The Muros Times nº 35 Xaneiro 2017

Page 1

The Muros Times -Revista Dixital Muradana de Arte e Cultura-

Nº 35 XANEIRO—2017

1

Fotografía: Juan Lado Castro


The Muros Times Nº 35—XANEIRO—2017

Indice: Cruceiro do Adro do Convento (p/ Xokas Figueiras)

Páx. 3

Fr. José Manuel Pan Lago (p/ Raimundo Arias Corona)

páx. 4-7

Novas de onte de setembro de 1910

páx. 8-9

A nosa xente: Javier Fernández Fernández

páx. 10

A división territorial de Muros en 1836 (p/ Manuel Lago Álvarez)

páx. 11

Os apelidos das xentes de Muros (II)

páx. 12-13

Repaso pola historia de Esteiro: O asentamento dos cataláns (VI)

páx. 14-15

Fonte de Uía (p/ Elixio Vieites)

páx. 22

¿El alcohol es malo para el corazón? (p/ Dr. Ricardo Castillo)

páx. 18-19

RIODERRADEIRO, el poeta de la Costa da Morte

páx. 20-21

La higiene en Muros

páx. 22-23

Os beneficios das Terapias Asistidas con Animais (p/ Cintia París)

páx. 24-25

Sistemas silvopastorais (II). Razas bovinas (p / José A. Lago Lestón)

páx. 26-27

Publicidade na prensa local de Muros, en 1928

páx. 28-29

A peregrinación de 1920

páx. 30-31

Alto ejemplo

páx. 32-33

A merluza de 1957

páx. 34

Miña xentiña e a visita (p/ José Mª García Rodríguez)

páx. 35

O Señor Lourido (p/ Marcelino García Lariño)

páx. 36

A voz dos nosos poetas: O carneiro do Panchesa (Manuel da Roura)

páx. 37

Arrendamento do Cura de Tal (1760). (p/ M. Lago Álvarez)

páx. 38-39

“THE MUROS TIMES” non se responsabiliza nin se identifica coas opinions verquidas por parte dos seus colaboradores nos materiais publicados.

Director: Jorge Lago Rama - Editor: Manuel Lago Álvarez Difusión da Cultura—

Depósito legal : C2437-2013 2


Cruceiro do adro do Convento p/ Xokas Figueiras. Tipo de ben: Cruceiro, Concello: Muros / Muros (comarca) Parroquia: Louro (Santiago) Lugar: Adro do Convento Outra denominación do ben: Cronoloxía: Século XIX, Descrición: Formado de dous corpos, un de catro columnas cun capitel floreado que asenta a súa vez sobre outro corpo de oito columnas, todo elo rematado

Historia de Muros y su distrito .- 2ª ed. Ramón de Artaza Malvárez http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/ siotuga/documentos/urbanismo/MUROS/ documents/22396CA016.pdf - pax.15 Afeccións: Ten camiño de acceso?: Si Está cuberto de maleza: Non Está afectado por algunha obra: Non Estado de conservación: Moi bo Atópase en perigo nestes momentos?: Onde está localizado: Latitude: 42.7630001468 Lonxitude: -9.07387554646 Empregamos o sistema de coordenadas WGS84

superiormente nunha cruz latina que ostenta unha imaxe da Virxen de medio corpo; no fuste ten gravada a data 1889.

Propiedade: Privada Uso actual: Outros Código no Catálogo da Xunta: Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xunta e dos PXOM) Referencias bibliográficas:

3


Fr. José Manuel Pan Lago Dende

sempre,

moitos

muradanos

polo

Llamado que nos aparta en lo físico de un servidor,

mundo. Uns, emigrantes forzosos, e outros,

espiritual y social, con 45 años de lucha por el bie-

chamados pola súa vocación. Un deles, José

nestar del prójimo.

Manuel Pan Lago, falecido fai uns anos,

José Manuel Pan Lago, natural de Los Muros de

deixou una fonda pegada nas terras de Ve-

La Coruña, España, nace el 26 de abril de 1936,

nezuela. E tanto foi, que na cidade de Turmero (estado de Aragua),

hijo de Nicolás Pan y Antonia Lago. De niño muy

lembrase a súa

estudioso, realiza sus estudios de primaria y se-

memoria como se pode lembrar a un fillo

cundaria en el colegio Herbón de La Coruña. De

desaparecido. Blogs, páxinas de FB, rúas, e

allí ingresa al Seminario. Misionero para Tierra Santa y Marruecos, en 1948 estudia filosofía en el Colegio de Pontevedra y teología en el Colegio Santiago de Compostela. Para el año de 1960 se ordena como sacerdote. Ejerce sus dos primeros años sacerdotales como misionero en la provincia de Galicia. En el año de 1962 atraviesa el océano. Es destinado a Venezuela, país que amó tanto como a su patria. En ese entonces le envían al 23 de Enero de Caracas, una de las parroquias más populares de la capital. Una época de plena convulsión política, y justamente en el 23 de Enero se libraron grandes batallas en el derrocamiento de la última dictadura sufrida por los venezolanos. José Manuel Pan Lago, con las únicas armas con que cuenta son, la palabra de Dios, una capacidad de escuchar, dialogar, y su expresión asertiva ante toda

ata un centro de saúde levan o seu nome.

situación, se inserta en la comunidad como un servidor del Señor. Los parroquianos encuentran tran-

Velaiquí unha das moitas semblanzas que de

quilidad y seguridad al momento de escuchar la

el se fixeron nas terras de Venezuela, con-

misa: el padre Pan ha logrado que su Iglesia y

cretamente a que lle dedica o periodista Raimundo Arías Corona.

quienes acudan a ella no sean perturbados. De

El 17 de diciembre repentinamente doblan las

nocimiento del padre Pan cuando, allá en La Pas-

campanas de la iglesia. I—Todos se dicen: "Qué

tora, donde vivía, llegaron los comentarios: “El curi-

extraño, ¿quién fallecería?". La noticia se propaga

ta de Cristo Rey es apretao”. Cuán lejos estaba yo

como el viento: "Murió el padre Pan". Expresiones

de saber que el Señor un buen día me colocaría en

de asombro en todos. La confirmación de la noticia

su camino.

esa época, sin conocerle personalmente, tuve co-

de inmediato une al pueblo en oración. El padre

A pesar de los avatares de la época, rompiendo

Pan acudió al llamado del Señor.

barreras y solventando obstáculos, el padre no se

4


detiene, construye la iglesia San Pedro Claver, de

En 1977 es nuevamente trasladado a Cagua. Por

la cual fue párroco, e igualmente construye la Igle-

corto tiempo, pues hay otros destinos para él. No

sia Parroquia en La Planicie, de Caracas.

obstante, logra remodelar la iglesia y construir la Casa Parroquial. Se incorpora al Grupo Scout, co-

En 1965 recibe el título de maestro normalista en

mo buen ecologista... Preocupado por los peligros

educación primaria y es trasladado a Soledad, en

que las drogas significan para los jóvenes, da un

el estado Anzoátegui. Allí remodeló la Iglesia y fun-

apoyo total a la Asociación Mundial de Boxeo

dó el grupo juvenil "Todo Volumen". Para 1967

(A/6131 en su campaña "No a las Drogas".

Imparte educación en el Colegio San Antonio del Tigre. Funda el Grupo Juvenil "San Antonio" e ins-

En 1979 es enviado a las costas aragüeñas, a

tituye la Misión de la Juventud.

Ocumare. José Manuel Pan Lago, desconoce cuánto tiempo estará en cada sitio, sólo está segu-

El año de 1970 le tiene deparado otro destino. Es

ro de sí mismo y de su gran misión. Donde llega

enviado a tierras aragüeñas, designado Párroco de

actúa a la brevedad: es asi como en Ocumare crea

la Iglesia San José de Cagua. En esta parroquia

el Grupo Juvenil, instituye la misa de los niños y

funda 8 grupos juveniles en las zonas periféricas

debuta como guionista de las obras teatrales Pa-

de la ciudad e igualmente funda la Escuela Taller

sión, muerte y Resurrección de Jesús. San Sebas-

"La Carpiera", objetivos que logra durante sus cin-

tián y Rescate de la juventud, obra que bajo su

co años como servidor de esta comunidad. En

dirección se presentó en Ocumare de la Costa y

1975 es enviado como Párroco a San Casimiro,

luego en el Teatro de la Opera de Maracay.

donde ejerce su ministerio hasta 1977. En ese corto tiempo funda el Grupo Juvenil Parroquial y. sin-

En el año de 1980 otra misión, otra comunidad:

tiendo la necesidad de un medio de comunicación

continuar el camino de quienes le han antecedido

que le permita a la comunidad estar mejor informa-

e iniciar nuevos proyectos, drenar inquietudes y

da, funda junto a un grupo de jóvenes un periódico

trabajar por el prójimo: le envían al Valle del Lai-

de circulación mensual que titula Prohibido, asu-

rén. Llega a Turmero como párroco de la Parro-

miendo su dirección.

quia Nuestra Señora de Candelaria un 26 de octubre de 1980. Parroquia a la cual sirvió con profun-

5


da dedicación, y en la que esparce sus semillas hasta el 17 de diciembre de 2005, cuando sus restos descansan en nuestra tierra a los pies de la Santa Patrona la Virgen de Candelaria. A su llegada, de inmediato empieza a trabajar y en 1981 funda el Grupo Juvenil Parroquial. Reactiva la Sociedad de San Vicente de Paúl, a través de la cual se crea la "necesidad urgente" de distribuir 40 bolsas de comida mensualmente. Bajo el tema –“ojos que no ven corazón que no siente" y con el apoyo del equipo religioso Nuestra Señora de Candelaria, la F/ comunidad y grupos de apostolado se construye el retablo en laminillas de oro y cedro donde hoy los devotos de la Santa Patrona, la Virgen de Candelaria, le veneran. Instituye

un consejo. Un alerta. Una enseñanza.

las novenas en honor a la Santa Patrona, que se

José Manuel Pan Lago siente las necesidades de

celebran anualmente entre el 23 y el 31 de enero de

su pueblo y busca soluciones. Es así como para

cada año. La Misa de Aurora que, en honor a la pa-

1986 funda el Liceo Experimental La Candelaria.

trona, se realiza el 1 de febrero. Todo como el

Para 1988 bajo el lema "Antes de Maldecir la Oscu-

preámbulo a la celebración del gran día, "El Día de

ridad trata de Encender una vela" funda el Complejo

la Luz", "El Día de las Candelas", ''El Día de la Presentación al Señor": el 2 de febrero, el día de la Virgen de Candelaria. Instituye la misa de tos niños, la misa de los jóvenes, la misa en honor a San Francisco de Asís, presenta su obra. Pasión, Muerte y Resurrección de Jesús, hoy esta obra constituye toda una tradición en las actividades de la Semana Mayor. El Padre José Manuel Pan Lago, despliega toda una actividad evangelizadora y social en nuestra comunidad, ningún problema del prójimo le es ajeno, quien a él acude consigue una respuesta, un apoyo una solución, en los conflictos laborales intercede ante las partes, es garante de las soluciones y acuerdo obrero patronales. Acude ante las autoridades en defensa del campesino, el trabajador, el ama de casa cuando sus derechos son violados. José Manuel Pan Lago no tiene horario está a disposición permanente para atender a quien le solicita. Su misa tiene características especiales, la Homilía la acompaña con las reflexiones de la actualidad que vive el

Médico Parroquial, en el que laboran 35 médicos, 17

país, la problemática de nuestra comunidad. Los

especialistas, servicio de rayos x, econosograma,

riesgos de salud. Siempre hay una recomendación

laboratorio y odontología. Este centro de especiali-

6


dades ha prestado atención médica a más de

necesario en los días sucesivos y traer ejemplares

2.000.0000 de pacientes locales como de otras re-

adicionales para cubrir la demanda. Me solicité, le

giones y su labor ha evitado que la salud colapse en

visité después de las festividades de la virgen de

nuestra ciudad.

