The Muros Times -Revista Dixital Muradana de Arte e Cultura-
Nº 37 ABRIL-MAIO—2017
REVISTA DIXITAL
DE ARTE E CULTURA 1
Fotografía: José M. Formoso Luces
The Muros Times Nº 37—ABRIL—MAIO —2017
Indice: Rebolo. Quercus pyrenaica (p/ Amado Barrera)
Páx. 3
Igrexa de Santiago de Louro (p/ Xocas Figueiras)
páx. 4-5
Quero ter un can de raza potencialmente perigosa, (p/ Cintia París)
páx. 6-7
Uso del café (p/ Dr. Ricardo Castillo)
páx. 8
Las fiestas de nuestro Patrono
páx. 9
Nomeamento de Procurador Xeral (p/ Manuel Lago Álvarez)
páx. 10-11
A Capela dos Portals (p/ Santi Llovo Taboada)
páx. 12-13
Resumindo: Os outros feirantes (p/ Luis Salvador)
páx. 14
O Castro de Miraflores (p/ Elixio Vieites)
páx. 15
Os apelidos das Xentes de Muros
páx. 16-17
O traxe de Muradana (p/ Do Blog de XIMIELA)
páx. 18-19
Novas de Onte de setembro de 1912
páx. 20-21
Dúbidas do Galego: Pobo (p/ César Lorenzo Gil)
páx. 22
Naufraxios na Costa da Morte (p/ José López)
páx. 23
El Abejorro (p/ Amado Barrera)
páx. 24-25
Recuerdo del 29 de marzo de 1809 (p/ Juan Campelo Rodríguez)
páx. 26-27
As fontes de Muros (p/ Manuel Lago Álvarez)
páx. 28-29
Muros na Wikipedia
páx. 30-32
O reloxo de sol da calle ancha (p/ Manuel Lago Álvarez)
páx. 33
Na óptica (p/ Marcelino García Lariño)
páx. 34
A Voz dos nosos Poetas (Manuel Mª Pena Silva—Antonio Rey)
páx. 35
Labregos e Pescos (p/ Marcelino García Lariño)
páx. 36-37
A Peregrinación de 1909 (p/ Manuel Lago Álvarez)
páx. 38-39
“THE MUROS TIMES” non se responsabiliza nin se identifica coas opinions verquidas por parte dos seus colaboradores nos materiais publicados. Director: Jorge Lago Rama - Editor: Manuel Lago Álvarez
Difusión da Cultura—
Depósito legal : C2437-2013 2
REBOLO. Quercus pyrenaica nhas avespas que depositan un ovo un brote. Este
p/ Amado Barrera. O EXEMPLAR DAS IMAXES, que se atopa
tumor arrodea á larva e sírvelle involuntariamente
no camiño da Pedra do Cadro (Esteiro), na beira
de alimento, que metamorfeseará e sairá por un bu-
dun monte cheo de piñeiros pero acompañado por
rato.É una árbore ameazada e protexida en varias
algún carballo, seguramente coma restos supervi-
Comunidades españolas. Nós podemos atopar
vintes dunha antigua carballeira, ehi!, é pequeno,
exemplares no Leste e Sur da nosa Nación de Breo-
aínda que podería medrar ata uns 25 m. Se o dei-
gán soltos coma o esteirán e mesturados cós carba-
xan, e máis ben parece un rebrote grande, pois ven-
llos.
se outros pequenos no seu pe. O seu carné de identidade é a súa folla: aterciopelada polas dúas caras, moi tomentosa no envés e con moi profundos lóbulos. Ten un peciolo de uns 5 cm. Follas que non caen todas no Outono, moitas quedas secas e caen cando as novas broten (iso chámase marcescencia). Quén sabe os anos que ten este o noso amigo: non sería estraño que a súa cepa fose mesmo centenaria, aínda que a árbore-nai xa non estea por ter sido tallada. Nesta especie disque iso pasa a miúdo. Eu non coñezo outro exemplar, pero debe habelo, se alguén sabe ónde, que o diga. Por certo, pese ao seu nome, hai poucos nos Pirineos (só na Serra de Leyre –Navarra-). O que pasou e que o Botánico que o bautizou estudou exemplares desa zona e non se preocupou de procurar máis información sobre a súa distribución. Aproveitemos para insistir en que non só non se deben confundir allos con bugallos, confusión doada de evitar, pero tamén non confundir allos con lan-
dras, caramba!. Os bugallos son bolas que lle crecen aos carballos coma defensa do ataque dalgu-
3
Igrexa de Santiago de Louro molduras apoiadas sobre cornixas e columniñas nas
p/ Xocas Figueiras.
xambras. Está rematado superiormente por unha
Tipo de ben: Igrexa, Cruceiro, Camposanto,
espadana de dobre arcada con frontón triangular e
Concello: Muros Parroquia: Louro (Santiago) Outra denominación do ben: Igrexa da Madalena Cronoloxía: Idade Moderna (XVI-XVIII), Descrición: Formada por unha planta moi sinxela con muro de cantaría de granito nos que se
apoian cimbros de madeira que sosteñen unha cuberta a dúas augas de tella, recentemente reconstruída. Na entrada da nave encóntrase un coro ao que se accede a través duna escaleira pegada ó muro. Na cabeceira está a ábsida, de menor altura, cuberta con bóveda de canón e dende á que se accede a sancristía acaroada nun dos seus late-
pináculos.
rais ,obra de 1860, cando se produciu unha impor-
Rodeando a igrexa encóntrase o cemiterio, formado
tante reforma. Na fachada principal sitúase a porta
por nichos e enterramentos. Ademais, no adro hai
decorada con arco de medio punto con diversas
un cruceiro formado por dous chanzos, varal de sec-
4
ción cadrada rematado nun capitel cadrado. A cruz
ten imaxes nos dous lados. Propiedade: Pública Uso actual: Outros Código no Catálogo da Xunta: Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xunta e dos PXOM) Referencias bibliográficas: BIBLIOGRAFÍA: SORALUCE BLOND, José Ramón e FERNÁNDEZ FERNÁNDEZ, Xosé:
«Arquitecturas da Provincia da Coruña, Carnota, Lousame, Muros, Noia, Outes e Porto do Son». PÁXINAS WEB: http://
Afeccións: Ten camiño de acceso?: Si
www.planeamentourbanistico.xunta.es/siotuga/
Está cuberto de maleza: Non
documentos/urbanismo/MUROS/
Está afectado por algunha obra: Non
documents/22396CA011.pdf—(p. 4 – igrexa)
Estado de conservación: Moi bo Atópase en perigo nestes momentos?:
http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/ siotuga/documentos/urbanismo/MUROS/
Onde está localizada: Latitude: 42.7669486472
documents/22396CA016.pdf (p. 20 – cruceiro)
Lonxitude: -9.09159421921
5
Quero ter un can de raza potencialmente perigosa, que teño que saber? Cintia París
Que preciso saber para ter en regra ao meu can
Antes de entrar en materia, imos a definir a un can
potencialmente perigoso?
potencialmente perigoso e as razas que están cua-
A licenza
lificadas como tal no ámbito galego.
A tenza de animais perigosos require a previa
Un can potencialmente perigoso é aquel que tivo
obtención dunha licenza administrativa no concello
algún episodio de agresións a persoas ou a outros
correspondente que poderás obtela sen problema
animais; cans que foron adestrados para a garda e
se es maior de idade e non tes antecedentes
defensa; cans que, polas súas características
penais (homicidio, lesións, torturas, contra a
físicas (musculatura, axilidade, configuración atléti-
liberdade moral, sexual e saúde pública, asociacións con banda armada ou de narcotráfico ou estar privado por resolución xudicial do dereito a tenza de animais potencialmente perigosos). Para obter dita licenza terás que aportar os seguintes datos: fotocopia do documento de inscrición do microchip, fotocopia do Certificado Veterinario, fotocopia de antecedentes penais,
informe do psicotécnico, e o documento do Seguro de
Responsabilidade
Civil
(a
terceiros
con
cobertura non inferior a 120.000 euros). A licenza ca, resistencia, etc.), poidan ser aptos para o
será renovada cada cinco anos.
adestramento da garda e defensa; ou cans que
Os prezos orientativos serán os seguintes:
manifesten unha agresividade natural ou inducida
Psicotécnico: 60 euros.
mediante adestramento, malos tratos ou outros
Seguro de Responsabilidade Civil: entre 60 e 90
medios. De maneira máis concreta, en Galicia es-
euros, vai depender da cobertura.
tán
Taxas administrativa penais: 4 euros aprox.
consideradas
como
razas
perigosas
o
American Stafforshire Terrier, Pit Bull Terrier,
Chip: entre 25 e 35 euros.
Bullmastif, Dobermann, Dogo Arxentino, Dogo de
Vacinas: entre 25 e 35 euros dependendo do
Burdeos, Dogo do Tíbet, Fila Brasileño, Mastín
veterinario.
Napolitano, Presa Canario, Presa Mallorquín,
Certificado
Rottweiler, Staffordshire Bull Terrier, Tosa Inu e
dependendo do veterinario.
Akita Inu. Tamén se consideran razas perigosas
Licenza do Concello: 16 euros.
os cruces en primeira xeración, cruces destas ra-
Rexistrar ao animal
zas entre si ou cruces destes con outras razas.
