The muros times nº 15 xullo 2014

The Muros Times Nº 15 XULLO—2014

REVISTA DIXITAL DE ARTE E CULTURA UNHA FIESTRA EN LIBERDADE FEITA POR MURADANS E ADICADA A TODOLOS MURADANS 1

The Muros Times Cadro de Redacción:



Director: Jorge Lago de Pexejo Director xefe de edición e maquetación:



Manuel Lago Álvarez Director de edición en área de Lingua:



Henrique Monteagudo Romero Director de edición en área de Historia e Mar:



Manuel M. Caamaño Area de Mediciña: María Castiñeira Area de Poesía: Manuel María Pena Silva Area de Teatro e Belas Artes: Antón Lago Area de Educación: Marisé Luces Area de Música: Alianza Uhía



Area de Natureza: Amado Barrera Área de Costumes: Manuela Tajes Área de Fotografía: Nieves Formoso Vidal e José M. Formoso Luces



Área de Etnografía: Manolo de Lajo

Director: Jorge Lago Rama - Editor: Manuel Lago Álvarez Difusión da Cultura—Exemplar gratuíto, prohibida a súa venda.

Depósito legal : C2437-2013 2

The Muros Times Nº 15

- XULLO—2014

Indice: Acto falangista en Muros no ano 1937

Páx. 4

¿Soño ou realidade? (p/ Manolo de Lajo)

páx. 5

Hornacinas de Muros (Textos D. Ramón de Artaza)

páx. 6-7

A Nosa Xente (Manuel Ángel Viro Caamaño)

páx. 8

A Nosa Xente (José Lamela Penela)

páx. 9

Enfermedades del Tiroides (II) (p/ Dra. Castiñeira)

páx. 10

Muíños de Longarela (p/ Xokas Figueiras)

páx. 11

Pasión por el Mar; pasión por Muros (p/ Jesús Ángel Gómez Pereda)

páx. 12-13

Lembranzas dun vello mariñeiro (V) (p/ Pedro Caamaño Lago)

páx. 14-17

Funcions das Escolas de Música Municipais (II) (p/ Por Esmu-Carnota)

páx. 18-19

Novas de Onte (p/ Manuel Lago Alvarez)

páx. 20

O refráns (p/ José Manuel Formoso Luces)

páx. 21

O alcalde e os cans famentos (p/ José María García Rodríguez)

páx. 22

As últimas vontades e os últimos auxilios (p/ Marcelino García Lariño)

páx. 23

Educación y convicencia: el acoso o bulling (III) (Marisé Luces Tajes)

páx. 24-25

Dende Esteiro para o mundo

páx. 26

O Naufraxio do Reina Rexente, (p/ Manuel M. Caamaño)

páx. 27

Esquío (Sciurus vulgaris) (p/ Amado Barrera)

páx. 30-31

Estrea Musical

páx. 32

Priores e Párrocos de Muros (p/ Manuel Lago Álvarez)

páx. 33

O Catastro do marqués de la Ensenada (p/ Manuel M. Caamaño)

páx. 34-35

Fonte de Uhía –Esteiro- (p/ Elixio Vieites)

páx. 36

A voz dos nosos poetas (Manuel M. Pena, Marcelino García lariño)

páx. 37

Si los míos no me quieren, a Salamanca me voy (p/ Manuel Lago Alvarez)

páx. 38-39

“THE MUROS TIMES” non se responsabiliza nin se identifica coas opinions verquidas por parte dos seus colaboradores nos materiais publicados.

3

Acto falangista en Muros no ano 1937 Esta foto correspondese con un acto público que se celebrou en Muros, en xuño do ano 1937, no que se lle dou o nome de Plaza de José Antonio Primo de Rivera, a actual Praza de Galicia. (praza do mercado). O acordó foi adoptado polo pleno do concello na sesión de data 25 de abril de 1937, a instancia do jefe local de Falange, don Alejandro Goyanes, que é a persoa que se dirixe ao público dende o balcón e que según os datos de que se dispoñen, era naquel intre rexistrador da propiedade de Muros. Na foto, ademáis do citado orador, aparecen diferentes persoeiros da Vila, entre eles o alcalde don Adolfo del Sel Portillo e o cura párroco, Don Ramón García Longo. Da acta do pleno recollemos o texto do acordo: <Igualmente se dio cuenta de un escrito dirigido a la Alcaldía con fecha 8 del actual por el Jefe Local de Falange Española de las JONS, de esta Villa, don Alejandro Goyanes en el que expone <Que siendo nuestro heroico José Antonio Primo de Rivera una de las principales figuras que ha hecho posible el glorioso movimiento nacional de salvación de España y teniendo en cuenta su titánica obra al dar a España una organización como la de Falange Española de las JONS, que en todas partes y lugares donde se lucha por la salvación de España, presta su valiosa obra de cooperación a nuestro heroico ejército, Solicita y propone a la Corporación Municipal que se dé el nombre de José Antonio Primo de Rivera a una calle de este ayuntamiento>.

Y la Corporación municipal estimando justa y acertada la pretensión de que se acaba dar cuenta, acuerda `por unanimidad variar el nombre con que figura la Plaza de la Libertad de esta Villa, instituyéndole con el de Plaza de José Antonio Primo de Rivera, facultando al Sr. Alcalde para la adquisición de la placa o placas necesarias y su colocación.

4

¿Soño ou realidade? me no Almirante Oquendo, cruceiro protexido de primeira clase que xunto cos séus irmáns xémios Infanta María Teresa e Vizcaía, formaban parte da escadra do almirante Cervera, que o 29 de Abril de

p/ Manolo de Lago Fui nunha noite de verán despois de cear unha boa churrascada que me deite a durmir de barriga cheía.

No medio da noite levanteime un pouco atolondrado, non sei si por mor da enchenta ou do pesadelo que estaba a ter. Decín as escaleiras a trompicóns e cheguei o salón, é alí estaba él, sentado no sillón que teño a carón da fiestra do balcón, ainda creo que foi un soño.

Son Anxo Tieles, devanceiro téu e mariñeiro percente ó exercito de fusileiros do cruceiro Almirante Oquendo, afundido por a flota americana o 3 de Xulio de 1898 na batalla naval de Santiago de Cuba.

Como vos podedes supoñer quedei xelado, segueu a falar, pero eu non podía reaccionar, aquelo era moi forte é interesante.

Vas contarlles a todos, que a miña condición de fantasma no mo permite, a historia das batallas navales tales como foron en realidade, non como as contan os historiadores de turno, dependendo do goberno que lles tocou vivir, quero que as contes tal e como eu as vivín.

Eu Anxo Tieles vivín unha época na que os homes todavía consideraban como valores intrínsicos do ser humán a ética, hoxe estades a vivir unha época donde a ética non existe, estades a vivir a época da estética. Inventástedes esa barbaridade chamada sociedade de consumo que disfrutan uns poucos e fai sufrir a tantos.

Por eso vin a verte a tí, para ver si podes cambiar a mentalidade da sociedade cando contes as historias que che vou inspirar.

Corria o ano de 1897 cando eu era un mariñeiro xoven e probe, o cal non tiña suficiente diñeiro para pagar a cuota que che evitaba a incorporación a filas, así que no me quedou outra que facer a mili.

Despois do período de instrucción embarcaron-

1898 foí enviada a unha morte segura nunha inútil defensa da illa de Cuba.

Estando fondeados na bahía de Santiago, e asediados por terra por ó exercito americano, fomos tamen cercados na angosta entrada da bahía por a flota estadounidense comandada por o almirante Sampson.

Cervera coñecedor da superioridade americana, en barcos e xente, decide sair a plena luz do día a toda máquina, arrimado a costa é en fila índia; tratando de escapar sen presentar batalla para así salvar o maior número de vidas.

Así foí, a medida que os barcos ian saindo por o angosto corredor, eran cañoneados por o enemigo apostado a ámbolos lados da saida, obrigando a flota de Cervera á embarrancar, para así poder gañar terra a nado, apenas nos deron tempo a responder os séus disparos. Debido a proximidade da costa e ó bo estado do mar, salvouse bastante xente, entre eles eu, que tras chegar a terra fomos feitos prisioneiros, trasladados os EE UU e recluidos na illa de Seavey en New Hampshire, ate que terminada a guerra fomos amnistiados.

Chegados de volta a España, fomos tratados como cobardes por a raiña rexente Dona María Cristina e o séu séquito de maleantes da época de restauración borbónica, que sabedores de que non tiñan ningunha posibilidade de gañar aquela guerra inútil, ainda nos mandaron a unha morte segura.

5

Textos: Don Ramón de Artaza Malvarez

~ Un cantar popular nos recuerda su existencia y

Fotografías: José Manuel Formoso Luces (Porrúa)

situación y es el que dice: O Santo Cristo d'a Plaza

LA DE LA PUERTA DE LA VILLA: En épo-

vai na nosa compañía.

cas remotas, cuando la Villa estaba aún cercada de murallas, existía una Hornacina colocada sobre el arco de la muralla que formaba la entrada de la llamada Porta d'a Vila, que situada en el espacio que hay entre la Casa Ayuntamiento y la de Don Manuel Fabeiro, Camino Nuevo o de la Iglesia, unida esta casa actualmente aun a un trozo de la antiquísima muralla que rodeaba la Villa y una de cuyas puertas, la del soportal de entrada a la casa citada, es abovedada y atraviesa la muralla. La imagen que allí estaba era la de la Virgen de los Dolores, tallada en piedra de gran espesor, de unos cuarenta centímetros de ancho en su frente, por ochenta de altura. Tiene colgado de la cintura un rosario tallado. Está cubierta con un manto y su posición es de pie. Esta imagen se conserva en la casa de D. Ra-

A Virxen d'a Soleda queda na porta d'a vila.

LA DEL HOSPITALILLO. En el barrio de la Fuente Vieja en lo alto de la cuesta que comienza al lado izquierdo de la fuente de este nombre, alzase el pórtico de una Casa de Misericordia llamada El Hospitalillo, de antiquísima fundación, ya existente por los anos de 1380, en el que fue fundado por el Juez de la Villa don Diego

Rodrí-

guez.

En

época

muy

posterior

se

comenzó

el

hoy existente edificio,

sin

terminar

por

vicisitudes ocurridas en el transcurso del

tiempo.

Consta de un nicho en lo alto del pórtico de entrada debajo de un alpendre que sostienen unas labradas columnas, dentro del cual y encerrada con vidriera aparece Nuestra Señora de la Gracia,- de unos cincuenta centímetros de altura, vestida con traje de tela, con el Niño Dios en brazos.

LA DE LAS ÁNIMAS. Está colocada en el frente de la casa que fue de José Quinteiro en la calle món Fabeiro, cuya familia la recogió al deshacerse el lienzo de muralla correspondiente a ese lugar.

de Arriba, junto al río de las Ánimas, al que da el nombre. Contiene un cuadro de alto relieve en ma-

6

dera de 0,80 metros alto, por 0,65 de ancho con el

LA DE SAN ANTONIO. Está colocada en la

niño en brazos, de cuya mano pende un escapula-

calleja llama-

rio que coge una de las animas que están en la

da del Clavel,

parte baja del cuadro entre llamas. Al lado derecho

en la fachada

la figura de Santo Domingo con el rosario colgando

de la casa de

que recoge otra de las animas, y al izquierdo la de

María Bazarra

San Francisco con cl cordón de la Orden que reco-

en

ge la otra alma. Esta Hornacina estuvo colocada en

alta. En la ci-

la esquina de la citada casa, en las ruinas de una

tada

su

parte pared

esta la imagen de San Antonio con el Niño Jesús en brazos, el que en su mano derecha sostiene el Mundo. Las imágenes son de piedra y muy antiguas.

O San Antonio da Axesta (texto: M. Lago Álvarez)

Situado na fachada da casa número 62 da calle Axesta, atópase unha imaxe de San Antonio de Padua.

