The Muros Times nº 21 - Febreiro-Marzo 2015

The Muros Times Nº 21 FEBREIRO-MARZO—2015

REVISTA DIXITAL DE ARTE E CULTURA 1

The Muros Times Nº 21—FEBREIRO—MARZO —2015

Indice: Novas de onte: O Cine París (p/ Manuel Lago Alvarez)

Páx. 3

Cruceiro de Santa Rosa (Xocas Figueiras)

páx. 4

Por qué e bó escoitar música (p/ Esmu-Carnota)

páx. 5

Entrevista a Bernardo Fariña (p/ Jorge Lago de Pexejo)

páx. 6-8

Muiño do Pazo (p/ Elixio Vieites)

páx. 9

A Nosa Xente (Xosé Tobío Maio) p/ Francisco Abeijón Núñez)

páx. 10-11

O novo período de programación da UE 2014-2020 (p/ Inés Monteagudo Romero) páx. 12-13 Novo libro do Muradán José Manuel Bermúdez Lariño

páx. 14-15

Xentes de Muros no século XVI

páx. 16-17

(p/ Manuel Lago Alvarez)

Estatísticas de Muros (p/ Alianza Uhía Patiño)

páx. 18-19

Os anos da escola (p/ Nieves Formoso Vidal)

páx. 20-22

Caldeirón (Globicephala melas) (p/ Amado Barrera)

páx. 23

Desposorio accidentado (p/ Marcelino García Lariño)

páx. 24-25

Subida ao Castelo (p/ Javier Mayo Veloso)

páx. 26-27

A matanza do porco (p/ José Vázquez Tajes)

páx. 28

Presentación do libro “FALANDO CLARO”

páx. 29

"A confiansa levárona os ingleses" (p/ Manuel Antonio Franco)

páx. 30-32

Un escudo da Vila (p/ Pablo Andrade)

páx. 33

A cociña das Américas (p/ Manuela Tajes)

páx. 34

Unhas notas de D. Jesús Precedo Lafuente sobre a Colexiata de Muros

páx. 35

Historias de curas (p/ José Manuel Formoso Luces)

páx. 36

A voz dos nosos poetas (Pablo Andrade)

páx. 37

Cousas de por Muros e arredores (p/ M. Lago Álvarez)

páx. 38-39

“THE MUROS TIMES” non se responsabiliza nin se identifica coas opinions verquidas por parte dos seus colaboradores nos materiais publicados.

Director: Jorge Lago Rama - Editor: Manuel Lago Álvarez Difusión da Cultura—

Depósito legal : C2437-2013 2

NOVAS DE ONTE:

O CINE PARIS p/ Manuel Lago Álvarez

Foron moitas as xeracións de muradáns que pasamos polo cine París, o que coñeciamos mais polo cine de Carcamán. Eran tempos non que a televisión aínda non chegara aos fogares, e o cine convertíase nunha forma de esparcimento i ocio pola que se esperaba con ansía para acudir as funcións dos sábados e domingos.

O edificio do cine ten a súa pequena historia xa que, nun principio ese non ia ser o seu destino. A historia comezou no ano 1918, cando D. Abelardo Dubert Siaba solicitou ao Concello de Muros que se lle cedera en venta o terreo ganado ao mar con motivo da construción da estrada a Boimorto e se lle autorizara para reedificar e adiantar dúas casas da súa propiedade sitas na Rúa do Mar ata a estrada. As casas eran coñecidas, una polo nome de “casa de Carocha” e a outra por “casa de Perpetua da Gocha”.

Vista a solicitude presentada polo Sr. Dubert, o pleno do Concello na súa sesión de data 20 de agosto de 1918, vistos o ditame do Enxeñeiro de Estradas e os acordos de 4 de maio de 1915 e de 1º de maio de 1918, a Corporación por unanimidade acordou conceder a autorización con estrita suxeción o ditame e acordos de referencia, quedando designados pra determinar sobre o terreo a liña que debe seguirse pola fachada que afecta a rúa do Caravel, os Sres. Alcalde, Portals e Formoso.

A obra levouse adiante pero non for destinada ao fin primeiro que se pretendía (un obradoiro de panadería), sendo usado o extenso local como cocheira. Ao paso dos anos o edificio foi mercado por D. Ramón París, quen o converteu no cine que moitos coñecemos. Pechada a actividade nos anos oitenta, o Concello de Muros mercou o edificio no 2011 para convertelo nun auditorio cultural.

3

Cruceiro de Santa Rosa p/ Xocas Figueiras.

polos cravos, e na parte traseira vese unha imaxe das Dores sostida por unha mensuliña.

Tipo de ben: Cruceiro,

Sabemos que pertence ao ano 1789 e tamén nos

Concello: Muros Parroquia: Muros (San Pedro) Lugar: Muros, Praza de Santa Rosa Outra denominación do ben: Cruceiro da praza do Cristo

informa Ramón de Artaza que para o enlousado primeiro da praza foron empregadas as lousas da antiga parroquial de San Pedro sendo visiCronoloxía: Século XIX,

bles, segundo el, varias con signos que ben po-

Descrición:

derían pertencer o Gremio de Mareantes da Vila.

No centro da praza de Santa Rosa, ou do Cristo,

Propiedade: Pública

atópase este cruceiro de gran fuste e fermosura.

Uso actual: Outros

A base, do chamado estilo toscano, aséntase

Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da

sobre catro gradas (a inferior desapareceu debi-

Xunta e dos PXOM)

do ao enlousado novo da praza), o fuste de gran

Referencias bibliográficas:

altitude comeza sendo cuadrangular para rema-

Artaza Malvárez, Ramón. Recuerdos de la Muy

tar oitavado dando paso a un capitel de forma

Leal, Muy Noble y Muy Humanitaria Villa de Mu-

cadrada decorada con motivos vexetais e anxos.

ros. Imprime el Eco De Santiago, 1908. 2ª edi-

A cruz de brazos cilíndricos sostén a un Cristo

ción.

despegado da Cruz, como morto e suxeitado só

4

POR QUÉ É BO ESCOITAR MÚSICA???? p/Esmu-Carnota

coitar música barroca axuda a

Unha vida sen música é coma un día

memorizar mellor e ser máis

sin luz. Tanto o teu corpo como a túa

agudos nas presentacións en pú-

mente sinten que falla algo. O motivo

blico.

é que escoitar música pode aportar be-

Eleva o rendimento físico. Facer exercicios

escoitando

música,

eleva o rendimento, axuda a que os intervalos de alta intesidade das clases do ximnasio sexan máis levadeiros. Probe a pedirlle ao seu mestre que quite a música e verá coma cinco minutos poden ser eternos.

Levanta o ánimo. A música é unha salvadora para o espíritu cando chegan os días grises e fríos do

neficios que teñen que ver coa calma,

noso longo inverno. A música in-

a concentración e a supresión da dor.

tervén na liberación de dopami-

Aínda que existen moitísimos benefi-

na, unha sustancia que se segre-

cios que reporta escoitar música con

ga no cerebro e eleva a sensa-

frecuencia, imos resaltar os cinco pri-

ción de benestar e felicidade.

mordiais:

Dúas pezas fundamentais con

Axuda a aliviar a dor. Un estudio

este efecto son o “Claro de Luna”

feito desvelou que os doentes de

de Debussy e o 4º movimiento

fibromialxia que escoitaban mú-

da “Sinfonía del nuevo mundo”.

sica por dez minutos, dende a

Calma. Despois dun duro día, es-

clásica ata o pop ou o rock, pero

coitar música axuda incluso a

sempre por debaixo dos 120

conducir mellor. Tal é a súa ca-

beats, aliviaban a súa dor e me-

pacidade de relaxación que os

lloraban a súa mobilidade.

investigadores encontraron que a

Axuda a concentrarse. Se estás

música con moitos beats por mi-

preparando unha presentación,

nuto, fai que a xente sexa máis

igual che convén escoitar a Vival-

feliz, pero para calmarse e me-

di ou a Bach, pois segundo un

llorar a concentración e as habi-

estudio realizado pola Universidade de Stanford en 2007,

liadades de conducción, funciona

es-

mellor unha música máis suave.

5

ENTREVISTA Entrevista a Bernardo Fariña. p/ Jorge Lago de Pexejo De Joe Bernardo coñecín a familia en Muros, aos avós, pais e tíos. A él coñecino aquí, nos Estados Unidos, ainda que nos vemos pouco a non ser por algunha xuntanza de paisanos que facemos de cando en vez.

De boa presenza e de doada conversación, Joe non é dado á labia exuberante, pero sí de que a charla sexa fluída e sempre interesante.

Coñecelo ao redor dunha mesa dun restaurante non dá suficiente como para indagar moito sobre o que lle apaixona, pero creou o preámbulo desta entrevista que aí vos deixo.

J.L._ Joe, imos a empezar coa entrevista. Primeiro dime como prefieres que che chame: Joe ou Bernardo, mellor dito: Cómo che chaman na tua casa e así será como eu me dirixa a ti se mo permites.

Outra pregunta: En qué ano viñeches para os Estados Unidos e que edade tiñas cando saliches de Muros?

J.L._ Que o levades no sangue é indubidable. O

Bernardo._ En muros conócenme por Bernardo,

teu avó, Pepe do Niño, o teu tío, e polo que teño

Cheguei a os EUA o 22 de Novembro do 92 cando

entendido, o teu irmán Oscar que tamén se dedica-

tiña 22 anos .Un rapás daquela, que ahora xa non

ron máis ou menos ao mesmo tipo de pesca que

o son tanto .En ese tempo era íntimo do teu sobri-

fas ti.

ño Tony e ainda seguimos séndoo. Boa xente

Bernardo._ E Carlos, outro hirmán que tamén an-

Tony, e a túa hirmá non digamos.

duvo o mar moito tempo de patrón no barco de

J.L._ Por qué decidiches virte para América?

meu tio Pepe.

Bernardo._ A traballar como casi todos, supoño.

J.L._ Vamos, que sodes parte de unha disnastía

Pero xa vin coa idea de andar o mar porque meu

de mariñeiros en dous continentes.

tio José Lamela, hirmán de miña nai Uca de Ven-

A qué tipo de pesca te dedicas ti?

tín, tamén coñecidos como os das “Gaviotas”, xa

Bernardo._ Podese decir unha dinastía,

estaba aquí, e eso sempre facilita as cousas.

ainda

que ahora son só eu o que ando o mar. Dende que

J.L._ E ao mar segues andando. Foras ao mar an-

cheguei, sempre me dediquei o mismo: scallops.

tes de vir para aquí?

Aparte teño o barco da lagosta no que teño xente

Bernardo._ A plaia ajodelas veces, jajaja!!! .Non,

traballando.

nunca andivera antes, pero penso que sabes que

J.L._ Para aclararnos, o scallop é a nosa vieira e a

meu avó foi moi bo patron toda a vida e parece

lagosta sería o noso lubrigante si non me equivo-

que o levo na sangre, él foi unha perona que sem-

co.

pre quixen ser como él dende que empecei o mar

Ti vas todo ano a vieira ou alternas indo tamén o

e así seguirei si Deus quere.

lubrigante?

6

Bernardo._ Vou todo o ano a vieira, a lagosta vou

ahora só temos unhas mareas por ano .Cando va-

cando me apetese que son poucas veces. A vieira e

mos de marea o barco pesca as 24 horas os 12 dias.

parecida pero solo se come o músculo as “majas”

Somos dous patróns e traballamos por turnos de 8

non se comen, son para as gaivotiñas.

horas cada turno e despois temos o que lle chaman “day fishing” que salimos a coller 600 libras cada dia e cada barco ten as sua cota. Eso é o que estou facendo ahora. O ano para nós empeza en Marzo que é cando nos dan as mareas que podemos facer cada ano, pero esas normas polo de ahora déronnos a vida. Por eso está tan caro, porque a demanda supera a oferta.