Os titulares da licenza municipal deberán inscribir-
Se tes un can deste tipo ou estás pensando en ter
se no Rexistro Municipal de Animais Potencial-
un
razas
mente Perigosos do concello en cuestión no prazo
anteriormente citadas, hai certas cousas que
de 15 días a partir da obtención da licenza. Terás
debes saber respecto ás obrigas legais que tes
que
que levar a cabo.
características do animal e o lugar de residencia
can
de
compañía
dunha
das
6
facilitar
Veterinario:
os
teus
30
datos
euros
aprox.
persoais,
as
do mesmo. O concello remitirá os datos ao Rexistro
nores de dezaseis anos. No mesmo caso, o propie-
Galego de Identificación de Animais de Compañía e
tario deberá ter consigo o Certificado de Inscrición
Potencialmente Perigosos. A parte dos datos
do animal.
comúns a todos os cans, os potencialmente
Os animais que se encontren en fincas, casas de
perigosos terán que aportar a maiores o certificado sanitario, a cartilla sanitaria actualizada e a copia da licenza
municipal
de
tenza
de
animais
potencialmente perigosos a nome do propietario acompañada da copia da póliza que xustifique a formalización do seguro de Responsabilidade Civil. O propietario do animal deberá comunicar calquera
variación nos datos no Rexistro. Obrigras do propietario Os propietarios dos cans potencialmente perigosos
campo, chalés, parcelas, terrazas e patios deberán
teñen a obriga de identificar aos animais cun micro-
de estar atados a non ser que dispoña dun recinto
chip nos seus tres primeiros meses de vida ou en
coa superficie, altura e peche adecuado para pro-
un mes despois da súa adquisición. Por outra ban-
texer ás persoas ou animais que se acerquen a estes lugares. Se nalgún caso se substrae ou se perde ao animal débese comunicar ao Rexistro Municipal e ao veterinario da zona nun prazo máximo de 48 horas. Infraccións e sancións Se o propietario incumpre a normativa poderá ser acusado de infracción leve, grave ou moi grave segundo proceda e terá que aboar unha multa que pode ir desde 150 euros ate 15.000 euros no caso das moi graves. Respecto as infraccións graves, están recollidos o
da, deberán de manter unhas condicións hixiénico-
abandono do can, a falta de licencia, vender ou
sanitarias cos coidados e atencións necesarias de
transmitir un can potencialmente perigoso sen a li-
acordo cas características da raza do animal.
cencia, o adestramento para activar a súa agresivi-
No caso de reiteradas agresións ás persoas ou da-
dade ou realizar actividades prohibidas co animal
nos a outros animais, o can deberá de ser obrigato-
como concursos ou exhibicións que mostren a súa
riamente esterilizado por mandato xudicial ou reso-
agresividade.
lución administrativa.
cunha sanción grave se deixa solto ao animal, se
O propietario terá que cumprir unhas normal bási-
non o ten debidamente identificado ou se non o leva
cas de seguridade cidadá. Cando se vai pola vía
co bozal e a correa correcta pola vía pública.
pública o can deberá de ir atado, normalmente cun-
O caso das infraccións graves ou moi graves poden
ha cadea ou unha correa non extensible de lonxitu-
levar asociadas, ademais, sancións como a retirada
de non superior aos dous metros, co seu correspon-
da custodia do animal como medida de carácter
dente bozal homologado e apropiado para a súa
provisional durante a tramitación do procedemento
raza e en ningún caso poderán ser levados por me-
sancionador.
7
Poderase penalizar ao propietario
Uso del Café : ¿Es un riesgo o un beneficio para la salud cardiovascular? Otros estudios han demostrado efectos benefi-
p/ Dr. Ricardo Castillo
ciosos (o al menos ausencia de daño) del café Es frecuente la pregunta : Es bueno tomar café
en cuanto a riesgo cardiovascular. Un estudio
si sufro de Hipertensión o si he tenido un Infar-
publicado en el 2007 en el American Journal of
to?. .Considerando las creencias de siempre
Clinical Nutrition mostró una reducción del ries-
acerca del efecto dañino del café, ya sea por la
go de muerte por causas cardiovasculares en pacientes mayores de 65 años sin hipertensión. La protección aumentó de manera proporcional al número de tazas de café diarias. Un análisis el estudio GISSI-Prevenzione, publicado también en Circulation en 2007, mostró que la ingesta de café luego de un infarto, no aumenta el riesgo de tener otros eventos cardiovasculares. En el 2006, se publicó otro estudio en Circulation que mostró que el consumo de café no aumenta el riesgo de enfermedad coronaria. Estos datos son interesantes, y al mismo
cafeína o por el exceso de su uso, hace del te-
tiempo, muy útiles. Las preguntas “¿puedo to-
ma algo muy controversial.
mar café?”, y “¿Cuánto café puedo tomar?” son
Un análisis del Nurses’ Health Study, en el
comunes en el consultorio, y cada vez tenemos
que se evalúa la relación entre consumo de café
más datos para responder a estos pacientes de
y
cerebro-vasculares
una manera basada en evidencia. Parece ser
(derrames cerebrales) en mujeres, fue publica-
que el consumo de café no solo no es dañino
do en Marzo del 2009 en Circulation Dicho aná-
para el corazón (y el sistema cardiovascular),
lisis mostró que el consumo de café se relaciona
sino que de hecho, puede ser beneficioso.
riesgo
de
eventos
con un riesgo menor de tener eventos cerebrovasculares. Debido a que el tabaquismo es más común en personas que consumen café, y a que el tabaquismo es un claro factor de riesgo para eventos cerebro-vasculares, los datos se analizaron también según grupos: personas fumadoras o no fumadoras. El nivel de protección fue particularmente importante en mujeres no fumadores que consumían cuatro o más tazas de café por día.
8
Las fiestas de nuestro Patrono provistos de sus correspondientes insignias para cumplir el deber que les incumbía, más ante un segundo desprecio que el Sr. Cura les infería, el Sr. Al .alcalde nuestro paisano D. Manuel Dubert Novo ordenó que la banda municipal no acompañase la procesión, y así en efecto fue cumplido. Dícese que pretendió mandar retirar también el gaitero y hasta hacer volver la procesión a la iglesia, pero alguien pudo disuadirle de ello por cuanto, no se llevó a cabo, siguiendo la procesión su curso sin la música y sin el acompañamiento del Concejo.
Articulo publicado no quincenal muradano LA LIGA DE AMIGOS, nº 141 (15-7-1912) Siguiendo la inveterada costumbre de antaño las fiestas de nuestro patrono fueron como siempre, bajo techo, en la iglesia; pues, las que debieran hacerse para atraer forasteros y dar vida al comerciante que sostiene al municipio, esas brillaron por su ausencia; esto no obstante, nos place consignar que tanto el día de San Pedro como el de Corpus hubo algo que llamó la atención del público en general, hasta el extremo de Comentarse en diversos sentidos para los protagonistas.
La enérgica actitud del Sr. Alcalde fue aplaudida por todo el pueblo sin distinción de matices políticos, como fue censurada la del Sr. Cura; pero héteme aquí que después de todo lo ocurrido toman café en casa del Sr. Cura el señor Alcalde y su Secretario como si la acción del primero no mereciese importancia alguna; y en efecto no debe tenerla cuando así se abrazan ante el aromático Moka después de significarse ante un público culto.
En nuestro número del 15 de Junio, dábamos cuenta de que la corporación municipal no había asistido, como de costumbre, a la procesión, porque el señor cura olvidando el requisito establecido de recibir, una comisión del clero a la corporación, en la puerta del Ayuntamiento, aquella permaneció esperando y vio impasible como la Procesión salía de la iglesia y recorría las calles sin su presencia ni asentimiento; pues, el día del patrono ocurrió lo mismo, aunque con alguna variante significativa.
Al ser del dominio público el acto de concordia, y comentado públicamente por un pescador dijo, bo, bo, todos son , uns, ó que pasa, é que no teñen…
Salió la procesión sin que la corporación estuviese presente, pero después de haber salido tuvo a bien el Sr. Cura de i enviar al Pertelo dando aviso al Concejo de que la procesión estaba en marcha.
No comentamos. Nuestros lectores juzgarán; pero si comprendemos que debía quizás tener razón el pescador hablando así el día In que se celebraban los' festejos en honor a su ex-compañero.
Tal hecho indignó a cuantos estaban reunidos y
9
Nombramiento de Procurador general que hicieron los vecinos de Muros a favor de don Alonso de Longa. (26-12-1759). tros, pola contra, o selo vedaba o gozar do oficio e
p/ Manuel Lago Álvarez
o preceptivo era ser veciño. As condicións varia-
En tempos pasados para levar adiante a ad-
ban duns municipios a outros, incluíndose entre
ministración municipal había unha serie de cargos
elas a posesión dunha determinada fortuna, sobre
nos concellos cuxas competencias se foron perfi-
todo para os oficios principais. Nas ordenanzas
lando co correr dos tempos, á vez que se multipli-
municipais indicábanse claramente as circunstan-
caban os cargos a teor da crecente complexidade
cias, competencias, funcións e obrigacións de ca-
daquela. O seu número, funcións, sistema de elec-
da un dos cargos municipais.
ción e retribucións fixouse nas numerosas orde-
No caso concreto de Muros, os procuradores
nanzas municipais promulgadas nos séculos XIV e
eran varios. Non só os nomeaba o concello, senón
XV.
tamén o importante Gremio do Mar. Para elo, o
Un dos cargos importantes era o de Procurador Xeral.
igual que facía o concello, tíñase en conta a obri-
A maioría dos municipios nomeaba un
gatoria condición de fortuna e categoría persoal do
procurador, que representaba ao concello en todas
nomeado.
as cuestións civís ou criminais nas que este tivese
Na acta de 26 de decembro de 1759, na que
que intervir como parte demandante ou demanda-
se recolle o nomeamento de don Alonso de Longa
da. Para que puidese actuar libremente e con ga-
como procurador xeral, interveñen Thomas de
rantía, o concello outorgáballe amplos poderes,
Atayan, Antonio Pérez y Julián Suárez, maiordo-
válidos para o ano do seu procuración.
mos da confraría do Espírito Santo e vicarios do
Para optar a este cargo apuntados esixíanse
Gremio do mar, así como un bo número de mem-
certas condicións de fortuna e categoría persoal.
