The Muros Times nº 29 - Abril - Maio - 2016

The Muros Times -Revista Dixital Muradana de Arte e Cultura-

Nº 29 ABRIL-MAIO—2016

REVISTA DIXITAL DE ARTE E CULTURA 1

Fonte do Maio—Esteiro

The Muros Times Nº 29—ABRIL—MAIO —2016

Indice: Cruceiro e petroglifo de Crus da Pedra (p/ Xocas Figueiras)

Páx. 3

Valió la pena (p/ Amado Barrera)

páx. 4-5

Datos de población 2015

páx. 6-7

¿Qué debo saber si uso un Marcapasos? (p/ Dr. Ricardo Castillo )

páx. 8-9

D. Andrés Santos Ortigueira (p/ Alejandro Castiñeira Ruíz)

páx. 10

Que non te aten (p/ Manuel Iglesias Turnes)

páx. 11

Repaso pola historia de Esteiro (II) (p/ Santi Llovo)

páx. 12-16

Locucions latinas máis usadas

páx. 17

Datos de Muros en 1880

páx. 18-19

Pedrafita do Outeiro das Capas (p/ Elixio Vieites.)

páx. 20

Cañonazos en Muros (p/ Manuel Lago Álvarez.)

páx. 21

Dúbidas do Galego (p/ César Lorenzo Gil)

páx. 22-23

Unha estrada necesaria

páx. 24-26

Cousas do Facebook (p/ Nieves Formoso Vidal)

páx. 27

Os enterros na parroquial de Muros (p/ Manuel Lago Álvarez)

páx. 28-31

Un ser humano chamado Anajata (p/ Cintia París)

páx. 32-33

Fondo que estamos en Vigo ¡ (p/ José María García Rodriguez)

páx. 34

A Voz dos nosos Poetas( Manuel Mª Pena Silva)

páx. 35

A voz os nosos Poetas (p/ José María García Rodríguez)

páx. 35

Faime caso (p/ Marcelino García Lariño)

páx. 36

A Santa Compaña e as Xans (p/ Manuel Lago Álvarez)

páx. 37-39

“THE MUROS TIMES” non se responsabiliza nin se identifica coas opinions verquidas por parte dos seus colaboradores nos materiais publicados.

Director: Jorge Lago Rama - Editor: Manuel Lago Álvarez Difusión da Cultura—

Depósito legal : C2437-2013 2

Cruceiro e petróglifo da Crus da Pedra p/ Xokas Figueiras.

Código no Catálogo da Xunta: GA15053023 Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xunta

Tipo de ben: Cruceiro,

e dos PXOM)

Concello: Muros

Elementos mobles:

Parroquia: Louro (Santiago)

Tradición oral:

Lugar: San Francisco

Referencias bibliográficas:

Outra denominación do ben: Petróglifo do Cruceiro

J.J. Eiroa. Rey Pepa: Guía de los petróglifos de Mu-

Cronoloxía: Século XX,

ros. http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/siotuga/ documentos/urbanismo/MUROS/ documents/22396CA004.PDF pax. 11 Afeccións: Ten camiño de acceso?: Si Está cuberto de maleza: Non

Descrición: O cruceiro está nun penedo no que hai escavados

Está afectado por algunha obra: Si

uns chanzos para alcanzar o cume. No cumio da

Estado de conservación: Regular

pedra, a modo de pedestal, ten insertado un varal

Atópase en perigo nestes momentos?:

que sostén unha cruz nova en sustitución da antiga

O cruceiro atópase en bastante bo estado, a cruz

que desapareceu hai moitos anos.

desapareceu a principios do século pasado e recen-

A carón do cruceiro hai un petróglifo, situado sobre

temente foi colocada á actual.

unha lousa granítica de 3’7 por 4’5 m. Consta dunha

O petróglifo atópase imperceptible, segundo os veci-

combinación de tres círculos concéntricos, un dos

ños, por unhas obras cercanas.

cales, o exterior, está incompleto. Ten unha cazoleta central.

Onde está localizado: Latitude: 42.7612888942 Lonxitude: -9.06838774681

Propiedade: Pública

Empregamos o sistema de coordenadas WGS84

Uso actual: Sen uso

3

VALIÓ LA PENA Insondable mar del tiempo

Lo primero, no alarmar:

cuyas olas son los años

A quien interese: Esta no es una llamada de auxilio. (eso es importante aclararlo, ya desde el principio, pues si no, igual se organiza una operación de rescate y menudo lío luego)

por las lagrimas salobres de tristeza y desengaños cuyos flujos y reflujos miden Tololo mortal

Hoy es 6 de Noviembre de 1988. (importa para que se sepa el tiempo empleado)

cuando placida, traidora

Estamos en Harpswell, Maine. (y el punto de salida)

cuando en ira, arroladora

Estamos disfrutando del violento estruendo de las olas marinas. (contemos algo de nosotros)

quien a ti mar insondable

Tenemos una pequeña cabaña en Long Point para cuando visitamos el Océano.

darse puede sin temblar

Me aburría y decidí enviaros un mensaje Percy B Shelley, versión un tanto libre que aprendí cuando a montar en bici y ya no olvidé)

Amado Barrera

De Koriahn Doughty + Travis (hay que firmar los mensajes) P.S.: Enviadnos una carta a para que sepamos quién y dónde recogió nuestro mensaje. Imprescindible, si alguien la encuentra, necesitamos saberlo.

Koriahn y Travis soñaban navegar la mar Océana y más allá, al otro lado atracar del horizonte lejano, hay otro continente allá, le dice ella, mayor, a su hermanito pequeño, se llama Europa, allí está, de donde nuestro abuelos vinieron. Quién pudiera

Van los tres a la costa, la madre escoge un lugar estratégico donde la botella no sea inmediatamente devuelta a la brava costa o playas de la zona. Un extremo de una punta de tierra donde el agua choca pero pasa de largo...

Allá va el mensaje en su nave redonda, allá va el alma de los niños buscando infantiles almas que tocar. Allá va la aventura, la ilusión, la alegría innata de una raza inquieta, la humana, buscando saltar horizontes lejano y abrazar corazones hermanos.

Allá va....

navegar!

Es un día de olas bravas golpeando acantilados, el agua rebota y vuelve a la mar...

Todo comenzó en un día gris poco antes de comenzar el curso escolar. Cinco amigos , José Ramón, Marcos ,Ismael, Ángely José Ricardo, nos dirigimos a la playa de siempre a buscar objetos o esqueletos de animales marinos. Lo solíamos hacer siempre que en el día anterior a la búsqueda había hecho mal tiempo en la mar. Porque el mar siempre es una sorpresa!!.

Ramón fantaseaba con encontrar un mensaje en una botella, así que el siempre prestaba más atención a las botellas que traía la mar a la playa. Pero claro, había montones!!.

Recuerdo que a mi me gustaba mucho darle patadas a todo lo que se me cruzaba y fue ahí donde le di fuerte a una botella de Sprite y le dije a los demás… - Mira, quizás en esa botella vaya un mensaje (bromeaba)-.

Entonces Ángel y Marcos intentaron abrirla pero era muy difícil. Creo recordar que uno de ellos siempre

La niña se aburre, el mal tiempo es una lata. Pero no deja de pensar, y se le ocurre...¿y si lanzamos un mensaje al mar? Un mensaje en una botella, a algún sitio llegará, incluso puede que el viento la lleve al otro lado del mar.

Se romperá la botella, Travis le dice riendo. Pues en una de plástico la metemos y ya está.

Mamá, vamos a echar un mensaje en una botella al mar!!

La idea le gusta a Mamá, es una aventura emocionante que no tiene peligro ninguno pero suspenso todo, porque ella ha oido que a veces se han encontrado botellas con mensajes que han pasado de uno a otro lado, con las corrientes marinas y eso.

La niña escribe, buena letra, pensando las palabras:

4

llevaba una pequeña navaja y así fue como conseguimos abrirla. Y vaya SORPRESA!!!!...No lo podíamos creer!!!. Al no entender mucho la lengua inglesa decidimos entregársela al profesor, Ángel se haría cargo.

Y luego, claro, contactar con aquéllos críos que hoy ya tampoco lo serán. Quiénes serán, qué habrá sido de ellos, cuánto se acordarán de aquél día. Y ahora estamos todos unidos por este círculo que la distancia y los años habrá cerrado felizmente.

(José Ricardo Piñeiro, alias PRIMI)

VALIÓ LA PENA: Había muchos Travis en Internet. Pero el primero dijo que él ayudaría. Gracias, Travis Fullmer. Él y sus amigos se pusieron a ello. Al día siguiente encontraron a Koriahn. Ense-

¡Habíamos encontrado un mensaje en una botella¡ ¡Que venía del otro lado del mar! ¡De Norteamérica! Como en las películas, qué emoción, qué cosa tan extraordinaria, qué acontecimiento, qué emociones.

No había naufragado en la mar la botella, el mensaje a destino había llegado. Qué ilusión les haría a Koriahn y Travis saberlo. Qué ilusión nos hacía que lo supieran, que nosotros teníamos aquí su mensaje. Había que escribirles, venía una dirección bastante clara. Ángel redactó la carta: Y allá fue por correo postal, que botarla a la mar sería absurdo.

Pasó un día y otro día, un mes y otro mes pasó, y de Maine no volvía ninguna contestación.

guida me escribió un mensaje, esta vez sin botella, vía Facebook. No lo ví. Pero mientras, Abeijón, otro exalumno afincado en N.York, se puso también a ello y también los encontró. Reaccioné. TENÍA A LOS DOS NIÑOS (no tres, eran dos hermanos).

26 años pasado habían y aquél viejo profesor en un cajón escondida aquélla carta encontró. ¿Valía la pena intentarlo ya, todavía, tanto tiempo después? ¿para qué? Si los encontramos ahora, conseguiremos qué.

Se ha cerrado el círculo, la nave ha vuelto a casa de su viaje por el mar por y por el tiempo. De su naufragio.

¡Que Korihan y Travis lo sepan! Seguro que a veces se acuerdan de aquélla infantil aventura, de aquél sueño marinero, de aquélla apuesta azarosa.

Un viaje no termina si no hay regreso, aquéllos niños aún se sentirán náufragos en su mensaje embotellado, que no regresó nunca.

DE su doble naufragio: La carta de Ángel, de Ramón, de los cinco y de los 300 alumnos del colegio HABÍA LLEGADO A SU DESTINO POR CORREO POSTAL, Koriahn y Travis sí vieron su aventura lograda, la noticia se extendió por su pueblo, salió en sus periódicos Y CONTESTARON a sus amigos españoles... que nunca recibieron esa respuesta.

Les faltaba, a ellos, allá, ese bucle por completar.

Tendrian mal la dirección, pensaron también. No lo volvieron a intentar tampoco.

Que los cinco de Esteiro vean cerrado el bucle, vean cumplida su parte en la historia: comunicar el hallazgo. De nada habrá servido aquél mágico encuentro, aquél sueño cumplido de Ramón (Año después nuestro querido amigo Ramón falleció en un accidente de coche a los 14 años. Sin el (nuestro “capitán”) no hubiéramos vivido con tanta intensidad nuestra niñez). Y que sepamos por fin nosotros quienes fueron aquéllos ilusos ilusionados amigos que lanzaron la botella.

Ahora han revivido aquélla alegría, ahora los viajeros del tiempo de uno y otro lado henos visto cumplida una ilusión, un imposible.

Ahora nos hemos encontrado unos a otros,

Ahora y gracias a nuestro profesor Amado, podemos cerrar ese círculo ya que nunca en todos estos años supimos quienes la habían escrito Que unos y otros contacten, primero los de aquí entre ellos 27 años después cada uno tiene su vida lejos de Esteiro, al cual acudimos siempre que podemos ,porque allí tenemos nuestros recuerdos de niños, nuestras vivencias, nuestro pequeño paraíso.

aquí y allí, y nos hemos hermanado.

Ahora podemos poner el THE END a esta historia. De este cuento de Navidad.

VALIÓ LA PENA.

