The Muros Times nº 32 - Octubre - 2016

Page 1

The Muros Times -Revista Dixital Muradana de Arte e Cultura-

Nº 32

OCTUBRE—2016

REVISTA DIXITAL DE ARTE E CULTURA

Cruceiro de Solleiros 1

Fotografía: Xocas Figueiras


The Muros Times Nº 32—OCTUBRE —2016

Indice: Castelao en Muros

Páx.

3

Repaso pola historia de Esteiro: o asentamento dos cataláns (III)

páx.

4-7

Un proxecto de fin de carreira

páx.

8-9

Castro de Santa Catalina (p/ Elixio Vieites)

páx.

10

Vino y corazón (p/ Ricardo Castillo)

páx.

11

Un paseo pola montaña de Esteiro (II) (p/ amado Barrera)

páx.

12-13

E si Colón estivera en Muros? (p/ Manuel Lago Álvarez)

páx.

14

Novas de onte de agosto de 1910

páx.

15

Rúas de Muros

páx.

16-17

Fonte de Santa Rosa (p/ Xocas Figueiras)

páx.

18

Dubidas do Galego: Loiras, castaños, rubias, morenos, (p/ César Lorenzo Gil)

páx.

19

Muros no Diccionario de Madoz

páx.

20-25

Resumindo: Memorias dun neno labrego

páx.

26-27

A estancia de Jovellanos en Muros II (Francisco Carantoña Dubert)

páx.

28-31

Estampas Muradanas (p/ Lorenzo Ayeste Daguerre)

páx.

32-33

Home asisado (p/ Marcelino García Lariño)

páx.

34

O loro comprando un feixe e leña (p/ José Mª García Rodríguez)

páx.

35

A voz dos nosos poetas (Manuel Mª Pena Silva—Agustín González López)

páx.

36

Un documento de 31 de maio de 1767 (p/ Manuel Lago Álvarez)

páx.

37-39

“THE MUROS TIMES” non se responsabiliza nin se identifica coas opinions verquidas por parte dos seus colaboradores nos materiais publicados.

Director: Jorge Lago Rama - Editor: Manuel Lago Álvarez Difusión da Cultura—

Depósito legal : C2437-2013 2


Castelao en Muros Foron moitos os políticos que en diferentes

tratados foron aprobados. Do único que se lembra-

momentos da nosa historia visitaron Muros para dar a coñecer as súas ideas. Alfonso Da-

niel Rodríguez Castelao foi un deles.

Visitou

Muros no Nadal de 1935, onde participou nun mitin do Partido Galeguista que se celebrou no Teatro Mercedes.

RECENSION DO MITIN EN MUROS DO PARTIDO GALEGUISTA

Teatro Mercedes, Muros, Nadal de 1935 <<Castelao é acollido con grandes aprausos e vivas. Comenza facendo un saúdo ao púbrico para seguidameme facer uns fermosos párrafos ateigados de lirismo encol do seu amor á Terra. Di que os galegos levan enraizado na alma o amor a Galicia e

ron foi de tratar de conquerir a escola de xordo-

que el quere a súa terra tanto que si ao morrer e

mudos en Santiago, seguramente pensando en ato-

para ganar a eternidade tivera que voar tan outo

par unha celda para eles.

que non poidera contemprar a terra onde nasceu,

Analiza un por un os ofrecimentos que fixeran as dereitas para demostrar rotundamente que non cumpiron nin un sólo. Fálalle ás mulleres decíndolles que non se deixen engaiolar por esa campña das dereitas, fundada nunha suposta persecución relixiosa. En forma de preguntas, vai destruíndo esa campaña, para demostrar que é falsa e conducente somentes a facer da relixión unha bandeira política inmoral e anticristián. Defende tamén as autonomías e o federalismo, decindo que non pode ser bon

renunciaría a ela, preferindo ser enterrado debaixo

repubricán quen non sexa autonomista e viceversa.

dunha laxe e convertirse en herba ou calquer outro

Califica de divorciados da monarquía e casados en

prodoito natural da terra galega.

segundas nupcias coa Repúbrica aos que, chamándose repubricáns, fan canto poden porque a Repú-

Lembra a súa aituación nas Cortes Constitu-

brica non troque a súa estructura centralista. Rema-

íntes cos demais diputados galeguistas e di como

ta tamén con unhas verbas vibrantes encamiñadas

contra a oposición de Indalecio Prieto poideron con-

á xuntanza de tódolos bos galegos e repubricáns.

querir que o ferrocarril galego non se paralizase. e

Constantemente o discurso de Castelao foi ovacio-

tamén a non aprobación do tratado co Uruguai. En

nado e ao final os aprausos e vivas duraron longo

troques, os diputados aituantes, que tanto exprota-

tempo>>.

ron aquelo, permitiron co seu silencio sepulcral que o ferrocarril se paralizase case definitivamente, e os

3


REPASO POLA HISTORIA DE ESTEIRO. O ASENTAMENTO DOS CATALÁNS (III) Do libro de Santi Llovo

la villa de Muros …”.

"MEMORIA SALGADA DUN POBO"

Respecto aos danos causados, unha testemuña presencial asegurou que a fábrica de Gaioso en Portosín, da única da que se conserva información, “se halló incendiada enteramente a excepción de dos pedazos” . As perdas por esta fábrica foron avaliadas posteriormente por exame pericial na cantidade de 89.543 reais. Este informe enténdese que foi encargado e por tanto o valor exaxerado polo empresario, xa que un almacén en uso naquelas datas vendíase pola cuarta parte.

O sistema que utilizaron os mariñeiros para destruír as postas foi arriar grandes pedras nos areais onde tradicionalmente se botaba a arte para que unha vez no mar quedara prendida e se estragase. Cegadas as mencionadas postas de Laxeiras, do Salto e de Somorto, a lo menos uns 50 mariñeiros (con seguridade foron moitos máis, aínda que no proceso xudicial en que derivou foron procesados ese número de persoas), a maioría de Muros, acercouse a Portosín “a manera de una escuadra en batalla” dirixíndose á posta de Coira. Nembargante, alí non ía a ser tan doado, xa que os cataláns lles estaban a esperar fortemente armados.

En calquera caso, na referida relación de perdas do Gaioso incluída na causa criminal, aparte do cereal mencionado e dos estragos estruturais nas casas e nos almacéns, sinálase que lle inutilizaron os seguintes efectos: unha artesa, sete tinajas grandes para salgar e seis pequenas . En canto aos aparellos e barcos, menciona o estrago dunha xábega, seis xeitos e un boliche, así como dunha lancha que facía de galeón, dúas lanchas para facer de enviadas e un bote.

Segundo relata Artaza, “los matriculados, con gran astucia y arrojo colocaron en una lancha un cañón con el fin de intimidar al paisanaje y a su sombra arrojar 22 lanchas de piedras en dicho punto, sufriendo por espacio de hora y cuarto un continuo fuego ….. más visto que los insultos y el tiroteo menudeaban, por sesenta fusiles y cuatro esmeriles (cañoncitos) fijos, determinaron arribar a la orilla…..”. Chegaron a prender lume ás casas e fábricas de sardiña que alí tiñan Daniel Martorell e Alexandro Gaioso. De Portosín foron ao Freixo onde queimaron propiedades do empresario catalán Miguel Jover e por último, para facer o maior estrago, acercáronse ao “sitio que llaman Puerto de Esteiro donde quemaron cuatro casas destinadas al mismo fin de salar sardina, pertenecientes a otros sujetos”. Os propietarios destes almacéns eran os cataláns José Romaní, Salvador Gelpi, José Portals e Cayetano Rutllá. A cifra de salgaduras queimadas en Esteiro pódese a elevar a cinco se temos en conta unha escritura outorgada en 1815 por don Grau Font. Este catalán veciño de Tossa de Mar, aínda que residente en Esteiro, afirmaba que a salgadura que tiña nesta localidade, e que por ese documento lle vendía ao industrial de Noia don Pelegrín Riva, tamén resultara queimada polos matriculados de Muros “ … fue incendiado y reducido a cenizas por varios vecinos de

Independentemente de cómo sucederon en realidade os feitos, xa que as versións varían segundo as fontes, o certo é que primeiro se cegaron as postas das xábegas e despois se queimaron aparellos e almacéns. Ante a aparente inactividade da xustiza, aos poucos días apareceu na bisbarra un folleto, sen datar nin asinar, no que se daba conta do que acontecera neses días de outubro de 1812, dende o punto de vista dos cataláns. En defensa da actuación dos mariñeiros, que por outra parte se correspondía co sentir xeral da cidadanía, apareceu un segundo documento, a mencionada “Carta Muradana”, dirixido a un monxe cisterciense e asinado por unha persoa que responde as iniciais de Dr. F.F.D.L. P y V. Este documento resultou a principal fonte de información, xa que Artaza, cronista da vila, practicamente transcribiuna por enteiro. A instancia dos cataláns, a xustiza seguiu o seu curso, lenta pero inexorable. Os industriais afectados acudiron tanto ó xulgado de Muros como ao de Noia a denunciar os feitos e particularmente a uns 50 matriculados de Muros. Por escritura outorgada ante un notario de Noia o 4


3 de novembro dese ano 1812, varios cataláns facultaron a un deles para iniciar as accións correspondentes . O documento titulábase “Liga y combenio entre Salvador Martorell y más que se expresan para el seguimiento de un pleito”. Nel estaban representados os seguintes cataláns: o propio Salvador Martorell de Noia; Miguel Jover Carrera e Salvador Amat, do Freixo; Alejandro Gayoso, veciño de Beluso jurisdicción de Cangas; Juan Manuel Ronquete, do “Cabalo”; Grau Font, de Boa; Salvador Gelpi y Cía, José Portals, José Romaní, Cayetano Rutllá y Cía, y Miguel Billoch de Esteiro. Todos eles “unánimemente dijeron hacer suya todos en compañía para seguir las cuestiones principiadas sobre los excesos cometidos por los vecinos de Muros el 24 de agosto y la quema de los almacenos el 2 de octubre del presente año …. facultando al Martorell y Ronquete para que elijan a un apoderado y a los procuradores que sean necesarios…”. O 7 de novembro Alexandro Gaioso declarou no Xulgado de Noia o seguinte: “Que los causantes del incendio son los matriculados de Muros, quienes además de incendiar su fábrica y la de Salvador Martorell en Portosiño, se dirigieron a Esteiro, donde pusieron fuego a otras cuatro fábricas propiedad de catalanes”. Esixindo, ao final da súa denuncia, que: “se apliquen a esta gente foragida las penas establecidas contra los incendiarios y tumultuantes del pueblo con menosprecio de la autoridad del gobierno, pues con tales sujetos no puede haber la tranquilidad prevenida por Reales Ordenes y nadie tiene seguras su vida y hacienda”. Produto das denuncias e como primeiro efecto,

aos matriculados implicados no suceso se lles impediu faenar, agás que afianzaran cos seus bens o resultado final do litixio. Este feito materializouse na escritura outorgada o 23 de xuño de 1814 en Muros ante o notario don Joaquin Martínez Varela. Concretamente, 37 mariñeiros veciños do Concello de Muros, entre eles varios de Esteiro, tiveron que constituír ante fedatario público, por eles e por outros 12 que por enfermidade non puideron asistir e coa presenza do Axudante Militar de Marina do Distrito, D. Juan Antonio Taboada, unha fianza mancomunada para garantir cos seus bens presentes e futuros “cada uno por el todo” o resultado da causa aberta polo Comandante General do Departamento de Marina con motivo don incidentes de Portosín e Esteiro en 1812 . A causa criminal contra os matriculados de Muros custódiase na actualidade no Arquivo de Reino de Galicia. Nos fondos da Real Audiencia atópanse varios autos con dilixencias preliminares dos xulgados de Muros e de Noia con informes periciais e outros documentos de especial relevancia, por exemplo un escrito do xulgado de Muros, datado o 1 de abril de 1816, en resposta doutro da Audiencia que reflicte: “… la causa que formó el Ayuntamiento Constitucional de la villa de Muros en el año pasado de 1812 y quedó suspensa en 1813, sin que por resultas de dicha causa se huviere hallado ni halle reo alguno arrestado”. Non está claro o resultado do xuízo, se é que o houbo, xa que non aparece a sentencia e o apunte final da documentación conservada, datada en 1820, indica o seguinte: “Se archiva la causa mientras los interesados no reclamen sus derechos”.