bros do citado gremio. En votación elixen a don
Nalgúns municipios era preciso ser cabaleiro; nou-
Alonso de Longa, persoa de familia de recoñecido
10
prestixio. En 2 de xullo de 1782, un parente deste
gantes husando de las facultades que les asiste
chamado Estevan de Longa, era Cóengo e Vicario
desde luego en la mejor forma y manera que haya
de Aniversario da Colexiata de Muros.
lugar en derecho, eligen y nombran a este fin y valió
Velaiquí a transcripción da acta asinada polo
por veinte y dos votos a don Alonso de Longa ve-
notario de Muros don. Thomas de Campelo na que
cino desta citada villa para que huse y ejerça el cita-
se recolle o nomeamento de don Alonso de Longa
do oficio principiando en el día primero de henero
como Procurador Xeral.
del año próximo que viene de mil setecientos y sesenta asta treinta y uno de Diciembre de el, alqual
“En la Villa de Muros a veinte y seis días del
dan todo su poder cumplido el que tienen y de su
mes de Diciembre año de mil setecientos cinquenta
derecho se requiere y sea necesario para que du-
y nueve, estando a presencia de mí, notario, y testi-
rante dicho año, defienda a los otorgantes y más por
gos Thomas de Atayan, Antonio Pérez y Julián
quien hacen en todos los pleitos y causas des desta
Suárez, mayordomos actuales de la cofradía del
villa se ofrecieren gobernando la república con todo
espíritu santo y vicarios del Gremio de la mar don
acierto y haga todas las agencias y diligencias que
Joseph Antonio Velo, Carlos Caamaño, Pedro de
les sean favorables como lo esperan de su activo y
Hermida, Gerónimo Romero, Domingo de Lago,
buen proceder, que los otorgantes se obligan de
Thomas Malbarez, Juan de Luaces, Juan Antonio
estar y pasar por todo lo que en su nombre durante
Olveira, Francisco Romero, Domingo Rodríguez,
dicho año hiciere para cuyo fin le dan todo el poder
Lorenzo Martín, Jacobo Lago Beiro de Reloba, Juan
que se requiere amplio y bastante sin limitación de
Antonio Lucías, Roque Areas, Jacinto de Arredondo,
cosa alguna con todas las clausulas, vínculos, fuer-
Juan Antonio Altaya, Antonio Blanco de Luces, Jo-
zas y firmezas para su validación necesaria, y aun-
seph Porrua el mozo, Marcos de Orjas, Joseph de
que aquí no bayan expresadas las haportales, y con
Neyra el viejo, Alverto Pérez de Bazarra, Juan Anto-
las de aprobación, relevación, poderío y sumisión y
nio Súarez, Simón Averio, Roque Garzia, Dionisio
hacer de sus pnas y vienes a los Jueces y justicias
Fernández Ramos de Acosta, Bartolomé Veiro, Ra-
seglares de su lugar de su fuero u Jurisdicción a
món de Lojo, Joseph Luaces, Agustín Romero, Ig-
que se someten para que ansi se lo hagan cumplir
nacio Sevilla, Gabriel Sevilla, Gerónimo Vermudez,
guarda y haber para firme como por sentencia defi-
todos vecinos de esta citada Villa y del citado Gre-
nitiva de juez competente convenga y pasada en
mio de la mar de ella, juntos de mancomun a Boz de
autorización juzgada, renunciaron a todas leyes fue-
uno y cada uno de ellos de por si insolidum renump-
ros y otras de su favor y xxxx que las prohive en
ciaron como renumpciaron las leyes de la manco-
forma, ansi lo dijeron otorgaron y firmaron los que
mun según y como en ellas se contiene, que hacen
supieron, y por los que no un testigo de los presen-
por lo que les toca, y a los más vecinos del citado
tes que lo hansido Francisco deerra, Juachin Gó-
Gremio por los cuales prestan la suficiente caución
mez, y Jph López vecinos de esta dicha villa y de
de rato grato en forma de que estarán y pasarán por
todo ello y conocimiento de los otorgantes yo notario
lo que aquí hicieran declarados bajo la obligación
doy fe.
que hacen de sus personas presentes y dixeron,
Guianse de Reloba. Marcos Onsalez. Como testigo
que en fuerza de la práctica y costumbre observada
y a Ruego, Francisco Deerra y Banera. Joseph An-
desde tiempo in memorial de elegir todos los días
tonio Velo. Joseph Porrua el moso. Juan de Lua-
veinte y seis de diciembre procurador general que
ses. Fuy testigo, Joseph Joachin Gómez. Ante mí,
sirva este empleo para el año que entre en el día
Tomas de Campelo”.
primero de henero de cada uno, y a este fin los otor-
11
Roque Arias. Gerónimo Romero. Pedro
A Capela dos Portals Tal e como se pode comprobar na descrición da
Do libro de Santi Llovo
casa almacén de Esteiro no inventario de 1872,
"MEMORIA SALGADA DUN POBO"
previo á constitución a primeira sociedade dos Portals, daquela non estaba feita a capela adosada á vivenda familiar. Temos que remontarnos a 1890 cando José Portals Boris solicitou autorización para construíla ao Arcebispado de Santiago. Segundo me transmitiron descendentes deste fomentador,
esta pouco frecuente idea de construír unha capela adosada á casa-almacén familiar xurdiu como consecuencia de que o seu fillo máis novo, Félix, estaba neses momentos a estudar para crego. O certo foi que Félix abandonou de contado a súa carreira eclesiástica pero a capela finalmente construíuse. Segundo o expediente instruído na Secretaría de Cámara e Goberno do Arcebispado de Santiago, a autorización resumíase no seguinte:
“El 9 de marzo de 1891 se autorizó a José Portals a la construcción a sus expensas de una capilla pública unida a su casa habitación. A tal efecto el Cura Párroco informó de la conveniencia de la construcción de la dicha capilla para
Interior da capela dos Portals coa súa actual propietaria.
que en ella puedan oír la Santa Misa las perso-
Ofelia Portals Brea
Vivenda e capela dos Portals ata os anos 70
12
nas de la familia del
uso da familia. Na ac-
suplicante y los mu-
tualidade
chos operarios de
se abre en datas moi
la contigua fábrica
sinaladas, como o 19
de salazón”. A soli-
de marzo, día de San
citude de autoriza-
José. Aparte doutras
ción tívose que res-
imaxes relixiosas, no
paldar co apodera-
interior da capela ató-
mento dun banquei-
pase
ro, o veciño de San-
“Virxen da Creba”, ima-
tiago Olimpio Pérez
xe que segundo parece
Sanz, que garantiu
presidía a ermida que
tanto a propia cons-
antigamente existía na
trución
illa do mesmo nome.
da
capela,
como a dotación de
a
unicamente
chamada
Inmediatamente
todo o necesario pa-
des-
pois da capela, polo
ra o culto.
seu levante, construíu-
Entre outras condi-
se na mesma época
cións, o documento
outra edificación desti-
de autorización indi-
nada a cuadras. Esta
caba o seguinte:
estrutura de almacén,
casa, capela e cuadras dos Portals da Ribeira do
“La capilla habrá de tener puerta a la calle para
Maio mantívose ata a segunda década do século
la entrada de los fieles y se pondrá en ella una
pasado, onde o que fora almacén e estancias acce-
campana para llamar a actos del culto”.
sorias, como a tribuna, o encascador, o alfolí e a
“Quedará destinada perpetuamente al culto divino”.
vivenda dos mariñeiros, transfórmanse nunha fábri-
A capela tiña, e ten, dúas alturas e entradas. Unha
ca de conservas, un muíño e un serradoiro.
a nivel da calle, para servizo xeral, e outra, con ac-
===
ceso directo dende o piso superior da vivenda, para
Casa almacén e capela dos Portals a finais do século XIX. Fotografía de Adelino Portals (Xentileza de Manuela Domínguez Romaní )
13
Resumindo: Os outros feirantes p/ Luís Salvador
«[...] ?Parece ser, contaba o señor Manuel Suárez en Sotomayor?, que o canónico coñecía as falas dos demos, e tiña o oído tan fino que os escoitaba
Álvaro Cunqueiro foi (e é) unha das grandes figu-
falar dentro do corpo do endemoniado, cando este
ras das letras galegas. Por desgraza, non está
durmía. Unha vez tivo ao seu cargo unha endemo-
considerado da mesma maneira no ámbito caste-
niada moi rica, unha solteirona, filla duns condes,
lán (escribía tanto nunha lingua como noutra).
na que entraron catro demos, os cales de cando
Desgraza e vergoña, porque foi un dos narradores
en vez deixaban de martirizar á muller e poñíanse
a xogar ao tute, ao redor dunha mesa que lle puxeron a aquela nos riles, con perdón. Os demos facíanse trampas uns a outros, e pelexaban entre si, e tiraban os naipes ao chan, é dicir, ao chan que houbese naquelas partes da muller. Un día uno dos demos tirou as cartas con tanta forza que a endemoniada sacou, meando, o sete de ouros e mesmo o as de bastos, e como sen esas dúas cartas os endemoniados non podían seguir xogando ao poxado, saíron do corpo da solteirona, e foron a Coimbra a mercar outros naipes, e outro corpo humano que estivese máis a man, para se-
e eruditos máis notables, á vez que sinxelos en
guir xogando.»
aparencia, do século XX español.
É só un pequeno detalle destes outros Feirantes;
Este “Os Outros Feirantes” está constituído dunha
o mostrario é amplísimo, e en todos hai algún de-
serie de retratos breves de xente que, sendo moi plausible, teñen peculiaridades fantásticas ou ás que lles suceden feitos marabillosos. É así porque Galicia é unha terra mítica por moitos conceptos
(a boscosa, a sempre verde, a céltica, a melancólica, o finisterre, o camiño de Santiago, onde a choiva é arte, terra de meigas, de saudadores e menciñeiros, e de mil detalles máis) e é así porque poucos como Cunqueiro souberon reunir na súa prosa estes caracteres e proporcionar uns retratos talle que, de seguro, cautivará a atención e sor-
curiosos, levemente melancólicos, dun humor en-
prenderá ao lector.
tre socarrón e suave; finamente detallistas e caracteriolóxicamente únicos.
