación persoal con Deus. So se pode entender o pecado desde a experiencia de Deus, desde esa experiencia e a conciencia de non actuar de acordo a vontade de Deus é onde o pecador necesita experimentar a misericordia e a compasión de Deus a través do sacramento da confesión. Outra cousa é a culpa, que é a sensación que se produce cando facemos algo que consideramos mal. Como o home postmoderno perdeu esa experien-

Frei Xosé Manuel._ En xeral gústame todo tipo de música, si ben teño as miñas preferencias. A música que más me gusta é a da terra, sobre todo as dos grupos de Folk Galego como Milladoiro, Berrogueto e Luar na Lubre. Tamén gústame moito os grupos que saíron na chamada movida madrileña e viguesa, os Siniestro Total, Resentidos, Golpes Bajos, e os madrileños Radio Futura, Los secretos, Gabinete Caligari, etc. E anque pode resultar un tanto estrano para un frade sempre me gustaron as bandas de rock Deep Purple y Led Zeppelin. J.L._ Vaia! Frade ou non frade, ben se nota a diferenza xeracional co entrevistador aínda que coincidimos moito polo gusto da música da nosa terra. Practicas algún deporte? Frei Xosé Manuel._ Actualmente non practico moito deporte, de forma puntual practico algo de ciclismo e o senderismo, si ben o deporte que mais pratiquei foi o fútbol. J. L. _ Eduardo Galeano dixo (e moitos opinan como él), que a caridade é humillante por que se exerce verticalmente e dende arriba. A solidariedade é horizontal e implica respecto mutuo. Ti que pensas?

cia de Deus pero ten esa conciencia de culpa necesita un mediador para volver a armonía, ese papel exérceno os psicólogos é unha función que necesita a sociedade. Non obstante unha comprensión errónea do pecado que levaba a persoa a ter uns efectos de angustia e sufrimento tal que non lle permiten experimentar a graza e a liberdade e un horizonte de esperanza que lle transmite o perdón de Deus. Este creo eu que é o a causa da crise do sacramento da reconciliación, mal chamado "confesión".

Frei Xosé Manuel._ Ten toda razón o sabio Galeano que a caridade entendida como beneficencia e humillante e ferinte, non obstante eu estou en desacordo con il no aspecto da solidaridade que non é tan horizontal nin implica respeto mutuo, porque os solidarios sempre se consideran os bos, e os outros os consideran necesitados, eu prefiro se fraterno no senso franciscano que leva a palabra fraternidade. Os demais son meus irmáns e dóeme o seu sufrimento. Nestes días donde actualidade se centra na entrada de emigrantes saltando as vallas fronterizas e do seu sufrimento eu me revelo contra os plantexamentos dos nosos gobernantes, que as únicas medidas son impedir por todas as formas a súa entrada, cando como persoas o que nos fai humano e axudar o próximo o que eu considero irmá e que está tirado no camiño. Pola miña cercanía e vivencia das fronteiras xa que nacín cerca dunha e anque me chamen demagogo prefiro tirar muros, vallas que nos separan e construír pontes que nos acercan e nos hermanan.

J.L._ Como empeza o día un frade franciscano no

Convento? etc.?

Empezades con Laudes, Maitines

Frei Xosé Manuel._ Os frades o longo do día teñen catro momentos de oración, que ten o significado de consagrar todo o día a Deus. A oración da mañá e laudes e esa é a primeira cousa que fai un frade despois de saír da habitación, o mediodía se reza Hora Intermedia a tardeciña Vésperas, e o remate do día as Completas. Nós rezamos Laudes e Vésperas en comunidade e as outras cada tarde en privado. Ademais temos unha hora de oración persoal que facemos o rematar os Laudes.

J. L. _ Nas últimas décadas a Igrexa estase a enfrontar a problemas abafadores e que aparentemente parecen insuperables. A falta de vocación cara ao sacerdocio parece ser un deses escollos sen vías de solución.

Outras comunidades relixiosas anglicanas e protestantes parecen paliar a crise e adiantarse aos acontecementos ordenando sacerdotisas. Aínda habendo oposición de certos segmentos conservadores das devanditas comunidades, seguir ordenando mulleres e mesmo as elevar ao bispado parece ser un feito irreversible. Ti

trativa e enriquecedora. Foi un verdadeiro pracer o ter mantido este diálogo con alguén que non lle intimida evidenciarse nin o chamar ás cousas polo seu nome. Antes de someterte ao cuestionario habitual de Bernard Pivot, ofrézoche o pouco espazo que nos queda como púlpito si queres para que nos deas unha última reflexión e aproveito para darche as grazas por dispoñer do teu tempo tan xenerosamente con todos nós. Frei Xosé Manuel._ Teño que confesar que tamén para min foi un pracer. Eu quero darvos as grazas os que publicades "The Muros Times" porque sinxelamente facedes un traballo moi valeroso, desde a senxileza dun proxecto, que tedes nel todo o voso corazón, e desde a riqueza que proporciona un traballo ben feito e que rinde culto o que fixeron os nosos ancestros e a cultura que xenera na bisbarra de Muros, considero que é unha honra para min que contedes con este pobre servidor para ser tamén protagonista desta andaina cultural. Ánimo para esta singradura e que o vento da humanidade os leve a descubrir novos rumbos. Grazas pola vosa laboura gratuíta, e por dar esperanza que é posible outro mundo. J.L._ Cuestionario Pivot. 1. J.L_ Cál é a túa palabra favorita? Frei Xosé Manuel._ Liberdade 2. J.L._ Cál é a menos favorita? Frei Xosé Manuel._ opresión 3. J.L._ Qué te emociona?

cres que nun futuro máis ou menos próximo a Igrexa Católica irá sendo menos dogmática ao respecto?

Frei Xosé Manuel._ a sonrisa dun neno 4. J.L._ Qué son ou ruído che gusta?

Frei Xosé Manuel._ Este é un tema moi complicado o de falta de vocacións, tanto o sacerdocio como a vida relixiosa sobre todo en Europa. Eu non creo que a solución e a ordenación de mulleres, isto é algo mais profundo, si a solución fora a ordenación non hai dúbidas de que a igrexa tomaría esa opción, non obstante nas confesións cristiáns que se dá, seguen tendo falta de vocacións no sacerdocio. A cuestión, sempre desde a miña opinión, que non é palabra de Deus e que o ministerio sacerdotal hai que vivilo desde outra perspectiva, non desde unha función cultual senon existencial. o verdadeiro sacerdocio é o de Cristo e como il nos temos que optar polo seu estilo de vida de dar a nosa vida para que os demais teñan vida, e isto queiras ou non cámbiache a vida e experimentas que a vida merece a pena vivila dándote os demais.

Frei Xosé Manuel._ o son da brisa do mar 5. J.L._ Qué son ou ruído detestas? Frei Xosé Manuel._ o ruído do tráfico nas cidades 6. J.L._ Cál é o teu exabrupto favorito? Frei Xosé Manuel._ o clásico carallo, neniño 7. J.L._ Qué profesión ademais da que exerces che gustaría facer? Frei Xosé Manuel._ paiaso 8. J.L._ Qué profesión non desexarías facer Frei Xosé Manuel._ garda civil 9. J.L._ Qué che gustaría oír que che dixese Deus cando chegases ás portas celestiais?

J. L._ Dígoo con sincero pesar, pero temos que empezar a deixar por rematada esta conversación tan ilus-

Frei Xosé Manuel._ "pasa pa dentro"

Os nomes das "bacas" de Muros p/ Manuel M. Caamaño

con ese novo sistema. Nun principio eran

0 arte de arrastre a flote con portas denominado

"tarrafas" que en tempada de baixas capturas de

popularmente "baca" é unha modalidade relativa-

sardiña, pertrechaban co nova arte, mais tarde

mente recente en augas de Galicia.

vendo a excelente rendibilidade que ofrecía o novo sistema, dedicáronse exclusivamente a el. No porto de Muros calou rapidamente entre armadores e tripulantes esta nova modalidade, pois ofrecía unhas excelentes capturas e un relativo baixo custo o non requirir a construción de novos buques e o ser aproveitados para iso os xa existentes. Donos de almacéns de salgadura descendentes dos antigos fomentadores cataláns chegados a Muros na segunda metade do século XVIII foron os primeiros armadores de bacas que dedicaron os seus barcos. antes arma-

Xa coñecido e utilizado este sistema nas costas

dos para a pesca da sardiña. Nomes que acoden

do levante español desde a segunda metade do

agora ao meu maxin rescatados da memoria dos

século XIX, a súa implantación nas nosas augas

vellos mariñeiros de Muros, como o Pepita, o So-

demórase ata a segunda década do XX . A súa

lita, o Antonio Pérez, o Pepito, o Antollo, O Ifige-

aceptación foi tardía debido ao arraigamento que

nia ou o Maruxa, algúns deles patroneados no

gozaban outras dúas artes de arrastre entre as

seu tempo por Don José Martínez Álvarez (Pepe

armadores dos nosos portos e que utilizaban bar-

de Chuvasco), uns dos primeiros patróns do

cos de maior porte, a parella e o bou.

arrastre que exerceron como tal neste porto.