Non sei si sabes que hoxe en dia a vieira é unha das mellores pescas que hai e de máis rendimento eco-

J.L._ Si, aquí só se come o músculo redondo sin

nómico nos Estados Unidos.

Nós pescamos moi

nada do que leva arredor. Algo que a nosa xente o

ben, somos un dos millores barcos e con moi boa

ve como un desperdicio incomprensible.

Cando ides as vieiras, canto tempo vos leva cada marea?

Bernardo._ Botamos sempre de 10 a 12 dias cada marea J.L._ Non sabía que iades por tantos días.

Xa levamos máis dun mes en que as temperaturas non soben moito de 32 graos Fahrenheit (0 centígrados) e con noites de chegar a menos de 15 grados.

Non pasades moito frío?

Bernardo._ Frio ajodelo pero xa non é como anos atrás, ahora xa estamos moito mellor preparados con roupa especial para o mar, ainda así, non deixa

reputación. Non é fácil conseguir traballo nesta in-

de ser duro traballar con estes tempos.

dustria.

J.L._ Ademáis, despois de que recolledes, tendes

J.L._ Así que ainda que un pase un pouco de frio,

que abrir as vieiras e limpalas a man en cubierta por

vale a pena.

Despois de eses 10 ou 12 días de pesca, cando chegades a porto xa tendes comprador ou subástase como fan nas lonxas? Cómo funciona a cousa en América?

Bernardo._ Nós mandámolo todo a New Bedford a subasta e cando ando o día (Day fishing) vendemos aquí na lonxa a case prezo fixo. Normalmente nunha marea traemos de 20 a 40,000 libras (9000 Kg – 20,000 Kg) e somos sete homes a bordo, esa é outra das regulacions. Fai anos podían andar os que foran, pero con menos homes abordo non podes

moito frio que faga, penso eu.

abrir tanta vieira, así que é unha maneira de limitar a

Bernardo._ Non, abrímolas dentro

pesca.

J.L. Menos mal. Podedes pescar todo o que queira-

J.L._ O lumbrigante tamén está regulado? Dígoo por

des, ou tedes cotas?

que aquí nas peixarías sempre hai lubrigantes.

Bernardo._ O goberno puxo moitas regulacións e

Bernardo._ Tamén pero a maioría do que ves ven

7

de Maine. Para do lumbrigante cérrase a pesca todo o mes de Abril, pero despois pescas seguido.

Nós vamos como tres veces a semana si o tempo o permite. As nasas están todo o ano no mar. Cada vez que vamos recollemos a pesca e poñemos carnada nova e logo volvemos en cinco ou sete días, depende. Ahora mesmo teño como unhas 1,200 nasas no mar e levantamos 400 cada vez que vamos.

J.L._ Supoño que tedes restricións en canto a tamaño ou se a lagosta ten ovas.

Bernardo._ Todas con ovas van de volta o mar e as que non dan a medida,porque temos unha medida para elas. Aqui non e como alá por eso nas ves nin nunca as veras con ovas en ningún sitio, restaurantes, pescadeirías, etc. Si nos collen unha con ovas creo que son a dolar por ova mais podes perder as licencias de pesca.

J.L._ Aclárame unha cousa; Ti es o patrón do barco no que pescades vieiras, pero es o armador do barco que se dedica á pesca do lubrigante. Cal é o

Discovery. Un abrazo e vémonos na próxima xun-

Discovery e cal é o Lucía?

tanza.

Bernardo._ O Lucía é o meu que é o dos lubrigantes. Donde eu traballo por 20 anos, son o Discovery

Ahí che vai o cuestionario de Bernard Pivot:

II e o Discovery V, e xa levo 15 anos que son patrón.

J.L_ Cál é a túa palabra favorita?

Bernardo._ Na teño J.L._ Cál é a menos favorita?

Bernardo._Guerra J.L._ Qué te emociona?

Bernardo._ Ver a cubierta chea de peixe J.L._ Qué son ou ruído che gusta?

J.L._ 15 anos de patrón, e polo entusiasmo que se

Bernardo._ A música

te nota aínda vas seguir séndoo por moitos anos

J.L._ Qué son ou ruído detestas?

máis. Cando chegues a unha idade de ter que pou-

Bernardo._ Cando rascan o tenedor no plato

sar os pés en terra firme, pensas quedarte nos Estados Unidos, ou talvez volver a vivir a Muros?

J.L._ Cál é o teu xuramento favorito?

Bernardo._ O mar a min doume e estame dando

Bernardo._ Non acostumbro a xurar

moito para eu deixalo por ahora. De volver a Espa-

J.L._ Qué profesión ademais da que exerces che gustaría facer?

ña, tería que cambiar moito a cousa, este país axudoume moitísimo como para eu deixalo un día.

Bernardo._ Piloto de Rally

J.L. Ok Skipper, lamentablemente eu tamén teño

J.L._ Qué profesión non desexarías facer?

cotas que cumprir e obríganme a ter que deixar es-

Bernardo._ Médico

ta agradable conversación da que aprendín moito

J.L._ Se o ceo existe, Qué che gustaría oír que

dos mariscos que máis me gustan e dos que ti nos

che dixese Deus cando chegases ás portas

provés. De agora en diante mirarei ás vieiras ou

celestiais?

lubrigantes pensando que talvez procedan dun dos

Bernardo._ Xa podes ver a túa nai outra vez

8

Muiño do Pazo (Abelleir a) p/ Elixio Vieites

http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/ siotuga/documentos/urbanismo/MUROS/

Tipo de ben: Muíño,

documents/22396CA021.PDF

Concello: Muros

Ruta dos muíños do río Rateira

Parroquia: Abelleira (Santo Estevo)

http://xurl.es/do964

(pax

3

Lugar: A Rateira Outra denominación do ben:

Afeccións

Cronoloxía: Descoñecida,

Ten camiño de acceso?: Si Está cuberto de maleza: Si Está afectado por algunha obra: Non Estado de conservación: Malo Atópase en perigo nestes momentos?: Onde está localizado:

Descrición: O muíño do Pazo forma parte dun conxunto de 8 muíños que se atopan a carón do río Rateira. Os nomes dos outros muíños son A Moíña, O Queimado , o do Medio, o Novo, o Vello, o de Moledo, o do Campo e o da Agriña. Unha canle, que aínda se pode ver esborrallada, levaba a auga aos diferentes muíños da marxe dereita do río para facer andar a moa. Todos os muíños son de parecida construción, planta rectangular e tellada a unha auga con tella do país. Os muros son de cachotería.

Propiedade: Privada Uso actual: Sen uso Código no Catálogo da Xunta: Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xunta e dos PXOM) Referencias bibliográficas:

9

do

pdf)

A NOSA XENTE XOSE TOBIO MAIO p/ Francisco Abeijón Núñez Xosé Tobío Maio “Conroa” naceu en Esteiro (Muros) o 8 de xaneiro 1891 no seo dunha familia labrega.

Como moitos fillos das familias poderosas do rural galego estudiaría no Seminario de Santiago durante dez anos e remataría facéndose mestre de escola.

Impartiría o seu maxisterio no centro de orientación marítima do Pósito de Pescadores de Esteiro dende finais da década dos anos vinte. Casou con María Jesús Sillero Sanvicente, tamén mestra que daba escola na parroquia de Lira no concello de Carnota.E tivo cinco fillos: José, Enriqueta, María, Luisa e Ricardo.

Por aquel tempo, Xosé Tobío Maio xa se convertera nun auténtico referente cultural. Tendo unha gran influencia en asociacións e en numeros actos que se celebraban en toda a comarca. Participou, por exemplo, en 1934 na famosa homenaxe que da man de Álvaro de las Casas se lle tributou en Outes ao poeta Añón. A este acto, Conroa levaría os seus rapaces da escola do pósito de pescadores de Esteiro. Tamén aínda hoxe son lembradas polos máis

vellos do lugar as súas incisivas murgas satíricas cantadas polo tempo do carnaval “Moita festa compañeiros van a ter os de Negreira e nos como bos irmáns imos aló a carreira…”

Consciente co seu compromiso republicano participaría activamente no desenrolo e transformación da vella Protección Social Esteirana creada en 1915 pola teoría política agrarista. Neste caso, a evolución do asociacionismo agrario sería capitaneado por outro mestre, o socialista Francisco Rodríguez Suárez, pero este é tema para debullar noutra ocasión.

Xosé Tobío Maio foi un dos que en xullo de 1936 se embarcaron en Muros, xunto coas autoridades republicanas da comarca, a bordo dos bous Santa Eulalia e Santa Rosa rumbo a Bilbao coa finalidade de escapar da represión franquista e defender a causa republicana. Falouse que durante a guerra exerceu como profesor en Cabo Rosas, na provincia de Girona.

Rematada a guerra, Conroa pasará a Francia e ao igual que moitos exilados españois tivo que agardar nun campo de concentración de refuxiados a que un vapor os trasladase a illa de Santo Domingo. En novembro de 1939 viaxaría a Venezuela, donde subsistiu dando clases particulares e mesmo colocando cristais nos edificios en construcción. Posteriormente pasará por Panamá e Chile para recalar finalmente na Arxentina.

Gracias a uns carpinteiros de ribeira do Freixo (Outes) conseguiu un traballo de contable nun asteleiro. Será en Bos Aires donde funde xunto con Manuel García Gerpe e Manuel Varela Buján a folla “Crisol Gallego” que saía publicada no xornal Sábado. En 1941 publicará na editorial Celta o seu poemario Espiñas. A edición desta obra foi posible gracias a colaboración das sociedades galegas bonaerenses, entre as que tivo unha especial importancia a participación da asociación dos emigrantres procedentes do concello de Outes que xuntaron unha importante cantidade de diñeiro para axudar a pagar o coste da publicación. Durante toda a década dos corenta os exemplares do libro Espiñas foron chegando a Galicia agachados polos mariñeiros a bordo dos trasatlánticos que por aquela cruzaban o océano, ao tempo que medraba a sona de Conroa.

Daquel escritor e mestre esteirán republicano que vivía de traballar nas oficinas dos asteleiros da boca rioplatense.

Axudado pola familia, en 1948 gracias a unha amnistía do goberno franquista, Xosé Tobío Maio volta a Galicia. Aínda que quedara en suspenso a súa

10

praza de funcionario, Conroa non perdería a súa condición de mestre, xa que daría escola na súa casa da Grais a varias xeracións de esteiráns que o idolatraron. Estes mozos foron os principais divulgadores á nosa xeración das Espiñas de Conroa. E por eles tamén tivemos a sorte de coñecer que o escritor continuara escribindo e que fixera unha segunda parte de Espiñas. Tamén que a súa intención era agrupar todos os poemas escritos en galego nun volume que titularía tamén Espiñas e os escritos en castelán noutro chamado Campanadas.

Para recuperar o seu posto de mestre nacional tivo que soportar en 1955 un humillante xuízo de revisión por parte do réxime franquista. Con un prego de cargos que sonarían practicamente ridículos si non se tratara de xogar coa vida e o futuro das persoas. Xosé tobío Maio foi acusado de: - Ser activo militante del Frente Popular y destacado organizador de sociedades marxistas en el lugar de su residencia inculcando, como es natural, estas doctrinas antiespañolas a los alumnos de la escuela que por entonces regentaba.