Candelaria. En la visita coincidimos en un sueño editar una revista, hace referencia a la ya editada ante-

Impulsa la construcción de nuevas Iglesias, como

riormente, expresa una confianza de que si una per-

el caso del sector Primero de Mayo, en Paya; la Vir-

sona se dedica exclusivamente a ella la misma po-

gen Niña, en Rosario de Paya, hoy Parroquia bajo la responsabilidad del padre Alexánder Reyes, un sacerdote emergido de la tierra turmereña, uno de sus alumnos en su transitar por nuestra tierra. Así mismo, dedica tiempo a obras sociales y refuerza la vida espiritual apoyando las vocaciones sacerdotales: a su fallecimiento, en el seminario se encuentran tres jóvenes de esta comunidad realizando sus estudios y contamos con el diacono Luis Martínez, pronto a recibirse de sacerdote y el padre Javier Rojas párroco de Camatagua. En su deseo de tener mayor comunicación, con la

dría lograrse. Estudio el proyecto, la viabilidad del

comunidad en el año 1992 edita la revista del Com-

mismo y se lo presento sugiriendo el nombre de

plejo Parroquial Turmero. Con gran esfuerzo logra

Candelaria Turmero, exclamo "Me gusta, porque es

poner en circulación tres ediciones. Las dificultades

necesario que el nombre de la Patrona este en cada

le impidieron continuar, pero no le hicieron perder la

hogar de este Municipio". Para mayo de 1977 sale el

meta; era un objetivo, un reto, una revista. Gracias a

primer número de La Revista Candelaria Turmero,

su amistad con el doctor Manuel Barroso, investiga-

bajo su dirección y edición. Hoy a su partida la revis-

dor e historiador, y al apoyo de la empresa privada,

ta cuenta con 103 ediciones.

se editan dos libros de singular importancia referen-

Gestiona recursos para la reparación del techo de

tes a la historia de Turmero: El Sitio de Villers en

la Iglesia. Ahora busca para el piso, el mismo es

Turmero y Turmero en los documentos inéditos. De

cambiado y concluido en el mes de octubre del

este último se hizo necesaria una reedición. José

2005. El llamado del Señor para su descanso eterno

Manuel Pan Lago no se detiene. Quiere más para su

le llega cuando aún tenía planes para su comunidad,

pueblo, especialmente para los jóvenes. El año 2000

su vida incansable jamás te permitió decir "hasta

inicia la construcción del nuevo edificio del liceo Ex-

aquí llego". Todo lo contrario, meta lograda, nuevo

perimental Nuestra Señora de Candelaria, hoy con-

proyecto.

cluido y próximo a iniciar actividades.

Para José Manuel Pan Lago no hay un adiós, hay

En el año de 1996 la Directiva del diario La Reli-

un hasta siempre. Padre, gracias por su tolerancia,

gión el decano de la prensa nacional, solicita de mis

su paciencia y sus grandes enseñanzas. Aquí per-

servicios, ante la necesidad apremiante del diario de

maneceremos bajo sus orientaciones hasta el día

incrementar sus ingresos por ventas publicitarias y

que el Señor nos invite a compartir con usted y

circulación, para el mes Enero de 1977, diseño el

nuestros seres queridos el reino de la eternidad.

proyecto de una edición especial dedicada a la Virgen de Candelaria Turmero, le informo al padre, de

A la IBA. IBA; ¡IBAAAA; José Manuel Pan Lago

este proyecto le brinde su apoyo. La Edición espe-

QUE VIVAAAAAAAAAA....¡

cial resultó un éxito total, en una mañana se vendieron 1000 ejemplares del diario en Turmero y se hizo

7


Novas de onte de setembro de 1910 DE INTERES LOCAL

Bienvenidos Después de una corta temporada en Caldas de Reyes, regresó a nuestra, villa el simpático amigo y muy querido Vicepresidente de la LIGA DE AMIGOS, D. Jacobo Formoso Porrúa, así como sus señores padres y hermano, nuestros amigos, D. Juan Lorenzo y D. Antonio Formoso. Flota pesquera. Procedentes de Coruña, Marín y otros puertos de nuestro litoral gallego estuvieron varios días dedica-

Enhorabuena

dos á la pesca de la sardina en nuestra incompara-

Ha dado á luz con toda felicidad una robusta niña la

ble ría 80 traineras y 5 tarrafas movidas á vapor.

señora de nuestro buen amigo el joven ligario D.

Con tal motivo el puerto ofrecía un animado aspec-

Ramón Lestón. Tanto la madre como la recién naci-

to; a pesar de que veía con disgusto el que los fo-

da continúan sin novedad. Nuestra más cordial en-

rasteros se llevasen la sardina que entró en nuestra

horabuena a los señores de Lestón.

ría para los pobres jeiteiros. Ya tarda la desaparición del aparejo que usan las traineras.

Fuego.

Venta de un vapor

El 5 por la tarde iniciose un pequeño incendio en el depósito de leña que para el servicio de su Panifica-

El buque inglés «Cairbayán» que como saben nues-

dora tiene el industrial D. Abelardo Dubert Siaba en

tros lectores se halla fondeado en bahía desde cer-

el barrio del Carmen. Gracias al oportuno auxilio, el

ca de cuatro meses, fue adjudicado en pública

voraz elemento pudo ser pronto sofocado.

subasta al industrial coruñés D. Marcelino Suárez, quien tiene proyectado dedicarlo nuevamente á la navegación de altura. De viaje Con dirección a Madrid salió el 11 del actual el joven escritor D. Rafael Estévez. Lleve buen viaje el querido amigo. Romería. Con gran concurrencia de, devotos se celebró el domingo 4 del corriente una solemnísima función a

Movimiento de puerto

la Santísima Virgen de las Nieves en su capilla, sita en las inmediaciones de la villa. Felicitamos muy de

Fondearon en bahía dos buques holandeses de la

veras al mayordomo D. José Piñeiro de Alivia, por el

misma compañía, uno de ellos de palos dobles, que llamó mucho la atención por la novedad, un bergan-

esplendor que sabe dar a estos religiosos cultos.

tín goleta español, una goleta de la misma nacionali-

8


dad y la corbeta «Rosa» que manda nuestro buen amigo D. Manuel Fernández. Los dos primeros salieron para su destino, el bergantín para el Freijo, a cargar pinos, y la goleta, con piloto muradano, emprendió viaje á las costas de levante. La corbeta «Rosa» continúa fondeada en la bahía, descargando una pequeña partida de sal. También salió para el Freijo después de reparadas las

Una boda. Antes de terminarse la presente quincena contraerán matrimonio en esta villa la simpática señorita María Caamiña con nuestro amigo el Piloto de la Marina Mercante D. Domingo Antonio Fernández Formoso. Larga y fecunda luna de miel les deseamos y prosperidades sin cuento.

averías el vapor inglés «Larpool» y desde allí se-

De veraneo

guirá su viaje a Cardiff.

Se nos dice que el canonista don Pepito Franco,

Viaticada

va de visita a Lourizán. Su amigo Eugenio.

Hallase viaticada la señora doña Ramona Formo-

.

¡Dia. . . .rio. . . .Uni. . . .ver. . . .sal .

so. Hacemos votos por la salud de la enferma.

¡Maldita Censura¡ Buen viaje y liberal demócrata.

Marcha próxima.

¿Que pasó?

Dentro de unos días saldrá para su curato el sim-

Acaba de llegar a, nosotros una noticia que de ser

pático sacerdote, y muy querido amigo nuestro D.

cierta se ha de prestar para muchos comentarios,

Manuel Longa, a quien, tuvimos el gusto de salu-

Trátese de una discusión habida en la Plaza de la

dar en esta villa después de larga ausencia.

Constitución entre el abogado D. Ramón de Ar-

Voz de alerta.

taza y el Cura párroco D. José Souto Iglesias, por negarse este a reconocer por dueño a aquel de la

Dícennos que las paredes del nuevo muelle en

capilla de la angustia; emplearon palabras fuertes,

construcción, no llevarán cemento, por hallarse

dándose por segura la presentación de querella

así dispuesto en el plano, resultando por lo tanto

criminal ante los Tribunales ordinarios, por haber

un muro con las piedras bien asentadas, pero na-

sido injuriadas, en aquel acto, dos jóvenes de in-

da más. De ser esto cierto nos permitimos llamar

tachable conducta. No estamos enterados de la

la atención de nuestros ediles para que sin demo-

veracidad de la noticia, pero de ser cierta, pro-

ra pidan y soliciten ese indispensable y útil ele-

meternos ocuparnos extensamente en estas co-

mento para la obra, al igual que se hizo no hace

lumnas del asunto.

mucho con el último malecón que corre á lo largo del pueblo. Tienen pues la palabra nuestros representantes en el municipio. Felicitación

A los suscriptores de fuera. Si durante los días que transcurran hasta la aparición del número próximo, no se ponen al corriente con esta administración en sus pagos, los suscrip-

Hemos recibido el Reglamento porque ha de re-

tores de fuera de Muros, tendremos el sentimiento

girse la Sociedad «Liga de Amigos de Noya y

de suprimirles el envío de este periódico y quizás

Lousame,» de la que es Presidente el distinguido

algunos nombres para escarmiento de los demás,

hijo de aquella villa, nuestro particular amigo, D.

aparecerán en sus columnas, en una sección que

Alejandro Cadarso ex-Gobernador de las provin-

titularemos Ratonera Permanente.

cias de Pontevedra y Huelva. Basta la lectura del Reglamento para augurar, sin temor a equivocación, largos y felices años de vida a la sociedad hermana. Bravo ligarlos noyenses; desde estas columnas nuestra más entusiasta felicitación.

NOTA: Cuando ya los originales habían sido remitidos hemos recibido un comunicado sobre la cuestión habida entre los señores que arriba se mencionan. Para el próximo número será publicado.

9


A NOSA XENTE Javier

Fernández

notas máis que notables.

Fernández

De familia de mariñeiros, a súa vida tamén está ligada ao mar. Comezou a aprender o oficio

Javier, é o seu nome de pila, pero entre nós coñe-

de redeiro aos catorce anos. Hoxe é un experto

cémolo mellor por “Javier o redero” ou “Javier de

profesional, amante do seu traballo e moi cumpri-

Lusia”, aínda que, os que xa temos algúns anos, lembramos que de pequeno chamabámoslle CHAPI, e se lle chamaba así por algo...

Javier naceu en Muros, un frío mes de febreiro do ano 1964, sendo o quinto de seis irmás (catro homes e dúas mulleres: Manolo, Tono, Mingos, Engra-

dor. Con bo ou mal tempo, chova ou vente, il esta

cia

Lolita).

reparando redes para que os barcos non perdan

en

día de pesca, e non só no peirao de Muros, senón

Muros, na es-

que tamén se despraza a outros portos de España

cola

e Portugal para atender as embarcacións murada-

e

Estudou

de

Don

nas.

Manolo,

na

Academia

de

A súa fama como profesional rebasou as

Doña Katy e no

nosas fronteiras, sendo solicitado para asesorar a

Colexio D. Ra-

patróns muradanos nos EE.UU.

món de Artaza.

grandes aparellos. Un deles, Suso Caamaño, non

O servizo militar fixo en Ferrol, no Museo Naval, do

cansa de repetir que o saber de Javier fai -como se

que di ter moi bos recordos, salvo o de un tenente

ve na foto- que os copes veñan cheos de peixes.

no armado de

chamado Celestino que era coma a súa sombra e que non lle daba tódolos permisos que el quería, e

Javier ten outra faceta moi a ter en conta: é

non porque se portara mal, senón porque Javier

un gran embaixador de Muros. Cada vez que as

pedía permisos especiais, e o tenente ben sabía

cámaras de televisión filman no peirao de Muros,

para que eran... Felizmente casado con unha gua-

dedícanlle tomas a Javier, e non só iso, que tamén

pa moza de Baño, ten unha filla que se chama Li-

é entrevistado e nas súas respostas sempre con-

dia, que éo seu orgullo, e que con vinte dous anos

testa con coñecemento pleno as preguntas que se

rematou os seus estudos superiores con unhas

lle fan. En definitiva: todo un “crac”.

10


A división territorial de Muros en 1836.p/ Manuel Lago Álvarez.

configuración territorial que hoxe temos.

A composición territorial actual do noso concello ten os seus referentes históricos no Real Decreto de 23 de xullo de 1835, que dispoñía as normas polas cales se deberían rexer as poboacións para a formación dos concellos. A circular nº 30 do Goberno Civil da provincia, publicada no BOP nº 109 de 9 de abril de 1836, amais de regular a forma de elección de alcaldes, tenentes e pedáneos, supeditaba todo o proceso electoral a necesaria proposta que a Deputación Provincial debía formular sobre a distribución e situación de tódolos concellos da provincia. O artigo 6º da referida circular dispoñía: “Que la Diputación provincial designe la distribución y situación de los ayuntamientos conforme a la base propuesta, y con aprobación del Gobernador Civil se lleve desde luego a efecto sin perjuicio de la Resolución de S.M. a quien se elevará cuenta de todo por el Ministerio de Gobernación del Reino”. De forma moi rápida, no BOP de 25 de abril de 1836, apareceu publicada a proposta feita pola Deputación provincial con respecto a configuración

No Boletín Oficial da Provincia de 18 de xuño de

territorial do concello de Muros. Dita proposta re-

1836, fíxose pública a resolución definitiva, que

collía que o concello de Muros estaría composto

configuraba territorialmente o concello de Muros

polas parroquias de Muros, Serres, Louro, Ses-

composto polas parroquias de Muros, Serres, Lou-

taio, Abelleira, Torea e Tal, xunto coas de Lari-

ro, Sestaio, Abelleira, Torea, Tal e Esteiro, cre-

ño, Lira, Carnota e San Mamede. A parroquia

ando o concello de Carnota, composto polas parro-

de Esteiro aparecía formando parte do concello de

quias de Lariño, Lira, Carnota e San Mamede.