Non foi ata 1925 que no porto de Marín, Senén

Na década dos 40 do pasado século xa estaba

Sobral

totalmente afianzada esta pesquería en Muros,

armador

da parella

composta

polo

"Senencito" e o "Salvadorito" ambos con 16 metros de eslora e unhas 60 toneladas de desprazamento, armou ao "Salvadorito" co sistema levantino, tralo naufraxio do segundo. Para iso foi contratado o patrón de pesca valenciano Francisco Marés, dando así comezo esta modalidade de pesca nas nosas costas. En poucos anos esta nova arte de pesca estendeuse por diferentes portos da costa atlántica dedicándose a tal fin máis dunha ducia de

galega; empresarios de portos como Vigo, Santa

"bacas". Eran anos de carencias e fame en todos

Uxía, A Coruña e Muros armaron os seus barcos 18

os niveis da sociedade e iso, como non podía se

Estos son alguns dos nomes que tiñan estas uni-

doutro modo, manifestábase de maneira mais

dades dedicadas o arrastre no porto de Muros :

que evidente entre a nosa xente da mar e na

Alba Mar, Alba do Mar, Almirante, Alonso de Er-

precariedade dos barcos destinados a esta mo-

cilla, Alza, Amadorcin, Amaro Carabel, Andiño,

dalidade .Esacangallados vapores, algúns con

Anfítrite, Antonio Sampedro, Antonio Sampedro 2º, Antonio do Velliño ( Ex Hermanos Vega), Ardita, Arenys de Mar, Boa Vista, Brutimar, Caballa, Cabalo Branco, Carmen Garrido, Carrasca, Concha de san Sebastian, Conexo, Cordero de Belen, Costa Lucence, Coreano, Choquero, Cizurquil, Cristina Pedrosa, Dous de Ouros, Enero, Evaristo Pérez, Familia Portuondo, Felisa Dominguez, Felix Villar, Francisco Yañez, Galiñeiro (Praia de Esteiro), Gaztelutarrak, Genoveva Nº 2,

máis de catro décadas sobre as súas cadernas,

Genoveva Nº 3, Gemma del Mar, Getafe, Hercu-

compoñían a flotilla de bacas muradana. Barcos

les Nº 1, Hermanos Diez Colome , Hermanos

que estaban deseñados e construídos para pes-

Bens, Hermanos Portuondo, Isla de Gaztelu,

car e nos que calquera sistema ou avío destina-

Juanito Concepcion, Javi, Jesús Del Gran Poder,

do para a seguridade dos seus tripulantes, eran

José Balayo Portela, Kica, Laca Burgoa, Lagardi-

unha mera entelequia. Houbo que esperar ata

ña, Laxana, Macaya M, Macaya R, Manuel, Mar,

finais dos anos 60 para que as unidades dedicadas ao arrastre se actualizásen coa compra por parte das armadores muradáns de barcos xa construídos para tal fin. Nestes anos, moitos patróns de pesca convertéronse en armadores buscando unha mellora no seu status económico e logrando dese modo asegurarse a súa praza. Houbo que esperar ata as décadas dos 70 e os 80 para ver o maior florecemento do arrastre en

Mar Once,Marce y Manuel, Maria Auxiliadora

Muros; foron anos nos que ata 25 bacas amarra-

(detalle da proa), Marina, Maruxa, Masus Gui-

ban nos seus peiraos. Especies como a cigala, o

llen, Matusa, Meira da Costa, Meu Agarimo, Mer-

linguado, o rape ou o galo constituían a maior

ci, Monte Louro, Montenegro, Nuevo Lasarte,

parte das descargas destes buques.

Nuevo Pepín, Pedro do Neto, Pena do Altar, Pe-

Nomes como o Juanito Concepción, o Novo Pe-

ña Negra, Pepita, Pérez Armada, Ramona Pan,

pín , o Familia Portuondo, o Peña Negra ou o

Regente, Río Miño, Río Rus, Rosa Náutica, Ro-

Sidri Rober acoden prestos á memoria de quen

sariño, San Eusebio, San Matin de Abajo, San

aquí escribe, e traen gratos recordos dun neno

Martín de Arriba, Segunda del Mar, Sidri Rober,

que comezaba as súas singraduras e a súa vida

Tamara y Yaiza, Teilan, Urduliz.

no mar a bordo destos entrañables barcos. 19

NOVAS DE ONTE p/ Manuel Lago Álvarez

Un saludo: Hemos tenido el gusto de saludar en esta Villa a nuestro querido paisano el jurisconsulto Don Joaquín Fernández Luces, que por asuntos profesionales vino a Muros acompañado de su hijo Pepito. Celebramos le haya sido grata su presencia entre nosotros. (LA. Febrero-1910).

Los carnavales: Bastante desanimados estuvieron este año, siendo sin duda una de las causas, el bando publicado por el Sr. Alcalde, prohibiendo el andar por las calles durante el día con caretas, permitiéndolo tan solo por la noche. Los alcaldes de Madrid, Coruña, Vigo y otras poblaciones permitían en sus bandos la circulación de máscaras por el día, prohibiéndolo por la noche. En algo nos hemos de diferenciar aunque sea en andar al revés de esos pueblos. Algunas parranderas que salieron el domingo cantaban coplas alusivas a esta prohibición. Lo que animó algo el domingo fue una Comparsa de Campo de Cortes. Lleva un estandarte que decía: <La llegada del diputado>, al que seguía una murga disonante detrás de la que aparecía el diputado acompañado de dos individuos vestidos de pieles y de otro con polainas en traje de chauffeur; seguía a la comitiva, criadas de servir, etc, por ser día de fiesta y diversión. (LA. Febrero-1910).

Calle del Príncipe: Continúa todavía en igual estado la transitable y muy concurrida Calle del Príncipe, teniendo forzosamente que mojarse los pies el ciudadano caprichoso que tenga el gusto de pasearla. Por lo visto debe ser muy saludable este ejercicio, cuando no hay prisa en arreglar los charcos, mares y pozos que en ella existen. Nada más decimos por lo tanto, pues respetamos gustos y opiniones, pero ya que no se arregla, bórrese ó quítesele el pomposo nombre que tiene, pues más que calle del Príncipe, resulta calle de…… cualquier cosa. (LA. Febrero-1910). Que sea enhorabuena: Ha sido premiado con mención honorífica, en el Certamen Histórico celebrado en Santiago de Compostela, el joven abogado y distinguido muradano don Ramón de Artaza Malvarez, por un hermoso trabajo de Historia Gallega titulado <Reconquista de Santiago en 1809>, siendo el lema <Patria y Libertad>. Fue iniciado este certamen por el Excelentísimo ayuntamiento de aquella ciudad, correspondiendo a este trabajo el premio de la Liga de amigos de aquella población. Felicitamos muy de veras al autor de <Recuerdos de la Villa de Muros, a la vez que nos congratulamos como muradanos, de que los hijos de esta Villa sepan alcanzar lauros en lides literarias, honrando y enalteciendo así al pueblo que nacieron. Que sea pues, enhorabuena. (LA. Febrero-1910)

Los bailes: Resultaron muy animados los dos bailes que en honor a Momo se celebraron en esta Villa los días de Carnaval. El entusiasmo fue grande y la animación mucha. (LA. Febrero-1910).