A

imaxe, duns

50

centímetros de altura e esculpida

pared y al levantarse la nueva casa fue colocada

en

donde hoy está. En la escritura de venta de la ca-

pedra,

amosa un-

sa citada consta la claúsula de que nunca se

ha

p0odrá sacar la Hornacina de la fachada, como

repre-

sentación

condición precisa de las transmisiones sucesivas

do

de dominio. Se recuerda que data de mucha anti-

santo

francis-

güedad la existencia del citado cuadro. Dice la co-

cano.

pla popular:

Re-

pintada de

Minas ánimas benditas

forma ecléctica, o santo sostén no seu brazo es-

que estades o pe do río.

querdo o neno Xesús, e na man dereita un lirio,

Tende conta de Xuana

símbolo de pureza. A Hornacina que garda a imaxe e de construción moi antiga, non así a representa-

que non se morra de frio.

ción do frade e o neno, que semellan ser deste século.

7

A NOSA XENTE Manuel Ángel

dades del Xacobeo 99, Concierto de Órgano y Oboe con Ricardo Pazo en la Concatedral de Vigo, Concierto de Órgano con la Orquesta Sinfónica del Sur de Galicia en la Catedral de Mondoñedo, etc. Es propuesto para organista del Santo Sepulcro de Jerusalén, cargo que no aceptó por

Viro Caamaño Muradano, nacido en el barrio de Portugalate allá por el año 1937, estudia Piano, Órgano y Composición, en los Conservatorios de Santiago de Compostela (con Angel Brage) y Madrid. Funda en Santiago de Compostela, la Escolanía PEQUEÑOS CANTORES DE CRISTO. Desempeña el cargo de organista en San Francisco de Santiago. Por los años 60, es nombrado miembro de la Comisión Nacional para la reforma de la Liturgia. Fue profesor del Conservatorio de Santiago de Compostela. Asiste durante varios años, como invitado, a los Cursos Internacionales de MÚSICA EN COMPOSTELA, especialmente a las clases de Canto con Victoria de los Ángeles y Montserrat Caballet. Colabora en trabajos de Coro con los Maestros Ribó y Brotos. Acompaña al piano, al P. José Mogica (famoso actor de cine) durante dos meses por España. Destinado como profesor al Seminario de Ponteareas, funda en esta localidad, la Polifónica de Ponteareas y una Escolanía de niños.

Profesor de música en el Instituto de Enseñanza Media de Porriño. Fundador y Director de Coro del Colegio Nuestra Señora de los Remedios de Ponteareas, con el que obtuvo varios premios y una gira por la Provincia de Cádiz. Director del Coro en el Colegio "Hermanos Quiroga" de Porriño, En el Colegio de las Nieves y Colegio Santiago Apóstol de Ponteareas.

razones familiares. Es autor de buen número de composiciones, para coro, orquesta, canto y piano. Consigue el primer premio de Composición durante cuatro años consecutivos, organizado por CAIXA VIGO. Es autor de diversas composiciones para Coro, Orquesta y Coro-Orquesta. Entre sus composiciones están los encargos de “ELEGÍA A GUARDA”, HIMNO DE LA ADORACIÓN NOCTURNA DE LA DIÓCESIS DE VIGO, HIMNO A LA VIRGEN DE LA FRANQUEIRA. Tiene una Misa en Castellano, otra en Gallego y últimamente la Misa “Cantantibus Organis” en latín. Asistió, invitado por El Vaticano, a los CURSOS INTERNACIONALES de Organistas y Maestros de Capilla.

Con la Polifónica de Ponteareas, actúa en toda la Península, Baleares, Canarias, Alemania, Francia, Inglaterra, Italia, Brasil, Argentina, y Venezuela. Es recibida en audiencia especial por S. M. El Rey Don Juan Carlos en la Zarzuela. Como organista, realiza varios conciertos: Iglesia de San Francisco de Santiago, San Francisco de Pontevedra, Cine Fraga de Vigo, Iglesia de Caldas de Reyes, Cangas, Santa Clara de Nüremberg (Alemania), Cuxhaven (Alemania) Cuatro conciertos en la Catedral de Tuy, Concierto de Órgano y Flauta con Miguel de Santiago, en la Colegiata de la Coruña dentro de las activi-

Fue invitado por la XUNTA DE GALICIA para formar una Coral en Nüremberg a donde va todos los años para seguir su perfeccionamiento.

Fue fundador y Director del Conservatorio Profesional de Música REVERIANO SOUTULLO de Ponteareas, durante 20 años, hasta su jubilación.

Actualmente dirige la Escolanía del Seminario Menor y la Schola Cantorum del Seminario Mayor de Santiago de Compostela.

8

A NOSA XENTE JOSE LAMELA PENELA: Este sacerdote muradán naceu na parroquia de Serres no ano 1862, e faleceu en Santiago no ano 1928. Foi ordenado sacerdote no ano 1884. Foi coadxutor en Carral e Padrón, confesor de número da Basílica santiaguesa e corista en San Francisco, de onde saíu para facerse cargo como ecónomo de Carreira. De Carreira pasou a ser ecónomo de San Pedro de Muros onde o seu espírito evanxélico lle fixo vencer todas as dificultades que se lle presentaron. En Muros, puxo a andar a Conferencia de San Vicente de Paúl, axudando aos necesitados do pobo.

En virtude de concurso xeral foi destinado a Pastoriza (Coruña). Entregaralle seu pai 1500 pesetas para a súa instalación, pero os poucos meses xa as gastara, non en instalarse, senón nos probes mariñeiros. Nesta parroquia non foi menos a súa actuación benéfica a favor dos necesitados. Onde sabía que había unha necesidade, alí estaba el para remediala, logrando ocultar case sempre a súa man pródiga cos necesitados.

En Santa Columba de Carnota, onde foi trasladado no seguinte concurso, ordenou os seus familiares que tanto o millo, produto do igrexario parroquial, como o gran que lle entregaban como oblata, se repartira entre os mais necesitados da parroquia periodicamente. En certa ocasión visitando a un enfermo miserable e espido, pasou a unha dependencia daquela humilde casa e despoxouse de todas as súas roupas interiores para cubrir as carnes de aquel <irmán seu, que fora redimido coa mesma sangue que él> (dicía logo aos seus familiares e con un soriso na súa cara>. Recriminaba aos pais que enviaban os seus fillos a pedir, e lles dicía que eles, os pais, eran os que tiñan que facelo: pedir eles para os seus fillos, que esto non facía baixa a a súa condición senón que os dignificaba. Como párroco de San Juan Apóstol, en Santiago, continuou coa súa labor de axuda aos mais necesitados. Os seus veciños

9

notaban que dende que él chegara había o medio dia, mulleres con cestos do brazo, esperándolle nos soportais próximos, e pensaban: moito lle regalan os feligreses a este cura novo. Hasta que casualmente foron notando que os cestos entraban vacíos e saian cheos e non solo que eran feligreses da parroquia, senón veciños tamén das feligresías de ría de Muros e Noia, feitos as esmolas do seu antiguo párroco, que viñan ex profeso…

Unha vez, en Santiago, compráronlle as sobriñas varias pezas de lenzo para facer sabanas… era a epidemia da gripe; aos `poucos días o cura deixou bacíos os roupeiros¡. Douno todo a quen o necesitaba.

Esta é, a grandes rasgos, a pequena biografía dun cura exemplar; de un home de caridade sen límites, que se entregou os demais sen pedir nada a cambio; dun home de Deus que levou a súa entrega os límites de non querer nada como propio para entregalo aos mais necesitados

ENFERMEDADES DEL TIROIDES (II) p/ Dra. Castiñeira Cuando el médico sospecha un hipertiroidismo por los síntomas y los cambios físicos generales o la presencia de bocio, solicitará las pruebas de la función tiroidea.

Medir, T4, T3, TSH , y también averiguar si hay anticuerpos que afecten al tiroides.

En el hipertiroidismo se confirmará cuando las hormonas tiroideas T4 y/o T3 ESTAN ALTAS y se acompaña de un NIVEL BAJO DE TSH. TRATAMIENTO El hipertiroidismo por BOCIO NODULAR o MULTINODULAR requiere generalmente un trata-

II) HIPERTIROIDISMO Se llama HIPERTIROIDISMO al aumento de la síntesis y secreción de hormonas tiroideas por parte del tiroides, lo que produce un EXCESO DE HORMONAS TIROIDEAS en la sangre CAUSAS DEL HIPERTIROIDISMO Cuando la deficiencia de yodo dura muchos años predispone a que la tiroides forme nódulos, que tienden a crecer lentamente, y gradualmente pueden llegar a aumentar su función de manera autónoma, es decir sin el control de la hipófisis. Es el hipertiroidismo por BOCIO NODULAR O MULTINODULAR TÓXICO. Otra causa muy frecuente de hipertiroidismo es la ENFERMEDAD DE GRAVES- BASEDOW. Es una enfermedad autoinmune en la que un tipo de anticuerpos simulan la función de la TSH y así estimulan la función tiroidea produciendo hipertiroidismo y el crecimiento uniforme de la tiroides o BOCIO DIFUSO TÓXICO. Esta enfermedad autoinmune también puede producir manifestaciones oculares, la OFTALMOPATÍA TIROIDEA y cambios en la piel conocidos como MIXEDEMA LOCALIZADO. También en ocasiones los síntomas de hipertiroidismo pueden ser temporales si se deben a una TIROIDITIS, como la TIROIDITIS POSTPARTO (que puede aparecer durante el primer año posterior al parto) y la TIROIDITIS SUBAGUDA (después de una infección respiratoria de origen viral) que a veces es muy dolorosa. En estos tipos de tiroiditis ocurre una inflamación con destrucción tiroidea, lo que produce un aumento de hormonas tiroideas en la sangre con síntomas de hipertiroidismo en las primeras semanas. Al terminar la inflamación , las hormonas tiroideas irán disminuyendo en las semanas siguientes, esto dará lugar a unos meses de hipotiroidismo, hasta que finalmente la tiroides se regenera y vuelve a funcionar normalmente.

En algunos casos la tiroides no puede recuperarse porque la tiroiditis se hace crónica y el hipotiroidismo será permanente.

SÍNTOMAS DEL HIPERTIROIDISMO Los síntomas del hipertiroidismos pueden ser muy variables y se relacionan con un metabolismo acelerado (similar al estrés): Puede ocurrir: nerviosismo, irritabilidad, ansiedad, hiperactividad, labilidad emocional, insomnio, intolerancia al calor, aumento de la sudoración, taquicardia, palpitaciones, temblores, los párpados están más abiertos, la mirada fija y brillante, la piel se vuelve más delgada, caliente y húmeda, el cabello fino y quebradizo, existe debilidad muscular, el ritmo intestinal es más frecuente (aunque la diarrea es poco común).

Es habitual el aumento del apetito con una llamativa pérdida de peso. Los períodos menstruales tienden a ser menos frecuentes y con menor sangrado.

C) DIAGNÓSTICO

miento definitivo. Este se puede lograr con CIRUGÍA, extirpando la parte del tiroides donde se encuentran los nódulos o se puede optar por el tratamiento con YODO RADIACTIVO que permite desactivar selectivamente la parte hiperfuncionante de la glándula. La función tiroidea muchas veces puede quedar normalizada, dependiendo de la cantidad de tejido tiroideo sano restante.

El hipertiroidismo producido por la ENFERMEDAD DE GRAVES-BASEDOW se puede tratar con medicamento ANTITIROIDEOS. Son comprimidos que además de frenar la producción de hormonas tiroideas, pueden llegar a disminuir la producción de los anticuerpos que causan la enfermedad.

Aproximadamente la mitad de los pacientes con hipertiroidismo de Graves podrán mantener una función tiroidea normal al finalizar este tratamiento.