5

Datos de población 2015

Censo Electoral de españoles (Muros) residentes en el extranjero a 2/2016: Según las estadísticas ofrecidas por el INE a 1/2/2016 había censados en el extranjero 1799 emigrantes cuyo origen o residencia es el municipio de Muros. A continuación mostramos la evolución de los últimos años del numero de emigrantes censados en el extranjero de Muros.

6

Muros - Habitantes según lugar de nacimiento.

Según los datos publicados por el INE procedentes del padrón municipal de 2015 el 80.98% de los habitantes empadronados en el Municipio de Muros han nacido en dicho municipio, el 16.38% han emigrado a Muros desde diferentes lugares de España, el 12.67% desde otros municipios de la provincia de La Coruña, el 1.33% desde otras provincias de la comunidad de Galicia, el 2.39% desde otras comunidades autónomas y el 2.63% han emigrado a Muros desde otros países.

En el siguiente gráfico podemos ver la evolución de la estructura de la población en el municipio de Muros a lo largo de los años, comenzando en 1996 hasta 2015 en la que se puede observar:  Disminuyen (-2.427) los habitantes nacidos en Muros, pasando del 87.51% al 80.98%.  Aumentan (11) los habitantes nacidos en la provincia de La Coruña, pasando del 10.33% al 12.67%.  Disminuyen (-11) los habitantes nacidos en la comunidad de Galicia, pasando del 1.13% al 1.33%.  Aumentan (63) los habitantes nacidos en el resto de España, pasando del 1.03% al 2.39%.  Aumentan (100) los habitantes nacidos en otros países, pasando del 0.00% al 2.63%.

7

Según los datos ofrecidos por el INE en la estadística del padrón los habitantes empadronados en Muros que han nacido en otros países ascienden a 236.  153 habitantes, 54 hombres y 99 mujeres nacidos en América.  70 habitantes, 39 hombres y 31 mujeres nacidos en Europa.  10 habitantes, 5 hombres y 5 mujeres nacidos en Asia.  3 habitantes, 2 hombres y 1 mujer nacidos en África.

¿Qué debo saber si uso un Marcapasos? dores y demás electrodomésticos para el cuidado p/ Dr. Ricardo Castillo

personal. · Maquinarias de jardinería, como tijeras eléctricas.

¿Cuanto dura un marcapasos?

· Dispositivos para la apertura de puertas de gara-

Los marcapasos implantados actuales duran gene-

jes.

ralmente entre ocho y diez años (dependiendo del

·Detectores de metal.

tipo de condición cardíaca) y, en la mayoría de los

·Computadoras.

casos, permiten que la persona lleve una vida nor-

·Fotocopiadoras y máquinas de fax.

mal. Además, con los avances en los sistemas de

· Herramientas de taller con descarga a tierra apro-

circuitos de los marcapasos, se ha reducido el ries-

piada (excepto los generadores de energía o los

go de interferencias provenientes de ciertos apara-

equipos de soldadura de arco).

tos, como por ejemplo los microondas, que en el pasado podían alterar o afectar de alguna forma a

¿Qué se dice acerca del uso de teléfonos mó-

los marcapasos.

viles?

Actualmente, los teléfonos móviles no afectan el

¿Qué precauciones deben tomarse con un

funcionamiento de los marcapasos. La mayor parte

marcapasos implantado?

Debe llevarse siempre la información resumida de su marcapaso, día de colocación, y frecuencia cardiaca a la que fue colocada.

Anteriormente, las personas con marcapasos corrían el riesgo de que produjeran interferencias con el funcionamiento correcto de sus marcapasos si se acercaban demasiado a muchos elementos de uso diario. Sin embargo, con mejorías en tecnología de los marcapasos, este tipo de interferencia es menos común.

Según la Asociación Estadounidense del Corazón (American Heart Association) y los fabricantes de marcapasos, no se ha demostrado que los siguientes elementos alteren el funcionamiento de los marcapasos actuales:

de los marcapasos fabricados en la actualidad po-

Hornos microondas.

see un filtro que permite utilizar prácticamente todos

· Electrodomésticos de cocina como licuadoras, tos-

los teléfonos celulares usados en el mundo, inclu-

tadoras y cuchillos eléctricos.

yendo las tecnologías analógica y digital. Sin em-

· Televisores (incluyendo el control remoto), radios

bargo, la Comisión Federal de Comunicaciones

AM y FM y estéreos.

(Federal Communications Commission) está conce-

Transmisores de TV y radio.

diendo nuevas frecuencias para los teléfonos móvi-

Radios ham y CB.

les que pueden hacer que los marcapasos sean

Mantas

eléctricas

y

almohadillas

menos confiables. Se están llevando a cabo estu-

térmicas.

dios

·Afeitadoras eléctricas, secadores de cabello, riza-

8

para

investigar

más

el

tema.

demás equipos industriales con corriente alta. Evite trabajar en espacios confinados cerca de torres

¿Qué hacer con los detectores de metales?

Actualmente los marcapasos que se están fabricando no deberían verse afectados por estos dispositivos de seguridad, siempre y cuando quienes los usan pasen y se alejen del detector a una velocidad normal. No obstante, el metal en el marcapasos puede activar una alarma de seguridad. Esté preparado para mostrar una tarjeta de identificación del marcapasos o una pulsera de identificación médica para poder pasar por los puestos de control de seguridad.

¿Qué situaciones puede interferir el uso adecuado de un Marcapasos? · Evite trabajar con imanes o sostenerlos o transportarlos cerca del marcapasos. · Evite los aparatos de resonancia magnética nu-

y antenas de transmisión de radio o televisión.

clear (RMN) u otros campos magnéticos grandes,

· Si un dentista o un cirujano tiene que someter a

ya que el desempeño del marcapasos puede resul-

su hijo a un procedimiento quirúrgico, dígale que su hijo lleva un marcapasos, de esta forma no se utilizará la electrocoagulación para controlar las hemorragias (el aparato de electrocoagulación puede cambiar la programación del marcapasos).

Determinados procedimientos médicos pueden afectar ocasionalmente el funcionamiento del marcapasos, pero podrían llevarse a cabo de manera satisfactoria si se realizan algunos ajustes en la

tar afectado. Asimismo no se permiten los objetos

configuración del marcapasos. Estos procedimien-

de metal cerca de los aparatos de RMN.

tos incluyen los siguientes:

· Absténgase de la diatermia (utilización de calor en

fisioterapia

para

tratar

los

· Litotricia extracorpórea por onda de choque

músculos).

(ESWL) - procedimiento que disuelve los cálculos

· Apague los motores grandes, como los de los

renales.

automóviles o los barcos, si está trabajando en

· Ablación por radiofrecuencia - procedimiento que

ellos ya que pueden "confundir" temporalmente el

utiliza ondas radiales para controlar los ritmos irre-

ritmo del marcapasos. No utilice sierras de cadena,

gulares del corazón.

debido al contacto cercano con los componentes

· Terapia de estimulación trascutánea eléctrica del

del motor.

nervio (TENS) - dispositivo utilizado para aliviar el

Evite las maquinarias de alto voltaje o de radar,

dolor agudo o crónico.

como los soldadores de arco eléctrico, los cables de alta tensión, las instalaciones de radar, los hor-

· Tratamientos de radiación terapéutica para el

nos de fundición, los hornos eléctricos de acero y

cáncer.

9

D. Andrés Santos Ortigueira p/ Alejandro Castiñeira Ruiz

castellana por D. Andrés Santos Ortigueira >> en la

Aunque de profesión Guardia Civil su gran pasión

cual hace una copia de dicha Bula.

fue la historia de Muros como así lo atestiguan los

En el año 1893 se le publica la segunda parte de la

documentos que aun hoy día pueden ser consulta-

BULA de erección de la Colegiata de Santa María de

dos en La Hemeroteca de la Diputación de Ponteve-

Muros. Al final del artículo se hace alusión a que se

dra.

ignora el paradero del documento original y que la

En el año 1892,en el Nº2 de la Revista GALICIA DIPLOMATICA le es publicado un artículo en el cual hace alusión a un croquis realizado por el de las fachadas de la Torre de Matasueiro en el ayuntamiento de Mazaricos la cual se hallaba en ruinas y de las mismas unas inscripciones que copio con gran dificultad.

En el mismo número envió una copia del << croquis del Castillo de Peñafiel en el Pindo de Galicia y sus letreros >> Asimismo hace alusión a unas Inscripciones grabadas sobre la puerta principal de la Capilla denomina-

copia de Andrés es la segunda del original.

da Virgen del Monte, situada en la denominada Feria

Mi bisabuelo nació el 1-12-1861 en San Esteban de

de Carballina, término de la Parroquia de Sª Mª de

Paleo—Coruña . Falleció en Muros en 1936. Mi

Coiro en el Ayuntamiento de Mazaricos.

abuelo era Alejandro Castiñeira Rodriguez , maestro

Y terminando con este artículo envió copia de una inscripción gravada dentro de un escudo al costado izquierdo de la puerta lateral de la Iglesia de Santa María do Campo en Muros:

en Muros , casado con Manuela Santos Otero. Llevo un estudio genealógico desde hace mas de 10 años sobre el apellido Castiñeira. Mi padre se llamaba Jose Manuel Castiñeira Santos, de profesión Alférez de Navío en la Armada.

ESTA OBRA SE YZO A ESPENSAS DEL GREMIO En el estudio que llevo acabo tengo constatado en

DE LA MAR AÑO 1784

este momento que mis ancestros llevaban naciendo En el mismo año de 1892 la Revista GALICIA DIPLOMATICA en su Nº6 le publica la primera parte

en Muros y el Barrio de la Virgen del Camino , como mínimo desde finales de 1600.

de << Documentos para la Historia de la Villa de Muros. BULA de erección de la Colegiata de Santa María de Muros, año de 1504, copia de la traducción

10

Este pretende ser un pequeño homenaje a mi Bisabuelo de su Biznieto, Alejandro Castiñeira Ruiz.

Que non te aten Unha novela ambientada en Louro e Cabanas (a Baña) Autor: Manuel Iglesias Turnes Non sei mover as miñas personaxes por paisaxes descoñecidas. Teño que velas andar polos espazos que eu ando. Por isto as terras de Muros están presentes en boa parte de Que non te aten, a miña segunda novela. Levo dende os dezaoito anos disfrutando desta terra; así pois, cando mando ós protagonistas de vacacións, por forza, o destino de praia ten que ser Louro.

Verédelos de camping na Bouga, bañándose na Praia do Espadanal, no cumio do Monte Louro, ou tomado unha cervexa no Curro da Praza.

Que non te aten (Xerais, 2016) é unha novela escrita para dar visibilidade as gandeiras e gandeiros de hoxe: xente moi preparada, empresarios que levaron o sector leiteiro a situalo entre o máis moderno de Europa. Non é xusto que descoñezamos esta realidade. Galicia está no mapa das nove zonas punteiras nesta actividade (Holanda, Dinamarca, etec). Mais o rural está estigmatizado. Os medios de comunicación insisten en dar unha imaxe de atraso. Xa sabedes, que se o Manolo de Xaniño (aquel que caíu no pilón, borracho, e non se erguía), un que ten un coleiro grandísimo, unha cabaza, unha pataca...

Se falamos dunha Galicia moderna, hai que falar das granxas de vacún leiteiro, que utilizan as técnicas máis avanzadas en nutrición, reprodución e benestar dos animais. Unha desas granxas aparece retratada nesta miña nova aventura literaria, propiedade dunha familia formada por tres xeracións: avós, fillos e netos. Mais Que non te aten non é un ensaio sobre a situación deste sector. É unha novela de amor e desamor, de sexo, de infelidades, que fala do dereito a sermos libres.

Na trama central hai un triángulo amoroso protagonizado por un mozo que, por falta de decisión, e por que lle presta, mantén relación con duas mozas á vez. Pensa que é mérito seu, mais a verdade é que é vítima da súa inmadurez. Á vez transcorre outra historia na que o noivo non entende

11

que a súa compañeira teña dereito a vivir un minuto da súa vida lonxe do seu control. É unha novela moi de hoxe, onde as redes sociais forman parte da trama.