Outes.

O mesmo Boletín da conta do número de habitan-

A circular citada (de 9 de abril de 1836), no mesmo

tes de cada unha das parroquias, sendo a de Mu-

artigo recollía a posibilidade de que “os pobos e

ros a máis poboada con 788 veciños e 3958 almas,

as persoas máis prácticas e ilustradas dos mes-

Serres con 270 veciños e 1173 almas; Sestaio con

mos”, puderan dirixir ao Gobernador Civil as noti-

19 veciños e 89 almas; Louro con 106 veciños e

cias e observacións “que les sugiera su celo y

550 almas; Abelleira con 200 veciños e 506 almas;

sean conducentes al buen éxito de una resolu-

Torea con 94 veciños e 498 almas; Tal con 50 veci-

ción de tan decisivo beneficio público”.

ños e 256 almas, e Esteiro con 202 veciños e 826

A Resolución recaída foi moi rápida e tivo en conta

almas. A poboación total era de 1729 veciños e

as alegacións presentadas, que deron contido á

7856 almas.

11


Os apelidos das xentes de Muros (II) O apelido CAAMAÑO, é o terceiro máis extendi-

ci Fernández de Caamaño, Señor da Casa de Noia,

do en Muros. Un total de 913 persoas levan este

que acompañou ao Rei Fernando III, O Santo, nas

apelido, (9,51 % de Galicia).

conquistas de Córdova e Sevilla, e Vasco Fernán-

Toponimia: Posible orixe toponímica: en Galicia atopamos os seguintes lugares coa grafía Caamaño: - na parroquia de Santa María de Caamaño, no concello de Porto do Son.

Heráldica Apelido galego que, segundo unha antiga lenda, procede do príncipe Sicambre, bisneto do último Rei dos troiáns, que desembarcou en Galiza e deu orixe a este apelido. A sua antiguedade é tan evidente que xa en tempos dos reis suevos aparece un camaño como gobernador de Galiza, presidendo un concílio no 453. Nos tempos do Rei Teodomiro, Talasio Camaño, casado con Indegunda, sobriña do Rei godo Atanaxildo, era Señor do Promontório de Neiro e das illas Licas, que son actualmente as de Baiona; ao ficar viuvo foi no-

dez de Caamaño, que tomou partido por Pedro I, O

meado Bispo de Astorga, figurando, co seu irmán

Cruel, pasando logo a Portugal, onde deu orixe aos

Pantardo Camaño, Bispo de Braga, no terceiro Con-

Camões de aquela nación.

cílio de Toledo. Asemade, Anserico Camaño, Bispo

Tiveron casas solarengas en Vista Alegre e Barran-

de Segóvia, interveu moi activamente nos IV, V, VI e

tes, dos cuais procedian Garcia de Caamaño Men-

VII Concílios toledáns. Sandia de Camaño, Gran

doza Sotomayor, que foi cardeal arzobispo de San-

Señor da Galiza, axudou ao Rei Paio (Pelayo) na

tiago de Compostela, e Fernando Caamaño de An-

Reconquista, e Pedro e Fruela Alonso de Camaño

drade e Sotomayor, Bispo de Paléncia e de Sigüen-

fundaron, nas proximidades de Noia, o mosteiro de

za, despois Arzobispo de Burgos e Compostela e

Toxosoutos, no1129, e ficaron nel de monxes. O

várias veces Capitán Xeneral do Reino de Galiza en

devandito mosteiro pertencia á Xurisdicción da aba-

Rubiáns (Vilagarcia), a que pertenceu Fernando de

dia de Sobrado, fundada a sua vez polo conde Her-

Caamaño e Figueroa, que tamén foi Cardeal Arzo-

menexildo e a sua muller Paterna de Camaño., e na

bispo da Sé Compostelá; na freguesia do concello

sua igrexa tiveron xacemento os señores desta

de Vilanova de Arousa, en Caldas de Reis, en Ro-

família. A primitiva casa solarenga, que se chamou

melle (Samos) e en Rianxo.

castelo de Castro Camaño, redicou na vila de Noia,

Espellaronse a Castela, Andalucia, Extremadura,

e a ela pertenceu Sancho Garcia de Caamaño, que

Cataluña, Valéncia, Portugal e América.

tomou parte, como capitán, no sítio de Almeria no

Armas:

1147, e finou na conquista de Andújar no 1155; Gar-

1.- En campo de ouro, un brazo alado, vestido de

12


sinople, movente do franco sinestro, coas ás de prata e sostendo na man unha coroa de azur. (Da primitica Casa solarenga de Noia). 2.- En campo de goles, un piñeiro de sinople, terresado do mesmo, perfilado de ouro e deitado de 10 lanzas, 5 a cada carón, coa asta de prata e o ferro de ouro. (Usado por algúns en Galiza, Castela e polo Marqueses de Vilagarcia). 3.- En campo de prata, un piñeiro de sinople, terresado do mesmo, perfilado de ouro e deitado de 10 lanzas, 5 a cada carón, coa asta de prata e o ferro

Distribución do apelido CAAMAÑO, en España.

de ouro. 4.- Brasón cortinado, 1º, en campo de goles, un

viciños de Santiesteban de Hirines, en 1575.

piñeiro de sinople, terresado do mesmo, perfilado

- Gregorio Camaño, viciño de San Miguel

de ouro e deitado de 10 lanzas, 5 a cada carón,

(Laceana, ¿Laciana-León?), no 1649.

coa asta de prata e o ferro de ouro; 2º, en campo

- Diego e José Caamaño, viciños de Vilanova, Xu-

de prata, 6 roeis de azur, postos en 2 paus. A capa,

risdicción do Couto Vello, en 1737.

en campo de goles, un león rampante de ouro, que

- Domingo Antonio Caamaño Sotomayor e Figue-

sotén nas suas máns un escudete faxado en ondas

roa, viciño de Rianxo, en 1758.

de azur e prata.

- Francisco Andrés Caamaño e Sotomayor, viciño de S. Estevo de Aranqueiro, en 1786.

Nobiliaria

- Juan Miguel Caamaño, viciño de Madrid, no 1787.

1.- Mauro de Mendoza Sotomayor e Caamaño se

Persoeiros

lle concedeu o título de Vizconde de Barrantes en 1654 e o de Marqués de Villagarcia, no 1655.

A Enciclopédia Galega cita, entre outros, a Juan

2.- Orde de Santiago: Fernando José Caamaño de

José Caamaño e Pardo, que foi Conde de Maceda

Mendoza

e Grande de España. Naceu en Ferrol no 1761 e

3.- Orde de Alcántara: Rodrigo Caamaño de Men-

morreu en Madrid no 1819.

doza e Moscoso, tamén das Casas de Vista Alegre e Barrantes. 4.- Orde de Montesa: Jacobo Caamaño e Gayoso,

Fontes-bibliografía

natural de Compostela, no 1791.

Boullón Agrelo, A.I.; Sousa Fernández, X., Cartografía dos apelidos de Galicia, Instituto da Lingua Galega USC, 2001.  INEbase, Aplicativo Apellidos, INE, 2011.  ARG, Arquivo do Reino de Galicia, Xunta de Galicia,.  Corpus Xelmírez - Corpus lingüístico da Galicia medieval - http://sli.uvigo.es/xelmirez/, Vol/Tom HCIM páx 53c/ 589.  Ares Vázquez, M.C.; Carballeira Anllo, X.M., Gran diccionario xerais da lingua, Edicións Xerais de Galicia, S.A., 2001.  Otero Pedrayo, R., Gran Enciclopedia Gallega,, Editorial Silverio Cañada, 1974.

5.- Orde de San Xoán de Xerusalén: Vicente Caamaño Gayoso, no 1726. Ramón Caamaño, natural de Compostela, no 1747. José Caamaño, de Compostela, no 1775. 6.- Real Compañia de Gardas Mariñas: António Caamaño Gayoso, de Compostela, no 1752. 7.- Fixeron provisión de fidalguia na Sala de Fillosdalgos da Real Chancelaria de Valladolid: - Alvaro de Caamaño, viciño de S. Estevo de Lan-

Espinosa Rodríguez, J., Apuntes gráficos sobre heráldica gallega,, Talleres del Faro de Vigo, 1954.

deira, no 1530. - Rodrigo de Caamaño e Francisco de Caamaño,

13


REPASO POLA HISTORIA DE ESTEIRO. O ASENTAMENTO DOS CATALÁNS (VI) Do libro de Santi Llovo

Pola súa parte, Venancia Portals Romaní, natural da Ribeira de Creo en Esteiro aínda que veciña de Muros, e casada co tamén natural de Esteiro Adelino Portals Boris, outorgou testamento en 1896 . No documento nomea como herdeiro universal ao seu esposo Adelino, e lega 500 pesetas para os probes. Cómpre salientar que Venancia e Adelino faleceron sen descendencia e o resto da herdanza de ambos acabou na súa maior parte en mans dos sobriños de Esteiro, os fillos de José e Balbina Portals.

"MEMORIA SALGADA DUN POBO"

Aínda que os industriais cataláns se estableceron definitivamente na ría a primeiros deste século XIX, non foi ata 1838 cando por vez primeira un catalán participou na constitución da corporación municipal muradá. Concretamente, os daquela veciños de Muros Salvador Oliver y José Castellá foron os primeiros fomentadores que entraron en política na bisbarra de Muros.

Outro aspecto relevante que pode mencionarse aquí é a evolución e distribución da poboación na parroquia durante este século XIX. Aparte dunhas poucas referencias concretas que foron publicándose nalgún dicionario ou acta municipal espallada, non hai unha estatística completa ao respecto. Unha aproximación á realidade pódese extraer dos arquivos sacramentais de bautismos e defuntos, xunto coas relacións de nenos confirmados que tamén aparecen na documentación parroquial.

En 1871 coincidiron de concelleiros na corporación muradá os irmáns José e Félix Romaní e Venancio Portals, os tres nados en Esteiro aínda que Félix, nese momento, xa era veciño de Muros. Este dato sabémolo porque o 14 de maio de 1871, sendo alcalde de Muros Manuel Vaamonde Campelo, protocolízouse ante fedatario público un adianto, por importe de 12.710,20 reais de vellón, que os mencionados tres concelleiros fixeron ao propio concello ante o apremo que se lles facía aos veciños por mor dunha débeda amortizable .

No primeiro cuarto deste século XIX hai un notable incremento de poboación en Esteiro, a pesares dos falecementos “extraordinarios”, produto da guerra da independencia, chegando aproximadamente aos 800 habitantes. Os lugares onde maioritariamente se localizaba a veciñanza era, en primeiro lugar, no Maio, cun 32% da poboación, e despois en Solleiros e Creo, ambos cun 21%. O seguinte lugar con máis habitantes na parroquia era a Silvosa, cun 12%. O resto da poboación repártese fundamentalmente entre Reboredo, Riomaior e Uhía. Chama a atención o caso da Silvosa, non só polo numerosos veciños que tiña daquela, preto de 100, senón pola procedencia dalgún deles. No libro de bautismos aparecen varias inscricións de nenos co apelido Smith. O pai era

En canto á entrega de cantidades de diñeiro aos menos favorecidos, de seguido menciónanse sendas disposicións testamentarias de dúas veciñas de Esteiro, ambas da familia Portals da Ribeira do Maio. A primeira foi o testamento outorgado en 1895 no sitio coñecido como os almacéns en Esteiro por Teresa Portals Boris . Do documento destácase, pola súa singularidade, o seguinte: “… .quiere que su entierro sea muy modesto, que se apliquen por su alma 200 misas reservadas por el estipendio ordinario y las 30 llamadas gregorianas y que se reparta en limosna a los pobres la cantidad de 2.800 reales, a la voluntad que sea de sus albaceas, que nombra a sus hermanos Alejandro y Adelino …”. 14


un irlandés, de Belfast, que tal vez fuxiu do seu país por mor da persecución dos protestantes ingleses contra os católicos. O que non se sabe é como veu a parar este irlandés a unha aldea tan remota e incomunicada como a Silvosa .

desenvolvemento económico asociado á pesca. Respecto ao brote de lepra, o diario de Madrid “La Correspondencia de España” publicaba o día 13 de maio de 1889 a inquietante noticia:

Segundo unha acta do pleno do Concello de Muros do 12 de febreiro do ano 1842, neses momentos en Esteiro había 211 veciños e 1.017 almas e na parroquia de Tal, 57 veciños e 310 almas. Cómpre lembrar a diferente evolución poboacional da parroquia matriz, que lembremos era Santiago de Tal, e do seu anexo, Esteiro. Así como en Tal a poboación estancouse dende o século XVIII, en Esteiro incrementouse notablemente dende a chegada e establecemento dos cataláns.