Texto da primeira páxina da causa contra os matriculados de Muros 5


En calquera caso, o litixio cos matriculados supuxo un custo adicional para os cataláns, xa que tiveron que facerse cargo dos custos dun longo proceso nos tribunais. Resulta especialmente ilustrativa unha escritura outorgada o 7 de novembro de 1827 en Muros, polo fomentador do Freixo Miguel Jover Carreras, que apoderaba a un familiar seu en Barcelona, para tentar de cobrar unha débeda contraída con Juan Poch, fomentador que fora da ría pero de volta en Cataluña, por mor

seu home, José Gallego, para poder gobernar a súa vida. O documento notarial di: “Se les presentó para que tuvieran a bien perdonarles por su parte al citado marido por ser cómplice en la causa que los mencionados catalanes siguen contra los individuos del gremio del mar de esta villa por los delitos y atentados cometidos contra sus bienes” . O contido desta escritura fainos pensar que o proceso xudicial levou moitos anos, xa que nese ano

Sinatura dos sete fomentadores no documento que outorgaron o seu perdón da causa xudicial iniciada en 1812 contra os matriculados . Desta escritura parece deducirse que outros cataláns, aparte dos directamente prexudicados, apoiaron a causa, e probablemente compartindo os gastos do proceso.

1831, 19 anos despois do suceso, aínda estaba inconcluso. Outro feito que parece revelar o documento son as posibles consecuencias persoais para os implicados que, con antecedentes penais, incapacitáballes para moitas actividades. Unha saída máis que probable era a emigración.

Independentemente do custo directo da defensa dos seus intereses perante os tribunais, os industriais cataláns, a partir destas revoltas, tiveron que afrontar importantes investimentos para reforzar os sistemas de seguridade dos seus almacéns, por unha banda, elevando notablemente os muros de peche das súas fábricas, e por outra, armando aos seus asalariados. Outro sistema utilizado daquela e que aínda se pode ver hoxe, son os furados feitos nas paredes das vivendas para introducir por eles armas de fogo. A casa almacén primixenia da familia Roig en Portosín ten na fachada varios destes “disparaderos”.

Independentemente do resultado da causa, a problemática co uso e prohibición de determinados aparellos de pesca continuou ó longo de todo o século XIX e unha boa parte do XX. Tal e como aparece nunha escritura de apoderamento outorgada en Muros en febreiro de 1861 por José Portals, de Esteiro, xunto cos veciños de Muros Jacobo Bermúdez e José Castellá, mediante a cal facultaban a un veciño e do comercio de Ferrol a fin de “…que les represente y defienda ante el Tribunal de Justicia del Departamento del dicho puerto de Ferrol en la causa que se instruye contra Simón Fernández y otros por uso de aparejos prohibidos, en la que los comparecientes han declarado como testigos….” .

Moitos anos despois, o 19 de marzo de 1831, un grupo de industriais cataláns composto por Ventura Pérez Batista (probablemente mercou a propiedade de Alexandro Gaioso) e Daniel Martorell, de Portosín; Miguel Jover do Freixo e José Romaní, Salvador Gelpi, José Portals e Cayetano Rutllá, de Esteiro, protocolizaron o perdón que Dona Rita Gomez lles pediu para o

Un documento moi ilustrativo sobre a propiedade e uso da xábega é o convenio outorgado en Muros polos fomentadores de pesca da ría o día do Apóstolo do ano 1866 . Este documento foi asinado pola maioría dos 6


industriais da salgadura de Ría, un total de 13, e entre eles José Romaní Cruz, Benancio e José Portals Costa e Adelino Portals Boris, veciños de Esteiro, e de Muros, entre outros, Félix e Benancio Romaní Cruz. Do mesmo cabe destacar, pola súa singularidade, o seguinte contido:

queira que cada vez había menos pesca cerca da costa, ás xábegas e os boliches deixaron de ser rendibles e os conflitos dos xeiteiros, que seguiron faenando ata mediados do século XX, foron en primeiro lugar coas traíñas e a continuación coas xaretas. Neste sentido, resulta de interés unha escritura outorgada no ano 1898 en Muros polos fomentadores Alejandro Portals Boris e Ricardo Romaní Ferrer, veciños nese momento de Muros aínda que nados en Esteiro. No documento solicitaban a un notario da localidade, que levantara acta sobre a detención que fixo a canoneira da Armada “Diamante”, de dúas traíñas das que eran copropietarios, as chamadas “Anido” e “Arrogante” .

“1º Todos los firmantes se hallan al frente de fábricas de salazón en este distrito, empleando para la pesca los aparejos necesarios” 2º Para evitar problemas con los matriculados (ao meu xuízo asinouse fundamentalmente para evitar problemas entre eles) acuerdan: Que cada red o aparejo de arrastre irá al mar por el

turno que tienen establecido los aquí otorgantes.

Deixando o tema da conflitividade sobre o uso dos aparellos de pesca, volvemos ao que supuxo socialmente, nos primeiros anos do século XIX, a aterraxe na bisbarra destes chamados fomentadores xunto coas súas familias. Para iso, aparte doutras fontes de información puntual, vaise reproducir o máis salientable de diversos documentos documentos notariais, outorgados en Muros e Noia aínda que referidos a Esteiro ou aos seus veciños.

Que en la posta o traito conocido como el El Salto, todo aparejo tendrá que largar y venir a tierra por dentro de la piedra conocida como Bolteira. Que para cada posta no podrá emplearse más tiempo

que cinco cuartos de hora y tres cabos por banda. Un sistema de turnos una vez largado.

Un primeiro documento que nos da unha idea da maneira de pensar destes novos veciños é o testamento outorgado en 1815 polo fomentador establecido en Esteiro, José Villoch . Este catalán, tamén de Blanes, debeu ter unha salgadura na parroquia nos primeiros anos do século XIX, pero non apareceu ningún dato que facilitase a súa localización. Na referida disposición testamentaria deixaba todo a súa muller, dona María Antonia Urgell y Villoch, coa condición de que “si toma a otro hombre pasaría todo, a partes iguales, a sus hermanos también vecinos de Esteiro, Ramón, Agustín y Juan”. Foron testemuñas os irmáns Salvador e Thomas Gelpi e Jaime Rollá.

Que pueden trabajar los aparejos de arrastre en las postas o puntos conocidos de la Baila y Lageiras.

Cuanto aquí queda indicado no solo se observará en los puntos arriba designados, sino también en las demás postas pertenecientes a este distrito Municipal. Aquel de los firmantes o sus representantes que contraríe directamente cuanto aquí está expuesto será objeto de multa de 200 escudos en metálico.

A problemática da sal foi un motivo máis de unión entre os fomentadores cataláns das Rías Baixas. En 1817 un grupo de cataláns de Portosín, Freixo, Esteiro, Caramiñal e Puebla del Deán solicitaron formalmente permiso para adquirir sal a navíos portugueses. (continuará)

Todo verdadero patrón que asalariado ofrezca las funciones de tal, de cualquier clase o condición que sea, sin orden de su amo, no cumpla todas o algunas de las condiciones será despedido por el mismo, sin poder ser admitido por ningún otro”.

Ao igual que noutros puntos da costa galega, os conflitos sobre o uso de determinados aparellos de pesca na ría continuaron ata finais deste século XIX e primeiros do XX, aínda que por diferentes artes. A problemática mudou dos aparellos de arrastre aos de cerco. Como 7


Un proxecto de fin de carreira No ano 2000, o xóven muradán Vicente Caamaño

A metodoloxía que se sigueu para realizar o estudo

Martínez presentou como proxecto de fin de ca-

de acondicionamento acústico foi a seguinte:

rreira na Escola de Arquitectura Técnica de A Coruña,

un

detallado

proxecto

sobre

o

“Acondicionamento Acústico da Colexiata de Santa María do Campo de Muros”. O proxecto parte da realización dun metódico estu-

do sobre as características acústicas do campo sonoro no recinto do templo da Ex-Colexiata de Muros,facendo especial referencia ás necesidades acústicas derivadas das diferentes opcións de son que se poden necesitar no templo, comprobando si

estas son boas para o uso que teñen, ou si pola contra, se necesitaba unha reforma para realizar ansi as melloras que foran precisas.

1.-Calcular o volume da nave. 2.-Cálculo de valores óptimos de reverberación da nave, no seu estado actual, mediante a fórmula de Fizroy, para dúas actividades: a palabra e a música, tendo en conta ou non a intervención de aparatos electro-acústicos. 3.-O estudo dos coeficientes de absorción dos materiais que compoñen a nave no seu estado actual e o cálculo das superficies que compoñen ditos materiais. 4.-Cálculo dos valores reais do tempo de reverberación da nave, mediante a fórmula de Millington.

8


En función do obxetivo desexado, o autor do proxecto

buscou

a

adecuación

entre

a

senci-

llez,economía e resultado, mantendo intacta a estética do templo, e baseando o obxetivo en mellorar o acondicionamento acústico baseándose na fórmula de tempo óptimo de reverberación. No estudo previo de estado danse as solución necesarias para a mellora acústica, sinalando que tódolos materiais, así como a parte de obra, sistemas, etc, responderán estritamente as condicións establecidas nas Normas Técnicas de Calidade en lugares públicos. En canto os solados, o técnico propón que se coloquen tarimas de madeira de Elondo sobre rastreis de pino en toda a súa superficie excepto na zona do

Nas paredes propón que se dispoñan paneis prefabricados de lana de vidro e xeso tipo calibel, pegados directamente sobre a parede nos espazos entre columnas, así coma unha cortina cubrindo a zona do coro, e revestimentos de feltro sobre a parte de portas e parte posterior do forzado da madeira existente. Acerca dos teitos indica que deben enlucirse con morteiro de xeso mesturado con vermiculita expandida mediante dúas capas. Este proxecto de fin de carreira, ademais de facer un percorrido histórico sobre Muros con gran aportación de datos, inclúe un prego de condicións de obra para a actuación proposta, para a súa mellor

execución. altar maior, onde se poñería moqueta téxtil sobre capa niveladora,previa demolición e limpeza do solo actual de baldosa de mármore e pedra.

9


Castro de Santa Catalina p/ Elixio Vieites. Tipo de ben: Castro / Outros xacementos da Idade do Ferro, - Concello: Muros - Parroquia: Tal

Rey Castiñeiras Pepa, Estudio y Catalogación de los castros de la provincia de la Coruña. Gallaecia 7 e 8. 1985, Mapa de pendentes

(Santiago) - Lugar: Tal - Outra denominación

do ben: O Cotriño, Testas do Castro Cronoloxía: Idade do Ferro, Descrición: Emprázase aproveitando unha península de acantilados cara o mar, que o rodea en boa parte. As condicións naturais fan que a súa defensa sexa boa, ademais dun doado control do territorio da enseada da Ría Muros e Noia. A altura do parapeto exterior está entre os 2 e 3 m. pola parte que dá ás terras limítrofes é de 1 a 3 m. pola caída ata a plataforma interior onde se ve como as defensas, tanto a interior como a exterior, van perdendo magnitude e vanse esmorecendo a medida que se aproximan á liña de costa. Medidas N.S.: 110 m.,

L.W.: 125 m.. Non é visible o sistema de acceso a croa do recinto pero debeu ser pola pista por onde hoxe se accede a unha casa contruída dentro do asentamento. No interior da illa, moi cuberta de vexetación, non se atoparon estruturas do castro, aínda que a illa parece bordeaba, en algúns tramos por un parapeto de terra. Diversas fontes apuntan a existencia noutro tempos dunha capela, e algunha información dos veciños din que a imaxe de Santa Catalina está agora na parroquial de Tal. Non se fixeron escavacións arqueolóxicas. Propiedade: Privada

Uso actual: Agrícola-Residencial Código no Catálogo da Xunta: GA15053002 Categoría do Ben: Inventariado (Inventario de Bens Patrimoniais da Xunta Referencias bibliográficas: http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/ siotuga/documentos/urbanismo/MUROS/ documents/22396CA002.PDF A Cultura Castrexa nos concellos de Outes, Muros e Carnota; Xerardo Agrafoxo Pérez, Caderno: Cru-

http://visorgis.cmati.xunta.es/cdix/descargas/pdfs/ PENDENTES/Pendentes_0119A-0503.pdf Voo Americano do 56 http://visorgis.cmati.xunta.es/cdix/descargas/pdfs/ ORTO56/Orto56_0119A-0503.pdf Afeccións:

Ten camiño de acceso?: Si Está cuberto de maleza: Si Está afectado por algunha obra: Si Estado de conservación: Moi malo Atópase en perigo nestes momentos?: Atópase en moi mal estado de conservación polas continuas labores levadas a cabo nos terreos do xacemento. “Unha recente casa e varios camiños de monte que fenden os parapetos, así coma a parcelación do castro en pequenas fincas, acabaron por esmorecer parte das defensas”, así poñía no seu libro X. Agrafoxo no 1991, hoxe (xullo do 2011) hai que engadirlle un poste de cemento do alumeado público no medio do parapeto, na pista de entrada da casa que hai dentro. Onde está localizado

ceiro do Rego, Noia 1991. ED.Sementeira S.A.

