The Muros Times -Revista Dixital Muradana de Arte e Cultura-
Nº 31 AGOSTO-SETEMBRO—2016
REVISTA DIXITAL DE ARTE E CULTURA
1
Fotografía: Amado Barrera
The Muros Times Nº 31—AGOSTO—SETEMBRO —2016
Indice: Novas de Onte
Páx. 3
Noticias e documentos de Muros no ano 1609
páx. 4
Un paseo pola montaña de Esteiro (I) (p/ Amado Barrera)
páx. 5-7
Petroglifo do Convento (p/ Xocas Figueiras)
páx. 8
Faro de Rebordiño (p/ Elixio Vieites)
páx. 9
El estrés y la depresión en el corazón (Dr. Ricardo Castillo)
páx. 10
Dubidas do Galego: Rato (p/ César Lorenzo Gil)
páx. 11
Repaso pola historia de Esteiro: o asentamento dos cataláns (II)
páx. 12-15
Unha proclama de 1932
páx. 16-17
O Altar Maior da Virxe do Camiño (p/ Manuel Lago Alvarez)
páx. 18-19
Coplas Muradanas
páx. 20-21
Preganza de Cegos (p/ José Mª García Rodríguez)
páx. 22
Cólera en Muros en 1833
páx. 23
Curiosidades de Facebook (p/ Nieves Formoso Vidal)
páx. 24-25
Bubela (p/ Amado Barrera)
páx. 26
Jovellanos en Muros (Francisco Carantoña Dubert)
páx. 27-31
Resumindo: Cantares Gallegos
páx. 32-33
Home de moi bó dente (p/ Marcelino García Lariño)
páx. 34-35
A voz dos nosos poetas (Manuel Mª Pena Silva—Pablo Andrade)
páx. 36
Visita ás igrexas de Muros (p/ M. Lago Álvarez)
páx. 37-39
“THE MUROS TIMES” non se responsabiliza nin se identifica coas opinions verquidas por parte dos seus colaboradores nos materiais publicados.
Director: Jorge Lago Rama - Editor: Manuel Lago Álvarez Difusión da Cultura—
Depósito legal : C2437-2013 2
Novas de onte de xuño de 1910 ceremonia que tuvo lugar en la Iglesia parroquial
Una lancha de vapor
asistieron numerosas y distinguidas familias de
Los acaudalados fabricantes-de conservas de sar-
esta localidad. Deseamosle eterna luna de miel y prosper i d a d e s s i n c u e n t o . Un abrazo.
dina, señores Sel hermanos han adquirido en Bilbao, una preciosa lancha de vapor, con velocidad
Un traslado sentido
de nueve millas por hora, que destinarán, según
Ha sido trasladado al acorazado <Pelayo> el Te-
dicen, a remolcar las traineras y demás embarca-
niente de Navío, D. Luis Fernández Piña, que
ciones veleras de su propiedad. Cuentan ya di-
desempeñaba en este puerto la Ayudantía de
chos señores con un vapor que utilizan ordinaria-
Marina.
mente en transportar sus mercancías a los distin-
que unirse al general sentimiento que tal trasla-
tos puertos de embarque, y que más de una vez
do produjo en todo el pueblo por tratarse de un
puso a disposición de los amigos. Felicitamos a los
'probo e inteligente funcionario, veterano militar y
señores Sel por el progreso establecido en este
caballero demócrata. Está visto que en Muros..,
puerto y les deseamos prosperidades en sus em-
hombres de... ¡pueden .estar. Dios remedie pronto
presas.
este mal que ha tiem-po se apoderó de los mura-
Forasteros en Muros
danos. Lleve, pues, feliz viaje el ex Ayudante de
Con motivo de la compra del maíz del vapor inglés,
Marina señor Fernández Piña y futuro ídem en
efectuada en la Coruña por el comerciante D. Juan
no muy lejana época, según tenemos entendido.
Mesa Ramos y sus consocios y otras varios amigos,
Última hora.
hemos tenido el gusto de saludarlos en esta villa de
Para el Sr. Alcalde y para el Inspector de Sani-
la cual hacen elogio.
dad.
Por igual motivo hubo afluencia de individuos ansio-
La insoportable pestilencia que la casa contigua a
sos do conocer la solución del entrincado asunto de
la de D. Ignacio Lestón despide en los días que
compra-venta del maíz; pero hubieron de retirarse
escribimos estas líneas (26 Junio) es tan grande
a sus domicilios. ¡Quizás otros lo hayan adquirido¡.
que solo teniendo las narices tapadas, y hallándo-
Esta redacción no puede por menos
se a un kilometró de distancia puede subirse. Los
Buenos estudiantes
vecinos se acercaron a nosotros para que llame-
Entre Ion jóvenes estudiantes muradanos que en el
mos la atención de los señores encargados de evi-
último curso han obtenido matrículas de honor figu-
tar la inoculación de la peste bubónica, ya que los
ran D. Antonio Beiro Uhía, D. Pedro Rodríguez Lojo
microbios infeccionan con demasía nuestra atmós-
y D. José Malvárez Dubert, a todos los que felicita-
fera.
mos efusivamente y esperamos continúen, como
¡¡ Ni el maíz cargado en los galeones, con estar
hasta el presente, obteniendo nuevos lauros.
completamente en estado de descomposición hu-
Una boda.
biese producido la asfixia de la persona que hu-
Han .contraído matrimonio la semana última el
bo de ser víctima del penetrante hedor de la pes-
joven Capitán de la Marina Mercante y Oficial de
te que en la tal c a s a
la Compañía <Pinillos> D. Juan Rodríguez Lojo
e x i s t e s ¡ ¡ .
.
con la bella y distinguida señorita Carmen García
Vamos progresando ¿verdad?. . . . Más higie-
Roig, hija de nuestro querido amigo y correligio-
ne; más circunspección .y más… celo, es lo
nario, el Abogado D. Alfredo García Salga-do. A la
que se necesita por ahora.
3
NOTICIAS Y DOCUMENTOS referentes al Arzobispado de Santiago, recogidos por el Presbítero Don Francisco Javier Rodríguez. Villa de Muros.
Solía tener la villa de Muros más de mil vecinos, y al presente (en 1609)- tendrá unos seiscientos,
Santa María del Campo, colegiata. —Esta iglesia
siendo la mayor parte pescadores y tratantes ma-
solía ser rectora y el último rector que tuvo se lla-
reantes y belicosos.
maba D. Fernando de Castro que llevaba imitad de los diezmos de la mar que le valla 3.000 ducados.
De aquí han salido dos obispos, el uno de Tuy en
La otra mitad la llevaba el Cabildo de Santiago, a lo
1460, el otro fue Deán de Santiago y después obis-
que se opusieron los vecinos con consentimiento
po de Oviedo, quien fundó el colegio de Oviedo en
del don Fernando de Castro, sobre lo que hubo
Salamanca y uno de los cuatro mayores.
muchas censuras y reñido pleito en la curia romana
Muralla. ---Tiene la villa de Muros (en 1609) una
por siete años y más, hasta que se concertaron en
buena muralla con diez y ocho torres y sus alme-
la villa de Muros pagase al Cabildo 43.500 marave-
nas, y otro fuerte con diez y seis piezas de artillería.
dises, puestos en Noya el día de San Andrés.
Hay por separado la iglesia de San Pedro aneja a
Por aquel tiempo estaba en Roma D. Diego de Mu-
la colegiata, y en la que se entierran los vecinos.
ros, Deán y obispo de Oviedo, siguiendo el pleito por parte de la dicha iglesia, el cual con consenti-
Hay un hospital
miento de los vecinos de Muros, siendo pontifico
con unos. 32,000 maravedises de renta, parle do
Alejandro VI, ganó unas bulas para que la dicha
los cuales los dejó D. Diego de Muros.
iglesia de rectoral se hiciese colegial, y así lo es, y
Hay una ermita de Nuestra señora del Camino, con
los vecinos quedaron libres de pagar los diezmos.
su órgano, otra de San Roque, otra de Santi Spíri-
Esta colegial tiene ahora un prior y diez canónigos
tus-, otra de San Marcos y otra de Santa Cruz.
(que presentan el Ayuntamiento y seis personas
Hay un convento de San Francisco con buena
honradas del pueblo).
huerta y bosque. Tiene ocho fuentes de muy buena
Estos canónigos tienen obligación de oficiar todos
agua.
días el oficio divino, la misa y más en la colegiata, y
Tiene buena playa de dos leguas de largo y una de
una misa de Requisen en la iglesia de San Pedro
ancho, con veinte y cinco brazas de agua segura y
que es aneja a la colegial.
abrigada.
Fundación de Muros: ---Está a orillas de la ría de
En 1584 tuvo cuarenta y ocho navíos grandes y
Noya, en la margen derecha y a tres leguas más
pequeños.
abajo. Es buen puerto, hondo, abrigado y abierto.
con nueve pobres de ordinario,
Santa María la Real o Santa Tasia y Anastasia. —
Fundose en tiempo del rey D. Sancho en 926. Lla-
Parece haber sido de monjas con su monasterio,
mose al principio, Puebla de Muro, como consta de
por tradición y vestigios que hay de casa y coro. La
un Privilegio real de D. Sancho, confirmado por D.
renta se aplicó al arcediano de Santiago que sirve
Fernando el Católico y sus sucesores hasta D. Feli-
esta parroquia por medio de un capellán.
pe II. Después se llamó Villa de Muros.
San Pedro de Muros, la administran los canónigos
Era Realenga y por eso tenía corregidor que en
por ser aneja a la colegial. En esta parroquia están
tiempo de los Reyes Católicos, era Diego Martínez
las ermitas y el hospital de Lázaros.
que después lo fue de Zamora. Los reyes dieron esta villa al arzobispo de Santia-
Fonte: páxinas 350 - 351 en arquivos RAG.
go por la villa de Tarifa la Guerrera.
4
Un paseo pola montaĂąa de Esteiro (I) p/ Amado Barrera
5
6
7
Petróglifo do Convento p/ Xocas Figueiras Propiedade: Privada
Tipo de ben: Petróglifo/Estación de arte rupestre,
Uso actual: Sen uso
Concello: Muros
Código no Catálogo da Xunta:
Parroquia: Louro (Santiago)
Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xunta
Lugar: San Francisco
e dos PXOM)
Outra denominación do ben: Cronoloxía: Idade do Ferro,
Afeccións
Descrición:
Ten camiño de acceso?: Si
O Petróglifo do Convento sitúase nun pequeno
Está cuberto de maleza: Non
outeiro pedregoso no recinto do Convento de San
Está afectado por algunha obra: Si
Francisco de Louro. Está composto por un conxun-
Estado de conservación: Malo
to de catro círculos concéntricos, tendo o maior un
Atópase en perigo nestes momentos?:
diámetro aproximado de 30 centímetros.
Onde está localizado:
É posible que parte do conxunto desaparecese, pois un dos frades infórmanos de que no século
Latitude: 42.763403305
pasado intentou quitarse a pedra para levarse a un
Lonxitude: -9.07498490804
museo a Compostela.