Os Refráns p/ José Manuel Formoso Luces

conduta do home prudente. Esta expresión tamén fai referencia a lexitimidade que cada quen ten para

Un refrán é un dito popular e anónimo de ca-

facer o que lle guste no seu ámbito sen ter que so-

rácter sentencioso. É unha forma de sabedoría

portar consellos ou emendas dos demais.

popular que se emprega tanto no fala coloquial como na linguaxe literaria. O refrán ten

Mais atan papeis que cordeis:

unha longa tradición na cultura muradana, e o

O refraneiro non esquece que as palabras lévaas o

seu uso e de sempre.

vento, e dicir, poden non contituirse como verdadeira

Como frase de orixe popular é repetida tradi-

obrigación, pero que os contratos e os acordos ex-

cionalmente de forma invariable, e na cal se

plícitos obrigan legalmente. Por iso a sabiduria po-

expresamos un pensamento moral, un consello o unha ensinanza; particularmente o refrán está estruturado en verso e rima, en asonancia o consonancia. Un vello refrán dí “nunca te deitarás sen saber unha cousa mais”, e para facer boa esa máxima vou procurar recoller refráns de uso cotidian e explicar o seu significado. O que non sabe calar, non sabe falar: Este refrán alude a charlatáns e voceiros cos que resulta imposible dialogar, e dicir, manter unha conversa entre dous. A nosa lingua acuñou o dito <diálogo de besugos> para referirse a dúas persoas que falan e non se entenden, precisamente porque

pular avisa e recomenda a prudencia nos compromi-

non se escoitan.

sos firmados.

A palabra e a pedra solta non teñen volta:

Cando as barbas do teu veciño vexas pelar pon a as túas a remollar:

De novo a sabiduría popular avisa sobre a necesidade de falar con prudencia, pois ninguén logrou recu-

Este coñecidísimo refrán ensina a observar as des-

perar e calar o que se dixo, tanto mellor será calar

grazas alleas e a estar prevenido ante as que nos

para non arrepentirse despois.

poden acontecer a nós. A referencias as barbas e moi significativa: no mundo clásico e na Idade Media

Cada un na súa casa e Deus na de todos:

a barba indicaba honor, valor e poder.

Este coñecidísimo refrán ven a resumir os anterio-

A maior

afronta entre mouros e cristiáns era tirarse das bar-

res. A prudencia chama a manterse nos límites que

bas. De aquí que, rirse ás barbas dun, signifique

nos son propios, desta maneira mantense a boa ar-

burlarse con afronta e desprezo

monía, evítanse as envexas e disensións e se reserva a privacidade dos asuntos propios, esencial na

Muíño de vento da Agra p/ Xokas Figueiras Tipo de ben: Muíño, Concello: Muros Parroquia: Muros (San Pedro) Lugar: Campo de Cortes - Miraflores Outra denominación do ben: Os Muíños de Vento Cronoloxía: Século XIX,

Para chegar a el saímos dende a ermida do Espírito Santo no Campo das Cortes collendo a pista forestal que conduce a Taxes. Unha vez pasadas as Cortes do Gando collemos o primeiro desvío a man dereita que leva a Miraflores, a escasos 300 metros do cruce nun montículo a man dereita vense os restos deste muíño. Propiedade: Privada Uso actual: Sen uso Código no Catálogo da Xunta: Categoría do Ben: Non está inventariado Os vellos do Campo das Cortes lembran este e mais outro muiño situado a poucos metros do cal xa case non quedan restos e chamanlle a esta zona “Os Muiños Do Vento”. Referencias bibliográficas:

Descrición: Situado na zona denominada “Agra do Alcalde” érguense os restos dun muíño de vento edificado a finais do século XIX e que traballou ate as primeiras décadas do século XX. Debido a boa aceptación dos cultivos de millo na zona, os muíños de río quédanse insuficientes e varios particulares edifican outros tipos de muíños como sería este o caso. A torre cilíndrica, de pedra, érguese sen ningún tipo de plataforma a unha altura de 3,5 metros. O diámetro interior mide 3,3 metros é os muros teñen unha anchura de 0,75 m. Unha única porta orientada S.E. e unha xanela na planta superior. Tamén presenta como curiosidade un zocalo de 60 centímetros de altura cunha forma achafranada. As velas serian de lona fixas nunha cuberta xiratoria. Este exemplo, xunto co do Casuco ou da Punta Sampedreño, na parroquia de Tal, son os dous que aínda sobreviven (so a estrutura), mais existe constancia e restos de polo menos sete muíños de vento no Concello. 22

Bas, Begoña: “Muíños de marés e de vento de Galicia”. Fundación Barrié, A Coruña 1991. Afeccións Ten camiño de acceso?: Si Está cuberto de maleza: Si Está afectado por algunha obra: Non Estado de conservación: Malo Debido ao seu abandono a comezos do seculo

pasado xa so quedan en pe as paredes e para chegar a el e necesario meterse “campo a través” debido a gran cantidade de maleza que cobre o lugar.

ENFERMEDADES DEL TIROIDES (I) p/ Dra. Castiñeira El tiroides es una glándula endocrina con forma de mariposa que se encuentra en la parte más baja del cuello, por delante de la tráquea y debajo de “la nuez” ó cartílago tiroides.

decerlo por antecedentes familiares, por tener enfermedades autoinmunes como personas con diabetes tipo 1, enfermedad celíaca, personas con S. de Down, también personas que hayan recibido algún tratamiento que afecte a la glándula tiroides o a la hipófisis.

La principal función de la tiroides es fabricar HORMONAS TIROIDEAS: tiroxina ó T4 y triyodo tironina ó T3, que son segregadas a la sangre y así se distribuyen por todo el organismo. Las hormonas tiroideas son necesarias para todas las funciones corporales: para utilizar la energía, producir calor, regular la temperatura corporal y el metabolismo, también son necesarias para el desarrollo y maduración de todos los órganos, para mantener las funciones del cerebro, el corazón, los músculos, para el crecimiento, la fertilidad, etc.

También se recomienda hacer este análisis en todas las mujeres embarazadas, lo más precozmente posible antes de la semana 10 del embarazo.

HIPOTIROIDISMO Hipotiroidismo significa que la tiroides funciona menos de lo normal, por lo que habrá menos hormonas tiroideas en la sangre y todo el organismo funcionará más lento y con dificultades.

La PRUEBA DE SANGRE DEL TALÓN que se realiza en España en todos los recién nacidos permite el diagnostico de HIPOTIROIDISMOS CONGÉNITO, que debe tratarse lo antes posible para evitar el retraso mental y los retrasos de crecimiento, que serían irreversibles si se demorara el tratamiento.

SÍNTOMAS: Cansancio, Intolerancia al frío, Piel seca. Uñas quebradizas, Caída del cabello. Voz ronca, Somnolencia. Lentitud mental, Pérdida de memoria y de la capacidad de concentración.

TRATAMIENTO El tratamiento del hipotiroidismo es en general de por vida, se toman comprimidos que tienen la cantidad de TIROXINA que la glándula tiroides ya no es capaz de producir por eso se lo llama tratamiento “SUSTITUTIVO” o de “REEMPLAZO”.

Alteraciones del estado de ánimo. Estreñimiento, Las menstruaciones pueden ser más abundantes y menos frecuentes. Anemia., Abortos., Aumento de peso y dificultad para poder perderlo

En las mujeres en edad fértil es muy recomendable iniciar el tratamiento del hipotiroidismo antes de planificar un embarazo si ya se conoce el diagnóstico. Lo más habitual es que necesiten un aumento de la dosis de tiroxina, porque su tiroides no será capaz de adaptarse a las necesidades del embarazo, y deberán hacer controles médicos frecuentes para asegurar que los niveles hormonales son los adecuados para cada trimestre del embarazo.

DIAGNÓSTICO: El médico puede sospechar el hipotiroidismo cuando encuentra algunos cambios físicos como el pulso lento, la piel seca, fría, pálida y/o amarillenta, los reflejos lentos, etc., y si al explorar el cuello encuentra la tiroides aumentada de tamaño (BOCIO). En ese caso pedirá un análisis de sangre, para averiguar las concentraciones de la hormona hipofisaria estimuladora de la tiroides: TIROTROPINA o TSH.

El tratamiento del hipotiroidismo no tiene efectos secundarios. Desde los primeros meses de tratamiento se puede empezar a percibir una mejoría en la calidad de vida.

