The Muros Times nº 31 - Agosto -Setembro 2016

Page 1

The Muros Times -Revista Dixital Muradana de Arte e Cultura-

Nº 31 AGOSTO-SETEMBRO—2016

REVISTA DIXITAL DE ARTE E CULTURA

1

Fotografía: Amado Barrera


The Muros Times Nº 31—AGOSTO—SETEMBRO —2016

Indice: Novas de Onte

Páx. 3

Noticias e documentos de Muros no ano 1609

páx. 4

Un paseo pola montaña de Esteiro (I) (p/ Amado Barrera)

páx. 5-7

Petroglifo do Convento (p/ Xocas Figueiras)

páx. 8

Faro de Rebordiño (p/ Elixio Vieites)

páx. 9

El estrés y la depresión en el corazón (Dr. Ricardo Castillo)

páx. 10

Dubidas do Galego: Rato (p/ César Lorenzo Gil)

páx. 11

Repaso pola historia de Esteiro: o asentamento dos cataláns (II)

páx. 12-15

Unha proclama de 1932

páx. 16-17

O Altar Maior da Virxe do Camiño (p/ Manuel Lago Alvarez)

páx. 18-19

Coplas Muradanas

páx. 20-21

Preganza de Cegos (p/ José Mª García Rodríguez)

páx. 22

Cólera en Muros en 1833

páx. 23

Curiosidades de Facebook (p/ Nieves Formoso Vidal)

páx. 24-25

Bubela (p/ Amado Barrera)

páx. 26

Jovellanos en Muros (Francisco Carantoña Dubert)

páx. 27-31

Resumindo: Cantares Gallegos

páx. 32-33

Home de moi bó dente (p/ Marcelino García Lariño)

páx. 34-35

A voz dos nosos poetas (Manuel Mª Pena Silva—Pablo Andrade)

páx. 36

Visita ás igrexas de Muros (p/ M. Lago Álvarez)

páx. 37-39

“THE MUROS TIMES” non se responsabiliza nin se identifica coas opinions verquidas por parte dos seus colaboradores nos materiais publicados.

Director: Jorge Lago Rama - Editor: Manuel Lago Álvarez Difusión da Cultura—

Depósito legal : C2437-2013 2


Novas de onte de xuño de 1910 ceremonia que tuvo lugar en la Iglesia parroquial

Una lancha de vapor

asistieron numerosas y distinguidas familias de

Los acaudalados fabricantes-de conservas de sar-

esta localidad. Deseamosle eterna luna de miel y prosper i d a d e s s i n c u e n t o . Un abrazo.

dina, señores Sel hermanos han adquirido en Bilbao, una preciosa lancha de vapor, con velocidad

Un traslado sentido

de nueve millas por hora, que destinarán, según

Ha sido trasladado al acorazado <Pelayo> el Te-

dicen, a remolcar las traineras y demás embarca-

niente de Navío, D. Luis Fernández Piña, que

ciones veleras de su propiedad. Cuentan ya di-

desempeñaba en este puerto la Ayudantía de

chos señores con un vapor que utilizan ordinaria-

Marina.

mente en transportar sus mercancías a los distin-

que unirse al general sentimiento que tal trasla-

tos puertos de embarque, y que más de una vez

do produjo en todo el pueblo por tratarse de un

puso a disposición de los amigos. Felicitamos a los

'probo e inteligente funcionario, veterano militar y

señores Sel por el progreso establecido en este

caballero demócrata. Está visto que en Muros..,

puerto y les deseamos prosperidades en sus em-

hombres de... ¡pueden .estar. Dios remedie pronto

presas.

este mal que ha tiem-po se apoderó de los mura-

Forasteros en Muros

danos. Lleve, pues, feliz viaje el ex Ayudante de

Con motivo de la compra del maíz del vapor inglés,

Marina señor Fernández Piña y futuro ídem en

efectuada en la Coruña por el comerciante D. Juan

no muy lejana época, según tenemos entendido.

Mesa Ramos y sus consocios y otras varios amigos,

Última hora.

hemos tenido el gusto de saludarlos en esta villa de

Para el Sr. Alcalde y para el Inspector de Sani-

la cual hacen elogio.

dad.

Por igual motivo hubo afluencia de individuos ansio-

La insoportable pestilencia que la casa contigua a

sos do conocer la solución del entrincado asunto de

la de D. Ignacio Lestón despide en los días que

compra-venta del maíz; pero hubieron de retirarse

escribimos estas líneas (26 Junio) es tan grande

a sus domicilios. ¡Quizás otros lo hayan adquirido¡.

que solo teniendo las narices tapadas, y hallándo-

Esta redacción no puede por menos

se a un kilometró de distancia puede subirse. Los

Buenos estudiantes

vecinos se acercaron a nosotros para que llame-

Entre Ion jóvenes estudiantes muradanos que en el

mos la atención de los señores encargados de evi-

último curso han obtenido matrículas de honor figu-

tar la inoculación de la peste bubónica, ya que los

ran D. Antonio Beiro Uhía, D. Pedro Rodríguez Lojo

microbios infeccionan con demasía nuestra atmós-

y D. José Malvárez Dubert, a todos los que felicita-

fera.

mos efusivamente y esperamos continúen, como

¡¡ Ni el maíz cargado en los galeones, con estar

hasta el presente, obteniendo nuevos lauros.

completamente en estado de descomposición hu-

Una boda.

biese producido la asfixia de la persona que hu-

Han .contraído matrimonio la semana última el

bo de ser víctima del penetrante hedor de la pes-

joven Capitán de la Marina Mercante y Oficial de

te que en la tal c a s a

la Compañía <Pinillos> D. Juan Rodríguez Lojo

e x i s t e s ¡ ¡ .

.

con la bella y distinguida señorita Carmen García

Vamos progresando ¿verdad?. . . . Más higie-

Roig, hija de nuestro querido amigo y correligio-

ne; más circunspección .y más… celo, es lo

nario, el Abogado D. Alfredo García Salga-do. A la

que se necesita por ahora.

3


NOTICIAS Y DOCUMENTOS referentes al Arzobispado de Santiago, recogidos por el Presbítero Don Francisco Javier Rodríguez. Villa de Muros.

Solía tener la villa de Muros más de mil vecinos, y al presente (en 1609)- tendrá unos seiscientos,

Santa María del Campo, colegiata. —Esta iglesia

siendo la mayor parte pescadores y tratantes ma-

solía ser rectora y el último rector que tuvo se lla-

reantes y belicosos.

maba D. Fernando de Castro que llevaba imitad de los diezmos de la mar que le valla 3.000 ducados.

De aquí han salido dos obispos, el uno de Tuy en

La otra mitad la llevaba el Cabildo de Santiago, a lo

1460, el otro fue Deán de Santiago y después obis-

que se opusieron los vecinos con consentimiento

po de Oviedo, quien fundó el colegio de Oviedo en

del don Fernando de Castro, sobre lo que hubo

Salamanca y uno de los cuatro mayores.

muchas censuras y reñido pleito en la curia romana

Muralla. ---Tiene la villa de Muros (en 1609) una

por siete años y más, hasta que se concertaron en

buena muralla con diez y ocho torres y sus alme-

la villa de Muros pagase al Cabildo 43.500 marave-

nas, y otro fuerte con diez y seis piezas de artillería.

dises, puestos en Noya el día de San Andrés.

Hay por separado la iglesia de San Pedro aneja a

Por aquel tiempo estaba en Roma D. Diego de Mu-

la colegiata, y en la que se entierran los vecinos.

ros, Deán y obispo de Oviedo, siguiendo el pleito por parte de la dicha iglesia, el cual con consenti-

Hay un hospital

miento de los vecinos de Muros, siendo pontifico

con unos. 32,000 maravedises de renta, parle do

Alejandro VI, ganó unas bulas para que la dicha

los cuales los dejó D. Diego de Muros.

iglesia de rectoral se hiciese colegial, y así lo es, y

Hay una ermita de Nuestra señora del Camino, con

los vecinos quedaron libres de pagar los diezmos.

su órgano, otra de San Roque, otra de Santi Spíri-

Esta colegial tiene ahora un prior y diez canónigos

tus-, otra de San Marcos y otra de Santa Cruz.

(que presentan el Ayuntamiento y seis personas

Hay un convento de San Francisco con buena

honradas del pueblo).

huerta y bosque. Tiene ocho fuentes de muy buena

Estos canónigos tienen obligación de oficiar todos

agua.

días el oficio divino, la misa y más en la colegiata, y

Tiene buena playa de dos leguas de largo y una de

una misa de Requisen en la iglesia de San Pedro

ancho, con veinte y cinco brazas de agua segura y

que es aneja a la colegial.

abrigada.

Fundación de Muros: ---Está a orillas de la ría de

En 1584 tuvo cuarenta y ocho navíos grandes y

Noya, en la margen derecha y a tres leguas más

pequeños.

abajo. Es buen puerto, hondo, abrigado y abierto.

con nueve pobres de ordinario,

Santa María la Real o Santa Tasia y Anastasia. —

Fundose en tiempo del rey D. Sancho en 926. Lla-

Parece haber sido de monjas con su monasterio,

mose al principio, Puebla de Muro, como consta de

por tradición y vestigios que hay de casa y coro. La

un Privilegio real de D. Sancho, confirmado por D.

renta se aplicó al arcediano de Santiago que sirve

Fernando el Católico y sus sucesores hasta D. Feli-

esta parroquia por medio de un capellán.

pe II. Después se llamó Villa de Muros.

San Pedro de Muros, la administran los canónigos

Era Realenga y por eso tenía corregidor que en

por ser aneja a la colegial. En esta parroquia están

tiempo de los Reyes Católicos, era Diego Martínez

las ermitas y el hospital de Lázaros.

que después lo fue de Zamora. Los reyes dieron esta villa al arzobispo de Santia-

Fonte: páxinas 350 - 351 en arquivos RAG.

go por la villa de Tarifa la Guerrera.

4


Un paseo pola montaĂąa de Esteiro (I) p/ Amado Barrera

5


6


7


Petróglifo do Convento p/ Xocas Figueiras Propiedade: Privada

Tipo de ben: Petróglifo/Estación de arte rupestre,

Uso actual: Sen uso

Concello: Muros

Código no Catálogo da Xunta:

Parroquia: Louro (Santiago)

Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xunta

Lugar: San Francisco

e dos PXOM)

Outra denominación do ben: Cronoloxía: Idade do Ferro,

Afeccións

Descrición:

Ten camiño de acceso?: Si

O Petróglifo do Convento sitúase nun pequeno

Está cuberto de maleza: Non

outeiro pedregoso no recinto do Convento de San

Está afectado por algunha obra: Si

Francisco de Louro. Está composto por un conxun-

Estado de conservación: Malo

to de catro círculos concéntricos, tendo o maior un

Atópase en perigo nestes momentos?:

diámetro aproximado de 30 centímetros.

Onde está localizado:

É posible que parte do conxunto desaparecese, pois un dos frades infórmanos de que no século

Latitude: 42.763403305

pasado intentou quitarse a pedra para levarse a un

Lonxitude: -9.07498490804

museo a Compostela.