Empregamos o sistema de coordenadas WGS84
8
Faro de Rebordiño hoxe ten destellos vermellos cada sete segundos
p/ Elixio Vieites
con alcance nominal de 7 millas.
Tipo de ben: Faro, Concello: Muros Parroquia: Muros (San Pedro) Lugar: Punta Rebordiño Outra denominación do ben: Cronoloxía: Século XX, Descrición: O Faro do Rebordiño situado na punta do mesmo nome está a un quilómetro de Muros, ao lado da estrada que vai cara a Carnota. A súa construción non figurou nos proxectos do primeiro Plan de Alumeado de Costas de España e data dos primeiros de século. No 1902 aprobouse instalar unha luz fixa de cor vermella no cabo Rebordillo para mellorar o balizamento da ría. O edificio ten dúas plantas e forma de “U”, co eixo
Propiedade: Pública
paralelo á estrada. A torre de ferro de fundición
Uso actual: Equipamento
de 7 metros de altura, que remata nun balcón que
Código no Catálogo da Xunta:
comunica co edificio e o torreón cilíndrico que al-
Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da
berga a linterna octogonal de cristais planos e
Xunta e dos PXOM)
montantes. Foi inaugurado en 1909 e a día de
Referencias bibliográficas: http://guias.masmar.net/Faros/Galicia/D-1786Faro-de-Cabo-Rebordi%C3%B1o http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/ siotuga/documentos/urbanismo/MUROS/ documents/22396CA013.pdf (páxina 10 de 18) Afeccións: Ten camiño de acceso?: Si Está cuberto de maleza: Non Está afectado por algunha obra: Non Estado de conservación: Bo Atópase en perigo nestes momentos?: Onde está localizado Latitude: 42.7701242785 Lonxitude: -9.04834628105
9
El estrés y la depresión en el corazón p/ Dr. Ricardo Castillo
experimentar dolor de pecho cuando están bajo presión. Además, si sus arterias están tapadas, es probable que el corazón no reciba la sangre extra que necesita durante la situación de estrés. Esto puede ocasionar que los niveles de oxígeno en el corazón sean inadecuados ¿Cómo puedo controlar el estrés o la depresión? Los buenos hábitos de salud pueden tener un efecto protector contra el estrés y la depresión. La actividad física regular alivia el estrés y la depresión y reduce las posibilidad de manifestar enfermedad cardíaca. Participar en un programa de control de estrés podrá disminuir las posibilidades de manifes-
A muchas personas les preocupa la relación entre el estrés y la enfermedad cardíaca. Se sabe que el estrés contribuye a la manifestación de problemas cardíacos y el riesgo de muerte. La perturbación emocional, especialmente el enojo, es el "disparador" que se informa con más frecuencia en los casos de ataque cardíaco. Las personas sometidas a un mayor estrés y más preocupaciones también tienen más problemas después de un ataque cardíaco. La depresión es otro factor de riesgo de enfermedad cardíaca. De hecho, las mujeres que están deprimidas tiene el doble de posibilidades de manifestar enfermedad cardíaca que las que no lo están. La depresión es común en hombres y mujeres por igual después de un ataque cardíaco. ¿Qué es el estrés? El estrés se refiere a la respuesta del cuerpo a los cambios. No todas las situaciones de estrés son malas. Lo más importante es poder controlar el estrés de la manera adecuada. Las personas se sienten a menudo estresadas como consecuencia de problemas laborales, discusiones con familiares o amigos o aislamiento social. Todas las personas se sienten estresadas en algún momento, pero reaccionan al estrés de formas diversas. Por ejemplo, algunas personas podrían sentir mucho estrés cuando conducen, mientras que otras podrían considerar que es una actividad relajante ¿Cómo afecta el estrés mi corazón? El estrés puede producir varios efectos en el cuerpo. Cuando está bajo presión, los músculos se ponen tensos, la presión sanguínea aumenta y el corazón late más rápido, lo que hace que el corazón trabaje más. Hay una relación entre el desarrollo de la enfermedad cardíaca y los factores que a menudo producen estrés. Se desconoce si el estrés es causa directa de enfermedad cardíaca, pero sí se sabe que puede modificar las sustancias químicas del organismo que contribuyen a la enfermedad. El estrés puede también contribuir a la presión arterial alta, colesterol alto, tabaquismo, ingesta excesiva de alimentos y falta de ejercicio, que pueden derivar en enfermedad cardíaca. Sin embargo, el estrés constituye una preocupación aún mayor para las personas que ya han sufrido enfermedad cardíaca. Las personas con enfermedad cardíaca pueden
tar más problemas cardíacos para aquellas personas que ya hayan sufrido enfermedad cardíaca. Asistiendo a los programas de control de estrés, puede encontrar nuevas formas de enfrentar los desafíos diarios. Entre otras formas de reducir el estrés se incluyen: Respirar profundamente: esto ayuda a la relajación de los músculos Cerrar los ojos y descansar Pensar en cosas relajantes Hacer ejercicio o salir a caminar Comer bien: limitar los alimentos con grasas, azúcar y sal Conversar con un amigo sobre los problemas Modificar las cosas que lo estresan ¡Concentrarse en las cosas buenas que la vida le regala!
10
Dúbidas do Galego: Rato p/ César Lorenzo Gil
Parece ser que provén dunha acepción do adxectivo rato (hoxe en desuso) equivalente a confirmado. Nesa figura legal do dereito civil buscábase subliñar que ese matrimonio fora celebrado con garantías legais e de xeito lexítimo pero que ao non se dar sexo entre os contraentes podía ser anulado pola xustiza canónica.
O outro día recibín un whatsapp inquietante: “Teño un rato morto”. Nos 30 segundos que pasaron até a chegada da segunda mensaxe pensei: Como puido coarse un rato nun coche? Por que o ten consigo? A mensaxe era dun amigo meu que viña de Vigo co que quedara unha hora e media despois para parolar. Aínda sen desvelar o misterio do rato morto, chegou a conclusión da frase: “Podes quedar antes?” Nin roedor nin funeral. O tal rato morto era simplemente un anaco de tempo libre imprevisto. A palabra rato en galego ten varias acepcións. A máis común é a de substantivo que define un pequeno roedor da familia dos múridos de rabo longo e delgado. A partir do animal hai significados metafóricos como rato de biblioteca ou rato de sacristía. Por semellanza co animal, rato tamén define na lingua común varias especies de peixes e coñécese como rato de muíño ou rata de auga un roedor cuxo nome científico pode ser arvicola terrestris ou arvicola amphibius, semellante ao castor e que nalgúns lugares recibe o nome de aguaneira. Para quen teña curiosidade enciclopédico, recoméndolle que lea a definición de rato do Eladio, o único dicionario con esa vocación que de momento existe na nosa lingua.
O que non é en galego un rato é un espazo de tempo, polo xeral curto aínda que indeterminado. Ese castelanismo, cada vez máis estendido, substitúe formas propias como pedazo, anaco, intre, momento, bocado, tempo, tempiño… “Teño un tempiño morto”, debeu dicirme o meu amigo para non crear en min tanto misterio co conto do rato. Sobre o uso de rato en castelán e galego (neste caso mellor dito, brasileiro) aínda me pasou unha anécdota. Eu teño familia en São Paulo. Cando a fun visitar por primeira vez, no 1998, aínda vivía un primo meu que se chamaba Rodrigo e que vivira unha tempada longa en Andalucía. Como quería recordar comigo aqueles tempos, sempre me falaba en andaluz, con moita graza. E claro, o rato saía na conversa ás veces. En canto falaba comigo, os seus amigos paulistas intentaban comprender que me falaba. Un deles meteuse no medio do parrafeo e dixo moi incomodado: “Rato, rato, rato. Quem é rato cá, quem? Ratos vocês que tão aí com esse papo furado que nem os ratos, fru-fru, fru-fru”. O Rodrigo explicoulle que era un rato en Málaga pero aínda así o home non quedou conforme de todo.
Rato ou punteiro é o dispositivo electrónico que ligado a unha computadora permite o desprazamento análogo dos nosos movementos sobre el mediante un cursor na pantalla. En orixe o nome de mouse en inglés tivo a ver pola semellanza coa forma do animal. Hoxe en día tamén recibe tal nome incluso o trackpad, a superficie situada polo xeral na parte máis próxima ao usuario nun ordenador portátil que permite dirixir co movemento dos dedos o devandito cursor. Na lingua mariñeira, un rato é unha pedra afiada que corta as amarras. Como adxectivo, un rato pode definir unha persoa que rouba mais en tempos tamén definiu persoas con dentamia prominente ou pequeno tamaño, no físico, ou esguías e pouco sociables, no psicosociolóxico. É posible que algún destes significados, a través de alcumes, se convertese en apelido. A día de hoxe lévano 18 persoas en Galicia, repartidas entre Verín e Vigo. Un matrimonio rato é aquel non foi consumado.
11
REPASO POLA HISTORIA DE ESTEIRO. O ASENTAMENTO DOS CATALÁNS (II) prebendas da igrexa fronte os diferentes produtores
Do libro de Santi Llovo
económicos,
"MEMORIA SALGADA DUN POBO" Luis
Alonso
Álvarez
apunta
como
regularmente
factores
parroquias
en
1748
da
dos
pescadores
debían ou
ben
abonar ás
directamente confrarías
ás
delas
de Muros alegaron como motivos dos retrasos no
pescadores sen traballo no Principado de Cataluña establecemento
caso
dependentes). Os representantes do gremio do mar
cataláns os seguintes: o excedente de mariñeiros e o
no
materializábanse en diezmos ou portazgos que
determinantes da problemática chegada masiva de
e
que
pagamento os seguintes: a escaseza neses últimos
chamada
“Matrícula do mar” en Galicia, segundo a cal se concedía o monopolio da pesca nas costas galegas a aqueles mareantes ou pescadores que se acolleran aos beneficios da “Matrícula”, eliminando deste xeito a posible competencia ocasional dos labregos. Como contrapartida, levaba aparellada un compromiso de alistamento na Armada “siempre que ésta la necesitase”, compromiso que chegaba dende os 16 ata os 60 anos. Este deber coa Armada dos mariñeiros galegos sempre supuxo un agravio e, por tanto, un motivo de conflito cos mariñeiros cataláns que chegaron neses tempos, porque estes últimos aínda que matriculados e por tanto tamén suxeitos ó compromiso de alistamento ao servizo da Armada, na práctica estaban exentos
anos na colleita de sardiña, ramo principal de
das prestacións persoais da Matrícula xa que estas só
se
cumprían
no
departamento
subsistencia dos matriculados e, segundo e
marítimo
principal, que os barcos dos debedores atopábanse
correspondente, no seu caso o de Cataluña, e por
amarrados porque segundo eles non podían
cuestións de distancia nunca cumprían.
navegar pola guerra con Inglaterra .