Latitude: 42.7845905571

ISBN.:84-404-8580-8

Lonxitude: -9.01433587074

10


Vino y Corazón p/ Dr. Ricardo Castillo

Los franceses de mediana edad que han sufrido un ataque cardíaco y beben dos o más vasos de

De acuerdo a la tradición, el vino es una bebida milenaria que en las épocas navideñas se utiliza con una mayor frecuencia en las reuniones, y con las comidas. Pero cual es el vino que debemos consumir, y más, pensando en nuestra salud cardiovascular? Doctor, me puedo tomar un vinito de vez en cuando?.... Esta es una pregunta frecuente que nos hacen los pacientes, o sus esposas cuando van a consulta. Hoy en día se sabe que el alcohol es un buen ayudante para nuestra salud, especialmente para el corazón. Pero también sabemos que el alcohol está implicado en una gran parte en los accidentes de tráficoo. El alcohol contribuye a enfermedades

del hígado, diversas variedades de cáncer, hipertensión arterial, derrames cerebrales, y a un debilitamiento

progresivo

del

músculo

cardíaco.

EL alcohol consumido con moderación es bueno probablemente para muchas personas. Un trago

vino regularmente, tienen el 50 por ciento menos

antes de la comida ayuda a relajarse después de

de probabilidad, que quienes no beben, de experimentar un segundo ataque cardíaco. En Europa, y especialmente en Francia, se ha visto

que

el

consumo

de

grasas

saturadas

(provenientes de animales) es de 3 veces más que el de los americanos, así como el hábito del cigarrillo es mayor que en Estados Unidos, sin embargo tienen 3 veces menos enfermedades del corazón. Por que? Esto es una paradoja. Y una de las explicaciones es que el hábito de tomar vino con un día estresado; el trago ocasional con los ami-

las comidas, en especial el vino tinto, ayuda a pro-

gos puede ser un tónico social. Estos efectos tanto

teger el corazón.

físicos como psicológicos pueden mejorar la salud

y

el

sentirse

El alcohol aumenta el nivel de las lipoproteinas de

bien.

alta densidad (HDL), que son buenas para el cora-

Es clara la evidencia que el consumo moderado de

zón. Pero aunque el alcohol en general (con pru-

alcohol protege contra la enfermedad coronaria y

dencia por supuesto) disminuye el riesgo de enfer-

contra los accidentes cerebrovasculares isquémi-

medades del corazón y arterias, el vino tinto es el

cos (obstrucción de una arteria del cerebro).

mejor.

11


Un paseo pola montaĂąa de Esteiro (II) p/ Amado Barrera

12


13


E si Colón estivera en Muros? p/ Manuel Lago Alvarez

galegas.

Por un documento conservado nos arquivos da

Tamén coinciden historiadores e biografos do Almi-

Universidade de Santiago, queda acreditado que en

rante en que

Octubre de 1493, os Reis Católicos compraron en

Colón era un-

Muros unha nao para que servirá o Almirante Co-

ha persoa moi

lón, nas súas viaxes ó novo mundo.

meticulosa

e

que o controla-

Este documento recolle a seguinte anotación de

ba todo, ata o

pago: <<122.385 maravedies gastados en avituallar

punto de vixiar

y pertrechar en el puerto de Muros una nao que

e

era de Pedro Yáñez de Barraca y de Juan de Ba-

supervisar

tódolos

sarra, vecinos de Muros, «la qual nao se entre-

deta-

lles, polo que

gó con los dichos pertrechos e bastimentos al

non e un impo-

comendador Gavriel Valera para las entregar al

sible

almirante Christoval Colon para yr a las Yndias»

pensar

que Colón estivese en Muros para comprobar as

se pagan por orden real y nómina de los conta-

características da nave comprada aos muradáns.

dores del reino de Galicia de Santiago, 9 octubre 1493. Más otros 1.935 del salario de 15 al

Con estes datos, un pouco fe e un pouco de perse-

millar que corresponde a los tesoreros de la Hermandad>> Os nomes de Pedro Yáñez de Barraca e de Juan de Basarra, son os de dous veciños de Muros, que constan na relación de habitantes de Muros dos

séculos XIV e XV, e que figuran en documentos existentes no “”Tumbo da Luminaria de San Pedro”. Pola data do documento (1493) pódese pensar que estes dos navíos formaron parte da segunda expedición de Colón ao novo mundo, na que o Almirante estaría ao mando dunha flota con 17 barcos, 5

verancia, penso que os muradáns podemos presu-

naos e 12 carabelas, e con unha tripulación de

mir de que Muros tivo por visitante ilustre o Almiran-

1.500 homes, que saeu do porto de Cádiz o 25 de

te Cristobal Colón e si a isto lle engadimos a teoría

setembro de 1493. Hai concordancia de datas, pe-

que que Colón era galego e máis concretamente

ro si pensamos que de antergo as administracións

que era Pedro Alvarez de Sotomaior, coñecido

pagaban o igual que agora, tarde e mal, pudera

tamén por Pedro Madruga, pois máis, e máis, tendo

pensarse que estas dúas naves foron as que for-

en conta que Pedro Madruga mandou prender ao

maron parte da primeira expedición composta polas

bispo de Tui, Diego de Muros I, ao que tivo meses

las naos-carabelas “la Niña”, “la Pinta” e a “Santa

nunha gaiola pendurada do teito da súa celda, pero

María”, sendo esta última a nao capitana, e da que

mal podera ser que Pedro Madruga fora Colón, por-

moitos historiadores coinciden en que antes de

que o tal Madruga, a dicir dos historiadores, morreu

chamarse “Santa María”, chamábase “LA GALLE-

en Alba de Tormes o 16 de octubre de 1486.

GA”, e que fora construída nun asteleiro das rías

14


Novas de onte de Agosto de 1910 El “Larpóol” con averías Este buque, de nacionalidad inglesa ha-bla salido del Freijo con un importante cargamento de pinos, cuando un inespera-do choque contra los bajos Ximiela le hizo variar de rumbo y buscar refugio en nues-tra plaza, cosa que por fortuna pudo lograr gracias de tener el Larpool departamentos estanques. Para reparar las averías ocasionadas coz la rozadura, llegaron los dos buques de salvamentos marítimos españoles Carnelle y Finisterre. También estuvo abordo del Opa!, el Cónsul inglés con objeto, de tomar declara-ciones, acerca de las causas que motivaron el naufragio.

Obras de puerto El 22 del actual tuvo lugar la colocación de la primera piedra del nuevo muelle. Al acto concurrió el Sr. Montero Villegas nombrado días antes hijo adoptivo .de esta villa por mayoría de nuestros concejales y ¡claro está! con el voto en contra de la minoría ligaría. Pontones Corre el rumor de que en la quincena entrante se inaugurarán los depósitos flo-tantes de carbón en nuestra apacible bahía para el abastecimiento de los vapores que frecuentemente cruzan nuestras costas. Celebramos se confirme la noticia,

Fa llec imiento El 21 dejó de existir el virtuoso sacer-dote, elocuente orador y licenciado en De-recho civil y canónico D. Francisco Suárez Salgada. Era el finado modelo perfecto de caballerosidad y un entusiasta campeón de la causa santa que defiende la veterana LIGA DE AMIGOS, siendo suscriptor de su órgano. 'Descanse en paz el virtuoso presbítero. • El cólera El cólera ha invadido toda la Rusia y una parte de Italia y su virulencia es tal que perecen más de la mitad de los ataca-dos. En el lazareto de Vigo hay varios casos de fiebre amarilla. En todas partes se toman medidas para el caso de que puedan ser invadidos. Aquí, en el desgra-ciado caso de que fuéramos invadidos, con cualquier de esas epidemias, nos cogería del todo desprevenidos hasta el punto de no tener en donde enterrar los muertos. ¿Qué hace nuestra Junta de Sanidad? ¿No le preocupa siquiera por estado de nuestro cementerio, ya que no la falta de higiene que se observa en todas partes y muy es-pecialmente en las fuentes públicas?

Cabo de mar Tomó posesión de su cargo en esta Ca-pitanía de puerto el cabo de mar D. Juan Bueno que hasta la fecha vino desempeñando igual cargo, en el cercano puerto del Freijo. Ve le ros f ranceses A mediados del presente mes han estado en nuestro puerto dos balandros franceses de los que se dedican a la compra de lan-gosta en las rías gallegas, para transportar-la luego a su país, Santo Nuevo Hemos tenido el gusto de admirar este año en la procesión de San Roque una nueva y bonita imagen del glorioso Santo. Calle del Príncipe Como quiera que se aproxima el periodo de lluvias, y esta calle tan frecuentada por el público y tan céntrica a la vez continua (gracias a Dios) en igual estado de abandono que el año pasado, rogamos por centé-sima vez al Sr, Alcalde tenga la bondad de ordenar su reparación.

Una boda El veinticinco del actual y de madru-gada han contraído matrimonio la señorita ta Genoveva Iglesias Calderón con el industrial D. Antonio Pérez. Después de la ceremonia salieron para Villajuán, residencia del novio. Deseámosle eterna luna de miel.

Bien venido ,Desde el día 17 hállese entre nosotros el joven madrileño y culto escritor, nuestro muy querido amigo D. Rafael Estévez .quien deseamos le sea grata su permanen-cia en Muros.