Empregamos o sistema de coordenadas WGS84

8


Faro de Rebordiño hoxe ten destellos vermellos cada sete segundos

p/ Elixio Vieites

con alcance nominal de 7 millas.

Tipo de ben: Faro, Concello: Muros Parroquia: Muros (San Pedro) Lugar: Punta Rebordiño Outra denominación do ben: Cronoloxía: Século XX, Descrición: O Faro do Rebordiño situado na punta do mesmo nome está a un quilómetro de Muros, ao lado da estrada que vai cara a Carnota. A súa construción non figurou nos proxectos do primeiro Plan de Alumeado de Costas de España e data dos primeiros de século. No 1902 aprobouse instalar unha luz fixa de cor vermella no cabo Rebordillo para mellorar o balizamento da ría. O edificio ten dúas plantas e forma de “U”, co eixo

Propiedade: Pública

paralelo á estrada. A torre de ferro de fundición

Uso actual: Equipamento

de 7 metros de altura, que remata nun balcón que

Código no Catálogo da Xunta:

comunica co edificio e o torreón cilíndrico que al-

Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da

berga a linterna octogonal de cristais planos e

Xunta e dos PXOM)

montantes. Foi inaugurado en 1909 e a día de

Referencias bibliográficas: http://guias.masmar.net/Faros/Galicia/D-1786Faro-de-Cabo-Rebordi%C3%B1o http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/ siotuga/documentos/urbanismo/MUROS/ documents/22396CA013.pdf (páxina 10 de 18) Afeccións: Ten camiño de acceso?: Si Está cuberto de maleza: Non Está afectado por algunha obra: Non Estado de conservación: Bo Atópase en perigo nestes momentos?: Onde está localizado Latitude: 42.7701242785 Lonxitude: -9.04834628105

9


El estrés y la depresión en el corazón p/ Dr. Ricardo Castillo

experimentar dolor de pecho cuando están bajo presión. Además, si sus arterias están tapadas, es probable que el corazón no reciba la sangre extra que necesita durante la situación de estrés. Esto puede ocasionar que los niveles de oxígeno en el corazón sean inadecuados ¿Cómo puedo controlar el estrés o la depresión? Los buenos hábitos de salud pueden tener un efecto protector contra el estrés y la depresión. La actividad física regular alivia el estrés y la depresión y reduce las posibilidad de manifestar enfermedad cardíaca. Participar en un programa de control de estrés podrá disminuir las posibilidades de manifes-

A muchas personas les preocupa la relación entre el estrés y la enfermedad cardíaca. Se sabe que el estrés contribuye a la manifestación de problemas cardíacos y el riesgo de muerte. La perturbación emocional, especialmente el enojo, es el "disparador" que se informa con más frecuencia en los casos de ataque cardíaco. Las personas sometidas a un mayor estrés y más preocupaciones también tienen más problemas después de un ataque cardíaco. La depresión es otro factor de riesgo de enfermedad cardíaca. De hecho, las mujeres que están deprimidas tiene el doble de posibilidades de manifestar enfermedad cardíaca que las que no lo están. La depresión es común en hombres y mujeres por igual después de un ataque cardíaco. ¿Qué es el estrés? El estrés se refiere a la respuesta del cuerpo a los cambios. No todas las situaciones de estrés son malas. Lo más importante es poder controlar el estrés de la manera adecuada. Las personas se sienten a menudo estresadas como consecuencia de problemas laborales, discusiones con familiares o amigos o aislamiento social. Todas las personas se sienten estresadas en algún momento, pero reaccionan al estrés de formas diversas. Por ejemplo, algunas personas podrían sentir mucho estrés cuando conducen, mientras que otras podrían considerar que es una actividad relajante ¿Cómo afecta el estrés mi corazón? El estrés puede producir varios efectos en el cuerpo. Cuando está bajo presión, los músculos se ponen tensos, la presión sanguínea aumenta y el corazón late más rápido, lo que hace que el corazón trabaje más. Hay una relación entre el desarrollo de la enfermedad cardíaca y los factores que a menudo producen estrés. Se desconoce si el estrés es causa directa de enfermedad cardíaca, pero sí se sabe que puede modificar las sustancias químicas del organismo que contribuyen a la enfermedad. El estrés puede también contribuir a la presión arterial alta, colesterol alto, tabaquismo, ingesta excesiva de alimentos y falta de ejercicio, que pueden derivar en enfermedad cardíaca. Sin embargo, el estrés constituye una preocupación aún mayor para las personas que ya han sufrido enfermedad cardíaca. Las personas con enfermedad cardíaca pueden

tar más problemas cardíacos para aquellas personas que ya hayan sufrido enfermedad cardíaca. Asistiendo a los programas de control de estrés, puede encontrar nuevas formas de enfrentar los desafíos diarios. Entre otras formas de reducir el estrés se incluyen: Respirar profundamente: esto ayuda a la relajación de los músculos Cerrar los ojos y descansar Pensar en cosas relajantes Hacer ejercicio o salir a caminar Comer bien: limitar los alimentos con grasas, azúcar y sal Conversar con un amigo sobre los problemas Modificar las cosas que lo estresan ¡Concentrarse en las cosas buenas que la vida le regala!

10


Dúbidas do Galego: Rato p/ César Lorenzo Gil

Parece ser que provén dunha acepción do adxectivo rato (hoxe en desuso) equivalente a confirmado. Nesa figura legal do dereito civil buscábase subliñar que ese matrimonio fora celebrado con garantías legais e de xeito lexítimo pero que ao non se dar sexo entre os contraentes podía ser anulado pola xustiza canónica.

O outro día recibín un whatsapp inquietante: “Teño un rato morto”. Nos 30 segundos que pasaron até a chegada da segunda mensaxe pensei: Como puido coarse un rato nun coche? Por que o ten consigo? A mensaxe era dun amigo meu que viña de Vigo co que quedara unha hora e media despois para parolar. Aínda sen desvelar o misterio do rato morto, chegou a conclusión da frase: “Podes quedar antes?” Nin roedor nin funeral. O tal rato morto era simplemente un anaco de tempo libre imprevisto. A palabra rato en galego ten varias acepcións. A máis común é a de substantivo que define un pequeno roedor da familia dos múridos de rabo longo e delgado. A partir do animal hai significados metafóricos como rato de biblioteca ou rato de sacristía. Por semellanza co animal, rato tamén define na lingua común varias especies de peixes e coñécese como rato de muíño ou rata de auga un roedor cuxo nome científico pode ser arvicola terrestris ou arvicola amphibius, semellante ao castor e que nalgúns lugares recibe o nome de aguaneira. Para quen teña curiosidade enciclopédico, recoméndolle que lea a definición de rato do Eladio, o único dicionario con esa vocación que de momento existe na nosa lingua.

O que non é en galego un rato é un espazo de tempo, polo xeral curto aínda que indeterminado. Ese castelanismo, cada vez máis estendido, substitúe formas propias como pedazo, anaco, intre, momento, bocado, tempo, tempiño… “Teño un tempiño morto”, debeu dicirme o meu amigo para non crear en min tanto misterio co conto do rato. Sobre o uso de rato en castelán e galego (neste caso mellor dito, brasileiro) aínda me pasou unha anécdota. Eu teño familia en São Paulo. Cando a fun visitar por primeira vez, no 1998, aínda vivía un primo meu que se chamaba Rodrigo e que vivira unha tempada longa en Andalucía. Como quería recordar comigo aqueles tempos, sempre me falaba en andaluz, con moita graza. E claro, o rato saía na conversa ás veces. En canto falaba comigo, os seus amigos paulistas intentaban comprender que me falaba. Un deles meteuse no medio do parrafeo e dixo moi incomodado: “Rato, rato, rato. Quem é rato cá, quem? Ratos vocês que tão aí com esse papo furado que nem os ratos, fru-fru, fru-fru”. O Rodrigo explicoulle que era un rato en Málaga pero aínda así o home non quedou conforme de todo.

Rato ou punteiro é o dispositivo electrónico que ligado a unha computadora permite o desprazamento análogo dos nosos movementos sobre el mediante un cursor na pantalla. En orixe o nome de mouse en inglés tivo a ver pola semellanza coa forma do animal. Hoxe en día tamén recibe tal nome incluso o trackpad, a superficie situada polo xeral na parte máis próxima ao usuario nun ordenador portátil que permite dirixir co movemento dos dedos o devandito cursor. Na lingua mariñeira, un rato é unha pedra afiada que corta as amarras. Como adxectivo, un rato pode definir unha persoa que rouba mais en tempos tamén definiu persoas con dentamia prominente ou pequeno tamaño, no físico, ou esguías e pouco sociables, no psicosociolóxico. É posible que algún destes significados, a través de alcumes, se convertese en apelido. A día de hoxe lévano 18 persoas en Galicia, repartidas entre Verín e Vigo. Un matrimonio rato é aquel non foi consumado.

11


REPASO POLA HISTORIA DE ESTEIRO. O ASENTAMENTO DOS CATALÁNS (II) prebendas da igrexa fronte os diferentes produtores

Do libro de Santi Llovo

económicos,

"MEMORIA SALGADA DUN POBO" Luis

Alonso

Álvarez

apunta

como

regularmente

factores

parroquias

en

1748

da

dos

pescadores

debían ou

ben

abonar ás

directamente confrarías

ás

delas

de Muros alegaron como motivos dos retrasos no

pescadores sen traballo no Principado de Cataluña establecemento

caso

dependentes). Os representantes do gremio do mar

cataláns os seguintes: o excedente de mariñeiros e o

no

materializábanse en diezmos ou portazgos que

determinantes da problemática chegada masiva de

e

que

pagamento os seguintes: a escaseza neses últimos

chamada

“Matrícula do mar” en Galicia, segundo a cal se concedía o monopolio da pesca nas costas galegas a aqueles mareantes ou pescadores que se acolleran aos beneficios da “Matrícula”, eliminando deste xeito a posible competencia ocasional dos labregos. Como contrapartida, levaba aparellada un compromiso de alistamento na Armada “siempre que ésta la necesitase”, compromiso que chegaba dende os 16 ata os 60 anos. Este deber coa Armada dos mariñeiros galegos sempre supuxo un agravio e, por tanto, un motivo de conflito cos mariñeiros cataláns que chegaron neses tempos, porque estes últimos aínda que matriculados e por tanto tamén suxeitos ó compromiso de alistamento ao servizo da Armada, na práctica estaban exentos

anos na colleita de sardiña, ramo principal de

das prestacións persoais da Matrícula xa que estas só

se

cumprían

no

departamento

subsistencia dos matriculados e, segundo e

marítimo

principal, que os barcos dos debedores atopábanse

correspondente, no seu caso o de Cataluña, e por

amarrados porque segundo eles non podían

cuestións de distancia nunca cumprían.

navegar pola guerra con Inglaterra .