Esta problemática do obrigado alistamento na
Compre lembrar, respecto aos diezmos da igrexa, a
Armada reflíctese nunha escritura outorgada polos
importancia
contadores do Gremio do Mar desta localidade ante
que
tivo
no
enfrontamento
dos
mariñeiros galegos cos industriais cataláns a
un notario de Muros en xaneiro de 1799. Neste
negativa destes a facer fronte a esas ancestrais
documento se daba conta do conflito xurdido por
prebendas. Hai historiadores que afirman que, sen
mor da reclamación feita polo Cabildo da Colexiata
dar a cara, foron precisamente eles, a burguesía e
da localidade, que dende abril do ano 1798 lles
a igrexa, quen “encerellou” aos mariñeiros contra
estaba amenazando con una rigurosa ejecución,
os cataláns.
pola débeda atrasada que mantiñan os pescadores na cantidade de 4.000 reais de vellón (compre
Outro factor que citan varios escritores como
lembrar
específico da Ría de Muros e determinante no
as
ancestrais
e
sempre
conflitivas
12
conflito cos cataláns, foi o acopio que estes facían
pesca, fundamentalmente a arte da xávega. Os
de trigo, millo, fabas e outras legumes. Este acopio
sistemas usados tradicionalmente na pesca na ría
traía
encarecemento
respondían a unha forma particular de concibir o
extraordinario dos produtos da terra para o resto
aproveitamento dos recursos pesqueiros, forma
dos veciños. Artaza no seu libro “Recuerdos de la
recollida nas ordenanzas gremiais e avaladas por
muy noble, muy leal y muy humanitaria Villa de
unha práctica secular. Os mariñeiros queixábanse
Muros” cita varias anécdotas a este respecto.
de que non se empregaban cercos naturais e
Especialmente ilustrativo é o caso dun veciño de
outras redes usadas antigamente, senón que,
Ferrol, capitán dun bergantín, que describe o que
primeiro co “bou” que foi rapidamente prohibido
aconteceu nun porto de levante, logo de cargar
polas ordenanzas e despois coa xávega, a pesca
supostamente sardiña nun almacén da Ría de
era moi nociva xa que con estes aparellos tamén
Noia: “al tiempo de la descarga se desgració un
se pescaba as crías da sardiña.
como
consecuencia
o
casco, relajándose dos duelas, e inmediatamente empezó a derramar habichuela blanca”. Este autor tamén menciona “el enorme acopio de trigo y maíz que había depositado en Portosín, y que varios curiosos habían observado que todas las semanas venía un barco que entraba y salía de noche”. Tamén resulta determinante a este respecto a relación de bens queimados ou saqueados que fixo Alejandro Gaioso logo dos incidentes de 1812. Este industrial de salgadura de Portosín recolle nese documento que perdeu “44 ferrados de maíz viejo
Neste sentido, don Francisco Javier Sarmiento,
en espiga, 8 de habichuelas y 2 de trigo”, que ven
Ministro principal de Marina na antiga provincia de
en certa maneira a corroborar o abasto de cereais
Pontevedra,
polos industriais da salgadura.
mediados do século XVIII, que “el XEITO era el
Segundo
apunta
Luis Alonso
Álvarez,
dicía
en
documento
oficial
de
mejor y más útil instrumento de cuantos se
outra
conocen para la pesca de la sardina". Non
importante fonte de problemas, tamén específica
obstante, os fomentadores cataláns pola maior
da Ría de Muros, foi a seguinte: segundo parece os
produtividade da xávega, foron incorporando esta
matriculados de Muros tiñan nos arredores da vila,
arte en toda a costa. Incluso chegou a circular un
cara afora da ría, un pequeno peirao destinado a
texto anónimo, que dicía respecto ó xeito o
fondeadoiro das embarcacións de pesca onde, sen
seguinte: “Una clase de red grande usada en
previo aviso, os cataláns empezaron a construír
Galicia para recoger sardina y otros peces. Es muy
outro almacén de salgadura. Os matriculados
dañina porque maltrata la pesca que coge y
decidiron actuar pola súa conta e tras destruír os
ahuyenta
cimentos da “fábrica”, pasaron a inutilizar as redes
la
que
no
cae,
por
ponerse
perpendicularmente a la embocadura de las rías,
da xábega que estaban tendidas polos arredores
para que se enrede en sus hoyos la primera riolada
“eludiendo los fuegos que les hacían desde tierra,
de peces que topa en ella, que aunque se entrapa
casi a quemarropa, los asalariados armados por los
en la red, se maltrata e irrita pugnando por
catalanes” .
escapar, y espanta a la que viene en seguida. En
En calquera caso, o factor determinante para o
voz prov. Se pronuncia sheito”. Evidentemente este
“levantamento” dos mariñeiros galegos contra os
texto tiña como fin a defensa do xábega como
cataláns foi a implantación das novas técnicas de
método de pesca, pero visiblemente resultaba
13
entre tendencioso e esperpéntico.
conflitos contra os cataláns en Cangas. En 1768
O certo foi que xurdiron unha morea de motíns en moitas partes da costa galega. Por exemplo, o de Corcubión , onde xa en 1757 os mariñeiros e a súas mulleres levantáronse, acaudillados polo xuíz e polo cura párroco, contra os cataláns e as persoas
que
traballaban
coas
xávegas,
rompéndoas. En Cee no mesmo ano, as mulleres
prohíbese o uso da xábega polas Ordenanzas de Pontevedra
e
en
Muros
publícanse
outras
Ordenanzas nas que restrinxen o seu uso fora de determinadas zonas; prohíbense: “en los recodos y sitios donde abriga, apasta, cría, y desova la sardina”. Os cataláns recorren estas ordenanzas co argumento de que a sardiña desova fora da ría.
da vila tocaron as campás para convocar ao pobo,
O 5 de xullo de 1769 asínanse, precisamente en
ían armadas de paus, pedras e furcos, pedindo
Esteiro, unhas novas Ordenanzas de pesca para
aos cataláns que pescaran co mesmo trato e
Muros. Nas mesmas regúlanse os chamados
termos que antano tiñan os veciños.
“gorentes”,
A partires de 1760 xa se empezan a tomar
as
nasas…etc,
e
prohíbese
novamente a xábega .
medidas por parte das autoridades sobre o uso
En 1770 novamente Sarmiento defende a pesca
deste tipo de artes. En Francia primeiro se
tradicional do xeito manifestándose publicamente
prohibiu o “boeu”, que era unha rede de arrastre
en contra dos fomentadores cataláns que: “…
do que os cataláns tomaron a xávega e despois,
arrasan las semillas de la pesca y algunos
en 1766, prohibiron a propia xávega a menos
gallegos espúreos se han puesto de parte de los
dunha legua da costa. En España xa en 1761, por
tiranos…”.
Real Orden, prohibiuse o arrastre de bou en parella en todo o pais. En 1865 reproducíronse os
14
Nos anos seguintes foise alternando a prohibición e o permiso para o uso da xábega, pero en ningún
caso foi pacífica a relación dos mariñeiros locais
Artaza,
que usaban o xeito cos empresarios cataláns
Muradana”, incluso no mar os barcos dos cataláns
impulsores do uso da xábega.
atacaban as lanchas dos matriculados que, sen contar
En 1799 liberalizouse case que definitivamente en
chegaron
na
“Carta
a
fuxir
dunha lancha do xeito, que “regresando del Son a
particularmente o seu uso dentro da ría, aínda que
las once de la noche, un recio temporal despues de
segundo parece a orde non tivo efectos. significativas
armamento,
reflectido
tamén relata o caso de Roque Romero, patrón
comandante militar de Marina de Muros prohibiu
especialmente
con
o
abandonando o seus propios aparellos. Este autor
Galicia o uso de todas as artes, non obstante, o
Resultan
reproducindo
haberle roto el mástil con la maior exposición de dúas
sus vidas le obligó a refugiarse en la ensenada de
escrituras outorgadas en 1807 ante un notario de
Esteiro, y la recibieron a balazos dirigidos desde
Muros por representantes do “Gremio del Mar” da
los almacenes de los catalanes, que aún no
vila. Na primeira, a xunta de goberno do citado
contentos destacaron una lancha a perseguirlos; en
gremio daba conta da reunión celebrada o 28 de
este compromiso les socorrió la providencia,
novembro de 1807 polos matriculados con don
deparándoles una pinaza que estaba guarnecida
Baltasar Rodríguez de Tapia, “Alférez de fragata de
de la Isla de la Quiebra por la misma razón.
la real Armada y Ayudante Militar de Marina de
Algunas armas de fuego de la dotación de dicha
este puerto y su partido”. Nesta xuntanza o
embarcación y en fin, la reunión de ambas
representante da autoridade informaba, en primeiro
tripulaciones, les impusieron respeto, y así han
lugar, de que o día 23 do mesmo mes recibiu
salvado. Esta pinaza desde la que se hizo fuego,
“Orden del Capitán General de Marina en este
pertenecía al armador Juan do Sil y su patrón era
departamento, relativa a que los aparejos de pesca
Santiago Campelo”.
llamados la Jábega pudieran andar a la pesca en el
En calquera caso, en outubro dese ano 1812 os
mes de diciembre próximo…”, en segundo lugar,
mariñeiros matriculados en Muros decidiron tomar
manifestaba o seu malestar porque os carteis
a xustiza polo súa man e pasar á ofensiva.
postos nos lugares de costume comunicando á
Empezaron por “cegar” as postas da xábega, ou
cidadanía a citada orde foron arrincados todos.
postas reais, que había no lado norte da ría: a de
Esta orde da autoridade de Marina viña a confirmar
Laxeiras, a do Salto e a de Somorto en Esteiro. As
que estaba permitido o uso da xábega de xuño a
postas reais chamábanse así porque, segundo
decembro, por iso se informaba de que no seguinte
parece, para poderen botar alí a xábega había que
mes podíase botar o aparello. Pola súa parte, os
tributar ó Rei, dándolles este, a través da
matriculados manifestáronlle que esa arte era
autoridade correspondente, a exclusiva de pesca
nociva todo o ano, non só de xaneiro a xuño.
neses lugares. Segundo os escritos de Meijide
A seguinte escritura asinouse o día seguinte ante o
Pardo, este era un dos argumentos que utilizaban
mesmo notario. Nela, a xunta de goberno do
os cataláns para se defender do uso da xábega
gremio apoderaba ao tamén individuo matriculado
ante o capitán xeneral: “que en atención al hecho
D. Joaquin Malvárez para lles representar nas súas
de haber contribuído con la mayor prontitud con
reclamacións.
cuantos impuestos dispuso la Corona para sus
Os conflitos foron constantes ata que, nos últimos
precisas y justas urgencias, Carlos IV les había
días de setembro de 1812, a tensión era tal na ría
concedido la franquicia, entre otras cosas, de
que os cataláns armaron aos seus empregados e
emplear Jábegas y Xeitos para capturar la sardina
se encerraron nas súas factorías dispostos a se
y que pudiesen usar de las redes y clase de
defender como fora, e calquera incidente era
embarcaciones que más les acomode en todas las
respondido cun nutrido fogo. Segundo relata
costas de Galicia”.