Despois de transcorrido un mes da súa aparición nas librarías, a editorial está a piques de publicar a segunda edición. As rapazas de Xan, a miña primeira novela, un retrato do rural dos anos 50 do pasado século, vai pola terceira. Non teño, pois, mais que agradecemento a todas as persoas que me len. Que non son poucas. Grazas.

Santiago, 7 de abril de 2016

REPASO POLA HISTORIA DE ESTEIRO. OS ORÍXENES (II) Finalmente pode atoparse unha interesantísima

Do libro de Santi Llovo

documentación sobre a “reconstrución”, a mediados

"MEMORIA SALGADA DUN POBO"

do século XIX, da igrexa parroquial. Sobre este

Aínda que algunhas fontes sinalan a data de

asunto creo que interesa resaltar o seguinte:

construción da igrexa vella de Esteiro en 1850, o

O 29 de decembro de 1846 iniciouse un expediente

certo é que era xa parroquia a lo menos desde

de

1764, ano da primeira inscrición dun neno no libro

Arcebispado de Santiago.

reedificación

da

igrexa

de

Esteiro

no

independente de bautizados de Esteiro. A partida de bautismo comezaba do seguinte xeito: “En la Iglesia parroquial de Santa Mariña de Esteiro a dieciseis días del mes de octubre del año 1764: yo don Andrés de Creo presbítero, excusando a don Manuel Francisco de Ponte, cura propio de la iglesia

de Santiago de Tal y Santa Mariña de

Esteiro , bauticé solemnemente y puse los santos óleos……”.

Aparte

dos

antigos

libros

sacramentais

da

parroquia, existe no Arquivo Diocesano de Santiago outra

interesante

documentación

referida

á

administración parroquial, que resulta determinante para confirmar algún aspecto concreto da historia de Esteiro relacionado co ámbito eclesiástico. Así, sabemos que dende hai moitos anos existiron varias confrarías dependentes da Igrexa de Esteiro: Confraría das Ánimas do Purgatorio, con información dende 1684.

Confraría do Rosario, con información dende 1740.

Interior e parte posterior da igrexa vella de Esteiro

Confraría do Santísimo, con información En 1850 a igrexa vella estaba “en ruínas” e

dende 1852.

Tamén existe abundante información sobre foros e

pechada dende había anos.

outros dereitos que a igrexa tiña naqueles tempos.

Houbo nese ano de 1850 un primeiro intento de

Neste

unha

reconstrución: “Cuando se intentó edificar la iglesia

documentación, encadernada en forma de libro e

de dicha parroquia en el campo llamado de la

datada en 1698, chamada: “ Pleito sobre los bienes

Agreira, sito en el lugar de Solleiros …. adjudicada

y rentas de las Iglesias de Esteiro y Tal”.

la obra al maestro cantero don Manuel Nieto en

senso,

cómpre

referirse

a

14.000 reales …. se decidió suspender la obra por

12

falta de servicio de la gente, por desobediencia del

ante un escribán de Porto do Son polo mencionado

vecindario, que consistía en servicio de carreto y

mestre canteiro en xuño de 1851. Trátase dunha

peonaje…”.

escritura de “Obligación y Fianza” que, pola súa singularidade,

O 18 de marzo dese ano 1851 celebrouse no atrio

vecino de san Martín de Figueiras, partido judicial

solicitud de varios vecinos se preguntó cuál era el vecinos,

y

todos

parte

Antonio Arca, profesor de cantería y arquitectura,

correspondente destaca o seguinte contido: “A los

nunha

Vicente de Noal, a 28 de junio de 1851, Francisco

cura párroco e do alcalde de Muros. Da acta

de

reproducir

substancial: “En Porto do Son, parroquia de San

da igrexa unha xuntanza veciñal, coa asistencia do

deseo

vaise

de Tabeirós, provincia de Pontevedra dijo: Que

acordes

hallándose sacado a públicas posturas para remate

unánimemente expresaron que su ánimo es que la

en el mes de abril último la construcción de una

nueva iglesia se componga o reedifique haciéndola

iglesia nueva, a cimientis, de Santa Marina de

más espaciosa y capaz para el vecindario, pero

Esteiro, anejo de la parroquia de Santiago de Tal,

dándole toda la grandeza y hermosura que sea

del partido de Muros, también se presentó licitador

compatible con las facultades y riqueza de la

con

localidad…… se obligan a dar para este fin cada

otros

pretendientes,

vajo

el

pliego

de

condiciones estipuladas por los apoderados y el

uno 20 reales de vellón, en la inteligencia de quien

señor cura párroco de aquellas dos iglesias,

no quiera pagar debe prestar el servicio personal de peonaje a dos reales diarios…… nombran para contratar la obra a los vecinos José y Benancio Portals junto a Andrés Piñeiro….. creemos acertado que la edificación de ella se haga en el mismo lugar que la actual… se decidió fuese edificada en el sitio llamado el campanario y diste de la primitiva unas 70 varas castellanas y de donde es vista por todo el vecindario…”.

Encargouse o proxecto ao profesional de escultura e arquitectura veciño de Cee, don Manuel Nimo.

Na

planilla

e

directorio

da

obra

feito

polo

mencionado profesional, reflectíase unha igrexa de

quedando la última postura la de don José

26 “varas castellanas”, cunha capela maior e dúas

Martínez, de Santa María de Buyo en 17.700 reales

colaterais.

y posteriormente rebajada por don Aquilino de la Torre de Santa Cristina de Barro con la media

Para contratar o remate da obra expúxose o prego

décima de dicha cantidad: y el 28 del mismo abril,

de condicións no atrio da Igrexa de Esteiro e nos

el compareciente se mostró nuevo licitador con la

“sitios más públicos de Noya y Muros”. O

otra media décima de rebaja de aquella referida

orzamento total era de 18.000 reais, pagadoiro en

suma, en que fue rematada la obra vajo la garantía

oito prazos, e un ano de execución.

de nueve capítulos contenidos en dicho pliego …. y

O remate da obra adxudicouse o 28 de abril ao

se obliga con su persona y bienes presentes y

mestre canteiro Francisco Antonio Arca, veciño de

futuros de construir y edificar la nueba iglesia de

San Martín de Figueiroa, Concello de Cercedo,

Santa

Partido de Tabeirós.

mampostería

Marina

de de

Esteiro

lucimiento

a

cimientis,

como

el

de

frontis

resulta

semejante al de la parroquia de Abelleira, con su

especialmente interesante o documento outorgado

longitud, altura y latitud que tiene acordados en

Cambiando

de

fonte

documental,

13

diferentes pliegos …. desde la fecha de su remate hasta

el

último

de

año

de

1852,

siendo

responsables de las peonadas, la parroquia de Santa Marina de Esteiro y sus apoderados …”.

cemiterio.

Aparte da igrexa de Solleiros, hai quen di que no Maio houbo unha capela e na Silvosa outra, adicada a San Fins. Nembargante, non puiden confirmar

Resulta evidente que, polo emprazamento e forma actual da igrexa vella de Santa Mariña de Esteiro, ou ben modificouse o proxecto inicial ou xurdiron moitos problemas coa execución da obra. Respecto a súa situación, a igrexa fíxose a uns 60 metros do actual campanario, co cal parece que se reedificou onde estaba a anterior. En canto á forma, tal e como se pode apreciar, non se respectou tampouco o proxecto orixinal. Da clásica planta en cruz pasouse

esta información con ningún documento oficial.

Tamén quero resaltar que o nome da parroquia, e por tanto a súa invocación, estivo dende tempo inmemorial adicada a Santa Mariña ou a Santa Marina, alternáronse durante séculos ambos nomes.

Aparte do manuscrito xa aludido denominado “Memorias del Arzobispado de Santiago”, escrito en 1607 por don Gerónimo del Hoyo, en que se refería

a unha rectangular, aínda que a fronte, tal e como estaba previsto, si que e moi similar ao da Igrexa de San Esteban de Abelleira.

Independentemente de que o proxecto puido modificarse, é certo que houbo problemas co construtor.

Isto

confirmouse

cunha

escritura

outorgada o 23 de agosto de 1851 ante un notario de Muros polos veciños de Esteiro, José e Benancio Portals xunto con José Piñeiro. No documento apoderan a don Joaquin Duque para que os represente e defenda na reclamación de cartos efectuada polo mestre construtor don Francisco Antonio Arca contra os veciños de Esteiro, polas obras encargadas e feitas na Igrexa de Esteiro .

Aínda que ten trazos neoclásicos, o carácter austero e anodino da igrexa na súa estrutura exterior, leva a pensar

que

carece

practicamente

de

estilo

arquitectónico. Tal como se pode apreciar na actualidade

a

igrexa

fíxose

en

diferentes.

En

calquera

caso,

o

momentos que

agora

coñecemos como a igrexa vella de Santa Mariña de Esteiro levantouse en 1851 sobre outra anterior.

literalmente á Felegresía de Santa Mariña de Esteiro, o primeiro documento “oficial” que atopei

A mediados do século pasado, por mor da

co nome de Santa Mariña foi unha partida de

ampliación do cemiterio parroquial, alterouse o

bautismo do ano de 1683 . Nas primeiras partidas

entorno desta igrexa. Cara ao Sur existían uns

do libro sacramental compartido entre Tal e Esteiro,

impoñentes cipreses, dentro dun especie de atrio,

aparecían indistintamente Santa Mariña ou Santa

que con esa actuación desapareceron totalmente.

Marina. No primeiro libro referido exclusivamente a

Así mesmo, diante da entrada principal atopábanse

Esteiro, xa aparecían case todas as inscricións

unha serie de panteóns que por mor da referida

referidas a Santa Mariña.

obra leváronse para o entonces novo fondo de

14

Como é ben sabido, a parroquia de Esteiro deixou

Destes apelidos, varios xa desapareceron da

de ser anexa da de Tal en 1956, cando se construíu

bisbarra, e algún deles nos leva a pensar que as

a

orixes dos veciños de Esteiro están en lugares

nova

igrexa

parroquial,

quedando

a

vella

exclusivamente para o culto funerario. Respecto á

próximos,

construción da nova igrexa, don Jaime García

concellos de Mazaricos e de Outes, como Suevos,

Rodríguez, párroco emérito de Santiago de Tal e

Valadares Mirás ou Lestayo. Na actualidade, nestes

Santa Mariña de Esteiro, escribiu un excelente

lugares son frecuentes algún deses apelidos.

traballo chamado “Memoria da igrexa de Esteiro no seu 50 aniversario 1956-2006”, de obrigada lectura para aqueles que queiran afondar no tema.

pero

do

interior,

pertencentes

aos

De seguido vaise a reproducir un extracto, referido á bisbarra de Esteiro, do denominado “Derrotero de las costas de España en el Océano Atlántico y de

Independentemente de cando e onde foi construída

las islas Azores o Terceras para inteligencia y uso

a igrexa, pódese dicir que Esteiro, como núcleo

de las cartas esféricas” feito en 1789 polo tenente

independente de poboación, non existía ata a

xeral da Real Armada don Antonio Valdés.

chegada dos chamados fomentadores cataláns a finais do século XVIII. O que agora coñecemos como Esteiro eran varios lugares dispersos nos que vivían unhas poucas familias co que podían extraer da terra e do mar.