Esta problemática do obrigado alistamento na

Compre lembrar, respecto aos diezmos da igrexa, a

Armada reflíctese nunha escritura outorgada polos

importancia

contadores do Gremio do Mar desta localidade ante

que

tivo

no

enfrontamento

dos

mariñeiros galegos cos industriais cataláns a

un notario de Muros en xaneiro de 1799. Neste

negativa destes a facer fronte a esas ancestrais

documento se daba conta do conflito xurdido por

prebendas. Hai historiadores que afirman que, sen

mor da reclamación feita polo Cabildo da Colexiata

dar a cara, foron precisamente eles, a burguesía e

da localidade, que dende abril do ano 1798 lles

a igrexa, quen “encerellou” aos mariñeiros contra

estaba amenazando con una rigurosa ejecución,

os cataláns.

pola débeda atrasada que mantiñan os pescadores na cantidade de 4.000 reais de vellón (compre

Outro factor que citan varios escritores como

lembrar

específico da Ría de Muros e determinante no

as

ancestrais

e

sempre

conflitivas

12


conflito cos cataláns, foi o acopio que estes facían

pesca, fundamentalmente a arte da xávega. Os

de trigo, millo, fabas e outras legumes. Este acopio

sistemas usados tradicionalmente na pesca na ría

traía

encarecemento

respondían a unha forma particular de concibir o

extraordinario dos produtos da terra para o resto

aproveitamento dos recursos pesqueiros, forma

dos veciños. Artaza no seu libro “Recuerdos de la

recollida nas ordenanzas gremiais e avaladas por

muy noble, muy leal y muy humanitaria Villa de

unha práctica secular. Os mariñeiros queixábanse

Muros” cita varias anécdotas a este respecto.

de que non se empregaban cercos naturais e

Especialmente ilustrativo é o caso dun veciño de

outras redes usadas antigamente, senón que,

Ferrol, capitán dun bergantín, que describe o que

primeiro co “bou” que foi rapidamente prohibido

aconteceu nun porto de levante, logo de cargar

polas ordenanzas e despois coa xávega, a pesca

supostamente sardiña nun almacén da Ría de

era moi nociva xa que con estes aparellos tamén

Noia: “al tiempo de la descarga se desgració un

se pescaba as crías da sardiña.

como

consecuencia

o

casco, relajándose dos duelas, e inmediatamente empezó a derramar habichuela blanca”. Este autor tamén menciona “el enorme acopio de trigo y maíz que había depositado en Portosín, y que varios curiosos habían observado que todas las semanas venía un barco que entraba y salía de noche”. Tamén resulta determinante a este respecto a relación de bens queimados ou saqueados que fixo Alejandro Gaioso logo dos incidentes de 1812. Este industrial de salgadura de Portosín recolle nese documento que perdeu “44 ferrados de maíz viejo

Neste sentido, don Francisco Javier Sarmiento,

en espiga, 8 de habichuelas y 2 de trigo”, que ven

Ministro principal de Marina na antiga provincia de

en certa maneira a corroborar o abasto de cereais

Pontevedra,

polos industriais da salgadura.

mediados do século XVIII, que “el XEITO era el

Segundo

apunta

Luis Alonso

Álvarez,

dicía

en

documento

oficial

de

mejor y más útil instrumento de cuantos se

outra

conocen para la pesca de la sardina". Non

importante fonte de problemas, tamén específica

obstante, os fomentadores cataláns pola maior

da Ría de Muros, foi a seguinte: segundo parece os

produtividade da xávega, foron incorporando esta

matriculados de Muros tiñan nos arredores da vila,

arte en toda a costa. Incluso chegou a circular un

cara afora da ría, un pequeno peirao destinado a

texto anónimo, que dicía respecto ó xeito o

fondeadoiro das embarcacións de pesca onde, sen

seguinte: “Una clase de red grande usada en

previo aviso, os cataláns empezaron a construír

Galicia para recoger sardina y otros peces. Es muy

outro almacén de salgadura. Os matriculados

dañina porque maltrata la pesca que coge y

decidiron actuar pola súa conta e tras destruír os

ahuyenta

cimentos da “fábrica”, pasaron a inutilizar as redes

la

que

no

cae,

por

ponerse

perpendicularmente a la embocadura de las rías,

da xábega que estaban tendidas polos arredores

para que se enrede en sus hoyos la primera riolada

“eludiendo los fuegos que les hacían desde tierra,

de peces que topa en ella, que aunque se entrapa

casi a quemarropa, los asalariados armados por los

en la red, se maltrata e irrita pugnando por

catalanes” .

escapar, y espanta a la que viene en seguida. En

En calquera caso, o factor determinante para o

voz prov. Se pronuncia sheito”. Evidentemente este

“levantamento” dos mariñeiros galegos contra os

texto tiña como fin a defensa do xábega como

cataláns foi a implantación das novas técnicas de

método de pesca, pero visiblemente resultaba

13


entre tendencioso e esperpéntico.

conflitos contra os cataláns en Cangas. En 1768

O certo foi que xurdiron unha morea de motíns en moitas partes da costa galega. Por exemplo, o de Corcubión , onde xa en 1757 os mariñeiros e a súas mulleres levantáronse, acaudillados polo xuíz e polo cura párroco, contra os cataláns e as persoas

que

traballaban

coas

xávegas,

rompéndoas. En Cee no mesmo ano, as mulleres

prohíbese o uso da xábega polas Ordenanzas de Pontevedra

e

en

Muros

publícanse

outras

Ordenanzas nas que restrinxen o seu uso fora de determinadas zonas; prohíbense: “en los recodos y sitios donde abriga, apasta, cría, y desova la sardina”. Os cataláns recorren estas ordenanzas co argumento de que a sardiña desova fora da ría.

da vila tocaron as campás para convocar ao pobo,

O 5 de xullo de 1769 asínanse, precisamente en

ían armadas de paus, pedras e furcos, pedindo

Esteiro, unhas novas Ordenanzas de pesca para

aos cataláns que pescaran co mesmo trato e

Muros. Nas mesmas regúlanse os chamados

termos que antano tiñan os veciños.

“gorentes”,

A partires de 1760 xa se empezan a tomar

as

nasas…etc,

e

prohíbese

novamente a xábega .

medidas por parte das autoridades sobre o uso

En 1770 novamente Sarmiento defende a pesca

deste tipo de artes. En Francia primeiro se

tradicional do xeito manifestándose publicamente

prohibiu o “boeu”, que era unha rede de arrastre

en contra dos fomentadores cataláns que: “…

do que os cataláns tomaron a xávega e despois,

arrasan las semillas de la pesca y algunos

en 1766, prohibiron a propia xávega a menos

gallegos espúreos se han puesto de parte de los

dunha legua da costa. En España xa en 1761, por

tiranos…”.

Real Orden, prohibiuse o arrastre de bou en parella en todo o pais. En 1865 reproducíronse os

14

Nos anos seguintes foise alternando a prohibición e o permiso para o uso da xábega, pero en ningún


caso foi pacífica a relación dos mariñeiros locais

Artaza,

que usaban o xeito cos empresarios cataláns

Muradana”, incluso no mar os barcos dos cataláns

impulsores do uso da xábega.

atacaban as lanchas dos matriculados que, sen contar

En 1799 liberalizouse case que definitivamente en

chegaron

na

“Carta

a

fuxir

dunha lancha do xeito, que “regresando del Son a

particularmente o seu uso dentro da ría, aínda que

las once de la noche, un recio temporal despues de

segundo parece a orde non tivo efectos. significativas

armamento,

reflectido

tamén relata o caso de Roque Romero, patrón

comandante militar de Marina de Muros prohibiu

especialmente

con

o

abandonando o seus propios aparellos. Este autor

Galicia o uso de todas as artes, non obstante, o

Resultan

reproducindo

haberle roto el mástil con la maior exposición de dúas

sus vidas le obligó a refugiarse en la ensenada de

escrituras outorgadas en 1807 ante un notario de

Esteiro, y la recibieron a balazos dirigidos desde

Muros por representantes do “Gremio del Mar” da

los almacenes de los catalanes, que aún no

vila. Na primeira, a xunta de goberno do citado

contentos destacaron una lancha a perseguirlos; en

gremio daba conta da reunión celebrada o 28 de

este compromiso les socorrió la providencia,

novembro de 1807 polos matriculados con don

deparándoles una pinaza que estaba guarnecida

Baltasar Rodríguez de Tapia, “Alférez de fragata de

de la Isla de la Quiebra por la misma razón.

la real Armada y Ayudante Militar de Marina de

Algunas armas de fuego de la dotación de dicha

este puerto y su partido”. Nesta xuntanza o

embarcación y en fin, la reunión de ambas

representante da autoridade informaba, en primeiro

tripulaciones, les impusieron respeto, y así han

lugar, de que o día 23 do mesmo mes recibiu

salvado. Esta pinaza desde la que se hizo fuego,

“Orden del Capitán General de Marina en este

pertenecía al armador Juan do Sil y su patrón era

departamento, relativa a que los aparejos de pesca

Santiago Campelo”.

llamados la Jábega pudieran andar a la pesca en el

En calquera caso, en outubro dese ano 1812 os

mes de diciembre próximo…”, en segundo lugar,

mariñeiros matriculados en Muros decidiron tomar

manifestaba o seu malestar porque os carteis

a xustiza polo súa man e pasar á ofensiva.

postos nos lugares de costume comunicando á

Empezaron por “cegar” as postas da xábega, ou

cidadanía a citada orde foron arrincados todos.

postas reais, que había no lado norte da ría: a de

Esta orde da autoridade de Marina viña a confirmar

Laxeiras, a do Salto e a de Somorto en Esteiro. As

que estaba permitido o uso da xábega de xuño a

postas reais chamábanse así porque, segundo

decembro, por iso se informaba de que no seguinte

parece, para poderen botar alí a xábega había que

mes podíase botar o aparello. Pola súa parte, os

tributar ó Rei, dándolles este, a través da

matriculados manifestáronlle que esa arte era

autoridade correspondente, a exclusiva de pesca

nociva todo o ano, non só de xaneiro a xuño.

neses lugares. Segundo os escritos de Meijide

A seguinte escritura asinouse o día seguinte ante o

Pardo, este era un dos argumentos que utilizaban

mesmo notario. Nela, a xunta de goberno do

os cataláns para se defender do uso da xábega

gremio apoderaba ao tamén individuo matriculado

ante o capitán xeneral: “que en atención al hecho

D. Joaquin Malvárez para lles representar nas súas

de haber contribuído con la mayor prontitud con

reclamacións.

cuantos impuestos dispuso la Corona para sus

Os conflitos foron constantes ata que, nos últimos

precisas y justas urgencias, Carlos IV les había

días de setembro de 1812, a tensión era tal na ría

concedido la franquicia, entre otras cosas, de

que os cataláns armaron aos seus empregados e

emplear Jábegas y Xeitos para capturar la sardina

se encerraron nas súas factorías dispostos a se

y que pudiesen usar de las redes y clase de

defender como fora, e calquera incidente era

embarcaciones que más les acomode en todas las

respondido cun nutrido fogo. Segundo relata

costas de Galicia”.