15


Rúas de Muros JUNIO DE 2016 | BOP NÚMERO 104 No Boletín Oficial da Provincia (BOP Jueves, 2 de

R ú a F ac e ( d a) R ú a F o nt e V e lla ( d a)

junio de 2016 • Número 104 -Número de anuncio

P r a z a G a lic ia ( d e)

2016/4351)- publicouse o anuncio da resolución da alcaldía de Muros do 9 de maio de 2016, pola que se aprobou o listado definitivo do nomenclator de entidades e vías da parroquia de Muros:

ENTIDADES E VÍAS DA PARROQUIA DE MUROS: Alivía (A) Campo de Cortes: L ug a r C am p o d e C o r t es L ug a r Es p ír it o S a nt o ( O) Mir a f lo r es R ue r io B a r r e ir o ( O) R ú a Es p ig uiñ a s ( d a s ) L ug a r G a lla m b a u C am iñ o . L a x es ( d as )

L u g a r Mi r a f l o r e s : R ue ir o O ut e ir o d o R a p os o ( O ) R ú a H os p it a l ( d o)

L ug a r P om b a l d e Mir a f lor e s ( O)

R ú a L a x es ( d as )

M uí ñ o d o V e nt o ( O)

R ú a L uz ( d a) R ú a P ac ie nc ia ( d a )

Mu r o s :

R ú a P a z ( d a)

R ú a A lam e d a ( d a )

R ú a P or t a d a V ila ( d a)

R ú a Am a r g ur a ( d a)

R ú a Pr í nc ip e ( d o)

Rúa Cabo (do)

Praza San Pedro (de)

R ú a C a lv a r io ( d o)

Rúa Real

R ú a C am iñ o N ov o ( d o )

R ú a R e b or d iñ o ( d o)

P r a z a C am p o d a L ú a ( d o)

R ú a R os a lí a d e C as t r o ( d e )

R ú a C ar m e ( d o)

R ú a S a n X os é ( d e)

R ú a C as t e lo ( d o )

R ú a S a n R oq ue ( d e)

R ú a C id ( d o)

R ú a S o l ( d o)

P r a z a C ur r o d a P r a z a

P r a z a V iñ a l ( d o)

R ú a C ha ló n ( d o )

R ú a A nc ha A C O RU Ñ

R ú a D es c a ns o ( d o)

16


R ú a A nx o ( d o) R ú a X es t a ( d a) R ú a C a na v a la ( d a) R ú a C ar av e l ( d o) A v d a. C as t e la o ( d e) R ú a C eg a P r a z a Cr is t o ( d o)

R ú a D o n D ieg o ( d e)

P r a z a S a le ir o ( d o)

R ú a Es p er a nz a ( d a)

R ú a S a le ir o ( d o)

R ú a F lo r id a ( d a)

Rúa Saúde (da)

R ú a F or no s ( d os )

R ú a S o id a d e ( d a)

R ú a Gr a z a ( d a)

R ú a S uf r im e nt o ( d o)

R ú a Ma r uc a ( d a)

R ú a T et uá n ( d e )

R ú a P er r io la ( d a)

R ú a V e nus ( d e)

P r a z a P es c a d e r í a V e lla ( d a)

P r a z a X ix ó n ( d e )

R ú a P or t e liñ a ( d a) P r a z a R ec r eo ( d o)

Virxe do Camiño:

R ú a Rí o ( d o)

P r a z a C unc he ir o s ( d os )

R ú a R os a l ( d o)

R ú a C am iñ o d a F o nt e ( d o ) R ú a C am iñ o d o P om b a l ( d o) R ue ir o F ur ó n ( O) R ue ir o Ma n ig ua ( A) A v d a. P la nt í o ( d o ) R ú a V ir x e d o C am iñ o ( d a)

M ur o s , 9 d e m a io d e 2 0 1 6 A a lc a ld es a , Ma r í a X os é A lf o ns o T o r r es 2016/4351

17


Fonte de Santa Rosa p/ Xocas Figueiras.

Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xunta e dos PXOM)

Tipo de ben: Fonte,

Referencias bibliográficas:

Concello: Muros

«Louro, guía de fontes». Equipo de Normalización

Parroquia: Louro (Santiago)

Lingüística do Colexio Público de Louro, coa colabo-

Lugar: Louro

ración da Mancomunidade de Montes en Man Co-

Outra denominación do ben: Fonte de Convento

mún de Louro.

Cronoloxía: Descoñecida,

http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/siotuga/

Descrición: Situada no recinto interior do Con-

documentos/urbanismo//MUROS/

vento e na horta traseira, no baixo dun alpendre moi

documents/22396CA018.pdf - pax. 13

degradado e cun gran exceso de cemento e blo-

Afeccións:

ques. A fonte está presidida por unha pequena for-

Ten camiño de acceso?: Si

nela coa imaxe de Santa Rosa de Lima, a auga cae

Está cuberto de maleza: Non

directamente nun cubo feito con pequenas pedras.

Está afectado por algunha obra: Si

Todo o conxunto atópase afeado polo exceso de

Estado de conservación: Regular

cemento, o verdello que cobre as paredes e os ca-

Atópase en perigo nestes momentos?:

bleados que percorren as paredes.

Onde está localizada:

Propiedade: Privada

Latitude: 42.763614893

Uso actual: Outros

Lonxitude: -9.07434198259

Código no Catálogo da Xunta:

18


Dúbidas do Galego:

Loiras, castaños, rubias,

morenos, roxas e viceversa p/ César Lorenzo Gil

madura, é dicir un matiz do granate. O Estraviz diferencia louro, que en efecto define esa cor escura e

Non vai falar este artigo de programas de televisión;

brillante de loiro, que viría definir ese dourado ou

só de cores de pelo. En galego temos un vocabula-

castaño claro.

rio propio para definir o abano cromático que acotío se encontra na cabeleira humana e animal pero desde hai uns anos, por mor da influencia do castelán, xurdiron dúbidas ou incluso malos usos que

condenan ao esquecemento as formas propias. Rubio: O meu pai é o Rubio de Cequeliños. Tamén lle chaman o Paxariño pero ese é un alcume que herdou do meu avó Antonio, que seica pasaba o día a asubiar. Meu pai hoxe está careco e os pelos que lle quedan están brancos coma a neve. Mais en tempos tiña o pelo dourado. O meu pai non era rubio, en definitiva. Porque o adxectivo rubio en galego define as persoas co pelo avermellado ou ben cunha cor que oscila entre o dourado e o acastaña-

Castaño: Eu non herdei o loiro do meu pai; son

do. Esta é a cor ideal para traducir o castelanismo

castaño, en extinción. A cor castaña vén da cor

pelirrojo. No caso dos animais, o pelo rubio é ese

dese froito seco tan común en Galicia, polo que nal-

ton acastañado vivo, tirando ao vermello, que leva a

gúns contextos podería chamarse tamén louro. En-

vaca rubia galega ou algúns cans das razas británi-

tendo a confusión, nin eu mesmo sei de que cor te-

cas: settler, cocker, algún golden retriever.

ño o pelo que aínda non me encaneceu.

Roxo: Aínda que pode ser sinónimo de rubio, e polo

Moreno: Neste caso, o adxectivo é igual en galego

tanto tamén podemos usalo para substituír pelirrojo,

ca en castelán. No caso do pelo define a cor negra

a cor roxa tamén pode definir en galego unha tonali-

ou castaña moi escura. En canto á pel, é unha for-

dade de vermello máis vivo, tirando á cor laranxa e

ma ampla de referirse a tons escuros.

incluso o cabelo da cor do ouro.

En resumo, en galego temos catro grandes grupos

Louro e loiro: Meu pai non chegou a roxo porque o

de cor de pelo: loiros ou louros; roxos ou rubios;

amarelo da súa cabeleira era un dourado máis cla-

castaños e morenos. Os dous primeiros adxectivos

ro. Para ese ton usamos en galego louro. Esta é a

equivalen

forma máis axeitada para substituír o que en caste-

pelirroxo. Este campo semántico considero que é un

lán chaman rubio. “La ciudad con más mujeres de

dos máis danados da nosa lingua. Recuperalo non

pelo rubio de España es Sevilla”. “A cidade con

é doado. Hai tempo que veño propoñendo sen nin-

máis mulleres de pelo louro de España é Sevilla”.

gún altofalante que a TVG debería producir unha

Segundo o Dicionario da Real Academia Galega, o

serie infantil cuxos personaxes levasen nomes das

adxectivo louro tamén define a cor da castaña moi

cores de noso para impedir que se perdan.

19

aos

castelanismos

rubio,

pelirrojo/


MUROS NO DICCIONARIO DE MADOZ pública. El TÉRMINO municipal confina por N. con O Dicionario xeográfico-estatístico-histórico de España e as súas posesións de Ultramar é unha magna obra publicada por Pascual Madoz entre 1846 e 1850. Composta por 16 volumes (Madrid, 1845-1850), analiza todas as poboacións de España. Supuxo na época unha mellora importante respecto ao Dicionario xeográfico e estatístico de España e Portugal, que terminara de publicarse en 1829 por Sebastián Miñano.

Tamén coñecido como «o Madoz», é unha obra á que segundo o seu propio autor, dedicáronse 15 anos, 11 meses e 7 días de traballos literarios. Nesta tarefa axudáronlle máis de mil colaboradores e vinte correspondentes.

No que respeta a Muros, esto é o que reflicte o “Madoz”: MUROS: jurisd. en la antigua prov. do Santiago: se componía de la villa de Muros y feligresías de Abelleira, Albite, Albores, Antes, Arcos, Beba,

el de Carnota ; al E. Outes ; por S. la ría de Noya y

Campolongo,. Cando, Carnota, Cestayo ó Sestayo,

punta de Monte-Louro, y por O. el Océano : le ba-

Coiro, Corzón , Chacín, Eiron, Entines (Sta. Leoca-

ñan varios arroyos insignificantes, que lleven sus

dia), Entines (Sta. María) , Esteiro , Fontecada,

aguas a la ría. El TERRENO participa de monte de

Louro, Maroñas, Matasueiro Outeiro, Rial, Roo,

mala calidad, si bien son de huella y fértiles las

Sabardes, Tal, Tarás. Torea y Valladares , cuyo

laderas, colinas y llanos destinados al cultivo: cru-

señorío lo ejercía el reverendo arzobispo de San-

zan por el término diversos CAMINOS transversa-

tiago.

les en estado regular , y el CORREO se recibe de

MUROS: ayunt. en la prov. , aud. terr. y c. g. de

Santiago, por medio de balijero. PROD : cereales,

la Coruña (17 leg.) , dióc. de Santiago (11) y part.

legumbres, patatas. lino, hortalizas y frutas; cría

jud. de su nombre. Sit. al N. de la ría de Noya y

ganado, prefiriendo el lanar y de cerda ; hay caza

sobre la costa del Océano ; clima templado y sano.

menor y abundante pesca en la parte de la costa.

Se compone de las felig. de Abelleira , San Este-

tIND.: la agrícola , pesca y salazón, varios telares,

ban; Esteiro , Sta. Mariña ; Louro, Santiago; Muros,

molinos harineros artesanos de primera necesidad:

San Pedro (v. cap.) ; Serres, San Juan; Sestayo,

la marinería ocupa también no pocos brazos . El

San Miguel; Tal, Santiago, y Torea, San Julián,

comercio está reducido al que se verifica en la villa

quo reúnen sobre 4,800 casas en los diversos lu-

de Muros (V.) POBLACION.: 4,729 vec., 8.233 al-

gares y aldeas des que constan aquellas; hay 5

mas.

escuelas frecuentadas por 460 niños y 40 niñas; la

824,400. Contr.: 97,476. El PRESUPUESTO MU-

casa de ayunt. es regular, pero próxima la cárcel

NICIPAL es do unos 25,000 rs. y se cubre con el

20

RIQUEZA

prod.:

24.807,728

-rs.

IMP


producto do propios y arbitrios.

Sestayo

MUROS: partido judicial de entrada en la prov.

Tal

Santiago

y audiencia territorial de la Coruña, c. g. de Galicia

Tarás

San Julián

y diócesis de Santiago: comprende los ayunta-

Torea

Idem

Valladares

San Miguel.

mientos de Carnota, Mazaricos, Muros y Outes que reúnen hasta 5,000 casas en el crecido núme-

San Miguel

ro de población de que constan las 35 feligresías SITUACION Y CLIMA:

siguientes:

Colocado al SO. de la prov. entre la orilla izq. del

Abelleira

San Esteban.

Alborés

San Mamed.

Antes

San Cosme.

Arcos

Santiago.

flamatorias, algunas afecciones reumáticas y cutá-

Baos.

Sto. Tomé.

neas, y no se desconocen las gastritis y gastro-

Beba.

San Julián.

exefalitis , si bien ni unas ni otras se hacen sentir

Cando

San Tirso.

Carnota

San Mamed

TERMINO Y CONFINES:

Carnota

Santa Columba

El término jurisdiccional de este partido se extien-

Coiro.

Sta. María.

de a unas 6 leguas de N. a S. y 4 de E. a O., con-

Colúns

San Salvador.

Corzón

San Cristóbal.

Chazín

Sta. Eulalia.

cadura del Ezaro ó Jallas, que lo verifica entre la

Eiron

San Félix.

Punta de la Galera e isla de Lobeira-grande , fren-

Entines ,

San Orente

te al cabo de Finisterre.

Entines

Sta. Leocadia.

RIA DE MUROS:

Entines

Sta. María.

Ya indicamos al describir la costa de la Coruña ,

Esteiro

Sta. Marina.

en el art, de esta prov., que el monte Louro es la

Lariño

San Martin.

punta septentrional v occidental de la ría de Muros:

Lira

Sta. María.