Esta es la prueba más sensible para diagnosticar hipotiroidismo, ya que cuando la TSH está anormalmente alta significará que la tiroides produce menos hormonas tiroideas.

Irán desapareciendo gradualmente los síntomas más comunes como la intolerancia al frío, el estreñimiento, la falta de energía, mejorará la memoria y la capacidad de concentración, puede mejorar el estado de ánimo, o responder mejor a los tratamientos antidepresivos.

Es recomendable hacer un análisis de TSH cuando se sospecha hipotiroidismo, en personas que tengan síntomas, o que tengan mayor riesgo de pa-

Qué é unha Hipoteca Inversa? A redacción de TMT chegan consultas

falecemento do último deles. Trátase dun produto integrado por: -Crédito hipotecario a interese fixo. -Seguro de renda vitalicia que se activa se o cliente sobrevive ao prazo máximo do crédito Se sobrevive á súa esperanza de vida), polo que a Aseguradora paga a renda vitalicia ata o falecemento do maior.

de todo tipo. Moitas relacionadas coa historia de Muros; outras coas persoas que aparecen en fotos antigas; outras interesando datos acerca de xentes que naceron en Muros, etc. Os medios son poucos pero tratamos de atender as peticións. Tamén nos piden que escribamos de variados temas de actualidade. Unha lectora solicitounos que escribiramos acerca das <hipotecas inversas>. Pois ahí vai o pedido:

A Hipoteca Inversa Unha hipoteca inversa é un préstamo hipotecario para persoas maiores de 65 anos polo cal unha entidade financeira paga unha cantidade mensual a unha persoa maior a cambio da cal esta utilice a súa vivenda como garantía. A cantidade que aboe a entidade financeira dependerá do valor da vivenda e da idade do cliente. A maior valor e a maior idade, maior importe mensual pódese recibir. A diferenza dunha hipoteca normal, a través da cal se percibe o total da cantidade prestada ao inicio da operación, a través da hipoteca inversa, ese montante vaise prestando en mensualidades. -O titular conserva a propiedade da casa. -Pódese liquidar a operación en calquera momento. -O importe que percibe o titular non tributa. -A débeda non é esixible ata o falecemento do titular. Que requisitos se esixen para contratar unha hipoteca inversa? Os únicos requisitos esixidos son ter máis de 65 anos e ser titular dunha vivenda. Para conseguir os beneficios que outorga a nova Lei de reforma do mercado hipotecario, a vivenda ademais debe ser a habitual. Como funciona a hipoteca inversa? O cliente percibirá unha cantidade fixa mensual de por vida. En caso de haber 2 titulares, a cantidade fixa mensual percibirase ata o

Algunhas entidades permiten ademais solicitar unha disposición inicial adicional. Como se devolve o diñeiro prestado pola hipoteca inversa? A diferenza doutros préstamos hipotecarios, a persoa maior non ten que devolver o diñeiro prestado. Serán os seus herdeiros os encargados de liquidar a débeda coa entidade financeira no momento do falecemento da persoa maior. O produto está ideado para que nese momento, a débeda sexa moi inferior ao valor do inmoble. Os herdeiros contan cun prazo normalmente dun ano, e durante ese tempo teñen varias opcións: poden vender a vivenda, pagar a débeda, e quedar coa diferenza; poden subscribir unha nova hipoteca para ir pagando a débeda, ou simplemente poden liquidar a débeda co seu propio diñeiro e quedar coa vivenda. De media, o valor residual para os herdeiros é do 50% do valor da casa. Pódese cancelar anticipadamente a hipoteca inversa? A hipoteca inversa pode cancelarse en calquera momento, devolvendo á entidade financeira o diñeiro prestado ata o día da cancelación. 24

de renda mínima. Podo contratar unha hipoteca inversa se a miña vivenda ten actualmente unha hipoteca? Pódese contratar unha hipoteca inversa cunha hipoteca en vigor se se cancela previamente. Para iso, as entidades financeiras adiantan un capital inicial no momento da firma da

A maioría das entidades non cobran gastos por cancelar a hipoteca inversa anticipadamente. Que gastos leva consigo a hipoteca inversa? A hipoteca inversa está bonificada pola Lei 41/2007, que establece a exención do IAJD (non se ha de pagar), e ademais as taxas notariais e rexistrais son moi inferiores ás dun préstamo hipotecario normal. Igual que outros créditos hipotecarios a operación leva consigo gastos de apertura, notario, xestoría e rexistro. Todos estes gastos son adiantados polo Banco a conta do préstamo hipotecario. O único gasto que ten que desembolsar directamente o cliente é o custo da taxación. Que me cobra a entidade financeira pola hipoteca inversa? A entidade financeira cobra un tipo de xuro polo diñeiro que presta á persoa maior. Isto significa que no momento de cancelación da hipoteca, o importe debido será igual ás cantida-

operación que serve para cancelar a hipoteca en vigor. Cal é a fiscalidade das cantidades que recibo da hipoteca inversa? As cantidades recibidas da hipoteca inversa non están suxeitas a tributación no IRPF porque son disposicións dun crédito. Só se a persoa maior sobrevive á súa esperanza de vida, e polo tanto empeza a recibir entón a mesma cantidade que viña recibindo do préstamo, terán estas cantidades a consideración de prestacións dun seguro de rendas vitalicias diferidas, e si están suxeitas a tributación, pero con vantaxes fiscais importantes: só tributa o 1,44% da renda. Que requisitos son necesarios para contratar unha hipoteca inversa?, que debo facer? Os requisitos básicos son ter máis de 65 anos ou ser dependente e ter unha vivenda en propiedade. EN RESUMO: -Permite obter unha cantidade mensual garantida de por vida mantendo a propiedade e o uso da súa vivenda, ademais dunha disposición inicial. -Pódese desfacer a operación en calquera mo-

des recibidas e gastos iniciais que aboase a entidade financeira, máis os intereses xerados ata a cancelación. Sigo sendo o propietario da miña vivenda? En ningún momento se perde a titularidade da vivenda. O propietario simplemente utiliza a súa casa como garantía fronte ao banco, pero a vivenda segue sendo súa. Podo alugar a miña vivenda? A vivenda pódese alugar en calquera momento porque segue sendo da persoa maior. Normalmente as entidades financeiras piden que se lles informe do contrato de aluguer para comprobar que non se trata dun aluguer vitalicio nin

mento. -Fiscalidade moi favorable. 25

UNHA MISIÑA POLO "BABIECO" p/ José María García Rodríguez A señora Pepa da Cambusa tiña un cadelo de esti-

—Noso abade, eu quixera que me botase unha

mación que lle chamaban o "Babieco". Cando mo-

misiña polo "Babieco". O Papaseiro sabía de sobra

rreu o seu home, leváronllo a casa. Era canelo, pe-

quen era o "Babieco". Mirouna de reollo, cunha risi-

queniño e parviolo e, por iso, puxéronlle o nome.

ña de coello no rebique dos beizos e perguntóulle,

Fíxolle moita compaña a señora Pepa. A algures que ela fose o "Babieco" iña. A misa, a rosario, a praza, as procesi6ns... Creceu. Canciño novo, bo can, can vello, mal can e logo, coma ten que ser. morreu do mellor de que se pode morrer, de velliño. A señora Pepa chorouno tanto coma ao seu defunto, do que nunca se aliviara o loito. As viciñas dicíanlle: —Hai que ter resiñación co que nos manda Deus... Pro custáballe téla e pasaba moito do seu tempo

craro e, coa súa retranca:

cos ollos cheos de bágoas.

—¿Era cató1ico o "Babieco"?

Un día, de mañán, que as mañans son sempre be-

Respondeulle a señora Pepa da Cambusa:

las na nosa vila, ergueuse e foi polo Camiño Novo

—Éralle. E moito. Vostede teno visto vegadas na

enriba ate a casa do señor abade, don Luís o Pa-

eirexa. Caladiño, mesmo coma coma si fora xente.

paseiro, que esta a beira da mesma eirexa parro-

E lémbrome que, unha veceira, estando na capeli-

quial. Don Luís home coarent6n, benportado, vivía

ña do Carmo, pasou unha cadela no seu tempo e a

cunha ama moza e non tiña graza pra cantar. En-

radeira dela sete ou oito cans. "Babieco" ergueu a

deben, nas misas maiores somente lle encarrega-

cacheira, uliscou o ar, e ficou onda estaba, manse-

ban dicila epístola. E non se lle entendía ren. Nin

liño.movendo os beizos como si paspallase o pa-

ren. Cantaba como si tivese papas na boca. Diso

drenoso ou avemaría...

lle veu o alcume.