En los casos en que exista intolerancia o no haya buena respuesta con los medicamentos antitiroideos también se puede optar tratarlos con CIRUGÍA TIROIDEA o con YODO RADIACTIVO. La TIROIDITIS SUBAGUDA DOLOROSA de origen viral se trata con medicamentos antiinflamatorios durante la etapa de hipertiroidismo que es auto limitada, con un período transitorio de hipotiroidismo que no requiere tratamiento y frecuentemente una recuperación espontánea de la función tiroidea normal unos meses más tarde.

Muy raramente una infección bacteriana puede producir una TIROIDITIS AGUDA, que se trata con antibióticos.

10

Muiños do Longarela (Louro) p/ Xokas Figueiras

construción da pista forestal por enriba do camiño.

Tipo de ben: Muíño,

Tan só tres deles foron restaurados, púxoselle tella-

Concello: Muros

do e porta, as paredes encintáronse e foron repos-

Parroquia: Louro (Santiago de) Lugar: Louro, Taxes Cronoloxía: Descoñecida,

Descrición: Conxunto de sete muíños de río situados á beira do regato Longarela. Para chegar a eles debemos chegar primeiro á Igrexa Parroquial de Louro, dende onde colleremos a pista forestal que leva a Taxes.

Todos eles de forma rectangular e só unha planta de altura, os muros feitos de cachotería, empregando algunha peza de cantería na portada, a cal, na maioría dos casos, consta tamén dun pousadoiro chantado na parede. Os teitos son todos a unha soa auga. Hainos de dous tipos, cubo e canle, sendo a

tas as moas gardando un bo estado na actualidade,

canle destes últimos de moi corta duración (menos

aínda que a maleza xa cobre ao conxunto e require unha

actuación

de

limpeza.

No PXOM de Muros aparecen mal catalogados, defínenos como muíños de Louro sen poñer a cantidade deles nin as súas ubicacións e aparece a foto do muíño de A Lavandeira, sendo este un exemplo situado ao carón das vivendas e que se atopa só.

Propiedade: ComunalPrivada Uso actual: Forestal Código no Catálogo da Xunta: Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xunta e dos PXOM) de 15 metros) debido a cercanía do regato. Durante

Referencias bibliográficas:

a segunda metade do século pasado deixaron de

http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/mapes/ MUROS/documents/22396CA021.pdf

empregarse provocando o seu abandono, ao que se xuntou que a propiedade era comunal: dividíase en pezas non sendo sempre a partes iguais. A día de

Afeccións

hoxe atópanse catro deles nun pésimo estado de

Ten camiño de acceso?: Si

conservación, sen tellado e coas paredes esborra-

Está cuberto de maleza: Si

llándose por partes, as canles que conducían a au-

Está afectado por algunha obra: Si

ga ata o muíño desapareceron por tramos, debido a

Estado de conservación: Malo

11

Pasión por el Mar; pasión por Muros aportación a la modesta economía familiar era bue-

p/ Jesús Ángel Gómez Pereda Presidente de la Asoc. Náufragos de la Mar

na, unos pulpos, unas nécoras pescadas saltando de roca en roca con las alpargatas de cáñamo a la

Con motivo del 50 aniversario del naufragio del

luz del candil de carburo, o las amayuelas que co-

Petrolero Bonifaz, y del mercante CASTILLO DE

gía descalzo cuando bajaba la marea y que servían

MONTJUIC, el do-

para acompañar al arroz, (cuando lo había) y que

mingo 13 de julio2014, <Asociación

tan rico le salía a mi abuela.

la Náu-

Nada me hacía más feliz siendo un niño que acudir

fragos de la Mar>

presto a la llamada de mi padre cuando me decía:

realizará en Muros

“Prepara los trastos que nos vamos a pescar”.

un acto de homenaje a los falleci-

Abandonaba entonces la compañía de la chavalería

dos y a sus familias. Desde estas páginas de TMT

y los juegos y, nervioso y entusiasmado, rápida-

nos unimos al sentir de todos los miembros de

mente ataba un trapo rojo en el manojo de cañas

esta meritoria asociación y publicamos la carta

que sobre mi hombro sobresalían de la “vespa” que

que nos envía el presidente de la Asoc., Don Jesús

por estrechos caminos nos acercaría hasta la mar.

Ángel Gómez Pereda:

Si alegre era en la ida, la vuelta a casa portando una cesta de mimbre con los peces me hacía dicho-

Antes de ponerme a juntar palabras, vaya por

so. Ver a mi madre limpiarlos antes de cocinarlos y

delante, que es un honor para mí entrar, compartir y ocupar un espacio en esta querida publicación que sigo desde sus inicios.

Mi nombre es Jesús y desde comienzos de este año presido la asociación “Náufragos de la Mar” y creo que ha llegado el momento de contar porqué estoy aquí, qué vientos y qué rumbo me trajeron hasta Muros. ¿Cómo no amar a la mar si ya desde que nacemos nos arrullan por las noches las olas? mientras comíamos oír decir con orgullo a mi padre:

Mi padre nació y creció en el barrio de La Arena,

“ni Franco come el pescado tan fresco”, me hacía

tan pegado a la mar que allí los verdes prados se

feliz.

descuelgan por agrestes acantilados hasta juntarse con la espuma. Era el mayor de ocho hermanos y,

Por si esto no fuera suficiente razón, existe otra

con catorce años y su padre en la guerra, cualquier

más poderosa. La cual es que la mujer con la que

12

llevo compartiendo una travesía de treinta y cuatro

sus “Cien años de soledad” dijera que “uno no es

años viviera en una empinada calle que se llama

de ninguna parte mientras no tenga un muerto bajo

Cuesta de la Atalaya desde cuyos ventanales se ve entrar y salir a los barcos de la bahía de Santander, que el recuerdo más claro que guardo de la primera vez que entré en su casa, sea un sencillo cuadro colgado en el recibidor del petrolero Bonifaz donde reposan desde hace ya cincuenta años sus padres tras hundirse en la Costa da Morte.

La colisión del Bonifaz y su hundimiento dejó un triste saldo de muertos y desaparecidos, de huérfanos y viudas, hermanos envueltos en la más pro-

la tierra”, nosotros nos sentimos de Muros, porque

funda de las tristezas y familias que durante años

en Muros tenemos esos pescadores que, en sus

vivieron de espaldas, tratando de olvidar y cerrar

singladuras por mares sin fronteras que no entien-

heridas que la sal no dejaba cicatrizar.

den de banderas, nos relatan sus recuerdos cuan-

Todo cambió el día que navegando por Internet

do llegan a tierra, la misma tierra que a veces tam-

atrapamos un pez tan grande que no cabía en la

bién es un mar espeso, lleno de escollos y arrecifes donde hay que hacer verdaderos esfuerzos para mantenerse a flote, y es aquí, en Muros donde dejamos un pedazo de nuestro corazón cuando partimos.

Este año volvemos una vez más y queremos seguir sumando voluntades y que la Asociación dejando atrás temporales, borrascas y malos vientos sea capaz de encontrar ese faro que nos guie a ese

red, un home de pedra llamado Manuel. Él fue el

puerto donde descargar toda la ayuda que estamos

artífice de que contratáramos un autobús que des-

dispuestos a entregar a aquellos que no tienen

de Santander nos trajo hasta Muros, él nos llevó a

donde llorar a los seres queridos que se quedó la

Fisterra, él hizo que nos acogiera la vieja del paseo

mar.

como si fuéramos sus hijos, él nos hizo queredores de Muros, y nos acompaña cada año en los homenajes que hacemos por los puertos del Cantábrico a nuestros desaparecidos.

A la vuelta de aquel viaje nació la asociación que hoy presido y en Muros estamos una vez más pasados unos años para revivir encuentros y emociones, compartidas con vecinos, autoridades y gentes de la mar, y aunque Gabriel García Márquez en

13

LEMBRANZAS DUN VELLO MARIÑEIRO (VI) < A pesca artesanal> por Pedro Caamaño Lago

É de mención interesante a pesca da cabala, xa que esta pesca era a que sacaba de moitos apuros ós pescadores en inverno. Recordo o famoso dito: “Xa che pagarei cando veñan as xardas” (e moi acertado por que no inverno estábase esperando a chegada das xardas, para pagar es débedas das familias mais humildes. E ademais que era unha pesca que enchía de orgullo os bos pescadores, xa que requiría unha gran experiencia. Pescábase de dúas formas: con “balancín” e con “silgo”, para o balancín usábase como cebo o fígado de tenreira ou de porco, (ou de gato, como dicían algúns), e para o silgo sardiña ou lura. (O balancín é un trebello que consta dunha liña, chumbo, tanza anzol e unha “bulsa”) (a bulsa e unha bolsa pequena para transportar o engado ó fondo). (O silgo consta de liña, chumbo, tanza e un só anzol). A forma de pescar co balancín require unha destreza especial. Por exemplo: nunha embarcación de dous ou mais pescadores os de proa pescan co balancín e o de popa con dous silgos. Os dous de proa teñen que buscar a altura na que se encontran as cabalas para co engado facelas comer mellor. Como se presumía tanto de mellor pescador os dous de proa, unhas veces querendo, e outras sen darse conta, enganábanse mutuamente e iso que se andaba a xunta, canto máis pescabas mis gañabas. (Pero era mais forte o orgullo que a fame). Isto tamén ocorría ca pesca da merluza; enganábanse mutuamente para marcar diferencias. (Ultima mente para evitar estas cousas, a partires das corenta brazas marcábanse as liñas, en grupos de dez con cintas de colores distintos, e todos iguales, xustamente para evitar estas tolemias). Así que, o que mellor facía os utensilios de pesca, o que encon-

traba a profundidade axeitada, o que mellor preparaba o cebo, estes eran os que máis pescaban, e case sempre eran os mesmos por que en definitiva eran os mellores, (e ben coñecidos por todos). Podía citar algúns como fixen antes cos pol-

beiros. Neste caso serían: os Leóns, os Jordiños, os Carecos, os Locaos, os Papeiros, os Majachos, os Cabaceiras, pedindo desculpas por si se ofenden, tanto os que menciono como os que non.

A pesca do robalo tamén tiña a súa dose de destreza e de valentía. De destreza pola forma de preparar os “chibos” ou de lanzar a “majua”, e de risco por ter que acercarse ás rompentes cando o mar de fondo era moi forte. Nos anos cincuenta e anteriores traballaban con chibos, (feitos a man, con chumbo, pelos, e anzols), e traballaban nas rompentes ou o currican, mais no inverno traballaban con palangres que os encarnaban con “pateiros” vivos, (Cangrexos) E posteriormente nos veras xa se pescaba ca mencionada majúa, cando os robalos saían á superficie en “manchos” (diciámoslle manchos a grupos enormes que por motivos de comida, saian a superficie), estes manchos, podían aparecer desde dentro da ría ata Fisterra, por toda corredura; Toleaban os robaleiros, o mesmo lle saían cerca como mais lonxe, e os patróns rebentaban os motores dos barcos para chegar canto antes a eles, os 14

mais expertos xa ían ca liña e a majua enganchada no anzol para lanzala canto antes mellor, ( a liña do robalo constaba tan so de unha tanza moi longa e forte, e un so anzol), o que o facía así case sempre collía algún antes de que se “calaran” outra vez, (diciamos que se calaban, cando se afundían outra vez), o que non era tan avivado, ou lle caía a majua, ou se lle enredaba a liña, a ese tocáballe se cadraba. (A majúa é un peixe alargado que vive enterrado na area en pouca profundidade), e cóllese cunha rede de arrastre non moi selectiva, denominada boliche, xa que ten unhas mallas moi pequenas e non deixan saír as crías de toda a cantidade das outras especies que se encerran dentro. Nos tempos dos nosos pais xa a prohibiron polo risco de esquilmar as demais especies. Sen embargo hoxe incomprensiblemente

momento de “enferrar”, (Tirar con forza pola liña para enganchar ben o anzol na boca da merluza), ese era dos mellores. Con frecuencia comentábase na ribeira, ese sinte ben pero engancha mal, e

vólvena a utilizar.

banse a “enfarrarlle” ós que fallaban moito, ultimamente cando as fabas eran contadas, xa non se permitía ter moitos fallos.