15
Unha proclama de 1932 AL PUEBLO DE MUROS
pirito y el más firme sostén del progreso de la pa-
No ano seguinte de proclamarse en España
tria, tenemos el deber de coincidir, formando unidos en torno de ellos para su defensa y su triunfo.
a Segunda República, en Muros organizouse o partido “Unión Regional de Derechas”,
Queremos mantener viva y respetada nuestra fe
que lideraba Gil Casares. De ámbito gale-
católica, la fe heredada de nuestros mayores, que penetra en lo más íntimo de la Historia de España,
go, en marzo de 1933 integrouse na CEDA.
dando explicación a sus páginas y sentido a su
En agosto de 1932, o grupo muradano fixo pública una proclama, que foi publicada no diario “El Compostelano”, o luns 8 de agosto de 1932.
A nota de prensa decía:
<<La actividad y movimiento que se nota en esta villa, desde que se organizaron las derechas, patentizase en una hoja, que se repartió al público, y que los vecinos de esta villa acogieron con todo
grandeza; la fe, que en el dolor consuela, en la ale-
entusiasmo.
gría eleva, y en la lucha fortalece, asegurándonos
La hoja dice así: << AL PUEBLO DE MUROS>>
compensación en todos los sinsabores, reparación en todas las faltas, premio a todas las virtudes y
<<En los afanes de esta hora no es dable contem-
descanso en brazos de una justicia y de una mise-
plar indiferentes o desunidos el paso de ciertos
ricordia que se hermanan en la majestad de lo infi-
ideales a la categoría de inservibles equivocacio-
nito. Queremos el orden mantenido, no por el temor
nes. Religión, orden, familia, propiedad y concepto
a la fuerza, sino por el imperio de lo justo, que al
verdadero del trabajo están en grave y próximo pe-
dar a cada uno satisfacción de su derecho le afirme
ligro, y cuantos sentimos esos ideales como verda-
en la seguridad de reciproco respeto y en el hones-
des fundamentales, que son una necesidad del es-
to cumplimiento de las leyes, que son los más fir-
16
mes soportes de la libertad en régimen democráti-
es la colaboración rompimiento total con el pasado
co. Queremos la familia sobre bases de igualdad y
para fundir sus restos en un nuevo partido. Es de-
permanencia, sostenida por el amor, que no es pa-
claración de apego a nuestras más caras conquis-
sajero capricho de unas horas que busca facilida-
tas de la civilización cristiana que ofrece, incluso a
des de mudanza en la puerta sin cerrar del divorcio. Queremos propiedad sometida a Dios y a fuero, sin abusos, llenando fines del común progreso, cumpliendo exigencias de la social convivencia, que no son engañoso traslado de titular para esclavizar al hombre en régimen de comunismo. Y queremos trabajo, trabajo para todos, en el que lleguen a compenetrarse íntimamente, el capital, el obrero y el estudioso que dedica sus afanes a los grandes
los de un profundo sentir liberal, las luces orienta-
problemas de la Ética o al mayor perfeccionamiento
doras de la fe de la familia, de la piedad y del traba-
de la materia por ser todos cooperadores de la obra
jo. que muestran el camino a seguir sin peligros de
de la producción; llegando por este medio a la ar-
perdida que harían desembocar en turbulenta co-
monía de las diversas clases sociales, como princi-
rriente demagógica. Y llamamos a todos a militar
pio necesario para un bienestar económico de los elementos que componen la sociedad. Nuestro pueblo de Muros siente vivamente esos ideales, y al sentirlos quedan a un lado viejas diferencias, pasadas disparidades para fundirse en una nueva vocación de lucha por el triunfo de lo que por más esencial tiene que sobreponerse a nombres, matices y detalles, a colores y perfiles que nada en nuestras filas. La cruzada responde al deber.
son cuando la hora es de más graves y profundos
Aquel tesoro heredado de nuestros mayores, que
empeños. Del ayer queda el fondo tradicional de La
es patrimonio común, no puede derrochare en puni-
historia para anudarlo al progreso y a las orienta-
ble abandono, para que los sustituya la ruina moral,
ciones del mañana, cegando la brecha que el sec-
la esclavitud miserable y el despotismo brutal que
tarismo quiere abrir en las conciencias. Y así no
soplan desde Rusia. Muradanos, a enrolarte, que
han de existir en pugna los grupos de antes, por-
es necesidad y es honor figurar con los que luchan
que los afanes de hoy, los esfuerzan a colaborar, a
por la patria en bien de la Religión, de la familia, de
sostenerse firmes en una UNION REGIONAL DE
la propiedad, del orden y del trabajo>>.
DERECHAS, que en todo caso pueda ser el lastre salvador de la España UNA e INMORTAL que le
—X—
haga navegar con firmeza por sanos derroteros. No
17
O Altar Maior da Virxe do Camiño p/ Manuel Lago Álvarez.
O actual altar maior data do ano 1660, e fóra mandado construír polo rexedor de Vila, Domingo Xiance de Caamaño e a súa esposa, María de Patiño,
quen
custeou
integramente
a
súa
construción. Deste feito hai constancia por unha inscrición situada detrás do sagrario, que di:
“ESTE RETABLO SE HIZO Y PINTO POR DEVOCIÓN Y A COSTA DEL REGIDOR DOMINGO XIANCE DE CAAMAÑO Y DE MARIA PATIÑO, SU MUGER. —AÑO DE 1660”
Realizado
en
madeira
policromada
en
tons
dourados apagados, o seu estilo é visiblemente barroco e consta de varios camaríns que aloxan diferentes imaxes relixiosas, destacando no centro, sobre o sagrario, unha representación da Virxe do Tránsito, recostada nun leito de finas almofadas. A imaxe foi esculpida e alabastro e conserva as súas pinturas orixinais. En tempos pasados o camarín da Virxe tapábase cunhas finisímas teas de seda, descubríndose só cando o Cabido da Colexiata muradá celebraba misas maiores no Santuario. Neste camarín, á esquerda, hai un óleo sobre
18
táboa, que representa a unha muller chorando cun pano nas súas mans. A construción do retablo forzou que se tapiara a ventá da fachada este,
debaixo do cal hai unha imaxe gravada en pedra, que semella a un sacerdote con roupa tallar. No alto do retablo, hai un escudo antigo da Vila que é reprodución do que está impreso nun documento do ano 1571, polo que o Rei Felipe II confirma uns privilexios outorgados á Vila, polo Rei D. Sancho IV, no ano 1280. O escudo en forma de “Losange” (figura romboidal na que o rombo está colocado de xeito que un dos ángulos agudos quede por pé e o seu oposto por cabeza.), contén, sobre fondo azur, un castelo de ouro
con
tres
torres
do
mesmo
metal,
e
apoiándose no castelo, á súa dereita, en actitude rampante (agarrándoo), un león tamén en ouro, e a ambos os dous lados do castelo e do león, a palabra MUROS, dividida en dúas sílabas (MUROS), e todo dentro do citado rombo.
19
Coplas Muradanas Coloradiña d'a cara eu non cha quixera ser
Alá arriba na Costiña
ca mazá que é colorada
ai un home pequeniño
todos la queren comer.
que lle chaman vendabal vendabal, vendabaliño. Nosa Señora do Carme vela aí vai pola ribeira, agarrando cuncha e cuncha que mete na faltriqueira. Hoxe tócame de leva e mañá vou para riba, y adeus campo de San Roque para toda miña vida. Adeus Virxe do Camiño
Unha vella dixo a outra
cantos paseos me debes
polo burato da porta:
cantas veces arrimei
gobernade a vosa vida
a sombra das túas paredes.
ca miña non vos importa. Eu ben a vira na feira eu ben a vira feirar unha nena muradana que vive na veira mar. Compraches unha parlamenta coidando que te casabas, ibas comprala de seda, e quedache como estabas. Miña santa Madanela miña Madanela santa, tende la casa no monte onde os paxariños cantan. Dentro da porta da Vila hai dúas pedras de asento, unha é a de marmurar outra a de perder o tempo.
20
n'aquela corredoiriña. Adeus Muros, adeus Muros, Muros de tanta alegría
Heiche de dar para un manto,
que se marchan os do rei
heiche de dar para un velo,
con rumbo a Vilagarcía.
pero non quero que durmas na miña cama de ferro,
Adeus Muros, adeus Muros,
n'aquela camiña nova,
a popa che vou virando,
n'aquela nova camiña
non sei que me queda nel
qu'está sembrada d'amores
co corazón vai penando.
e d'amores sembradiña.
Os solteiros valen ouro,
Eu si canto e por que quero,
os casados valen prata,
eu si canto fago ben
os viudos calderilla,
canto coa miña garganta
os vellos folla de lata.
non canto coa de ninguén.
0 lugar de Miraflores
Son de Muros, son de Muros
de lonxe parece a Vila,
miña señora Luísa,
t e n u n c a r a b e l n a e n t ra d a
Son de Muros, son de Muros,
unha rosa na salida.
sonlle da fror de Galicia. Son de Muros, son de Muros,
Non ai forasteiro ningún
miña nai unha muradana,
Que en Muros non esté un día
Son de Muros, son de Muros
co despedirse deixe
sonlle das da fror da España.
un suspiro na, baía.
•• A calle ancha e un Dique,
Santa Cruz de Maio
a Fonte Vella e un Doque,
víndenos buscar
camiño de San José
que ei veñen os mouros
que vai dereito a San Roque.
para nos levar. Nosa. Señora da Creba; Miña cuñadiña é nova
¡S e ñ o ra! , s i e u f o ra ri c o
meu irmán eche pequeno,
reerixirache a capela
si queres que cresca logo
que xa eisisteu n'outro siglo:
dalle o almorciño cedo.
oíndo unha misa nela, eu morrería tranquilo.
isca d'ahí rapiña maldita
Nosa Señora da Creba;
isca d'ahí, non me mate la pita,
¡fai qu'eu poida conseguilo!
isca d'ahí, rapiña ladrona isca d'ahí, pra cas túa dona. Heiche de tocal-as cunchas Miña carrapucheiriña Heiche de tocal-as cunchas
21
PREGANZA DE CEGOS p/ José Mª García Rodríguez
que a xente non feche aos cegos, abren os ollos de día,
I Vimos ao voso rueiro,
as portas do curazón.
e até, si as pedras
Nós só podemos outér
falasen,
nosa esmola demandar,
o que nos dé voso amor.
moita xente sabería, que hai cegos que se
e coma somos ceguiños, imos collidos das mans.
Santa Ana, a quen nos dóe
namoran,
¡Dáde, xente, a caridade,
una anaquiño de pán,
de que non verán na vida!
aos cegos, vosos irmáns!
pregue por il a súa filla, que é filla de Deus e nai.
¡Lévanme ao meu queridiño,
Coitados de nós, ceguiños,
Dos homes compadecida,
lévanme a vista dos ollos!
que nin ren podemos ver.
sempre nos libre de mal.
Moito penada é ista vida. Do serán ao amaecer,
Óleo, viandas e peixe,
a oscuridade da noite.
manteiga, froita ou freixáns,
E polo día, tamén.
calquer cousa que ofertedes, nona imos rexeitar. E as Animas do Purgadoiro, por vós, temos que pregar. II —Canta, meu ceguiño, canta, canta tí, que cantas ben, xa vas de volta coa esmola, semellas un carabel. ¡Deus llo pague aos que che deron, niste día, de comer!