No extracto do plano xeométrico anterior, levantado entre 1791 e 1794 polo enxeñeiro don Antonio Alcalá, pódense apreciar que, por unha banda, non se reflicte ningún núcleo de poboación no que agora Ata que coa chegada dos cataláns empezouse a pescar e procesar a pesca dunha maneira industrial, coa conseguinte aparición dos asalariados, a economía da bisbarra era autenticamente de subsistencia. Os habitantes das aldeas e lugares que conformaban Esteiro vivían do que conseguían extraer da terra e máis do mar. A diferenza con coñecemos como Esteiro, cando si reflicte Muros, O

outros pobos do interior, a abundancia de pesca na

Freixo e Noia e, por outra, ao río Maior chámalle

costa supuxo unha táboa de salvación en moitos

“Río de Esteiro”.

anos nos que as constantes choivas traducíanse

Da análise dos libros sacramentais pódese concluír así mesmo que ata o ano 1800, a poboación

nunha perda das colleitas e conseguintemente en fame.

seguintes

Aínda que as familias non vivían preto do mar, a

lugares: Creo, Maio, Reboredo, Riomaior, Solleiros,

maioría dos homes, a lo menos na temporada da

Silvosa, Trasdacosta, Trión e Uhía. Pola súa parte,

sardiña, adicábanse á pesca. Xa dende mediados

os apelidos máis comúns eran: Maio, Rama,

do século XVIII tiña que haber moitos mariñeiros en

Romero e sobre todo Piñeiro. Outros eran menos

Esteiro porque, tal e como se exporá

frecuentes como: Abeijón, Agra, Campos, Castro,

apartado deste traballo, o 5 de xullo de 1769

Fernández, García, Ínsua, Lado, Moledo, Montes,

asinábase, precisamente en Esteiro, unhas novas

Neto, Núñez, Oanes, Paz, Rey, Rodríguez e Tubío.

Ordenanzas de pesca para a Ría de Muros .

localizábase

fundamentalmente

nos

15

noutro

A poboación da bisbarra non deixou de medrar en

Desde a súa chegada, a mediados do século XVIII,

todo o século XVIII ata a súa derradeira década, de

os cataláns ademais do comercio de viño e

tráxicas consecuencias para todo o litoral. Neses

salgadura

anos a Coroa Española, representada por Carlos

económicas como a venda de xabón, compra

dedicáronse

a

outras

actividades

IV, tiña constantes conflitos con outros países, como Inglaterra, Francia e mesmo Portugal.

Cómpre lembrar que en 1751 empezou a funcionar a matrícula do mar e os mariñeiros estaban obrigados a servir á Marina cando fora preciso. Por tanto, a man de obra masculina íase a servir durante anos e en moitos casos nunca regresaban.

Unha vez superadas estas circunstancias, a poboación volverá medrar con forza.

A continuación reprodúcese un extracto, tamén referido á bisbarra de Esteiro, dun documento sobre a actividade económica, datado en 1798.

Antes

do

século

XIX,

Galicia

exportaba

regularmente gando e peixe salgado a Castela e

venda de gando, negocios de préstamo, factorías para la elaboración de curtidos e de papel, etc. Non obstante, nas primeira épocas non se produce un verdadeiro asentamento. Permanecían en tanto duraba “a costeira da sardiña”, limitándose a adquirir sardiña cochada polos propios pescadores galegos. Non foi ata 1790 e especialmente trala Portugal e, a finais do XVIII, xa existía con Cataluña

Guerra da Independencia (1808–1814), cando se

comercio

Tratábase

efectúa o asentamento masivo e definitivo dos

fundamentalmente da importación de viños e

cataláns. Nesa segunda ondada comezaron a

augardentes e, para compensar os retornos das

establecerse en Esteiro e con eles dou comezo o

embarcacións empezouse a remitir peixe salgado.

que se podería chamar o século dourado de

Esta época coincide coas primeiras chegadas de

Esteiro.

marítimo

regular.

cataláns aos pobos e vilas da Galicia costeira, pero só en estadías de temporada, retornando aos seus portos de orixe.

16

—-O—-

Locucións latinas

tremores, axitación e alucinacións que sofren os alcohólicos crónicos.

máis usadas

Grosso modo. Locución latina que se pode traducir como “aproximadamente” ou “en liñas xerais” ou “a grandes liñas”.

Din que o Latín é unha lingua morta, pero resulta que é todo o contrario. O latín é a base do 80 por cento dos idiomas galego, español, francés, italiano e portugués, por iso non é de estrañarnos que no noso vocabulario incluamos certas palabras ou frases latinas que utilizamos comunmente para referirnos a tal ou cal concepto, aínda que non saibamos o que realmente significan.

Motu proprio. Quere dicir por propia vontade e iniciativa, espontaneamente, sen coacción. Non se debe escribir “motu propio” nin “de motu propio”.

Vox pópuli. Pódese traducir como “voz do pobo”.

Emprégase como locución nominal co sentido de “rumor popular que corre na fala da xente”.

As locucións latinas son expresións en latín que se utilizan no galego cun significado próximo ao orixinal latino. Como o latín foi a lingua de expresión cultural e científica en Europa ata o século XVIII, estas locucións perviviron na linguaxe xurídica, técnico, relixioso, médico e científico.

Recollemos aqui cales son as locucións latinas que máis utilizamos os galegos.

Ópera prima. Fai referencia á primeira obra dun autor.

Annus horríbilis. É un ano horrible, ano dos horrores. En oposición a annus mirábilis.

Álter ego. Tradúcese como “outro eu” e úsase para designar á persoa en quen se ten absoluta confianza ou ben á persoa real ou ficticia en quen un se recoñece, coa que se identifica.

In albis. Úsase para describir a sensación de que alguén está ou queda “en branco” ou sen comprender o que se oe ou le.

Ad hoc. Tradúcese como “para isto”, e segundo a RAE significa “adecuado, apropiado, disposto especialmente para un fin”.

In fraganti. Atrapado no momento de cometer o delito, captado en flagrancia Ex professo. A propósito; acto feito deliberadamente In memóriam. En memoria de ou en recordo de, adóitase usar moito nas tumbas e epitafios.

In vitro. Tradúcese “en vidro”; fai referencia a experimentos de laboratorio; feito nun tubo de ensaio e non sobre o propio organismo.

A priori. Significa “antes”.

Ad lítteram. Quere dicir “ao pé da letra” ou “literalmente”.

Lapsus. Falta ou erro cometido por descoido; equivocación.

Currículo vítae. Literalmente tradúcese como “carreira da vida” e é o currículo ou a relación dos títulos, honras, cargos, traballos realizados, datos biográficos, etc., que cualifican a unha persoa.

Modus vivendi. Modo de vivir; modo de gañarse a vida; forma de gañarse o pan; labor que permite vivir dela.

Coitus interruptus. Esta locución significa literalmente “coito interrompido”. Úsase para designar o método anticonceptivo que consiste en interromper o coito antes de que se produza a exaculación.

Modus operandi. Modo de proceder; forma de actuar; modo de traballar.

Déficit. É o nome que recibe a falta, perda ou escaseza de algo.

Hábitat Lugar onde vive unha especie animal ou vexetal

Ipso facto. No acto; polo mesmo feito; inmediatamente.

Delírium trémens. Denomínase así ao delirio con

17

Datos de Muros en 1880 Muros: Ayuntamiento de 7154 habitantes

Quinteiro, Rosalía Rama, Nicolás Talbo.

Muros (San Pedro): Lugar donde reside el

Carnicero:

Ayuntamiento y cabeza de partido judicial,

Lino García

situado a 94 kilometros de la Coruña. Casino.

Carpintero

Ayuntamiento:

José García

Alcalde: Don Carlos Iglesias Lago

Cerero:

Tte de Alcalde: D. José Suárez Malvarez.

José Couto.

Juzgado de Primera Instancia:

Cirujanos: Angel Neira y Figueroa, Antonio

Juez: Don José Bermúdez de Castro

Vilariño y Campos, Joaquín Gómez (Abelleira),

Promotor fiscal: D. Rafael Ageitos.

José Romaní Figueiras (Esteiro)

Escribano: D. Ramón Reinoso.

Drogueros:

Registrador de la propiedad:

Angel Díez Lucas, Carlos Iglesias, Adelaida

D. Angel Antonio Mata

Portals.

Secretario del Juzgado Municipal:

Farmaceúticos:

D. Clemente Calviño

Juan Campelo Rodríguez, Joaquín Iglesias Siaba.

Cónsules: Francia: D. Jacobo Bermúdez Vice-Cónsul Portugal: D. Jacobo Bermúdez.

PROFESIONES – COMERCIO – INDUSTRIAS. Abogados: D. Alfredo García Salgado, D. Ramón Suárez Aceite y Vinagre:

Ganado lanar:

Manuel Agrafojo, Vicente Beiro, Juan Dubert,

Domingo Lago

Bartolomé Fabeiro, Juan Fernández Piñeiro,

Harinas (Molinos de):

Maria Antonia González, Baltasar Lago, Felipe

Tomás

Lago, María Antonia López, Manuel Rodríguez

Agra,

Caamaño,

Mallo, Rafael Seguín.

Ignacio

Pedro

Alborés

Figueiras,

Andrés

José

Fornís

Vázquez, José Fuentes y Lado, Domingo Lago,

Administrador de fincas:

José

Lino García.

González, Andrés Lago Fernández, Manuel

Giames,

Lariño, Manuel

Bodegoneros:

Rita

Lago,

Domingo

Lutago González,

Lago

Cándido

Lestón, José Lestón, Paula Lestón, Ventura

Jacobo Arias,Antonio Baza, José Castaño,

Lestón, Manuel Lestón Lestón, Juan Lestón y

Juan

María

Mayo, José Mayo Lestón, Ramón Neira, Josefa

Ramón

Lasmo,

Núñez, Manuela Núñez, José Núñez Piloto

Novo,

Roque

Ramón Pais, Frnacisco Penela, Benito Pérez,

Figueiras,

Catalina

González,

Serafina

Bernardo

Longo,

Lago, Andrés

García,

18

José

Piñeiro

Lutin,

Manuel

Roca,

Pedro

Joaquón Fernández Martínez, Manuel Fuentes

Rodríguez Quidar, Tomás Rúa, José Saborido

Otero,

Núñez, Pedro Sande, Rosalia Santiago, Ramón

Mouriño.

Tajes Lago, Juan Tajes Vieito, Francisco Vara, Gregorio Vázquez.

Antonio

Martínez

Benito,

Carlos

Sal: Manuel Longa Luces, Matilde París Pardiñas.

Salazón (Fábricas de) Bartolomé Alvarez, Casiano Campelo, José Castellar, Abelardo Dubert, Felipe Fernández Fajardo, Manuel

Iglesias, José ignacio Lago,

Ventura Moreno, José Portales, Pablo Portales, Venancio

Portales,

Juana

Riveiro,

Félix

Romaní, José Romaní, Manuel Romero, Viuda de Francisco Bouza, Siaba Iglesias, Francisco Turar Cacellar.

Tejidos:

Herreros: Agustín Agra, Ramón Agrafojo, Manuel Benito Formoso.

Manuel

Castro,

Ventura

Conde,

Dubert,

Manuel

Fernández,

Aelardo

María

Josefa

Fernández, Ramón Fuentes,Lino García, Juana

Loza:

Iglesias Lago, Manuela Lago, Manuel Lojo,

Manuel Lariño, Mateo Puegui.

José Ignacio López, Angeles Luces M.

Médicos:

Vinos y licores:

José María Calderón y Caamaño, Domingo

Miguel Ballesteros, Manuel Barreiros, Pedro

Pérez de Luna, Subd.

García, Antonio Novo, Andrea Tajes.

Mercería:

Zapateros:

José Tubío

Manuel Fernández Barreiro, Juan Fernández y Fernández, Manuel Pazos, Felipe Oviedo

Navieros: José

Ignacio

Lojo, Adelaida

Portals,

Félix

Romaní, José Romaní, Manuel Romero, Féliz Sernaris, Siaba Iglesias.

Notarios: Ramón

Brocos

Carrillo,

José

M.

Cereijo

Fernández.

Pastas para sopa: Fructuoso Díez, Rosa Fiuza.

Pastelerías: Leonor Lago Ferreira, Manuel lamela, María Siaba.

Procuradores:

19

Pedrafita do Outeiro das Capas p/ Elixio Vieites.