15


Unha proclama de 1932 AL PUEBLO DE MUROS

pirito y el más firme sostén del progreso de la pa-

No ano seguinte de proclamarse en España

tria, tenemos el deber de coincidir, formando unidos en torno de ellos para su defensa y su triunfo.

a Segunda República, en Muros organizouse o partido “Unión Regional de Derechas”,

Queremos mantener viva y respetada nuestra fe

que lideraba Gil Casares. De ámbito gale-

católica, la fe heredada de nuestros mayores, que penetra en lo más íntimo de la Historia de España,

go, en marzo de 1933 integrouse na CEDA.

dando explicación a sus páginas y sentido a su

En agosto de 1932, o grupo muradano fixo pública una proclama, que foi publicada no diario “El Compostelano”, o luns 8 de agosto de 1932.

A nota de prensa decía:

<<La actividad y movimiento que se nota en esta villa, desde que se organizaron las derechas, patentizase en una hoja, que se repartió al público, y que los vecinos de esta villa acogieron con todo

grandeza; la fe, que en el dolor consuela, en la ale-

entusiasmo.

gría eleva, y en la lucha fortalece, asegurándonos

La hoja dice así: << AL PUEBLO DE MUROS>>

compensación en todos los sinsabores, reparación en todas las faltas, premio a todas las virtudes y

<<En los afanes de esta hora no es dable contem-

descanso en brazos de una justicia y de una mise-

plar indiferentes o desunidos el paso de ciertos

ricordia que se hermanan en la majestad de lo infi-

ideales a la categoría de inservibles equivocacio-

nito. Queremos el orden mantenido, no por el temor

nes. Religión, orden, familia, propiedad y concepto

a la fuerza, sino por el imperio de lo justo, que al

verdadero del trabajo están en grave y próximo pe-

dar a cada uno satisfacción de su derecho le afirme

ligro, y cuantos sentimos esos ideales como verda-

en la seguridad de reciproco respeto y en el hones-

des fundamentales, que son una necesidad del es-

to cumplimiento de las leyes, que son los más fir-

16


mes soportes de la libertad en régimen democráti-

es la colaboración rompimiento total con el pasado

co. Queremos la familia sobre bases de igualdad y

para fundir sus restos en un nuevo partido. Es de-

permanencia, sostenida por el amor, que no es pa-

claración de apego a nuestras más caras conquis-

sajero capricho de unas horas que busca facilida-

tas de la civilización cristiana que ofrece, incluso a

des de mudanza en la puerta sin cerrar del divorcio. Queremos propiedad sometida a Dios y a fuero, sin abusos, llenando fines del común progreso, cumpliendo exigencias de la social convivencia, que no son engañoso traslado de titular para esclavizar al hombre en régimen de comunismo. Y queremos trabajo, trabajo para todos, en el que lleguen a compenetrarse íntimamente, el capital, el obrero y el estudioso que dedica sus afanes a los grandes

los de un profundo sentir liberal, las luces orienta-

problemas de la Ética o al mayor perfeccionamiento

doras de la fe de la familia, de la piedad y del traba-

de la materia por ser todos cooperadores de la obra

jo. que muestran el camino a seguir sin peligros de

de la producción; llegando por este medio a la ar-

perdida que harían desembocar en turbulenta co-

monía de las diversas clases sociales, como princi-

rriente demagógica. Y llamamos a todos a militar

pio necesario para un bienestar económico de los elementos que componen la sociedad. Nuestro pueblo de Muros siente vivamente esos ideales, y al sentirlos quedan a un lado viejas diferencias, pasadas disparidades para fundirse en una nueva vocación de lucha por el triunfo de lo que por más esencial tiene que sobreponerse a nombres, matices y detalles, a colores y perfiles que nada en nuestras filas. La cruzada responde al deber.

son cuando la hora es de más graves y profundos

Aquel tesoro heredado de nuestros mayores, que

empeños. Del ayer queda el fondo tradicional de La

es patrimonio común, no puede derrochare en puni-

historia para anudarlo al progreso y a las orienta-

ble abandono, para que los sustituya la ruina moral,

ciones del mañana, cegando la brecha que el sec-

la esclavitud miserable y el despotismo brutal que

tarismo quiere abrir en las conciencias. Y así no

soplan desde Rusia. Muradanos, a enrolarte, que

han de existir en pugna los grupos de antes, por-

es necesidad y es honor figurar con los que luchan

que los afanes de hoy, los esfuerzan a colaborar, a

por la patria en bien de la Religión, de la familia, de

sostenerse firmes en una UNION REGIONAL DE

la propiedad, del orden y del trabajo>>.

DERECHAS, que en todo caso pueda ser el lastre salvador de la España UNA e INMORTAL que le

—X—

haga navegar con firmeza por sanos derroteros. No

17


O Altar Maior da Virxe do Camiño p/ Manuel Lago Álvarez.

O actual altar maior data do ano 1660, e fóra mandado construír polo rexedor de Vila, Domingo Xiance de Caamaño e a súa esposa, María de Patiño,

quen

custeou

integramente

a

súa

construción. Deste feito hai constancia por unha inscrición situada detrás do sagrario, que di:

“ESTE RETABLO SE HIZO Y PINTO POR DEVOCIÓN Y A COSTA DEL REGIDOR DOMINGO XIANCE DE CAAMAÑO Y DE MARIA PATIÑO, SU MUGER. —AÑO DE 1660”

Realizado

en

madeira

policromada

en

tons

dourados apagados, o seu estilo é visiblemente barroco e consta de varios camaríns que aloxan diferentes imaxes relixiosas, destacando no centro, sobre o sagrario, unha representación da Virxe do Tránsito, recostada nun leito de finas almofadas. A imaxe foi esculpida e alabastro e conserva as súas pinturas orixinais. En tempos pasados o camarín da Virxe tapábase cunhas finisímas teas de seda, descubríndose só cando o Cabido da Colexiata muradá celebraba misas maiores no Santuario. Neste camarín, á esquerda, hai un óleo sobre

18


táboa, que representa a unha muller chorando cun pano nas súas mans. A construción do retablo forzou que se tapiara a ventá da fachada este,

debaixo do cal hai unha imaxe gravada en pedra, que semella a un sacerdote con roupa tallar. No alto do retablo, hai un escudo antigo da Vila que é reprodución do que está impreso nun documento do ano 1571, polo que o Rei Felipe II confirma uns privilexios outorgados á Vila, polo Rei D. Sancho IV, no ano 1280. O escudo en forma de “Losange” (figura romboidal na que o rombo está colocado de xeito que un dos ángulos agudos quede por pé e o seu oposto por cabeza.), contén, sobre fondo azur, un castelo de ouro

con

tres

torres

do

mesmo

metal,

e

apoiándose no castelo, á súa dereita, en actitude rampante (agarrándoo), un león tamén en ouro, e a ambos os dous lados do castelo e do león, a palabra MUROS, dividida en dúas sílabas (MUROS), e todo dentro do citado rombo.

19


Coplas Muradanas Coloradiña d'a cara eu non cha quixera ser

Alá arriba na Costiña

ca mazá que é colorada

ai un home pequeniño

todos la queren comer.

que lle chaman vendabal vendabal, vendabaliño. Nosa Señora do Carme vela aí vai pola ribeira, agarrando cuncha e cuncha que mete na faltriqueira. Hoxe tócame de leva e mañá vou para riba, y adeus campo de San Roque para toda miña vida. Adeus Virxe do Camiño

Unha vella dixo a outra

cantos paseos me debes

polo burato da porta:

cantas veces arrimei

gobernade a vosa vida

a sombra das túas paredes.

ca miña non vos importa. Eu ben a vira na feira eu ben a vira feirar unha nena muradana que vive na veira mar. Compraches unha parlamenta coidando que te casabas, ibas comprala de seda, e quedache como estabas. Miña santa Madanela miña Madanela santa, tende la casa no monte onde os paxariños cantan. Dentro da porta da Vila hai dúas pedras de asento, unha é a de marmurar outra a de perder o tempo.

20


n'aquela corredoiriña. Adeus Muros, adeus Muros, Muros de tanta alegría

Heiche de dar para un manto,

que se marchan os do rei

heiche de dar para un velo,

con rumbo a Vilagarcía.

pero non quero que durmas na miña cama de ferro,

Adeus Muros, adeus Muros,

n'aquela camiña nova,

a popa che vou virando,

n'aquela nova camiña

non sei que me queda nel

qu'está sembrada d'amores

co corazón vai penando.

e d'amores sembradiña.

Os solteiros valen ouro,

Eu si canto e por que quero,

os casados valen prata,

eu si canto fago ben

os viudos calderilla,

canto coa miña garganta

os vellos folla de lata.

non canto coa de ninguén.

0 lugar de Miraflores

Son de Muros, son de Muros

de lonxe parece a Vila,

miña señora Luísa,

t e n u n c a r a b e l n a e n t ra d a

Son de Muros, son de Muros,

unha rosa na salida.

sonlle da fror de Galicia. Son de Muros, son de Muros,

Non ai forasteiro ningún

miña nai unha muradana,

Que en Muros non esté un día

Son de Muros, son de Muros

co despedirse deixe

sonlle das da fror da España.

un suspiro na, baía.

•• A calle ancha e un Dique,

Santa Cruz de Maio

a Fonte Vella e un Doque,

víndenos buscar

camiño de San José

que ei veñen os mouros

que vai dereito a San Roque.

para nos levar. Nosa. Señora da Creba; Miña cuñadiña é nova

¡S e ñ o ra! , s i e u f o ra ri c o

meu irmán eche pequeno,

reerixirache a capela

si queres que cresca logo

que xa eisisteu n'outro siglo:

dalle o almorciño cedo.

oíndo unha misa nela, eu morrería tranquilo.

isca d'ahí rapiña maldita

Nosa Señora da Creba;

isca d'ahí, non me mate la pita,

¡fai qu'eu poida conseguilo!

isca d'ahí, rapiña ladrona isca d'ahí, pra cas túa dona. Heiche de tocal-as cunchas Miña carrapucheiriña Heiche de tocal-as cunchas

21


PREGANZA DE CEGOS p/ José Mª García Rodríguez

que a xente non feche aos cegos, abren os ollos de día,

I Vimos ao voso rueiro,

as portas do curazón.

e até, si as pedras

Nós só podemos outér

falasen,

nosa esmola demandar,

o que nos dé voso amor.

moita xente sabería, que hai cegos que se

e coma somos ceguiños, imos collidos das mans.

Santa Ana, a quen nos dóe

namoran,

¡Dáde, xente, a caridade,

una anaquiño de pán,

de que non verán na vida!

aos cegos, vosos irmáns!

pregue por il a súa filla, que é filla de Deus e nai.

¡Lévanme ao meu queridiño,

Coitados de nós, ceguiños,

Dos homes compadecida,

lévanme a vista dos ollos!

que nin ren podemos ver.

sempre nos libre de mal.

Moito penada é ista vida. Do serán ao amaecer,

Óleo, viandas e peixe,

a oscuridade da noite.

manteiga, froita ou freixáns,

E polo día, tamén.

calquer cousa que ofertedes, nona imos rexeitar. E as Animas do Purgadoiro, por vós, temos que pregar. II —Canta, meu ceguiño, canta, canta tí, que cantas ben, xa vas de volta coa esmola, semellas un carabel. ¡Deus llo pague aos que che deron, niste día, de comer!