Pola súa parte, o “Diario Oficial de Avisos de Madrid” publicaba o 31 do mesmo mes de maio o seguinte: “Son graves las noticias que se reciben de Esteiro (Coruña), donde aumenta día a día el número de los enfermos de lepra. El día 24 había 15 atacados de tan terrible dolencia, y de ellos cinco de suma gravedad. El Gobernador Civil de la Provincia ha dispuesto que sean trasladados todos a Santiago, en cuyo hospital se ha habilitado al efecto un pabellón independiente”.

Á metade dese século XIX, a poboación de Esteiro, a pesar de haber unha media de 30 nacementos ao ano, era practicamente a mesma. Tal e como xa se indicou, a fame e as epidemias provocaron practicamente o mesmo número de falecementos. En canto á súa distribución, a poboación estaba máis repartida. A aldea do Maio, aínda sendo a máis poboada, baixaba do 32% ao 19%, mesma porcentaxe que tiña Creo, por 18% de Solleiros. A Silvosa tamén baixaba un pouco, o mesmo que Reboredo, Riomaior e Uhía, e aparecen con forza a Ribeira e Trasdacosta, incorporándose nesta estatística Trión, con cerca dun 5%, e a Laxe e Marselle.

En calquera caso, a media de nacementos por ano neste final de século era de aproximadamente 65 nenos e o de defuncións non superaba os 25. Polo que respecta á distribución da poboación, por vez primeira Solleiros, cun 21%, superaba ao Maio, cun 19%, seguido a curta distancia por Creo. Cómpre precisar que, tal e como se apuntou con anterioridade, as anteriores distribucións non deixan de ser aproximadas, xa que non proceden dunha estatística oficial como o “Padrón de habitantes”, senón que se extrapolaron os datos obtidos dos libros sacramentais de bautizados e defuntos, así como das relacións de nenos que foron confirmados nas visitas pastorais que os bispos ou arcebispos de Santiago fixeron á parroquia nas seguintes datas: 2/08/1826, 1/08/1850, 22/06/1853, 30/05/1876 e 23/09/1895.

No terceiro cuarto do século, unha vez superada a mortaldade da década dos 50 e 60, a poboación empezou a incrementarse, aínda que non substancialmente pola sangría da emigración. O Maio continúa a ser o lugar máis poboado da parroquia, seguindo a curta distancia por Creo. A Silvosa pasa a ser superada tanto por Uhía como por Reboredo, e aparece a Pendente. O último cuarto do século XIX foi o do despegue poboacional da parroquia, ligado á ausencia de epidemias, agás un breve episodio de lepra, e ao

—O— 15


Fonte de Uía p/ Elixio Vieites.

Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xunta e dos PXOM)

Tipo de ben: Fonte, - Concello: Muros

Elementos mobles:

Parroquia: Esteiro (Santa Mariña)

Tradición oral:

Lugar: O Uía

Referencias bibliográficas:

Outra denominación do ben: Cronoloxía: Descoñecida,

http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/

Descrición:

siotuga/documentos/urbanismo/MUROS/ documents/22396CA018.pdf (pax. 12 de 18)

A fonte presenta no seu corpo central bloques de sillería de granito que lle dan aspecto de solidez,

Afeccións

remata por enriba a modo de frontón con adornos

Ten camiño de acceso?: Si

en forma de semicírculos e unha cruz gravada no

Está cuberto de maleza: Non

medio. Deste corpo saen dous canos con abundan-

Está afectado por algunha obra: Non

te auga, que cae nunha pía de pedra. Ten un pe-

Estado de conservación: Moi bo

queno espazo que a encadra, feito de muros de

Atópase en perigo nestes momentos?:

mampostería e chan de lousas, con un pousadeiro para para os recipientes de carretar a auga.

Onde está localizada:

Propiedade: Pública

Latitude: 42.7893108567

Uso actual: Equipamento

Lonxitude: -8.9629688859

Código no Catálogo da Xunta:

Empregamos o sistema de coordenadas WGS84

16


Dúbidas do Galego: Pasarrúa p/ César Lorenzo Gil

deles. Pola contra, ruada co significado de festa, si, practicamente en todos os volumes publicados

(do seu blog https:// dubidasdogalego.wordpress.com/

nos séculos XIX e XX. Coma case sempre, o Eladio é o máis “enciclopédico”. Amais de referir un-

Pasarrúa é un calco do castelán pasacalle. Aler-

ha posible orixe prehistórica da ruada, reproduce

tados pola presenza desa calle inequivocamente

unhas estrofas dunha sonata popular e subliña,

castelá hai quen decide “galeguizar” a palabra

como foi costume noutros lexicógrafos, o carácter

traducindo ese termo por rúa. En realidade, esta

aldeán da ruada.

forma é unha castrapada que debemos evitar. O dicionario da Academia Galega recomenda adoptar o castelanismo pasacalle coa seguinte definición: “Marcha popular de ritmo moi vivo tocada nas rúas por unha banda ou charanga”. Deben considerar os académicos que ese ritmo é relativamente moderno nas nosas celebracións de rúa e polo tanto cómpre adoptar unha palabra estranxeira para definir tal práctica. Mais a pouco que investiguemos decatarémonos de que Galicia non era precisamente un lugar silencioso e inimi-

Podemos concluír que nas acepcións de pasaca-

go das festas. Hai varias delas moi ben documen-

lle e ruada coinciden o ambiente de festa, a pre-

tadas desde a Idade Media, celebracións urbanas

senza de música e o ritmo alegre que invita ao

nas que se cantaba e se bailaba. As rúas sempre

baile. Cal é a diferenza? Principalmente a presen-

foron escenario de música e alegría.

za dunha banda ou charanga, que non se fai precisa na ruada mais si no pasacalle. É que as cha-

E turrando da palabra rúa chegamos á ruada. E

rangas ou bandas non participan do clima espon-

lemos a definición do propio dicionario da RAG:

táneo de festa? Non son a meirande parte das

“1. Reunión de xente, polo xeral pola noite, para

veces grupos non profesionais conformados por

divertirse con cántigas, bailes etc. 2. Percorrido

veciños?

que fan os mozos polas rúas bailando e botando serenatas”. Tamén aparece a palabra no Estra-

Entón, por que non estender un tantiño namais o

viz; velaquí unha das acepcións: “Diversión de

campo léxico da ruada e evitarmos así ter que

xente que se reúne na rúa para cantar, bailar,

empregar un castelanismo? Coido que a palabra

etc.”

ruada, claramente galega e amplamente implantada na fala viva e literaria debería utilizarse en

Se recorremos aos dicionarios históricos, vemos que a forma pasacalle non aparece en ningún

17

todos os contextos e deixarmos a un lado o castelanismo pasacalle.


¿El alcohol es malo para el corazón? p/ Dr. Ricardo Castillo.

vínculo que señalan estos estudios puede deberse a otros factores del estilo de vida, no relacionados

Existen riesgos cardiovasculares relacionados con el consumo de alcohol? Beber demasiado alcohol puede aumentar los niveles de algunas grasas en la sangre (triglicéridos). También puede producir presión arterial elevada, insuficiencia cardíaca y un aumento en las calorías que se ingieren. (Ingerir demasiadas calorías puede provocar obesidad y un mayor riesgo de llegar a tener diabetes). Beber en exceso y embriagarse puede provocar un ataque al cerebro. Otros problemas serios incluyen el síndrome alcohólico fetal, miocardiopatía, arritmia cardíaca y muerte cardíaca súbita. Consejos prácticos: Si bebe alcohol, hágalo con moderación. Esto significa un promedio de una a dos bebidas por día para los varones y una bebida al día para las mujeres. (Una bebida son 12 oz. (344 ml) de cerveza, 4 oz. (114 ml) de vino. Beber más alcohol aumenta las posibilidades de alcoholismo, presión arterial elevada, obesidad, ataque al cerebro, cáncer de mama, suicidio y accidentes. Además, no es posible predecir en qué personas el alcoholismo se convertirá en un problema. Tomando en cuenta este y otros riesgos, la Asociación Estadounidense del Corazón recomienda a las personas que NO comiencen a beber, si es que no lo ha hecho todavía. Consulte a su médico acerca de los beneficios y riesgos de consumir alcohol con moderación. ¿Cuál es la relación entre el vino tinto y las enfermedades del corazón? Durante las últimas décadas, se han publicado varios estudios en revistas científicas acerca de por qué beber alcohol pudiera relacionarse con una reducción de la mortalidad por enfermedades del corazón en algunos grupos demográficos. Algunos investigadores han sugerido que el beneficio pudiera deberse al vino, en especial al vino tinto. Otros están estudiando los beneficios potenciales de los componentes del vino tinto, como los flavonoides y otros antioxidantes, para reducir el riesgo de aparición de enfermedades del corazón. Algunos de estos componentes pueden encontrarse en otros alimentos como las uvas y el jugo de uvas rojas. El

con el alcohol. Estos factores pueden incluir un aumento en la actividad física y una alimentación con alto contenido de frutas y verduras, y con un bajo consumo de grasas saturadas. No se han realizado estudios de comparación directa para determinar el efecto específico del vino u otros licores en el riesgo de adquirir una enfermedad del corazón o ataque al cerebro. ¿Existen beneficios potenciales de beber vino u otras bebidas alcohólicas? Se están llevando a cabo investigaciones para averiguar cuáles pudieran ser los beneficios aparentes de beber vino o alcohol en algunos grupos demográficos, entre ellos factores como la función de los antioxidantes, un aumento de la lipoproteína de alta densidad (HDL) o "buen" colesterol o las propiedades anticoagulantes. Los estudios clínicos de otros antioxidantes como la vitamina E no han demostrado ningún efecto cardioprotector. También, incluso si tuvieran un efecto protector, los antioxidantes pueden obtenerse a partir de varias frutas y verduras, incluyendo el jugo de uvas rojas. El efecto mejor conocido del alcohol es un pequeño aumento del colesterol HDL. Sin embargo, la activi-

18


dad física habitual es otra manera efectiva de aumentar el colesterol HDL, y se puede recetar niacina para aumentarlo en mayor grado.Diversos estudios realizados en el mundo evidencian los mecanismos proteccionistas del alcohol sobre el sistema cardiovascular, por ejemplo Schlienger JL en Paris, plantea que el consumo moderado y regular de alcohol reduce la frecuencia de muertes por enfermedad aterosclerótica coronaria, principalmente debido al etanol, además señalan también como efecto proteccionista el aumento de los niveles de colesterol HDL y disminución de los triglicéridos . No obstante aunque el alcohol es un protector cardiaco se plantea por Buns J et cols que el vino rojo parece ofrecer una protección por encima de la atribuible al alcohol. El vino rojo contiene uva, levadura y componentes fenólicos derivados de la madera, el cual se ha reconocido como un antioxidante potente. El alcohol o algunas sustancias como el resveratrol que se encuentra en las bebidas alcohólicas podría evitar que las plaquetas en la sangre se adhieran entre sí. Esto puede reducir la formación de coágulos y el riesgo de un ataque cardíaco o al cerebro. (La aspirina puede ayudar a reducir la coagulación sanguínea de manera similar). La manera en que el alcohol o el vino influyen en el riesgo cardiovascular merece más investigaciones, pero por el momento la Asociación Estadounidense del Corazón no recomienda beber vino ni cualquier otra forma de alcohol para conseguir estos beneficios potenciales. La Asociación Estadounidense del Corazón recomienda que para reducir su riesgo personal hable con su médico acerca de cómo reducir su colesterol y presión sanguínea, controlar el peso, hacer suficiente ejercicio y seguir una alimentación saludable. No hay pruebas científicas de que beber vino o cualquier otra bebida alcohólica pueda sustituir estas medidas convencionales.

rias El alcohol, puede producir palpitaciones? En la gran mayoría de los casos el síntoma predominante puede ser una alteración del ritmo cardíaco. La fibrilación atrial es una de las arritmias más comunes y se presenta después de un episodio de embriaguez en un alcohólico crónico, este estado se denomina "el síndrome de la fiesta cardíaca", porque sucede en los fines de semana o días festivos. El paciente describe esta arritmia como la sensación de un ritmo rápido, incómodo o como palpitaciones, latido cardíaco fuerte que se asocia con falta de aire y ansiedad. En la fibrilación atrial, el paciente puede quejarse de dolores en el pecho similares a la angi-

Afecta el alcohol en la presión arterial? Se nota un aumento de la tensión arterial por encima de lo normal en los alcohólicos, sobre todo si se toma después de ingerir alcohol. La tensión arterial puede mantenerse elevada varios días y después de un corto período de abstinencia puede descender repentinamente. Se han documentado entre los grandes bebedores, subidas de tensión arterial y aumentos de derrames cerebrales (sangramientos o hemorragias en el cerebro). Pueden existir aumentos tanto en la tensión sistólica (cifras altas) como en la diastólica (cifras bajas) y tanto como 10 mm.Hg. (mercurio) por encima de los valores normales, en aquellos que toman más de dos tragos o copas dia-

na. Si no se somete a tratamiento médico y la fibrilación persiste, se puede producir un fallo cardíaco y hasta un ataque cardíaco. Este rápido latido cardíaco puede conllevar también a un descenso del riego sanguíneo en el cerebro, especialmente en pacientes mayores que están más propensos a un endurecimiento generalizado de las arterias. En estos casos pueden quejarse también de mareos y hasta casi desmayos

19


RIODERRADEIRO, el poeta de la Costa da Morte Non foi casualidade que alguén puxera diante dos

algunos en reposición, otros de estreno, que se

meus ollos, o xeitoso i exitoso blog http://

derriten en diversas lenguas, bajo títulos co-

lapollaenverso.blogspot.com.es/2011/02/

mo patileiro, medallas

rioderradeiro-el-poeta-de-la-costa-da.html,

e

de

papel, o

ghalinei-

nel

ro, covadeghatos, farinaefarelo, noalpendredesales

atoparme con unhas sentidas, pero retranqueiras

, o paquete, CON/SEN/TI/DO, sin los olvidarnos de

liñas, que o autor e propietario do blog dedica ao

las versiones de su RIODERRADEIRO , en caste-

noso Manuel María (Rioderradeiro).

llano

o

en francés

de

los

belgas.