Louro

Santiago

Maroñas

Santa María

restinga hacia el SO. la distancia de cable y medio:

Matasueiro

San Lorenzo

en su extremo solo tiene una braza de fondo, algo

Mazaricos

San Juan

más por la parte de tierra hasta cerca de la Punta;

Muros

San Pedro

por de fuera unas 7 brazas, y a poca dist. crece a

Outeiro

San Cosme

Outes

San Pedro

Roó

San Juan

está la felig. de Santiago de Louro. Al N. 22•30' E.

Sabardes

Idem.

y 4/2 milla de la mencionada punta de Boujo , se

Serres

Idem.

encuentra la atalaya, cuya punta es la meridional

Jallas o Ézaro v la margen sept. de la ría de Noya , disfruta de clima templado y sano; se padecen no obstante, fiebres que degeneran en pútridas é in-

de un modo general y notable.

finando por N. con el de Corcubión; a E Negreira ; por S. Noya, interpuesta la ria, y por O. el Océano, desde la punta de Monte Louro hasta la desembo-

al N. 46º E. y como á 4 leg. de la casa de Vigía, que se encuentra en este monte, está la alta y es-

carpada punta de Boujó, desde la (mal sale una

42: entre estos dos puntos hace la costa ensenada con playa y mucho piedra oculta, y en lo alto de una llanura que se presenta en esta ensenada,

del pueblo de Muros , desde lo dial se interna ha-

21


cia el NO. v NO. 44 O, la distancia de 4 1/4milla ;

Los caminos que proporcionan la comunicación

bien que a la media milla se ve un castillo. a la ori-

con la v. de Corcubión, Negreira, Noya y principa-

lla del mar, desde donde principia la playa v pobl.;

les feligresías del part. se encuentran en estado

en el fondo del puerto de Muros se halla la felig. de

regular , y las dist. que median entre las cap. de

San Juan de Serres, y al N. 44 º 46” E. , a una mi-

ayunt. Y de estas a las de prov., dioc., aud y c.g.

lla de la referida atalaya. la punta de San Antonio que es la sept. de este puerto, la cual queda aislada en plenamar: desde dicha última punta corre la costa hacia el NO.. hasta el fondo de la ensenada o puerto, pero poco hondable en sus inmediaciones. La elevada punta de Outeiro-gordo, está al N. 31. 46' E. , poco más de una milla, de la misma atalaya: es gruesa, poco saliente, limpia , desde

ella principia la ensenada de Bornalle que se interna al NNE. menos de una milla: continúa la costa

son las siguientes:

al 4 4/4 SE. y termina en una reducida isla rodeada de islotillos: entre esta isla y la costa. solo pueden pasar barcos pescadores, por su estrecho pe-

El correo se recibe en Muros de la adm. de San-

dregoso espacio; desde la isla se extiende la costa

tiago por medio de balijero tres veces en la sema-

al E. hasta la punta de la Burneira, y desde aquí

na, y desde aquí se distribuye a los pueblos del

hasta la de Uhía que es la occidental de la inme-

part., con especialidad a las cap. de los ayunt., te-

diata ría de Noya. El puerto de Muros es el único

niendo estos la obligación de gratificar al conduc-

que proporciona algún comercio á este partido.,

tor.

pues los del Esteiro y del Freijo solo sirven para

Las producciones más comunes son maiz, pa-

embarcaciones menores y pescadoras.

tatas, centeno, lino, algún trigo, otros cereales, va-

RIOS Y MONTAÑAS:. Ningún río de considera-

rias legumbres, hortalizas y fruta; no escasea el

ción corre por el centro de este part., si bien por el

arbolado y combustible; cría ganado de toda espe-

N. y con dirección de NE. á SO. pasa el Lezaro,

cie, prefiriendo el vacuno y de cerda, bien que el

recogiendo por su márg. Izd. varios riach., entro

ganado lanar es una de las principales riquezas del

otros al denominado Puente-nova, que bañando á

país: hay bastante caza y mucha pesca.

Coiro y Beba por la der. de su curso de S. á N.,

Industria y Comercio: sobre 30 fábricas do sala-

corre por el E. de San Salvador de Colúns: otros

zón se sostienen de la pesca, para la cual tienen

riachuelos bajan a depositar en la ría y Océano, las

estos naturales gran porción do barcas y botes que

aguas de los vertientes y montañas de este terr.

al mismo tiempo sirven para el trasporte y pasaje

entre estas sobresale el monte Pindo, que se eleva

entre los puertos inmediatos: la agricultura, los te-

más de 700 varas sobre el nivel del mar, y en su

lares, los Molinos-harineros y diversos oficios de

orilla frente a la mencionada isla de Lobera-grande;

primera necesidad ocupan un crecido número do

y el monte Tremuzo de 622 varas de altura.

brazos y dan impulso al escaso comercio que se

El terreno es en lo general montuoso y quebrado,

verifica en la V. y puerto do Muros. (V.)

pero con algunos valles de muy buena calidad, y

LAS FERIAS Y MERCADOS proporcionan el

todo él puede decirse que se presta al cultivo, no

cambio y venta de ganados y géneros del país,

obstante la gran parte que se encuentra destinada

entre aquellas son más notables por su concurren-

solo á pastos y malezas.

cia las de San Juan de Outes, Santa María de Coiro y San Salvador de Colúns.

22


LAS PESAS Y MEDIDAS de que se usa son las

cio naval y departamento de Ferrol (20 4/2), con

denominadas gallegas, y de las cuales hemos ha-

aduana de 4ª clase.

blado en el citado artículo de Coruña prov. En él dimos también una sucinta reseña del deplorable estado en que se encuentran los establecimientos de beneficencia.

SITUACION Y CLIMA. Colocada en la costa occidental, sobre la margen de la ría a que da nombre, a los 43o+48' de lat. y los 5o- -22' de long-. O. del meridiano de Madrid, en la falda del monte llamado

LA INSTRUCCION PUBLICA, si bien no está en

la Costilla ; con bastante ventilación, si bien reinan

el mayor abandono en relación con los demás parti-

con especialidad los vientos del S. en el invierno y

dos de esta provincia, presenta no obstante el si-

los del E. en el verano; el clima es templado y

guiente, cuadro :

sano,. no obstante que se experimentan fiebres es-

A continuación verán nuestros lectores el cuadro sinóptico que suministra los datos de población, riqueza, contribución, etc., dando fin a este artículo con la estadística criminal.

tacionales que degeneran en inflamatorias, y se padecen algunos vicios sifilíticos. INTERIOR DE LA POBLACION Y SUS AFUERAS. Unas 1,000 casas forman esta pobl., comprendien-

ESTADISTICA CRIMINAL. Los acusados en este

do las 4 ald. Alivia, Campos das Cortes, Miraflores

parí. en el año 1843, fueron 56; de los que resulta-

y Virgen del Camino : la villa está dividida en dos

ron absueltos de la instancia 2, libremente 3, y pe-

barrios de der. e izq. denominados Gesta y Cerca,

nados presentes 54: de los procesados 14 conta-

entre sus calles solo merecen este nombre la de

ban de 10 a 20 años de edad; 29 de 20 á 40, y 13

Arriba y la de la Ribera, esta se encuentra inmedia-

de 40 en adelante; 41 eran hombres, 9 mujeres; 27

ta á la playa y tiene buenos soportales; hay 3 pla-

solteros, 29 casados; 24 sabían leer y escribir, 2

zas pequeñas: la Mayor, la de la Leña y la de los

carecían de toda instrucción ; 6 ejercían profesión

toros; la primera está embaldosada y sirve para el

científica ó arte liberal, y 50 artes mecánicas; do 30

mercado de frutos y comestibles, y en la tercera

de los acusados se ignora el grado de instrucción

está el reloj público sobre una torre gótica e 42 pies

que poseían. En el mismo período se perpetraron

de elevación, y en su cúspide una torrecilla que

31 delitos de homicidio y heridas, y fueron ocupa-

sostiene a la campana; la reparación y blanqueo de

das como cuerpo de delito 4 armas de fuego, y 3

esta torre le han hecho perder algún tanto el mérito

blancas de uso lícito, 5 instrumentos contundentes

de su antigüedad: hay una escuela privada cuyo

y 3 instrumentos o medios no expresados.

maestro carece de título y de dotación, y asisten

MUROS : v. y puerto en la prov., aud. y c. R. de la Coruña (17 leguas), diócesis de Santiago (8), partido judicial y ayuntamiento de su nombre, de que es cap., de la prov. marítima de la Coruña , ter-

sobre 40 niños y 30 niñas: la casa consistorial es mediana, pero malísima la cárcel. Cuenta la pobl. con 6 fuentes además de las 5 que se hallan en su term., y todas son de buen agua potable aunque

23


cargadas de mitro. La igl. colegiata (Santa María

Cruz: existe además la ermita de Fuente-Santa en

del Campo o la Nova) fundada en 1504 por D. Die-

la falda del monte de la Costilla, y en cuyo punto nace un manantial que proporciona agua a la fuente de aquel nombre. TÉRMINO Y CONFINES. Limita por NO. con San Juan de Serres; al O. San Martin de Lariño; por SO. Santiago de Louro • y por SE. y NE. con la ría (V.): su puerto aunque poco abrigado de los vientos E. y SE. es de buen surgidero y admite todo género de buques: su matrícula y de-más circunstancias quedan descriptas en el artículo del departamento. EL TERRENO es en lo general montuoso, pero bastante fértil la parte destinada al cultivo; son nota-

go Migues de Muros, sirve de parroquia desde que

bles los montes de Bico, Portavent osa , La Galera,

fue destruida la de Santiago: el curato es de segun-

Mean, Oroso, Cabasco , Louro, Costiña , San An-

do ascenso y el patronato lo ejerce el ayuntamiento

tón, Espíritu Santo y Molino de viento.

de esta villa: hay 8 ermitas, la de San Roque en la

CAMINOS: las veredas que proporcionan la co-

cima del monte de su nombre; la de Ntra. Sra. del

municación con Corcubión, Noya, Outes. Mazaricos

Carmen en la entrada del pueblo al NO. y orilla del

y Negreira, así como las sendas que a ellas se enla-

mar; Santa Isabel en el monte de este nombre fren-

zan se encuentran en mediano estado.

te a la entrada de la ría ; la de San José en la cum-

EL CORREO se recibe de la adm. de Santiago

bre del mismo monte, y en el térm. las de San Mar-

los domingos , miércoles y viernes, y sale domin-

cos, Virgen del Camino, Espíritu Santo y Santa

24


gos, martes y jueves PRODUCE maíz , patatas, centeno, buen lino, legumbres, hortalizas y frutas; cría ganado lanar, vacuno y algo de cerda. LA PRINCIPAL INDUSTRIA es la pesca y sala-

zón, pero hay también telares, molinos harineros, varios artesanos y 20 fábricas o almacenes de salazón de arenques: el estado de su comercio puede juzgarse por el movimiento que tuvo aquella aduana en los años de 1844 y 45, según aparece

Celebra feria mensual y un mercado, y concu-

en los siguientes estados:

rren con sus frutos y ganados los pueblos inmediatos. Pobl. 4044 vec., 4792 almas. Riqueza y contr.

No hay en las oficinas noticia especificada de las

(V. el artículo de ayuntamiento).

mercaderías que hayan conducido estos buques.

25


Resumindo:

Memorias dun neno labrego quen hai que temer.

Manolito: fillo do "cacique", un abusón que se aproveita da súa superioridade, e que terá unha disputa co protagonista, que virá representar os novos tempos que chegan onde todo xa non estará permitido, e que a poboación ten ganas de cambios. Lelo: o mellor amigo do protagonista que terá que emigrar a América. Representa a ruptura de lazos de amizade sen ter unha explicación que ao neno antólleselle próxima ou racional. Celia e Miguel: os dous irmáns de Balbino.