- Como consecuencia de su ideología y actividades izquierdistas extremas, de carácter público y notorio en propagandas y mítines, su vida social se desarrollaba al margen de la Iglesia Católlica y de todo deber religioso personal lo que constituía un mal ejemplo vivo y permanente para sus alumnos.

- Su ideología y personalidad dirigente y activa en las organizaciones de la extrema izquierda, la dejó plasmada de manera auténtica en la carta de fecha 27/11/1935 unida al expediente, dirigida a D.Manuel Guzman, diputado de la ORGA, fusilado en consejo de guerra y a D.Francisco Prego, activista al servicio de Casares Quiroga, y en la cual se consignan las siguientes frases alusivas a la represión sangrienta de los intentos y preparación por entonces del Glorioso Movimiento Nacional que luego sobrevino “…de común acuerdo operar con mano segura para que ciertas enfermedades no vuelvan a retoñar. Quedamos con moito afán por saber o resultado do parto…”

- Al advenir el Glorioso Alzamiento Nacional, como dirigente izquierdista de la villa, quiso oponerse al triunfo del ejército y al verse perdido huyó con dirección desconocida abandonando su destino.

Recupera a súa praza no Ministerio de Educación e imparte escola en San Xosé de Ribarteme (As Neves) entre os anos 1957 e 1960. Despois voltará a Esteiro donde coincidirá co tamén mestre Victor Campio Pereira. Durante toda a longa noite de pedra franquista foi coñecedor do mundo exterior a través dun potente aparato de radio que tiña agachado no faiado da súa casa da Grais, pola que escoitaba as novas do exilio español e mesmo da BBC coa que fixo algunha colaboración.

o estado español nos anos setenta.

Nesta etapa final da súa vida foi cando coñeceu a Victor Campio Pereira, un xoven profesor que chegaba a Esteiro e ao que Conroa lle encomendou o manuscrito da súa novela que quedara sen publicar en 1936 e que el refixera posteriormente. Pasados outros vinte anos, a principios dos anos noventa, o escritor Campio Pereira púxose en contacto coa sociedade Esteirana para intentar cumplir o compomiso adquirido co autor de publicar “… cando se poidera…” a novela “O frade das dúas almas”.

Por aquela, nós andábamos embarcados no proxecto da revista a Motora dos Canedos e aínda que economicamente non éramos quen de sufragar nen a publicación da nosa revista a idea pareceunos fantástica. E mesmo creamos unha comisión que tiña a intención non solo de publicar esta novela, senón de poñer en valor toda a obra e a figura deste insigne escritor esteirán.

Neste eido, a tripulación da Motora, entre os que estaban os actores Xosé Manuel Olveira, Francisco Cernadas Veloso, Víctor Fábregas e un amplio grupo de xente capitaneada polo mestre Xosé Agrelo Hermo, non fomos quen de publicar esta novela. O noso esforzo acadou uns froitos moi cativos pois solo conseguimos múltiples copias das poesías e algunha fotografía de Conroa, uns artigos sobre o escritor de Victor Campio e do profesor Alonso Montero para a nosa revista. E a autorización da neta para que a asociación cultural Canedos poidera publicar a obra de Xosé Tobío Maio. Pero penso que o noso esforzo mereceu a pena e que serviu humildemente para que a xente non se esquencera do escritor e acolla agora con ilusión a publicación da novela inédita de Conroa.

Gracias e noraboa a Victor Campio Pereira e a Editorial Galaxia por cumplir este vella faena que supuxo a angueira de varias xeracións de esteiráns entre as que eu me inclúo.

Xosé Tobío Maio faleceu en 1971, co dictador vivo e sen albiscar aínda a alborada democrática que viviría

11

O novo período de programación UE 2014-2020 p/ Inés Monteagudo Romero

Regulamento de disposicións comúns, que persigue

Técnico de inspección e promoción

intensificar a coordinación, para concentrar os recur-

Agader

sos en acadar os obxectivos da estratexia UE 2020.

Así estableceranse uns obxectivos temáticos co-

O reto máis importante que ten a UE para este novo período de programación é saír da crise e retomar o camiño do crecemento sostible. Para iso precísanse unhas finanzas públicas saneadas, reformas estruturais e investimentos a prol do crecemento e a mellora do emprego.

A Estratexia UE 2020 vai dirixida a acadar unha economía intelixente, sostible e integradora, que se supón vai xerar emprego, produtividade e cohesión social. Así, neste novo período o FEDER, o FSE e o FC teñen como obxectivos o “Investimento en crecemento e emprego” e a “Cooperación territorial europea”, neste caso só o FEDER. Os fondos estruturais e de investimento europeos (Fondos EIE) inclúen en España, para o período

múns, unha planificación e mecanismos de execu-

2014-2020, o fondo europeo de desenvolvemento

ción máis coherentes, unha reserva de eficacia, e

rexional FEDER, o fondo europeo agrícola de de-

unhas normas de subvencionalidade máis simplifica-

senvolvemento rural FEADER, o fondo europeo ma-

das, entre outros elementos. O FEDER e o FEADER

rítimo e da pesca FEMP e o fondo social europeo

contribuirán a tódolos obxectivos temáticos, incidin-

FSE. Os fondos EIE teñen como obxectivo promo-

do nos ámbitos nos que actúan as empresas e na

ver a competitividade e a converxencia de tódolos territorios e son un instrumento esencial para facer fronte aos retos do noso pais, restablecendo e aumentando o crecemento e garantindo unha recuperación que xere emprego.

Para acadar estes obxectivos búscase a coordinación entre os fondos, evitando solapamentos, e

A Estratexia UE 2020 vai dirixida a acadar unha economía intelixente, sostible e integradora, que se supón vai xerar emprego, produtividade e cohesión social. prestación de servizos; o FSE atenderá ao emprego

tratando de acentuar os efectos positivos a través

e a mobilidade, a educación, competencias e apren-

das sinerxias. Neste camiño a Comisión propón un

dizaxe permanente, promoción da inclusión social e

12

loita contra a pobreza; o FEADER terá como ob-

embotellamentos nas infraestruturas das redes fun-

xectivo o crecemento intelixente, sostible e integra-

damentais; Promover o emprego e favorecer a mo-

dor nos sectores agrícola, alimentario e forestal, así

bilidade laboral; Promover a inclusión social e loitar

como as zonas rurais; o FEMP centrarase na viabilidade e competitividade da pesca e da acuicultura, promovendo a cohesión social e a creación de emprego nas comunidades dependentes da pesca, diversificando a actividade cara outro sectores marítimos.

Os traballos de programación da política de cohesión inclúen un Acordo de asociación de España, e os Programas operativos nacionais.

O Acordo de asociación é un documento nacional,

contra a pobreza; Investir na educación, no desen-

no que se expón a estratexia e as prioridades de

volvemento das capacidades e na aprendizaxe per-

investimento dos fondos. Para elaborar a estratexia

manente; Mellorar a capacidade institucional e a

faise unha análise da situación, incidindo nas dis-

eficiencia da Administración pública.

Pola súa banda os traballos do Programa operativo lévanse a cabo respectando o principio de partenariado e gobernanza multinivel; é dicir, están involucradas as autoridades públicas dos diferentes niveis da Administración española (hai un programa operativo por comunidade), e os axentes económicos e sociais.

Se nos dan oportunidade, iremos desenvolvendo

paridades existentes entre as distintas rexións, nas

estas primeiras apreciacións e analizando as re-

oportunidades de crecemento e debilidades, nas

percusións que estas actuacións van ter na nosa

diferentes áreas de investimento que identifican os regulamentos, e que son os obxectivos temáticos: Potenciar a investigación, o desenvolvemento tecnolóxico e a innovación; Mellorar o uso e a calidade das tecnoloxías da información e das comunicacións e o acceso a estas; Mellorar a competitividade das pequenas e medianas empresas, do sector agrícola (no caso do FEADER) e do sector da pesca e a acuicultura (no caso do FEMP); Favorecer o paso a unha economía baixa en carbono en todos

economía.

os sectores; Promover a adaptación ao cambio climático e a prevención e a xestión de riscos; Protexer o medio e promover a eficiencia dos recursos; Promover o transporte sustentable e eliminar os

13

Novo libro do Muradán José Manuel Bermúdez Siaba O

muradán

José

Manuel

Bermúdez

Na novela mestúrase a ficción cos

presentará axiña a seu cuarto libro. Unha novela

acontecementos históricos que se deron en

histórica ambientada na Gran revolta irmandiña de

Galicia entre o 1.465 e o 1.472. Centrando

1.467, o maior acontecemento social ocorrido en Galicia na idade media.

A novela, escrita en galego, conta a historia dun labrego da comarca ferrolá, chamado Valente, que despois de ser visitado polos sicarios do nobre Andrade, esixíndolle entregar un terzo da colleita como pago dos impostos, e ante a imposibilidade de facer fronte a tal demanda, decide desprazarse a Pontedeume para solicitar do nobre un aprazamento. Un amigo da infancia, que lle da acubillo na súa casa durante a súa estanza na vila do Eume, disuádeo de visitar a Fernán Pérez, e convénceo para tomar parte nunha gran revolta que se está a organizar para acabar cos abusos dos señores donos daquelas terras.

A animosidade que esperta aquel plan no idealista labrego, faino incumprir cunha promesa que lle fixera a súa muller. Esta, temendo que lle ocorrese algo ao seu marido, decide ir a buscalo, sendo asaltada no camiño por unha caterva de mozos bébedos, que, despois de agredila e violala, asasínana e foxen en busca de protección no pazo dos Andrade.

no

camiño

dominio irmandiño, dende o 1.467 ata o 1.469, e na contra revolta posterior, dende 1.469 ata o 1.472, coa recuperación do poder e dos seus territorios polos nobres anteriormente derrotados. Se ben, mediante recensións retrospectivas, se alude

Valente, quen se encontra coa súa muller morta

especialmente a narración no bienio da revolta e

de

regreso,

a sucesos anteriores, levando a historia a tempos

implicase

pretéritos, antes incluso de nacer o protagonista,

emocionalmente naquela loita, co obxectivo de

desenvolvéndose a trama ao longo de toda a súa

atopar e matar aos asasinos da súa dona.

vida, durante a cal suceden unha serie de

Alistándose no exército irmandiño, dedicará varios

acontecementos e cambios na sociedade galega,

anos da súa vida a loitar contra a nobreza galega,

que afectan directamente ao personaxe principal,

sen deixar nunca de perseguir o seu obxectivo de

e a aqueles amigos, veciños e familiares que o

vinganza.

rodean.

14

Os protagonistas de ficción e as súas vivencias

revolta dos nobres, ansiosos por recuperaren o

comparten argumento con personaxes e feitos

poder e os seus territorios, desencadeou un novo

reais, o que fai desta obra unha interesante

enfrontamento. Valente retomou, unha vez máis,

elección, tanto para unha lectura ociosa como

as armas para defender a liberdade conquistada e

consultiva.

ultimar, de paso, o seu inconcluso desquite.

A novela está dispoñible en formato dixital para Kindle, en Amazon. E está xa en proceso

de

edición, polo

cal

axiña

estará

dispoñible tamén en papel, editada pola editorial

Biografía do autor José Manuel Bermúdez nace en Muros, (A Coruña) o 7 de decembro de 1.957. Con apenas 3

Círculo Rojo.

No mes de marzo será presentada polo autor en Buenos Aires, xunto a súa anterior novela, “Mucho antes de ser mujer”.

Bermúdez espera poder presentala xa en Galicia no mes de maio ou de xuño, e case con seguridade en Santiago de Compostela.