Faltoulle ao castelán autor de tan glorioso medio, engadir ao noso poeta á lista-relación, do que il mesmo chama: “escritores que son la polla”. Non o fixo ¡. Alá el, pero ao noso Manuel, méritos non lle faltaban nese intre, e moitos menos agora. Permítome reproducir os textos publicados no devandito blog, xunto coas opinión dalgúns dos seus seguidores.

RIODERRADEIRO, el poeta de la Costa da Morte d.b

Pero veamos qué dice el autor que nos ocu-

Jubilado torbellino se manifiesta delante de nuestra

pa :«Suelo hacer lo que algunos llaman poesía y a

admiración más arcaica, reclamando una rosa al

mí, faltaría más, me encantaría que lo fuese;

gusto (natural, desde luego, y con algunas espi-

aunque lo dudo, porque (a la vista queda) la

nas), con la que poder coronar su desati-

humildad en mí ya es vicio y lo domina todo».

no. RIODERRADEIRO es el rey de los bohemios,

¿Qué es lo que se ve, se lee y se degusta en este

del mar de la vida que nos corteja, de los paseos

magnífico soneto? Sabor da túa pel, pomba bravía:

matutinos por la Costa da Morte que se dan de la

Un só dedo da man polo barbeito, Pola ribeira, ao mar da túa estrela. An q u e m e d i g a s ¡ n o n ! , q u e r o c o l l e l a ; Nunca renunciarei a ese dereito.

mano de la naturaleza más sencilla y soberbia, que como él mismo dice es la otra cara de la humildad de los inseguros. Y la polla por mecenas, habrase visto, va y viene, con gusto, a complacerle con

Un só dedo da man rozou, de feito, O manancial onde habitas, doncela; Polas regras do azar, á tarabela, Xa o dedo adiviñara o campo estreito.

unas letras de falsa modestia, si tiene por bien cogerlas, pese a la máscara ridícula con la que uno escribe, vista desde la distancia, como el cuadro de Lincoln de Slavdora Alid.

Un só dedo da man, no acantilado, Procurou, navegante, esa vixía; Avergoñada a man pola badía,

Si quimérica labor es la de mantener viva una obra de arte en tiempos de crisis, figúrense si desean a la vez actualizar con éxito seis o siete blogs de po-

O dedo en ademán de apostolado A andar e desandar polo sagrado Sabor da túa pel, pomba bravía.

esía, que albergan un sinfín de perlas en forma de composiciones. Dice que sus debilidades, en blanco y negro, las confiesa en AIREnaEIRA. Y yo

- RIODERRADEIRO -

me pregunto, qué dejará para el resto de ataúdes,

20


Este gallego a tiempo completo, consume su vida

-

social y privada en el encanto de su lengua mater-

El clavo que me reclamas

na, la que le dio de mamar hace ya unos poquitos

Es mi ancla… Y mi condena.

siglos. Así lo explica el mismo RIODERRADEIRO: «Pienso, imagino, sueño y escribo en gale-

- RIODERRADEIRO -

go. El castellano lo uso y lo aprecio, pero no lo

Comentarios:

amo de la misma manera. Y con ello creo haber-

huevos bien puestos:

te facilitado el acceso a la estancia en la que se formula y habita mi pensamiento poético».

Cesar dijo... Aunque dice predicar en el desierto, agradece obe-

Tengo que venir por aquí más a menudo, antes de que me olvide de leer. Ahora voy al Rioúltimo, o rioderradeiro.

dientemente a su editor preferido que es la polla y también él único, según afirma, cualquier atención o interés hacia su persona, como el que ya no espera nada de este mundillo, pero aún conserva esos ojos

Anónimo dijo...Pues habrá que decirle al señor Rioderradeiro que no deje de molestarte, porque te hizo escribir bien interesante, y gracioso.

de jovenzuelo ávido de conocimiento. Por favor, llamen más a su puerta, pues siempre la tiene abierta y es un placer pasar a saludarle o si tienen cara hospedarse en su madriguera.

elintimistasecreto dijo... Lamentablemente no me apaño en gallego, nadie es perfecto, pero los versos en castellano visten buenas maneras. Y qué cojones, siempre que sea poesía hecha con ganas, hay que darle apoyo. Por la poesía y por la ilusión que la gente pone. Sobre todo por lo último. Un abrazo.

Sin esperar que tenga conflicto foto-afectivo alguno, pidiendo perdón por retrasar su entrada triunfal por esta puerta, deseando que siga por muchos aniversarios más con este entretenimiento «versátil» -así define él mismo a la poesía-, brindo por su paciencia, por el placer de leer su obra, que de forma irrelevante se hace grande a quien la aprecia. Gracias

Silvon Alves Guimaraes dijo... O Poeta está vivendo um verdadeiro conflito interior, em RIODERRADEIRO, Me parece que ele nutre dúvidas atésobre a sua verdadeira motivação. Será que ele realmente tem sinceridade? Será que seus sentimentos são confiáveis? Ele deposita todo seu ser na orientação de outro e como que transfere a esse outro ser a responsabilidade pelo seu sucesso ou fracasso. Um tanto infantil, no meu ponto de vista, mas vou precisar analisa-lo um pouco mais para perceber o seu real conflito. Porém, desde já quero dizer que este poema RIO DERRADEIRO é uma verdadeira joia de sentimento e conflito. Gostei muito!

a Vd. caballero, para !La polla en verso! es todo un detalle: El clavo que me reclamas Es mi ancla… Y mi condena. Hincas tu clavo en mi llaga Y abandonas la herramienta, El martillo de tu ausencia Golpea la inconsistencia De mi corazón en llamas. An c l o m i b a r c o e n t u s c a l a s

Clara dijo... Qué bien¡¡¡,has vuelto.El Sr rioderradeiro tendrá algo que ver. Y asomarse por aquí es leer, descubrir y también es divertido,. Bs

Y me asilo en tus riberas; Mas, no en balde, me cercenas, Me arrebatas, me encadenas Sólo a volar con tus alas.

21


La Higiene en Muros O periódico local “LA LIGA DE AMIGOS”, no seu número de 15 de setembro de 1910, publicaba un artículo no que advertía dos perigos do cólera, que naqueles meses asolaba varias rexións de Europa e reclamaba medidas para que este mal non chegase a Muros. Na mesma páxina, este xornal tamén publicaba unas coplas que ao parecer se cantaban por Muros nesas datas, ante a orde do Concello, de que os vecinos barresen as portas das súas casas. solación y la muerte de la mayoría de cuantos se ven atacados de tan terrible enfermedad, bien

La Higiene en Muros

merece que insistamos una vez más en llamar la

¡¡ ATENCIÓN ¡¡

atención de nuestra autoridad local, para que,

El inminente peligro que corremos de ser visita-

haciéndose eco de las múltiples quejas producidas con el mejor deseo y sin apasionamientos políticos desde hace mucho tiempo, y repetidas en distintos números de este periódico, sean atendidas cómo se merecen. No es nuestro propósito alarmar a las personas pusilánimes, ni querernos que los inteligentes nos tachen de actos que no nos incumben; pero es forzoso decir la verdad, pese a cuantos pretenden ocultarla. El Sr. Ministro de la Gobernación ordenó se reuniesen las Juntad locales de Sanidad para que adopten las medidas preventivas contra el cólera y que se excite el celo de los Ayuntamientos con el objeto de que preparen cuantos medios de saneamiento y desinfección les presentan sus presupuestos; y como quiera que nadie ignora que aquí, en Muros, tenemos innumerables focos de infección, capaces de propagar el mortífero microbio del Ganges, a las más remotas aldeas, persistimos de nuevo en dar el toque de atención para que los encargados de velar por la

dos por el cólera, que ya estraga algunas comar-

salud pública, cumplan con la importante misión

cas de Italia y se propaga por otras naciones del

que lee está encomendada.

antiguo continente, llevando en pos de si la de-

22

Urge proceder con urgencia y con valen-


tía a rellenar, incontinenti, los pozos negros. Vigilar

II

con asiduidad que las ordenanzas municipales se

Me dice la vecina

cumplan estrictamente y no descuidar las visitas a

<<En este pueblo

locales que pudieran ser causa del mortífero micro-

que haya algunos hombres

bio.

de barrenderos> No debe acudirse al socorrido sistema del

Retebién dicho

plazo al incurioso, sino que ha de procederse expe-

que yo limpiar no quiero

ditivamente, como se procede cuando un incendio

lo que otro hizo.

amenaza propagarse a nuestras viviendas.

--

No puede olvidarse que la salud pública y la

Cojamos las escobas

defensa contra toda invasión, está en las manos y en las medidas que adopte la Junta local de Sani-

con donosura

dad y el Sr. Alcalde que la preside, quienes delibe-

y echemos de este pueblo

rando o sin deliberar, deben responder al ansia y a

toda basura.

la zozobra de los ciudadanos, que en los directores locales tienen puesta su confianza. Esperamos que en esta ocasión no habrán de ser desoídas nuestras justas advertencias. PROGRESO.

A BARRER VECINOS Ya salen los vecinos con las escobas

III

y barriendo nos cantan....

No tirar a la playa cosas fecales;

vean que coplas.

y barran los vecinos

I

todas las calles.

Para barrer las puertas,

Cojamos las escobas

señor Alcalde,

pues Doña Higiene

mande usted que no salgan

por la calle de arriba

cerdo a la calle;

dicen que viene.

y que no haya

...........

quien de los montes traiga

Ya marchad los vecinos

paja y retama.

con lar escobas,

--

las calles quedan limpias

Cojamos las escobas

por pocas horas;

con loco anhelo

porque los cerdos

que hacer manda el Alcalde

al poco rato salen… pues de paseo.

de barrenderos.

23

CLARO.


Os beneficios das Terapias Asistidas con Animais de Compañía nas residencias de anciáns obrigan a moverse, a saír, a relacionarse e a ter

p/ Cintia París

unha aptitude máis voluntaria e activa.