Cunqueiro vai desaparecendo das nosas librerías. É unha mágoa, porque son necesarios estes escri-
Ninguén pode resistirse á curiosidade de coñecer
tores imaxinativos, de linguaxe coidada e rico e
a esta outra xente; por exemplo:
que entran en complicidade co lector.
14
Castro de Miraflores
sur e do leste o estudo do sistema defensivo é máis
complicado. Non é doado o achegamento ao castro e menos precisar as antigas entradas ao atoparse
p/ Elixio Vieites.
completamente cuberto de maleza e pinos. Parte do
Tipo de ben: Castro / Outros xacementos da Ida-
recinto debeu ser destruído ao estar nunha zona de
de do Ferro, Concello: Muros—Parroquia: Muros
comunicación entre as terras baixas da costa e as
( San Pedro) Lugar: Miraflores - Cronoloxía: Idade
próximas que se atopan a máis altura. Tamén se
do Ferro, Descrición: O emprazamento do castro
construíron casas cerca do castro e está a escaso
correspóndese aos asentamentos situados no me-
metros da banda norte do campo de futbol.
dio dunha pendente pois aproveita as últimas caídas
Propiedade: Privada Uso actual: Forestal
que fan os montes que delimitan os concellos de
Código no Catálogo da Xunta:
Muros e Carnota. As ladeiras que miran ao mar, po-
Categoría do Ben: Dato descoñecido
la banda leste e norte son moi escarpadas e acusa-
Referencias bibliográficas: Agrafoxo Pérez, Xe-
das, mentres que polo sur e leste continúan en sua-
rardo. A cultura Castrexa nos concellos de Outes,
ve aumento cara o monte que se estende ata as
Muros e Canota. Cadernos Cruceiro do Rego nº5.
últimas casas de Miraflores. O seu emprazamento é
Publicacións Sementeira . Noia 1991. ISBN 84-404-
estratéxico ao estar cerca do mar e ao mesmo tem-
8580-8, Rey Castiñeira, P. Estudio y catalogación
po a considerable altitude sobre el, permitíndolle un
de los castros de la provincia de la Coruña. Gallae-
bo control sobre do espazo e unha doada defensa.
cia 7 e 8 1985
Segundo Agrafoxo , conserva un só recinto, de im-
Afeccións: Ten camiño de acceso?: Non
precisa delimitación, e a existencia de defensas arti-
Está cuberto de maleza: Si
ficiais soamente se pode verificar na banda da acró-
Está afectado por algunha obra: Si
pole castrexa que dá ao sur e oeste. Nesta parte
Estado de conservación: Malo
obsérvanse numerosos penedos que reforzan o asentamento e elévano con respecto as terras de
Onde está localizado: Latitude: 42.7799683303
labor cun desnivel máximo duns 3 m. Pola banda
Lonxitude: -9.06295895576
15
Os apelidos das xentes de Muros (IV) LESTON é o quinto apelido máis común en Mu-
- parroquia de San Martiño de Lestón, no concello
ros. Orixe: Etimoloxía: De Lestada: Vento forte do
de A Laracha (A Coruña).
leste. Toponimia: Posible orixe toponímica. en Galicia atopamos os seguintes lugares coa grafía Lestón : - na parroquia de San Martiño de Lestón, no
Distribución en España: No estado español: podémolo atopar (por mor da emigración) nas provincias de Asturias, Madrid, Guipúscoa, Barcelona, Cantabria, Tenerife, Biscaia, As Palmas, Navarra, Alacante, Guadalaxara,
concello de A Laracha (A Coruña).
Almería, Valencia, Zaragoza e Cádiz.
- na parroquia de San Pedro de Valenza, no con-
No Arq. do Reino Galicia atopanse unha morea de
cello de Coristanco (A Coruña). coa grafía Lestón de Abaixo - na parroquia de Santo Estevo de Abelleira, no concello de Muros (A Coruña). coa grafía Lestón de Arriba - na parroquia de San Xián de Torea, no concello de Muros (A Coruña). En Galicia atopamos as seguintes parroquias
coa grafía Lestón:
16
documentos que fan referencia ao apelido Lestón.
DÍS DE ASISTENCIAS. 1787.
Entro outros:
10 - JOSÉ MANUEL LESTÓN, MÉDICO Y OTROS (DEMANDADOS), CON ALBERTO VIDAL, CURA
1 - María de Moscoso, muller de [Fernán Pérez
DE SAN SALVADOR DE MEIS Y GREGORIO RU-
de Andrade] afora a [Juan de Lestón], Gonzalo
BIANES, PROCURADOR. PAGO DE MARAVEDÍS
Mouro e Juan Rodríguez un prado en Caldas, por
DE ASISTENCIA. 1787.
renda de 15 maravedís de vellón cada ano. 1464.
11 - LOS VECINOS DEL LUGAR DE PIÑEIROS,
2 - RODRIGO ALONSO CON PEDRO DURÁN
FELIGRESÍA DE SAN MAMED DE CARNOTA, Y
GARCÍA LESTÓN Y OTROS, SOBRE POSESIÓN
D OMINGO BLANCO CON JUAN ANTONIO LES-
DE BIENES EN SAN ESTEBAN DE ABELLEIRA
TÓN Y JUAN FORMOSO, SOBRE PAGO DE MA-
1632.
RAVEDÍS DE GASTOS DE UN PLEITO. 1799.
3 - LA UNIVERSIDAD DE SANTIAGO CON ALONSO DE LESTON Y CONSORTES. AUTO ORDI-
Heráldica:
NARIO POR LA MITAD DE LOS FRUTOS DE BE-
Armas: En campo de azur, unha áncora de
NEFICIO DE STA. MARIA DE COIRO. 1640. 4 - LOS VECINOS DEL LUGAR DE VIRO, FELIGRESÍA DE SAN JUAN DE ROO, Y JUAN ROMERO , EN SU NOMBRE, CON ALBERTO DE LESTÓN, SOBRE REIVINDICACIÓN DE BIENES. 1647. 5 - DOMINGO DE CAAMAÑO, YERNO DE DOMINGO DE OUTEIRO, CON MIGUEL DE LESTÓN, SU MUJER Y CONSORTES. AUTO ORDINARIO POR EL LUGAR Y CASAL DE TAJES. 1661. 6 - EL MONº DE STA. Mª DE SOBRADO Y EL DE S. XUSTO DE TOXOSOUTOS CON JACOME LESTON Y OTROS. REIVINDICACION DEL LUGAR DE VILLAR DE PANDO. 1666. 7 - PEDRO DE LESTÓN, CURADOR DE JUAN
ANTONIO GONZÁLEZ, CON JERÓNIMO GONZÁLEZ Y CONSORTES. MISIÓN EN POSESIÓN DEL VÍNCULO Y ANIVERSARIO QUE FUNDÓ prata, adestrada dunha cuncha.
GÓMEZ GONZÁLEZ DE SEA, CURA QUE FUE
Otero Pedrayo, R., Gran Enciclopedia Galle-
DE CARRACEDO. 1680.
ga, Editorial Silverio Cañada, 1974.
8 - GREGORIO DO SEIJO CON JOSÉ ANTONIO
Fontes-bibliografía:
LÓPEZ LESTÓN. MISIÓN EN POSESIÓN DEL
Boullón Agrelo, A.I.; Sousa Fernández,
VÍNCULO FUNDADO POR ALONSO LÓPEZ LES-
X., Cartografía dos apelidos de Galicia, Instituto da
TÓN. 1753.
Lingua Galega - USC, 2001.
9 - ALBERTO VIDAL, CURA DE SAN SALVADOR
ARG, Arquivo do Reino de Galicia, Xunta de Gali-
DE MEIS Y DON GREGORIO RUBIANES, PRO-
cia,. Otero Pedrayo, R., Gran Enciclopedia Galle-
CUR ADOR, CON DON JOSÉ MANUEL LESTÓN,
ga, Editorial Silverio Cañada, 1974.
MÉDICO Y OTROS, SOBRE PAGO DE MARAVE-
17
O TRAXE DE MURADANA As pezas máis destacadas son:
Do Blog de XIMIELA (https:// ximiela.wordpress.com)
• Saia de brocado negro. Son poucas as comarcas onde se conservan todas
• Mantelo de pano con zócalo de veludo ( ou de
as pezas da indumentaria tradicional, pero durante
brocado), bordado sobre guipur.
séculos a vila de Muros gardou e conservou a súas
• Chaqueta de brocado, adornada en algunhas ocasións con guipur bordado.
tradicións e costumes, entre elas, o seu traxe tradi-
• Mantón de Manila, que se anuda sobre o peito.
cional. Trátase dunha das poucas comarcas que,
• Mantilla ou Mantela, que en ocasións tamén
aínda a día de hoxe conserva todas e cada unha
está adornada con guipur bordado.
das pezas do seu traxe tradicional.