Tipo de ben: Monumento megalítico (túmulo, dolmen, pedrafita...), Concello: Muros / Muros (comarca) Parroquia: Torea (San Xián) Lugar: Riomao (Outeiro das Capas)

Categoría do Ben: Non está inventariado Elementos mobles: Tradición oral: Referencias bibliográficas: http:// catalogaciondepedrafitasdegalicia.blogspot.com.es/2014/03/mapa-das-pedrafitasde-galicia.html Resultados da prospección arqueolóxica do parque Pedregal- Tremuzo (non se contempla a pedrafita) http://digital.csic.es/bitstream/10261/5493/1/ CAPA20.pdf - pax 23 e 117 Afeccións: Ten camiño de acceso?: Si Está cuberto de maleza: Non

Cronoloxía: Descoñecida,

Descrición: A pedrafita mide uns 2,5 metros de altura e o diámetro da súa sección redondeada vaise reducindo coa altura. Ten dúas grandes pedras de forma case esférica na súa base que parecen ser elementos relacionados coa rocha principal. Nos traballos arqueolóxicos de prospección levados a

Está afectado por algunha obra: Si

cabo para a construción do parque eólico Pedregal-

Estado de conservación: Bo

Tremuzo, xuño do 2004, non indican a existencia

Atópase en perigo nestes momentos?:

deste elemento, pois non está incluído no catálogo de achados. A localización está moi cerca da confluencia dos concellos de Muros, Outes e Mazaricos

Está a carón dun viravento e dentro do terreo do parque eólico Pedregal-Tremuzo

polo que puido servir ao longo do tempo de fito de

Onde está localizada: Latitude: 42.8456864547

demarcación dos seus terreos.

Lonxitude: -9.00522172451

Propiedade: Descoñecida

Empregamos o sistema de coordenadas WGS84

Uso actual: Sen uso

20

Cañonazos en Muros

tland ordenou contestar o fogo, viu que os canóns dos muradáns estaban moi ben situados e que poderían causar máis danos ao seu buque, por iso, ordenou ao tenente Yeo asistido nesta ocasión polos tenentes dos marines reais Samuel Mallock e Joseph Douglas e o segundo tenente en funcións

p/ Manuel Lago Alvarez.

Charles Clinch, que asaltasen por terra a fortaleza e

No aire sen tempo que a historia atesoura, non é difícil atoparnos con mil e un feitos de armas nos

inutilizaran os seus canóns.

O

castelo foi tomado ao asalto, sendo os

que o patrimonio arquitectónico relixioso e civil su-

seus defensores apresados, mentres o Loire, bom-

friu os consecuencias de diferentes contendas. A

bardeaba a Vila e os seus arredores. Paralelamente

Vila de Muros non foi allea a elas, e querendo ou

o capitán Maitland, tras facerse cargo dos dous cor-

sen querer, foi escenario dalgunhas batallas que deixaron pegada tanxible nalgúns edificios; un deles, o Santuario da Virxe do Camiño, que en xuño do ano 1805, do mesmo xeito que a Vila, foi bombardeado por un buque de guerra inglés.

Os feitos, perfectamente documentados nos arquivos do Almirantazgo da Súa Graciosa Maxestade, sucederon o día 4 de xuño de 1805, e foron protagonizados polo buque Loire, ao mando do Capitán Maitland e sucederon así: sarios franceses e dun bergantín mercante español tamén fondeado, enviou unha mensaxe á poboación asegurando que en ningún momento dar actos de pillaxe nin se atentaría contra as vidas e bens de propios.

Unha delegación formada por notables de Muros (o capitán Maitland escribe no Diario de navegación do Loire, que uno dos delegados era o Bispo de Muros) agradeceu persoalmente ao capitán inglés o seu nobre xesto así como o cristián proDespois de atacar diferentes poboacións da

ceder do tenente Yeo e os seus homes cos feridos

ría de Camariñas, e habendo feito presos a mariñei-

españois e franceses do fortín.

ros do buque Esperanza, soubo por estes de que

Ao pouco da batalla o Loire abandonou Muros, le-

no porto de Muros había fondeada unha nave cor-

vándose ao buque francés “Confiance”, e outros

saria francesa, de nome “Confiance”, armada con

dous, de ahi a frase moi coñecida de Muros: “A

27 canóns. Posto en rumbo a Muros, ás nove da

confianza levouna ou inglés”.

mañá do día 4 de xuño, ao pasar o faro Rebordiño, o Loire viuse sorprendido polo fogo dos canóns do castelo da Vila, que provocaron nove feridos na tripulación do navío inglés. Aínda que o Capitán Mai-

21

Deste bombardeo, conserva o Santuario da Virxe do Camiño, dous impactos de bala de canón que locen nas fachadas este e sur.

Dúbidas do Galego Lavavaixelas P/ César Lorenzo Gil

extensión, podemos chamarlle lacena ao propio moble chineiro.

Hoxe reparamos na cociña. En moitas casas, nas que se come nesa habitación, é espazo para a conversa e, polo tanto, para a lingua. Mais hoxe ficamos no recanto máis silencioso, onde só se sente o tintineo dos pratos e vasos e o motor da máquina a lavar; canto máis modernas, menos barulleiras.

En galego, esa máquina non se chama lavavaixelas senón lavalouza. Debemos empregala con xénero feminino. “Non prendas a lavalouza até que estea chea de todo”. Loxicamente, lavavaixelas é un castrapismo, un mal calco do castelán lavavajillas.

Quere isto dicir que vaixela tamén é unha palabra incorrecta? Non. Podemos utilizala como sinónimo perfecto de louza pero sempre en rexistros máis cultos ou específicos. Por exemplo, é un tanto solemne dicir: “Vou lavar a vaixela” pero si podemos dicir: “Regaleiche diñeiro pola túa voda porque en cuestión de vaixelas, é mellor escoller cadaquén a súa” ou “O Pazo de Versalles garda unha valiosísima colección de vaixelas francesas do século

Polo xeral, a lavalouza está perto da pía, é dicir, o

XVIII”.

oco onde se lava a louza a man. En galego tamén Para gardar ou poñer a escorrer as pezas da

podemos chamarlle vertedoiro, non fregadeiro, pala-

louza, o galego tamén ten unha palabra propia: lou-

bra considerada un castrapismo. Si podemos usar o

ceiro. Nalgunhas comarcas usan as variantes tamén

verbo fregar neste contexto. “Na repartición de tare-

correctas de cunqueiro ou alzadeiro.

fas, non sei como fixo pero ao final só ten que fregar a louza”. O campo léxico de fregar aínda se amplía

Se o moble só se usa para gardar pratos, co-

ao obxecto co que lavamos. Amais de estropallo,

pas e demais louza, xa seca, podemos empregar

esa pequena porción de material sintético (en tem-

ademais chineiro. Esta palabra debe ser moderna

pos foi esparto, hoxe xa non) pode denominarse

en galego xa que en moitas casas se di á castelá,

fregador, fregaduxo ou freganzo. Non debemos em-

chinero.

pregar en ningún caso o castelanismo salvaúñas para definir a esponxa que leva incorporado un es-

A lacena é ben un oco de obra dentro das cociñas

tropallo. Tamén nese caso podemos empregar fre-

que serve como andel para gardar cousas ou unha

gador ou directamente esponxa.

parte do chineiro que conta con baldas e porta. Por

22

A baeta, en tempos, definía un tipo de tea basta e

O cazo e o cazolo son utensilios de pequeno ta-

cuberta de pelo que non valía para vestir, polo

maño que se empregan para ferver líquidos ou

que se empregaba en mesteres máis básicos. Un

cociñar cantidades moi pequenas. Diferéncianse

deles o de limpar e secar a pía. Hoxe unha baeta

no tamaño. A pesar de ser contraditorio dado o

é directamente ese trapo permanentemente húmi-

sufixo diminutivo, o cazolo é maior ca o cazo.

do, case sempre de cor amarela ou alaranxada.

As tapas das tarteiras e demais cazolas tamén se O outro trapo que usamos na cociña, o que serve

poden chamar tampas. Na miña casa son rollas,

para non nos queimar coas cazolas ou para secar

igual ca os tapóns das botellas. Mais ese signifi-

a louza, ten en galego moitos nomes. Amais de

cado non aparece nos dicionarios máis coñecidos

trapo ou trapo de cociña podemos usar mulido,

agás en dous, no Estraviz e no vocabulario que

rolla ou rodela.

recolleu ese sabuxo de palabras en perigo de extinción que é Elixio Rivas.

Falaba de cazola. Esa é unha das moitas palabras que podemos utilizar para definir os recipientes metálicos ou porcelánicos onde cociñar. Na miña casa usouse sempre o metonímico porcelana. “Teño unha porcelana de macarróns que se van derramar”. Non se admite no galego estándar. Segundo a forma debemos empregar unhas palabras ou outras. Se o recipiente é cilíndrico usaremos pota, cazarola ou ola (por exemplo, o recipiente onde se fai o caldo ou tamén se cocen

Outras pezas que non faltan no seu lugar

verduras, por exemplo, unha ola exprés). Se é

correspondente da lavalouza son os cubertos ou

redonda e baixa, chamarémoslle cazola. De ser

servizos. Nese apartado o galego está en franca

de barro e ter a barriga e a boca anchas, o nome

decadencia e xa case se perderon as palabras

é pucheiro. Unha versión do pucheiro con tres pés

propias. Diremos culler e culleriña; garfo e coitelo.

que quedou en desuso ao desapareceren as larei-

Cuchilo é un castrapismo. Unha culler grande, das que se usan para botar a sopa, chámase cullerón ou cazo. “Compra un cullerón que cullerada a cullerada non hai quen encha seis pratos!”.

Tamén cando está furado e ten dentes para mellorar apañar os espaguetes se chama cullerón ou cullerón para os espaguetes. Para apañar a ensalada usaremos unha pinza. Miña nai chámalle gancholo á pinza en cuxos extremos ten dentes.

En realidade, o gancholo, na Maraña e en Cequeliños, é un instrumento agrícola que ten varios

ras era o pote.

dentes (polo menos catro) en curva (é coma unha culler ou unha man dentada) e serve para levan-

Se é máis larga ca alta, o nome propio é tarteira.

tar do chan esterco, herba ou batume. A palabra

“Esta tarteira de ferro faime uns arroces bárba-

gancholo non aparece en ningún dicionario e non

ros”. En galego admítense tanto paella coma pae-

sei como lle chaman noutros lugares nin cal é a

lleira, co significado de tarteira de moi pouco fon-

palabra estándar para este significado.

do útil para facer arroz ao estilo valenciano.

23

Unha estrada necesaria.

Resulta como

inmensamente novos

profesionais

comprobar

corredor e autovía, o que sacaría a Muros da súa

universidades galegas para os seus traballos de fin

secular falta de comunicacións rápidas coas

de carreira escollen como asuntos de referencia

principais redes viarias galegas.

relacionados

con

formados

nova estrada a Santiago, vía variante de Outes,

nas

temas

os

encomiable

carencias

de

infraestruturas, melloras no hábitat, solucións á melloras de servizos, etc, e case sempre para as poboacións e bisbarras que mellor coñecen, que non outras que aquelas nas que viven. É o caso da recentemente Licenciada pola Escola Técnica Superior de Enxeñeiros de Camiños, Canais e Portos

da Universidade da Coruña, a outéense

Lidia Caamaño Caamaño, quen no seu traballo de

A solución proposta por Lidia Caamaño, supón a construción dun vial polo interior, que preservando o roteiro da costa, evita o paso polas travesías das poboacións costeiras, o que suporía un menor número de kilometros a percorrer e unha ganancia en tempo para achegarnos as estradas de alta capacidade, xunto con unha maior comodidade e seguridade na condución.

fin de carreira ven de plantexar unha solución

O anteproxecto e moi coidadoso e respetuoso co

perfectamente

de

medio ambiente, concretando de forma moi clara

comunicación e tráfico entre as localidades de O

as necesarias medidas de correción de impacto

Freixo e Muros.

medioambiental.

aceptable

ao

problema

A nova profesional, no seu anteproxecto prantexa unha solución real e posible para enlazar Muros coa

24

Con todo, si algún día este

proxecto se levara adiante viría a sacar a Muros da súa eterna falta de comunicacións, póndonos a

altura doutras moitas vilas galegas que dende fai

costeras de la mayor parte del tráfico y, como con-

tempo viron solucionado este problema. Non sería

secuencia, de las retenciones y de la contaminación

máis que facer efectiva unha das moitas débedas

acústica y atmosférica que este genera. Para ello,

históricas que as administracións teñen con Muros.