Tamén se debe mencionar e nunca, nunca esquecer, a utilización da dinamita para estes peixes, creo que isto foi unha das razóns da súa desaparición, agora parece que se recoñece o terrible efecto que causou.

Como antes xa mencionei, a pesca da merluza, era de pescadores moi finos, eu diría a que mais, (sei que con esta afirmación levantarei polémica, pero eu sen dubida creo así). Era tan selectiva, por que se pescaba con un so anzol, e como se comprenderá cando se terminaba de pescar non quedaba nada que puidera facerlle dano a o caladoiro. Como coa cabala, o que pre-

paraba ben as carnadas o que preparaba ben os” chismes” (Trebellos de pesca), manexaba ben a liña nas distintas profundidades, e controlaba o

ese non sinte ben pero e mais firme a hora de enganchar. En algunhas embarcacións, segundo versións, e por experiencia propia, algúns dedicá-

A este peixe empezouse a traballar alá nos anos corenta, dicían e din por que aínda están aí moitos deles, e que sigan estando por moito tempo, que pescando os ollosmoles, uns peixes rompíanlle as tanzas e pensaban que eran tiburons, ata que puideron subir unha delas, e viron que eran merluzas, a partires de aí, dedicáronse mais a elas. E con tanto éxito que chegaron a collelas dentro da ría, (aínda que o verdadeiro caladoiro foi na fanequeira do profundo, situada polo sudoeste do mesmo.).Despois xa era unha pesca fixa para tódolos anos, ata que os palangres e as volantas, segundo versións deles mesmos e nosas tamén, esquilmaron o caladoiro; logo seguiron perseguíndoas ata os cantos, onde tamén se pescaron moitas pero, tamén alí chegaron os palangres e as famosas volantas, e xa era imposible pescar, porque prendías cos anzós e perdías todos os trebellos, ademais e isto estaba ben demostrado, onde se traballaba coas volantas e cos palangres, as merluzas “embalaban”(marchábanse). Calquera e consciente de que eses trebellos non as collían todas pero sen embargo, de alí desaparecían.

O principio, cando querías tocalo fondo tiñas que

15

ser moi rápido, por que prendías cos trebellos nos “siriales”(plantas coralinas) pero por último xa podías andar a rastro que era o mesmo, xa non había un coral no fondo, chegouse a esta conclusión por que; cando os barcos ían collendo as volantas solo sentías golpes nas cubertas, ían rompendo os corales que lle viñan enganchados nas redes, como hoxe rompen os ourizos que veñen enganchados nas “vetas”. ( Estas son redes con mallas mais pequenas que as volantas).

cerrar as mans coa inchazón, (dicían as vellas “méxalle meu fillo méxalle” e funcionaba). Requiría moitas horas, en ocasións desde as tres da mañá ata as tantas da noite. Procurando cebos, triturando e moendo o engado con esa máquina

Como ben sabemos os pescadores de Muros, sempre lle gustou pescar ó cordel, cando tiveron que meter as redes, foi case obrigado polos que viñan de fora. Nos invernos, enchían a ría e a costa de miños e betas e cargaban de peixe. Pasou igual cas nasas do polbo, cando os de Muros se deron conta xa estaban outros portos de volta.

chouriceira, que algún dedo ten collido. Pescando e logo vendendo perdíase a noción do tempo. O cebo que se usaba, era a sardiña, lirio,ou majúa, e en raras ocasións o xurelo pequeno, cando en inverno escaseaban estas especies, era o berberecho que se collía na praia da Virxe do Camiño, en aqueles tempos nos que en esa praia podía mariscar todo o que quixera, daba gusto ver a xente cando nas mareas vivas baixaban de tódalas aldeas do entorno, e ían cargadas cos seus cestos de tódolos mariscos que podían apañar desde berberechos ata orolas pasando por ameixas e navallas; os poucos días quedaba a praia revolta e ca area branca e non tardaba nin outra lúa, para estar cargada outra vez de marisco; sen embargo agora parece que a “caparon”. Aínda que no inverno non era tan doado, víase a xente descalza empapada de auga e mortiña de frío, polas chuvascadas do noroeste, que en esa praia eran de conxelarse.

E ben certo que a pesca de cordel, seguramente algúns armadores non se facían ricos, pero tamén e certo, que agora non teriamos que lamentar.

Este é o señor Pedro de cabaceira, (meu pai), o gran patrón.

A pesca do ollomol era xa máis de forza. Tamén a técnica marcaba diferenzas pero menos, aqueles que máis “inguadaban” (Este era o feito de transportar o fondo o peixe triturado que se introducía en unha “Bulsa” (bolsa enganchada a o chumbo de un quilo de peso) con unhas tanzas con oito ou dez anzos eran os que mais pescaban. Era traballoso por que como dixen antes había que subir e baixar todo o día un quilo de peso con unha liña delgada, as mans cheas de graxa e de picadas dos xurelos, o final da semana non se podía nin

O mesmo ocorría coa pesca das rinchas e das pías. Cando en inverno tiñas que pescar polo medio da ría, con esas lestadas que baixaban e baixan polo río Tambre, capaces de deixarche sen tento e sen ideas.

A pesca das “pías” (crías de ollomol) tamén ten a súa historia. De estas crías de ollomol, nos anos 16

dos que estamos a falar e anteriores, había tantos que estaban as pedras cheas, os pescadores cando estaban pescando a outras pescas molestábanlle e chamábanlle despectivamente” riñaso”, os peiraos estaban cheos chegaban a dentro da dársena, os rapaces que nos gustaba pescar, cando encontrabamos algo largo parecido a unha liña, poñiámoslle un anzol e a pescar as pías. E hoxe quen nas dera, canta riqueza xerarían, ¿xa nos gustaría saber por que desapareceron?.

ca bastante fácil, con teres un palangre e “carnada”

Tiña tanta importancia, por que eran pescas do inverno, e no inverno era cando mais mal se pasaba, por que os malos tempos non che deixaban saír á costa, e esta pesca quitaba de moitos apuros. Coma hoxe fan algúns barcos, facíano antes os botes que se dedicaban a elas, e as “xulias”, saían pola maña cedo e regresaban sobre o me-

(cebo) coñezas o groso das pedras e os peiraos xa a podes practicar, claro que, os que mais practican, mais coñecen, e polo tanto mais pescan, pero como dixen antes, a noite é para durmir.

Espero que estas versións sirvan para entender a

dio día, e alí estaban as súas señoras esperando polos seus maridos para levarlle as pías e as fanecas ó mercado de pola maña, para coller a mellor venta, e si había marea, collían eles o sacho e a cavar a “papona”, (que por certo tamén controlan hoxe chamándolle “ poliqueto”), para o día seguinte continuar a faena. Había uns cantos que eran asiduos a esta pesca, como o vello do Fetoso, o vello do Pertirilleiro, o Culumbro, e algúns mais.

dureza, e a valentía, destas nosas xentes, esa e a miña intención, vense libros de cultura mariñeira, referíndose o transporte de mercancías, en unhas ou outras embarcacións, a industria de conservas e a outros temas relacionados co mar, todos eles moi razoables , e do agrado de todos; Pero o pescador tamén ten a súa historia. Quizás non sexa esta a mellor maneira de expresala, nin eu o mais indicado, pero de seguro que e expresada con toda boa fe.

A pesca do congro, tamén se practicaba con frecuencia. Había familias como cas outras especies, que se dedican a eles, mais que as demais, Pero e unha especie que nunca foi alá moi de desexar, unha polo prezo e outra por que requiría traballar de noite, e isto a ninguén lle gustaba, sen embargo nos meses de Abril e Maio, estes pescadores, collían boas “caladas” como se dicía.

Os demais pescadores, salvo cando se barruntaban pescas moi abundantes, ou exemplares grandes como nos cascos, ou nos cantos e cantiles, entonces só, por que combinados con outras especies como a cherna, o ollomol e a merluza, axudaban a incrementar a marea.

Así que a cultura mariñeira non debería perderse, Por que sempre foi a base da economía dos portos pesqueiros, debería quedar plasmada nos libros, e en museos marítimos por todos os pobos costeiros, por que cada pobo tubo a súa historia persoal e seguramente distinta a todas as demais. E Muros sen lugar a dubidas ten moito que contar.

Hoxe tamén se practica pero mais esporadicamente, recórrese a ela cando non barruntas nada das outras especies, ou pescadores que non coñecen ben outros recursos, xa que e unha pes17

FUNCIÓNS DAS ESCOLAS DE MÚSICA MUNICIPAIS (II) regular un feito previo, senon que o crea “ex nihilo”.

2. O contexto de regulación é dunha reforma educativa e non de política - cultural.

p/ ESMU– Carnota Coma sinala a LOGSE as Escolas de Música municipais, plantéxanse nun contexo social, e ducativo e cultural máis alá da mera adiquisición de habilidades técnicas, propiciando a fomración integral da persoa en si mesma, e na relación con demáis.

Aspectos como a formación gozosa aficionada dende idades tempranas e sen límite de idade; descobrir vocacións e aptitudes para encauzalas á ensinanza profesional; formación eminentemente de práctica instrumental e danza de conxunto; foco de difusión das tradicións orais, etc, son singularidades que no seu conxunto potencia ás Escolas de Músicas ESMUs. Pero … topámonos coa falta de recursos, sobor de todo nos pequenos concellos onde os agravios comparativos son escandalosos para satisfacer realmente as necesidades dos cidadáns. Porque non hai que esquencer que os verdadeiros impulsores das ESMUs, como case todo o referente á cultura, son as Administracións Locais.

Según datos do Ministerio de Educación, o 85% dos estudiantes dun conservatorio superior, eran na realidade do grado elemental. Desa porcentaxe só pasaba o 12 % ao grado medios, que á súa vez, só continuaba no superior o 2 %; finalmente os alumnos do grado superior só o superaban o 50%.

Polo tanto, reafírmase o fallo do sistema que estaba en conducir aos estudios reglados e profesionalizados a miles de nenos e adolescentes carentes das debidas aptitudes e actitudes ou ambas.

A educación musical experimentou un xiro radical nos últimos quince anos. Cambios lexislativos que propiciaron o nacimentos das ESMUs, a implantación de novos conservatorios, a eclosión de centros privados e a chegada de novas institucións á Xestión de centros musicales como consecuencia da descentralización e o traspaso de competencias ás Comunidades Autónomas, Diputacións e Concellos.

As ESMUs deberían cumplir unhas normas básicas para funcionar ben e cumplir os obxectivos anteriormente citados:

1. UNHA XESTIÓN DE PERSOAL (as persoas como principal activo da Escola) que implica ás persoas no proxecto...

- Dinamizando aos diferentes equipos de traballo para que definan os seus propios obxectivos e realicen o seguimento das accións que se plantexan.

- Consolidando postos de traballo como parte da consolidación do proxecto, definindo claramente o perfil dos postos de traballo.

-Fomentando a formación do persoal en todos os seus ámbitos, dende os novos métodos da Xestión ata a actualización didáctica.

-Promocionando o desenrolo profesional no propio posto de traballo, apoiando ás iniciativas que profundizan na concepción polivalente do posto de traballo.

2. UN PROXECTO EDUCATIVO enmarcado en tres condiccións: 2.1. Que sexa pedagóxicamente atractivo actuando a través de: -Unha oferta sen límite de idade como reflexa a evolución do alumnado.

-Unha oferta flexible en canto a tempos lectivos e materias, recollida na organización da Esmu nos seus diferentes niveis.

En España existen alrededor de mil trescentos centros de ensinanza Musical dos cales máis de 500 son ESMUs. O caso do noso país ten dúas características peculaires que o distinguen da maioría: 1. Están promovidas claramente dende unha reforma legal, antes da cual non existía. A Lei non vén

18

-Unha oferta de todas as familias instrumentais plasmada na estructura da Esmu, asi coma nos diferentes cadros de evolución do alumnado.