Nosa Señora das Dóres,
—Iste ceguiño que ves,
ela nos queira acudir,
cantóu coma un paxariño,
nos perigos que pasamos
mais, agora, canta e chora,
da nosa casa ao saír.
canta e chora, ¡meu probiño!,
Santa esmola, no seu nome,
que a zanfoña lle
vimos a todos pidir.
roubaron, uns roubóns, polo camiño.
O noso patrón San Pedro, pescador e pecador,
Calquer ceguiño que canta,
a quén nos dé un netiño
sin consolo e afrixido,
de viño, délle favor;
inda que semelle ledo,
e alonxe da súa casa
tén o curazón ferido.
ao Demo embarullador.
¡Ai, quén me dera un ceguirio, pra cantar os meus enxóos! Canta e axúdame, ceguiño, tí que sabes cantar ben, que por cantar e bailar, xamáis se perdéu ninguén. ¡Pérdense os malmuradores, da vida de cada quén! Vóuche cantar, con amor, anque co peito ferido, tamén ollos que non vén, poden perdelo o sentido. ¡Inda é millor que unha esmola, un curazón compartido! ¡Santo Antonio de Amaranto, santo dos ollos bonitos,
¡Deus lle dé amparo aos cegos,
o que está cego de amor,
San Roque das Campaíñas,
e tamén santa Lucía,
máis cego está que un ceguiño!
válenos nista ocasión,
pechan os ollos de noite,
22
COLERA EN MUROS EN 1833 En el año 1833 España se vio sacudida por una
diversas medidas preventivas decretadas por la
epidemia de cólera que también afecto a Galicia
Junta. Nicolás Taboada narra como el día 19 de
donde el Ministro de Fomento, Conde de Ofelia,
enero de 1833 atiende a un calefateador, Francisco
establece un lazareto en Salvaterra do Miño y
Conde, del barrio del Arenal de la ciudad de Vigo,
prohíbe relaciones con Portugal, por cualquier vía
primer afectado de cólera en España, y a su espo-
de comunicación, o medio de transporte, como lan-
sa, María Manuela Brun, que acaba falleciendo a
chas, que no pase a través del lazareto (Meijide
causa de la enfermedad. Al cabo de unos días apa-
Pardo, 1985; Barreiro Fernández XR., 1991). La
recen nuevos casos de marineros y mujeres que habían entrado en contacto con el barco afectado. Describe como se extendió por el Arenal, Santiago de Vigo, Calzada y Teis. Los marineros de otros buques comenzaron a verse afectados. La epidemia duró unos dos meses y se mantuvo muy localizada en parroquias de la costa, salvo algunos casos que se detectaron en Pontevedra, el Viso y Soutomaior a dónde, según Taboada, llegaron por carretera. La descripción de Taboada, coincide con la nota que Pablo León y Luque incluye sobre la penetración y extensión del cólera en la traducción de la obra de Ambrosio Tardieu (1883, p.31-33). El otro punto que sufrió contagio fue el puerto de
Junta Suprema de Sanidad decretó una serie de
Muros en la provincia de A Coruña, afectado de
disposiciones tendentes a evitar la entrada de la
la misma manera a través del buque Argos, que
enfermedad por mar; estas medidas preventivas
llegó a Muros procedente de las Cíes. Durante la
sobre los puertos estaban muy lejos de cumplirse y
travesía fallecieron varios tripulantes víctimas
el contagio se produce con la llegada del buque
del cólera; a su llegada a puerto desembarcaron
London Marchand con reclutas polacos y belgas
a uno de los enfermos y no tardaron en apare-
camino de la ciudad de Oporto, cuyodestino era
cer las primeras víctimas en la villa de Muros.
participar en la guerra civil portuguesa. España en
En unos días había 16 personas afectadas, de
esta contienda se declaró neutral. Era frecuente
las que fallecieron 13. La epidemia apenas reba-
que los barcos de ambos bandos, del liberal Don
só los límites de Muros y sólo se identificaron
Pedro, Duque de Braganza, y del absolutista Don
casos en la parroquia de San Juan de Serres y
Miguel, procedieran a tareas de avituallamiento o
en el vecino lugar de Carnota, todos ellos ha-
reparación en las islas Cíes, por lo tanto entraban
bían estado en Muros. (Fuente: Carlos González
en contacto con personas de tierra, ignorando las
Guitián).
23
Cousas de facebook Curiosidades de Facebook.
7. Arxentina é a nación suramericana que
p/ Nieves Formoso Vidal.
experimentou un maior crecemento en número de usuarios dentro do último ano
1. Facebook xurdiu logo de que Mark
8. Menos do 1% dos membros de Facebook en
Zuckerberg crease unha rede social para
Sudamérica ten máis de 65 anos
alumnos exclusivos da Universidade de
9. México é a maior potencia de fala hispana
Harvard, aos poucos foron estendéndoo a
dentro de Facebook
outras universidades ata poñelo a todo o
10.
Case o 16% dos arxentinos en Facebook
é menor de 18 anos 11.
Só o 3% dos usuarios de Facebook en
Arxentina están por sobre os 55 anos 12.
O sitio de Facebook está dispoñible en
máis de 70 idiomas 13.
Máis dun millón de desarrolladores e
programadores traballan en páxinas e aplicacións para Facebook
publico. 2. Facebook ía ser adquirido por unha empresa en 2006, por 750 millóns de dólares, cifra que foi declinada 3. Máis da metade dos usuarios de Facebook son mulleres 4. O país con máis membros é Estados Unidos 5. O grupo de idade onde máis se utiliza Facebook está na xente entre 18 e 25 anos
14.
6. O país suramericano con maior
interésase mensualmente nalgunha plataforma
participación dentro da Rede Social é
diferente de aplicacións
Colombia, seguido de Chile e Arxentina
15.
24
O 70% dos usuarios de Facebook
80 mil sitios web teñen dispoñible a
opción Facebook Connect
25.
Cada usuario realiza en media 25
comentarios ao mes 26.
Os usuarios pulsan sobre algún
“Gústame” polo menos 9 veces mensualmente 27.
Cada membro de Facebook recibe 8
peticións de amizade por mes 28.
Estados Unidos é o país con máis
usuarios de Facebook (111 millóns) 29.
O 70% dos usuarios vive fóra dos
Estados Unidos 30.
Cada mes créanse tres millóns e medio
de eventos 31. 16.A metade dos sitios máis visitados a nivel
activas en Facebook. A metade delas
mundial utilizan Facebook Connect 17.
Existen máis de 3 millóns de páxinas
pertencen a algún tipo de negocio
Cen millóns de usuarios acceden a
Facebook desde os seus teléfonos móbiles 18.
200 operadoras de telefonía móbil
teñen dispoñible aplicacións para que os seus clientes accedan a Facebook 19.
Máis de 400 millóns de usuarios activos
20.
A metade entra diariamente ao sitio
21.
Cada día máis de 35 millóns de usuarios
32.
20 millóns de usuarios fanse fans
actualizan o seu estado
dalgunha páxina diariamente
22.
33.
Diariamente realízanse 60 millóns de
Cada usuario é fan de 4 páxinas de
actualizacións de estado
media
23.
Cada usuario ten en media 130 amigos
34.
24.
Os usuarios pasan 55 minutos ao día en
O usuario común recibe invitacións a 3
eventos por mes. 35.
Cada usuarios é membro de ao redor de
13 grupos diferentes.
25
BUBELA Os dous sexos son moi semellantes: as femias son
p/ Amado Barrera.
se cadra algo máis pequenas e de cor máis mate. Este marzo a bubela non me veú á miña leira
O seu voo ondulante lembra o dunha bolboreta. A
Boteina moito de menos, tan bonita como era.
golpes de á longos seguen outros curtos, o que dá
Estase acabando maio, a bubela xa non chega,
a impresión de inestabilidade e desequilibrio.
polo campo vexo outras, voulles preguntar por ela.
O canto típico dos machos, composto en xeral de tres sílabas, é inconfundible e podería describirse
A bubela éche coma un mazarico, pero de monte.
coma u pu, pu, pu, repetido a intervalos non máis
Dígoo polo seu pico, o seu xeito de comer e os
longos de 5 segundos. Ademais deste e outros
seus áxiles movementos, aínda que non voan pare-
sons utilizados como sinal de alarma ou cando
cido nin polos mesmos lugares e comen diferentes
están no niño, usan tamén o bico ó xeito dunhas
manxares. Tampoco non teñen parentesco biolóxi-
castañolas
co, pois nin tan sequera están na mesma Orde ta-
excitados.
xonómica.
A Bubela (Upupa epops) inverna en África e suben
Malia ter o tamaño dun tordo parecen meirandes.
cando empeza a primavera. Volven sempre ao
Miden de media 28 cm entre a punta do bico, longo
mesmo lugar, por iso temo pola que sempre viña a
e curvo, e a da cola. As alas teñen un debuxo
Agrocovo en Esteiro. Como vedes na foto, xa me
característico de bandas brancas e negras. A crista
coñecía e podiame acercar para lle tomar fotos.
da cabeza, que poden abrir pero adoitan levar
Có seu peteiro curvo localiza e come sen parar lar-
recollida, mide uns 6 cm e está formada por plumas
vas e escarabellos que se coidaban a salvo baixo
coas puntas brancas e negras. A cola é negra,
das herbas. Praguicida vivo a Bubela é. ¡¡¡Dí a wiki-
cunha banda branca ancha no último terzo, e un
pedia que nas zonas de pinares a súa presencia é
debuxo branco na raíz. O resto do corpo é ocre
esencial para acabar coa terrible "procesionaria"!!!.
rosado ferruxento.