Son moitos os casos de persoas maiores que teñen que trasladarse a unha residencia deixando atrás a

Aínda que a maioría de residencias non admitan as

súa casa, pertenzas e amizades. Cada vez danse máis casos, pois os estilos de vida tornaron e os fillos e familiares desas persoas maiores non se poden facer cargo deles e das súas necesidades específicas, xa que traballan e realizan diferentes tarefas ao longo do día. Que pasa se unha desas “pertenzas”, unha desas cousas que deixas atrás, e que tanto che doe, é unha mascota? Que fas con ela cando te mudas á residencia xa que nela non te deixan ter un animal de compañía?

mascotas dos seus residentes, si que poñen en

Existen moitos casos de anciáns que por ingresar

práctica, cada vez máis, as Terapias Asistidas con

nun centro entran alí cunha tristeza enorme de non

Animais de Compañía (TAAC) xa que, como se di

poder levar aos seus fieis amigos con eles, é un

anteriormente, demostráronse moi boas para a saú-

duro trago e unha separación moi importante que

de dos pacientes. A TAAC é unha modalidade de

fai que moitas persoas acaben inmersas nunha de-

tratamento terapéutico na que un animal, que com-

presión ou nunha debilitación da súa saúde. Hai

pre determinados criterios, forma parte integral dun

residencias que admiten animais de compañía ,

proceso. Esta terapia está dirixida por un profesio-

mais son moi poucas e non todos se poden permitir

nal e ten como obxectivo fomentar a melloría do

desprazarse a unha delas en exclusiva. Fai xa algúns anos, demostrouse que a compañía de animais afectaba positivamente na saúde dos máis maiores facendo que a súa vida encamiñárase a unha mellora de saúde, tanto física como mental. A convivencia cun animal axúdalles a sentirse útiles xa que teñen que estar pendentes deles e teñen a alguén co que o amor é recíproco e as mostras de cariño son continuas. A calidade de vi-

funcionamento físico, social, emocional e cognitivo

da das persoas maiores que conviven con cans,

das persoas. Nunha enquisa realizada en EE.UU

por exemplo, mellora moito e obsérvase unha redu-

observouse que, as persoas maiores de 65 anos

ción do estrés e séntense máis felices e menos

que tiñan un can, sufrían depresión con moita me-

sós. Os cans son ideais para os anciáns xa que lles

nor frecuencia que os que non o tiñan. Nesta enquisa conclúeuse que o can podería actuar como so-

24


porte das emocións, converténdose, desta forma,

Terapias Asistidas con Animais de Compañía mais,

nun ser no que se poder confiar e a quen se lle fala,

en resumo, poderíanse destacar as seguintes:

dándolle ao ancián un apoio fronte ao aillamento e a soidade. Outro estudo nunha residencia de per-

Fai sentir ben.

soas maiores, observouse que os animais melloran

Transmiten relaxación, tranquilidade, seguridade e

psicoloxicamente a eses anciáns e devólvenlles o

calma.

sentido de humor debido ao entretemento que pro-

Mellora a autoestima e a satisfacción emocional.

ducen. O contacto cos animais tamén aporta bene-

Mellora a calidade de vida.

ficios na memoria a curto e longo prazo e nas esti-

Dan alegría, fidelidade, humanizan e melloran o entorno vital. Facilitan a comunicación co propio animal e cas demais persoas. Trabállase a memoria remota. Diminúe a tensión arterial. Mellora a responsabilidade de tarefas e estimula a actividade. Reduce a agresividade. Aporta unha maior capacidade de atención. Contribúe a un maior e mellor uso da lingua tanto verbal como de signos. Palian o sentimento de soidade. Preveñen e axudan a recuperación de enfermidades cardiovasculares. Pódese observar que os beneficios que os animais teñen sobre as persoas son moi grandes. As persoas de larga idade precisan dun motivo que lles axude a activarse, a estar felices, a seguir adiante cas súas enfermidades xa sexan físicas ou psicolóxicas. As residencias non poden parar de levar a cabo as terapias con animais xa que aportan un

mulacións multisensoriais. É por este motivo polo

sopro de vida aos que xa lles queda pouca. As re-

que as residencias inclúen cada vez máis as tera-

gulacións no ámbito da xeriatría deberían de ofrecer

pias con animais.

a oportunidade de levar a súa mascota xunto con eles cando se muden á residencia porque xa é duro

Nas residencias atopámonos con moitas persoas

dabondo tornar de vida.

cunha gran necesidade de afecto e de contacto físico que un animal coma o can ou o gato pode axu-

As protectoras de animais atópanse con casos de

dar a saciala. Algúns residentes péchanse aos de-

persoas nestas situacións, nas que teñen que bus-

mais e somérxense nun estado de apatía e tristura

carlles unha nova familia a súa mascota sen eles

e o contacto cos animais fan que esas persoas fa-

mesmos querer separarse dela, só porque non llo

len, rían e se mostren máis activas. Como xa apun-

permiten. Está claro e máis que demostrado que os

tabamos con anterioridade, existen moitos benefi-

animais son unha fonte de vitalidade e enerxía, polo

cios para as persoas cando se poñen en marcha as

tanto, non os afastemos de nós.

25


Sistemas silvopastorais (II) Razas bovinas p/ José Antonio Lago Lestón.

cesario se complementa con cereais. Cunha axei-

Enxeñeiro Tecnico Forestal,

tada maduración, a carne de Cachena é tenra, xugosa

e

máis

roxa.

artículo gustaríame facer unha pequena

Presenta uns valores de graxa sobre o 2%, ben

caracterización de cada unha das razas bovinas

distribuída e infiltrada (máis ca en ningunha outra

galegas. Todas ellas nun principio tiñan triple ver-

raza autóctona galega)

tente productiva: traballo, leite, carne. Na actuali-

CALDELÁ:

Neste

dade coa mecanización do agro e as novas razas

Os exemplares de Caldelá, considerados no seu

leiteiras e cárnicas, quedan relegadas como pro-

momento como os mellor dotados para o traballo

ductoras de carne de excelente calidade, que polo seu sistema de manexo, extensivo-semiextensivo, se poden considerar de producción ecolóxica e unha fonte de recursos a explotar, ainda que se debería mellorar a comercialización e a producción das mesmas

CACHENA: A vaca cachena é unha raza que provén da Serra do Xurés, Serra de Leboreiro e montes de Quinxo en

de toda Galicia debido ao seu temperamento tranquilo, son orixinarios da comarca que lle dá nome á raza, Caldelas, situada ao noroeste da provincia de Ourense e que constitúe ademais o centro da súa área xeográfica de dispersión. Esta raza resulta idónea para explotacións en réxime extensivo, xa que son capaces de facer un bo aproveitamento dos recursos pastables de alta montaña na súa maioría. A Caldelá oriéntase á produción de carne

Ourense. A súa rusticidade e a grande adaptación

de calidadeOs xatos poden alcanzar os 150 kg/

ao medio, con alto grao de transformación de ali-

canal ao destete ou, se se comercializan máis tar-

mentos groseiros, fana óptima para terreos abrup-

de, pódense obter rendementos superiores o 50%

tos e con poucos recursos herbáceos. A orienta-

FRIEIRESA:

ción produtiva actual está encamiñada á produción de carne a baixo custo, a partir dunha alimentación

A Frieiresa toma o seu nome da comarca das

baseada no amamantamento que só cando é ne-

Frieiras, dentro dos concellos da Gudiña e A Mez-

26


quita, no sudeste da provincia de Ourense.A rustici-

teira destes animais e a súa sublime capacidade

dade, a facilidade de manexo e a gran mansedume

maternal fan posible conseguir xatos moi prezados

desta raza fana óptima para o réxime extensivo,

por ser os de maior peso ao nacemento e á desteta

pois ademais aproveita recursos materiais que ou-

de todas as razas autóctonas galegas en perigo de extinción. As súas canais son as de maior peso e índice de compacidade dentro das Morenas Galegas. Os rendementos cárnicos obtidos no despece son elevados, de arredor dun 70%, alcanzando os de cuarto traseiro niveis superiores ao 62%.

VIANESA: A raza Vianesa é orixinaria da Terra do Bolo, comarca que se sitúa no oriente da provincia de Outras razas máis selectas desbotarían.Na actualidade

rense, e esténdese cara aos montes do Inverndoiro

o seu principal uso produtivo é a carne. Grazas ao

e serra de Queixa en Chandrexa de Queixa, Manza-

seu bo sistema mamario e a correcta implantación dos tetos, os xatos poden alcanzar ata 160 kg/canal á desteta, achegando uns rendementos cárnicos de arredor do 48-49%

neda e A Pobra de Trives, chegando ata Vilar de Barrio, Montederramo e Maceda.Explotada antigamente como animal de traballo, na actualidade a súa utilidade céntrase na produción de carne de calidade.A súa rusticidade, é dicir, a adaptabilidade

LIMIÁ:

a explotarse en zonas de difícil acceso para outras

A Limiá toma o seu nome dunha das dúas comar-

razas, e a capacidade leiteira, que se demostra no

cas naturais do sur de Ourense, A Limia, que tamén

elevado ritmo de crecemento das crías, fan que se-

constitúe a área xeográfica por onde se estende,

xa unha raza de gran futuro no panorama gandeiro

xunto co val de Monterrei. Antano esta raza era ex-

de Galicia.

plotada pola súa tripla aptitude: traballo, carne e leite, cunha maior orientación cara ao traballo.

Os xatos de Vianesa aportan uns rendementos da canal de arredor do 49%, cunhas boas porcentaxes

O seu principal uso produtivo actual é a carne, se

de cuarto traseiro e pezas extra e de primeira cate-

ben tamén se pode explotar para obter queixos de

goría comercial, de arredor do 32%

calidade diferenciada. A excelente capacidade lei-

27


Publicidade na prensa local de Muros, en 1928

28


29


A Peregrinación de 1920 Fotografías cortesía de D. Luis Dubert Novo.

los sacerdotes compostelanos Sres. D. José García Fernández, D. Manuel Posse Rodríguez y D Angel Maneiro Trillo. La banda de música Municipal acompañó a los 1 500 romeros de Entines el canto del Himno, entonado con gran perfección. Conduciendo el estandarte del grupo masculino hemos visto a D. Santiago Lojo Sendón, Escribano de Actuaciones y Secretario del Juzgado de primera instancia de Muros, a quien acompañaban los Sres. D. Argimiro García Cereijo y D. José M. Fuentes Roel, Farmacéutico y propietario, respectivamente, de San Pedro de Outes. El estandarte de la sección femenina fue llevado por Doña Amparo Portillo del Sel, recogiendo las cintas de dicho trofeo las señoritas María Dubert García y Dolores Novo Lloréns, ataviadas con el característico traje muradano. Las principales familias de la villa de Muros y de los ayuntamientos de Carnota, Mazaricos y Outes figuraron en esta Romería, que fue presidida por el Arcipreste de Entines D. José Doval Fernández, párroco de Santiago de Tal y por los ediles santiagueses D. Ildefonso Gallego García y D. Ángel Villar Pellit. El Emmo. y Revmo. Sr. Cardenal Arzobispo bendijo a los peregrinos desde la galería de Pala-

No Ano Santo de 1920, os fieis do Arciprestazgo de Entines, do que Muros forma parte, peregrinaron a Santiago para ganar as gracias xubilares. A prensa recolleu a nova desta maneira:

“Dentro de la semana designada por la Comisión oficial diocesana de las Peregrinaciones del presente Año Santo vino a Compostela la Romería arciprestal de Entines, verificándose el día 18 del próximo pasado mes de Agosto. En varios automóviles hicieron el viaje los romeros, realizándolo también algunos a pie. Esta peregrinación fue muy lucida, mereciendo grandes elogios sus organizadores. Formose en la Alameda a las diez y media de la mañana, siguiendo a la Catedral por la Avenida de Figueroa, Fajera, Rúa del Villar, Plaza del Cardenal Martín de Herrera, Fonseca y Plaza de Alfonso XII, en cuyo trayecto se agolpaban muchos santiagueses, ávidos de contribuir con su presencia a la mayor brillantez de tan devota manifestación. Contribuyeron a organizarla en la Alameda

30


cio. En la Basílica les recibieron los Sres. Arcipreste y Arcediano D. Vicente Alvarez Villaamil y D. Antonio Tobío Mayo, y los canónigos D. Andrés Alonso Polo y D. Segundo Varela Madariaga. Celebró la Misa el párroco de San Cosme de Outeiro D. Manuel Eirín Cadavid, rezando el Rosario el párroco de San Juan de Róo D. José Fernández Lago. En nombre de Su Emcia. Revma. subió al púlpito el Canónigo Magistral y Secretario de Cámara D. Cándido García González, dando a los romeros con elocuentes frases, la cordialísima bienvenida al templo del Apóstol Santiago. Después hizo un hermoso panegírico de la muy beneficiosa labor que nuestro Santo. Patrono realizó en su querida España, al redimirla de la barbarie por medio de las enseñanzas saludables del Evangelio, cuya noble tarea derramó sobre ella y sigue derramando múltiples favores, agradecidos éstos al glorioso Hijo del Trueno por las peregrinaciones que, al través de los siglos, han venido y siguen viniendo al templo augusto donde se venera el Sepulcro de Santiago. Terminó el Sr. Magistral su hermosa improvisación con un entusiasta elogio al Clero parroquial que tanto secunda los afanes del venerable Purpurado Sr. Martín de Herrera para la organización de estas muy brillantes manifestaciones de religiosidad , pidiendo al Santo Apóstol le colme de bienan-

danzas y lo mismo a todos los romeros y a sus familias. En nombre de Su Emcia. Revma. bendijo, seguidamente, las medallas y objetos piadosos. Funcionó el Botafumeiro y se cantó el Himno. A continuación un afinado coro muradano entonó una hermosa plegaria de despedida. Los peregrinos luego abrazaron al Santo Apóstol en el Camarín del Altar Mayor. Pasaron por la Puerta de los Perdones. A Palacio subieron el Arcipreste Sr. Doval Fernández, el Clero y los peregrinos distinguidos, los cuales fueron bendecidos por Su Emcia. Revma. Antes les dirigió frases de alto elogio por la brillantez de la Romería. Los peregrinos de Entines dieron gran animación a la ciudad, deteniéndose muchos de ellos hasta el siguiente día. * iQué el Santo Apóstól, terrible azote de la morisma enemiga de nuestra Religión y de nuestra Patria, desde su Regio Trono continúe colmando de satisfacciones a todos cuantos como los romeros de los preinsertos arciprestazgos acuden al Templo Metropolitano de Compostela para templar, ante sus Sagrados Restos, las armas del espíritu, tan necesarias hoy día si hemos de dar combate duro a la moderna morisma del indiferentismo religioso y patriótico! …