Pero sen dúbida, a mellor descrición do traxe de Muros é a que nos deixou Rosalía de Castro:
O traxe de Muros destaca pola súa beleza, elegancia e sinxeleza. Son numerosas as citas que
As de Muros, tan finiñas
fan referencia ó predominio da cor negra, así o pon
que un coidara que se creban,
de manifesto Antonio Fraguas Fraguas no seu libro El traje gallego, Manuel Murguía, Emilia Parda
c´aquelas caras de virxe,
Bazán,… c´aqueles ollos de almendra,
18
canto enriba de sí levan; fillas de reinas parecen, griegas estatuas semellan si a un raio de sol poniente repousadas se contempran; ricos panos de Manila, brancos e cor de sireixa,
crúzanse sobre o seu seio con pudorosa modestia, e por antre eles relosen, como brillantes estrelas, c´aqueles cabelos longos
aderesos e collares
xuntados en longas trenzas,
de diamantes e de perlas,
c´aqueles cores rousados
pendentes de filigrana
cal si a aurora llos puñera,
e pechuguiñas de cera.
pois así son de soaves como a aurora que comeza; descendentes das airosas fillas da pagana Grecia,
elas de negro se visten, delgadiñas e lixeiras, refaixo e mantelo negro, zapato e media de seda, negra chaqueta de raso,
mantilla da mesma peza, con terciopelo adornado
19
Novas de onte de Setembro de 1912 DE INTERES LOCAL
Junta general
Ortografía y Poesía a gran altura
traordinaria, que trimestralmente viene cele-
Le desea Suamigo... (callamos el nombre.)
El 22 del actual tuvo lugar la Junta general exbrando la Sociedad. Liga de Amigos, dióse
Con un lenguaje tintero, Mi pluma trasmite
cuenta
hoy Día; Deseos del alma mía queber cumplir
reinando la mayor animación entre los concu-
osespero celebrar, Pues Placentero el Dia de-
rrentes al acto.
buestro santo la actual festibidad muchos años
Para Buenos Aires
Disputad, Sed feliz y jamás su Reposo Turbe la fatalidad.
del
estado general
de la misma,
Salieron los vecinos Manuel Bueno González, Francisco Bueno, Ramón Fernández, Manuel
Véase, cuanto saben los que demuestran inte-
Bermúdez y Dolores Lariño, esposa de nuestro
ligencia y blasonan de cosas que ignoran. En
querido amigo Manuel Fernández residentes
otro número nombraremos al Sabio.
en el Rosario de Santa Fe. Lleven feliz viaje.
Varias noticias
Para Santiago
Hemos saludado a nuestro amigo al Capitán
El día 18 salieron para Santiago los jóvenes
de la Marina mercante D. Rafael Seudán, que
estudiantes D. José Malvárez y D. Ramón La-
llegó de Vigo a pasar unos días al lado de su
mela y el confesor de la Catedral D. Joaquín
familia.
Malvárez.
También se encuentra entre nosotros el pres-
Feliz viaje.
bítero y coadjutor de Monfero D. Manuel Longa Formoso. También hemos saludado al capitán de la Marina mercante D. Luis González; -al patrón de Cabotaje Luis Romero Louro y al marinero Manuel Varela, que de Corcubión llegaron a esta el día 22. También llegó a Esteiro, su pueblo natal, el Arcediano de la Catedral Compostelana Sr. Tubío, dónde pasará una temporada al lado de su familia.
Como médico del vapor inglés <Vestris> salió
Bienvenida
par Vigo, en donde embarcará, el _joven ga-
Se la damos al presidente honorario don Vi-
leno D. Antonio Beiro Uhía. Confiamos que es-
cente González Lamela que después de unos
tos viajes serán provechosos para el inteligen-
meses de ausencia lo tenemos entre nosotros.
te joven.
De regreso
Nacimientos
El día 20 del actual llegaron a esta después de
El día 10 del corriente le fueron administradas
dos años de ausencia en la República Argenti-
las aguas del, bautismo al hermoso niño Darío
na nuestro vecino Manuel Caamaño Nóvoa y
Jaime, hijo de nuestro querido amigo y' conso-
Juan Riveiro.
cio Darío Gigante y María Rosa Figueiras Novo.
20
Apadrinaron al recién nacido nuestro consocio
Mucha sardina se ve en nuestra ría; pero anda
Juan Gigante y su simpática hija. Tanto la ma-
tan perseguida por las tarrafas y traineras que
dre como el infante sé encuentran en buen
los geitos no pueden realizar ni la mitad del
estado de salud. Lo celebramos.
acopio que aquéllas. A pesar de la abundancia de sardina, su precio es muy subido: se pagó
También ha dado a luz, con toda felicidad, una
el millar a 22'50 pesetas. Los pescadores de
robusta niña la esposa del Torrero del Cabo
cordel también han tenido suerte esta quince-
Rebordiño Sr. Yuste.
na, pues tomaron regulares cantidades de sa-
Fallecimientos
mos, caballa y panchos, favoreciendo la pesca
En Buenos Aires fallecieron nuestros consocios
el
Manuel Martínez y Manuel Romero Figueroa,
reinando.
ambos eran tripulantes del vapor argentino
Mucho nos alegramos; pues ya que la cosecha
<Colatine», de cuya desaparición dieron cuen-
hermoso tiempo primaveral
que viene
de tierra está perdida completamente, siquie-
ta los periódicos de la Corte.
ra no falte la de mar.
Forman también pase de la tripulación dos ve-
Función de la Gracia El 22 del actual tuvo lugar en esta villa, y en la capilla propiedad de D. Ramón de Artaza, la función a la Virgen de la Gracia. Hubo misa solemne, estando el sermón a cargo del coadjutor D. Vicente González, que estuvo elocuentísimo. Contratada por varios jóvenes,
entusiastas de la buena música, cansados de oír a la banda que dirige el maestro de la Escuela Pía de esta villa, tuvimos la satisfacción de escuchar la del popular Basilio, de Gules, que por la mañana recorrió las calles de la villa tocando alegres dianas. Hubo verbena, que duró toda la noche, estando muy concurrida. A la terminación de ésta, recorrió las calles la citada música, interpretando un bonito pasodoble. Nuestra enhorabuena a los jóvenes entusiastas, y que se repitan con frecuencia estos festivales. Venta Se venden en la casa número 20 de la Calle, de la Agesta de esta villa de Muros, que fue de
cinos de Esteiro. A las familias de todos envia-
Felipe Longa y Manuela Formoso, los derechos
mos nuestro sentido pésame.
siguientes: Mitad de la misma, tres novenas
La pesca
partes de la Otra mitad y 500 pes-tas en el
Algo animada estuvo la quincena última. Hubo
resto, todo pro indiviso. Darán razón D. Ra-
lanchas del jeito que tomaron regulares canti-
mona Moreno, profesora de esta villa; y el No-
dades en dicho período, notándose en la clase
tario D. Manuel Pais Luces.
pescadora algo de animación.
21
Dúbidas do Galego: P o b o P/ César Lorenzo Gil
de habitantes e tipo de poboamento. Temos a cidade, que se caracteriza pola densidade alta de po-
(do seu blog https:// dubidasdogalego.wordpress.com/
boación e un esquema de rúas e prazas máis ou
En galego, usaremos a palabra pobo só con tres significados: para definir un colectivo humano que comparte territorio e elementos de cohesión comunitaria, caso dunha lingua, unha institución ou unha
cultura. O pobo irlandés, o pobo galego, o pobo iroqués ou o pobo mapuche. Esta definición amplíase a aquelas comunidades que a pesar de non teren un territorio común comparten crenzas, orixe ou his-
menos organizado, desde Vigo (a máis poboada) a Monforte, cidade histórica cuxo perfil urbano é obvio a pesar de só contar con 20.000 habitantes. En Galicia é un pouco ridículo falar de grandes cidades como ás veces se di nos medios de comunicación.
“As sete grandes cidades”. Gran cidade é Tokio ou São Paulo ou Londres ou Ciudad de México, con millóns de persoas compartindo espazo. No seguinte chanzo están as vilas: núcleos urbanos
toria. O pobo xitano ou o pobo xudeu. Tamén falaremos de pobo ao referirnos á parte maioritaria da poboación dunha sociedade, ben como sinónimo da palabra xente: “A xente da Terra Cha ou o pobo da Terra Cha”, ben como definición
ou semiurbanos que medraron grazas á ordenación administrativa e xudicial como cabeceiros de comarcas. Os centros urbanos de Verín, Cuntis, Vilalba ou Lalín entran nesta categoría.
da maioría fronte ás elites. “Os políticos de hoxe
Dentro de cada concello en Galicia hai parroquias e
non gobernan pensando no pobo senón no capital”.
lugares. En realidade, na maior parte do país (hai
No galego popular utilízase doutra maneira a palabra pobo, como adaptación do castelanismo pueblo co significado de “lugar de menor categoría ca unha cidade ou vila”. Nunha campaña publicitaria recente, Larsa utilizou esta frase: “Levamos a orquestra Panorama ao teu pobo”.
excepcións en varias comarcas diseminadas polo país) existe un lugar central que nomea a parroquia e varios lugares ao redor. O modelo minoritario baséase un espazo habitado, concentrado ao redor dunha igrexa parroquial e separado doutras poboacións que á súa vez se organizan do mesmo xeito. Polo xeral sempre as definiremos como aldeas aín-
Na forma castrapa pobo atopamos tamén a referen-
da que podemos empregar outros nomes como o
cia a un lugar do medio rural desde a cidade. É ha-
propio lugar ou poboación. Para traducir formas co-
bitual que algúns ourensáns digan: “Na fin de sema-
mo “Enciclopedia de los Pueblos de Galicia” tere-
na vou ao pobo do meu pai, en Trives”, por exem-
mos que adecuarnos á nosa propia xerarquía.
plo. Na forma directamente castelá pueblo sucede
“Enciclopedia dos Concellos de Galicia”, dos Luga-
xusto o contrario, refírese a un centro urbano, vila
res de Galicia, das Vilas e Aldeas de Galicia ou ou-
ou cidade, desde un contexto aldeán. Miña avoa
tras formas.
Carme dicía habitualmente: “En Cequeliños xa a xente fai coma nos pueblos, que xantan ás tres da tarde”.
Para traducir “Paso os veráns no pobo co meu avó” empregaremos a forma aldea. E en troques de “No pueblo haiche autobús a todas as horas”, mellor di-
Debemos substituír estas formas por palabras galegas xenuínas. Cando falamos de entidades de poboación, é común cinxirse á xerarquía por número
22
remos cidade ou vila, segundo o caso.