26
para
producir
sons
cando
están
Don Francisco Carantoña, Muros e Jovellanos. O prestixioso escritor, xornalista e crítico de arte D. Francisco Carantoña Dubert naceu na vila de Muros o 4 de abril de 1926. Viviu en Xixón (Asturias) desde que, en 1954, asumiu a dirección do diario O Comercio ata o seu falecemento, o 8 de decembro de 1997. A Galicia e á súa natal vila de Muros, dedicoulles, ademais de numerosas referencias nos artigos publicados no Comercio, as crónicas dos seus libros de viaxes Memorias do peregrino Till e Viaxe a terras de Finisterre, no ano do cometa Kohoutek, o segundo con debuxos de Orlando Pelayo, e a súa última obra, A estancia de Jovellanos en Muros de Galicia. Foi membro numerario do Real Instituto de Estudos Asturianos (Ridea), no que ingresou en 1982 co discurso “As mascaradas de Evaristo Vale”. En 1995 participou na creación do Foro Jovellanos do Principado de Asturias, do que sería primeiro vicepresidente e presidente tras o falecemento, nese mesmo ano, de José Caso González. En novembro de 1987 a Fundación Dolores Medio
concedeulle a Medalla do Gran Premio das Letras Asturianas, en maio de 1992 foi nomeado fillo adoptivo de Xixón e en 1993 concedéuselle a medalla de prata do Principado de Asturias. O último libro publicado por Francisco Carantoña foi “A estancia de Jovellanos en Muros de Galicia”, que foi presentado en Xixón o día 27 de novembro de 1997. A figura de Gaspar Melchor de Jovellanos (Xixón, 5 xaneiro 1744 / Porto de Veiga, Navia, 28 novembro 1811) é, xunto con Frei Benito J. Feijoo, o escritor e ilustrado máis recoñecido do Século das Luces español. Como escritor foi poeta, dramaturgo, crítico de arte e de literatura; analista de problemas xurídicos, políticos, económicos, históricos; pedagogo e teórico da educación; promotor de temas asturianos e gran coñecedor da historia, a xurisprudencia, e a cultura española. Nomeado ministro do Interior polo goberno napoleónico de José I, cargo que rexeitou, despois de xeárselle o sangue, e nomeado deputado por Asturias na Xunta Central, pasou os tres últimos anos da súa vida entregado ao labor de loitar pola independencia española e de dotar á nación dunha Constitución, que respectando a boa esencia das leis históricas convertésese no novo marco dunha soberanía monárquica que había de desempeñar a súa función baixo a orde máis xeral da «supremacía» popular. Foi moito máis alá aínda. Home liberal, aberto e progresista enfrontouse chegado o momento con aqueles compañeiros da mesma ideoloxía que creron podela servir converténdose en colaboradores, ou afrancesados, durante a guerra.
27
A estancia de Jovellanos en Muros de Galicia de sus bienes y a entregarse, una vez más, al
p/ Francisco Carantoña Dubert
servicio de la comunidad donde había nacido. Ade-
España vivía en 1810 una situación trágicamente tensa, la guerra de la Independencia, sangrienta e incierta, continuaba sin que se entreviera para ella un desenlace próximo, y sobre el país entero gravitaba el peso de la incertidumbre, el hambre, la deso-lación y la muerte. Goya, con sus aguafuertes, abrió el camino a la modernidad plástica, según señaló André Malraux, pero también nos dejó para siempre la imagen viva y tremenda de aquella implacable contienda entre europeos. No faltaban tampoco en la política las acritudes y las pug-nas sin cuartel. Se estaba traspasando la frontera entre dos eda-des de la Historia, y la crisis de las ideologías, ardiendo en la hoguera de las pasiones exacerbadas, añadía a la complejidad de los problemas la irracionalidad que generan la ambición y el odio. Jovellanos, cansado y con escasas ilusiones, cumplidos los sesenta y cinco años, en la postrer
lantado del romanticismo en sus sentimientos literarios, el destino le convirtió también en algo semejante al protagonista de una novela apasionada y terrible, en la cual hasta las fuerzas de la naturaleza se conspirasen para aplastar al héroe. Un temporal estuvo a punto de estrellar el barco en que Jovellanos y sus compañeros navegaban contra los acantilados, en las cercanías de la isla de Ons y, luego, el cabo de Corrubedo, donde la mar resuena con especial clamor, señaló el límite entre la muerte y la esperanza, después del cual la paz de la ensenada muradana ofrecería refugio y sosiego. Muros era entonces una pequeña villa marinera cuyo case-río bordeaba la playa, sin separación alguna entre la arena y los soportales. La fisoetapa de su vida, llega a Muros en marzo de 1810,
nomía del pueblo en aquel entonces nos ha sido
huyendo del nido de intrigas en que Cádiz se ha-
conservada en un delicioso óleo, de la serie realiza-
bía convertido.
da en el siglo XVIII por orden del rey Carlos III, con
Iba hacia Asturias para atender el cuidado
los puertos del lito-ral español como tema monográ-
28
fico. En ese lienzo de Mariano Sánchez aparecen el viejo castillo, construido en el siglo XVI, y las torres de la muralla medieval, y los montes que protegen el fondeadero de los vendavales, todavía no coronados por los molinos de viento que más adelante se alzarían en su cumbre... El buque en que llegaron Jovellanos y los suyos puede ser el galeón que Mariano Sánchez nos muestra varado al borde de la playa, rodeado de pequeños barquitos que nos recuerdan as lanchas do xeito y las domas. La villa cicatrizaba las heridas causadas en 1809 por las dos ocupaciones francesas; la primera, en febrero de ese año, destruyó por el fuego ciento ochenta casas, y tanto ella como la posterior dejaron además una oscura secuela de daños físicos y morales en los hombres. Jovellanos y sus compañeros de arribada forzosa -ya se ha señalado- fueron para la gente muradana náufragos y visitantes ilustres, merecedores a la vez de acogida fraternal y de admira-ción respetuosa. Por ello la villa se vuelca en demostraciones
tos oficios y obse-quios caben en la hospitali-
de solidaridad. No puede haber mejor testimonio
dad y la cortesanía; bondad que crece, así
que el del propio Jovellanos para levantar acta de
como nuestra gratitud, al paso que, con nues-
esa conducta. Así lo cuenta don Gaspar Melchor en
tra detención, se prolonga su incomodidad.
la Memoria en defensa de la Junta Central:
Después de celebrar una solemne acción de
" L a a c o g i d a q u e m i c o m p a ñ e ro [ e l
gracias al Altísimo por nuestro salvamento en la co-
m a r q u é s d e Camposagrado] y yo hallamos
legiata de esta villa, cuyo distinguido cabildo nos
en la villa de Muros no pudo ser más favorable
acreditó también su generosi-dad, y pasados algu-
a nuestra triste situación ni más digna de nues-
nos días, recibimos la agradable noticia de que las
tro reconocimiento. El furioso temporal de la
tropas de Asturias, conducidas por los generales
noche anterior, dando a conocer a sus natura-
del país, habían atacado al enemigo y arrojándole
les el riesgo que habí-amos corrido, los hizo
hasta el Sella, contándose ya al general Bonet al
mirarnos como a verdaderos náufra-gos, y
otro lado de sus fronteras. Llenos, pues, de alegría
excitó su humanidad en favor nuestro. Regi-
y confianza, y impacientes de rever nuestros hoga-
dores, canónigos, empleados públicos, co-
res, determinamos reembarcamos en el mismo ber-
merciantes y hasta los últimos del pueblo nos
gantín, detenido aún en la ría por falta de viento.
consolaron con su compasión y hon-raron con
Habíamonos ya despedido de nuestros favorece-
muestras del mayor aprecio. Pero se distinguie-
dores; estaba embarcado nuestro equipaje, el bu-
ron entre todos la viuda y hijos Sendón, del
que, levada el ancla, navegaba para ponerse en
comercio de esta villa, no solamente fran-
franquía, y íbamos a tomar un bote para pasar a él,
queando para nuestra habitación la mejor de
cuando vimos que cambiado el viento, viraba otra vez
sus casas, y trasladándose a vivir en otra me-
sobre el puerto. Pero había virado también la fortu-
nos cómoda, sino también prestándonos cuan-
na, porque a poco tiempo llegó el correo con la triste
29
nueva de que los franceses, atacando a los nuestros
por el con-cejo: "a los Excelentísimos señores Jove-
sobre Cangas de Onís , los habían rechazado y dis-
llanos y Camposagrado para que se dignen a honrar
persado, volviendo a apoderarse de Gijón, Avilés y
al pueblo y al Ayuntamiento llevan-do en la solem-
Oviedo, y a ade-lantarse hasta la derecha del Nalón.
ne procesión de Jueves Santo las llaves del Sa-
Con esto nuestras dulces ilusiones se volvieron en
grario de la Colegiata y las del convento de francis-
humo, y desde entonces conti-nuamos en nuestra primera incierta situación, puestos siem-pre entre la esperanza y el desaliento; situación que nos fuera más llevadera, si nuevas contradicciones y disgustos no hubiesen turbado la paz y el consuelo que hallamos en la agradable compañía de estos horados muradanos". Fue la política, los enfrentamientos dejados atrás en Cádiz, y el rescoldo de viejas diferencias con el marqués de la Romana, lo que se hizo presente a través de unas humillantes exigencias burocráticas, superadas tras una cadena de incidencias
canos de Louro, cuyo derecho pertenecía a la Cor-
que vale más olvidar ahora.
poración por razón de patronato, aceptando agrade-
El pueblo, los muradanos, los regidores del
cidos tal distinción".
concejo, hon-raban a Jovellanos otorgándole peque-
También fueron designados los regidores encargados de acompañar a los ilustres huéspedes en la procesión de la Soledad del Viernes Santo. Son pequeñas deferencias que corroboran la sinceridad de una disposición de ánimo constante en el afecto y en el respeto. Quizá no le agradase tanto a Jovellanos, sin embargo, la afición taurina de la villa. Dos regidores, uno de ellos mi ante-pasado don José María Calderón, recibieron en esa época el encargo de organizar dos fiestas de toros al año, una en San Pedro y otra en San Roque. Las fechas se encuentran compren-didas en el periodo durante el cual Jovellanos permaneció en Muros. Como era cortés don Melchor Gaspar, seguro que, sin alzar la voz, apartó los ojos de una diversión que a él le parecía bárbara. Fue al retorno de un oficio religioso, celebrado en la Colegiata para implorar el triunfo de las armas españolas, cuan-do Jovellanos se vio abordado por el emisario de la Junta de Santiago, que
ñas preeminencias como muestra de su especial
le alteraría el ánimo con una exigencia im-
consideración, sin preocuparse por lo que pudiera
pertinente.
decidir la Administración lejana.
No menguó ese tropiezo, sin embargo, el fer-
Llega la Semana Santa y el 15 de abril se invita
vor patriótico de Jovellanos, que al día siguiente dif
30
ge al pueblo una ardorosa proclama para excitar su entusiasmo bélico. "Amados compañeros -les dice a los muradanos- la Patria nos llama a su defensa y me manda capitanearos en tan glorioso empeño..." . También escribiría en Muros su Canto guerrero para los asturianos y un poema en el cual se reconoce la huella de su reciente aventura marinera: "Oh, que amargos penosos momentos pasa el triste viajero en el mar, cuando baten su nave los vientos y en la costa le van a estrellar..." La gran obra escrita por Jovellanos en Muros
colección de viejos documentos, entre los que se en-
es, natural-mente, aquella cuyo recuerdo nos reúne
contraba un manuscrito titulado Noticias históricas
aquí ahora, la Memoria en defensa de la Junta
de los obispos de Oviedo. En él figura, como es
Central de la cual os hablará muy pronto quien me-
natural, la biografía de don Diego de Muros, a quien
jor la conoce, don José Caso González.
se definí como uno de los prelados más insignes en
Era Jovellanos atento observador de las
elevación de espíritu y grandeza de ánimo de la dió-
obras de arte y de los testimonios históricos; en
cesis ovetense. En esa biografía a don Diego se le da
donde se encontrase, siempre buscaba monumen-
como natural de. Muros de Noya. Quizá de la lec-
tos y legajos sobre los que centrar su atención.
tura de ese texto se derive el error toponímico de
Aquí, en Muros, ocurrió lo mismo, aunque sus tra-
Jovellanos.
bajos no se han conservado, o por lo menos, no
Encontró Jovellanos en Muros a un gijo-
se sabe dónde se hallan. Consisten, según Somo-
nés, don Juan Kelly. De él le habla a lord Holland
za, en una colección de copias de lápidas e inscrip-
en una carta fechada en Muros (Muros, a secas,
ciones muradanas, que en los tiempos en que So-
esta vez) el 22 de agosto de 1810.
moza publicaba su libro Cosiquines de la mio quin-
El texto dice así:
tana, es decir, en 1884, estaba en poder de don
"Sí usted me escribiere o enviare algunos pa-
Antonio Romero Ortiz.
peles, lo podrá hacer por medio de don Juan Kelly,
Don Julio Somoza solía manejar para referir-
que hace aquí el oficio de cónsul británico, sin
se a nuestra villa la inadecuada denominación Mu-
título ni goce y a costa de no pequeños sacrifi-
ros de Noya; Jovellanos también hace uso de ella,
cios. No sé porqué ustedes no le dan título y dere-
pero no siempre; su biógrafo, Ceán Bermúdez, utili-
chos de tal, para que sean recompensados su celo,
za alguna vez el término ría de Muros de Noya...
su trabajo y sus servicios."