O señor abade, sorridente, retrucou:

A señora Pepa petou na porta, acuden a iama.

—Pro non se din misas polos cadelos.

—¡Ai, señora Pepa, tanto bó por eiquí!. —Quixera

—iE por qué non? Teñen súa ialma.

falar co Papaseiriño...

—Pro e inracional, acrarou o crego.

—Non llo diga, que non lle apraz. Non gosta.

A señora Pepa da Cambusa falou logo dun curto

—Perdoe, co noso abade. Cuistión dunha misiña.

deteimento:

—Venlle nun salto. E veu.

—Síntollo ben, noso abade. Porque eu tiña aforra-

Traguía posta na cabeza unha puchiña pequena,

dos pra ista misiña, trinta e sete pesiños de arxen-

que lle curbía o curuto da cachola e vestía unha

to. Vostede me entende: trinta e sete pesiños de

batola longa que lle chamaban balandrán. Pantu-

prata. Dos que tintinean; non distes de agora que

flas de estar na casa, non zapatos con fibela. Era

son papel mollado. E inda os mais diles son

bondoso e cumprido:

"amadeus", coa faciana do rei don Amadeu de Sa-

—Señora Pepa, ¿en qué poido servila, ó?

boia, que disque son millores do que os outros...

Ergas, si non pode ser. voume.

diles. A cada un que resoaba dicía o crego:

—

Ao Papaseiro bailanrolle os ollos e coma que sinteu

Graciñas, moitas graciñas...

soar nas orellas, un a un, os trinta e sete pesos.

Levouna ate a porta da eirexa, doulle unha aperta, e

—Non se incomode, miña dona, e perdóeme. As

ala se foi, a señora Pepa da Cambusa, encantadiña,

veceiras teño a cachola aos paxariños. Elle o caso

lixeiriña, polo Camiño Novo embaixo. E logo, na

que eiqui mesmo hai aquel libro gordecho que vos-

sancristía, o noso abade díxolle a Lino da Trilla:

tede ve, que lle chaman "Misal Romano", con tódalas misas que se poden dicir no mundo. Vou ollalo. E o abade colleu o libro, fixo coma que o folleaba, e dixo: —Parabéns, señora Pepa; eiqui temos unha misa que lle ven que nin pintada pra o seu cadelo. —¿Coas súas candeas acesas, sancristán e tudo? —Mesmo coma mo di. —¿Unha misiña das vellas, dita en latín, das que valen de verdade? —quixo acrarar a señora Pepa. —Disas e non outra.

—iE pra cando?

—Hoxe e sesta feira, pois cuarta feira que ven.

—Vaite pra fonda de Petra, encarrega unhas perdi-

¿Válelle? —Vale.

ciñas guisadas pras doce e media e ímolas comer

E os días que ían hastra a data asinalada, pa-

cunha garrafa de vingo do Ribeiro, que e o millor

sounos a señora Pepa da Cambusa, indo casa por

pra arrempuxalas e que nos caian ben.

casa, avisando as súas amistades pra que non lle

Dito e feito. E coméronas. E cando don Luís o Pa-

fallaran; que estivesen na eirexa parroquial as oito

paseiro meteulle o dente naquelas peitugas saboro-

da mañán en puntiño. E foi un mundo de xente e foi

sas e o perillán de Lino da Trilla, chuchaba ate os

unha misa preciosa e axudouna o sancristán Lino

osiños mais miúdos, fixo unha pausa o crego, er-

da Trilla, que era afillado de meu pai. E o crego bo-

gueu ao ceo os seus ollos e saloucou:

tou seu sermón, falando dos animalciños de Deus,

—jDeus llo pague ao Babieco!

do cariño que lle tiñan moitos santos, coma san An-

E o sancristán engadiu: —E o teña na súa santa

tonio Abade que e hoxe seu padroeiro; noso santo

Groria...

padre, o mártir Prisciliano; san Farruquiño de Asís,

Alleos ao que pasaba dentro, atopáronse na porta

que veu de peleriño a Santiago e non sei cantas

da fonda Rosa da Fortuna, unha toleirona, que andi-

cousas mais que puxeron a seiñora Pepa da Cam-

vera na Revolución dos Farrapos polas rúas cunha

busa, coas meniñas dos ollos cheas de pranto...

bandeirola e Bastián o Aleixado, medio parviolo. Iste

Cando findaron misa e responso, a xente da vila

faloulle:

iñase achegando a ela, pra cumprimentala, e agari-

—¡Vostede enteirouse? Dixéronlle unha misa polo

mala, e dicirlle que a acompañaban na súa door. E

"Babieco"...

moitos que querían consolala, repetíanlle:

Lembrouse a dita Rosa das pauliñas que lle deran

—Alédese, miña dona; foille unha misa papuda.

por abrila boca, e ben pegadiña da orella do Bas-

O que se aled6u foi o Papaseiro cando a señora

tián, paspallóulle:

Pepa voltos a sancristía e sacou de dembaixo da

—;Meu curmán, o que fai o diñeiro! Pode que ate lle

muradana un bursiha e tintinoulle, riba dunha mesa,

abra as portas do ceo aos cadelos...

trinta e sete pesos de arxento, "amadeus" os mais

LEMBRANZAS DUN VELLO MARIÑEIRO (V) < As artes de pesca> a canoa, para que ca maraxe, esvarara a canoa polos remos sen tocar no barco, (e así descargábase o peixe antes de subilas abordo). A maioría dos barcos levaban dúas canoas a bordo, xeralmente na popa, algún ten levado tres. E pódolles

p/ Pedro Caamaño Lago. Posteriormente, e isto si que lle tocou vivilo con mais intensidade a nosa xeración, os máis avezados empezaron a ver o negocio; E como pode verse en todas estas outras fotos, empezaron a comprar e a construír embarcacións a motor, desde seis a oito ou dez metros de eslora, nos que se enrolaban de seis a oito pescadores, os mesmos que antes estaban enrolados nas canoas. Estas embarcacións foron sustituindo totalmente ás canoas. Porque de esta forma podíanse traballar moitos mais días seguidos e sen tanto esforzo, en épocas favorables, de esta forma xa pescaban hasta tonelada e pico de tódolos peixes que antes mencionei. Falo de todas estas especies, porque eran as mais frecuentes. Sen embargo, desde tempos inmemoriais, nos “cantos”(Caladoiros de pesca, situados entre a plataforma continental e o talude continental incluso en zona peláxica, a unhas vinte millas ó oeste de Montelouro). Enrolados en lanchas, xa pescaban tamén cantidades semellantes incluíndo congros de gran tamaño e meros. Esto podo mencionalo, por terllo oído algunha que outra vez ós vellos. Dicían, quen ía antes o canto era a lancha do Jaliñeiro e a lancha do Majacho, o meu avó por parte de miña nai. e seguro que irían mais.

asegurar que se necesitaba unha gran dose de valentía e outra tanta de axilidade, para saltar ás canoas pola mañá, e de volta, a saltar outra vez ós barcos pola tarde. Había algúns que parecía que non tocaban cos pes en nada, andaban por encima das “regalas”, como si estivesen andando polo peirao. Non daba tempo de sentaren as canoas no mar e algún xa estaba a bordo. Nin con vento nin con calma. Nas conversas mencionábanse a uns e a outros pola súa peculiar destreza. (Algo para recordar con orgullo).

En aqueles tempos facían os “chismes” (aparellos de pesca) con fío bramante, os “rodeales” para os congros e as “espunlleiras” para as chernas. Xa que as tanzas que había eran moi débiles para semellantes peixes, (as tanzas que daquela había facíanse de seda e de vísceras de animais). Para cubrir a demanda dos pescadores que querían enrolarse, combinábanse canoas e barcos. O principio levaban as súas canoas de remolque ata o caladoiro de pesca co risco que isto supoñía cando facía mal tempo o rompérselle algún que outro remolque.