Memorias dun neno labrego é un libro sobre a vida dun raparigo de nome Balbino, que habita nunha aldea galega da primeira metade do século XX. Aínda que a súa familia é moi pobre, el ten acceso a poder escribir no seu caderno as súas aventuras diarias, os seus pensamentos e reflexións, que acabarán conformando o contido do libro. O protagonista pódese describir como un neno de aldea un pouco retraido, causa inherente tal vez á condición económica da súa familia, pero é á vez curioso e aventureiro. De feito, a primeira frase coa que comeza é toda unha declaración do que vén: "Eu son Balbino. Un rapaz de aldea. Coma quen dis, un ninguén. PERSONAXES: Balbino: é o protagonista principal. É un neno de familia labradora con ansias de aprender e facer cousas.

Eladia: a mestra de Balbino. O primeiro amor do neno: a típica primeira profesora do que todos os nenos namóranse cando empezan a romper lazos coa súa nai. RESUMO DO LIBRO A obra está dividida en 21 capítulos dunha fácil lectura, aínda que nos tempos actuais certas palabras contidas no texto están a caer en desuso, e fará que un crío que aborde esta obra talvez teña que acudir unas cantas veces ao dicionario, pero en xeral é unha lectura moi amena e en cada capítulo trátase un tema diferente a través da vida do neno:

- No capítulo primeiro empeza describíndose el mesmo, pasando polas aventuras da súa vida diaria en varios capítulos, mesmo nun critica o mundo dos seus maiores abertamente, dándolle a capacidade de non ser conformista nun medio rural de fortes imposicións sociais e clasistas. - Noutro capítulo a desgraza da emigración do seu irmán maior é narrada polos seus ollos infantís, algo que o vai como positivo pois poderá quedar coas cousas que deixa atrás o seu irmán...

A nai de Balbino: É o refuxio espiritual do protagonista. O Pai: Representa a rectitud e as cousas ben feitas, o modelo de home a seguir por un fillo. Tía Carme: é a tía de neno. É o outro refuxio do neno, o comodín cando non atopa nos pais o que busca. O padriño. O Señor: é o cacique da aldea. A súa figura representa o poder absoluto, o control de todo o que pasa na aldea e a imposición e o abuso de alguén a

26

- Nun capítulo central aborda a morte do seu can a mans dun veciño e como afronta ese transo. - Xa nos últimos capítulos relátanse as súas vivencias nunha das festas máis ancestrais en Galiza que é a do solsticio de verán (que a igrexa se apropiou denominándoa de San Juan, pois sempre foi unha festa popular e é moi anterior á constitución da igrexa católica), e que a min lembroume os meus anos cando vivía na miña aldea con moito agarimo porque son anos que non volverán, e vívense de diferente forma no ambiente rural e no


urbano, saíndo gañando o rural, desde logo. - Finalmente, outro dos capítulos aborda a morte na súa familia, e como el vea. E outras situacións como a perda dun amigo que como o seu irmán tamén emigra, o encontro coa igrexa e o papel que el fará como monaguillo, o coñecemento dunha moza agora de maneira diferente...

==ANÉCDOTAS DO LIBRO== O libro foi publicado por primeira vez en Buenos Aires en 1961 pola editoral que el mesmo fundou, Follas Novas, polo que en 2010 celebráronse os 50 anos da súa primeira publicación cun retrato realiza-

casado coa escritora Anisia Miranda. Naceu o 3 de novembro de 1928 na aldea de Gres, no concello pontevedrés deVila de Cruces. Tras trinta e un anos en Cuba, regresaron a Galicia en 1994 onde se encargan da dirección da Fundación Xosé Neira Vilas, ademais de levar a cabo labores culturais e xornalísticos. Neira Vilas foi membro numerario da Real Academia Galega, ten no seu haber o doutoramento Honoris Causa polas Universidades da Coruña e A Habana, foi Premio da Crítica Española en narrativa e premio da Crítica Galega en ensaio.

do por outro emigrante, Luís Seoane. Tivo tan boa acollida entre os lectores da emigración, que en sucesivas edicións foron enviadas a Galiza para a súa distribución, gozando dunha boa acollida.

Memorias dun neno labrego ten a honra de ser o libro máis lido da historia da literatura galega. Nela reflíctese o mundo rural e a emigración vista desde a óptica dun neno.

De feito, foi traducido ás linguas máis faladas do mundo, desde o inglés ao portugués, pasando polo italiano, francés, alemán, ruso, checo, e mesmo ao chinés.

Tamén escribiu numerosas obras de poesía, ensaio, e traduciu obras doutros autores ao galego, ademais de ser autor de varios libros en castelán. Neira Vilas faleceu o 27 de novembro de 2015.

O AUTOR Xosé Neira Vilas é un escritor de ida e volta. Marchouse como emigrante a Arxentina en 1949 onde fundará unha editorial fundamental para a literatura galega, Follas Novas; en 1961 emigra a Cuba xa

27


A estancia de Jovellanos en Muros de Galicia (II) p/ Francisco Carantoña Dubert

cen en esas cartas, como en otras dirigidas a distintos destinatarios, preocupaciones económicas, que

Las cartas que desde Muros dirige Jove-

en algún momento angustiaron al ilustre astu-riano

llanos a lord Holland

refugiado en Muros.

poseen especial interés y coronan una co-

"Va a partir de aquí un barco con carga de sar-

rrespondencia rica en

dina y dirección a esa isla [Canarias] y en él don

observaciones huma-

Bernardo Cendón, vecino de esta villa y uno de

nas y políticas, inicia-

los sujetos a quienes mi amada pareja, Campo-

da el 16 de agosto de

sagrado, y yo hemos debido en ella más favor y

1808, con Jovellanos

compañía."

recién liberado de su

Don Francisco Carantoña Dubert.

injusto cautiverio en

El barco no parte, sin embargo, hasta el 2 de

Mallorca, y que don

enero de 1811, y en esa fecha llegan a Jovellanos

Julio Somoza reuniría

noticias de Asturias, en las que se dice que los fran-

en dos sustanciosos

ceses han evacuado ya el Principado. Y pro-sigue

volúmenes.

Jovellanos en su añadido a la carta para el mar-

Lord Holland, amigo

qués de Villanueva del Prado.

de Jovellanos desde que ambos se cono-

"Añádese que han saqueado y quemado Gijón,

cieron en Gijón en

Oviedo y Avilés, y es decir que no me habrá quedado

1792, sentía por don Gaspar hondo afec-to, y aun-

donde reclinar la cabeza, y sin embargo, si el gobierno

que como británico tenía un sentido peculiar de la

no me llamare, no será Cádiz sino Gijón mi refugio".

polí-tica, en el que predominaban los impulsos del interés de su país, en lo cual tampoco Jovellanos

Es necesario insistir en el agobio eco-

dejaba de sentirse comprometido a su manera, al

nómico que Jovellanos sufría, al no llegarle los

tratar de cuestiones doctrinales o de carácter ge-

sueldos a que tenía derecho. El 16 de mayo de

neral uno y otro solían coincidir.

1810 le escribía al conde de Ayamáns:

Lord Holland, cuando Jovellanos estaba cautivo en el cas-tillo de Bellver llegó a concebir un

"La suerte de todos es harto desgraciada; la

arriesgado y novelesco plan para liberarle, que de-

mía, aunque si cae Asturias quedaré reducido a

bería llevar a cabo, nada más y nada menos, que el

una absoluta indigencia, no lo es tanto, porque ni

almirante Nelson.

mi ánimo está abatido en ningún grado ni puedo temer que en estado alguno me falten recur-sos pa-

Desde Muros le habla Jovellanos a lord Ho-

ra vivir. Por ahora vivo de los socorros que debo a mi

lland de política y también de sus melancolías y

heroico Domingo, que me prestó dinero para el via-

desdichas. Vuelve a sonar la oferta de una posible

je; pero, no teniendo aquí orden para percibir los

ayuda británica para que el gijonés mar-chase a

sueldos, habré de acudir a otra caridad, y lo haré

Canarias pasando por Londres, si la situación espa-

sin empacho, porque la pobreza honrada no debe

ñola empeorase demasiado, y también se traslu-

avergonzar, como no recelo de no de hallarla, por-

28


que no puede faltar al hombre de bien".

"Vimos ayer en el cielo dos hermosas y grandes palmas, que formaban una nube, dividida y arrastrada por el Nordeste...", dice Jovellanos al chan-

(El Domingo a que se refiere Jovellanos es

cearse de los presagios que algunos atribuyen a

don Domingo García de la Fuente, su mayordomo,

los cometas, y de las interpretaciones abigarradas

que le prestó en Cádiz doce mil reales para que

que otros le dan a los fenómenos atmosféricos, en

pudiera viajar. Domingo García se reunió con su

otra carta a la marquesa.

señor en Muros, durante el mes de agosto de 1810).

Fue buena distracción para Jovellanos en

Jovellanos llegó a Muros con un pequeño gru-

ese periodo el viaje que hizo al pazo de Santa

po de viajeros entre los que estaba su íntimo amigo

Cruz de Ribadulla, en mayo de 1811, donde pasaría siete semanas, y de donde regresaría a Muros para preparar el tan deseado traslado a Gijón. Con ocasión de esa excursión también pasó varios días en Santiago, y Somoza sospecha que quizá hubiera hecho entonces una descripción de la basílica compostelana, semejante a la que en otros tiempos había hecho de la catedral de Mallorca. Jovellanos tenía relación con los marqueses

de Santa Cruz de Ribadulla antes de su visita al pazo. Su correspondencia lo prueba. En setiembre Pachín, es decir, Francisco Bernaldo de Quirós,

de 1810 hace el gijonés un curioso acuse de reci-

marqués de Camposagrado, la esposa de éste,

bo:

Jacoba, y su capellán y mayordomo, Antonio

"La pollina llega precisamente cuando otra

García Arango, satisfecho éste por no haber termi-

que acá teníamos se despedía por falta de leche.

nado en las entrañas de una tolina -en muradano,

¿De qué gracias, pues, no somos deudores a us-

arroás- en el temporal famoso.

ted por tan delicada fineza?. El animalito y su cría serán tratados con to-

La marquesa se encontraba a tratamiento

do el cuidado que merecen por su origen y su obje-

medicinal de baños fríos de tina, que debían ser

to, y cuando le hayan cumplido, volverán a casa de

largos, según se deduce de alguna carta jovella-

usted..."

nista. Cuando el grupo olvidaba las inquietu-des,

Jovellanos y sus amigos buscaban honesta distracDespués del viaje a Santa Cruz de Riba-

ción. "La marquesita toma sus baños fríos de tina,

dulla le llega a Jovellanos una noticia especialmen-

y los demás seguimos otra vez nuestro tenor de

te dolorosa, la que anuncia la muerte de Juan Arias

vida en esta situación obscura pero tranquila", escribe Jovellanos a la marquesa de Santa Cruz

de Saavedra, con quien había tenido rela-ciones

de Ribadulla.

que pudieran llamarse filiales. Fue un duro golpe, cuya intensidad evalúa Ceán con esta palabras:

"Ahora, a favor de la bella estación, hace-

"Estoy admirado de que don Gaspar pudie-

mos pequeñas expediciones por estos hermo-

se sobrevivir más de un año a un padre, a quién

sos campos", le dice a su amigo Verí en otra

obedecía en todo res-petuosamente, y a quien

misiva. El tiempo también da que hablar:

29


amaba y debía amar con tanto afecto como al propio y natural". Pero también había pequeños motivos para el regocijo. En el mes de junio de 1811, por ejemplo, un armador de Vigo le escribe a Jovellanos pidién-

dole permiso para bautizar con el nombre de El sin igual Jovellanos una embarcación de 150 toneladas, que navegaría pronto al corso, "...con ocho cañones de a seis, bajo el mando del piloto muradano don Ramón de Santiago". Jovellanos responde con esta carta que refleja perfecta-mente su carácter: Muros, 30 de junio de 1811 Muy señor mío y de toda mi estimación: Con el

me, en fe de ella, cuanto quiera, cierto siempre de

más sin-cero aprecio recibo la honrosa carta de us-

mis más vivo deseo de compla-cerla y servirle, y

ted de 24 del corriente, en que, dándome un nuevo

de que nuestro Señor guarde su vida muchos

y distinguido testimonio del afecto que me profesa,

años, como le ruego.

me manifiesta el deseo de matricular su nueva fragata poniéndole mi nombre, y ensalzándole con un título, que no sólo no puedo admitir, mas ni me deja repetir la modestia.