-Unha oferta de ensinanza grupal como eixe da ensinanza manifestada nas actividades de conxunto que realiza a Esmu a través das súas diferentes agrupacións.

-Unha apertura á ensinanza das novas tendencias musicais e innovacións contantes constatada no apartado doutras tendencias e nas de accións innovadoras.

-Unha gama de asignaturas teóricas que axudan a comprender millor o feito musical, recollidas na estructura da Esmu.

2.2. Que sexa musicalmente eficaz: -Cunha clara definición de obxectivos para os diferentes niveis de ensinanza recollidos na organización da Esmu.

-Co traballo do profesor estimulando ao alumnado para que acade os progresos adecuados en cada nivel. Unha ensinanza non regrada, non significa vir á Esmu a pasalo rato, senon que supón ofertar ao alumno/a unha noción práctica en música adecuada ao ritmo de aprendizaxe del, debendo éste aproveitar de forma adecuada as ensinanzas recibidas, facéndolle corresponsable dos diferentes procesos de ensinanza-aprendizaxe.

-Coa presenza do alumnado nas audicións tanto fora como dentra da Esmu, tendo cada vez máis presenza na vida do noso pobo -Coa realización de concertos periódicos, dentinados ao concello en Xeral e ao alumnado en particular, intentando potenciar o gusto pola audición dos diferentes estilos musicais e desenrrolar o espíritu

presupostarias en función das necesidades e que se contrastan en cada exercicio.

-Polo lado dos custos, estudiar a súa estructura noutras Esmus, sexa cal sexa o titular, así coma en servizos de similares características prestados pola administración educativa, co fin de que o titular do

servizo teña un punto de referencia.

-Unha Xestión e seguimento do presuposto ao servizo duns obxectivos claros.

3. UNHA MELLORA CONTINUA NOS SERVIZOS NON LECTIVOS –-Axilizando a matriculación, simplificando a documentación a tramitar -Acurtando os prazos de entrega nos servizos prestados á administración ou conserxería.

-Cun control actualizado e planificado tanto da contabilidade coma da Xestión administrativa do alumnado.

-Prestando de forma áxil o servizo de bibliotecafonoteca en canto ao fondo e a atención ao usuario.

-Abíndose ao pobo a través de mailings dirixidos aos posibles usuarios do servizo, audicións do alumnado nas escolas públicas, nas rúas, nas prazas etc -Xestionando os espacios do centro para mellorar as súas condicións, optimizar a utilización das aulas disponibles e dotalas do material necesario para levar a cabo as súas función; regulamentar a súa utilización como espazo de estudo para o alumnado.

-Establecendo un sistema de bolsas e axudas ao alumnados con problemas económicos.

-Inicaindo cauces de diálogo co usuario para detectar posibles áreas de mellora dentro da Esmu.

crítico.

-Coa dentección de alumnado que polos seus intereses e capacidades desexe acceder á ensinanza regrada.

2.3. Que sexa economicamente viable levando a cabo: -Polo lado dos ingresos unha definición dos principais sectores e a súa participación na financiación da Esmu.

-Polo lado dos gastos, unha definición das partidas

Está máis que comprobado que nun centro de ensinanza non regrada, a dependencia das preferencias da demanda non determina o modelo do centro, senon que somos capaces de ofertar un centro planificado cunha demanda o suficientemente forte non só para manter vivo o servizo, senon para crecer ao longo dos anos.

19

NOVAS DE ONTE p/ Manuel Lago Álvarez Del Municipio: Sesión celebrada el 3 de abril de 1910:

so en la vía pública. Diose lectura de una instancia del médico municipal D. Ramón Pais en la que pide se le expida por el municipio una relación con derecho a la beneficencia municipal. Al darse lectura de la anterior solicitud, se interó por el concejal Sr. Formoso que no tan sólo se expidiese la lista al señor Pais sino que también a los restantes médicos del municipio, quedando tal solicitud, a petición del mismo señor, sobre la mesa para estudio.

Bajo la presidencia del Alcalde Señor Romaní, celebrose esta sesión, dando principio a las diez y media de la mañana. Se aprueba la anterior. Leyéronse varias instancias solicitando permiso para edificar casas; lo cual fue concedido. Dióse cuenta de una instancia de un tal García de Esteiro en la que pide que no se lleve a efecto un acuerdo del ayuntamiento ordenando retirar de la puerta de su casa una pared que estorba a la vía pública, fundándose en que la pared está en su propiedad, alzándose de tal acuerdo, cuya alzada fue admitida. Leyose otra instancia firmada por Onofre Valle pidiendo se le admita prueba contra un acuerdo del municipio por haber edificado parte de su casa en terreno que le cedió el señor Portals, manifestado además que el terreno que tiene sembrado a legumbres fue adquirido del municipio. Acordose admitir la prueba que ofrece. Se le concede a Manuel Brea, de Esteiro, el terreno que pide para edificar una casa, ordenándosele al mismo que retire unas plantas y estacas que pu-

Diose cuenta de una comunicación de la Diputación Provincial en la que participa haber acordado la cantidad de quinientas pesetas para los damnificados por las últimas inundaciones. Apruebanse varias cuantas de gastos con motivo de las funciones religiosas de Semana Santa.

Aprobose una cuenta de vacuna para las parroquias de Esteiro, Tal y Abelleira, y una cuenta para pago de una rampa de un camino de Baño a la carretera. Diose lectura de las entradas por consumos durante el mes de marzo último, que dio el resultado siguiente: suma total: 5761,89 ptas. (LA Abril-1910)

20

Refráns e ditos populares (II) p/ José Manuel Formoso Luces

tamén casarse, porque o matrimonio verificado en martes estaría rexido pola discordia. O martes era, en cambio, o mellor día para entrar en guerra.

Seguimos cos refráns e poderiamos facelo eternamente, porque os refráns non se darían acabado.

Forman parte do noso día a día e conforman a nosa maneira de ser. A petición de algúns lectores, neste número de TMT vou facer referencia a explicar uns que nos son moi coñecidos.

A camiño longo, paso corto: Recomenda este refrán non precipitarse nas tarefas que requiren moito tempo. En xeral, lembra que todas as labores e negocios necesitan moito tempo, e como dí o proverbio < a presa non e boa conselleira>.

Si non canta o galo, cantará a galiña: Ten este refrán dous significados. O primeiro fai referencia a confianza de que algo bo haberá de vir, por unha parte ou por outra. O segundo significado aborda as relacións conxugais e sinala que si o varón non fai uso do seu tradicional poder, a muller apropiarase do dereito de organizar e mandar na casa.

Home prevenido vale por dous:

Penas e olas nunca veñen soas:

Este refrán recomenda a cautela en tódolos ámbitos da vida. Da a entender que as persoas que obran con precipitación e imprudencia necesitan axuda ou necesitan empregar mais esforzos que as persoas precavidas ou tempradas.

O refraneiro sorprende sempre polo seu inxenio e graza; pero en ocasións amósanos os seus verdadeiros valores poéticos, coma neste caso. O carácter nostálxico e triste das olas do mar únese o dos dores humans, e, deste xeito, ofrece unha verdadeira xoia da poesía. Co mesmo significado, pero na

O que con nenos se deita, mexado se levanta: Indica este refrán a insensatez de manter relacións con necios ou imprudentes. O uso dos <nenos> debese a súa condición simple e inocente.

En martes, nin te cases nin te embarques: Este refrán indica a necesidade de non emprender negocios ou asuntos importantes en martes. Para comprender o seu significado temos que volver a mirada a Roma clásica na que os romanos estableceron os días da semana en virtude dos deuses os que se consagraban. Así, o luns era o día da lúa, o martes correspondía o deus Marte, o mércores a Mercurio, etc. Pois ben o martes correspondía a Marte, o deus da guerra e a discordia. A presenza deste deus garantizaba o desastre en calquer negocio que se emprendera: evitábase viaxar. Comerciar ou entablar relacións. E moi lóxico que evitaran

súa versión proverbial, mais corta e axustada, expresase a seguinte sentencia: <as desgrazas nunca veñen soas

21

VIÑETAS DA VILA:

O ALCALDE E OS CANS FAMENTOS p/ José María García Rodríguez

A

tros cans caseque o escuartexaron. Salvouse porque fuxiron todos co-il pola porta aberta.

cousa estaba fea. O alcalde mandou reco-

Correron direitos pra carniceiria e paparon medio becerro.

ller os cans sen dono e metelos na falcona. O señor Manoel do Monte e Ferreirós portáronse coma os vaqueiros da Arxentina, que lles chaman "gauchos". Mais de vinte cadelos e cadelas aprisoaron a golpe de lazo. O alcalde quería que viñese o Cabo de Guardia Civil, que os cans matase a tiros e deitase os corpos no mar. Pra que os comeran os peixes. Pro o Cabo dixo: que

Os donos da carniceiria que era un matrimonio,

il non tiña a dotación (munición y armamento)

pidia:

pra matar cans, senón pra defendela Patria. Po-

—¡Que nos pague o alcalde!

dedes deprender. O alcalde dixo que o millor

—Merda pra eles, repricou o municipe.

era deixalos morrer de fame.

—iNon nos van a pagar os donos dos cans, porque nono teñen! jQue pague o alcalde!

As vintecatro horas alporizouse a xentiña toda,

—Merdiña, outra veceira.

dende o Curro dos Touros a Fonte Vella. Cos

Chegou o Cabo da Guarda Civil e desfixo o tu-

ouveos e boubeos dos cans famentos niguén

multo:

podía durmir. Pidian a cabeza do alcalde. Ou

—O que non se cale e vaia pra súa casa, lévoo

que lle dese de comer aos cans ou que dimitise.

dereitiño deiqui pra cadea...

Non lle podía dar de comer aos cadelos porque

A dona da carniceiria choráballe ao Cabo:

non tiña presuposto o Axuntamento pra iso.

—¿E quen nos paga noso medio becerro?

Pois que os mantera il que os mandara prender.

Díxolle don Emilio o Perito, moi compoñedor:

Cando mais fervían os ánimos, o Cacharulo, que

—Señora, ten que botalo a pérdidas y ganan-

estivera nos Estados Unidos, ofreceuse a levalos

cias...

a "silla eléctrica". Pro en canto lle meteu corren-

Acabouse todo, menos os prantos da dona.

te a unha cadela, revoltouse, mordeulle e os ou22

AS ÚLTIMAS VONTADES E OS ÚLTIMOS AUXILIOS p/ Marcelino García Lariño

O matrimonio formado polo señor

euros e aínda ten todos alá.

Pepe de Funguiños e a señora Consuelo a

–Despreocúpate, noso Pepe, que non

Pataqueira, era, fórao sempre, unha mari-

se me vai da cabeza–. E era ben certo que

daxe moi avida. Esta parella tan harmónica e con fillos, decote viviron o un para outro en perfecta e amorosa unión.

O señor Pepe de Funguiños, era moi leal e moi meticuloso nas súas cousas. Ela, a súa muller Consuelo a Pataqueira, moi honrada e boa muller por certo, co tempo foise facendo un chisquiño máis, non avarenta, que non se pode dicir que o fose, pero si un pouquiño cutre. Ó cabo dos anos, xubilados e xa vellos, a enfermidade foi pouco a pouco minando a saúde do Fuinguiños. Chegou un intre que o vello decatándose de que a couno se lle ía.

sa non ía ben, díxolle a súa dona, á Pataqueira:

¡Ouh!. Pero cando o Señor Pepe lle dixo:

–Mira: Cando eu falte, lémbrate que Mingos o Pitacho débeme mil douscentos

-Pagaraslle tamén ó señor Bernardo

euros.

o Coxo trescentas sesenta euros que lle quedei a deber cando lle marquei o alzadei-

–Tranquilo, noso Pepe, que non se

ro.

me esquecerá –respondeulle ela, e era ben certo que non se lle esquecería.