se plantearán tres alternativas, y se establecerá un

Por historia, necesidade, razón e dereito, Muros

análisis comparativo entre ellas con el fin de elegir

necesita dunha nova estrada que nos saque do

la más adecuada. Los criterios que se han tenido

illamento actual.

en cuenta en el análisis son: trazado geométrico, impacto ambiental, coste económico y funcionali-

Co permiso da autora, publicamos en TMT texto e

dad. Finalmente la opción elegida ha sido la alter-

ortofotos contidos no meritorio traballo de fin de

nativa 2. La variante proyectada tiene una longitud

carreira da outense Lidia Caamaño Caamaño.

de 7.771,39 metros y cuenta con un viaducto de

Anteproyecto de una variante a la

470 metros sobre el río Maior en Esteiro. Además,

carretera comarcal AC-550

al discurrir por un terreno accidentado, se vio nece-

Este anteproyecto consiste en la definición de las obras necesarias para la construcción del primer tramo de una variante a la AC-550 que servirá para conectar Muros con la nueva AC-554, y así reducir el tiempo de recorrido entre dicha población y Noia.

saria la colocación de carriles adicionales de circulación lenta en parte del trazado. Los enlaces elegidos han sido para Bornalle un enlace de trompeta, y para Esteiro, unas pesas formadas por dos glorietas situadas a ambos lados de la variante, sobre la DP-5305, y un paso superior sobre la carretera an-

El siguiente tramo será abordado en un proyecto distinto. Lo que se pretende con este anteproyecto, es reducir el tiempo de viaje entre ambas poblacio-

terior. Ambos enlaces están justificados por la “Instrucción de accesos en las carreteras convencionales de titularidad de la comunidad autónoma

nes, y mejorar la comodidad y seguridad en la cir-

de Galicia”, ya que nuestra IMD supera los 5000

culación, así como el despeje de las poblaciones

vehículos.

25

ANTECEDENTES Y SITUACIÓN ACTUAL

nicipios de Outes y Muros, ambos pertenecientes

El presente anteproyecto constituye una asignatu-

a la provincia de A Coruña.

ra necesaria para finalizar el Grado en Tecnología

La AC-550 está integrada en la red primaria básica

en la Ingeniería Civil impartido en la Escuela Téc-

de la RAEGA (Rede de Autonómica de Estradas

nica Superior de ingenieros de Caminos Canales y

de Galicia), y une Noia con Muros bordeando toda

Puertos de la Universidad de la Coruña.

la costa y atravesando todos los núcleos de pobla-

Al tratarse de un anteproyecto de tipo académico,

ción allí situados, lo que genera retenciones y una

se llevaran a cabo una serie de simplificaciones y limitaciones que no podrían admitirse en un proyecto real, tales como estudios geológicos y geotécnicos, campañas de sondeos y ensayos, disposición de material cartográfico y topográfico real y adaptado al proyecto en cuestión.

disminución de la velocidad. Los principales tramos en travesía de esta carretera en el tramo Catasueiro-Bornalle son: Sabardes, Esteiro y Tal, donde la velocidad permitida es de 50 km/h. En el resto del recorrido podemos encontrar velocidades entre 60 y 80 km/h, aunque son tramos cortos, de transición entre los de poblado. También cuenta Este anteproyecto consiste en la definición de las

con múltiples intersecciones, que generan atascos

obras necesarias para la construcción del primer

y, en alguna ocasión, accidentes. Destacando, la

tramo de una variante a la AC-550 que servirá pa-

intersección de la AC-550 con la DP-5305 y una

ra conectar Muros con la nueva AC-554, y así re-

vía que conduce a la playa de Parameán, en Es-

ducir el tiempo de recorrido entre dicha población

teiro. Las retenciones en este punto son importantes, especialmente en verano.

En cuanto a las características del trazado, la AC550 destaca por sus numerosas curvas de bajo radio, lo que hace que la conducción sea incómoda y peligrosa. También existen algunas rectas demasiado largas que favorecen el aumento de la velocidad por parte del conductor, y por lo tanto, del riego de accidente. Además, abundan las zonas con mala visibilidad debidas tanto a los cam-

y Noia. Dicho tramo comienza en Bornalle

bios de rasante como a curvas demasiado cerra-

(Abelleira), sobre el PK 48+500 de la AC-550 y

das, y el estado del firme es deficiente en parte del

termina en Catasueiro (Sabardes), en la glorieta

tramo. Por último, decir que la IMD del tramo de

que enlaza con la AC-554. El siguiente tramo, Bor-

estudio de la AC-550, es de 6790 vehículos/día,

nalle-Muros, quedaría para ser analizado en un

con un porcentaje de pesados del 5%, y un nivel

proyecto independiente. La obra afectará a los mu-

de servicio E.

26

Cousas de facebook p/ Nieves Formoso Vidal

publicado. Se queres que os teus subscritores e o resto dos usuarios de Facebook poidan ver esa

Un dos erros máis comúns ao compartir un post nun grupo de facebook é o de non comprobar o tipo de privacidade que ten a nosa publicación. Suponse

historia, elixe a opción “Público”. Si queres que só os teus amigos de Facebook teñan acceso a ela selecciona ”amigos”. Se non desexas que ninguén

que cando publicamos algo nun grupo e para que todos os seus compoñentes o vexan, sexan ou non “amigos”, dándose casos nos que quen comparte (descoñecedor da privacidade do que publicou) non é quen de entender que si todos os compoñentes do grupo non ven o seu post, é por que o publicou só para un público determinado, que case sempre é porque o compartilo dende un perfil no que só poden ver as publicacións os “amigos”, o compartilo sigue gardando esa reserva de privacidade, non podendo ser visto por xente diferente a quen se ten como “amigos” no seu perfil. Esta é o mensaxe que aparece cando alguén comparte algo que ten termos de privacidade.

máis poida

vela,

elixe

“solo

eu”.

A

opción

personalizado permitirache configurar de maneira aínda máis detallada quen ten acceso a ela. E se creaches listas de amigos terás tamén a opción de seleccionar unha delas.

Comparte as túas historias adecuadamente. Poida que algunhas merezan ser vistas por todos, mentres que outras unicamente polo teu grupo de amigos.

Se máis tarde cambias de opinión podes volver editar a súa privacidade, pero en todo caso o normal e prudente é que cando se comparte algo en

Evitar esto. é tan doado como seguir estas

un grupo, todos os seus compoñentes podan ver ó

intruccións:

publicado, sexan amigos ou non de quen o

Fai clic sobre o icono que aparece

xunto á data na cal ese comentario ou ligazón foi

27

publicou.

Os enterros na parroquial de Muros. p/ Manuel Lago Álvarez

sepulturas la que se encontrase primero al entrar por cualesquiera de las dos puertas, que por ella

Dende os primeiros anos do cristianismo foi

se deberá pagar, reales, 12.

sempre de piadosa costume soterrar aos fieis defuntos en sagrado, sendo o interior dos templos

Por la segunda

12

o lugar escollido como o máis apropiado. Co paso

Por la tercera

14

dos séculos e co aumento da poboación os

Por la cuarta

16

templos quedáronse pequenos pasando a usarse

Por la quinta de junto al rejado de piedra

como necrópoles os adros das igrexas. soterramentos

dentro

dos

templos

O

Y por las de la Capilla Mayor, con la referida

quedaron

licencia de la Justicia, 44.

exclusivamente reservados para aquelas familias

Advirtiendo que en la dicha Colegiata y quasi

que podían pagar a beneficio da “´fabrica” das igrexa

as

cantidades

que

establecesen

20

debajo del arco de la Capilla de las Animas, que

as

mira al cuerpo de dicha Iglesia, se hallarán algunas

parroquias.

sepulturas para Párvulos y por cada una de ellas

No caso de Muros ao ser o Concello patrono da

se deberán pagar Rs. 8 >>.

Colexiata e da parroquial, era este quen dispuña o prezo da ocupación. Así, en documento municipal de 1º de abril de 1780, recollese o seguinte:

Ademais

destas

“común”,

pero

sepulturas de

pago--

–chamemos había

de

outras

especialmente ubicadas e que eran destinadas a

“Copia del arreglo que Su Merced la Justicia y

albergar os restos mortais de persoas de certa

Regimiento de la Villa de Muros –como patrono de ambas iglesias Parroquial y colegial- hizo de las sepulturas de ellas en 1º de abril de 1780: <Adviértese de que en la Parroquial se hallavan siete filas de sepulturas hasta llegar al arco de la Capilla Mayor, y que, por la primera fila que se hallase al bajar las escaleras de la puerta principal, se deberá pagar, reales 8 Por la segunda

10

Por la tercera

12

Por la cuarta

14

Por la quinta

16

Por la sesta

18

relevancia social. Polos anos de 1560, Dona Inés

Por la septima, junto al arco principal, 20. Y las de

Rodríguez, viúva de Sancho López de Ozconez

la Capilla Mayor, aunque sea con licencia de la

andaba en preito co Concello. A lea viña de que

Sra. Justicia y Regimiento, deberá pagar cada una,

esta viúva consideraba que a sepultura onde fora

44 reales.>

soterrado o seu defunto marido, (dentro da Colexiata) era da súa propiedade.

<<Del propio modo se hallavan en la Colegiata que

O sempre

lembrado muradán, Don Manuel Fabeiro Gómez,

llaman de cajón y moda hasta llegar al rejado de

no seu libro “Páxinas Históricas de Muros”, ao

piedra que está debajo del arco principal de la

transcribir as actas capitulares do ano 1560, fai

Capilla Mayor, siendo la primera fila de dichas

28

referencia a estes feitos, sinalando a intervención decisiva para a resolución do litixio, do Visitador e Provisor da cidade e Arcebispado de Santiago, Dr. Carriazo, que na súa visita inspectora a Muros do 16 de abril de 1560, estando na Colexiata, comprobou (“bisitó e bido por vista de ojos”), que a sepultura onde estaba soterrado o citado Sancho López de Ozconez, estaba situada enrriba “de las trades del altar al pie del Evangelio debajo de la lámpara”, e que fora soterrado naquel sitio de privilexio debido a que Sancho López de Ozconez fora xuíz da Vila, e que por tal honra, os herdeiros non pagaran

aos 85 anos de idade. A anotación de defunción

cantidade algunha. O Dr. Carriazo dispuxo que o

recolle que foi sepultado na Colegiata, a “duelo”.

lugar que ocupaba a sepultura era propiedade da

A día de hoxe, na Colexiata só se conserva un

Igrexa, e que os ósos do defunto continuaran alí,

sartego que conten os restos de D.Lourenzo Afonso,

sen que nin viúva nin fillos nin descendentes tiveran dereito á posesión do espazo ocupado.