Llegaba el fin de la estancia de Jovellanos en Muros. No era seguro que los franceses hubie-

Correspondería yo muy mal al buen afecto de usted,

sen sido alejados para siempre de Asturias, paro

y a los sentimientos del mío si no condescendiese

ya había alguna estabilidad en el Principado, la Me-

con la primera parte de su deseo. Llámese en-

moria en defensa de la Junta Central estaba termi-

horabuena la fragata Jovellanos, ya que en

nada y en manos de un impresor de La Coruña,

ello se complace usted, y hágala Dios más afortu-

que llevaba a Jovellanos por la calle de la amar-

nada de lo que anuncia este apellido; pero permíta-

gura con sus retrasos. Cádiz, con sus luchas

me usted que no consienta en manera alguna que se

políticas y sus intrigas, no era lugar para él... Jove-

añada a él un dictado que usted no pudiera aplicar

llanos, pues, según dice Ceán en la biografía de

sin nota, ni yo admitir sin escándalo.

su maestro: "se despide con ternura y agradecimiento de los caritativos muradanos, sus genero-

De esta manera, y con esta limitación; al mismo

sos bienhechores y sale por tierra de aquella villa

tiempo que usted satisfaga su tierna y generosa

el 17 de julio de 1811, dirigiéndose primero a La

inclinación hacia mí, podré yo sin escrúpulo res-

Coruña, donde abrazó a su sobrino, don José

ponder a ella con el más ínti-mo y sincero recono-

Cienfuegos, coronel de artillería en aquella plaza,

cimiento, y extenderle al señor don Ramón de

en cuya compañía estuvo diez días". Su estado

Santiago, por la parte que se ha servido tomar en

de ánimo queda reflejado exactamente en la car-

tan señalado favor; y usted, mi buen amigo, ase-

ta que desde La Coruña escribe a lord Holland el

gurán-dose de la pura satisfacción con que reci-

23 de julio:

bo esta nueva prueba de su fina amistad, mánde-

30


"Por fin, mi respetable amigo, escribo a

Allen a quienes saludo con el más fino afecto, que-

usted desde La Coruña, de camino para Gijón.

dando de usted fiel y fino amigo".

La Providencia me abrió otra vez la puerta de mi casa y la proporción de seguir el propósito con

Jovellanos sale de La Coruña por tierra el

que salí de la Isla de León hace diecisiete me-

27 de julio. Llega a Gijón el 6 de agosto, y es objeto

ses. Con esto me he separado dolorosamente

de una acogida memo-rable. Su sosiego dura poco.

de mi amado Pachín, que el 5 de este mes se em-

El seis de noviembre debe huir de nuevo ante otra

barcó para Cádiz, donde le suponemos desde el

amenaza de los franceses.

8. El es mozo y militar, y cualquiera situación

Su barco debe entrar, en una trágica y definiti-

fuera de las filas, sobre desairada, le sería violen-

va arribada forzosa, en Puerto de Vega, cerca de

ta. Yo, viejo y estropeado, sólo debo pensar en esconderme de los hombres que tan mal me han tratado; y pues que en nada puedo servir a la pa-

tria, menguar el número de los que, embarazando al gobierno, la dañan. Tomé esta resolución con mejores apariencias de seguri-dad; hoy no son ya

ciertas. La célebre batalla de Al-

buera no ha tenido las ventajosas consecuencias que se esperaban. Asturias quedó evacuada, pero sin defensa. Los enemigos la dejaron, pero se están a la falda de sus mon-tes. Tendré, pues, que estar con un pie en la tierra y otro en la mar; pero, al fin, gozaré un poco de aquel reposo que sea posible en estos días de turbación y angustia, y de que no he podido gozar en tanto tiempo acá. Me avergüenzo de no poder enviar a usted mi

ofrecida tantas veces; y me avergüen-

zo, no por mi, sino por mi nación. ¿Cómo creerá usted que, empezada a imprimir desde abril, no está aún en la mitad?. Tal es el estado de nuestra tipo-

Navia. Allí, el 28 de ese mes, fallece Don Gaspar

grafía, sin contar con su carestía y con sus otras im-

Melchor de Jovellanos.

perfecciones. Mi sobrino, que cuida de ella, envia-

Las Cortes de Cádiz, el doce de enero de

rá a usted uno de sus primeros ejemplares por

1.812, le declaran "benemérito de la Patria". Ciento

medio del Sr. White, que se halla aquí.

ochenta y un años después su memoria perdura

Este mismo caballero me ha ofrecido una

como ejemplo de español noble y creador, que pu-

carta que acredita la recomendación de Milord Liver-

so siempre los intereses generales por encima del

pool debida a la buena amistad de usted, para que

benefi-cio propio y de la mezquina ambición. Noso-

los cruceros ingleses me reci-ban, si alguna orden

tros, los muradanos, seguimos reconociéndonos en el

del gobierno o desgraciada casualidad me forzare a

talante de aquellos antepasados nuestros que supie-

dejar otra vez a Gijón. Si tal no sucediere, mi propósi-

ron ofrecerle en horas de dificultad y angustia acogida

to de vivir y morir allí será tal inalterable como mi

fraternal. Nos reconocemos en su talante y nos senti-

amistad y reconocimiento a usted. Mi respeto a la

mos orgullosos de descender de ellos.

amable Milady y mi consideración a nuestro Mr.

31


ESTAMPAS MURADANAS Un visitante de Muros, -Don Lorenzo Ayeste Da-

en guirnaldas luminosas en plateada luz. Reverbera

guerre-, escribeu en setembro de 1931, no diario

la luminaria de Muros en la bahía. En la lejanía pal-

“El Compostelano”, unha sentida loa a Muros

pita el motor de una lancha. Y la luz de la lancha

que reproducimos en TMT.

titila en el mar. Las luces del puerto, la azul y roja tiemblan también en las ondas, y son como esos

ANTE LA BAHIA AZUL Tersa, luminosa, rica en pesca y en matices, sin el más leve estremecimiento, coloración azul como un lago; este es el aspecto habitual de las aguas los días de sol, y de ambiente diáfano y calmo. Cuando el tiempo se torna tristón y la atmósfera se estremece con vientos del 1º y 2.° cuadrantes, el paisaje se muestra más serio, la gran masa de agua se vuelve gris, y el enorme espejo azul se quiebra agitándose en numerosos montículos cónicos que hacen balancear las embarcaciones pero sin temores de peligro. El menos diestro en asuntos de mar, puede dormir tranquilamente a bordo del bote más sencillo anclado en la batan un día de temporal, como yo duermo en mi cama.

fuegos de artificio que en las noches de estío tibias

y serenas penden en el aire quietos come farolillos venecianos de policromada lucería. Los monstruos montañosos de la bahía Cruz de Pelos y el Tremuzo, aparecen esfumados en la luz filtrada, tendidos borrosos, sin costras rocosas ni graciosas curvas, descansando del peso secular de sus moles, corno cetáceos gigantes en la plácida noche en el espejo

NOCHE DE LUNA

Noche de luz, noche de poesía, silenciosa y clara. La noche mediada; en creciente la luna; sur flojillo agradable y tibio, como una caricia de la bahía, co-

de la bahía. Y Muros en la noche lunar tibia y silenciosa descansa tranquilo de las faenas del mar en el regazo de Oroso.

mo una promesa de amor. Estrenos nubosos te-

MUROS ES UN PUEBLO DE RUISEÑORES

nues y opalinos velan por momentos et creciente

En Muros canta todo el mundo. Cantan los hom-

lunar próximo al plenilunio, filtrando la plata de su luz. Extensos claro oscuros, suaves y delicados que apenas tiemblan en las aguas dormidas, desgranan

32

bres, cantan las mujeres, cantan los niños.. y cantan bien. Nada importa que se torne gris 'y borrosa la espléndida decoración marina, ni que aumente o


disminuya la pesca, ni se empañe el cristal azul de

mahón, el pecho al aire, la boina vasca de vuelo,

la bahía con vientos y aguaceros. La gente canta,

desnudos los pies algunos, calzados otros con las

y sus cánticos hablan de añoranzas y de amores,

altas botas de mar, en el brazo la ropilla de agua,

bravíos unos, suplicantes otros, piadosos muchos

y en la mano el cestillo del pescado. Y pasan can-

picarescos también. Coplas entonadas melódicas, concertadas. Coplas en gallego, coplas en castellano y en vascuence y en italiano. En la mar se crían peces en la orilla caracoles y en la ría de Muros muchachitas como soles. -Eime de casar en Louro en Louro c'unha Louriña nosa Señora de Louro

tando. En Muros canta todo el mundo. Cantan los

ha de ser mina madriña Declina la tarde. Tras el Oroso se ha puesto el sol. En la dársena los barquichuelos que vienen

hombres, cantan las mujeres, cantan los niños... y cantan bien.

de pescar, arrían presto las velas, como pudieran

Y hasta las gaviotas no tienen las notas agudas y

plegar las alas las gaviotas cuando se posan en el

estridentes de las gaviotas de otros sitios, ni el

mar. Ha dejado de palpitar el motor de una lancha.

grito de alarma del <mazarico> tristón y temeroso

Se oye el rítmico jadeo de las motoras enfilando el

en la noche oscura es anuncio de borrasca, sino

puerto. Vienen de Louro, de Corrubedo, de Insua,

más bien un arrullo de ternura y un suspiro de

de Finisterre... Un grupo de marineros pasa por la

amor.

carretera camino de sus casas pantalón de

Lorenzo Ayeste Daguerre

33


HOME asisado p/ Marcelino García Lariño

domingos, á saída da misa parroquial, os fregueses quedasen pasmadiños no adro escoitándoo

O Señor Anacleto, Cletiño do Eixo como era coñe-

falar, que ata o señor abade dicía del que se

cido, non sería senón que era, o home máis sen-

soubese latín e fose crego non tardarían en facelo

sato, máis intelectual, prudente e discreto que ha-

de bispo para arriba. Daba xenio oílo falar, non

bía no lugar, na parroquia e incluso na bisbarra.

había mellor orador nin predicador nin parlamen-

Non tivera estudios, que naquel tempo só o podían

tario que o fixera como el. Era, como dicían os

ter as familias podentes; e non é deshonra ningun-

seus paisanos “un vindeover”.

ha dicir que a del non o era; pero tampouco eran

Para que vexades a elocuencia e facilidade verbal deste intelecto, basta e sobra dicirvos que en certa ocasión viñera un ilustre catedrático de medicina a dar una conferencia ó Pósito da Irmandade de Labregos e Gandeiros da parroquia. O señor catedrático, xusto é dicilo, falar, o que se di falar, falaba

coma un libro aberto e con coñecemento de causa. Gustara moito. Pero ó final do discurso houbo un coloquio no que tamén tomou parte o noso Cletiño convidado polo presidente da devandita irmandade. ¡E meus homes! O profesor falaba ben, xa o dixemos, pero o noso Cletiño... ¡comíalle as papas!; que oratoria, que facundia, que retórica. Unha cousa é dicilo e outra é velo e escoitalo. Cando xa deixou ó afamapobres de solemnidade, era unha familia labrega e

do do señor catedrático fóra de xogo foi cando es-

algo gandeira, acomodada, que se vía ben coma

te lle pediu a súa opinión sobre os adiantos e pro-

tantas que había naquela tempada por algures. Os

gresos da ciencia da medicina. Entón o señor Ana-

do Eixo tiñan a sona, ben acreditada e merecente

cleto (Cletiño do Eixo), con esa grandilocuencia

por certo, de seren xente prudente, razoable e de

oratoria que o caracterizaba, moi pousado, moi

ben. Pero de toda a parentela era o Cletiño o máis

dono de si mesmo e con moi bos modais, contes-

axuizado e cabal.

toulle:

Cletiño do Eixo, en máis de unha ocasión fora elixi-

–Señor catedrático: Os médicos de antes chega-

do polos seus conveciños para pedáneo do lugar;

ron incluso a saber de que morría unha persoa;

pero el moi humildoso sempre e de todo ben ser,

mais os médicos de agora, con tantos adiantos e

rexeitou acotío ese e outros cargos que a veciñan-

progresos, non saben nin sequera de que a mata-

za lle ofrecía. Mais iso non lle privaba para que ós

ron.