Nosa Señora das Dóres,

—Iste ceguiño que ves,

ela nos queira acudir,

cantóu coma un paxariño,

nos perigos que pasamos

mais, agora, canta e chora,

da nosa casa ao saír.

canta e chora, ¡meu probiño!,

Santa esmola, no seu nome,

que a zanfoña lle

vimos a todos pidir.

roubaron, uns roubóns, polo camiño.

O noso patrón San Pedro, pescador e pecador,

Calquer ceguiño que canta,

a quén nos dé un netiño

sin consolo e afrixido,

de viño, délle favor;

inda que semelle ledo,

e alonxe da súa casa

tén o curazón ferido.

ao Demo embarullador.

¡Ai, quén me dera un ceguirio, pra cantar os meus enxóos! Canta e axúdame, ceguiño, tí que sabes cantar ben, que por cantar e bailar, xamáis se perdéu ninguén. ¡Pérdense os malmuradores, da vida de cada quén! Vóuche cantar, con amor, anque co peito ferido, tamén ollos que non vén, poden perdelo o sentido. ¡Inda é millor que unha esmola, un curazón compartido! ¡Santo Antonio de Amaranto, santo dos ollos bonitos,

¡Deus lle dé amparo aos cegos,

o que está cego de amor,

San Roque das Campaíñas,

e tamén santa Lucía,

máis cego está que un ceguiño!

válenos nista ocasión,

pechan os ollos de noite,

22


COLERA EN MUROS EN 1833 En el año 1833 España se vio sacudida por una

diversas medidas preventivas decretadas por la

epidemia de cólera que también afecto a Galicia

Junta. Nicolás Taboada narra como el día 19 de

donde el Ministro de Fomento, Conde de Ofelia,

enero de 1833 atiende a un calefateador, Francisco

establece un lazareto en Salvaterra do Miño y

Conde, del barrio del Arenal de la ciudad de Vigo,

prohíbe relaciones con Portugal, por cualquier vía

primer afectado de cólera en España, y a su espo-

de comunicación, o medio de transporte, como lan-

sa, María Manuela Brun, que acaba falleciendo a

chas, que no pase a través del lazareto (Meijide

causa de la enfermedad. Al cabo de unos días apa-

Pardo, 1985; Barreiro Fernández XR., 1991). La

recen nuevos casos de marineros y mujeres que habían entrado en contacto con el barco afectado. Describe como se extendió por el Arenal, Santiago de Vigo, Calzada y Teis. Los marineros de otros buques comenzaron a verse afectados. La epidemia duró unos dos meses y se mantuvo muy localizada en parroquias de la costa, salvo algunos casos que se detectaron en Pontevedra, el Viso y Soutomaior a dónde, según Taboada, llegaron por carretera. La descripción de Taboada, coincide con la nota que Pablo León y Luque incluye sobre la penetración y extensión del cólera en la traducción de la obra de Ambrosio Tardieu (1883, p.31-33). El otro punto que sufrió contagio fue el puerto de

Junta Suprema de Sanidad decretó una serie de

Muros en la provincia de A Coruña, afectado de

disposiciones tendentes a evitar la entrada de la

la misma manera a través del buque Argos, que

enfermedad por mar; estas medidas preventivas

llegó a Muros procedente de las Cíes. Durante la

sobre los puertos estaban muy lejos de cumplirse y

travesía fallecieron varios tripulantes víctimas

el contagio se produce con la llegada del buque

del cólera; a su llegada a puerto desembarcaron

London Marchand con reclutas polacos y belgas

a uno de los enfermos y no tardaron en apare-

camino de la ciudad de Oporto, cuyodestino era

cer las primeras víctimas en la villa de Muros.

participar en la guerra civil portuguesa. España en

En unos días había 16 personas afectadas, de

esta contienda se declaró neutral. Era frecuente

las que fallecieron 13. La epidemia apenas reba-

que los barcos de ambos bandos, del liberal Don

só los límites de Muros y sólo se identificaron

Pedro, Duque de Braganza, y del absolutista Don

casos en la parroquia de San Juan de Serres y

Miguel, procedieran a tareas de avituallamiento o

en el vecino lugar de Carnota, todos ellos ha-

reparación en las islas Cíes, por lo tanto entraban

bían estado en Muros. (Fuente: Carlos González

en contacto con personas de tierra, ignorando las

Guitián).

23


Cousas de facebook Curiosidades de Facebook.

7. Arxentina é a nación suramericana que

p/ Nieves Formoso Vidal.

experimentou un maior crecemento en número de usuarios dentro do último ano

1. Facebook xurdiu logo de que Mark

8. Menos do 1% dos membros de Facebook en

Zuckerberg crease unha rede social para

Sudamérica ten máis de 65 anos

alumnos exclusivos da Universidade de

9. México é a maior potencia de fala hispana

Harvard, aos poucos foron estendéndoo a

dentro de Facebook

outras universidades ata poñelo a todo o

10.

Case o 16% dos arxentinos en Facebook

é menor de 18 anos 11.

Só o 3% dos usuarios de Facebook en

Arxentina están por sobre os 55 anos 12.

O sitio de Facebook está dispoñible en

máis de 70 idiomas 13.

Máis dun millón de desarrolladores e

programadores traballan en páxinas e aplicacións para Facebook

publico. 2. Facebook ía ser adquirido por unha empresa en 2006, por 750 millóns de dólares, cifra que foi declinada 3. Máis da metade dos usuarios de Facebook son mulleres 4. O país con máis membros é Estados Unidos 5. O grupo de idade onde máis se utiliza Facebook está na xente entre 18 e 25 anos

14.

6. O país suramericano con maior

interésase mensualmente nalgunha plataforma

participación dentro da Rede Social é

diferente de aplicacións

Colombia, seguido de Chile e Arxentina

15.

24

O 70% dos usuarios de Facebook

80 mil sitios web teñen dispoñible a


opción Facebook Connect

25.

Cada usuario realiza en media 25

comentarios ao mes 26.

Os usuarios pulsan sobre algún

“Gústame” polo menos 9 veces mensualmente 27.

Cada membro de Facebook recibe 8

peticións de amizade por mes 28.

Estados Unidos é o país con máis

usuarios de Facebook (111 millóns) 29.

O 70% dos usuarios vive fóra dos

Estados Unidos 30.

Cada mes créanse tres millóns e medio

de eventos 31. 16.A metade dos sitios máis visitados a nivel

activas en Facebook. A metade delas

mundial utilizan Facebook Connect 17.

Existen máis de 3 millóns de páxinas

pertencen a algún tipo de negocio

Cen millóns de usuarios acceden a

Facebook desde os seus teléfonos móbiles 18.

200 operadoras de telefonía móbil

teñen dispoñible aplicacións para que os seus clientes accedan a Facebook 19.

Máis de 400 millóns de usuarios activos

20.

A metade entra diariamente ao sitio

21.

Cada día máis de 35 millóns de usuarios

32.

20 millóns de usuarios fanse fans

actualizan o seu estado

dalgunha páxina diariamente

22.

33.

Diariamente realízanse 60 millóns de

Cada usuario é fan de 4 páxinas de

actualizacións de estado

media

23.

Cada usuario ten en media 130 amigos

34.

24.

Os usuarios pasan 55 minutos ao día en

O usuario común recibe invitacións a 3

eventos por mes. 35.

Facebook

Cada usuarios é membro de ao redor de

13 grupos diferentes.

25


BUBELA Os dous sexos son moi semellantes: as femias son

p/ Amado Barrera.

se cadra algo máis pequenas e de cor máis mate. Este marzo a bubela non me veú á miña leira

O seu voo ondulante lembra o dunha bolboreta. A

Boteina moito de menos, tan bonita como era.

golpes de á longos seguen outros curtos, o que dá

Estase acabando maio, a bubela xa non chega,

a impresión de inestabilidade e desequilibrio.

polo campo vexo outras, voulles preguntar por ela.

O canto típico dos machos, composto en xeral de tres sílabas, é inconfundible e podería describirse

A bubela éche coma un mazarico, pero de monte.

coma u pu, pu, pu, repetido a intervalos non máis

Dígoo polo seu pico, o seu xeito de comer e os

longos de 5 segundos. Ademais deste e outros

seus áxiles movementos, aínda que non voan pare-

sons utilizados como sinal de alarma ou cando

cido nin polos mesmos lugares e comen diferentes

están no niño, usan tamén o bico ó xeito dunhas

manxares. Tampoco non teñen parentesco biolóxi-

castañolas

co, pois nin tan sequera están na mesma Orde ta-

excitados.

xonómica.

A Bubela (Upupa epops) inverna en África e suben

Malia ter o tamaño dun tordo parecen meirandes.

cando empeza a primavera. Volven sempre ao

Miden de media 28 cm entre a punta do bico, longo

mesmo lugar, por iso temo pola que sempre viña a

e curvo, e a da cola. As alas teñen un debuxo

Agrocovo en Esteiro. Como vedes na foto, xa me

característico de bandas brancas e negras. A crista

coñecía e podiame acercar para lle tomar fotos.

da cabeza, que poden abrir pero adoitan levar

Có seu peteiro curvo localiza e come sen parar lar-

recollida, mide uns 6 cm e está formada por plumas

vas e escarabellos que se coidaban a salvo baixo

coas puntas brancas e negras. A cola é negra,

das herbas. Praguicida vivo a Bubela é. ¡¡¡Dí a wiki-

cunha banda branca ancha no último terzo, e un

pedia que nas zonas de pinares a súa presencia é

debuxo branco na raíz. O resto do corpo é ocre

esencial para acabar coa terrible "procesionaria"!!!.

rosado ferruxento.