31


ALTO EJEMPLO

nuestros pobres, nos trasladamos presurosos a su

Don Felipe Somoza inicia en América una

se la cantidad remitida, a la vez que los nombres de

domicilio para rogarle—como periodistas—nos dijelos donantes, pues tendríamos sumo gusto en ha-

suscripción para nuestros pobres —Los

cerlo público en la batalladora y popularísima LIGA

muradanos le ayudan y también los foras-

DE AMIGOS, que tantos beneficios reporta al distrito

teros y argentinos. — ¡Bien por todos!

y al pueblo de Muros. El señor Lariño nos recibió

Con estos titulares publicaba, en setembro de

con su proverbial galantería, y al mismo tiempo que

1910, o xornal local “La Liga de Amigos”, o re-

nos hacía tomar asiento nos dijo textualmente lo que

sultado do petitorio popular que a beneficio dos

sigue:

pobres de Muros se fixo entre os residentes mu-

Me alegro, señores, que hayan ustedes veni-

radanos na poboación de Rosario de Sante Fe.:

do a mi casa con ese objeto, pues casualmente me

Sabedores de que el día 10 del actual había recibido

disponía yo a mandarles esto, ahora mismo, para el

nuestro muy querido amigo D. Manuel Lariño Lu-

periódico del 15; y al decir así nos entrega una relación de todos los donantes. Experimento una vivísima satisfacción—continuó diciendo—al participar a ustedes que el iniciador de esta suscripción fue nuestro querido paisano D. Felipe Somoza quien con grandísimo entusiasmo acometió y llevó a feliz término la empresa de la caridad cristiana. Les ruego lo hagan constar así en LA. LIGA DE AMIGOS, pues creo con ello cumplir, en nombre de los pobres socorridos, un deber de gratitud. La cantidad de pesetas 294'25 no ha ingresado todavía en la caja de la Suciedad, por no haberse recibido aún en esta plaza aviso del giro, pero creo firmemente que más, tardar dentro de una semana tengamos a disposición de los adoptados la citada cantidad. Para entonces le escribiré a nuestro favorecedor y demás donantes dándole sinceras gracias en nombre de nuestros hermanos favorecidos, pero antes repito, señores, he de agradecer a ustedes lo hagan en el mío y en el de la Sociedad .que.me honro en presidir desde las columnas de su ilustrado periódico. Con ello hemos dado par terminada nuestra interview y despidiéndonos afectuosamente de nuestro amigo encaminamos nuestros pasos a la mesa de redacción en donde gustosísimos trasladamos al papel las agradables impresiones recogidas en el domicilio del señor Lariño.

cías, Presidente de la benéfica Sociedad de San

La lista recogida por nosotros de manos del

Vicente de Paul, un giro de América, a favor de

señor Presidente de la Sociedad de San Vicente

32


dice lo que sigue:

Antonio Trigo, de Padrón

Suscripción levantada en el Rosario de San-

1

Argentinos:

ta Fé, de la colonia muradana para la Sociedad de

Manuel Álvarez, hijo

2

San Vicente de Paul.

Eloy Caamaño, hijo

2

Nombres de los muradanos:

Dolores, Celia y Hortensia Pérez, hijas 1 Total pesos argentinos 125,00

Pesos y centavos argentinos Señores D. Antonio Piñeiro

5

Juan A. Relova y familia 5 Felipe Somoza

5'10

José Somoza

5

Felipe Martínez Somoza 5 Viuda de Arias y familia 5 Manuel Fernández é hijo 5 Juan Eloy Caamaño y señora Ramón López y familia Cándido Fernández

5

5 5

Pérez y Hermano (Zenón de Pexeira) 5

Nota.— Girado el 16 de Agosto, cambio del día

Antonio González y familia 2'50 José Alvarez y familia Francisco Bueno

212'40 centavos; importan pesetas según giro

2'40

294'25 céntimos.

1

Rosario de Santa Fe a 17 Agosto 1910.

Adelino Santiago Toste Alvarez y familia (Zenón de Pexeira) 10

FELIPE SOMOZA.

Angela Leal

Plácemes y alabanzas mil merecen los señores tan-

2

Dolores Pérez

2

to muradanos, como del resto de la región gallega y

Dos señoritas muradanas 5

argentinos; que con su óbolo han contribuido a en-

Un muradano

jugar las lágrimas de nuestros pobres, á acallar las

10

Manuel Luces Llanas Manuel Hermida Total

2

hambres devoradoras de nuestros hermanos nece-

3

sitados, y desde luego se los tributamos gustosos,

98'00

pues la heroica obra que han llevado a cabo es acreedora al reconocimiento sincero de todo buen muradano, pero de un modo especial lo hacemos al

Forasteros:

iniciador de esta suscripción de caridad, al «alma

Señores D.

maten digámoslo así, de tan benéfica acción, nues-

José Mariño, de Palmeira 1

tro particular amigo el valiente muradano D. Felipe

Manuel Martínez y Martínez, de San Cosme 2

Somoza, esperando que la semilla por el sembrada

Manuel Martínez Blanco de S. Come

con su ejemplo cristiano y caritativo proceder en el

2

Rosario, tenga dignos émulos y valientes imitadores

Manuel González, del Freijo 5

en las diferentes poblaciones de la floreciente Re-

Manuel Ponte, de Santiago

pública de la Plata que cuentan con numerosas co-

2

lonias de hijos amantes de esta villa.

José Lago Vilas de Padrón 4

LA REDACCIÓN.

José González Vilas, de Padrón 5

33


A merluza de 1957. En octubre de 1957, baixo o título de: “Muros: Diariamente se subasta unos cuarenta mil kilos de merluza a poco precio”, o diario compostelano “La Noche”, publicaba un artículo do seu corresponsal en Muros, D. Manuel Parada, no que se facía eco do pouco precio que alcanzaba o precio da merluza na lonxa de Muros. No mesmo artículo congratulabase da execución de diferentes obras que estaban acometendo na Vila.

bajo precio que en Muros lleva la merluza, teniendo en cuenta que es frecuente subastar en esta lonja alrededor do unos 40.000 kilos, en loa días que dura la época de esta clase de pesca. OBRAS EN MARCHA

MUROS. 19• (De nuestro corresponsal M. Parada). — En los tiempos que corrernos, me parece un poco extraño el hecho de que personas interesadas de cerca en ciertos negocios dejen pasar de largo cualquier ocasión que les permita acrecentar sus ganancias. Digo en los tiempos que corremos, porque es ahora precisamente cuando todo se hace valer y nada se desprecia. Vivimos una época en la que parece no quedar inadvertido el menor detalle. Sin embargo, aunque resulte extraño, como antes decía, lo cierto es que se dan casos que no responden a esa realidad, como lo que sucede en Muros con el precio de la merluza, que se vende en la lonja a un precio muy inferior al que luego se cotiza en Santiago, por ejemplo. Dada la proximidad de esta plaza de consumo y la facilidad del transporte en los camiones que diariamente salen de aquí, es posible que sea una verdadera ganga comprar en Muros y luego ir a vender en aquella ciudad. Dicen que es tanta la diferencia de precios, que no se explica como a los que hoy tienen en sus manos este negocio, no les salga algún competidor. ¿O es que no lo saben? Si esto sucede, ahí van estas líneas para conocimiento de cuantos puedan resultar interesados con el

Con la satisfacción que es de suponer, puede verse en estos días bastante movimiento en las obras que por fin, so han puesto en marcha, tanto en el nuevo muelle como en la lonja y en la casaAyuntamiento, se trabaja activamente. El bloque de casas viviendas y el también nuevo edificio de la Caja do Ahorros, están casi terminándose. Después de tantos años durante los cuales estuvo Muros dormido, parece que va despertando de su letargo y empieza otra vez a seguir el camino que le es indispensable si no quiere perecer. Porque ya le sabe que, dadas las especiales características de nuestro pueblo, o tiene que seguir adelante por las rutas que marcan las actuales tendencias del progreso humano, o verse condenado a morir, sin otro remedio. Por eso es importante ver como en estos días se trabaja en eras obras que son como el exponente do una era de resurgimiento capaz de situarnos a la altura que los tiempos actuales lo requieren con más apremio cada vez. Reiteramos aquí los grandes deseos que todos tenemos de que nunca se vean estancadas las justas ambiciones do los muradanos que esperan ir viendo satisfechas paulatinamente e ininterrumpidamente.

34


MIÑA XENTIÑA E A VISITA

co que me retratóu meu tío Xan 011ete e aínda teño o retrato. No brazo esquerdo bordada unha áncora e a gola caíndo riba dos meus hombreiros, larga, longa e moi repinicada. Na alxibeira, enriba do curazón, unha frol. A pucha nona levaba posta. Tíñaa na outra man, na que levaba valdeira. E miña curmanciña un lazo grande no cabelo e un vestido de mociña, branco e ben broslado.

p/ José Mª García Rodríguez. Muros, na provincia da Cruña, é unha vila a beira do mar. Ali aos nenos chámanlle "musiños". Isto é, mociños. Porque Muros é terra de "seseo" e de "geada". Os rapaciños do meu tempo éramos ditosos, até que chegaba o tempo de ir pra escola. Nantramentras corríamos, xogábamos, brincábamos, enredábamos, lamos aos niños e falábamos galego. Somentes que, as veceiras, aínda denantes de ir pra escola, nos pasaban cousas. E unha delas pasoulle diante de min a unha curmanciña que eu tiña, bonitiña coma un ouro.

Cando chegamos perto da casa do señor armador, meu tío e miña tía, máis veceiras nos repetiron que non falásemos na visita; que ficásemos caladiños, que nós non sabíamos falar coma a xente. A min non me colléu de novas porque xa estaba afeito a oubilo. Cando se abría a sáa da nosa casa porque viña xente de fora, botábannos pra rúa. "Idevos que vos non sabedes falar en cristián". A correr polo rueiro. En canto a miña curmanciña, ela era moi bonita, liste e obedente. E diante de nosos tíos rubimos as escadas, sempre collidiños das mans.

Seu pai, meu tío entregue, era patrón dun bou. Un bou, pra os que nono saiban, é un barco dos que iñan a pescar ao Gran Sol. Lonxe, no mar. Pro viñan carregados de moitos e bos peixes, de todas crás. Meu tío gañaba bon diñeiro. Pro máis aínda, os señores donos dos bous, que lles chamaban "armadores". Un deles, convidóuno a que fose a Cruña, coa sua muller e familia. Alá fomos. Eu tamén, porque me levaron. No "Castromil", un automóvel grande, nó que cabía moita xente. Fomos na berlina, compartimento onde o pobo pagaba máis cartos pola viaxe. Os de "interior" pagaban menos. E os que iñan enriba máis pouquiño. Pro iñan co-iles cabazos de froitos e até galiñas e galos. Tamén un cabirtiño. E un porquiño dos que chamamos roxelos, porque non teñen un ano e que pasóu o máis do tempo berrando.