Sinopse do libro.

Na segunda metade do século XV, as clases baixas e medias de Galicia estaban a sufrir unha situación de inestabilidade e carencias que alimentaron, durante anos, o descontento xeral e os desexos de xustiza dos menos favorecidos.

Aos períodos de malas colleitas por mor da falta de

choivas,

sumábanselle

os

abusos

da

aristocracia, e a inseguridade que supoñían os

anos emigra coa súa familia a Buenos Aires, onde

salteadores e criminais, que actuaban baixo o

se desenvolve a súa infancia e cursa os seus

amparo dos nobres e do alto clero. O descontento

estudos. Con 15 anos retorna a Muros, ao

do pobo estoupou finalmente, na primavera de

terminar o servicio militar, con vinteun anos,

1.467, nunha gran revolta popular coñecida como

emigra novamente, esta vez a Suiza, onde escribe

“A Gran Revolta Irmandiña”.

os seus primeiros poemas e relatos, os cales non

Naquel contexto social, un labrego chamado Valente Bolaño, coñecido como “Valente

chegou a publicar.

En

1.985

vai

vivir

a

New

York,

de Covas”, alistouse no numeroso exército

retornando definitivamente a España en 1.989.

popular en busca de liberdade e vinganza. Ao

Publica o seu primeiro libro en 2.012, (De la luz a

longo

ser

las tinieblas. Editorial united p.c). En 2.013 publica

logros

o seu segundo traballo, unha recompilación

acadados na guerra, como de desoladoras perdas

histórica sobre o concello de Muros, (2.0 Editora).

persoais.

En agosto de 2014 editase a súa segunda novela,

de

protagonista,

varios tanto

anos dos

Valente

había

satisfactorios

Acadada a vitoria, pouco durou aquel tempo de paz e xustiza, xa que unha contra

15

titulada Mucho antes de ser mujer, (Finisterrae Ediciones).

Xentes de Muros no século XVI p/ Manuel Lago Álvarez.

Carriazo, provisor da cidade e arzobispado de Santiago; da contratación do Sacristán e as súas

De cando os franceses prenderon fogo a Muros

obligacions; dos ingresos e gastos fixos do

aquel fatídico 26 de marzo de 1809, amais das cinzas de 190 casas queimadas, deixáronos sen parte da nosa historia escrita. Vellos documentos que se atopaban nas casas dos escribáns da Vila foron tamén pasto do lume e coa súa desaparición perdeuse un legado historiográfico que como rexistro escrito da nosa historia deixounos orfos do coñecemento do acontecer de Muros durante séculos.

Pero non todo se perdeu. Dalgunha

maneira unha pequena parte do arquivo salvouse do lume. De feito, nos arquivos municipais de Muros hai documentos dos séculos XVI, XVII e XVIII, arquivados na forma en que os técnicos chaman “unidades de instalación”, sendo as mais antigos as actas capitulares do ano1560.

A publicación no ano 1997 do libro do muradán Don Manuel Fabeiro Gómez titulado “PAXINAS HISTORICAS DE MUROS”, (Editorial Toxosoutos), dou luz a un inmenso traballo paleográfico sobre as actas capitulares do ano 1560. Don Manuel, con unha paciencia inmensa transcribiu estas actas que

Concello;

nos dan a coñecer o como se desenrolaba a vida

da necesidade de pan en Noia e da

descarga de pan para Muros; do conflito do coto de

dos muradáns neses anos.

Louro cos forneiros da Vila; da economía marítima;

O libro describe con todo detalle como o primeiro

do acordo de non admitir en Muros aos taleheiros

de xaneiro de cada ano, alcalde, xuíces e

que foran vivir a Noia, etc.

rexedores, e parte dos veciños, acudían á Misa

escrito cos datos que ofrecen as actas capitulares,

Maior na Colexiata, para despois da ofrenda facer

e un magnífico diario do acontecer da Vila e das

tódalas dilixencias que eran obrigatorias de realizar

súas xentes neses anos do século XVI.

dende tempo inmemorial, e entre outras: nomear ao

Escriban,

designar

ao

Procurador

Dos andares sobre as páxinas do libro, fun quen de

Xeral,

sacar os nomes das persoas que cita, que

conceder poder o mesmo, proposta dos Señores,

alcanzan a cantidade de 117, e que transcribo.

donos dos Cobrados, aprobación de ordenanzas, etc.

E así, todo o libro,

Moitos dos apelidos aínda son habituais nas xentes

Amais, no libro fai referencia a acordos

de Muros de agora; outros xa desapareceron.

municipais de todo tipo, incluíndo as peticións e

xunto

queixas que presentaban veciños e forasteiros. Así

con

eles

–nalgúns

casos, cando

así

aparecen- tamén poño os oficios, cargos e labores

podemos saber dos acordos sobre os diezmos

que desempeñaban.

pesca e as medidas do sal; do pago aos traballadores; da visita de inspección do Dr.

16

Persoas citadas:

Gregorio Fernández

Afonso Bazarra

Gregorio Fernández de Ben

Afonso de Lansos

Gregorio López (rexedor)

Afonso de Nantes

Gregorio Loro

Alberte Díaz

Gregorio Peres

Alberte Fernández

Gregrorio de Landeira (rexedor)

Alberte González Alberte Simón (taleheiro)

Inés Rodríguez (viuva de Sancho López de Ozconez)

Alberto de Bazarra

Jacome de Ermida

Aldonza Dominguez

Jacome Paz

Alonso de Lestón (forneiro)

Jacome Xorxe

Alonso de Queiro

Juan Afonso de Senyill

Alonso Nunez (Notario de número da Vila)

Juan Ben (notario)

Alonso Pérez Antón Xerpe Antonio de Caamaño Antonio de Meyrans (rexidor) Antonio de Padrón

Juan da Cana Juan de Iocias Juan de Lago (traballador) Juan de Louro Juan de Paradas (escribano)

Antonio Domínguez

Juan Fernández de Landeyra (tnte. de alcalde)

Antonio Gómez Ares

Juan Rodrígues Guiançe

Antonio Gómez de Guisamonde

Juan Rroibo

Apriço García Bachiller Leis Bachiller Pardiñas (alcalde) Bartolomé de Barral (notario) Coles Maragato Diego Fariña (escribano) Dominga Oanes Domingo Ferreiro Domingos Fernández Fernán de Saborido Fernán de Sofán Fernando de Loro de Figueroa Fernando Díaz de Caamaño Francisco de Xixón Gómez Ferreiro Gómez Martínez (Ferreiro) Gonzalo Calderón (rexidor) Gonzalo Fernández (xuíz) Gonzalo García (mariñeiro) Gonzalo Louro Gregorio de Caamaño Gregorio de Reloba

Juan Veloso

Pero de León (colledor de Rendas Reais) Pero García de Ares Pero Lesmente Pero Yañez de Baruta Roi Bo Roi da Ponte (colledor das Rendas Reais) Roi de Loro Figueroa Sancho López de Ozconez (Xuíz da Vila, soterrado na Colexiata) Vasco Patiño (Xuíz ordinario) Vasco Rodríguez (taleheiro) Xácome Giance (mercader e colledor das Rendas no 1559) Xácome Gómez Xan Rodríguez Xil de Corposanto (taleheiro) Xoán Beloso Xoán Camarón Xoán de Bamonde (procurador do alumeado da igrexa)

Lopo Afonso

Xoán de Bazarra (colledor das Rendas Reás)

Lopo Fariña

Xoán de Ben (alcalde)

Lopo Faryna Fernández

Xoán de la Llama (Procurador xeral en 1559)

Lorenço Afonso Martín de Leis Martín de Tal

Xoán de Louro (Maiordomo Cofradía. Espíritu Santo)

Martín Fernández

Xoán de Meiráns (escribano real)

Martín Fernández Loro

Xoán de Neira

Martín Sánchez (sacristán)

Xoán de Santa María

Martino de Mayo

Xoán de Xixón (alcalde)

Mourelos

Xoan Falloa (coengo)

Pedro de Ben de Figueroa (Procurador Xeral en 1560)

Xoán Fernández

Pedro de Zas

Xoán Martín

Pedro del Rio (canteiro)

Xoán Preto (rexidor)

Pedro Ninobo

Xoán Rodríguez Moro (Teniente de Xuiz)

Pedro Simón (taleheiro) Pedro Teyxido de Turnes Pedro Yañez de Baruta Pero Afonso de Ayuso (coengo) Pero Amor (colledor das Rendas no 1559)

17

Xoán Fernández de Landeira

Xoán Roubo (Maiordomo Cofradía. Espíritu Santo) Xoán Xordo (maiordomo do Couto de Louro) Xoán Xordo Rebellón

Estatísticas de Muros p/ Alianza Uhía Patiño

poboación

Nos primeiros meses do ano as Administracións

habitantes. Comparado coa veciña vila de Noia,

soen facer públicas estatísticas referentes a todo

no ano 1900 tiña unha poboación de 9761

tipo de datos que fan referencia aos Concellos, e

habitantes e agora en 2014, son 14571.

fano comparando o ano vencido cos anos anteriores, co obxetivo de analizar as situacións de crecemento ou decrecemento que inciden no

do

noso

Concello

era de

9130

Censo Electoral de muradanos residentes no estranxeiro (CERA)

andar económico ou social da poboación afectada.

No caso de Muros, as facilitadas ata o de agora non son precisamente moi boas.

Todos os analistas coinciden sempre en que resulta básico para calquera tipo de crecemento económico que, ao menos a fixación da poboación se encadre na estabilidade; argumento que se sustenta na necesidade de que para que se produza un crecemento cómpre que a poboación

Segundo as estatísticas ofrecidas polo INE a

creza ou, no mellor dos casos, non diminúa.

1/9/2014 había censados no extranxeiro 1730

Os datos que paso a ofrecer son oficiais, recollidos dos publicados por diferentes administracións, e

emigrantes cuxa orixe ou residencia é o municipio de Muros.

non pretenden mais que dar a coñecer unha situación real, que pode ser boa ou mala, segundo os ollos que os miren.

Poboación:

A 31 de decembro de 2014 o censo de habitantes de Muros é de 9117 persoas, das que 4402 son homes e 4715 mulleres.

A 31-12-2013 a

poboación era de 9281 persoas. No ano 1900 a

Paro: A 31 de decembro-2014, o número de parados é de 674 persoas (332 homes e 342 mulleres). A

18

variación relativa con respecto ao mes anterior é de -6, e a absoluta, con referencia ao ano anterior, a 59. A 30 de xaneiro, o paro era de 686 persoas, o

social por habitante, 7,44 euros e en servizos públicos básicos 160 euros por habitante. No mesmo

período

Carnota,

cunha

débeda

por

habitante de 43,61 euros, gastou 65,20 e 286,80 euros respectivamente.

No caso de Noia, cunha

débeda por habitante de 66,91 euros, o gasto foi de 73,42 e 274,20 euros respectivamente.

Gastos de persoal: supón un incremento do 1,78 % sobre o mes Dos datos da liquidación do orzamento de 2012, os

anterior.

gastos de persoal do concello de Muros supuxeron a

Débeda:

cantidade de 2.646.106,88 euros, que representan o

Según o Ministerio de Economía e Facenda, o

42,8 % do presuposto dese ano (6.181.902,96

Concello de Muros, a 31-12-2013 tiña unha débeda

euros), resultando ser o concello con mais gasto de

de 2.399.000 euros. A débeda viva a 31-12-2012

persoal de toda a Costa da Morte.

era de

2.655.000 euros. No 2013 reduciuse en

256.000 euros.