A señora Consuelo, a Pataqueira, que en canto a ter que pagar non entendía moi-

Pasaron unhas horas, e outra vez o

to, para que ninguén se apercibira, chamou

vello Funguiños chamou por Consuelo para

a berros polos fillos, dicíndolle:–Ide buscar

dicirlle:

ó cura que Pepe mórrenos. Xa non sabe o

–Que non se che pase tampouco que

que di.

a Antonio o Fidalgo presteille mil oitocentos 23

EDUCACIÓN Y CONVIVENCIA EL ACOSO O BULLYNG ( I I I ) colar.

p/ Marisé Luces Tajes FACTORES DE RIESGO EN TO SOCIAL

Escasa coordinación entre las familias y los centros escolares.

EL ÁMBI-

Conductas violentas aprendidas y, a veces, jus-

La conducta de acoso se ve afectada por la influencia de distintos factores sociales que pueden ser directos e indirectos.

Directos : El grupo de iguales, la actitud de los adultos ante el acoso, la organización del centros escolar, el entorno físico, etc….

La influencia de l@s compañer@s en el inicio y desarrollo de las conductas de acoso es fundamental. El acosador puede llegar a recibir el apoyo directo de su grupo de seguidores, dándole un estatus de dominador del grupo.

Otros factores de riesgo para el desarrollo de problemas de comportamiento y de conductas agresivas son ( Howell ) : tificadas.

La exposición a la violencia en la calle.

En el contexto escolar existen aspectos que influyen en el desarrollo del acoso :

La disponibilidad de drogas y alcohol.

La desintegración social del barrio.

El fracaso escolar.

La tolerancia de los vecinos a la visión de los comportamientos delictivos y agresivos.

La actitud del profesorado ante los comportamientos intimidatorios.

Hann y Bosek añaden :

La política desarrollada por el Equipo Directivo del centro para combatir estas situaciones.

La pobreza.

El paro.

Ya para concluir unos breves consejos :

La discriminación ( raza, sexo, religión, etnias… )

SI SE METEN CONTIGO Pide ayuda.

Otras causas son ( Gómez Márquez ) : Falta de modelos claros y explícitos en las familias.

Ausencia de un referente de autoridad.

Educación en DERECHOS y NO EN DEBERES. Escasos niveles de frustración.

Una sociedad competitiva.

Manifestaciones de rechazo hacia la institución escolar como consecuencia del fracaso es-

24

No te equivoques. La violencia, la agresión, el acoso y el maltrato nunca son una broma.

Expresa tus sentimientos a tu familia.

Cuenta a tus profesores/tutor lo que está pasando.

Habla con un adulto. Tus padres, profesores o alguien de tu confianza pueden ofrecerte ayuda.

Intenta no mostrar miedo.

Busca estar siempre en compañía.

¡¡¡ Tienes derecho a que se garantice tu seguridad ¡!!

A LOS COMPAÑEROS. ¡ Nadie merece ser acosado ¡ Sé amigo/a de la persona acosada.

No rías las gracias de los matones y su grupo.

No calles, ni consientas.

Cuenta a los adultos de tu entorno lo que está ocurriendo.

¡ SÚMATE A LA CONVIVENCIA SIN VIOLENCIA ¡

Dí: ¡ Basta de matones ¡

¡¡¡ No te conviertas en cómplice ¡!!

Bibliografía. ¿ Y TÚ DE QUE VAS ¿

Atención al maltrato infantil. Región de Murcia-

¿ Acosas a tus compañeros ¿

Convivencia en la escuela nº 5 La convivencia. Sonsoles Gómez

Piensa en lo que haces y cómo afecta a los demás-

Material Jornadas de Educación y Convivencia. FETE-UGT.

La violencia como forma de relacionarte te conduce a un callejón sin salida.

25

Dende Esteiro para o mundo O esteirán Carlos Rodríguez xunto co seu amigo

mo andan por terras americanas. Andiveron por

David de Torrelavega, están a percorrer o mundo

Chile e Arxentina, seguirán ao norte ata chegar a

montados nas súas motos BMW R1200gs .

Alaska, logo de cruzar México e Estados Unidos.

Contan con estar de volta en España en Outubro para traballar e recaudar fondos que lles permitan iniciar a etapa australiana.

Como se pode ver no mapa, chegar a Magadan non foi precisamente un paseiño. Magadan atópase a 14651,2 Km de distancia de Esteiro. Foron mais de 170 horas de viaxe, nas que non faltaron ter que enfrentarse as mais diversas dificultades, pero estes dous novos <Marco Polo> poden con todo.

Esta longa viaxe comenzou no verán do ano pasado en Esteiro. Carlos saleu coa súa moto cara a Torrelavega onde se xuntou co seu amigo David, e dende o norte de España, cruzando toda Europa e Rusia, chegaron a Magadan, que e unha población rusa que se atopa no Pacífico e onde o xeo e a tumdra son os seus paixases. As

temperaturas

moi baixas durante todo o ano non impediron que

Para seguir a súa andaina ao longo e ancho do

estes dous aventureiros chegasen ao seu obxetivo.

mundo podedes facelo dende a páxina lacircunva-

De setembro a abril fixeron unha parada para bus-

lacion.com

car patrocinadores e recaudar fondos. Agora mes-

<lacircunvalacion.com>.

26

ou

en

facebook

no

perfil

O Naufraxio do Reina Rexente, e a súa primeira singradura de Falmouth a Muros p/ Manuel M. Caamaño O cruceiro «Reina Rexente» foi construído en Inglaterra pola sinatura «James and George Thompson» de Clydebank, baixo o dirección do afamado enxeñeiro naval británico Sir Nathan Barnaby, quen nesta ocasión non estivo moi acertado, xa que outros buques da mesma serie inglesa resultaron pouco eficaces. A súa botadura realizouse o 24 de febreiro de 1887 finalizándose a súa construción ao ano seguinte. Era unha unidade de elegante liña, con dúas airosas chemineas. Navegando ofrecía un maxestoso aspecto que causaba admiración.

De feitura similar ao británico «Australia», desprazaba 4.664 toneladas e debía servir como modelo para a construción de dous novos cruceiros nos arsenais españois: o «Lepanto» e o «Alfonso XIII».

O custo do «Reina Rexente» ascendeu a 243.000 libras esterlinas, o equivalente naquela época a uns seis millóns de pesetas..

A dotación española que ía tripular esta unidade, trasladouse ao porto de Glasgow para facerse cargo del.

Unha vez rematado, saíu do porto inglés de Falmouth na madrugada do 24 de xaneiro de 1888 para entrar na vila de Muros ao día seguinte. O extraordinario deste primeiro viaxe foi que o Rexente fixese o percorrido de Falmouth a Muros en tan so 24 horas.

Curta vida no mar disfrutou o buque!, porque tan so sete anos despois, o dia 9 de marzo de 1895 saia de Cádiz para Tanxer o «Rexente», coa mision de levar a bordo a embaixada do Sultán de Marrocos, presidida por Sidi Brisha, que en Madrid mantivera conversacións con representantes españois, acerca da revisión do Tratado de Marraquech de 5 de marzo de 1894 que puxo fin á contenda de 1893 cos rifeños. ».

Na mañá do domingo día 10 logo de deixar o seu pasaxe en porto, saia o cruceiro do peirao de Tanxer, con ceo fechado e vento fresco do NW, o estar libre de puntas puxo proa á mar rumbo a Cádiz. O mediodía, o vento era xa un forte vendaval, con frecuentes chuvascos e forte Mareira. Desde a costa africana xa non podía divisarse o buque que, sen embargo, foi visto polos mercantes «Mayfield» e «Matheus», que ao igual que el loitaban contra o duro temporal de vento e enorme ondada. Os capitáns dos mercantes informarían máis tarde que divisaron ao cruceiro sobre as 12 e media, a unhas doce millas ao NW de Cabo Espartel, dando grandes bandazos e buscando o refuxio da costa peninsular. Estes foron os últimos en ver o barco de guerra español.

O «Rexente» non chegou nunca o porto gaditano. Durante varios días procedeuse á súa busca coa esperanza de atopar superviventes, pero nada se encontrou. O «Alfonso XIII», «Illa de Luzón», «Joaquín del Piélago» e outros mercantes, percorreron as inmediacións do Cabo Trafalgar onde se supoñía que ocorrera a traxedia, pero todo foi en van e non se volveu a ter máis noticias do buque, que se perdeu con toda a súa dotación de 412 homes.

27

O vaivén das xeracións A traxectoria da cultura galega, coma a das demais culturas, está atravesada por liñas de continuidade e ruptura, pola vontade de esquecer tanto como pola ansia por (re)lembrar.

p/ Henrique Monteagudo

As xeracións Galaxia e 'Nós. Tendo en conta o devandito, non hai nada de estraño en que a xera-

A traxectoria da cultura galega, coma a das demais

ción que saíu á palestra entre os finais dos anos

culturas, está atravesada por liñas de continuidade

cincuenta e os comezos do setenta do pasado sécu-

e ruptura, pola vontade de esquecer tanto como pola ansia por (re)lembrar. Cada xeración reescribe o pasado en función da súa propia experiencia, das súas necesidades presentes e do futuro que imaxina, salientando ou apagando determinados feitos, traendo á luz ou revalorizando personaxes previamente ignorados, tecendo novas interpretacións. Por parte, é unha lei histórica inexorable que cada xeración elabora a súa versión do pasado en contraste, cando non en aberta polémica, coa xeración precedente.

lo (a 'Xeración dos sesenta') se mostrase crítica en

Comecei a apercibirme disto cando me puxen a

relación coa precedente -a que un dos seus repre-

esgaravellar na fase formativa da que a posterida-

sentantes máis significativos, Francisco Fernández

de coñecería como 'Xeración Nós'. Os que máis

del Riego, denominou 'Xeración Galaxia'. Figura-

tarde serían os seus persoeiros comezaban a afir-

ban nesta unha serie de intelectuais nados entre os

marse a partir de 1916 lanzando críticas aos

comezos do século e 1915, desde Fermín Penzol

"nobres precusores". Nos inicios da década dos '20, un dos albos preferidos das súas diatribas era a Real Academia Galega, por dedicarse, segundo eles, "ao estudo das cousas vellas da nosa Terra coma ás dun país finado. Se fan un diccionario danlle xeito de panteón da nosa lingua. Se fan un boletín convérteno en eco morto de cousas pretéritas. Soamente miran para atrás" (Antón Vilar Ponte). Seguindo unha pauta típica, ao longo dos anos seguintes, as principais figuras desa xeración pasa-

(1901) ou Ánxel Fole (1903) a Ramón Piñeiro,

rían a formar parte da mesma Academia que ace-

Xaime Isla ou Xosé M. Álvarez Blazquez (1915),

damente (e con razón) censuraban.

pasando por García-Sabell (1908), Carballo Calero 28

(1910), ou o propio del Riego (1913) e incluíndo,

Porén, entre esta última e a xeración Galaxia a cre-

entre outros, a Cunqueiro (1911) e Celso Emilio

ba foi moi profunda, o cal contribuíu a magnificar

Ferreiro (1912), con traxectorias peculiares. Xen-

o gravísimo hiato e conseguinte retroceso que

tes estas marcadas polo maxisterio da Xeración

supuxo o franquismo no desenvolvemento da nosa

Nós, polo pulo da cultura galega no período de entreguerras e pola experiencia democrática do Partido Galeguista e da Segunda República.