26

para

producir

sons

cando

están


Don Francisco Carantoña, Muros e Jovellanos. O prestixioso escritor, xornalista e crítico de arte D. Francisco Carantoña Dubert naceu na vila de Muros o 4 de abril de 1926. Viviu en Xixón (Asturias) desde que, en 1954, asumiu a dirección do diario O Comercio ata o seu falecemento, o 8 de decembro de 1997. A Galicia e á súa natal vila de Muros, dedicoulles, ademais de numerosas referencias nos artigos publicados no Comercio, as crónicas dos seus libros de viaxes Memorias do peregrino Till e Viaxe a terras de Finisterre, no ano do cometa Kohoutek, o segundo con debuxos de Orlando Pelayo, e a súa última obra, A estancia de Jovellanos en Muros de Galicia. Foi membro numerario do Real Instituto de Estudos Asturianos (Ridea), no que ingresou en 1982 co discurso “As mascaradas de Evaristo Vale”. En 1995 participou na creación do Foro Jovellanos do Principado de Asturias, do que sería primeiro vicepresidente e presidente tras o falecemento, nese mesmo ano, de José Caso González. En novembro de 1987 a Fundación Dolores Medio

concedeulle a Medalla do Gran Premio das Letras Asturianas, en maio de 1992 foi nomeado fillo adoptivo de Xixón e en 1993 concedéuselle a medalla de prata do Principado de Asturias. O último libro publicado por Francisco Carantoña foi “A estancia de Jovellanos en Muros de Galicia”, que foi presentado en Xixón o día 27 de novembro de 1997. A figura de Gaspar Melchor de Jovellanos (Xixón, 5 xaneiro 1744 / Porto de Veiga, Navia, 28 novembro 1811) é, xunto con Frei Benito J. Feijoo, o escritor e ilustrado máis recoñecido do Século das Luces español. Como escritor foi poeta, dramaturgo, crítico de arte e de literatura; analista de problemas xurídicos, políticos, económicos, históricos; pedagogo e teórico da educación; promotor de temas asturianos e gran coñecedor da historia, a xurisprudencia, e a cultura española. Nomeado ministro do Interior polo goberno napoleónico de José I, cargo que rexeitou, despois de xeárselle o sangue, e nomeado deputado por Asturias na Xunta Central, pasou os tres últimos anos da súa vida entregado ao labor de loitar pola independencia española e de dotar á nación dunha Constitución, que respectando a boa esencia das leis históricas convertésese no novo marco dunha soberanía monárquica que había de desempeñar a súa función baixo a orde máis xeral da «supremacía» popular. Foi moito máis alá aínda. Home liberal, aberto e progresista enfrontouse chegado o momento con aqueles compañeiros da mesma ideoloxía que creron podela servir converténdose en colaboradores, ou afrancesados, durante a guerra.

27


A estancia de Jovellanos en Muros de Galicia de sus bienes y a entregarse, una vez más, al

p/ Francisco Carantoña Dubert

servicio de la comunidad donde había nacido. Ade-

España vivía en 1810 una situación trágicamente tensa, la guerra de la Independencia, sangrienta e incierta, continuaba sin que se entreviera para ella un desenlace próximo, y sobre el país entero gravitaba el peso de la incertidumbre, el hambre, la deso-lación y la muerte. Goya, con sus aguafuertes, abrió el camino a la modernidad plástica, según señaló André Malraux, pero también nos dejó para siempre la imagen viva y tremenda de aquella implacable contienda entre europeos. No faltaban tampoco en la política las acritudes y las pug-nas sin cuartel. Se estaba traspasando la frontera entre dos eda-des de la Historia, y la crisis de las ideologías, ardiendo en la hoguera de las pasiones exacerbadas, añadía a la complejidad de los problemas la irracionalidad que generan la ambición y el odio. Jovellanos, cansado y con escasas ilusiones, cumplidos los sesenta y cinco años, en la postrer

lantado del romanticismo en sus sentimientos literarios, el destino le convirtió también en algo semejante al protagonista de una novela apasionada y terrible, en la cual hasta las fuerzas de la naturaleza se conspirasen para aplastar al héroe. Un temporal estuvo a punto de estrellar el barco en que Jovellanos y sus compañeros navegaban contra los acantilados, en las cercanías de la isla de Ons y, luego, el cabo de Corrubedo, donde la mar resuena con especial clamor, señaló el límite entre la muerte y la esperanza, después del cual la paz de la ensenada muradana ofrecería refugio y sosiego. Muros era entonces una pequeña villa marinera cuyo case-río bordeaba la playa, sin separación alguna entre la arena y los soportales. La fisoetapa de su vida, llega a Muros en marzo de 1810,

nomía del pueblo en aquel entonces nos ha sido

huyendo del nido de intrigas en que Cádiz se ha-

conservada en un delicioso óleo, de la serie realiza-

bía convertido.

da en el siglo XVIII por orden del rey Carlos III, con

Iba hacia Asturias para atender el cuidado

los puertos del lito-ral español como tema monográ-

28


fico. En ese lienzo de Mariano Sánchez aparecen el viejo castillo, construido en el siglo XVI, y las torres de la muralla medieval, y los montes que protegen el fondeadero de los vendavales, todavía no coronados por los molinos de viento que más adelante se alzarían en su cumbre... El buque en que llegaron Jovellanos y los suyos puede ser el galeón que Mariano Sánchez nos muestra varado al borde de la playa, rodeado de pequeños barquitos que nos recuerdan as lanchas do xeito y las domas. La villa cicatrizaba las heridas causadas en 1809 por las dos ocupaciones francesas; la primera, en febrero de ese año, destruyó por el fuego ciento ochenta casas, y tanto ella como la posterior dejaron además una oscura secuela de daños físicos y morales en los hombres. Jovellanos y sus compañeros de arribada forzosa -ya se ha señalado- fueron para la gente muradana náufragos y visitantes ilustres, merecedores a la vez de acogida fraternal y de admira-ción respetuosa. Por ello la villa se vuelca en demostraciones

tos oficios y obse-quios caben en la hospitali-

de solidaridad. No puede haber mejor testimonio

dad y la cortesanía; bondad que crece, así

que el del propio Jovellanos para levantar acta de

como nuestra gratitud, al paso que, con nues-

esa conducta. Así lo cuenta don Gaspar Melchor en

tra detención, se prolonga su incomodidad.

la Memoria en defensa de la Junta Central:

Después de celebrar una solemne acción de

" L a a c o g i d a q u e m i c o m p a ñ e ro [ e l

gracias al Altísimo por nuestro salvamento en la co-

m a r q u é s d e Camposagrado] y yo hallamos

legiata de esta villa, cuyo distinguido cabildo nos

en la villa de Muros no pudo ser más favorable

acreditó también su generosi-dad, y pasados algu-

a nuestra triste situación ni más digna de nues-

nos días, recibimos la agradable noticia de que las

tro reconocimiento. El furioso temporal de la

tropas de Asturias, conducidas por los generales

noche anterior, dando a conocer a sus natura-

del país, habían atacado al enemigo y arrojándole

les el riesgo que habí-amos corrido, los hizo

hasta el Sella, contándose ya al general Bonet al

mirarnos como a verdaderos náufra-gos, y

otro lado de sus fronteras. Llenos, pues, de alegría

excitó su humanidad en favor nuestro. Regi-

y confianza, y impacientes de rever nuestros hoga-

dores, canónigos, empleados públicos, co-

res, determinamos reembarcamos en el mismo ber-

merciantes y hasta los últimos del pueblo nos

gantín, detenido aún en la ría por falta de viento.

consolaron con su compasión y hon-raron con

Habíamonos ya despedido de nuestros favorece-

muestras del mayor aprecio. Pero se distinguie-

dores; estaba embarcado nuestro equipaje, el bu-

ron entre todos la viuda y hijos Sendón, del

que, levada el ancla, navegaba para ponerse en

comercio de esta villa, no solamente fran-

franquía, y íbamos a tomar un bote para pasar a él,

queando para nuestra habitación la mejor de

cuando vimos que cambiado el viento, viraba otra vez

sus casas, y trasladándose a vivir en otra me-

sobre el puerto. Pero había virado también la fortu-

nos cómoda, sino también prestándonos cuan-

na, porque a poco tiempo llegó el correo con la triste

29


nueva de que los franceses, atacando a los nuestros

por el con-cejo: "a los Excelentísimos señores Jove-

sobre Cangas de Onís , los habían rechazado y dis-

llanos y Camposagrado para que se dignen a honrar

persado, volviendo a apoderarse de Gijón, Avilés y

al pueblo y al Ayuntamiento llevan-do en la solem-

Oviedo, y a ade-lantarse hasta la derecha del Nalón.

ne procesión de Jueves Santo las llaves del Sa-

Con esto nuestras dulces ilusiones se volvieron en

grario de la Colegiata y las del convento de francis-

humo, y desde entonces conti-nuamos en nuestra primera incierta situación, puestos siem-pre entre la esperanza y el desaliento; situación que nos fuera más llevadera, si nuevas contradicciones y disgustos no hubiesen turbado la paz y el consuelo que hallamos en la agradable compañía de estos horados muradanos". Fue la política, los enfrentamientos dejados atrás en Cádiz, y el rescoldo de viejas diferencias con el marqués de la Romana, lo que se hizo presente a través de unas humillantes exigencias burocráticas, superadas tras una cadena de incidencias

canos de Louro, cuyo derecho pertenecía a la Cor-

que vale más olvidar ahora.

poración por razón de patronato, aceptando agrade-

El pueblo, los muradanos, los regidores del

cidos tal distinción".

concejo, hon-raban a Jovellanos otorgándole peque-

También fueron designados los regidores encargados de acompañar a los ilustres huéspedes en la procesión de la Soledad del Viernes Santo. Son pequeñas deferencias que corroboran la sinceridad de una disposición de ánimo constante en el afecto y en el respeto. Quizá no le agradase tanto a Jovellanos, sin embargo, la afición taurina de la villa. Dos regidores, uno de ellos mi ante-pasado don José María Calderón, recibieron en esa época el encargo de organizar dos fiestas de toros al año, una en San Pedro y otra en San Roque. Las fechas se encuentran compren-didas en el periodo durante el cual Jovellanos permaneció en Muros. Como era cortés don Melchor Gaspar, seguro que, sin alzar la voz, apartó los ojos de una diversión que a él le parecía bárbara. Fue al retorno de un oficio religioso, celebrado en la Colegiata para implorar el triunfo de las armas españolas, cuan-do Jovellanos se vio abordado por el emisario de la Junta de Santiago, que

ñas preeminencias como muestra de su especial

le alteraría el ánimo con una exigencia im-

consideración, sin preocuparse por lo que pudiera

pertinente.

decidir la Administración lejana.

No menguó ese tropiezo, sin embargo, el fer-

Llega la Semana Santa y el 15 de abril se invita

vor patriótico de Jovellanos, que al día siguiente dif

30


ge al pueblo una ardorosa proclama para excitar su entusiasmo bélico. "Amados compañeros -les dice a los muradanos- la Patria nos llama a su defensa y me manda capitanearos en tan glorioso empeño..." . También escribiría en Muros su Canto guerrero para los asturianos y un poema en el cual se reconoce la huella de su reciente aventura marinera: "Oh, que amargos penosos momentos pasa el triste viajero en el mar, cuando baten su nave los vientos y en la costa le van a estrellar..." La gran obra escrita por Jovellanos en Muros

colección de viejos documentos, entre los que se en-

es, natural-mente, aquella cuyo recuerdo nos reúne

contraba un manuscrito titulado Noticias históricas

aquí ahora, la Memoria en defensa de la Junta

de los obispos de Oviedo. En él figura, como es

Central de la cual os hablará muy pronto quien me-

natural, la biografía de don Diego de Muros, a quien

jor la conoce, don José Caso González.

se definí como uno de los prelados más insignes en

Era Jovellanos atento observador de las

elevación de espíritu y grandeza de ánimo de la dió-

obras de arte y de los testimonios históricos; en

cesis ovetense. En esa biografía a don Diego se le da

donde se encontrase, siempre buscaba monumen-

como natural de. Muros de Noya. Quizá de la lec-

tos y legajos sobre los que centrar su atención.

tura de ese texto se derive el error toponímico de

Aquí, en Muros, ocurrió lo mismo, aunque sus tra-

Jovellanos.

bajos no se han conservado, o por lo menos, no

Encontró Jovellanos en Muros a un gijo-

se sabe dónde se hallan. Consisten, según Somo-

nés, don Juan Kelly. De él le habla a lord Holland

za, en una colección de copias de lápidas e inscrip-

en una carta fechada en Muros (Muros, a secas,

ciones muradanas, que en los tiempos en que So-

esta vez) el 22 de agosto de 1810.

moza publicaba su libro Cosiquines de la mio quin-

El texto dice así:

tana, es decir, en 1884, estaba en poder de don

"Sí usted me escribiere o enviare algunos pa-

Antonio Romero Ortiz.

peles, lo podrá hacer por medio de don Juan Kelly,

Don Julio Somoza solía manejar para referir-

que hace aquí el oficio de cónsul británico, sin

se a nuestra villa la inadecuada denominación Mu-

título ni goce y a costa de no pequeños sacrifi-

ros de Noya; Jovellanos también hace uso de ella,

cios. No sé porqué ustedes no le dan título y dere-

pero no siempre; su biógrafo, Ceán Bermúdez, utili-

chos de tal, para que sean recompensados su celo,

za alguna vez el término ría de Muros de Noya...

su trabajo y sus servicios."