Naufraxios na Costa da Morte Mapa dos naufraxios na Costa da Morte feito por D. JosĂŠ LĂłpez.
23
EL ABEJORRO (Bombus terrestres) p/ Amado Barrera El comportamiento social de los abejorros, no está
HA LLEGADO LA REINA
tan bien desarrollado como en la abeja común. Hoy
El ciclo biológico del Bombus terrestris en la naturaleza,
comienza
en
la
primavera
en día el empleo de abejorros ha desplazado a la
cuando la
reina abandona su lugar de hibernación y va en
busca de un nido adecuado. En el nido, la reina prepara un lugar para almacenar miel, reunir polen y poner los primeros huevos. Después de nacer las primeras obreras, la reina incrementa la puesta de huevos, mientras que las obreras tienen la misión de alimentar a las larvas y recolectar alimento, con lo que la colonia se incrementa en número y los nuevos individuos aumentan en tamaño. Posteriormente nuevas reinas y zánganos nacen, y para en-
tonces la vieja reina estará generalmente muerta. Por último las jóvenes reinas se aparean y van en busca de un lugar adecuado de hibernación bajo la tierra.
abeja común en las granjas de tomates y “otras hierbas”,
debido
a
las
siguientes
razones:
a.- Los abejorros tienen un patrón sistemático de visita y por eso evitan otra visita innecesaria en la misma flor. Generalmente, buscan los ramilletes de flores desde abajo hacia arriba y se conducen por el olor. Los abejorros dependen de dos tipos de alimento. Del polen obtienen las proteínas, las cuales
b.- En comparación también con las abejas, los
son necesarias para el crecimiento del insecto y
abejorros son más efectivos, porque son más gran-
para la construcción de la colonia. El segundo tipo
des y pueden visitar un mayor número de plantas
de alimento es el néctar, el cual contiene los azúca-
por vuelo, siendo la media de 20 a 30 flores por mi-
res necesarios para el aporte energético de los abe-
nuto. También logran un mayor contacto con el es-
jorros.
tigma
24
y
los
estambres.
c.- El clima tiene menos influencia en el comportamiento de los abejorros que en las abejas. Los abejorros se mantienen activos a bajas temperaturas, incluso a cinco grados, y con baja intensidad de luz. Sin embargo, con calor extremo no son muy activos. La lluvia, el viento y las nubes tienen poca
influencia
en
sus
actividades.
d.- Existen signos aparentes en una flor que ha
plotaciones agrícolas colectivamente, en busca de
sido polinizada por un abejorro. Así por ejemplo,
alimento. La razón de este comportamiento, es
cuando un abejorro ha visitado una flor de tomate,
que en el abejorro al contrario que en las abejas,
después de un cierto tiempo, dicha flor mostrará
no hay un camino de comunicación entre unos y
una decoloración marrón en la corola. Este es el
otros en busca de una atractiva fuente de alimen-
signo de la polinización. La decoloración marrón
tación, fuera de la explotación.
aparece
al
cabo
de
una
o
dos
horas.
¡LARGA VIDA A LA REINA DE LOS ABEJORROS!!
e.- Los abejorros no vuelan al exterior de las ex-
25
Recuerdo del 29 de marzo de 1809 Relato publicado polo farmacéutico muradano Don Juan Campelo Rodríguez, no especial publicado no ano 1909 polo diario La Liga de Amigos co gallo da invasión de Muros polas tropas francesas.
Los franceses, después de haberse apoderado de la capital de España, Barcelona, Pamplona y otras ciudades importantes, vinieron a Galicia y, a pesar del esfuerzo de los gallegos, demostrado en múltiples y memorables combates sostenidos con los invasores, no pudieron evitar que sus pueblos fuesen cayendo, unos tras otros, en poder de los numerosos y aguerridos soldados franceses. Muros, los tenía va muy cercanos y pensó en hacerles frente. No había en esta villa soldados ni medios grandes de defensa. Reducíase toda ella a unos cuantos cañones, en
el entonces castillo y Cárcel Pública hoy, -alguno de los cuales puede verse todavía, sobre el muelle—y con ellos procuró defenderse, este pueblo, del inva-
Los soldados franceses, no obstante su valor y el
sor.
considerable número, comprendieron la dificultad de proseguir el mismo camino sin exponerse sensibles
Era domingo de Ramos (29 de Marzo de
pérdidas, una vez que habrían de quedar al descu-
1809); las muradanas de entonces, siguiendo una
bierto y serían blanco seguro de los disparos que sin
tradicional costumbre, que dice: día de Ramos, pa-
interrupción se le hacían: así que,--volviendo grupas
pas comamos--(y de la que aún se conserva, en parte), se hallaban ocupadas en preparar esa comi-
da, -harina cocida en leche-, la que bien pronto tuvieron que dejar a los franceses; pues el estruendo de los cañones del castillo, les hizo comprender, al instante, la proximidad del enemigo. Efectivamente, los vigías apostados en las alturas próximas, vieron que por la pequeña ensenada denominada “Salto” divisaba gente armada, cuyos fusiles v bayonetas lanzaban destellos de luz, al reflejarse en ellos, los rayos del Sol.
- dieron vuelta por detrás de dicho monte Laxeiras y
Cerca ya del monte de Laxeiras y frente casi
se pusieron a cubierto del fuego de los cañones;
a nuestro castillo, rompieron el fuego los cañones.
quedando, de esta manera, inútil la defensa de los
26
muradanos. En vista de la actitud demostrada por
sus hermanas, se ofreció a acompañarla en la con-
los franceses, los habitantes de Muros abandona-
vicción de que los franceses no habían de llegar a su casa por hallarse esta en lugar retirado, pues vivían en donde llamamos hoy—Rúa de los Hornos—con el nombre moderno, calle de la Aurora — y en la casa que lleva el número 22 de la citada calle; más no fue así, pues dos soldados franceses penetraron en dicha casa y al verlos la hermana de la parturienta arrodillose a los pies de los militares, diciéndoles: —¡estar por vos, no matar!--al mismo tiempo que les enseñaba la recién nacida. Aquellos compasivos hombres, hicie-
ron sus viviendas, refugiándose muchos en los lu-
ro n c o m p re n d e r, c on a d e ma n e s y f ra s e s
gares vecinos de Louro y Lariño y embarcándose
mal pronunciadas en español, que no ha r í a n
otros en botes con ropas y efectos.
d a ñ o a l g u n o , y a f i n d e e v i t a r q u e otros
Entraron, más tarde, los franceses sin obs-
camaradas pudiesen hacérselo, marc h ó u n o
táculo de mayor importancia: y, para vengarse de la
d e e l l o s , q u e d a n d o e l o t r o d e guardia
oposición que se le hiciera en la marcha triunfal que
con las dos muradanas; hasta que oyendo el
pretendieron efectuar, hicieron su epopeya a sangre
toque de corneta anunciando la retirada,
y fuego; quemando casas y asesinando a cuantos
marchose también, despidiéndos e a f e c tu o -
encontraron a su paso pereciendo entre estos un
s o , s i n q u e a l a s m e n c i o n a d a s mujeres les
individuo—algo fátuo—conocido vulgarmente por el
hubiese ocurrido más daño que el susto consi-
nombre de Filis, quien al ver los franceses por la
guiente.
Agesta, tuvo el atrevimiento de encararse a ellos,
La niña nacida en tales circuns-
gritándoles--mátame demonio, mátame, y efectiva-
t a n cias, recibió el nombre de Dolores, y fue
mente le mataron, apareciendo, luego su cadáver,
conocida, -entre las de su tiempo—con el nom-
después que aquellos se retiraron,
bre de Dolores de Tal, en recuerdo de la procedencia de sus abuelos.
La Tradición nos ha trasmitido es tos sucesos que, yo mismo, he oído de labios de personas verídicas, las que a su vez los oyeron referir a las mismas que presenciaron los acon tecimientos relatados , y por más que algunos no hayan sido escritos todavía, No todos los habitantes del pueblo pudieron
pueden tenerse todos ellos por verdaderos, dada
huir. Vivía aquí, en aquella fecha, una familia venida
la veracidad de las personas que nos los han tras-
de la inmediata parroquia de Tal, compuesta de
mitido.
cuatro hermanas. Una de ellas, llamada Juana Les-
Juan Campelo Rodríguez
tón, después de un parto laborioso, había dado a
FARMACÉUTICO
luz una niña, y su estado no le permitió huir. Una de
27
As fontes de Muros p/ Manuel Lago Álvarez.
de algunha que non estea na relación, que o comente no FB. Tomarei nota para incluílas.
As fontes son unha parte importante do noso patrimonio etnográfico.
Dende sempre foron
usadas polos veciños para abastecer os seus fogares do precisado líquido. No noso Concello hai unha morea delas. Pese a que a prácti-
Parroquia de Louro: As Pombas, Fontecomido, Cuchariños, Fonte de Baixo, A Pontella-Pallagueira, Vieta, Faro
de Montelouro, Filgueira, Igrexa, San Francisco-Piñeiral, Taxes, Ventín, Romiña. Parroquia de Muros: Alivía, Axesta, Carmen, Fontevella, Chalón, San Xosé, Castiñeiro, Campo de Cortes, Curro da Praza, Virxe do Camiño, Palomar, Fonte de Baixo.
Parroquia de Serres: Catalán, Retiro, Campo da Torea, Campo de San Ramón, A Vesada, Valdexería (Insuas), Baño-Estrada), Badernado (Arteiro), Casteli-
ca totalidade dos fogares dispoñen de auga das “traídas”, moitas das fontes seguen sendo usadas polos veciños pola calidade das súas augas.
Relaciono aquí as fontes máis coñecidas. Seguramente hai moitas máis. Se alguén sabe
28
ño, Sestaio-Fondo.