Entramos nun sáa moi rica con cadeiras, poltroas e cuadros. Algunhas das cadeiras tiñan brazos. Eu repantiguéime nunha e miña curmanciña noutra. As señoras déronse dous bicos cada unha e os señores apertas, batendo palmas no lombo. Dimpóis falaron e falaron e nunha desas, a señora do armador mirou pra miña curmanciña, que estaba moi linda, co seu lazo no cabelo e o seu traxiño broslado. E díxolle en castelán: —Y tú, ¡cómo te llamas? E miña curmanciña era moi obedente. Lembróuse do que seu pai e súa nai lle dixeran e non abréu a boquiña. A señora matinóu: —Anda, niña, dime cómo te llamas. E miña curmanciña calada coma un peto. A señora do armador voltóuse a miña tía e antre as dúas volveron a pregar, máis veceiras a miña curmanciña, que falase, que dixese o seu nome, que fose ben criada, e lle contestase a señora... Destoncias foi unha pena o que pasóu. Cáseque lles caíu ao chan, aos meus tíos, a cara coa vergonza. Cando máis teimaban en que falase, a señora do armador e miña tía, díxolles a nena: —Merdiña, mamai, merdiña. j,Non fói vostede a que me dixo, que tivese fechada a boca, porque non sabía falar castelán coma a xente? Escoitóuna un loro que había na casa e botou unha

0 señor armador, amigo de meu tío entregue, vivía no Cantón Grande e miña curmanciña e máis eu, camiñábamos por alí collidos das mans. Eu lémbrome moito ben. Levaba posto un traxe de mariñeiro

gargallada. Meu tío entregue non lle retorceu o pescozo porque non poido.

35


O SEÑOR LOURIDO p/ Marcelino García Lariño.

min e non me ande lambuxando por detrás as agachadas. Hoxe ten a diabete aínda máis subida que estes días, que xa non era pouca, e iso que onte puxéronlle dúas inxeccións de insulina.

O Señor Lourido, home moi prudente, serio e formal onde os haxa, tivo que ingresar no hospital co gallo de facerlle o cataterismo.

–Unha, doutor non dúas. –¡Cómo que unha! –fóra de si ou doutor–. Eu ordenei que lle puxera dúas e incluso vina como as levaba na man.

Internárono nunha alcoba de dúas camas na que xa había outro paciente, e alí quedou coa compaña da súa dona, a señor María que, iso si, non abandonou nin un só intre ó seu marido durante o tempo que este botou hospitalizado. Ó entrar no sanatorio deulle ó Señor Lourido unha desgana, pois, ben se sabe, que o que ten que ir ó hospital non está para grandes esmorgas. Non lle pasaba iso ó seu compañeiro co que lle tocou estar que, decatándose que o Señor Lourido apenas probaba sustento, pediulle se lle daba o sobrante da comida, pois por mor de estar a rigorosa dieta, pasaba moita fame. Con toda educación e pulimento, o Señor Lourido accedeu ás pretensións de compañeiro; e o outro, o galdrupeiro, fartouse. Chegou unha enfermeira, moi xeitosa por certo, cunha inxección na man dicíndolle ó compañeiro do Señor Lourido:

–Pois só me puxo unha. –Contestoulle o paciente.

–¡Poña a cacha! O doente, que xa debía de estar moi acostumado, baixón o calzón do pixama, e ela, moi destra nestes mesteres, espetoulle nas nádegas a agulla toda enteira. Logo a mesma da bata branca dirixiuse ó Señor Lourido:

–Daquela, ¿a quen raio lle puxeron a outra? –A min –respondeulle moi humilde e finamente o Señor Lourido que era a educación do mundo. –¡Cómo que a vostede! ¿E vostede deixouse? ¡É parvo logo? ¡Non ve que o puideron matar!

–¡Agora tócalle a vostede! O Lourido, con moita educación, recatadamente mostroulle o traseiro, e a enfermeira meteulle a agulla ata que non lle entrou máis.

E o educado e respectuoso señor Lourido, deixou a educación a un lado, desbordou, e respostoulle cun xenio tolo (calquera faría o mesmo ¿non si?:

Marchouse a sanitaria, e a dona do Señor Lourido, a señora María, moi curiosa coma todas mulleres, preguntoulle ó home:

–¡Me cago na puta que te parou, cabrón! ¿houbeches de me matar, e aínda me botas a min a culpa?

–¿E para que che puxeron esa inxección? – contestándolle moi sisudo o home:

O médico non quixo oír máis, liscouse coma un lóstrego e, en canto o Señor Lourido ocupou a estancia, non volveu polo sitio.

–¿Eu que sei, María, saberao ela!

O Señor Lourido veu para a casa, pero xurou pola vida da súa muller e dos seus filliños que “o burro do galeno” –son frases del– non ha de pasar sen papalas. E merecer, meréceas ben merecidas, ¡si señor!

Pasou a cousa. Ó outro día chega á habitación un médico moi alporizado e dille ó compañeiro do Señor Lourido: –Vostede cando teña gana de comer dígamo a

36


A voz dos nosos poetas O CARNEIRO DA PANCHESA Por Manuel da Roura. ________________

O c a r n e i ro d a P a n c h e s a leva na alma escondida u n h a p r o f u n d a f e ri d a q u e l l e q u e i m a o c o ra z ó n : m a to u s e n u n f a r a l l ó n a o ve l l i ñ a p r e f e ri d a .

a g o ra , a v e l l a P a n c h e s a , v a i p o l a b ra ñ a g ri ta n d o .

F u i m o z a d e m u i to s a n o s para ben e para mal,

A n d a , a s e ñ o r a M a r ía ,

e o a c c i d e n te m o r ta l

sen descanso, sen soxar;

d e i x o u n o t a n d o l o ri d o ,

d í a e n u i te s i n p a ra r

q u e s e n d o o m a c h o c o r ri d o

b u s c a n d o o c a rn e i ro a q u e l ,

t o rn o u s e s e n ti m e n ta l .

c h a m a n d o a g ri t o s p o r e l p o l o s o u te i r o s d o m ar .

C o b a l a r d o u t ra s o ve l l a s t é n o s n e r vi o s d e s t ro z a d o s ;

E n c o n t ro u n o , a to ta d i ñ o ,

t e n o s o íd o s c a n s a d o s

n u n h a c a x o l a m e ti d o ,

d e ta n t a m o n o to n ía :

c h o ra n d o a m o c o te n d i d o ,

¡m e e! , ¡m e e! , to d o o s a n to d ía ,

c h o ra n d o a g ri to p e l a d o ,

¡m e e! , ¡m e e! , p o r t ó d o l o s l a d o s .

e l e vo u n o d e c o n ta d o ás cortes do Carraxido.

O c a r n e i ro d a P a n c h e s a ¿por que se fui?, ¿que pasou?

N u n c a s e re c u p e r o u ,

¿ On d e d e m o s s e a g o c h o u ? ,

o animal malogrouse:

¿por que pola madrugada,

s a l to u a o v a c ío e d o u s e

s e n d e s p e d i rs e n i n n a d a ,

n o a i re u n p i n c h a c a rn e i ro ,

d o r e b a ñ o d e s e r to u ?

d e n t ro d o p o z o d o B e i r o caiu, e suicidouse.

Agora a vella Panchesa v a i , n o m o n te , p re g u n t a n d o , t e rc a m e n te re x i s t ra n d o

Bolivar, 3-03-1978. Manuel da Roura.

os pinales da Devesa;

37


Arrendamento do Cura de Tal dos diezmos e primicias da freguesia de Esteiro (1760). Transcrito por M. Lago Álvarez.

O documento transcrito forma parte do protocolo do notario de Muros, D. Thomás de Campelo e atopase depositado nas dependencias do Arquivo Universitario de Santiago. Resumen: En data de 23 de maio de 1760, o cura e rector da parroquia de Tal, D. Juan Manuel Francisco de Ponte, arrendou ao veciño da parroquia de Serres, d. Pedro García, “todos los frutos de centeno y maíz de diezmo, diezmero y Primicia correspondientes a la cosecha presente de este año, que adeudaren en dicha feligresía de Esteiro y se devan pagar al otorgante como tal cura retor de ella, en precio y quantía de Quatromil setecientos y cinquenta reales cada uno de a treinta y quatro mil de vellón”. Cantidade que debería recibir o outorgante do citado Pedro García, para principios do mes de setembro. No mesmo documento recollense as condicions que o arrendatario dos diezmos e primicias ten que cumplir para o mellor fin do contrato, deixando moi claro que os impostos que deban pagarse a facenda real son de conta do cura: “= Asimismo hes condición que los derechos que se devan pagar a Su Magestad por razón de subsiación los ha de satisfacer el repetido otor-

gante, sin que a su importe ni parte de el que se responsable de don Pedro García. =” Velaiqui a transcripción do documento: Dentro de la Casa rectoral de la feligresía de Tal a veinte y tres días del mes de Mayo año de mil setecientos y sesenta, estando a presencia de mí notario y testigos Juan Manuel Francisco de Ponte cura y retor propio de ella; y la de Santa Mariña de Esteiro su anejo y dijo que por el tenor de la presente escriptura y en la mejor forma y manera que aya lugar en derecho arrendava y arrendó, dava y dio en arrendamiento a Pedro García vecino de la feligresía de San Juan de Serres presencial que lo admite para sí su mujer Hijos y herederos, a saber lo que se le arrienda y sí en este acto Arriendo todos los frutos de centeno y maíz de diezmo, diezmero y Primicia correspondientes a la cosecha presente de este año, que adeudaren en dicha feligresía de Esteiro y se devan pagar al otorgante como tal cura retor de ella, en precio y quantía de Quatromil setecientos y cinquenta reales cada uno de a treinta y quatro mil de vellón, cuya cantidad por previsión le ha de entregar al referido otorgante el expresado Pedro García para principios del mes de septiembre próximo presente de este año, con las condiciones siguientes = Que el otorgante ha de

38


ser de su obligación el hacerlo conducir de su cuenta a la Ayra de esta Casa Rectoral y de la misma majarlo, y el grano pueda recivirlo don García en la citada Ayra y conducirlo de su cuenta al paraje que le pareciere, lo que se entiende quanto al centeno, pues por lo que mira al maíz deberá percibirlo de poder de los feligreses de esta feligresía según así se practica, Y la paja de este centeno de visto quedar a favor del otorgante para aprovecharse de ella a su voluntad. = Asimismo hes condición que los derechos que se devan pagar a Su Magestad por razón de subsiación los ha de satisfacer el repetido otorgante, sin que a su importe ni parte de el que se responsable de don Pedro García. = Y cumpliendo con las condiciones, el otorgante se obliga en la mejor forma y manera que aya lugar en derecho de que estará y parará por el expreso de esta escriptura de Arriendo sin que los frutos que contiene por lo que mira ala Cosecha de este presente año de que se ba echo los pueda arrendar a otra alguna persona que más importe por ello dé ni prometa, y si lo hiciere o intentare consiente no ser ayudado ni admitido en juicio ni fuera de el, y pagará todas las Costas, gastos daños intereses y menoscabos que de ello se Causaren = el enumpciado Pedro García dijo que por si y en nombre de la su mujer sus hijos y herederos acetava y acetó esta escriptura de Arrendamiento a su favor otorgada de la que y frutos que contiene protesta Husar, Y se obliga con su persona y vienes muebles y raíces havidos y por haver de que para principios del mes de septiembre próximo que biene del corriente año entregará en mano y poder de don Juan Manuel Francisco de Ponte otorgante o de la persona que represente su derecho, la cantidad expresada de quatro mil setecientos y cinquenta reales de vellón por los nominados frutos de maíz y centeno de diezmos, diezmero y Primicia que se venciesen en la cosecha próxima que viene del corriente año sin alguna omisión ni

figurar de juicio, sin que de la cantidad pueda pidir ni repitir ningún descuento. Y por lo que mira al maíz, lo recibirá de poder de los vecinos de la feligresía de Santa Mariña de Esteiro de donde son los frutos que le ban arrendados sin que en la cobranza del ahora otorgante que se responsable a cosa alguna de ellas y en todo cumplirá con las condiciones de este Arriendo sin que falte a cosa alguna de ellas, y siendo omiso consiente que a su cumplimiento sea apremiado por todo rigor de Justicia. Y ambos otorgantes Cada uno por lo que les toca yban obligados para que mejor lo cumplirán dan y otorgan todo el poder que se requiere a los Jueces y Justicias que de ello conforme a derecho puedan y deban conocer para que ansi se lo hagan cumplir guardar y haver que firme como por sentencia definitiva de Juez competente comentida y pasada en Autoridad juzgada renunciando a todas Leyes fueros, y auxilios de su favor y la general que las prohive en forma. Y además de ellas el prenotado don Juan Manuel Francisco como tal eclesiástico asimismo renumpcio el Capítulo Obanandum suam depenis, desolucionibus licencia mayor y menor de su prelado, y las mas que pueda y deba

renumpciar, ansi lo dijeron y otorgaron, firmó don Juan Manuel Francisco no lo hizo don Pedro García por dicir no saber, hizolo a su xuicio intesto de los presentes, q lo han vido don Juan Núñez vecino de la Villa de Noya, Andrés López de Coto y Domingo de Piñeiro vecinos de esta feligresía, y de todo ello y conocimiento de los otorgantes, yo notario doy fe = erndo = quebiene = Va = Y no lo testado = zen #. Manuel Francisco de Ponte. Como testigo y aruego Juan Antonio Nuñez . Ante mi, Thomás de Campelo.

39


40


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.