¿De dónde puede venir esa toponimia viciada?. Caso señala que quizá los tres escritores citados, co-
Años más tarde, Kelly sería nombrado cónsul
mo asturianos que son, inten-ten evitar cualquier
británico en Gijón, según señala Somoza, que cree
confusión con el otro Muros, el Muros del Nalón.
que así se hizo eficaz la recomendación de don
Jovellanos tuvo el propósito de escribir una Histo-
Gaspar.
ria de Asturias y para ello reunió una extraordinaria
31
Resumindo:
Cantares Gallegos do título nunha dobre vertente: canto e loa de Cantares Gallegos é unha obra poética de Rosalía
Galicia, pero tamén, rexeitamento dos prexuízos
de
contrarios á súa terra, comparando as belezas da
Castro
publicada
no
ano
1863.
Foi o marido de Rosalía, Manuel Murguía quen xestionou, sen o permiso da súa muller, a saída do prelo dun poemario que fixa o comezo dunha nova xeira para a poesía galega. Ía ser prologado por Nicomedes Pastor Díaz, mais finou antes de que fose editado. No limiar, Rosalía confesa a súa idea de desenvolver
as
cantigas
populares
galegas
emulando o Libro de los cantares de Antonio Trueba, pois o seu quefacer poético está constituído por glosas de cantares ou ditos populares. Así pois, todos poemas, agás dous, son glosas de cantares, procedemento este que tamén aparecerá, inda que con pouca relevancia, en Follas novas. Algunhas glosas están escritas en metros populares ("Miña casiña"; "Vivir para ver"; "¡Padrón...!, ¡Padrón!"...) e outras non ("Cada cousa no seu tempo"; "Eu por vos"...). Cando o Romanticismo europeo volveu os ollos cara aos costumes populares e sacou do fondo dos séculos a conciencia dos pobos, Rosalía de Castro sumouse no seu primeiro libro, Cantares galegos (1863), a esa corrente para converter a alborada poética dun pobo no inicio oficial do rexurdimento.
terra galega con outras rexións favorecidas "fortuna
Poucas linguas teñen na súa recuperación tras
pero non na beleza dous campos.
séculos de esquecemento dun texto tan acabado e
Todos os críticos consideran que Cantares Gallegos
tan meritorio; sen o triunfo decisivo deste libro sería
supera os riscos da paráfrase, mantendo o encanto
impensable o triunfo posterior da literatura galega.
da copla glosada sen se converter nun texto
O conxunto de trinta e sete poemas que contén
inexpresivo.
Cantares
galegos
é,
a
primeira
vista,
a
A finalidade de Cantares Gallegos fica ben clara
interpretación das costumes socio-culturais galaicas
no prólogo do libro:
e a exaltación da beleza xeográfica e folclórica que
“Ben din que todo neste mundo está compensado, e
conmovía á autora. Pero, ademais, algunhas
vén
composicións
sentido
dunha nación veciña que sempre a ofendeu, a
autóctono, completando ao dimensión e a eficacia
misma inxusticia que ela, inda máis culpabre,
afirman
con
forza
o
32
así
a
sofrir
España
comete cunha provincia homillada de quen nunca
A Real Academia Galega aprobou en 1963
se acorda, como non sea pra homillala inda máis.
convocar o Día das Letras Galegas o 17 de maio
Moito sinto as inxusticias con que nos favorecen
de cada ano, celebrándose ese mesmo ano en honra de Rosalía. BIOGRAFÍA DA AUTORA Rosalía de Castro é a figura máis importante do Primeiro Renacemento galego. Naceu en Santiago de Compostela, en 1837, como froito das relacións entre unha fidalga e un sacerdote. Desde ben nena pasou a vivir coa súa nai, primeiro na zona de Padrón e, a partir de 1850, en Santiago de Compostela. Nesta cidade Rosalía será testemuña da terríbel fame e do andazo de cólera de 185354 e vivirá o fervor revolucionario deses anos. É probábel que iniciase a súa formación na Sociedade Económica de Amigos del País, mentres asistía con regularidade ao Liceo de la Juventud, lugar de encontro dos intelectuais comprometidos co movemento provincialista. As
os franceses, pro neste momento casi lles estou
correntes ideolóxicas que imperaban no grupo, e
agradecida, pois que me proporcionan un medio
que permanecerán sempre na obra de Rosalía,
de facerllemáis palpabre a España a inxustica que
eran o socialismo utópico e o republicanismo
ela á súa vez conosco comete.
democrático.
Foi éste o móvil principal que me impeleu a pubricar este libro que, máis que nadie, conoso
Posiblemente non fose casual que a marcha de Rosalía a Madrid, en 1856, coincidise coas
que necesita a indulxencia de todos. Sin gramática
represalias contra os participantes no Banquete de
nin regras de ningunha clas, o lector topará moitas
Conxo, organizado polo grupo do que ela formaba
veces faltas de ortografía, xiros que disoarán ós
parte, aínda que o máis probábel é que se
oídos dun purista; pro ó menos, e pra disculpar en
desprazase á Corte coa intención de se dedicar
algo estes defectos, puxen o maiorcoidado en reprodusir o verdadeiro esprito do noso pobo, e penso que o conseguín en algo...” (Do Prólogo a Cantares Gallegos, 1863).
profesionalmente á escrita. Alí casou con Manuel Murguía en 1858 e publicou as súas primeiras obras: o poemario La Flor (1857) e mais a novela La hija del mar (1859). Nesta última aparece xa a
Non está confirmada a data exacta da publicación
Rosalía feminista, a escritora que, dentro dos
de Cantares Gallegos, pero tómase como tal a
estreitos límites que lle impón a época, fai unha
data expresada por Rosalía na dedicatoria do
alegación en defensa dos dereitos da muller.
poemario a Fernán Caballero, asinada o 17 de maio de 1863.
33
HOME DE MOI BO DENTE p/ Marcelino García Lariño Que hai xente máis comedoriña unha que outra, é cousa que xa todos o sabemos. Como que hai quen non sabe o que é ter fame, que son eses que din
que
teñen
desgana
e
que
con
unha
insignificancia de sustento que metan na boca xa están enfastiados; como tamén hai outros que devoren o que devoren nunca se fartan de comer. Un destes, dos que nunca se dan satisfeitos coman o que coman, é o meu amigo e veciño Xaquín de Pandeireta. Home bo onde os haxa, que unha cousa non ter que ver coa outra, deuno Deus do moi bo buzo; a nada que sexa de mastigar lle fai ascos, nin por mal condimentada
está gordo nin é de moita estatura, todo á contra, talvez un chisquiño pequeneiro. O que si, esto cómpre dicilo, que o meu amigo e conveciño Xaquín é un caso patolóxico digno de estudar pola ciencia. Pois non é normal que este home, por non dicir este alarbio, do que non se pode falar que é de mal fociño porque sería unha mentira e a verdade non ten máis que un camiño,
que estea a comida tampouco lle dá noxo. E
non é igual de lambeteiro en Muros que fóra del.
nunca, endexamais, manxando, se lle escoitou
Aquí, na casa, come moito, que no se pode dicir
dicir “non quero máis”.
que non come; pero cando anda polo mundo
Eu coñezo moi ben a este home, ¡non o vou
adiante,
coñecer!, se somos do mesmo tempo, só lle levo
multiplicáselle o apetito e elévanselle ó cadrado as
un ano. E a pesar de que non é da familia dos
gañas de comer. Lémbrome coma se fora hoxe
Comellóns (que son veciños), este larpeiro non
que aló polos anos 1951 e 1952 que estaba
34
aínda
ben
non
sae
do
fogar,
cumprindo o servicio militar, cando viña á casa con
coa condición de que fose sacando prato a prato,
permiso comía ben, moito si pero como adoitaba
para apuntar por curiosidade os que comía, o que
facelo, nin máis nin menos. Pero cando se lle
lle contestou o temoneiro sinaleiro de que por el
terminaba a licenza e volvía para Ferrol, nada máis
non había inconveniente. E así o fixo. E volveu a
chegar no Castromil á Abelleira, xa se lle remexía o
papar outra gabeta, grande coma unha barrica
estómago e as tripas, e xa comezaba a dicir “¡que
desas do viño, toda enteiriña. Non sobrou nada.
fame teño!, ¡que fame teño!, ¡que fame teño!” e non paraba de rosmar ata chegar ó destino. E navegando por tódolos mares do mundo, pásalle, exactamente, igual. Esto non é moi normal que digamos. Aquí ten que haber algo psicolóxico ou neurolóxico ou ecolóxico; porque o que lle pasa a este home é, a todas luces, ilóxico ou antilóxico. Eu podía contarvos moitas e moi saborosas anécdotas da apetencia deste home. Pero, e para que teñades unha pequena idea, soamente vos contarei a seguinte:
O oficial díxolle: –Está vostede satisfeito,
Xaquín de Pandeireta durante o servicio militar
ou aínda quer máis.
estivo destinado no destructor da Mariña de Guerra
–Satisfeito, satisfeito, o que se di satisfeito,
nomeado “Jorge Juan”, onde tiña o chope de
meu tenente, farto non lle estou. Pero se vostede
Temoneiro sinaleiro, cargo que desempeñaba as
me concede outra gabetiña máis...
mil marabillas co beneplácito de tódolos xefes que o tiñan considerado coma o mellor ou un dos
–De ningunha maneira –berrou o tenente–
mellores temoneiros sinaleiros de toda armada.
.¡Vostede vai estoupar!
Co gallo dun forte temporal coma un ciclón
A contestación do oficial non agradou moito
que os collera na Costa da Morte, mareouse case
o mellor temoneiro sinaleiro da Armada; pero
toda a tripulación. E cando chegou a hora do
tampouco o oficial estaba moi satisfeito que
xantar ninguén quixo probar bocado. ¡Ouh! Mais aí
digamos, porque non se cansou de pasear polo
apareceu Xaquín que despois de papar a ración
sollado dicindo:
del ben acugulada (un prato de aluminio tan
–¡Catorce pratos de callos, meu Deus!
grande, dispensando, coma un ouriñal) pediulle ó
¡Catorce pratos! ¡Se non o vexo non o creo! ¡Miña
oficial de garda se lle autorizaba a comer outro prato
máis.