¿De dónde puede venir esa toponimia viciada?. Caso señala que quizá los tres escritores citados, co-

Años más tarde, Kelly sería nombrado cónsul

mo asturianos que son, inten-ten evitar cualquier

británico en Gijón, según señala Somoza, que cree

confusión con el otro Muros, el Muros del Nalón.

que así se hizo eficaz la recomendación de don

Jovellanos tuvo el propósito de escribir una Histo-

Gaspar.

ria de Asturias y para ello reunió una extraordinaria

31


Resumindo:

Cantares Gallegos do título nunha dobre vertente: canto e loa de Cantares Gallegos é unha obra poética de Rosalía

Galicia, pero tamén, rexeitamento dos prexuízos

de

contrarios á súa terra, comparando as belezas da

Castro

publicada

no

ano

1863.

Foi o marido de Rosalía, Manuel Murguía quen xestionou, sen o permiso da súa muller, a saída do prelo dun poemario que fixa o comezo dunha nova xeira para a poesía galega. Ía ser prologado por Nicomedes Pastor Díaz, mais finou antes de que fose editado. No limiar, Rosalía confesa a súa idea de desenvolver

as

cantigas

populares

galegas

emulando o Libro de los cantares de Antonio Trueba, pois o seu quefacer poético está constituído por glosas de cantares ou ditos populares. Así pois, todos poemas, agás dous, son glosas de cantares, procedemento este que tamén aparecerá, inda que con pouca relevancia, en Follas novas. Algunhas glosas están escritas en metros populares ("Miña casiña"; "Vivir para ver"; "¡Padrón...!, ¡Padrón!"...) e outras non ("Cada cousa no seu tempo"; "Eu por vos"...). Cando o Romanticismo europeo volveu os ollos cara aos costumes populares e sacou do fondo dos séculos a conciencia dos pobos, Rosalía de Castro sumouse no seu primeiro libro, Cantares galegos (1863), a esa corrente para converter a alborada poética dun pobo no inicio oficial do rexurdimento.

terra galega con outras rexións favorecidas "fortuna

Poucas linguas teñen na súa recuperación tras

pero non na beleza dous campos.

séculos de esquecemento dun texto tan acabado e

Todos os críticos consideran que Cantares Gallegos

tan meritorio; sen o triunfo decisivo deste libro sería

supera os riscos da paráfrase, mantendo o encanto

impensable o triunfo posterior da literatura galega.

da copla glosada sen se converter nun texto

O conxunto de trinta e sete poemas que contén

inexpresivo.

Cantares

galegos

é,

a

primeira

vista,

a

A finalidade de Cantares Gallegos fica ben clara

interpretación das costumes socio-culturais galaicas

no prólogo do libro:

e a exaltación da beleza xeográfica e folclórica que

“Ben din que todo neste mundo está compensado, e

conmovía á autora. Pero, ademais, algunhas

vén

composicións

sentido

dunha nación veciña que sempre a ofendeu, a

autóctono, completando ao dimensión e a eficacia

misma inxusticia que ela, inda máis culpabre,

afirman

con

forza

o

32

así

a

sofrir

España


comete cunha provincia homillada de quen nunca

A Real Academia Galega aprobou en 1963

se acorda, como non sea pra homillala inda máis.

convocar o Día das Letras Galegas o 17 de maio

Moito sinto as inxusticias con que nos favorecen

de cada ano, celebrándose ese mesmo ano en honra de Rosalía. BIOGRAFÍA DA AUTORA Rosalía de Castro é a figura máis importante do Primeiro Renacemento galego. Naceu en Santiago de Compostela, en 1837, como froito das relacións entre unha fidalga e un sacerdote. Desde ben nena pasou a vivir coa súa nai, primeiro na zona de Padrón e, a partir de 1850, en Santiago de Compostela. Nesta cidade Rosalía será testemuña da terríbel fame e do andazo de cólera de 185354 e vivirá o fervor revolucionario deses anos. É probábel que iniciase a súa formación na Sociedade Económica de Amigos del País, mentres asistía con regularidade ao Liceo de la Juventud, lugar de encontro dos intelectuais comprometidos co movemento provincialista. As

os franceses, pro neste momento casi lles estou

correntes ideolóxicas que imperaban no grupo, e

agradecida, pois que me proporcionan un medio

que permanecerán sempre na obra de Rosalía,

de facerllemáis palpabre a España a inxustica que

eran o socialismo utópico e o republicanismo

ela á súa vez conosco comete.

democrático.

Foi éste o móvil principal que me impeleu a pubricar este libro que, máis que nadie, conoso

Posiblemente non fose casual que a marcha de Rosalía a Madrid, en 1856, coincidise coas

que necesita a indulxencia de todos. Sin gramática

represalias contra os participantes no Banquete de

nin regras de ningunha clas, o lector topará moitas

Conxo, organizado polo grupo do que ela formaba

veces faltas de ortografía, xiros que disoarán ós

parte, aínda que o máis probábel é que se

oídos dun purista; pro ó menos, e pra disculpar en

desprazase á Corte coa intención de se dedicar

algo estes defectos, puxen o maiorcoidado en reprodusir o verdadeiro esprito do noso pobo, e penso que o conseguín en algo...” (Do Prólogo a Cantares Gallegos, 1863).

profesionalmente á escrita. Alí casou con Manuel Murguía en 1858 e publicou as súas primeiras obras: o poemario La Flor (1857) e mais a novela La hija del mar (1859). Nesta última aparece xa a

Non está confirmada a data exacta da publicación

Rosalía feminista, a escritora que, dentro dos

de Cantares Gallegos, pero tómase como tal a

estreitos límites que lle impón a época, fai unha

data expresada por Rosalía na dedicatoria do

alegación en defensa dos dereitos da muller.

poemario a Fernán Caballero, asinada o 17 de maio de 1863.

33


HOME DE MOI BO DENTE p/ Marcelino García Lariño Que hai xente máis comedoriña unha que outra, é cousa que xa todos o sabemos. Como que hai quen non sabe o que é ter fame, que son eses que din

que

teñen

desgana

e

que

con

unha

insignificancia de sustento que metan na boca xa están enfastiados; como tamén hai outros que devoren o que devoren nunca se fartan de comer. Un destes, dos que nunca se dan satisfeitos coman o que coman, é o meu amigo e veciño Xaquín de Pandeireta. Home bo onde os haxa, que unha cousa non ter que ver coa outra, deuno Deus do moi bo buzo; a nada que sexa de mastigar lle fai ascos, nin por mal condimentada

está gordo nin é de moita estatura, todo á contra, talvez un chisquiño pequeneiro. O que si, esto cómpre dicilo, que o meu amigo e conveciño Xaquín é un caso patolóxico digno de estudar pola ciencia. Pois non é normal que este home, por non dicir este alarbio, do que non se pode falar que é de mal fociño porque sería unha mentira e a verdade non ten máis que un camiño,

que estea a comida tampouco lle dá noxo. E

non é igual de lambeteiro en Muros que fóra del.

nunca, endexamais, manxando, se lle escoitou

Aquí, na casa, come moito, que no se pode dicir

dicir “non quero máis”.

que non come; pero cando anda polo mundo

Eu coñezo moi ben a este home, ¡non o vou

adiante,

coñecer!, se somos do mesmo tempo, só lle levo

multiplicáselle o apetito e elévanselle ó cadrado as

un ano. E a pesar de que non é da familia dos

gañas de comer. Lémbrome coma se fora hoxe

Comellóns (que son veciños), este larpeiro non

que aló polos anos 1951 e 1952 que estaba

34

aínda

ben

non

sae

do

fogar,


cumprindo o servicio militar, cando viña á casa con

coa condición de que fose sacando prato a prato,

permiso comía ben, moito si pero como adoitaba

para apuntar por curiosidade os que comía, o que

facelo, nin máis nin menos. Pero cando se lle

lle contestou o temoneiro sinaleiro de que por el

terminaba a licenza e volvía para Ferrol, nada máis

non había inconveniente. E así o fixo. E volveu a

chegar no Castromil á Abelleira, xa se lle remexía o

papar outra gabeta, grande coma unha barrica

estómago e as tripas, e xa comezaba a dicir “¡que

desas do viño, toda enteiriña. Non sobrou nada.

fame teño!, ¡que fame teño!, ¡que fame teño!” e non paraba de rosmar ata chegar ó destino. E navegando por tódolos mares do mundo, pásalle, exactamente, igual. Esto non é moi normal que digamos. Aquí ten que haber algo psicolóxico ou neurolóxico ou ecolóxico; porque o que lle pasa a este home é, a todas luces, ilóxico ou antilóxico. Eu podía contarvos moitas e moi saborosas anécdotas da apetencia deste home. Pero, e para que teñades unha pequena idea, soamente vos contarei a seguinte:

O oficial díxolle: –Está vostede satisfeito,

Xaquín de Pandeireta durante o servicio militar

ou aínda quer máis.

estivo destinado no destructor da Mariña de Guerra

–Satisfeito, satisfeito, o que se di satisfeito,

nomeado “Jorge Juan”, onde tiña o chope de

meu tenente, farto non lle estou. Pero se vostede

Temoneiro sinaleiro, cargo que desempeñaba as

me concede outra gabetiña máis...

mil marabillas co beneplácito de tódolos xefes que o tiñan considerado coma o mellor ou un dos

–De ningunha maneira –berrou o tenente–

mellores temoneiros sinaleiros de toda armada.

.¡Vostede vai estoupar!

Co gallo dun forte temporal coma un ciclón

A contestación do oficial non agradou moito

que os collera na Costa da Morte, mareouse case

o mellor temoneiro sinaleiro da Armada; pero

toda a tripulación. E cando chegou a hora do

tampouco o oficial estaba moi satisfeito que

xantar ninguén quixo probar bocado. ¡Ouh! Mais aí

digamos, porque non se cansou de pasear polo

apareceu Xaquín que despois de papar a ración

sollado dicindo:

del ben acugulada (un prato de aluminio tan

–¡Catorce pratos de callos, meu Deus!

grande, dispensando, coma un ouriñal) pediulle ó

¡Catorce pratos! ¡Se non o vexo non o creo! ¡Miña

oficial de garda se lle autorizaba a comer outro prato

máis.