34


O LORO COMPRANDO UN FEIXE DE LEÑA p/ José María García Rodríguez

llo,.afirmóu a dona. E repricóu o loro: —Será do pau do carballo do seu

Doutra vecira foi un loro.

home...

Trouxéronllo a señora Maruxa de Candamo, dende

A muller tiróu o feixe de leria ao chan, petóu a por-

Vigo. E dIxeronlie que era moi faladór. Pro na ver-

ta da señora Maruxa de Candamo e perguntou:

dade chegóu, pechóu o piteiro, que si o abría sería pra manxar, e de falar ren. Pasaba o tempo no fondo da gaiola, tristoño, pro atente. Miraba. Escoita-

ba. Calaba. Os rapaciños dicianlle: —Lorito real para España y para Portugal... Facíalles tanto caso como si orballara. Pro un día... Un día iña unha muller pola Caleancha, co seu feixe de leña riba da cachola e chamouna o loro, que de tanto calar, estudar, mirar, reter e ouservar, xa tiña seu negocio deprendido. —¡Señora aquelal... —¿Quén está con vostede na casa? —Servidora. —

—Estóu eu soliña. ¿Isa leña e pra vender? A vendedora de leña, arrincóulle a metade dos ca—¿E pra que vái a ser?

belos, ao tempo que lle chamaba, desvergonzada,

- cóma a dá?

cara lavada, atrevida, e ainda verbas máis gordas.

—Tres pesetas o feixe... ¿quere?

Ao rebumbio acudiron o señor Manoel do Monte e

Ferreirós, que eran os guardiñas da vila, e leváron

—IAi, está tola! Dóulle unha...

as dúas mulleres pra falcona. Logo chegóu o alcal-

—Pro ¿que me dí? En tres pesetas o feixe é bara-

de e lle espricaron o caso. Ceibóunas Mandóunas

to. Non pido catro, porque levo presa pra voltar a

pra o xuez municipal e iste se dicía:

miña aldea, que teño doente de sarampión un filli-

—A señora Maruxa foi agredida, é inocente. A mu-

ño.

ller da leña respondéu a inxuria de que foi vítima. —Non lle dóu máis que unha, insistiu o loro, por ise

Pro ¿cóma poido eu facerlle xuicio a un loro?

feixe de garabullos. —Nin ren de garabullos, élle leña de pau de carba-

35


A voz dos nosos poetas

Versos temperamentais. p/ Manuel Mª Pena Silva

Luz de Vilares p/ Agustín González López

Versos temperamentais empurrados sen mesura,

Criatura perfecta do silencio

estrofas con mordedura

a pedra. A luz agora

encirrada por demais.

rutila sobre un sono de pedras abrasadas na metade do sol.. Os grises muros

Diferencias persoais

vellísimos que cercan un calado

disparan temperatura,

recinto sen ninguén. O adro soña

chanta a rabia dentadura libre de cargas fiscais.

Sedentos de abeberar,

entre a sombra e o sol e o tempo mudo esvara sobre o templo. Só unha brisa. Brilla a campá e arde na encendida

coma mastíns desbocados,

torre aguda.Os paxaros ausentes

os seus caninos cravados

Camiña a tarde en luz. Abalan leves

no torrente xugular.

a penas unhas herbas. Non se escoita nin un fío de augas que circule.

No torrente xugular

mil rancores renovados...

No mármore e a cruz as lentas horas sobre o silencio que multiplican luces. Calado é o sitio do durmir perenne.

(Rioderradeiro)

De pedra e sol un día de Vilares. 36


Documento de 31 de maio de 1767 polo que se nomea capelán da Capela do Carme de Muros a D. Joseph de Montes. p/ Manuel Lago Álvarez

razgos Fundados, por el doctor don Pedro Durán de Porrúa, Comisario del santo oficio y Prior que ha sido de la Colegiata de esta referida Villa y Do-

Os protocolos notariais do distrito de Muros que se

ña María Álvarez de Figueroa, ambos a lo presen-

custodian no Arquivo Histórico Universitario de

te, difuntos, y el otorgante actual Legítimo Patrono

Compostela, conforman unha importante fonte de

Insolidum de la Capilla advocada de Nuestra Se-

información sobre a historia de Muros ao longo de séculos, e dannos a coñecer interesantes datos sobre persoas e feitos que ata o de agora se descoñecían. Entre os protocolos están os de notario don Thomas de Campelo que exerceu o seu cargo, en Muros, entre o anos 1758 e 1808. Entre os centos de documentos hai moitos relacionados coa Capela do Carme que confirman datos xa co-

ñecidos, e outros que nos ofrecen información nova, coma a relacionada co nomeamento do seu primeiro capelán que recaeu no coengo da Colexiata de Muros,

don Joseph de Montes.

Este

mesmo documento revelanos que o primeiro patrono da capela foi , D. Felipe Romero Durán Albarez de Figueroa, sobriño do fundador da capela -Don Jerónimo Durán-, falecido en Chile, e ambos parentes de Don Pedro Durán de Porrúa, quen fora Prior da Colexiata de Muros entre 1658 e 1688. O documento é moi interesante polos detalles que ofrece e sitúanos nunhas datas nas que solemnizar un compromiso era algo máis que fir-

ñora del Carmen del que abajo se hará mención,

mar un papel.

Y dixo que don Gerónimo Romero, tío legitimo del

Transcrición documento de 31 de maio de 1767 polo que se nomea capelán da Capela do Carme de Muros a D. Joseph de Montes, presbítero.

otorgante, por su última disposición con que murió en la ciudad de Chile, Reino del Perú, enderezar cosas que ha dispuesto, mandó que en esta calle de la Villa se fundase la motivada capilla por Patronato de legos con la misma advocación de Ntra.

En la Villa de Muros a treinta y un días del

Señora del Carmen agregándola a los vínculos y

mes de mayo, año de mil setecientos sesenta y

mayorazgos y llamando a sus Patronos insolidum

siete, estando a presencia de mí, notario, y otros,

de los sucesores de ellos, destinando caudales

D. Felipe Romero Durán Albarez de Figueroa Re-

suyos propios para la fábrica, sus ornatos , y ren-

gidor perpetuo de la Villa de Noya de la que es

tas, mandando también que en el altar mayor de la

vecino, Dueño y Señor de sus Vínculos, y mayo-

referida Capilla se celebrase el sábado de cada

37


semana perpetuamente una misa rezada por su

fuere. = que si el otorgante determinare hacer

anima y la de sus mayores; cuya disposición ha debido aprobar su existencia los señores del Real Tribunal de este Reino asistiéndoles el señor Fiscal de Su Majestad en el que lo fue de la Real Audiencia Marcos Argaiz y de el otorgante, declarando también por patrimonio de Legos la repetida Capilla, mandando fabricarla con toda prontitud; que tuvo efecto, y están acondicionar un retablo, y colateral grada haia pronto Capellán que celebre desde hoy misas husando de su derecho, atendiendo a la prioridad, suficiencia, y celo Joseph de

nuevo nombramiento de capellán, deberá hacerlo

Montes presbítero desta enunciada Villa, resol-

don Joseph de Montes, inmediatamente cesar en

viendo en la manera que manden se lo permita,

la celebración de las prenotadas misas, sin que

elige y nombra al propio Don Joseph de Montes

pueda valerse de motivo ni pretexto alguno, dando

por tal Capellán de la Capilla para que lo sea por

lugar a algunos destos dispendios deberían ser de

el tiempo que lo fuere la voluntad del expresado

su cuenta.

otorgante y durante el pueda. Celebrar y celebre

cer por si patrimonio Real de legos o la Capilla, y

una misa en cada sábado del año en el citado altar

en favor del otorgante y no de otra persona. =

mayor de la enunciada Capilla, por cuia limosna de

Que el, sobre dello no podrá ni deverá ynferirse, ni

cada una se obliga el otorgante en la forma satis-

entrometerse en cosa alguna de la Capilla, sus

facerle, quatro reales por quenta de las rentas y

Alajas, y Ornatos, más de tan solamente en la ce-

fondos que se han de adquirir para el cumplimien-

lebración de las funciones misas, cuidando de la

to de la fundación de misas, y de su limosna

Virgen Nuestra Señora y exortando a los fieles pa-

páguese importe en cada año ducientos y ocho

ra que le rindan los debidos obséquios. = Dado lo

reales de el esplicado, con y su paga ha de hazer

qual elocuentemente juró a Dios Nuestro Señor

por una vez al fin de cada uno, sin ninguna omi-

con una señal de Cruz que formó en su mano de-

sión, ni desquento a lo que se allana en la manera

recha, seguidamente que yo, el notario, doy fe,

que más vien se requiera, pena del corazón y cos-

diciendo que en este nombramiento de Capellán,

tas, y además de ello con las condiciones siguien-

no ha intervenido, simonía, grave, ni especie de-

tes = Que fenecido que sea el primer año de este

lla. = Presente de hecho Josep de Montes, y dixo

nombramiento dicho don Joseph de Montes debe-

que lo aceptaba y acetó, y en su convenga tam-

rá noticiarlo al otorgante, para que le havise prosi-

bién se obliga en la manera que mas bien en Dios

ga de tal Capellán si lo tuviese conveniente, cuio

se lo permita de quien interin fuese tal Capellán de

paso deberá dar en todos los años mientras que lo

la referida Capilla, celebrará en su altar maior to-

38

= Que siempre ha detener y recono-


dos los sábados de cada año una misa rezada por el alma de don Gerónimo Romero y las de sus maiores, y limosna de quatro reales que queda nominada y normas; y fenecido el primer año deste nombramiento lo noticiará al otorgante para proseguir en caso queselo permita, y procediendo, hará la misma diligencia en todos los años que sea tal Capellán, y cuando haga nuevo nombramiento a favor de otra persona cesará puntualmente en la celebración de las misas dándole dándole para ello haviso, o de qualquiera requerimiento que le

hagan, sin dar lugar a questiones, gastos, ni dispendios los que si los hiciese, consiente sean de

lo hagan executar, guardar y hacer conforme como

su quenta. = Que no se inquirirá en los vienes,

por sentencia definitiva de Juez competente, con-

Alajas, ni otra cosa de la Capilla, masque el cele-

sentida y pasada en actuación de cosa juzgada,

brar las citadas misas y cuidar de la decencia y

renunciando a todas leis, fueros, y derechos de su

mantener el culto de la Virgen nuestra señora,

favor, y que las leyes prohive en forma, y además

quelo demás queda al cargo del otorgante o perso-

dellas ldo. Don Joseph de Montes, también renun-

na que dipute, Y en todo cumplirá con las más

ció del Capítulo obinaruoque suam deperis desolu-

condiciones queban insertas, sin faltar a estas y

cionibus, Licenzia mater, y menor de su prelado, y

otras, haciendo lo contrario, y qualmente consien-

las mas que le competan, ansi lo dixeron, otorga-

te pagar todas las costas, gastos, y en juicios que

ron y firmaron de sus nombres deque fueron Testi-

se causaren, y que a ello sea aproximado por el

gos Joseph Ventura de la Vaza, Gn Patricio Seaz,

Vigor Judicial permitido en derecho. Y el otorgan-

y Gaspar García Bermudez, vecinos de esta dicha

te, y acetante, cada uno por lo que les toca y ban

Villa, y de todo ello y conocimiento de lo contenido,

obligados para la maior validación y cumplimiento

y Asesamente yo, Notario hago fee = en dos folios

desta escritura, dan y otorgan todo su poder, a los

= enteros = ma = vª #

Jueces, y Justicias, que de los dos conforme a derecho puedan y devan conocer, para que ansi se

Felipe Romero de Figueroa, ante mi, Tomás de Campelo.

39

Joseph Montes -


COLABORA:

CONCELLO DE MUROS

40


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.