A esta forma de pescar tan dificultosa e tan selectiva, había que engadirlle a forma de navegar tan difícil, por carecer de aparatos que facilitaran a navegación. Para encontrar os caladoiros de pesca, e non se vían as marcas; empregábase un simple “compás” e un “escandallo” feito de chumbo, cheo de “pingue” en un dos extremos, ( graxa de porco) e enganchado no extremo dunha liña ben larga para que cubrira todas as profundidades, que o patrón tiña mais ou menos controladas. A partir de aí, xa xogaba a destreza de cada patrón, algo fantástico por ter que recordar nomes de caladoiros, rumbos a seguir, enfilacións, demoras, profundidade, calidade de fondos. E cantidade de veces de noite, con“borraxeira”, alumeados por unha linterna, ou como moito por un candil. Cando había que usar o escandallo en días de borraxeira, poñiase na

No caladoiro, embarcaban os mariñeiros como podían nas canoas, en grupos de tres, e tamén como podían amañábanse para defender a súa parte con arreglo a dos demais. Mais tarde xa se embarcaban as canoas nos barcos, baixándoas pola mañá no caladoiro de pesca, e subíndoas pola tarde. O principio en canto non se lle colleu a maña, cando apuraba o vento facíase bastante perigoso, polo risco de escachar as canoas contra os barcos, para evitalo atrancábanse un ou dous remos verticais entre o barco e 28

proa o home de confianza do patrón para indicarlle a profundidade e a calidade do fondo, arriando e halando tantas veces como o patrón llo indicara, E preguntáballe ¿qué vai? “Fango”, que vai? Area, ¿qué vai? “Cascáxo” ¿que vai? Pedra. E así que o patrón lle parecía dicía: fondo e a pescar que estamos no sitio. A veces tiña que pedir relevo pola cantidade de liña que tiña que halar. isto traballando nos cantos, era bastante frecuente, por que con pouco que te abriras de leste a oeste, o mesmo caías en cento vinte brazas como “descantilabas”, e logo a ver quen halaba tanta liña.

presión era por que necesitaban moi pouca cousa para saír ó mar. Sen embargo esta era unha pesca que daba moito de si, por que dependía de un mesmo, e sempre se ía ó mar se non era mais lonxe era mais cerca, de feito coñecíanse algúns

Sen embargo ningunha outra forma de pescar ó “cordel” (ou con liña) ten menos importancia, por que encerra as mesmas dificultades e require as mesmas destrezas, só se diferenciaban na distancia e na calidade da pesca. Por exemplo, nos invernos duros, dentro da ría, cando non se podía saír á costa, a pesca das Fanecas e das “Pías” (ollomol pequeno, hoxe case desaparecido), e da “rincha” (Cabala pequena) sacaron de moitos apuros as familias muradáns, que non alcanzaban a aforrar o suficiente nos meses de verán. Así que tiñan que saír a pescar aínda que che comera o frío. Aínda que tamén había familias de pescadores que se dedicaban a pescar solo dentro da ría, a costa case non a coñecían.

polbeiros que non saían do Rebordiño para fóra, e non eran dos que menos pescaban, (pero na euforia das Merluzas e dos ollosmoles, chegáronse a esquecer un pouco). Ultimamente esta pesca practicábana os vellos xubilados do mar, unha polo prezo que daquela era pouco e outra por que non necesitabas estar enrolado, e así ias raspando un suplemento para engadir a pouca pensión que recibía o xubilado de baixura. Ata que o prezo empezou a evolucionar e entonces si que se desatou a euforia e o egoísmo pola pesca do polbo; Ata o extremo de perseguir os vellos polbeiros, non importaba que foran pais ou avós, ata que conseguiron quitalos do mar. Algo

Éncheme de orgullo recordar de maneira especial, é tamén por experiencia, a pesca do polbo con raña, á que ultimamente me gustaba moito pescar, alternando con luras e chopos. É esta unha forma de pescar tan selectiva e tan técnica que poucos poden presumir de facelo ben, Para elo tiñas que ser ensinado por alguén que xa fora ensinado con antelación, por iso se recordan xeracións de polbeiros sempre das mesmas familias. Como os Brinqueiros, os Antonáns, os Borraxeiras, os Capitáns, os Parises, os Cabaceiras. Case todos da Virxe do Camiño, e de Portugalete. Todos excelentes pescadores de polbo, e por suposto doutras moitas especies. ¡Imaxínense!. Un “bote” (embarcación semellante a buceta de tres e medio ou catro metros de eslora) manexado por un so pescador, con dous remos de “panel”, seis liñas con una raña en cada unha, e en cada raña dous cangrexos e un anaco de peixe, (xeralmente xurelo). En inverno cando escaseaban os cangrexos, (din os mais vellos),

que nunca se debeu facer, si acaso controlalo pero non excluílo. Por iso tivemos que asociarnos, e así defendernos do que nos parecía unha inxustiza.

Que pescaban con espigas de millo. Todo isto manexado o mesmo tempo e as veces con vento fresco. (Os mais técnicos podían pescar cen ou máis quilos de polbo), sen embargo estes pescadores non eran alá moi tomados en conta; En ocasións escoitabas comentar: (Os da virxe son polbeiros, un bote con dous remos e unha cesta con dous pateiros) eu creo entender que esta ex-

Así que os novos que viñeron, cando a emigración os apurou, é apoiados polas novas tecnoloxías, inventaron tubos especiais para as nasas nas que entra todo o que se move, e non sae case nada. Por iso está ben que as controlen antes de que o exterminen todo, como ocorreu coa pesca da merluza e do ollomol, nos caladoiros do” profundo”. 29

FUNCIÓNS DAS ESCOLAS DE MÚSICA MUNICIPAIS (I) nados activos da música, que un porcentaxe máis elevado de poboación poda acceder á formación e prácticas musicais. Conseguir estes obxectivos require dotarse dun modelo de escolas municipais de música, que ofreza unha formación de calidade, adecuada ás necesidades que plantexa a sociedade actual, permeable no seu entorno social e cultural, e capaz de desenrolar un proxecto sostible económica e culturalmente interesante. O modelo da escola de música deberá superara a tradición das ensinanzas musicais basadas na

Por Esmu-Carnota. As relacións entre música e sociedade non respiran no presente o seu momento máis feliz. O público xoven decántase, nunha gran maioría, por unha maneira de vivir a música moi diferente da

derivada da gran tradición occidental; producíronse rupturas desgarradoras, aumentouse preocupantemente a idade media do público asistente aos concertos convencionais, non se xeran os mecanismos de renovación imaxinativos para facer máis imnovadoras as actividades musicais. O movimento das escolas de música en España leva anos insistindo na necesidade dunha implantación da educación musical sen fronteiras, no conxunto da sociedade. Estase a falar de facer extensible a arte dos sons a todas as capas da poboación, sen restriccións, únicamente polo pracer de facer música, algo que inevitablemente desemboca nunhas maiores posibilidades de felicidade, tanto individual coma colectiva. Coa aplicación e desenrolo da “Ley Orgánica de Ordenación General del Sistema Educativo”, a formación musical introduciuse nas ensinanzas de réxime Xeral, á vez que se recoñecen ás escolas de música coma centros educativos para as ensinanzas non regladas de música. A administración local titular das escolas de música desenrolou durante anos este servizo, seguindo as demandas da poboación e con vontade de chegar a ser centros de dinamización e referencia da cultura musical na vila, de facer posible que un maior número de cidadáns sexan aficcio-

selección dos mellores, para dar prioridade ao feito da formación e que as prácticas musicais cheguen ao maior número de poboación posible. A definicición do modelo de escolas municipais de música non corresponde soamente aos concellos coma titulares, se non que tamén lles é competencia ás administración educativas para o desenrolo nomativos e aos modelos de financiación, así coma tamén ao entorno dos prantexamentos pedagóxicos que soen ser responsabilidade dos profesionais. Partindo da experiencia de varios países europeos compróbase que as escolas de música poden xogar un papel determinante para a democratización cultural.