Parroquia de Tal:
Parroquia de Abelleira:
Rego do Cura, Praza Victoria, A Pendente, A Sanchiña. Parroquia de Esteiro: Trasdacosta, Lavadoiro-Trión, Solleiros,Fonte da Marta-Solleiros, Plácido, Mato Vello-Uhía, Pontella-Maio, Reboredo, Silvosa, MexadoiraTrión, Fonte da Cova-Trión, Barreiros-Creo, Fontenla.
Xuntis, Vilar, Bornalle, Igrexa. Parroquia de Torea: San Xián, Lestón de Arriba, Vistabós, Torea, Riomao, Cornes.
29
Muros na Wikipedia Muros es un municipio español perteneciente a la provincia de La Coruña y la comarca de Muros, en la comunidad autónoma de Galicia. Está situado en el extremo norte de la Ría de Muros y Noya, la más septentrional de las Rías Bajas. Según el INE, en 2012 su población era de 9437 habitantes.
Historia[
En el siglo X, el rey Sancho IV de Castilla tuvo que repoblar la zona comprendida entre el Ponte Nafonso y
Ézaro, nombrando la
región
como
el Pueblo de Muro. El emplazamiento correspondió a la parte sur. El primer documento de este lugar
es de 1286, En 1298 Fernando IV le da a este pueblo la mitra Compostela, desapareciendo de su caparazón el castillo y el león (símbolo de los reyes de Castilla) y pasa a ser dos conchas del pere-
amurallada en 1520. La construcción de 3 a 4 m de
grino, que representan la Catedral de Santiago de
espesor y de alta hasta siete, y se divide la pobla-
Compostela. A mediados del siglo XV, el rey Juan
ción en dos distritos muy definidas: la cerca y el
II de Castilla permitió a la ciudad portuaria a las
pincel. La puerta principal de acceso fue la puerta
mercancías de exportación e importación.
del pueblo, flanqueada por dos torres de defensa fuerte y estaba ubicado cerca de la actual Casa
La ciudad ganó importancia con el tiempo, y fue
Consistorial, la pared había dos puertas y dieci-
30
ocho torres almenadas otros de hasta 11 m de altu-
ra. También en 1520 Alonso III de Fonseca construyó la Fortaleza del Monte Laurel para defenderse de los ataques de piratas. En 1543 una batalla naval tuvo lugar en la ría de Muros, donde la Armada española, dirigida por el almirante Álvaro de Bazán, derrotó a los franceses. En ese momento el gobierno local se reúne en el cementerio de San Pedro. A finales del siglo XVI, el marqués de Cerralbo construyó un castillo cerca del antiguo mercado
mente
sardinas
y
el
arenque.
Junto
con
los astilleros, que han marcado la vida profesional y la fisonomía de la ciudad. En el siglo XX la ciudad recibió la visita de María Cristina de Habsburgo-Lorena, la reina madre de Alfonso XIII. La noble estuvo unos días viviendo con su séquito.
En mayo de 1970 la ciudad fue declarada Conjunto Histórico-Artístico, se define como "aldeas de pescade pescado, que en el siglo XVIII llegó a tener 12
dores que conservan los valores ambientales, típico
cañones.
y pintoresco, junto con la grandeza severas de la monumental palacios góticos y templos como la ex
En marzo de 1809, en la Guerra de la Independen-
colegiata y la ermita de la Virgen el Camino".
cia española, la ciudad fue destruida por las tropas napoleónicas en doce horas. Además de los daños
Clima
humanos y materiales (190 casas destruidas), se
quemó el Archivo Municipal, que causó la pérdida de
El
la mayoría de la documentación histórica. En el siglo
nio oceánico hiperhúmedo aunque que, debido a la
XIX, llegaron a la aldea empresarios catalanes, que
orientación al sur dominante y a la protección de los
crearon más de 30 fábricas de Salazón, especial-
vientos por las sierras que lo delimitan, permite la
31
clima
de
Muros
es
propio
del
domi-
suavidad de ciertos rasgos climáticos. La concen-
de Ciudad Rodrigo.
tración de precipitaciones en el otoño-inverno y el Diego de Muros II, Obispo de Canarias.
descenso en el verano es patente, tanto que incluso se llega a hablar de aridez estival y déficit hídrico,
Diego de Muros III, Deán de Santiago de Compos-
vinculado a la dificultad de retener el agua por parte
tela.
del substrato arenoso. Xosé Tobío Mayo, escritor (1893-1972). Parroquias
Xosé María García Rodríguez, escritor, periodista, juez y diplomático (1912-2006).
Abelleira (Santo Estevo)
Xosé Manuel Olveira Gallardo Pico, actor (1955-
Esteiro (Santa Mariña)
2013).
Louro (Santiago)
Xosé Henrique Monteagudo Romero, filólogo (n.
Muros (San Pedro)
1959).
Serres (San Xoán)
Cesar Augusto Cisneros Luces, periodista y escritor
Tal (Santiago)
(1849-1879).
Torea (San Xulián) Sestaio (San Miguel) Personajes destacados Diego de Muros I, Obispo de Tuy y, posteriormente,
32
O reloxo de sol da calle ancha p/ Manuel Lago Álvarez. Fotografíss: José M. Formoso Luces.
Non son moitos os reloxos de sol que hai en Muros. Como moito, non máis de dez. O máis coñecido é o que está situado na calle ancha no lado dereito da fachada da casa número catro.
Este reloxo ten gravada en letras negras opacas
que ancho). Feito en granito, as súas dimensións apenas alcanzan os 32x 42 centímetros.
Está
apoiado nunha ménsula de pedra. A cara visible ten fondo branco e sobre ela un gnomon triangular que no andar do sol indica coa súa sombra sobre unhas liñas pintadas de negro, as horas e medias horas (as horas danas as liñas longas e as me-
dias horas as curtas). Os números das horas están nos laterais e na parte inferior do rectángulo, e tamén gravados na pedra. Os números están grana súa parte superior a fecha de 1811, que pode
vados en numeración romana, estando os dos
corresponderse coa data de construción ou a pos-
laterais en posición de rebaixe oblicuo. En canto a
ta nese lugar.
numeración romana usada polo artista-canteiro que o construíu, a anécdota dáse polo feito de
O reloxo é de tipo rectangular (máis alto
que para indicar o número correspondente as nove da maña
utiliza a grafía VIIII, e para indicar o correspondente as catro da tarde usou a grafía IIII. Con todo o reloxo da calle ancha é unha peza da arquitectura civil muradana que merece ser coidado, e lixeiramente corrixida a súa posición con respecto
ao sol, xa que ten unha pequena deriva duns poucos grados.
33
NA ÓPTICA p/ Marcelino García Lariño A ninguén lle gusta que o traten mal, que o aldraxen ou que, aínda disimuladamente, lle digan que está tolo sen selo. Isto pasoume a min que non é conto. Co gallo de que se me caía o vidro do ollo esquerdo... e permítanme que faga unha aclaración porque a min gústame chamarlle as cousas polo seu nome, ó pan, pan e ó viño, viño: non me caía a vidro do ollo esquerdo toda vez que no ollo non tiña mal ningún; non me interpreten mal; o mal estaba nas gafas que me caía o vidro do lado esquerdo dos anteo-
unha fera arrabeada, de onde estaba sentado plan-
llos, fun a unha óptica moi renomeada a que me
teime diante del disposto xa para zoscarlle– ¿Pero
solucionasen o problema.
ti mequetrefe do carallo posme a min por tolo? ¡Cousa que aínda non fixo ninguén! Me cago ata.. Non me deixaron terminar. O mozo, e a moza tamén pero non tanto, desfacíase en desculpas pedíndome mil perdóns mil veces. Facíame reverencias e non era quen de acougar. Dicíame: –¡Señor, señor! Cálmese por favor. Non se poña nervioso. Escoite, escoite, por favor. Mire, a caravilla que dixen que había que premer, non era a súa, Deus me libre de semellante cousa, senón a da gafa que suxeita o cristal, e para demostrarllo veña, por favor, veña comigo para que se decate cos seus propias ollos. Levoume con el e era certo. Apreixou o parafuso (o
E así foi. Atendeumo un mozo moi cortés e moi
meu non; o dos lentes) e quedáronme noviños do
refinado e cando levándome as gafas na man para
trinque. Non me cobrou nada; ofrecéuseme para
amañarmas, ó pasar mesmo por diante doutra em-
todo que me fixera falta, e acompañoume ata a
pregada, moi guapiña e feituquiña, mirando para
porta.
min preguntoulle ó seu colega ou compañeiro, que
Pero é o que digo eu. Hai que falar con propiedade
tanto me ten:
e con precisión, e non mesturar nin trabucar as
–¿Qué lle pasa ó señor?
cousas, nin dicir unhas por outras. Hai que chamarlle as cousas polo seu nome, como fago eu: ó
–Hai que apertarlle a caravilla.
pan, pan e ó viño, viño.
–¡Cómo! –berrei o tempo que dando un pulo coma
34
A voz dos nosos poetas
"San Xián de Torea, sempre na miña mente. Saúdos dende Bos Aires." (Antonio Rey)
O tempo do deber, reverdecido.
Cando te sintas só
Naciches no ultramar; o mal de ausencia, agasallo de REI sen monarquía,
p/ Antonio Rey
contributo saudoso á túa herencia, foi dor de antergo en ti, por regalía.
Cando penses que estás só e tódalas portas semellen pechadas, cando as cousas se tornen esgrevias e comeces a pensar que non hai saída...
Dictárache o sentir, que vén da infancia, seres de aquí e de alá –dicotomía-, porteño-toreán –concomitancia-,
Cando vexas con claridade a miseria do corpo (xente remexendo no lixo) e a miseria da alma (asasinos, ladróns, maledicentes...)
galego de nación, por bonhomía.