Aínda que entre a xeración Galaxia e 'Nós' se poden sinalar algunhas rupturas, no fondo predomina máis ben a continuidade. Tanto nun aspecto coma noutro foi determinante o franquismo: se a ditadura impuxo unha mudanza na orientación das tarefas públicas e especificamente políticas dunha e outra xeración, o que foi unha fonte de tensións

cultura. Ao noso entender, a desorientación actual

interxeracionais (como testemuñan os puntuais

ten moito que ver coa discontinuidade histórica

desencontros con Castelao), o trauma da guerra e a

con respecto á tradición de preguerra. Fallou o

represión tamén frearon posibles veleidades ruptu-

proceso de acumulación de saber e experiencia

ristas (velaí o papel patriarcal recoñecido a Otero

colectivos. A xeración seguinte (a 'Xeración da

Pedrayo).

transición'), que se criou no tardofranquismo e se

A fenda xeracional no franquismo. A que antes

desenvolveu na democracia está tomando agora o

denominei 'Xeración dos sesenta' estaría formada

relevo, aínda que nalgúns casos tardiamente. A

por intelectuais nados entre 1930 e 1945, desde Alonso Montero (1928) a Francisco Rodríguez (1945), pasando entre outros por Manuel María (1929) e Novoneyra (1930), Camilo Nogueira e Beiras (1936), Méndez Ferrín (1938) ou María Xosé Queizán (1939); e incluíndo atípicos como Franco Grande (1936) ou Carlos Casares (1942).

Os intelectuais desta xeración tiveron a desgraza de formarse nos anos máis duros da ditadura franquista. Tamén foron os introdutores do marxismo tanto na cultura galega canto na política galeguista, e entre eles figuran os fundadores do nacionalismo de esquerdas -unha novidade histórica, se

esta toca suturar aquela fenda, construír sobre no-

temos en conta que o galeguismo máis progresista

vas bases e, superando inercias, redeseñar os rotei-

da preguerra fora estritamente republicano.

ros. A súa capacidade para facelo está a proba. É a historia que chama.

29

ESQUÍO (Sciurus vulgaris) p/ Amado Barrera

se cría nos bosques e se alimenta de

E dos esteiros nos que os parrulos andan,

froitos, insectos, ovos etc Os esquíos

subimos este mes aos muradáns montes,

son moi vivos e lixeiros

que o tempo invita e o colesterol obliga a diarios paseos.

Así define esta fermosa palabra galega a

Bueno, pois dende como unha boa ducia de

nosa “Real Academia” da Lingua. O único que non me cadra ben a min, galego recastado coma can de palleiro (pai de Ponteareas e nai de Valladolid) é que se lle teña dado un nome de xénero masculino a esta simpática e bel-la criatura.

Ben, pois eu non sei por qué sería que este áxil mamífero forestal é

hoxendía tan

abundante, porque todo o mundo me dí que “antes” non se vían. Misterios da naturaza?

Tamén pode ser que agora se pasea máis, pero é que “antes” traballábase máis o monte, e os vellos non din que vían ardillas, digo esquíos.

anos para acá, contados a ollo de buen cubero, os montaraces caminantes deleitémonos un día si e outro tamén coas simpáticas ardillas que, asustadas da nosa presencia, corren coma lebres e suben polos pinos e saltar de pola en pola... ¿dixen ardillas? Ay, que o castrapo fai estragos, sexamos correctos, chámanse esquíos!! esquío substantivo masculino Mamífe-

Certo é que hoxe todo o mundo que vai pa-

ro roedor do que existen diversas es-

sear leva o seu canciño, e o can cheira ao

pecies, de rabo moi peludo e longo que

esquío de lonxe, ladra, corre, persigue im30

potente ao animal, que en un segundo está

za forestal, especialmente aló onde teñen

no bico do pino (do piñeiro, debo decir).

pinos piñoneiros, que non é o caso de Galicia, que só sirven para o lume, ademáis de para os esquíos, claro. A ver se alguén é quen de resolve-la dubida esta, que xa vai empeza-la tempada de collelas e non é cuestión de arriscarse a pagar unha multa, que saería cara a colleita!!

O nome científico do noso esquivo esquío e Sciurus vulgaris, o esquío vermello, moito máis fermoso que o gris (S. carolinensis) que procedente de Norteamérica está es-

Pero mirade as fotos e veredes a ardilla que

tendéndose polas Illas Británicas e xa é o

osóu entrar na miña finca da beiramar e

máis abundante nos seus parques e xar-

subir á maceira!!!, Qué pánico pasaría a coitadiña ata que conseguín suxeitar a “Lúa” e metela na casa para que podese escapar.

Aínda non conseguín dilucidar se é ou non “lenda urbana” (lenda rural neste caso) eso de que está prohibido recoller piñas caídas e que o motivo é que son as que comen os esquíos, porque están abertas e os seus piñóns xa son comestibles..., sei que é certo que tal recollida está regulada en moitos sitios, porque non deixa de ser unha rique-

díns, agardemos e vixiemos para que non den o salto e se o dan devolverllelos!!.

31

Que Muros tivo e ten bos poetas, xunto con unha tradición musical que se remonta a séculos, e unha realidade palpable. Pero o que case nunca se conxuntou foi o facer dos poetas coa habilidade dos músicos muradáns para ordenar en armónica composición letra e música saída da alma, feita con sentido querer para por en valor a mais entrañable das nosas saudades.

Sempre ten que haber unha primeira ocasión, e nesta vegada os sentidos versos dun poema do moi querido Marcelino García Lariño foron musicados polo Mestre Domingo Juan Barreiros Lago, quen con notable facer, compuxo unha fermosa canción a tres voces sobre o poema de Marcelo <A Vella d´Axesta>. Esta peza musical, que será interpretada polo Orfeón Ría de Muros, que dirixe o mestre Barreiros, será estreada en Muros, o domingo 13 de xullo, durante un acto público organizado pola Asociación de Náufragos de la Mar e a Asociación Muradana Xubimar en memoria dos náufragos do Bonifaz e o Castillo de Montjuit.

Dende TMT non podemos menos que agradecer vivamente aos muradans Marcelino García e Domingo Juan Barreiros, o seu facer a prol da cultura muradana.

32

Priores e Párrocos de Muros Licenciado Gonzalo Loxo de Porrúa (1635-1658)

p/ Manuel Lago Álvarez

Despois de publicar a relación de párrocos de

Licenciado Pedro Durán de Porrúa (1658-1688)

Louro, algunhas persoas pidiron a TMT que se pu-

Licenciado Pedro Guiance de Relova (1688-1694)

blicasen os nomes dos priores e párrocos de Mu-

Licenciado José Rubio de Montano (1694-1733)

ros. Despois de facer un pequeño traballo de inves-

Licenciado Juan Arredondo Pardiñas (1735-1778)

tigación, ahí van os nomes solicitados. Os datos

Licenciado Juan A. Calderón (1778-1831)

referentes os priores foron extraídos do libro de don

Licenciado José Guiance de Caamaño (último prior -1831-1849)

Ramón de Artaza, e os dos párrocos, de diferentes publicacions, faltando, en canto a éstos, as datas

Párrocos:

de toma de posesión e cese (fora por defunción ou por haber sido trasladados). Un traballo pendente a realizar sería o de dar nome a apelidos o coengos da Colexiata, que según a Bula de creación do ano 1500, eran dez. En canto aos coadjutores, sería mais fácil dar co seu nome, xa que se citan nos libros sacramentais da parroquia. Para quen queira facer este traballo de investigación refiro en que libros están os nomes: Na parroquia están os libros de Bautizados, Casados e Defuntos, dende os anos

D. Ramón Gómez de Reloba,(canónigo cura) falle-

1908, 1910 y 1897, respectivamente, e deposita-

cido en 1857

dos, (entre outros) no Arquivo Histórico Diocesano de Santiago, os libros de: Bautizados: Fecha Inicial Bautizados: 1605; Fecha Final: 1908.

Don José Blanco (encargado polo Prelado)

Casados:

Don Francisco Bretal (franciscano exclaustrado)

Fecha Inicial Casados: 1630; Fecha Final: 1910.

Don Pedro Antonio Rodríguez (primeiro párroco por

Difuntos: Fecha Inicial Difuntos: 1630; Fecha Fi-

oposición)

nal:1897. Además de éstos, tamén están no AHD os libros de: Actas Capitulares, Ordenanzas e Capi-

Don José García Hervilla (cura ecónomo)

tulacions, (1402-1764), Colexiata de Muros (1504-

Don José Baldomero Callón (cura párroco)

1882), Provisiones seculares. Libro VII. Rexidores, Don José Lamela Penela (cura ecónomo)

escribanos e procuradores de Muros. (1591-1799), Cofradías, etc.

Don José Souto Iglesias (cura párroco)

Priores:

Don Joaquín Malvarez Dubert (ecónomo-abril-1922)

Roy González de Lamas

Don Ramón García Longo (cura párroco-1930-

Pedro de Cebrián (Cardenal – 1535)

1966), falecido en 1966.

Alvaro de Ramos (1583)

Don Casimiro Torres Pombo (cura párroco) 1966-

Luis Amor (1586-1589)

2008 (falecido en 2014)

Bachiller Gutierrez Falcón (1599-1615)

Don Alfonso Mera Nogueiras (cura párroco) 2008 -

Bachiller Pedro de Castilla (1615-1635)

33

O Catastro do Marqués de la Ensenada (I) p/ Manuel M. Caamaño

asemella para nada á de hoxe en día.

Conseguín unha copia dixitalizada do orixinal que se encontra no Arquivo Xeral de Simancas en Valladolid, e logo de tratar as imaxes cunha ferramenta de edición fotográfica para darlle mais resalte ao texto, pois case era completamente ilexible no seu orixinal, fun quen de transcribir a súa totalidade.

Tratei de ser o máis fiel posible ao texto orixinal, aínda que algunhas palabras e abreviaturas resistíronseme, pero para iso contei coa inestimable axuda de Dª. Noemí Gomez Pereda , bibliotecaria e arquiveira da Biblioteca Central de Cantabria (BCC) na cidade de Santander, tremenda profesional e boa amiga á que agora aproveito para reiterarlle a miña gratitude.

Por máis que busquei por unha transcrición das “Respuestas Generales” da vila de Muros do Catastro do Marqués de la Ensenada do ano 1753, non fun quen de topala. E aparte de que é un precioso documento que detalla nas súas corenta respostas o que era a vila, como era a súa economía, os seus lindes, os nomes dos rexedores e propietarios, as medidas usadas para as terras, os tipos e o valor en Reais de Vellón dos froitos que daban; e as industrias, tipos e cantidade de embarcacións (pataches,

Crédeme ben se vos digo que perdín as pestanas facendo esta transcripción, mais o resultado coido que ben merece o esforzo.

Aquí podedes ollar unha escolma dalgunhas das Respostas e da lista de todos os oficios, artes, facultades e empregos; mecánicos, e honoríficos que exercían o naturais, emolumentos e rendas dos veciños.

INTERROGATORIO DE LA VILLA DE MUROS

Dentro de la casa de la Audiencia de la Villa de muros, señalada para su operación a veinte y cinco días del mes de Agosto, año de mil setecientos cincuenta y tres. El Sr. D. Cecilio Morfhi valle y villa, Subdelegado de la Real Única Contribución, precedido recado político y conducente citación, pasó por delante mi Escribano a dar principio a las Respuestas Generales del Interrogatorio señalado con la letra A cuyo impreso antezede por lo Correspondiente a esta Villa, con asistencia del Licenciado D. Juan Antonio Arredondo, Prior de la Colegiata de ella= D. Francisco Alejando de Silba, Juez. D. Domingo Malbarez, Alcalde = D. Domingo Antonio Martínez D. Blas Malbares, rejidores = D. carlos de Ebia y Barrera, Procurador General = Domingo Antonio Fernández Duque, Escribano de número y ayuntamiento de esta misma Villa =Jacinto Gómez; Jacobo Lamela y Joseph Barreiros, Labradores y Vecinos nombrados por parte de los naturales = Genuario Nodal, Miguel Lamiña, Juan de Leis y Juan de Mayo, vecinos por parte de S.M. unos y otros como personas de la mejor opinión y Conoci-

pinazas e lanchas de falca e pesca) cos seus respectivos donos e rutas máis correntes, e actividades máis cotiás dos vecinos, etc...Tiña eu unha profunda curiosidade por coñecelo, e polo tal, un tanto destemidamente por a miña parte, propúxenme transcribir o texto.