Como
comida
sobrada
Virxe Santisimiña do Carme! ¡San Pedriño bendito!
abonda,
¡Benditas almiñas todas do Purgatorio! ¡Corenta
ninguén quixera comer, díxolle que si. Ó rematar
pratos de callos! ¡E está como se nada, nin
preguntoulle se lle permitía comer outro. O oficial
sequera rebentou! ¡ E ven certo que se non o vexo
díxolle coma os que queira. Entón Xaquín, comeu
non o creo!
outro, outro, outro, outro e outro namentres o oficial, asustado, íaos contando. Chegou un intre
E levou así con esta cantilena horas e horas. E o
que o bo de Xaquín, rematada a gabeta, dirixiuse
noso Xaquín mirando para a perola que non lle
novamente ó oficial para pedirlle se en vez de ir
deixara comer o tenente e íanselle os ollos nela,
sacando prato a prato lle autorizaba a levar a
laiábase deste xeito: “Que triste é morrer de fame
gabeta para a mesa. O oficial díxolle que si, pero
tendo que comer”.
35
A voz dos nosos poetas
Polo prezo, despreza a fermosura.
Xurden p/ Pablo Andrade. Xurden, sopran e mergullanse Brincan no ar en albricias Nadan dun outro costado Pasan por baixo da quilla.
p/ Manuel Mª Pena Silva
Como querendo amosar, A esencia mesma da vida, Dende o fondo da salina.
Vinde render tributo á linda rosa que en maio debruzou sobre a silveira;
Pareceume oilos falar Ollandome con ledicia Como querendome dar Am i z a d e c o a s o n r i s a .
ningún lugar mellor que unha camposa para manterse a salvo na roseira.
Xurden, brincan e mergullanse Guian no seu peito as crias Cequais para lles amosar O sabor da travesia, O longo do inmenso mar.
Mirádea medrar, como se expresa, como o botón devén bico da póla, como, á maduración, murcha de présa,
Envoltos na estela Que o barco deixa Xogan coa espuma mareira.
como perde poder, como se inmola.
Golfiños na liberdade Donos do seu elemento Am o s a n d o a o l l o s v e r Crases de comportamento En entornos naturais.
O efémero do aroma é quen te alcanza, a forza do recendo é quen te inspira, a corola sedenta de esperanza,
Seres de gran sentemento Valor de valores feito Quen vos poidera falar E chegar a entendimento
o mato onde ela esperta, onde ela expira...
A derrota da rosa da frescura,
Cantas cousas ian trocar Se entendervos eu pudera Imaxinalo namais, Quen poidera quen me dera
polo prezo, despreza a fermosura.
Libre xunto a vos nadar E sentirme coa marea Arroupado polo mar.
(Rioderradeiro)
36
Visita ás igrexas de Muros. p/ Manuel Lago Álvarez
Unha das visitas célebres foi a do Licenciado
En séculos pasados, para a autoridade diocesana a
figura
necesario parroquias.
do
“visitador”
para
a
era
vixiancia
un e
instrumento control
das
O seu nomeamento facíase por
escrito e de forma solemne, otorgándolle ao nomeado unhas amplas competencias para que
Alfonso de Velasco, nos últimos días do mes de abril de 1547. Este visitador, que a vez era clérigo e reitor de San Xoán de Mazaricos, era un home moi rigoroso co seu traballo. De feito, ao facer relación de obxetos litúrxicos, fai mención ao seu peso, cousa que outros visitadores non facían.
fixera o seu traballo de forma moi rigorosa, tal
Afonso de Velasco foi nomeado visitador polo
coma si fora o mesmo bispo quen fixera as visitas.
bispo D. Pedro Manuel, no ano 1547, i exerceu o
As parroquias estaban obrigadas a escoitar e
seu cargo os anos 1547 e 1548, a plena
facilitar ao “visitador” canto precisase. E non só
satisfacción do bispo, aínda que éste nunca visitou
iso, senón tamén,seguir estritamente as ordes e
a Diocese de Santiago, de feito, tomou posesión
instrucións que daba para o mellor facer da vida
do seu cargo por poder cometido ao Licenciado
parroquial.
O incumprimentos das súas ordes
Alonso de la Peña o 25 de xuño de 1546. Antes de
podía ser causa de ex-comunión para aqueles que
ocupar o cargo de visitador, Velasco foi tesoureiro
non seguiran as súas instrucións, foran ou non
e contador do bispo D. Gaspar de Abalos
clérigos. Da visita pastoral, -e pastoral, porque o
predecesor do bispo D. Pedro Manuel.
visitador era o representante do bispo-, deixábase
O visitador Velasco debía ser un home de
constancia
na
correspondente
acta.
Tamén
chamadas <autos de visitas>, estas chegaron aos nosos días e ofrécennos unha fonte inmensa de información sobre o patrimonio relixioso das comunidades parroquiais.
Libros de fábrica e
actas de visitas pastorais fan historia certa dun pasado xa lonxano, e dan luz sobre aspectos, ata o de agora descoñecidos, da vida de parroquias e vilas. Muros, ao ter dependencia directa do bispo de Santiago, foi obxeto destas visitas ao longo de séculos.
As actas das visitas que están
depositadas no Arquivo Histórico Diocesano de Santiago, xunto coas coas “capitulares” que se conservan no arquivo do Concello de Muros, por ser parte ao ser padroeiro da Colexiata, ademais de constituír unha rica fonte para o coñecemento de antigos costumes, ofrecen ampla información sobre as riquezas artísticas que as nosas igrexas posuían. Nos chamados <autos de visitas>, con máis ou menos extensión, adoitaba describirse canto de mérito e valor naquelas igrexas se gardaba.
“posibles”, xa que ai abondosa documentación que así o acredita. (Poder del señor licenciado Alonso de Velasco, clérigo y rector de la iglesia parroquial de San Xoán de Mazaricos, sito en la diócesis compostelana, a sus procuradores: don Francisco de Ribera, scriptor apostólico; Cosme de Barreda, notario de Rota; Luis de Antequera, licenciado; todos residentes en la curia romana, para que en su nombre, consientan, en manos de Su Santidad o de su Vicechanciller, la entrega de cuatro mil maravedís de pensión anual sobre los
37
frutos y rentas del dicho beneficio de San Xoán de
y medía.
Mazaricos, a favor del licenciado Pedro López de Salvatierra, capellán de la capilla real de Granada y clérigo de la diócesis de Sevilla)
Otra cruz de plata clavada sobre madera con su crucifixo de bulto y los quatro evangelistas de la una parte y de la otra un Dios Padre con unas
<Foro de Alonso de Velasco, tesorero y contador
veneras y con su pié de plata; lo uno y lo otro en,
del arzobispo Gaspar de Ábalos, a favor de Lope
ciertas partes dorado; que pesó seis marcos y cin-
de Losada, escribano y a su mujer, del casal de
co honças..
Rubín, sito en la feligresía de Santa María de
Una custodia de plata dorada que tiene en el pié
Rubín, por sus vidas, la del postrimero, y dos voces y renta de ocho celemines de pan (1544)-> Na súa visita a Muros, en abril de 1547, a primeira inspección fixoa ao altar maior da Colexiata, onde comprobou que: <<el qual alló que es de piedra, consagrado; tiene un retablo de alabastro blanco de cinco historias y otras dos imágenes demás dellas, y entre las dos luces de la ventana, una imagen nuestra Señora de bulto, en una caxa con sus puertas>>. Logo de ver outros altares, e vendo o que neles había, relaciona ao escribán os obxetos de valor esistentes: <<Una cruz de plata grande con su pié, toda dorada y el crucifixo de bulto bien dorado; el pié es macizo de plata y la cruz clavada sobre madera, que pesó con la madera treinta y cinco marcos menos una honça. Otra cruz de plata con su pié, toda dorada y el cru-cifixo de bulto todo blanco; dorados la corona, cabellos y el paño, y el pié torreado con ciertas ystorias de talla y dos escudos esmaltados con las
seis torrejoncicos de plata, el uno dellos despegado, el cha-pitel con su pié y mançana, todo labrado de follajes y la custodia seisavada con seis pilares y seis bentanas y seis campanillas colgando y otros pinjantes pequeños y dentro una media luna de plata en que se pone el Ssmo. Sacramento y su chapitel con una cruz en lo alto con su crucifixo y la imagen de Nuestra Snñora de la otra parte de la cruz todo de plata dorada; pesó se-senta e tres honças.>> Entre os cálices, <uno de plata todo dorado, el pié seisavado, con tres escudos en los tres campos en que están esmaltadas tres ymágenes; pesó
armas de Landeira porque la mandó su mujer y él
dos marcos y dos honças y dos reales>.
la hizo; tiene colgando seis cascabeles a manera <Visitó la capilla de Sant Spíritus e de San Se-
de bellotas, que pesó trece marcos y cinco honças
38
bas-tián que está dentro de la iglesia de Sta. María del Campo, la qual es de los mareantes y pescadores, y ella existía <una cruz de plata grande que tiene en el primero asiento del pié ocho cubos y encima de cada cubo un tabernáculo y en cada tabernáculo una ymágen de bulto de plata todo dorado y otras cosas con un pelícano encima que da de comer a sus hijos; pesa todo quarenta y seis marcos de plata>. Hácese relación de los cálices que dicha capilla po-seía, y era uno de ellos, de plata dorada, seisavado, labrado de follaje; tiene en la mançana seis esmaltes verdes e azules e la patena dorada y en medio della un escudo con cinco estrellas; pesa dos marcos e medio>. Faise inventario de ricas vestiduras: <una capa de carmesí, bordada de oro con unos peces y veneras e la cenefa de oro fino viejo, y en la capilla (capillo o capu-cho) bordada la trenidad; una casulla de brocado de tres altos, con una
primitiva parroquial de Muros, (visitada o 26 de Abril de 1547) relatando: «el altar mayor es de piedra, grande, consagrado; tiene un retablo de mármol con ciertas ystorias de bulto y encima dél una ymagen de San Pedro con una ropa de seda verde morisca., Ao falar dos bens da capela do Hospital relata que nel había nove camas de madeira coa súa correspondientes roupa), e deixa constancia de que o altar maior era tamén de pedra, composto por: <un retablo de cinco ystorias de mármol blanco, pequeñas, de bulto; la principal es la de la Trinidad, y encima del retablo un crucifixo de madera, grande, y otras imágenes. Tamén sinala que na capela do hospitalillo había: <un
misal
compostelano
encadernado en cuero>.
cenefa
bordada
de
oro
fino
con
cin-co
apóstoles; otra de damasco blanco con la cenefa bordada de oro con ciertas ymágenes». Tamén visitou a igrexa de San Pedro, que foi a
39
de
Molde
bien
COLABORA:
CONCELLO DE MUROS
40