Protección e promoción social: En 2013 o Concello de Muros, cunha débeda por habitante de 36,38 euros, gastou en protección

19

Os anos da escola p/ Nieves Formoso Vidal.

sustituídos por unha tablet?.

Lembro sempre con moito agarimo os meus

son

tempos escolares en Louro e Muros.

Foi unha

profesorado mais especializado na materia que

época bonita da miña vida na que aprendín e fixen

imparten e dunha maior conciencia de que o

amigos que aínda hoxe conservo.

alumno é, por enriba de todo, unha persoa a que

En Louro, as primeiras letras aprendinas na escola

hai que respetar. Do mesmo xeito, os alumnos na

de Dona Mari-Carmen e Dona Dolores. Mais tarde

súa inmensa maioría, ven aos mestres como os

tamén acudín as clases particulares que daba o P.

seus preceptores e non como a persoas das que

Agustín, do que gardo un gran recordo.

hai que escapar.

Xa en

mais

modernos

e

se

Agora os métodos acompañan

dun

Muros, para estudar o bacharelato fun a academia

De antes para agora hai cousas que non

de Dona Katy, na rúa Axesta, e a Academia que

cambiaron. E refírome aos moitos disparates que

había nos baixos do Concello.

se

A escola de antes pouco ten que ver coa de agora.

profesores.

O sistema de estudo agora e mais levadeiro e

atrevinme a recopiar uns mais, e como a miña

pouco ten que ver cos moitos medios dos que

memoria non me alcanzaba a todos, engadinlle

dispoñen agora as novas xeracións.

outros

Cando

dicían nas respostas ás preguntas dos Eu teño escoitado uns poucos e

que fun recollendo de aquí e de acolá.

pensamos que kilos de libros puideran ser

Espero, que como a min, vos lembren o imaxin que

RELIXIÓN:

á túa nai.

A soberbia: É un apetito desordenado de comer e

A Santa Trindade: Son o Pai, o Fillo e unha

beber, que se corrixe practicando a luxuria.

Palomica que vive con eles.

Fe: É o que nos dá Deus para poder entender os curas.

Relixión: Caín matou a Abel cunha molleja de burro. (Custoulle, pero ao final conseguiuno) MATEMÁTICAS Polígono: Home con moitas mulleres.

Área do triángulo: É igual á cuarta parte da metade Onde foi bautizado Xesucristo: En Río Janeiro.

do seu lado pola semisuma da raíz cadrada de tres.

O sexto mandamento: Non fornicarás ao teu pai e

Que é un paralelogramo?: Un aparato que serve

20

para pesar en gramos.

O sal común: Ten un curioso sabor salgado.

Que é un ángulo recto?: O que non se desvía

Coñeces algún vexetal sen flores?: Coñezo.

nunca.

Glaciar alpino: Chámase así porque arrastra

Que son números primos?: Os que teñen os

moitos piñeiros.

mesmos avós.

Froitos secos: Entre eles está a laranxa, que se

Quen era Pitágoras?: Un director de colexio que inventou moitas cousas e que non sabía escribir.

Profesor: Un pintor tarda dúas horas en pintar unha parede e outro pintor faino en tres horas, canto tardarán en pintar a parede se o fan os dous xuntos? Alumno: Cinco horas.

Ponme un exemplo de pentágono: A Casa Branca.

Quen foi Enrique Octavo?: O que inventou as fraccións.

Barroco: Estilo de casas feitas de barro. (como o seu propio nome indica) Cal é o pico máis alto da península e onde se encontra?: O Aneto, que está nos Pireneos, en Francia.

CIENCIAS NATURAIS: Movementos do corazón: De rotación arredor de se mesmo e de translación arredor do corpo. O corazón sempre está en movemento, só está parado nos cadáveres.

Esqueleto do papo da perna: Está formado polo

divide en varias partes chamados "grallas".

óso máis longo do corpo, que é o fémur que vai

Arterias: Son uns tubiños de plástico flexibles.

dende o omoplato ata a rótula.

Pediatra: Médico dos pés.

Terremotos: Son problemas internos que ten a

Estimulantes do sistema nervioso: O café, o

Terra.

tabaco e as mulleres.

Que significa leucocito?: Leu, animal, e cocito,

Animais polares: Son a Osa maior e a Osa menor.

pequeno.

A medula espiñal: É un tubo de 10 a 12 metros

Partes do insecto: Son tres: in-sec-to.

onde dicían os antigos que residía a alma. (e que o temos gardado moi enrolladito para que nos caiba ben dentro da columna vertebral).

Minerais: Son animais sen vida.

Fases da Lúa: Lúa chea, lúa nova e menos cuarto.

Músculos do colo: Electrocleidomésticos.

Parasitismo: É a acción de parar unha cousa. Ósos do cranio: Son un frontal, dous parietais, dous orientais... (- Non home, os orientais son os chineses!) - Ah, si señor! Un frontal, dous parietais, dous chineses...

Exemplo de fera salvaxe: O porco.

21

Derivados do leite: O arroz con leite.

Un cadro de Velázquez: As xemelgas.

O mercurio: O mercurio serve para medir a

Quen inventou o pararraios: Frankenstein.

temperatura e chámase termómetro clínico.

Barroco: Estilo de casas feitas de barro.

Os vivíparos: Os vivíparos son o contrario dos ovíparos, entre eles está o home, que ten memoria, entendemento e vontade.

Os mamíferos: Os mamíferos maman as substancias da nai.

As eirugas: Non coñezo ningunha eiruga prexudicial, ou sinxelamente ao mellor vin algunha e ao meu modo de ver non era prexudicial.

Traballo e enerxía: Traballo é se collemos unha cadeira e a poñemos noutro sitio, enerxía é cando a cadeira se levanta soa. (E forza é cando rompe a cadeira).

Onde está o río San Lorenzo: No escorial.

Volcáns: En Mallorca está o Teide. A auga de

Que río pasa por Viena: O Vesubio azul.

mar solidifícase e sae polo cráter. (Si, ese que

Afluentes do Douro pola dereita: Son os

está ao lado dos Pireneos. Saen ata polbos nas

mesmos que pola esquerda.

erupcións).

O Cid: Quixo armarse cabaleiro e buscouse un

Terremotos: Son movementos bruscos que

aldeán chamado Sancho Panza e foise por eses

tragan as persoas. (Non me gustaría encontrarme

mundos.

pola rúa cun movemento brusco deses).

O voltio: Foi inventado por Voltaire. (Voltaire é Deus) O cerebro: As ideas, despois de falar, vanse ao cerebro.

Aves prensoras: Son as aves que viven nas "prensas", sitos onde hai moita auga.

Exemplo de galinácea que non sexa a galiña: O polo.

Réptiles: Son animais que se disolven na auga.

Anfibios: A ra ten unha fenda cloacal, pola cal

O home primitivo: Vestíase de peles e

lanza o típico son "cloac, cloac".

refuxiábase nas tabernas.

Exemplo de parasito interno: As vísceras.

O nome de América: non se debe a Colón senón

Produtos volcánicos: As bombas atómicas.

a Américo "Bespúdrico".

Glaciares: Poden ser por erosión e por

LINGUA:

defunción.

Linguas vernáculas: As que se falan nas

Prehistoria: A prehistoria comezou cando se

tabernas.

extinguiron os dinosauros e rematou cando se

Quen foi Vicente Espinel?: O inventor da Capela

inventou a imprenta.

Sixtina. (E o co-fundador da falanxe).

Paleolítico: Significa Idade de Pedra, porque os

Quevedo: Era coxo, pero dun só pé.

primeiros restos humanos eran de pedra.

22

CALDEIRÓN (Globicephala melas) p/ Amado Barrera.

Os caldeiróns son eses cetáceos tan fáciles de identificar polo seu gran bulto central, o “caldeiro” culpable do seu nome común.

Hai dúas especies, pero a que pasa pola mar de Galicia e ás veces entra nas súas risas de cando en vez ven varar e morrer nas nosas praias, é ésta, porque a outra (G.macrorhynchus) non se ten visto máis abaixo do Golfo de Biscaia. Tamén a lonxitude das aletas pectorais, de case que o 30% do longo do Corpo, axuda a distinguila dela Pódese confundir, de lexos, có Arroaz, ás veces van xuntos nun grupo. O arroaz é màis pequeño e non é “cabezudo”.

Tamén se parece ao zifio (xénero ziphius), pero éstes teñen máis fouciño e menos “caldeiro” O caldeirón desplázase habitualmente polo borde da plataforma continental, o seu hábitat vai dende as zoas subopolares ata as templadas (de 0º a 25 ºC) e hai dúas poblacións mundiais, unha ártica e outra antártica, con uns 90000 individuos.

Vive en pequenos grupos dunha media ducia de individuos, pero ás veces agrúpanase ata 100 deles, e son tan fieis seguidores do “guía” que se vara éste poden ir e varar unha chea deles. Pero son máis comúns os varamentos aillados.

Comer, come case todo o que pode, unha grande variedade de peixes, pero principalmente a súa dieta é a base de calamares e bacallao. Necesita uns 14 kg de comida ao día e bucea ata os 600 m para cazar calamares, que tanto lle gustan e aos que atopa utilizando o seu “caldeiro”, a prominencia frontal, que é un ecolocalizador.

Pola outra banda, eles son presas naturales de orcas e tiburóns. As femias maduran aos 6 anos e os machos aos 12, e son polígamos, perdón por acabar caendo no cotilleo, pero non deixa de telo seu interes o dato.

23

DESPOSORIO ACCIDENTADO p/ Marcelino García Lariño

amigablemente que, “dado que non eran picariños e polo tanto non pensaban coma nenos debido á

Cando na freguesía de San Clodio do Outeiro

Grande,

presentáronse

Delaidiña

sabedoría dos moitos anos e á experiencia da

dos

dilatada vida, aconselláballe que denantes de dar

Manteiga, solteira, de oitenta e catro anos, e

un paso tan importante e serio como é o casamento (anque para o futuro marido ía se-lo terceiro; ela era principiante) cavilasen moito no que querían facer, pensasen nas diferenzas de idade que se levaban e estudasen con detemento os pros. e os contras do cambio tan radical e transcendental que nas súas respectivas

vidas

necesariamente

tiña

que

producirse”, e emprazábaos para que ó cabo de oito días lle trouxeran cumprida contestación.

O día sinalado, novamente chegaron os prometidos á reitoral

Dionisio do Corrobelo, dúas veces viúvo, rañando

para dicirlles ó abade que

estaba firmemente decididos a unirse canto antes

xa os cincuenta abriles, co san desexo e mellor

en casamento por atopárense ámbolos dous

vontade de contraer santo e indisoluble matrimonio,

totalmente (eu diría tolamente) namorados un do

o señor abade, persoa posuidora dunha merecente

outro.

O tonsurado mirou para eles, e, despois de estar un anaco de tempo calado, pensativo, díxolle: –¡Vaia!

Se

queredes

casar,

se

tedes

vehemente desexo de facelo como dicides, haberá que

casarvos: ninguén pode

impedírvolo. Ti,

Dionisio, por seres doutra freguesía, non veñas ata que traias os papeis arranxados do meu colega; e ti, Delaida, cando queiras, mañá ou pasado, ven por aquí.

A Delaidiña non se fixo agardar. Ó outro día á primeira hora, xa se presentou perante do señor abade que lle volveu a dicir que pensase, que recapacitase, que meditase ben no que ía facer ós seus oitenta e catro anos, que reflexionase no seu sona

de

home

cabal

e

prudente,

faloulle

futuro home que xa levara dúas mulleres por diante

24

sería a felicidade completa. Co que me gusta a min viaxar e ir ás festas... no me quedará o San Marcos de Noia, o Nazareno do Caramiñal, o San Pedro de Muros... ¡qué regalía!