A filosofía das escolas de música está(ou debería estalo) máis preto do espíritu lúdico que ao virtuosismo. É precisamente ese lado social e non especializado o que determina a súa importancia trascendental na ofrmación integral da persoa e socioloxía da cultural. Polo ano 2001, cando houbo que prantesarxe este “problema” non se tivo dúbida en elixir as Escolas municipais de música; eran moitos os alicientes para dita elección: relación profesional, figura nova no sistema educativo español, auxe, ponteciación e implantación nos concellos, escasa regulación, controversia con respecto á flexibilidad regulador, ofertas de fórums, encontros, xornadas, cursos etc … Hoxe, 13 anos dispois, cmabiaron algunhas cousas e co paso dos anos a controversia sigue. E esto é bo, pero tamén fóronse enquistando algúns males sobre todo na relación ao Modelo de Centro: misión, obxectivos, oferta de ensinanzas, profesorado instalación e equipamentos, órganos de gobernó, reulamento de réxime interno, proxección educativa e social, … debido sobor de todo ao político e idea que traia para o centro … Esta indefinición explica por qué as escolas resultan tan fráxiles aos “humores” municipais. O 30 de xullo de 2014 cumpriranse 21 anos da publicación da “Orden Ministerial por la que se regula las condiciones de creación y funcionamiento de las Escuelas de Música y Danza”, como desenrolo da “Ley Orgánica 1/1990, del 3 de octubre de Ordenación General del Sistema Educativo” onde establece no Título II das Enseñanzas de Réxime Especial, en concreto no artículo 39.5 “que podrán cursarse en escuelas específicas, sin limitación de edad, estudios de música o danza que en ningún caso podrán conducir a la obtención de títulos con validez académica o profesional” .

A implantación das Escolas de Música Municiapais (ESMUs) tiveron diferentes sortes e evolucións, non só nas diferentes Comunidades Autónomas, se non non concellos de cada unha delas. Peeeeero, a diferencia do que ocorría nos países

centroeuropeos, as corporacións locais nunca se implicaron no desenrolo dunha oferta educativa da ensinanza musical especializada que puxera o énfasis na práctica musical sen asociala á profesionalización. Non hai que esquencer que un dos principios básicos da propia Orde é A FLEXIBILIDADE, que premite desenrolar un proxecto de Esmu de territorio, innovador, aberto, vivo e que satisfaga ás demandas dos cidadáns, reflexado nun proxecto educativo de calidade individual. Este modelo de formación musical non formal/ regrado diferñeciase, e aquí está a cuestión, da ensinanza regrada ou formal nas esixencias xurídicas e organizativas das ensinanzas conducentes á titulación. As Esmus poden configurarse tanto xurídica coma pedagoxicamente dunha maneira moi flexible, aspecto da suma importancia, pois cada escola é un modelo único, sinalando claramente as diferencias entre as Esmus e os Conservatorios. Coa implantación da LOGSE pasouse a un modelo basado exclusicamente na formación de profesionais e , polo tanto, na obtención de titulación a un modelo de “educación musical para todos”. A finalidade educativa da práctica musical per se, a relación entre a ensinanza recibida e as expectativas demandadas ou á extensión da ensinanza musical a sectores sociais desfavorecidos, quedaron sin resposta, non só nos diferentes plans educativos, senon tamén na participación dos sectores afectados. 31

Os nosos fotograf@s ANTON REY: Aínda que Antón non naceu en Torea nunca está lonxe do lugar que veu nacer os seus antepasados. Dende Bos Aires lembra a súa terra querida e as súas xentes, aportándonos a diario unhas fermosas fotos que él fixo durante a súa estancia entre nós fai uns meses. As fotos de Antón, cheas de cor e nostalxia, fannos ver o rural muradán doutra maneira. Son estampas do día a día dunha terra viva; unha terra e unhas xentes nunca esquencidas, que se fan presentes de forma natural. E no fondo de todo… como feitas, non por unha cámara, feitas polo corazón sinxelo de quen ama os seus, e lonxe deles, os lembra a cada momento.

Afinación e restauración do piano dúas ondas sinuosidais con frecuencias lixeira-

p/ Jorge Lago de Pexejo.

mente distintas. A frecuencia de batemento é

Moi pouca xente escoitando un concerto ou un

igual á metade da diferenza das frecuencias das

recital de piano é consciente que o virtuoso ao

dúas ondas orixinarias. Todo isto soa moi compli-

teclado dificilmente podería executar a súa mes-

cado pero en realidade un non é consciente do

tría sen aqueles que teñen como profesión a res-

proceso, simplemente execútao por adestramen-

tauración e afinamento de pianos. Mentres que o oficio de restaurador do instrumento xa nacera antes de que Bartolomeo Cristofori inventase o que hoxe coñecemos como Piano Forte alá polo 1700 s, a afinación converteuse en profesión uns 100 anos máis tarde polo simple motivo de que si ben antes os músicos de tecla podían afinar os seus propios instrumentos, a ir evolucionando o piano, tal mester fíxose cada vez máis difícil ao converterse os pianos en instru-

to auditivo, é un pouco como tocar de oído.

mentos cada vez máis sofisticados. Inicialmente, a estes afinadores empleábannos os fabricantes

Os pianos polo xeral son afinados en unha ver-

de pianos e tiñan que pasar por unha aprendi-

sión modificada do sistema chamado tempera-

zasxe de 5 a 7 anos antes de ser valorados como

mento igual. Este é o nome común do siste-

como tales.

ma temperado de doce notas, que é o sistema de afinación máis utilizado actualmente na música

A profesión de afinador non require un profundo

occidental, e que se basea no semitón tempera-

coñecemento musical pero sí unha gran sensibili-

do, igual á duodécima parte da octava e de razón

dade auditiva e sentido da física do piano e do

numérica igual á raíz duodécima de dous, cunha

son. Unha boa afinación do piano require unha

amplitude interválica de 100 centésimas.

avaliación da interacción entre as notas, que é diferente para cada instrumento, de modo que na práctica require alturas lixeiramente diferentes ás empregadas en calquera estándar teórico. O que fai o afinador, basicamente, é oír batidas: dúas frecuencias o suficientemente próximas entre si que se contrapoñen unha á outra producindo os-

En todos os sistemas de afinación, cada altura

cilacións dunha frecuencia audible e identificable.

pódese obter da súa relación cunha altura prefi-

Hai táboas que mostran matematicamente as fre-

xada, que é polo xeral o son «La 440». O «La

cuencias de batemento entre as notas dunha oi-

440» é o nome que se lle dá coloquialmente ao

tava e outros intervalos. O batemento é un fenó-

son que produce unha vibración a 440 Hz e serve

meno acústico que se xera ao interferirse entre si

como estándar de referencia para afinar a altura 34

musical. A altura en música é a calidade que dife-

forma da ponte que pode causar batemento

rencia un son agudo dun son grave. Depende da

nalgunhas notas non relacionadas coa afi-

frecuencia do son, que é a que determina o nome

nación e que o afinador de pianos non pode

das notas. Trátase dunha das catro calidades esen-

corrixir. O principal factor psicoacústico é

ciais do son xunto coa duración, a intensidade e o

que o oído humano tende a percibir as no-

timbre. En psicoacústica a altura é un parámetro

tas máis altas máis graves do que en reali-

utilizado para determinar a percepción do ton

dade son cando son comparadas coas de

(frecuencia) dun son. En 1936, unha conferencia

metade do rexistro do piano. A miúdo non é

internacional recomendou que o LA que se encontra

suficiente estender a afinación para ter en

á dereita do DO central do piano afinásese a 440 Hz. Este patrón foi tomado pola Organización Internacional de Normalización (ISO nas súas siglas en inglés) en 1955 (e reafirmado por eles en 1975) Ainda que hai que afina máis alto dependendo das preferencias individuais do director. Un método práctico de afinación do piano comeza co axuste dun conxunto de cordas no rexistro medio do piano a unha octava temperada. Unha vez que estas cordas son axustadas, o afinador pode conti-

conta a inarmonía das cordas, polo que os

nuar axustando os demais tons comparando inter-

afinadores de pianos deben estender as oi-

valos de oitava con esa oitava temperada. Isto é

tavas altas do piano aínda máis. Tanto é así

conveniente, porque a oitava é o intervalo máis doa-

que moitos afinadores son incapaces de

do de afinar porque ten a proporción máis simple

afinar as últimas octavas do piano e as alar-

(2:1) despois do unísono (1:1). Estas oitavas son

gan moito máis do que que corresponde. A

afinadas sen batemento.

cousa é que si o afinador non é capaz de

Este conxunto de accións sucesivas vólvese automático coa experiencia e a repetición, un pode estar a pensar nas musarañas e afinar case inconsciente do proceso. Un segue escoitando as terceiras, terceiras maiores, cuartas, quintas e determinando a súa posición ata que queda satisfeito. O resto é seguir co mesmo proceso ata chegar ao final. Hai outros factores, físicos e psicoacústicos que afecta á habilidade do afinador para conseguir o temperamento. Entre os factores físicos encóntranse os efectos adicionais de inarmonía debidos á resonancia na caixa para as cordas das notas graves e outros factores como unha precaria fabricación das cordas, as peculiaridades da resonancia ou a 35

oilas, tampouco é o tocador, polo menos eu nunca atopei a ninguén que me dixera que as últimas octavas estaban moi estendidas.