De datos extraíados dos libros de difuntos, aparece como a última persoa soterrada dentro da Colexiata de Muros, en data de 9 de agosto de 1830, o prior

falecido no ano 1410, e que fora “procurador” da

da mesma, Ldo. D. Juan Antonio Calderón, falecido

obra da Colexiata. O sartego atópase baixo o arco

29

gótico dereito do altar maior e conservase en moi

parroquia

bo estado. (NB.: Lourenzo Afonso, mercader,

cadáveres allí sepultados”, por elo, e vistos outros

aparece citado nun documento de

data 22 de

moitos casos noutros pobos de España, o Rei, por

novembro de 1407, que se atopa entre os que

Real Cédula de 3 de abril de 1787, dispuxo que se

forman parte do libro da “Luminaria de San Pedro e

prohibise os enterramentos dentro das igrexas,

Santa María de Muros”, e no que como executor

dando

dos bens de Pero Yanes Neto, manda que coas

cementerios lonxe das poboacións e que estes

rentas dunha horta propiedade do finado Pedro

estiveran abicados en lugares ben ventilados, e de

Yanes, se alimente a luz da igrexa de San Pedro).

contrario as poboacións en relación aos ventos

que

se

los

muchos

construísen

As autoridades locais, lonxe de obedecer as

soterrados, provocaban o que en séculos anteriores

ordenes do rei, fixeron caso omiso, e seguiuse

denominaban “miasmas” (vapores procedentes de

enterrando nos templos, co consentimento de

cadáveres

e

párrocos e priores que querían seguir conservando

provocaban enfermidades nas persoas que os

o dereito a ofrecer “sepulturas de dignidade” para

inspiraban).

aqueles que puderan comprar este dereito. No ano

corrompían

a

que

para

por

aínda

que

cadáveres,

instrucións

pueblo

perigrosas “miasmas”.

o problema da insalubridade dos templos, debido a dos

aquel

dominantes, para libralas canto se pudese das

O enterramentos dentro das igrexas traían consigo descomposición

de

atmosfera

1857, de novo unha Real Orden insistía na creación

Foi durante o reinado do Rei Carlos III e debido a

de cemiterios nos 2655 pobos que carecían deles.

unha progresión de epidemias, entre elas unha na

En 1888, aínda que xa existían en España 10091

Vila de Pasaxes no ano 1781, da que morreron 83

cemiterios, decidiuse a clausura de 7186 debido as

das 120 persoas que alí vivían, epidemia que se

súas malas condicións hixiénicas.

atribuíu ao “fetor intolerable que exhalaba la

Foto de 1924

30

Foi despois do ano 1857 cando en Muros se reorganizou o cemiterio de San Pedro. Xa en moi mal estado o corpo principal da anterga parroquial de San Pedro, aproveitáronse parte dos seus sillares para construír o muro que sirveu de cimentación aos primeiros panteóns que se fixeron, que son os que dan ao barrio da Fonte Vella. O primeiro panteón edificado foino de orden de Don

Domingo Malvares y Guiance, no ano 1874, aínda que hai un túmulo no que aparece inscrita a data de

se construíron en diferentes etapas. A nova porta

1869.

de entrada, deseñada e construída polo meritorio mestre canteiro muradán Don Francisco Iglesias,

No muro que sustenta estes panteóns hai un bo número

de

sillares

nos

que

hai

sustitueu a anterior que polo seu oeste daba ao

incripcións

camiño que conduce ao barrio do Carme. Tamén

románicas, que seguramente fan referencia a

nesta ocasión volveron a aproveitarse os poucos

persoas e feitos relacionados coa construción e

sillares que quedaban do corpo da igrexa de San

reformas da primitiva igrexa de San Pedro que data

Pedro.

de finais do século X, e que dou nome a parroquia trala visita do Bispo Pedro de Mezonzo a Muros, no ano 998, ano despois de que o caudillo árabe Almanzor, arrasase Compostela.

Os soterramentos fora da Colexiata facíanse no adro da parroquial de San Pedro, que estaba en plano coa planta da igrexa. As reformas posteriores a 1857, supuxeron a elevación do terreo, co soporte do muro novo, deixando un bo número de laudas baixo o recheo feito, xunto co cambio no acceso ao adro, que de antes da obra se facía ao remate das escaleiras da rúa da Fonte Vella.

Como curiosidade, das miñas pesquisas so puden

A finais dos anos vinte do século anterior,

atopar un sillar- neste caso algo irregular- que ten

acometeuse a obra de ampliación do cemiterio,

unha inscrición de difícil lectura.

ganando espazo coa construción dun novo muro

Está a media

altura do muro, a esquerda, baixando a escaleira

baixo para salvar o desplome do terreo, e retraendo

interior do cemiterio.

o muro existente ao que se apegaron panteóns que

31

Un ser humano chamado Anajata p/ Cintia París

ecoloxista da sociedade dun modo gradual e positivo, o cumprimento da lei de protección animal, e,

Poderíamos dicir que Anajata foi a creación

sobre todo, darlle unha oportunidade a todos aque-

dunha asociación para o coidado e protección dos

les animais que sofren a violencia e o abandono

animais do Concello de Muros e comarca, mais

do humano e que, ao mesmo tempo, estes e os

quedaríasenos corta esta descrición porque Anaja-

veciños do Concello e comarca puideramos levar a

ta é sinónimo de esperanza, ilusión, esforzo, traba-

cabo unha convivencia saudable, limpa e respe-

llo e moito carisma.

tuosa.

O noso primeiro foco de atención foron os gatos

En novembro do ano pasado un grupo de

da rúa, os mesmos que se seguen a reproducir

persoas reunímonos para poñer en práctica unha

sen ningún tipo de control e que sofren as consecuencias de vivir á intemperie. Puxemos en práctica o método CES (Capturar, Esterilizar e Soltar), facilitando así a vida deles e a nosa. Ao esterilizar aos gatos, estamos conseguindo que non exista un número elevado de camadas á vez que evitamos os malos olores das rúas, xa que non se senten ca necesidade de marcar o territorio deixando un cheiro desagradable para os veciños. Esta práctica é levada a cabo dende fai moitos anos en moitos paises e cada vez máis polos concellos e asociacións animalistas e está considerado o único modo eficaz para o control de colonias e mellora da convivencia cos humanos.

acción, unha acción que intentaría dar voz aos que

Outro dos métodos para que a convivencia sexa

están fartos de gritar e que ninguén escoita, aos

agradable, é poñer casetas para os gatos nas zo-

que están presentes no noso día a día e que son

nas con maior urxencia conseguindo, así, que lles

tan queridos como tamén sofren de ser infravalora-

sirvan de refuxio nos días de choiva. Dentro das

dos por moitos de nós: os animais ou, como nos

casetas poranse o comedeiro e o bebedoiro que

gusta chamarlles, os peludos. Naquela mesa respi-

serán repostados únicamente por persoas previa-

rábase aire fresco, un golpe de enerxía vital que

mente autorizadas polo concello. Como moitos

nos impulsaba a todos a sorrir, a ter forza e ganas

sabemos, xa existe unha caseta na Academia de

para loitar por unha sociedade un pouco máis xus-

San Xosé que, entre todos, deberemos de respec-

ta cun sector que estaba ahí, que nunca deixou de

tala. Todo aquel que se sinta ca curiosidade pode

estar mais nunca foi mirado con lupa. Tras falar e

ir a botarlle unha ollada, pero sen enturbiar a tran-

falar sobre o tema, Anajata púxose en marcha, era

quilidade dos animais.

hora de botarse adiante aínda sabendo que non ía ser a gusto de todos esta iniciativa e que habería

Mais como o camiño faise ca suma de pa-

moitas fochancas na nosa vida como grupo.

sos pequenos e firmes, e como só a ilusión non

Os obxectivos principais da asociación son a

paga os grandes gastos que supón a nosa labor,

educación e información do concepto animalista e

puxemos en marcha unha serie de iniciativas onde

32

os cartos recadados destínanse integramente ao

esperando, non dubidamos que encontrarán pronto

coidado e mantemento dos peludos que chegan as

a súa segunda oportunidade. Grazas tamén aos

nosas mans. Porén, comezamos ca venta dos fa-

socios que colaboran mensualmente e de forma

mosos laciños laranxas que inundaron os estable-

puntual ca nosa asociación polo aporte económico

cementos muradáns e que incluso chegaron máis

e desinteresado que tanto nos da a vida.

lonxe da nosa vila, poñendo un toque de color á vez que se mostraba unha certa solidariedade ca nosa

Se todo ser humano ten un soño, o noso é poder

causa. Seguimos ca participación no concurso reali-

crear un refuxio para ter un espazo onde poder le-

zado polo Concello que tiña como obxectivo alumar

var a cabo as nosas labores de adopción e non de-

o pobo cun toque de orixinalidade e, aproveitando a imaxinación dos nosos integrantes, puxémonos mans á obra para crear un mural que reflectira a esencia de Anajata. Como non se nos pasa unha e para nós todo é unha oportunidade máis para darnos a coñecer, tamén aproveitamos algún que outro día de mercado para poñernos co noso posto vendendo todo tipo de artigos, moitos deles feitos a man. Contamos cun posto no Mercado de Muros que utilizamos para crear eventos tan soados como da Mostra de Respostería ou EmpanadArte, onde participaron activamente moitos establecementos

pender totalmente das casas de acollida, as cales

do Concello como tamén o fixeron moitos artistas

son o noso sustento diario a día de hoxe. Normal-

que colaboraron con nós para crear concertos e

mente, toda persoa que loita pola súa ilusión acaba

darlle o toque musical as noites de troula.

conseguindo o proposto e nós non imos ser menos

Porque, xa que estamos, ¿Por qué non aproveitar e

porque contamos, non só cun espírito loitador, se-

promocionar o noso Concello, e darlle mais vida ao

nón con moitas persoas valentes, dispostas a dalo

mesmo interactuando co comercio e a hostelería e

todo. Somos un equipo en crecemento onde os áni-

ampliando a proposta cultural e de ocio?

mos son constantes e as nosas forzas únense para

Tamén temos presenza nas redes sociais e

seguir adiante. Somos conscientes de que o noso

calquera que lle preste coñecernos mellor poderá

camiño é dos longos mais o bo dos camiños con

visitar o noso Facebook: Anajata Asociación anima-

moito percorrido son as experiencias que vas ob-

lista. Neste perfil tentamos ser amenos e ter cone-

tendo no tramo e, no noso caso, sabemos que se-

xión directa ca xente interesada no que facemos e

rán moitas e estaremos dispostos a aprender de

todo o que nos traemos entre mans. O fin desta

todas elas. A boa vontade, o respecto e a ilusión

presencia na rede é conectar dunha forma orixinal e

son uns bos ingredientes para elaborar a receita do

divertida animando a todos aqueles lectores que

progreso, un progreso para o Concello de Muros e

nos aportan uns minutos de atención a colaborar

comarca, para os seus veciños, para os seus ani-

con nós e cos nosos queridos peludos. Durante os

mais e para o seu entorno. Somos unha gran fami-

poucos meses de existencia da asociación xa son

lia e esperamos seguir crecendo abríndolle as por-

varios os casos que nos chegaron de abandono e

tas a máis persoas dispostas a axudarnos neste

que precisaron da boa vontade das persoas preo-

gran ser humano que estamos a construír, onde o

cupadas por estes animais. Podemos dicir que o

corazón bombea a ritmo de loita e onde o noso

balance é positivo xa que conseguimos darlles un

oxíxeno non é outro que as ganas de seguir adian-

fogar a moitos deles e, respecto aos que quedan

te. Por eles e por nós.

33

¡FONDO QUE ESTAMOS EN VIGO! p/ José María García Rodriguez

non fora que o levase o mar. O barco fendía as ondas, escorado pola banda de estribor. Runxía.

O millor periplo mariñeiro de Muros, disque foi o de

Bruaba o vento. E Zafacoquiña de pe, no timón.

Zafacoquiña, alcume que non séi o qué quer dicir.

Unha volta, outra. Imos en bulina. Agora un largo.

0 caso e que se fixo patrón de'costa. Encomendá-

¡Mar aberto!

ronlle un barco de dous paus pra facer unha viaxe

—Trincade os foques, mandóu Zafacoquiña.

a Vigo. Marcóu a data. Era no inverno. Resultóu un Non faltaba máis. De sócato berróu o patron:

serán de todo los demos, con -chuvia, treboadas e unha borralleira que nin o lume do faro se vía. Pidí-

—¡Ancoras embaixo! ¡Fondo que estamos en Vigo!

ronlle que non embarcara. Non fixo caso. Era o

Todo o mundo a durmir até mañán...

patrón, ¿ou non? Estaba graduado. Sabía o que

E durmiron e despertaron. Estaban...

tiña que facer. Chegarónlle os mariñeiros cubertos

—Isto e igualiño a Muros, dixo Manoliño o grume-

con roupas de auga que nonas poideron sacar de

te.

enriba.

—Non e igualiño... ¡E Muros!

Mandóu rubir ancoras, izar velas. Púxose ao timon.

Zafacoquiña puxo unha tenda na Praza do Cristo,

A xente Ile dicía: "Deus che guíe" e il engadía: "Amén". Os salseiros entraban no barco. Barríano.

onde cando eu era meniño comprábamos soldadi-

O home que iba na proa, amarrouse ao pau maior,

ños de chumbo.