O cura coa contestación da vella veu o ceo aberto:

“xa

non

hai

casamento”

coidou,

e

replicoulle: –Pois ata teres do teu pretendente esa inequívoca mostra de cariño, non veñas por aquí.

E non volveu. Non volveu uns días, porque á semana, pouco máis ou menos, aparecéronlle á porta da reitoral os dous ruliños montados nunha motocicletiña pequena desas chamadas “vespino”.

–¡Señor cura, aquí estamos! Como os posibles non daban para máis non puidemos e que non fixese certeiro o dito que non hai dúas

chegar a un coche. Cada un vai á feira co que ten,

sen tres. Ela contestoulle que el dáballe claras e

¿non lle parece? –falou ela. E ó abade caeulle o

ardentes mostras de que lle quería. E o abade, a

mundo ós pés. Non lle quedou máis remedio, pese

quen aquel casamento, aquela voda, por mor da

ás súas boas intencións, que claudicar: casounos:

diferenza de idade en xente tan lonxeva non lle

Ó

gustaba nin moito nin pouco, pero non era quen de

remate

da

cerimonia,

os

recentes

desposados montados no “vespino” encetaron

impedilo, tratando por derradeira vez de disuadila,

gozosos e felices a viaxe de noivos para disfruta-la

faloulle:

lúa de mel.

–Amais desas mostras apaixonadas de

Ó outro día, enteirado pola prensa, o señor

cariño que dis ti, debería darche outras. Imos ver:

abade acudiu a velos ó Hospital Xeral de Santiago

–¿Díxote que te ía mercar un coche?

onde estaba internados por mor dun grave e espectacular accidente: escaralláranse por exceso

–¡Ai, non señor! E mire, neso que vostede

de velocidade o saírse nunha curva baixando coma un lóstrego unha pronunciada e perigosa pendente.

E a magoada, tremelicando coma un vara verde, dicíalle ó abade: –As crebaduras, con lle ser moito, non lle son nada, señor cura,. O malo, o que xa non ten remedio, é a perda do que levaba dentro das miñas entrañas.

O cura fala o que lle dixo a vella. Moi ben podería tratarse dun delirium tremens.

ben di ten moita razón. Porque si tiveramos coche

25

Subida ao Castelo p/ Javier Mayo Veloso

deixamos o coche e camiñamos uns 100 metros ata que, a esquerdas comeza un camiño da pé moi es-

O prometido é débeda. Alevosamente hoxe decidín o asalto desta fortaleza natural.

Dende hai moito tempo esperaba esta visita a un

treitiño e case imperceptible. Coidado non pasarse de longo. A uns 300 metros encontrámonos coa

monte tan enigmático como caprichoso nas súas formas e cargado de estrañas historias (ríos subterráneos, pozos interminables, moradores misteriosos....). Manuel Gago,

mellor

ca

min, vos explica no seu blog unha interesante teoría, segundo a cal, dende este natural atalaia, gornicións romanas vixiaban unha suposta vía secundaria á famosa Vía Per Loca

Marítima

(ou

Vía

XX).

http://

Isto e o que se miraba dende a atalaia. Esteiro ó fondo. Abaixo, o vértigo.

www.manuelgago.org/blog/index.php/2010/04/12/ obico-do-castelo-grande-a-fortaleza-dos-

primeira atalaia e entrada natural que algúns mora-

humildestesouros-agachados/

dores adaptaron (ver foto do calzo). Seguimos ou-

Probablemente moradores de distinta época con-

tros tantos metros e encontrámonos a segunda atalaia. Aos seus pés unha impresionante cova graníti-

quistaron O Castelo dada a súa privilexiada situa-

ca natural (podemos chegar a estar de pé dentro

ción. Non lle puxen tempo á ruta posto que me deti-

dela) onde vemos restos de lume e probablemente

Enlace á ruta: http://www.wikiloc.com/wikiloc/view.do?id=8810852

ven (e camiñei sobre os meus pasos) varias veces.

Ademais "toxos, xestas e loureiros" dificultan o paso. Subimos en coche, para alixeirar, dende Esteiro, pola estrada de o Maio, pasando por Lestelle, A Penseira, Catadoiro e Arestiño. Chegamos ata a subestación de Gamesa e collemos a estrada cara Á Laxe. Na primeira curva moi pechada a dereita

26

Detalle do abrigadoiro natural na atalaia principal.

tellas seculares. Seguimos e a maleza vólvese seriamente impertinente (15 ou 20 metros), ascendemos lixeiramente deixando atrás impresionantes loureiros e xa estamos no cumio. A primeira arritmia sucede ao ver, de pronto sobre unha lousa, o al-

Panorámica dende a cazoleta da atalaia do Monte Castelo: dende Arestiño ate a Braña pasando por Esteiro.

querque (un xogo moi popular no medievo e orixinario do imperio romano). Que fai aquí, quen o xogaba e dende cando?. A uns poucos pasos e subindo por uns chanzos tallados na rocha por aqueles outeadores a segunda arritmia volve visitarme ao descubrir unhas impresionantes vistas desaconsellables para os que sufran de vertixe. Séntome un anaco e intento adiviñar en que estarían a pensar os meus predecesores centenarios e, sobre todo, dobraría a garda o perdedor do xogo?. Enlace á explicación do Alquerque (ou Xogo do Muiño): http://es.wikipedia.org/wiki/Juego_del_molino Taboleiro granítico do Alquerque retocado dixitalmente.

Despóis do alquerque, quita o hipo esta fenda na entrada natural do monte.

Primeiro plano do Alquerque.

Imaxinadevos un inmenso medeiro a modo de cancela eiquí.

Foto esférica dende a Atalaia principal en Google Maps: https://www.google.com/maps/views/view/116330458616586852320/gphoto/6112890348930743298

27

A matanza do porco en Serres José Vázquez Rama (Pepe do Conde)

As

maioría das faenas. E no medio de todo, que non faltara a caña e o brandy para os homes e o Sansón ou Anibal para as mulleres,E que

aldeas van cambiando e con elas costumes

ancestrais que se perden no tempo. Unha delas é a matanza do porco. Criar un porco nunha casa era case a garantía de ter a despensa chea para moito tempo. Ter un porco na casa era como ter unha bendición. No meu Serres natal, Case non había casa que non criara un ou mais porcos.

A base fundamental da alimentación de todo o ano dependía deses porcos que, entón, pasaban na casa cerca dun ano, Engordábase con patacas, verduras, fariña de millo e/ou calquera outro alimento que se tivese a man, pero case nunca con pensos, xa que nos tempos de antes non existían na cultura alimenticia do lugar. Os que nacemos na aldea sabemos ben que a mellor alimentación é a natural.

tampouco faltaran bromas, anécdotas nen moita retranca. Lémbrome dunha do señor Andrés de Jeilla que con 95 anos lle dicía a unha veciña "veinteañera" de bo ver que se dispoñía a coller o coche para ir traballar: "Gloria, ven tomar unha copiña muller, a ver polo que nos da despois...".Os nenos tiñamos que conformarmos coa laranxada da “Pitusa” ou coa gaseosa que dou a coñecer entre nós o apelido do noso presidente... É esta unha tradición xa case extinguida e xa son poucas as familias que na parroquia aínda engordan os porcos na casa para a matanza, xa que é difícil encontrar quen axude a realizar os traballos, ademais que cada vez somos menos no lugar e tamén a normativa para estas “festas”, é moi europea.

A miña casa coñecíase e coñécese pola casa do “Conde” -aínda que nen antes nen agora fomos nobres, tan só xente de aldea criada no traballo- e nela tamén había porco. Eu, de pequeno, esperaba con ansia pola matanza, que sempre na nosa aldea foi unha das actividades colectivas mais arraigadas e colectiva, xa que nela participaban familia e amigos ao tempo que se realizaba un traballo esencial para a "supervivencia" de todo o ano, tratábase dunha "festa" que duraba máis dun día.

O traslado do porco dende a corte ao banco da matanza -o traballo do experto matachín- e a recollida do sangue para facer as "morcillas" eran a primeira parte da faena. Despois, coller a palla ou a ramada para queimar o pelo do animal, e deseguido lavalo ben con auga, frotando con esmero con pedra do país, e seguir limpado cos coitelos. Colgalo, abrilo para sacar as tripas e posteriormente lavalas para logo ser usadas co fin de facer os chourizos. Aos días seguintes "festa rachada": preparar a "zorza" para os chourizos e derreter os rinchóns. Eran días de moito traballo especialmente para as mulleres que realizaban a

Con todo, quédanos o gran recordo do gran sabor de todo canto o porco daba de si: os chourizos caseiros, as morcillas, as carnes mortas, os callos, o cocido e o seu caldiño, e tamén o encontro de familiares e amigos que arredor do sufrido animal engrandecían os seus lazos de amizade.

28

Presentación do libro “FALANDO CLARO” Fotografias: Nieves Formoso Vidal

O venres 20 de febreiro, na aula de informática da Casa da Cultura de Muros, a revista The Muros Times tuvo a honra organizar a presentación en Muros do libro de Pepe Sendón “FALANDO CLARO”, sobre a vida do dirixente anarquista Claro José Sendón Lamela.

Ante un público entregado, no nome de Jorge Lago, (director de TMT), o editor da revista Manuel Lago dou lectura a unhas notas enviadas por Jorge nas que amosaba o seu agradecemento ao autor polo gran traballo realizado; un traballo biográfico sobre unha persoa singular, profundamente entregada aos seus ideais, e que nado na parroquia de Louro, e de humilde

condición,

chegou

a

alcanzar

gran

notoriedade na España republicana.

O autor da obra, Pepe Sendón, agradeceu a colaboración de TMT na presentación do libro, e nunha corta pero profunda intervención, fixo un percorrido pola vida de Claro Sendón, dende o seu nacemento en Louro ata a súa morte en New York, no ano 1937.

Na lembranza do ciclo vital do anarquista loureán, o autor recordou a Claro Sendón como un fillo de labregos que daba conferencias; un neno que vendía xornais nas rúas de Bos Aires e como un autodidacta que compartía estrado con ministros. Pepe Sendón tamén defineu a Claro como un loitador incansable na defensa dos mais débiles.

Toda

a

disertación

de

Pepe

Sendón

estivo

acompañada dunha presentación audiovisual, con grande aporte de fotos e documentos do recordado Claro Sendón Lamela.

29

"A confiansa levárona os ingleses." (dito de Muros) p/ Manuel Antonio Franco

grave perigo, pero é unha molestia que hai que eliminar.

Na mañá do 4 de xuño de 1805 o señor Yeo

O capitán Frederick Lewis Maitland, que coñecera a

atopábase na cuberta do HMS Loire mirando para

Kingfisher, unha balandra de 18 canóns, tamén

Montelouro. Na marina estaba fasendo carreira.

estaba progresando nunha guerra que lle gardaba

Entrara con 10 anos e con 22 era primeiro tenente

unha sorpresa final. Quen lle ía dicir, alí, na cuberta

bahía de Muros cando servía como tenente no HMS

nun buque da súa maxestade... bo momento para progresar,

este,

no

medio

das

guerras

napoleónicas.