É tempo dun saber polo sabido, é tempo dun servir polo servido, é tempo dun soñar polo soñado,
Cando vexas as persoas falar soas na rua e a loucura gaña-los corazóns, Cando esteas tentado de ficar paralizado e queixarte ao ver o que fan outros.
é tempo dun sufrir polo sufrido…
É tempo do vivir reivindicado,
Pensa naquel mozo, galego e emigrante, que sen medios cruzou a mar un día.
é tempo de esperar pola esperanza, é tempo, amigo ANTÓN, dunha mudanza:
E se aínda non che alcanza e arrincar é moi difícil, mira atento aos ollos dos teus fillos e saberás por que tes que loitar.
O tempo do deber, reverdecido.
http://rioderradeironaeiroa.blogspot.com.es
35
LABREGOS E PESCOS No que si se diferencian son no carácter: o
p/ Marcelino García Lariño
xorne do campesiño non é coma o do mariñeiro, Eu son dunha vila mariñeira rodeada de
nin o temperamento do mariño é coma o do al-
montañas. Non vos digo que vila e porto é porque
deán. Neso son radicalmente distintos. O pesco é
con dicirvos que é a máis preciosa do mundo xa
completamente extravertido, desinteresado, confia-
vos decatades que se trata de Muros. A súa ría e o
do, desprendido, gastador, como din elas “unha
seu mar son un tesouro, e os montes que a abran-
man aberta”; aberto para todo mundo tanto fala co
guen mesmamente son o belido estoxo que gorece
indíxena coma co bárbaro, ninguén para el é es-
esta tan prezada xoia.
tranxeiro.Todo tanto lle dá; chega do mar e xa non se preocupa doutra cousa que non sexa ir para a
Do mar ó monte a penas hai distancias: o
taberna a bota-la partida, ou para o peirao, ou a lonxa onde poida falar, esbardallar sempre cun ton de voz moi alto, como teñen que falar no mar por mor do vento e do bruído das ondas. A economía caseira corre a cargo da muller o mesmo que a educación dos fillos. O labrego non, o labrego é retraído, desconfiado, retranqueiro, aforrador, mesquiño case avarento, o que se di “do puño cerrado”; a taberna só lles leva os cartos os día da feira, ese día si que treito é unha carreiriña dun can; saes da ribeira,
gastan, e algún que outro domingo ou festivo. Re-
sobes un chisquiño, e xa te atopas nun agro ou
ceoso cos descoñecidos a penas lle da leria. Os
nunha leira. Os poboadores son proteicos, pois
únicos que lle levan os cartos e os aforriños todos,
mesmo traballan na agricultura (labregos) coma na
que os arruínan, son os avogados. Esa é a súa
pesca (pescos). Tan é así que os brañegos adoitan
debilidade, o seu punto fraco. Gozan cos preitos,
facer traballos dos ribeiregos e os ribeiregos dos
que o mesmo llo poñen ó veciño, coma o parente
brañegos. A calquera deles podes vélos de labra-
ou os irmáns pola cousa máis insignificante: o rego
dor, gandeiro, pescador ou marisqueiro. Todos
do regueiro, os lindes, os marcos, as partillas, a
eles, uns e outros, son moi boas persoas.
herdanza ou o cancelo. Para eles todo lle sirve con
36
tal de pór un preito. Eu, por razóns profesionais, e para que vos decatedes da idiosincrasia de uns e de outros, vouvos contar dous casos: O mariñeiro chega ó banco, xa entra ríndose
meza co rol das preguntas e repreguntas: “¿E a como están os intereses” “¿E se poño tal cantidade na conta, cánto me dan?” “Pois mire que noutros bancos pagan máis réditos”, “¿E se cambio de conta no me aumentan a renda?” E se por acó e se por
aló, cando te das de conta xa vai media mañá fóra e non fixeches nada. Ó final, despois de horas e horas de preguntas e respostas, remata dicindo: “Mire, vounos levar todos por mor de que quero mercar unha finca, e aínda non me chegan que terei que
e saudando cunha confianza coma se xa che coñe-
vender o becerro na feira do doce” E aínda non ter-
cera de toda vida. Sen que lle preguntes xa el che
mina aí; aínda che fai unha restra de consultas xurí-
di: “Veño buscar cartos” -. Pregúntaslle cantos, di o
dicas que acabas por dicirlle que non entendes de
que quer levar, e xa antes de que llos deas di:
compra ventas e que vaia ó avogado. Leva os carti-
“Onde hai que firmar” (o asinar goréntalle moito) e
ños todos, doullo o papel para asinar mentres lle
faino sen ler, aínda que sexa en branco. Dáslle o
vou contar os cartos, léeo de arriba abaixo e de ba-
diñeiro e dislle repáseo. Nin che fai caso, iso para el
bor a estribor. e chámame para dicirme: “Mire faga
é coma se lle retiraras a confianza. Méteos no bulso
o favor que eu xa non vexo moi ben, ¿que é o que
sen contar, e con moito aquel diche: “O banco nun-
di aquí enriba de onde vostede me mandou asinar”
ca se equivoca”.
“Aí di: recibín”–“Pois mire, borre o recibín, e
O labrego non. Entra xa mirando para un lado e pa-
póñalle RECIBIREI”
ra outro, saúda moi educadamente, iso si, e xa co-
37
A peregrinación de 1909 marcha disparáronse foguetes con profusión. A
p/ Manuel Lago Álvarez A peregrinación do Arciprestado de Entíns a Compostela co galo do Ano Santo de 1909, foi unha das máis multitudinarias que se lembran na cidade do Apóstolo. O día elixido foi o 10 de agosto, e
comitiva estaba presidida polo Arcipreste e párroco de Muros, Don José Souto Iglesias e unha comisión do Concello composta polo Alcalde Sr. Piñeiro e o concelleiro Sr. Novoa López.
pese a ser un día laborable, non por eso a afluencia de fieis foi escasa. Aproveitando o fin de semana e a celebración en Santiago da Exposición Rexional Galega, a presencia muradana foi más que notable. Esta exposición foi visitada polo Rei Alfonso XIII o 25 de xullo, quen pernoctou no Hospital Real. Como anécdota da pernota do Rei en Compostela, engadir que a cama onde o Rei Alfonso durmiu, atópase hoxe, -conservándose en moi bó estado-, nun domicilio de Muros. O groso dos peregrinos chegou de madrugada a Santiago, concentrándose as nove e media da ma-
ñá no Paseo da Ferradura, e sobre as 10,30 dispuxéronse a entrar na cidade. Fixeron a entrada pola Porta Faxeira, seguindo pola Rúa do Vilar, Praza das Praterías e Praza de Alfonso XII, ata chegar á Catedral. Abría a marcha un grupo de homes, ao fronte dos cales, e portando un estandarte, atopábase o Xuíz de Primeira Instancia de Muros Don José González LLana e Fagoaga, e recollendo as cintas, Don Paulino Lago González, secretario do Xulgado Municipal, e o comerciante muradano Don Francisco Dubert. Na comitiva estaba tamén a Banda Municipal de Muros interpretando o himno da peregrinación. A Banda Municipal estaba dirixida polo seu director Don Valentín Alonso Arias, (mestre da Escola Pía de Muros).
Cardeal de Santiago Emmo. Don José María de la Herrera y de la Iglesia
A porta do Obradoiro foron recibidos polo M.I. Sr. Deán.
No presbiterio esperabaos o Cardeal de
Santiago Emmo. Don José María de la Herrera y de la Iglesia a quen acompañaban os M.I. Don Emilio Macía Ares, Mestreescola e Don Eugenio Fernández Arpón, Tesoureiro do Cabido. Reunidos tódolos peregrinos dou comezo a celebración da Misa que foi celebrada polo Lcdo. Don Enrique Campos Piñeiro, párroco de San Orente de Entíns, rezando a continuación o Rosario o Lcdo Don José María Melendez, párroco de San Xoán de Roo. Acto seguido subiu ao púlpito
o
Cardeal Arcebispo, que comezou a súa alocución
A continuación marchaba un numerosísimo grupo de mulleres seguindo un fermoso estandarte que
felicitando efusivamente aos presentes pola grandiosa manifestación que acababan de facer; mani-
portado pola Srta. Carolina Portals, recollendo as
festación brillante, espontánea e ordenada. albou
cintas as Srtas. Carmen García Beiro e Consuelo
a súa fe e a súa relixiosidade que contrastaba co
Roura Paz. As rúas polas que transitou a comitiva estaban fermosamente engalanadas.
Durante a
38
escepticismo e indiferentismo modernos en cuestión de relixión e piedade. Logo referiuse aos ne-
Señor Santiago; ya que a honrarte venimos dadnos en pago paz en el alma, paz en nuestros hogares, paz en la Patria. ----
Al postrarnos a tus plantas, muy amado patrón nuestro, humildes devotos tuyos por siempre nos ofrecemos.
fastos sucesos da semana tráxica de Barcelona. A
Ante tu santo sepulcro
continuación explicou as indulxencias que ía con-
hacemos solemne voto
ceder as medallas da peregrinación, dando esta
de ser fieles defensores
por terminada coa súa bendición.
de la fe de nuestro Apóstol.
Antes de abandonar a Basílica os peregrinos, un
Adios, adios, adios.
numeroso coro de muradanos cantou con exquisita
Contaron as crónicas que a peregrinación do Arci-
harmonía e afinación un himno de despedida ao
prestado de Entíns composta por 4500 persoas,
Apóstolo Santiago, con letra do Sr. Barcía Caballe-
fora –sen dúbida algunha- unha das máis numero-
ro e música do director da Banda Municipal de Mu-
sas que visitaron a Basílica compostelán. Tamén
ros Don Valentín Alonso Arias. Velaiquí a letra do
se referiron os cronistas á beleza das mulleres mu-
himno (a música descoñecese):
radanas, que lucían o fermoso traxe que tanta fama daba a Muros.
Adios, Patrón querido,
39
COLABORA:
CONCELLO DE MUROS
40