Como

comida

sobrada

Virxe Santisimiña do Carme! ¡San Pedriño bendito!

abonda,

¡Benditas almiñas todas do Purgatorio! ¡Corenta

ninguén quixera comer, díxolle que si. Ó rematar

pratos de callos! ¡E está como se nada, nin

preguntoulle se lle permitía comer outro. O oficial

sequera rebentou! ¡ E ven certo que se non o vexo

díxolle coma os que queira. Entón Xaquín, comeu

non o creo!

outro, outro, outro, outro e outro namentres o oficial, asustado, íaos contando. Chegou un intre

E levou así con esta cantilena horas e horas. E o

que o bo de Xaquín, rematada a gabeta, dirixiuse

noso Xaquín mirando para a perola que non lle

novamente ó oficial para pedirlle se en vez de ir

deixara comer o tenente e íanselle os ollos nela,

sacando prato a prato lle autorizaba a levar a

laiábase deste xeito: “Que triste é morrer de fame

gabeta para a mesa. O oficial díxolle que si, pero

tendo que comer”.

35


A voz dos nosos poetas

Polo prezo, despreza a fermosura.

Xurden p/ Pablo Andrade. Xurden, sopran e mergullanse Brincan no ar en albricias Nadan dun outro costado Pasan por baixo da quilla.

p/ Manuel Mª Pena Silva

Como querendo amosar, A esencia mesma da vida, Dende o fondo da salina.

Vinde render tributo á linda rosa que en maio debruzou sobre a silveira;

Pareceume oilos falar Ollandome con ledicia Como querendome dar Am i z a d e c o a s o n r i s a .

ningún lugar mellor que unha camposa para manterse a salvo na roseira.

Xurden, brincan e mergullanse Guian no seu peito as crias Cequais para lles amosar O sabor da travesia, O longo do inmenso mar.

Mirádea medrar, como se expresa, como o botón devén bico da póla, como, á maduración, murcha de présa,

Envoltos na estela Que o barco deixa Xogan coa espuma mareira.

como perde poder, como se inmola.

Golfiños na liberdade Donos do seu elemento Am o s a n d o a o l l o s v e r Crases de comportamento En entornos naturais.

O efémero do aroma é quen te alcanza, a forza do recendo é quen te inspira, a corola sedenta de esperanza,

Seres de gran sentemento Valor de valores feito Quen vos poidera falar E chegar a entendimento

o mato onde ela esperta, onde ela expira...

A derrota da rosa da frescura,

Cantas cousas ian trocar Se entendervos eu pudera Imaxinalo namais, Quen poidera quen me dera

polo prezo, despreza a fermosura.

Libre xunto a vos nadar E sentirme coa marea Arroupado polo mar.

(Rioderradeiro)

36


Visita ás igrexas de Muros. p/ Manuel Lago Álvarez

Unha das visitas célebres foi a do Licenciado

En séculos pasados, para a autoridade diocesana a

figura

necesario parroquias.

do

“visitador”

para

a

era

vixiancia

un e

instrumento control

das

O seu nomeamento facíase por

escrito e de forma solemne, otorgándolle ao nomeado unhas amplas competencias para que

Alfonso de Velasco, nos últimos días do mes de abril de 1547. Este visitador, que a vez era clérigo e reitor de San Xoán de Mazaricos, era un home moi rigoroso co seu traballo. De feito, ao facer relación de obxetos litúrxicos, fai mención ao seu peso, cousa que outros visitadores non facían.

fixera o seu traballo de forma moi rigorosa, tal

Afonso de Velasco foi nomeado visitador polo

coma si fora o mesmo bispo quen fixera as visitas.

bispo D. Pedro Manuel, no ano 1547, i exerceu o

As parroquias estaban obrigadas a escoitar e

seu cargo os anos 1547 e 1548, a plena

facilitar ao “visitador” canto precisase. E non só

satisfacción do bispo, aínda que éste nunca visitou

iso, senón tamén,seguir estritamente as ordes e

a Diocese de Santiago, de feito, tomou posesión

instrucións que daba para o mellor facer da vida

do seu cargo por poder cometido ao Licenciado

parroquial.

O incumprimentos das súas ordes

Alonso de la Peña o 25 de xuño de 1546. Antes de

podía ser causa de ex-comunión para aqueles que

ocupar o cargo de visitador, Velasco foi tesoureiro

non seguiran as súas instrucións, foran ou non

e contador do bispo D. Gaspar de Abalos

clérigos. Da visita pastoral, -e pastoral, porque o

predecesor do bispo D. Pedro Manuel.

visitador era o representante do bispo-, deixábase

O visitador Velasco debía ser un home de

constancia

na

correspondente

acta.

Tamén

chamadas <autos de visitas>, estas chegaron aos nosos días e ofrécennos unha fonte inmensa de información sobre o patrimonio relixioso das comunidades parroquiais.

Libros de fábrica e

actas de visitas pastorais fan historia certa dun pasado xa lonxano, e dan luz sobre aspectos, ata o de agora descoñecidos, da vida de parroquias e vilas. Muros, ao ter dependencia directa do bispo de Santiago, foi obxeto destas visitas ao longo de séculos.

As actas das visitas que están

depositadas no Arquivo Histórico Diocesano de Santiago, xunto coas coas “capitulares” que se conservan no arquivo do Concello de Muros, por ser parte ao ser padroeiro da Colexiata, ademais de constituír unha rica fonte para o coñecemento de antigos costumes, ofrecen ampla información sobre as riquezas artísticas que as nosas igrexas posuían. Nos chamados <autos de visitas>, con máis ou menos extensión, adoitaba describirse canto de mérito e valor naquelas igrexas se gardaba.

“posibles”, xa que ai abondosa documentación que así o acredita. (Poder del señor licenciado Alonso de Velasco, clérigo y rector de la iglesia parroquial de San Xoán de Mazaricos, sito en la diócesis compostelana, a sus procuradores: don Francisco de Ribera, scriptor apostólico; Cosme de Barreda, notario de Rota; Luis de Antequera, licenciado; todos residentes en la curia romana, para que en su nombre, consientan, en manos de Su Santidad o de su Vicechanciller, la entrega de cuatro mil maravedís de pensión anual sobre los

37


frutos y rentas del dicho beneficio de San Xoán de

y medía.

Mazaricos, a favor del licenciado Pedro López de Salvatierra, capellán de la capilla real de Granada y clérigo de la diócesis de Sevilla)

Otra cruz de plata clavada sobre madera con su crucifixo de bulto y los quatro evangelistas de la una parte y de la otra un Dios Padre con unas

<Foro de Alonso de Velasco, tesorero y contador

veneras y con su pié de plata; lo uno y lo otro en,

del arzobispo Gaspar de Ábalos, a favor de Lope

ciertas partes dorado; que pesó seis marcos y cin-

de Losada, escribano y a su mujer, del casal de

co honças..

Rubín, sito en la feligresía de Santa María de

Una custodia de plata dorada que tiene en el pié

Rubín, por sus vidas, la del postrimero, y dos voces y renta de ocho celemines de pan (1544)-> Na súa visita a Muros, en abril de 1547, a primeira inspección fixoa ao altar maior da Colexiata, onde comprobou que: <<el qual alló que es de piedra, consagrado; tiene un retablo de alabastro blanco de cinco historias y otras dos imágenes demás dellas, y entre las dos luces de la ventana, una imagen nuestra Señora de bulto, en una caxa con sus puertas>>. Logo de ver outros altares, e vendo o que neles había, relaciona ao escribán os obxetos de valor esistentes: <<Una cruz de plata grande con su pié, toda dorada y el crucifixo de bulto bien dorado; el pié es macizo de plata y la cruz clavada sobre madera, que pesó con la madera treinta y cinco marcos menos una honça. Otra cruz de plata con su pié, toda dorada y el cru-cifixo de bulto todo blanco; dorados la corona, cabellos y el paño, y el pié torreado con ciertas ystorias de talla y dos escudos esmaltados con las

seis torrejoncicos de plata, el uno dellos despegado, el cha-pitel con su pié y mançana, todo labrado de follajes y la custodia seisavada con seis pilares y seis bentanas y seis campanillas colgando y otros pinjantes pequeños y dentro una media luna de plata en que se pone el Ssmo. Sacramento y su chapitel con una cruz en lo alto con su crucifixo y la imagen de Nuestra Snñora de la otra parte de la cruz todo de plata dorada; pesó se-senta e tres honças.>> Entre os cálices, <uno de plata todo dorado, el pié seisavado, con tres escudos en los tres campos en que están esmaltadas tres ymágenes; pesó

armas de Landeira porque la mandó su mujer y él

dos marcos y dos honças y dos reales>.

la hizo; tiene colgando seis cascabeles a manera <Visitó la capilla de Sant Spíritus e de San Se-

de bellotas, que pesó trece marcos y cinco honças

38


bas-tián que está dentro de la iglesia de Sta. María del Campo, la qual es de los mareantes y pescadores, y ella existía <una cruz de plata grande que tiene en el primero asiento del pié ocho cubos y encima de cada cubo un tabernáculo y en cada tabernáculo una ymágen de bulto de plata todo dorado y otras cosas con un pelícano encima que da de comer a sus hijos; pesa todo quarenta y seis marcos de plata>. Hácese relación de los cálices que dicha capilla po-seía, y era uno de ellos, de plata dorada, seisavado, labrado de follaje; tiene en la mançana seis esmaltes verdes e azules e la patena dorada y en medio della un escudo con cinco estrellas; pesa dos marcos e medio>. Faise inventario de ricas vestiduras: <una capa de carmesí, bordada de oro con unos peces y veneras e la cenefa de oro fino viejo, y en la capilla (capillo o capu-cho) bordada la trenidad; una casulla de brocado de tres altos, con una

primitiva parroquial de Muros, (visitada o 26 de Abril de 1547) relatando: «el altar mayor es de piedra, grande, consagrado; tiene un retablo de mármol con ciertas ystorias de bulto y encima dél una ymagen de San Pedro con una ropa de seda verde morisca., Ao falar dos bens da capela do Hospital relata que nel había nove camas de madeira coa súa correspondientes roupa), e deixa constancia de que o altar maior era tamén de pedra, composto por: <un retablo de cinco ystorias de mármol blanco, pequeñas, de bulto; la principal es la de la Trinidad, y encima del retablo un crucifixo de madera, grande, y otras imágenes. Tamén sinala que na capela do hospitalillo había: <un

misal

compostelano

encadernado en cuero>.

cenefa

bordada

de

oro

fino

con

cin-co

apóstoles; otra de damasco blanco con la cenefa bordada de oro con ciertas ymágenes». Tamén visitou a igrexa de San Pedro, que foi a

39

de

Molde

bien


COLABORA:

CONCELLO DE MUROS

40


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.