34

A voz dos nosos poetas

Cantigoliñas de Pepe de Tuca

Fotografía: Benigno do Roxo

Onde a rompente máis brilla.

Ollo que le na paisaxe

p/ José Mª García Rodríguez

Díxome Pepe de Tuca, que nono fora esquecer: falar ben quer vir de gracia, esquirbir de adeprender.

azul salientando armiño; ollo que imparte aloumiño a indomable personaxe.

A Estreliña do luceiro váise coa craridá.

Non fagas tempo de amores coas horas de traballar.

Ollo que non ten paraxe albisca no alén aliño;

Nin te coides daquil home, que de liste ben cho alaben, moito nono debe ser, cando todo o mundo a sabe.

ollo, avarento, adiviño, ávido de reportaxe.

Calquera pode facer troco dun can por un galgo.

0 sangue todo é bermello, quen tén diñeiro e fidalgo.

O mar alzado en beleza sobrancea marabilla; vagas subliñan braveza

Ao pe dun cereixo verde, pódese considerar, que non tén moitos amigos o que tén pouco que dar.

de combater contra quilla.

Ollo!, o visor pon presteza

A troita díxolle ao río, non te vaias ãpurar, te poñas coma te poñas, téste que afogar no mar.

onde a rompente máis brilla.

(Rioderradeiro)

A Delorosa de Muros, tén sete espádoas no peito, soidade tén sete letras que firen do mesmo xeito.

http://rioderradeironaeiroa.blogspot.com.es

35

FAIME CASO

–Manuel, ¡que toliño es Manuel!

–¿E porque mo dis, Perilla?

–Porque logo non sería mellor, que tiveras o teu fillo sachando co legón, que ti non podes máis coa alma, en vez de te-lo dándolle a carreira de

p/ Marcelino García Lariño

avogado en Santiago.

O Manuel tamén se recostou no legón, limpouse

Do vello Perilla, do que xa falei outra vez, a xen-

a suor co pano da man, reflexionou e, moi con-

te di que non era moi asisado. A verdade é que

vencido, contestoulle.

cordo-cordo non sería; pero sabio non me diga-

–Pois non che falta razón. Non podo máis comi-

des que non o era. O pobre andaba a pedir, e

go. Tanto traballar... ¡para qué! Ás veces envé-

facíao porque era pobre, non por gusto, aínda

xote, Perilla. Quixera ser libre e sen preocupa-

que, eso si, sabía moi ben pedir e máis a quen

cións como es ti.

pedir, que non todos somos iguales; eso será na constitución, pero non no cotián convivir, maiormente no vivir dos pobres, mendigos e indixentes que todos son a mesma cousa e da mesma raza que é a dos que viven a conta da esmola. Non pedía o vello Perilla por tódalas portas nin por tódolos lugares. Nas freguesías de Serres (de onde el era) nin na de Muros o facía. Na de Carnota si; pero soamente en determinadas casas, non en todas, que na variación vai o gusto, e un gusta do que máis e mellor da o óbolo, a graza e a caridade, que veñen a ser tres cousas distintas e só unha verdadeira.

Este vello que presumía de comunista, xactábase de se-lo home que máis liberdade de expre-

Ó que lle respondeu o esmoleiro comunista con

sión tiña de España, incluso nos tempos da dita-

toda liberdade de expresión:

dura, na que, segundo el, falaba o que quería e

–Non es porque non queres, Manuel. Únete a

lle daba a gana contra o réxime ou a relixión ou

min, que che levo eu a Carnota, que teño unhas

os caciques (que tamén os hai agora tanto ou

casas que non só me dan a esmola, senón ta-

máis que antes) perante de quen fose: falanxis-

mén roupiña e convídanme a xantar. Mira: cos

ta ou republicano, sen que ninguén lle retruca-

cartiños que sacas das esmolas dáche dabondo

se. Un serán atopou un conveciño seu, labrego

para tabaco e aínda che sobra, e a comida xa a

podente, que tiña un fillo a estudio na Universi-

tes asegurada.¡Para que queres cartos, leiras e

dade de Santiago para avogado, suoroso e es-

fillos con carreira, se estás escaralladiño de ves!

gotado cavando co legón unha leira. O vello Pe-

—-XXX—-

rilla, comunista e con liberdade de expresión, parouse, apoiouse no bastón, estivo un pouco tempo mirando para o seu veciño, e logo díxolle:

36

A Santa Compaña e as Xans. p/ Manuel Lago Álvarez

pero non o sabe, xa que ao día seguinte non lem-

É moi difícil atopar xentes que queiran falar da

brará nada, pero a súa saúde irase debilitando,

Santa Compaña. Moito máis difícil, ou case imposible, e que alguén fale das “Xans”. Santa Compaña e Xans conforman unha parte importante do patrimonio cultural inmaterial da nosa Galicia; son parte do ser i estar do máis íntimo das nosas crenzas nun mundo que non vemos, pero que nos espera mais alá do alén.

Hai quen afirma que a chegada da luz pública as nosas aldeas fixo desaparecer a Santa Compaña e as Xans. Quen tal di, faino dende o descoñecemento pleno. Que no mundo de hoxe non se fale destas procesión de ánimas, non quer dicir que non existan. Certo que os tempos mudaron, e con

véndoselle un aspecto cada días máis fúnebre. Só poderá librarse do fatal destino si no camiño da procesión atopa con alguén a quen lle traspase cruz e caldeiro.

eles, -afortunadamente-, o acercamento á persoa

A Santa Compaña vaga sempre despois das doce

dunha maior cultura en tódolos eidos. Pero, máis

da noite. Empezando o seu percorrido nos arredo-

cultura non ten porque considerar –en moitos ca-

res das igrexas parroquiais.

sos- que se trataran e traten certos temas relacio-

marmullos, cantos fúnebres e o son dunha campa-

nados co “máis alá” como andrómenas propias de

íña acompañan o cortexo, visitando os arredores

vellos incultos. Crer ou non crer e cousa de cada

de aquelas casas nas que en breve haberá unha

un, pero aos que creemos, déixesenos co noso.

defunción. A súa presenza pode ser detectada.

Rezo de rosarios,

Só pedimos que como nós respetamos aos outros, estes nos respeten a nós.

Feito este pequeno introito, vamos ao tema.

A

Santa Compaña é unha procesión de ánimas en pena que errantes percorren os camiños dunha parroquia. Vestidas as ánimas de túnicas negras con capucha, cos pes descalzos e na man unha candea acendida, marchan polos camiños en pro-

Ao seu paso, os sons da noite desaparecen. Os

cesión de dúas filas, estando ao fronte delas un

cans ouvean de forma incontrolada e os gatos e

espectro maior que se chama “estadea”, e que

outros animais foxen despavoridos. Un forte chei-

porta unha cruz e un caldeiro de auga bendita.

ro a cera e o marmullo do vento traendo melodías

Este espectro é un mortal (home ou muller), está,

cegas, din da presenza das ánimas.

37

En caso de atoparse con ela, non mirala. O mellor

ña morrerá no prazo dun ano.

facer un círculo no chan e meterse dentro del, ou

- Para reprochar aos vivos,faltas ou erros cometi-

si non da tempo, tirarse ao chan e pórse boca

dos. Se a falta é especialmente grave, o mortal

abaixo, pórse a rezar e facer por non escoitar a

que a cometeu podería recibir a visita da Compaña

voz nin o son da compaña. Tamén tirarse boca

para que a encabece, condenado así a vagar ata que outro mortal substitúalle.

- Para anunciar a morte dun coñecido do que presenza a procesión.

- Para cumprir unha pena imposta por algunha autoridade do máis aló.

Sexa como sexa estas aparicións das animas son premonitorias de sucesos que acontecerán no futuro inmediato e que non traerán cousa boa.

A Procesión dás Xans e semellante á da Santa Compaña pero diferenciase en que non son panabaixo e esperar sen moverse, aunque a compaña

tasmas de mortos os que van nela, senón pantas-

lle pase por encima. Nunca tomar una vela que

mas de vivos. Son os que nas terras de Muros

nos tenda algún defunto da procesión, pois este

chamamos “AMINAS”. E si, son vivos, que non

xesto queda un condenado a formar parte dela. -

saben que forman parte de tal procesión. Ao día

En último caso, botar a correr moi rápido. –Contan

seguinte non lembrarán nada, nin estarán cansos

que a Santa Compaña non terá o poder de captu-

nin tampouco, como sucede co portador da cruz

rar a alma do mortal que se cruza con ela si este se atopa pisando os peldaños dun "cruceiro", que solen estar situados en los cruces dos camiños ou si porta unha cruz consigo e logra esgrimila a tempo.

E moitos se preguntarán o porqué das aparicións da Santa Compaña. As respostas son moi variadas. As numerosas lendas sobre esta compañía de defuntos en pena contan que se aparecen nos

na procesión da Santa Compaña, se lles notará

camiños próximos aos camposantos en busca de

ningún tipo de palidez ou desencaixe da súa facia-

algo ou alguén, e que sempre aparecen cun moti-

na.

vo polo cal é símbolo de desastre ou maldición. Os motivos polos que esta compañía de almas erran-

Marchan en dúas fileiras e levan un cadaleito.

tes poden aparecer son:

Canto máis preto do cadaleito van os membros,

- Para reclamar a alma de alguén que morrerá

máis inminente é a súa morte. Os que van máis

pronto. Contan que quen recibe a visita da Compa-

lonxe poden tardar ata tres ou catro anos. O que

38

se atopa con esta procesión, só a ve, pero non

Pai, é o noso único Salvador?. Todos- Si, creo,

sente. O encontro dáse case sempre nos cruces

etc.

dos camiños, onde é costume deterse cos defun-

Querendo ou sen querer, con esta nova forma litúr-

tos para que os curas boten responsos.

xica, case é imposible que por non rezarlle ben o

Se o que a atopa é un amigo dos que van na procesión, o único que lle fan é levalo polo aire a outra parte; se é inimigo, danlle unha gran malleira e arrástrano polas silvas.

Son poucas as persoas que ven a procesión dás Xans, pois para isto necesítase posuír unha destas condicións: que o padriño de quen a ve rezase mal o credo cando o bautizaron, ou ben que o cura cambiase os santos óleos confundindo os da extrema unción cos do bautismo. Tal erro pódese remediar bautizándose de novo. A isto último pudera ter relación co cambio feito fai anos na Litur-

Credo ao bautizado, este teña a facultade de ver

xia do Bautismo. Moitos lembrarán que na cerimo-

as Xans.

nia de bautismo, os padriños do neno ou nena,

Ver as Xans non é augurio de morte propia. Os

tiñan que recitar e proclamar o Credo de memoria,

que van a morrer son os que forman parte da procesión, e moitas veces son persoas coñecidas da persoa que se atopa coa procesión. A prudencia das persoas que viron as Xans fai que nunca se mencione o encontro e moito menos que fagan público o nome das persoas que viron na procesión, xa que estas están chamadas a deixar este mundo en tempo breve.

Para quen teña interese no tema, hai no canal youtube vídeos con testemuñas de xentes que vien nome do bautismado. Moitas veces a confu-

ron estas procesións de animas e aminas.

sión era grande, por mor de que Credos había e

tamén unha curtametraxe dirixida e montada polo

hai dous (o Apostólico e o Niceno). Agora, a Igre-

alumnado de 4º de ESO do IES A Guía, no que

xa cambiou a fórmula. O crego interroga aos pa-

uns xoves escenifican o encontro dun deles coa

driños: Celebrante- Creedes que Deus, Creador do

procesión das Xans.

ceo e da terra é o noso Pai?.Todos- Si, creo. Ce-

watch?v=_qDs3J9wTQo)

lebrante- Creedes que Xesucristo, que naceu de Santa María Virxe, morreu, foi sepulto, resucitou de entre os mortos e está no ceo xunto a Deus

39

Hai

(https://www.youtube.com/

COLABORA:

CONCELLO DE MUROS

40