Ao longo destas sesenta páxinas manuscritas repítense apelidos tan habituais aínda hoxe en día na Vila de Muros, como: Barreiros, Malvarez, Sendón, Beiro, Luaces, Longa, Caamaño, Hermida, Porrua, Lojo, Pardiñas, Fabeiro, Reloba, Lamela, Romero, Bazarra, Calderón... etc.

Páxinas escritas con unha caligrafía preciosista e ben coidada de escribán dilixente, pero con unha ortografía caótica e endiañada que non se atén a regra ningunha (uso anárquico das maiúsculas, distintas regras ortográficas para palabras similares en distintos lugares do texto,etc...”) nin se adecúa nin

34

miento en la extensión del término, calidades y cantidades de medidas, sus usos y cultura y mas a que termina este interrogatorio que a este fin se le confía de antemano para su mayor inteligencia y ratificándolo los seglares con el Juramento , y no los xxxxxx tienen prestado en los autos, y haciéndolo nuevamente de que yo el infrascrito Escribano doy fee : respondieron a cada pregunta lo siguiente.

ca a Levante y Medio día con el mar. Poniente Santiago de Louro y mojón que se llama de

1. Cómo se llama la población ?

1ª A la primera, que esta Villa comúnmente se llama Muros, sin que puedan dar mas Razón y responden.

2. Si es de realengo o de señorío, a quién pertenece, qué derechos percibe y cuánto produce.

2ª A la segunda, que es del señorío del Arzobispo de la Ciudad de Santiago, quien pone en ella Juez, y lo es actual dicho D. Francisco Alejando de vilba, cuyo empleo es trienal y anualmente dos Alcaldes ordinarios de cinco sujetos que propone la Justicia y Regimiento y lo son al presente dicho D. Domingo Malbarez y D. Bartolomé Caamaño = Tanvién se nombra seis rejidores cuyos oficios son vitalicios aunque actualmente solo subscriben quatro que son el expresado D. Domingo Antonio Martínez, dicho D. Blas Malbarez, D. Domingo Antonio Caamaño, y D. Luis Antonio Granero. Igualmente nombra seis Escribanos de número para otra Villa y Jurisdicción de los que les sirve uno en el Ayuntamiento por elección de los Vicarios del Gremio de la Mar que eligen anualmente cuyos oficios están ejerciendo el referido Domingo Antonio Fernández Duque, Joseph Antonio Luaces = Luis Granero y los tres oficios restantes se allan vacantes. Del mismo modo nombra tres Procuradores de Causas vitalicios que lo son Domingo Romero de Caamaño, Francisco de Casal y Silba y Manuel de la Torre.

Percive el Arzobispo el año que llaman de mulas y cuchara , y por el novecientos Reales de Vellón con que le contribulle la Villa y ayuntamiento, sin que para todo ello sepan el Título y Privilegio que tenga al que si pareciera se remiten, y responden.

3. Qué territorio ocupa el término, cuánto de levante a poniente y del norte al sur, y cuánto de circunferencia, por horas, y leguas, qué linderos o confrontaciones; y qué figura tiene, poniéndola al margen.

3ª A la tercera, que esta Villa ocupa de Levante a Poniente un quarto de Legua, del Norte a Medio día otro tanto, y de circunferencia tres cuartos de Legua, que para caminarlos se necesita ora y quarto. Demar-

35

piedra Cabalgada. Norte con el río llamado Cambeiro que divide esta Villa de la Feligresía de San Juan de Serres y su figura es la del margen (dibujo al margen del perímetro de la villa) y responden.

4. Qué especies de tierra se hallan en el término; si de regadío y de secano, distinguiendo si son de hortaliza, sembradura, viñas, pastos, bosques, matorrales, montes, y demás que pudiere haber, explicando si hay algunas que produzcan mas de una cosecha al año, las que fructificaren sola una y las que necesitan de un año de intermedio de descanso.

4ª A la quarta, que las especies de tierras que se allan en el término de esta Villa son hortaliza, sembradura y prados todo de Regadío y secano, Viñas de Cata aunque en corta cantidad. Frutales, Robles, Tojares y Jestares, cuyas tres últimas especies no se desraman ni cortan con regla ni orden, si no alguna cual rama de los Robles cuando los dueños las necesitan, por ser pocos y de poca consideración los que ay, y algun tojo o giesta para quemar. La sembradura de Regadío y secano de primera y segunda calidad produzen un año maiz; y otro zenteno, y responden

FONTE DE UHIA (Esteiro) enriba a modo de frontón con adornos en

p/ Elixio Vieites

forma de semicírculos e una cruz gravada no medio . Deste corpo saen dous caños

Tipo de ben: Fonte,

con abundante auga, que cae nunha pía de

Concello: Muros

pedra. Ten un pequeno espazo que a enca-

Parroquia: Esteiro (Santa Mariña)

dra, feito de muros de mampostería e chan

Lugar: Uhía

de lousas, con un pousadeiro para para os

Cronoloxía: Descoñecida,

recipientes de carretar a auga.

Descrición:

Propiedade: Pública

Fonte que se atopa ao pé do antigo camiño

Uso actual: Equipamento

real que vindo da lugar de Mosterio no

Código no Catálogo da Xunta: Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xunta e dos PXOM) Referencias bibliográficas: http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/ mapes/MUROS/documents/22396CA018.pdf (12 de 18)

Afeccións: Ten camiño de acceso?: Si Está cuberto de maleza: Non

Freixo, pasaba na parroquia de Esteiro por

Está afectado por algunha obra: Non

Uhía, o Maio, Solleiros e Tras da Costa. A

Estado de conservación: Moi bo

auga era fundamental nestes traxectos, nalgún lugar aínda se manteñen topónimos coma “Fonte dos Cabalos” (na ruta NoiaSantiago). A principios do século XX circulaban por aquí as dilixencias, coma a famosa ” Carrilana de Belermino”, que unían a parroquia de Santa Mariña de Esteiro con Muros por una banda, e con Noia e Santiago por outra. A fonte presenta no seu corpo central bloques de sillería de granito que lle dan aspecto de solidez, remata por 36

A voz dos nosos poetas

Luscofusco de olor A VELLA DA A XESTA

a sufrimento.

Un corazón que abrolla sen medida,

p/ Marcelino García Lariño.

Choraba e chora na A Xesta,

unha fenda profunda a ceo aberto,

Sempre o fai mirando ó mar;

un manancial que é río e que é deserto,

A vella chora, e máis chora, ¿por quen estará a chorar?

unha estatua de sal trala saída.

¿Chorará polo seu home,

Un axente causal desta ferida,

por seu fillo, por seu pai, chorará polo seu noivo,

unha mirada vaga diverxente,

polo amigo, polo irmán?

un ente impenetrable indiferente,

Chora por calquera deles que un día estando a pescar…

unha vestal en mármore esculpida.

enguliuno unha galerna e nunca mais veu voltar.

O desamor, iluso namorado,

Calquera muller de Muros

escarmento da luz en negra cova;

sempre ten por quen chorar;

como desangra o sol cando se entoba,

Non hai no porto familia

ese teu corazón é desangrado.

sen afogado no mar.

Hoxe, nunha estatua viva, A vella sigue a chorar, Mesmo na punta da A Xesta,

Drama en paixón por falta de alimento; luscofusco de olor a sufrimento.

Soiña, fitando ó mar.

(Rioderradeiro)

37

<Si los míos no me quieren, a Salamanca me voy> segundo mais antigo de España, tras o <Estudio

p/ Manuel Lago Álvarez

General de Palencia> (fundado entre 1208 y 1214) e ademais foi a primeira institución educativa euro-

De Don Diego de III hai unha frase que se atribúe

pea que obtivo o título de Universidade por unha bula de Alejandro IV no ano 1255. Así as cousas,

a él, e que di: <si los míos no me quieren, a Salamanca me voy>. Con esta frase, (que e moi popular nas terras Muros), sentenciase cando unha persoa pretende facer algo polo seu pobo e os propios non o apoian. Algo parecida a esta frase e aquela outra, (tamén moi coñecida), que di: <ninguén e profeta na súa terra>. No caso de esta frase atribuída a Don Diego, o dicir popular forxouna polo feito de que o ilustre bispo muradán, e según o dicir popular, pretendeu construír en Muros unha universidade, e que non logrando apoio dos lugareños, foise a Salamanca, a fundala alí, nas terras de Castela. Pois esta crenza sigue no tempo, e cando algo que se quer facer en Muros, non recibe apoio, e logo se fai noutro lugar, pois lembrase a frase atribuída a Don Diego.

Pondo as cousas no seu sitio, xusto sexa recoñecer, que a Don Diego nunca se lle puido ocorrer

ten que quedar moi claro, que o muradán Don Die-

fundar a universidade de Salamanca porque xa

go nada tivo que ver coa fundación da universidade

estaba creada cando il naceu no ano 1450. I foi

de Salamanca.

así. A universidade emprazada na cidade de Salamanca e a universidade mais antiga de España

Do que sí foi fundador en Salamanca foi do Colexio

que existe na actualidade e unha das catro mais

Maior do Salvador, que foi o cuarto el últimos dos

antigas de Europa tras as de Bolonia, Oxford e Pa-

colexios maiores de Salamanca, e que foi fundado

rís. O <Estudio General>, xerme da universidade,

o 21 de setembro de 1521, e tamén do Hospital

foi instituído no ano 1218, i era en ese momento, o

dos Reis Católicos en Santiago de Compostela,

38

sendo director e organizador das obras, como apoderado e delegado dos Reis Católicos, sendo logo o seu primeiro director e administrador. Tamén interveu, xunto co notario López de Marzóa e o seu tío, o bispo de Canarias, Don Diego II, na fundación do <Estudio Viejo de Compostela>, xerme e orixe da Universidade de Santiago. Tamén se debe recordar que Don Diego foi o impulsor da creación da Colexiata de Muros, que fora instituída por bula do Papa Alejandro VI no ano 1500.

Datos biográficos: Don Diego de Muros III, naceu na Vila Muros no ano 1450 e faleceu o 18 de agosto de 1525. Era primo de Diego de Muros I, que foi bispo de Tui e Cidade Rodrigo, e sobriño de Diego de Muros II, bispo de Canarias.

En 1483 entrou a estudar no Colexio de Santa Cruz de Valladolid, graduándose en 1488 en Sagrada Teoloxía e inmediatamente foi ensinar esta

biou o seu nome para o Colexio de Oviedo, en

materia na recen fundada Universidade de Sigüen-

honra do asento ocupado polo seu fundador Diego

za. Foi nomeado secretario do Cardeal de Don

de Muros. Morreu o 18 de agosto de 1525.

Pedro de Mendoza, Chanceler Maior de Castilla.

En memoria de don Diego de Muros III, colexial

Tras a morte de Mendoza, renunciou ao seu cargo

excepcional da universidade de Valladolid, a rama

na Universidade pasando a residir en Santiago de Compostela onde se fixo cargo do deanazgo que posuía dende 1494. compaxinando, ademais, a administración da imprenta de Valladolid. Interveu na fundación do Estudio Vello de Compostela, erixindo o Hospital dos Reis Católicos

e escribiu,

ademais, diversos ensaios de corte humanista. O 4 de abril de 1505 , foi nomeado bispo de Mondoñedo e o 1 de outubro de 1512 , foi nomeado bispo

masculina do Colexio de Santa Cruz de Valladolid

de Oviedo.

instaurou o premio, "Diego de Muros" co obxeto de

A 21 de setembro de 1521 funda en Salamanca o Colexio Maior do Salvador , que máis tarde cam-

distinguir o estudante residente que se teña máis recoñecido pola súa participación na vida universitaria.

39

COLABORA:

CONCELLO DE MUROS

40