A fragata Loire, mandada polo capitán Maitland, ca súa envergadura e cos 44 canóns que portaba, podía ter problemas se se enfrontaba cos buques insignia inimigos como o Argonauta ou o Bucentaure, de 80 pezas, aos que a Royal Navy andaba buscando co Prince of Wales ou o Victory, de 98 e 110 respectivamente. Pero este era o xogo que mantiñan Calder-Nelson e Villeneuve-Gravina, non o seu. A súa misión, que xa duraba tres anos, era acosar e raposear ós barcos franco-españois que se puxeran por diante.

dun barco de tamaño medio e planeando o

Para iso sí que estaban ben preparados... que lles

apresamento dunha pequena embarcación francesa

pregunten ós da faluca Esperanza, alias Don Pedro,

na costa galega, que o

da Coruña, capturada dous días antes na bahía de

invencible Napoleón Bonaparte, despois da derrota

Camariñas; ou o propio Loire, de fabricación

en Waterloo, se rendiría a el e que o

francesa e apresado sen ter cumprido o ano de

levaría a Inglaterra cautivo no HMS Belerofonte, un

servicio ás ordes da Revolución, aló no outono do

buque de terceira clase con 74 canóns que o

1798, cando fuxía despois da batalla de Tory Island

almirantazgo inglés porá nas súas mans.

na costa noroeste de Irlanda. Realmente eran

Pero esto será dez anos máis tarde. Agora confiaba

expertos.

na capacidade da súa tripulación e sobre todo nun

Na bahía de Muros, outra presa: un corsario francés

tenente Yeo, que xa demostrara a súa valía na

de 26 canóns que semella preparado para a

toma de posicións inimigas en terra, coma en

navegación. Maitland ordena dirixir o seu barco ó

Cesenatico no 1800, na costa adriática italiana.

interior da ría, deixando Montelouro e os areais de

"Hoxe é o anviversario dos nosos soberanos e ímos

San Francisco á babor. Ás nove da mañán, antes

dedicarlles esta victoria!", arengou o

de doblar Rebordiño, unha pequena batería de

capitán. O primeiro tenente e outros 49 homes

dous canóns que non avistaran sorpréndeos

elexidos ármanse e embarcan nos botes para

abrindo fogo sobre eles. El sabe que non supón un

dirixirse rápidamente á costa e tomar a batería inimiga. O desembarco nunha zona rochosa non é

30

doada e o baluarte segue cuspindo proxectís, pero unha vez en terra, os defensores, 8 artilleiros e 10 homes de apoio, fuxen despavoridos en canto ven a forza e determinación dos soldados ingleses con Mr. Yeo á fronte.

Desde ese punto de observación privilexiado e mentras os seus soldados desmontan e inutilizan as 2 pezas artilleiras do baluarte, ve como a Fortaleza que hai á entrada da Vila está disparando sobre o Loire con bastante puntería, impactando no casco do buque unha e outra vez. A fragata vese obrigada a cambiar o rumbo para protexerse e enfrontar mellor o contraataque. Tamén ve fondeados non un, senón tres barcos; a veloz e mariñeira nave corsaria La Confiance de 26 canóns e o bergantín Le Belier, de 20 carronadas de 18 libras, ambos de Burdeos, e a un bergantín mercante español en moi mal estado. Ningún deles estaba disparando, polo que advertiu que non estaban pertrechados para a loita.

troneiras ás rochas da praia, salvando unha altura

Quedaba como único obstáculo Fortaleza da Vila,

de 25 pes.

que incluso sen a axuda dos barcos de guerra

Iza a Union Jack no forte. A praza está tomada, os

seguía

conta.

defensores vencidos. Cero baixas, 0K. En cambio o

Protexéndoo hai 22 soldados españois, varios

inimigo perdeu 12 homes, entre os que se atopoan o

cabaleiros e xente do pobo. Tamén contan cun

governador do forte, un cabaleiro español, e o

sendo

un

enemigo

a

ter

en

reforzo de 100 homes do buque Le Confiance.

Seguramente non consigan afundilos, pero o intercambio de disparos podía causar a morte de moitos dos seus compañeiros.

Mr. Yeo decatouse da existencia dunha porta aberta na

Fortaleza.

consistencia

Os

dos

defensores,

muros

que

os

confiados protexían

na e

centrados no navío atacante, non se percibiran do punto débil que supuña a porta sur!. El sí , polo que sen esperar ordes e encabenzando ós seus 49 compañeiros asalta o forte.

Na entrada hai un centinela francés que dispara en canto os vé e corre para refuxiarse dentro. A porta está aberta e desprotexida. Entran e no medio da praza Mr. Yeo atópase ó governador do posto e acaba con el dun solo golpe rompendo o seu sable en dous anacos. Mentras, a súa tropa despacha ós outros oficiais e a cantos se lles poñen por diante, anque a maioría da guarnición se retira na parte

subcapitán do Le Confiance, e hai 30 feridos.

traseira da Fortaleza para fuxir saltando desde as

As leves feridas que Mr. Yeo e os seus homes teñen

31

son

un

prezo

pequeno

polo

enorme

botín

recoñecementos, medallas e espadas. Non estarán

conseguido: dous barcos, o La Confiance (que non

nestas

coordenadas

tiña canóns a bordo) e o Le Belier (o bergantín

despois, o 22 de xullo, as escuadras de Calder e

español, dado o seu estado, quéimano na bahía), e

Villeneuve se enfronten á altura de Fisterra noutro

os 12 canóns de 18 libras da Fortaleza. Ademáis,

asalto dun combate que culminará en Trafalgar ca

os dirixentes da Vila entréganlles o contido dos

victoria inglesa.

almacéns a cambio de que deixen tranquilos á

Por esta acción de guerra a James Lucas Yeo

xente do pobo. Mellor así, cargar e marchar canto

nomearano

antes, sen excesos e sen abusar da pobre xente

almirantazgo porá nas súas mans o HMS Confiance

que pouco pode ter. Pola contra, é numerosa e son

rearmado e preparado para navegar.

moitos os barcos do lugar fondeados na bahía que,

Mandará outros navíos e ascenderá a capitán,

anque sexan pequenos e esten mal armados,

comodoro e comandante xeral, combatindo a

poden supoñer un gran problema se a situación se

españois, franceses e esclavistas (abolicionista

torce.

convencido) polo Caribe, os Grandes Lagos ou a

Como despedida disparan e inutilizan as armas de

costa occidental de África, antes de morrer por

fogo que quedaban na Fortaleza e no baluarte e

enfermidade nunha viaxe de volta a Inglaterra

tíranas ao mar. Tamén destruen os carros dos

desde Xamaica en agosto do 1818.

máster

cando

and

unhas

semanas

commander

canóns e reventan as troneiras ca pólvora que atopan alí. Os 40 barrís que lles sobran así coma

"A confiansa levárona os ingleses."

outros dous pequenos canóns de bronce e 50

(dito de Muros).

soportes de armas, lévanos á bordo.

Pois si, levouna Mr Yeo...

Marchaban cuns magníficos trofeos para Inglaterra, onde

serán

recibidos

con

honores,

32

e

o

Un escudo da Vila p/ Pablo Andrade.

Segundo Don Ramón de Artaza este escudo atópase na casa que formaba parte do Maiorazgo da Capela do Carme e que foi, sen dubida, a morada dos donos ou fundadores de este vínculo. De antigo o escudo estaba na parede exterior do patio que conduce á horta. Na actualidade, non está nese sitio, xa que foi trasladado polos novos donos compradores da casa e da finca, á parede sur da citada horta. Este é un escudo cuartelado:no primeiro cuartel, as armas dos Figueróa; no segundo, descoñecido; no terceiro, as armas dos Bermúdez; no cuarto, as das Romero, e no quinto, descoñecido.

33

A cociña nas Américas outra aplicación máis que a de adozar certos produtos alimenticios xa fosen cárnicos ou de

p/ Manuela Tajes.

Despois de levar tantos anos vivindo en USA, dinme de conta que querendo ou sen querer, as costumes da sociedade americana pasaron a formar parte da miña vida. Xa o di o refraneiro: “alí onde estés, fai o que ves”. E tanto que oubo que facelo, pese a que os costumes eran moi diferentes. Pero a algo o que non me acostumei totalmente foi ás comidas americanas sen darlles un toque galego.

Intentar escribir sobre o cociña norteamericana e case un imposible. A multiplicidade de culturas que confluíron en USA ao longo da súa historia deron de si moreas de formas de cociñar un mesmo produto. Hai que ter en conta que en España hai unha imaxe un pouco distorsionada da comida americana, pois non todo e “fast-food” (comida rápida). Nas Américas tamén se cociña con calma, pero hai que darse conta que aínda cociñando con produtos coñecidos en España os sabores non son iguales. O americano é un ávido experimentador tal

vez polo feito de que a súa propia cociña está emparentada culturalmente con tantas outras. O americano que viaxa ao exterior non vai buscar o que deixou senón que ao encontro de novas sensacións culinarias e ese aprecio ao diferente fai que nas súas cidades máis cosmopolitas o mapa de sabores sexa case infinito. Tamén lles encantan os postres que tenden polo xeral a ser demasiado doces. Iso débese talvez a que dende o tempo das colonias a fabricación do ron significaba un exceso de residuos en forma de xaropes que non tiñan

34

repostaría.

Unha costume que se exportou a España é o brunch, (Breakfast-lunch) que consiste en facer un almorzo moi forte a iso das 12 do mediodía un domingo ou un sábado. Adoita ser un só prato que normalmente ten ovos revoltos, mashed potatoes (un puré de patacas riquísimo) ou o hash browns (que é como unha tortilla de patacas, pero sen ovo), pero pode ter tamén peixe, carne, salchichas, etc. Non é un prato moi forte, pero tampouco son os típicos revoltos con touciño entrefebrado. Quedar con amigos para tomar o brunch e logo ir ao cine é unha actividade tan habitual como en España quedar a tomar unhas tapas e logo ir a comer.

Como dicía ao principio, as comidas americanas non son do que máis abuso, pero non por discriminación, senón máis ben polo lastre cultural que levo conmigo. Na casa facemos a comida ao estilo de Muros. Caldeiradas, empanadas, cocido, guisos, arroces, e un longo etcétera, conforman a nosa carta e cando temos na casa invitados americanos, a nosa comida gústalle moito, pero tampouco renunciamos a algúns pratos moi americanos, que de todo hai que probar. Bo proveito ¡¡

Unas notas sobre la COLEGIATA DE MUROS (Texto del canónigo y escritor don Manuel Jesús Precedo Lafuente --licenciado en Teología y en Ciencias Bíblicas, y diplomado en Filosofía)

La parroquia de S. Pedro de Muros, noble villa situada en la ría que lleva el nombre de Muros y de Noya, tiene un buen número de edificios religiosos, recuerdo de la prosapia de sus gentes. Desde 1504 tuvo una colegiata, creada entonces por el Papa Alejandro IV a petición de Diego de Muros III, que contó con el apoyo de los Reyes Católicos. Desapareció el título colegial, dado a algunas iglesias insignes dotadas de un cabildo, en febrero de 1843, y, en virtud del Concordato de 1851, quedó convertida en sede de la comunidad parroquial.

Se conoció el templo primitivo, anterior al actual, como de Santa María do Campo y Santa María A Nova.

Había sido construido en el siglo XIII, y de él se conservan el rosetón, algunos canecillos y la bella portada principal, de arquivoltas semicirculares, sobre columnas acodilladas en las jambas. Una inscripci6n en el dintel de la puerta lateral nos recuerda que la iglesia de Santa María que existe hoy fue construida por iniciativa del arzobispo Don Lope de Mendoza, que rigió la sede compostelana de 1399 a 1445, y concluida con el patrocinio del Concejo muradano.

La iglesia tiene una sola nave, dotada de cubierta de madera a dos aguas, asentada sobre arcos transversales, que se apoyan en haces de columnas adosados a los muros. Los capiteles rezuman gustos románicos.