Cantigas e Refráns da Noite de San Xoan p/ Homes de Pedra en Barcos de Pau —————————————— Lume, lume, alumea o pan; Deus che dea moito grao, cada grao coma un bugallo,

A auga de san Xoán, tolle o viño e non da pan. No san Xoán, fouciña na man. Os allos postos no san Xoán, son dentes de can. Cebolas en san Xoán, cagallas de can. Na noite de san Xoán, bebe viño e come pan.

cada pe coma un carballo. ................................................... Salto por riba do lume de San Xoán para que non me trabe nin cóbrega, nin can .................................................. Madrugada de San Xoán, madrugada máis garrida, que baila o sol cando nace e ri cando morre. ...................................................... Por ser noite de San Xoán, noite de encantos e bruxas. por ser noite de San Xoán, téñoche amor Maruxa. ...........................................................

Polo san Xoán, a sardiña pinga no pan. O coello polo san Xoán, e o pavo polo Nadal.

Día de San Xoán, meniña vaite lavar;

Quen fai xaxún polo san Xoán, é tolo ou non ten

pillarás auga de paxaro antes que o sol raiar.

pan.

En san Xoán, as bruxas fuxirán.

Mañás de san Xoán unhas corren e outras van.

Sálvame lume de san Xoán, para que non me trabe,

En maio, déitome e caio. En san Xoán, déitome

nin cadela nin can.

no chan.

Na fogueira de San Xoán, todos caen ó chan.

Na noite de san Xoán, fai o que todos fan.

A noite de san Xoán, pasaralo ben, e o día seguinte,

Polo san Xoán, as nove co día darán.

mal.

Polo san Xoán, a vella preguntará, cando virá o ve-

Na noite de san Xoán, non te deites ata a mañá.

rán.

No san Xoán, na palangana cagarán.

O dia de san Xoán, ó o día máis longo do verán.

Se queres roubar un portal polo san Xoán, come

Polo san Xoán, calquera burro gaña o pan.

moito e sobre todo pan. Na noite de san Xoán rapaz, rouba portais si es capaz. En san Xoán, cardos dan. No san Xoán, peras na man. No san Xoán, as peras caen ó chan.

A voz dos nosos poetas Fotografía: Nieves Formoso Vidal.

Unha estrela che guía

Ceibo os meus versos de caza. Se o subconsciente me abrasa, abro comportas da casa, a babor, por estribor, por contumacia da dor, na procura de lector, ceibo os meus versos, de caza…

p/ Manola Lamela Caamaño

Por teito o ceo infinito por fogar, o mar.

Alzo estrofas sen pudor, en consoante ameaza; desarmo tabús na praza; brindo baladas de amor calzadas con calazador; pois son prolífico autor, perpetro en arte menor tribulacións da mordaza; da musa que me embaraza, paro bolas de alcanfor que, nun vestiario, é valor; levo polilla á desgraza; como alicerce e carnaza, repercuto a mesma baza…

Os reflexos da lúa na oscura noite queren o teu barco enamorar.... Unha estrela che guía por océanos e mares de corales e de sal. Tatuada no teu peito, a rosa dos ventos

Se o subconsciente me abrasa, abro as comportas da casa a babor, por estribor, por contumacia da dor, na procura de lector; ceibo os meus versos, de caza.

e na proa e na popa os catro elementos: auga, aire, terra e lume, son as luces e as sombras

http://rioderradeiro-naeiroa.blogspot.com.es/

A Banda de Música de Muros p/ Manuel Lago Álvarez Muros ten unha tradición musical que ven de moi atrás. As primeiras referencias gráficas das que

obtendo un premio. Como anécdotas podemos citar que a corporación de Muros en sesión de catro de maio de

se teñen datos son do ano 1905, que foi o ano de creación da Banda de Música. Esta agrupación musical foi creada por Don Valentín Alonso Arias, persoa nada en Pontevedra, pero que dende facía anos exercía como mestre da escola pía de Muros. A súa iniciativa pronto foi asumida pola corporación Municipal de Muros, que naquel entonces estaba presidida polo alcalde Don José Agra Lago. O Concello subvencionou a iniciativa

1913 acordou dar a banda, cen pesetas por tocar

do mestre, dotando a Banda dos instrumentos

á chegada do señor Bispo Auxiliar de Santiago,

necesarios.

Don Ramón Fernández y Balbuena, o día 25 de

A Banda comezou a súa andadura con moita ilu-

abril do mesmo ano, ou aquela de cando un día

sión i esforzo. O seu director, Don Valentín, era o

de San Pedro de 1912. o alcalde de Muros, Don

único que sabía de música. O resto dos compo-

Manuel Dubert, ordenou a banda que se retirase

ñentes aprenderon de memoria as pezas. A mais

da procesión, por non haber sido invitada a Cor-

famosa e popular foi o pasodobre, que na súa

poración a participar na procesión do Patrón, e

letra dicía: : <Por favor, por favor, dame un beso

outra na que a banda celebrou por primeira vez a

y verás>, que fora popularizada por Franz Lehar na súa opereta de 1909 <El Conde de Luxemburgo>. Con moito esforzo aprenderon de memoria catro ou cinco pezas, que ían tocando a cantos sitios saían. A forza de ensaio tempo, chegaron a ter once pezas no seu repertorio. Atrevéronse a levaron a súa música ata Corcubión, Finisterre, Santa Comba, Serra de Outes e Santiago, ademais de

festa dos músicos (Santa Cecilia), na parroquial

participar en canta festa profana ou relixiosa se

de Muros, o 22 de novembro de 1909. Na misa

celebraba dentro do termino municipal de Muros.

da celebración da patrona tamén actuou un coro

Tamén participaron nun certamen en Pontevedra,

de mulleres que dirixía Don Valentín.

Aquela banda, que comezou con uns cantos afi-

Cornetín: Francisco Pérez/ Peregrino

cionados, chegou a ter unha plantilla de trinta.

Caamiña/ José Malvarez.

Pese a tódolos esforzos do seu director, a banda rematou as súas actividades no ano 1915. Os mais coñecidos, e primeiros compoñentes,

Fliscorno: Pedro Agulla/ Valentín (o director). Saxo alto: Elías García/ Pepe Longa.

foron: Valentín; Benigno Castiñeira; Severo Ba-

Saxo tenor: Juan Varela.

zarra; Joaquín Tenorio; Manuel Ramos o Santei-

Saxo barítono: Tomás de Campo de Cortes.

ro; Jesús Pérez do Raposiño; Pedro Agulla; Lou-

Trombón: Paco Pérez/ Manuel González/

renciño; Paparolo; Juan Bueno... Ahí van os nomes dos compoñentes, según os datos facilita-

José Campos/ Juan Ballesteros.

dos polo señor Juanito Pedrosa:

Trompa: Argimiro Caamiña.

Flauta: Manuel García.

Bombardino: Juan Figueroa.

Flautín: Paquito Agrafojo.

Baixo: Alejandro Castiñeiras e

Requinto: Xelo de Penan.

Antonio Lestón.

Clarinete: Francisco Iglesias/ Heriberto

Bombo: Bernardo Lago.

Mosquera/ Juan González/ Pepe Caamiña/

Platillos: José Benito Lariño.

Ramón Pereira/ Santiago Dosil.

Caixa: Juanito Pedrosa.

COLABORA:

CONCELLO DE MUROS