Hay seis capillas ojivales, unas con bóveda de crucería de nervios diagonales y otras con bóveda estrellada.

Destaca por su belleza la capilla mayor, que ocupa el ábside románico primitivo, posteriormente modificado, que tiene bóveda de crucería. Al fondo tiene una ventana de arco apuntado, como también es apuntado el arco triunfal. Hay interesantes sepulcros románicos y otros de los siglos XV y XVI.

35

Historias de curas p/ José Manuel Formoso Luces

Don Ramón levaba xa cincuenta e seis anos de cura e o coadxutor, 18 días. A xuventude de Don Manuel axudou moito a que a xente xoven de Muros estivera moi contenta co cura novo.

Coa morte no ano 1857 do último Prior da Colexiata D. Ramón Gómez de Reloba, Muros tivo por párrocos a Don José Blanco (encargado polo Arcebispo); Don Francisco Bretal (franciscano exclaustrado); Don Pedro Antonio Rodríguez (primeiro párroco por oposición); Don José García Hervilla (cura ecónomo); Don José Baldomero Callón (cura párroco); Don José Lamela Penela (cura ecónomo); Don José Souto Iglesias (cura párroco); Don Joaquín Malvarez Dubert (ecónomo, de abril de1922 a 1930); Don Ramón García Longo (cura párroco entre 1930 e1966, Don Casimiro Torres Pombo entre 1966-2008 (falecido en 2014), e na actualidade a Don Alfonso Mera Nogueiras, cura párroco dende o ano 2008.

No pouco tempo que estivo entre nos (de xullo a decembro de 1953) uniu en matrimonio a oito parellas e escoitou a súas primeiras confesións, amais de axudar ao párroco en todo canto necesitase. Sobre o tema das confesións foi moi sonada en Muros, anécdota que lle aconteceu con unha parroquiana; anécdota que el contaría anos despois, pero que xa era conocida na Vila.

Aconteceu que o párroco lle asignou un dos confesionarios para que namentres el celebraba misa o coadxutor escoitase en confesión a quen quixera facelo. O caso foi que o novo cura nunca antes escoitara en confesión a persoa algunha. (apenas facía vinte días que era sacerdote). Un pouco nervioso acercouse ao confesionario asignado a alí acercouse unha muller. Unha vez rematou, e despois da misa, xa na rúa, unha veciña díxolle: ¿ves de confesarte co cura novo ?, ao que respondeu: “Si, a primeira de todas lambina eu ¡”.

Don Manuel dicía: “supoño que pensaba que era a primeira confesión en Muros, o que nunca soubo foi que tamén era a primeira da miña vida”.

Dos moitos coadxutores que pasaron pola nosa parroquia non se dispón dunha lista expresa que faga referencia aos seus nomes e o tempo que pasaron entre nós, sen embargo as xentes de Muros gardan na súa memoria e con moi grato recordo, a moitos deles. Un dos recordados é Don Manuel Castiñeira Rodríguez. Este home, nacido no concello de Laxe no ano 1927, foi ordenado sacerdote polo Cardeal-Arzebisbo Don Fernando Quiroga Palacios o 28 de xuño de 1953, o mesmo día en que tamén foi ordenado Don Casimiro Torres Pombo. Don Manuel, despois de descansar uns días coa súa familia, foi nomeado como coadxutor da nosa parroquia o 15 de xullo.

A Muros chegou de noite. O baixarse do autobús dirixiuse a casa reitoral, onde o párroco Don Ramón García Longo tras invitalo a cear levouno a casa das “Picas”, que estaba enfronte da igrexa parroquial e onde era costume de aloxar aos sacerdotes que colaboraban co párroco. O novo coadxutor sinteuse moi acollido polas tres irmás Leis Castellat, Manuela, Juana e Lola. Días despois coñeceu a Don Manuel Fiúza (o marido de Pepita Hermosa), que era o director da Caixa de Aforros con quen entabloú unha boa amizade.

Don Manuel recibiu en decembro de 1953 o nomeamento de ecónomo da parroquial de Santa María de Cee e en 1955 de ecónomo de Carril.

Anos despois,(en 1965), foi nomeado párroco de A Estrada, onde faleceu en 2008 aos 81 de idade, despois de exercer durante case 40 anos como pastor daquela comunidade.

A diferenza de idade entre o cura novo e o párroco Don Ramón, fíxose notar de inmediato. Don Ramón tiña xa 80 anos e o xoven Castiñeira, 26.

36

A voz dos nosos poetas “ROMPE O MAR” p/ Pablo Andrade.

Rompe o mar, bate nas penas debaixo do Monte Louro.

Xa o ceo virou mouro, Vai entrando o vendaval.

Rompe o ´´Neixon´´ dende fora, E pola terra o ´´Congral´´ Pechalle o paso o ´´Carreiro´´ Que escomenza a retumar As beiras tornanse brancas Polos embates do mar I os lóstregos no ceo, escomenzan dar sinais Do temporal que se achega Os patrons que ben coñecen A falsedade deste mar

Poñen proa rumbo a terra Non se queren arriscar Pois o mal tempo que chega Cada intre medra mais.

E alo pola lonxania che diviso, Monte Louro.

Erguendote esprendoroso na boca da nosa ria.

Monte Louro, Monte Louro cando che vexo o chegar Sento a maior das ledicias E do peito saeme un sopro Pois xa non collo co gozo; de poder voltar a ollarche Vexo xa o ´´Rebordiño´´doulle alabanzas a Deus Por me traer a bon porto.

Rompe o mar bate nas penas; por fora do Monte Louro E o longo de toda a costa non hai baixo que non rompa.

O temporai vai pra longo.

37

Cousas de por Muros e arredores p/ Manuel Lago Álvarez

que corren nos que as novas tecnoloxías priman

Como cada catro anos chegan os meses de

sobre o saber antergo.

escoitar,(iso sí, moi corrixidas e aumentadas),

Pois chega a tempada de escoitar, -sexa en voz

diferentes... vamoslle chamar “perliñas”, que son

alta ou polo baixiño-, unha morea de expresións

parte da nosa maneira de ser, e que polas terras

que farán a delicia dos propios para alporizar aos

de Muros sonche coma os airiños da “feliz

alleos. Eu estou seguro que estas “perliñas” non

primavera”, que se esperan como quen espera as

se dirán con ánimo de afundir a quen vaian

andoriñas.

dirixidas. Bueno, un pouco si, pero en todo caso

Quén non foi algunha vez increpado con un “vaites -vaites”, “reconos”,

ou

con

pois

perliñas

serían

menores,

que

un esas as

formarán parte do “gran teatro”.

Aí vai unha pequena escolma das “perliñas” mais usadas

nas

nosas

terras.

conocidas e outras menos.

Unhas

son

moi

Seguro que faltan

outras

moitas mais, pero con estas seguro que a

poderiamos

diversión está garantizada. Non inclúo expresións

escoitar para gozo e

que xa forman parte dos andares de tódolos días:

deleite de grandes e

prepotente, parvo, gilipollas, soberbio, corrupto,

pequenas orellas.

chulo,mentireiro, carca, etc.

peores

Os galegos, (e un pouco mais os muradáns), facemos do insulto un arte. Di o saber popular que non ofende quen quer, senón que pode, i esto e unha realidade no día a día.

As xeracións novas quedáronse con pouco. O mais que se lle pode escoitar e un “gilipollas”, “parvo”,”estúpido”, e pouco mais.

Pero tendo

“As Perliñas”

Argalleiro: armador de jaleos.

Baldreu/bandallo/porcallán: Persoa sucia Barallocas/ falangueiro: Que fala en exceso ou sen sentido.

Camándula: Hipócrita Chafalleiro/trangalleiro: Desordenado, despistado Choromicas/ mexericas : Chorón Bulebule: Que todo o toca e desordena. Que non ten parada.

Cacharulo: Que ten grosas as nádegas.

Cacholán/a: Utilízase para designar a todo aquel privado de razón e de miolos, que realiza as accións sen pensar , e con desastrosas consecuencias.

Caguiñas: Apoucado, chaíñas, cobarde, cagainas, cagaíñas, cagán, cagarolas.

Chapón: Persoa que come con voracidade.

como temos un léxico tan amplo, a cousa estraña bastante. Creo que, en parte, porque as novas xeracións usan mais outro tipo de expresión mais “psicodélicas”, vamos... mais acordes cos tempos

Galdrumeiro.

Chocalleiro: Que ten por costume dicir ou facer chocalladas (bromas ou chanzas de dubidoso gusto).

38

Comeca: que fai as cousas por interese persoal.

Rexoubón: Murmurador, que soe falar mal

Farfallón: Que ten moi pouco coidado no seu

doutras persoas.

traballo.

Rifeiro: Dise de quen é amigo de andar en rifas ou

Fazañeiro: Que alardea das súas fazañas.

liortas. Rifante.

Garatuxeiro: Que gaba ós demais en exceso.

Rincheiro: Que ri con estridencia, ensinando os

Langrán: Que ten aversión polo traballo. lacazán.

dentes.

Lareta: Indiscreto, que todo o divulga.

Trampuzas: Persoa involucrada en negocios

Lercha: Prostituta

sucios.

Esmorgante: trouleiro, juerguista Fachendoso/farruco: Prepotente.

Farrapento: Cutre, mal vestido Gordecho/a: Gordiño/a Lacazán: Aquel que non quer traballar.

Lercho: Dise da persoa que come e bebe demasiado.

Mexeriqueiro ou Mexiriqueiro: Persoa remilgosa

Trapalleiro: contador de trolas.

ou mimarralleira.

Valdreu: persoa despreocupada de calquera

Mexevo: tonto, pero que non o é do todo.

asunto que defrauda constantemente a confianza

Pailán/ pailaroco: Ignorante, inculto.

dos demais.

Papamoscas/ papaxouvas : Falto de iniciativa

Quiñolán: persoa ridícula, xa sexa polos seus

Moinante: Arteiro, astuto. Aplícase á persoa que

actos ou polos seus comentarios; alguén que

utiilza métodos cariñosos para consegui-lo que

sempre queda coma un inferior, sen ser digno de

quere.

respecto.

Palabreiro: Persoa que promete moitas cousas e

Rexoubón: Dise de todo aquel que expresa

logo non cumpre.

opinións negativas sobre os actos dos demais

Pándego: Dise da persoa amiga das farras e diversións. Canfurneiro, carallán, Panxolas: Dise do que sabe capta-la vontade doutro con enganos e gabanzas.

Paxoco: medio bobo.

Pedichón/a : o que pide por pedir.

Pendejo: que vive a conta de quen se deixa.

Prosma: Persoa lenta, pesada, tardona.

Quinquillan: persoa de dubidosa reputación e modais que se adica a vagar polo mundo aproveitándose dos demais sen proporcionar nada a cambio.

Peposo/a: dise daquel que non coida o seu

coma se el pudera facelo moito mellor inda que

aspecto diario e resulta repugnante para os que o

non teña coñecementos ó respecto.

rodean, ademais de demostrar unhas facultades

Taravelo: Persoa que acepta a vontade dos

intelectuais reducidas.

demais sen discusión, alguén sen decisión.

Rapatundas: Dise do que por apoucado aguanta

Xan: Persoa de pouca personalidade que é

tundas de todos.

manexado por todos.

Raposeiro: Astuto, malicioso, raposo, zorro.

Zalapastrán: Baldreu, pastrán, fargallón, bandallo,

Remendafoles: Caguiñas.

persoa sucia e mal amañada.

39

40