Jeroen Bosch in het Hospitaalmuseum

Het voormalige Sint-Janshospitaal biedt overeenkomstig zijn eeuwenoude traditie van 'hospitalitas', onderdak aan een wat ongewone gast: Jeroen Bosch. Sinds enkele maanden wordt er Het Laatste Oordeel getoond, samen met de Jobtriptiek uit de omgeving van Bosch. Het Laatste Oordeel is een onconventionele voorstelling van het einde der tijden. De Jobtriptiek toont drie heiligen die het geloof in God niet verliezen ondanks alle duivelse verleidingen. Beide panelen uit het Groeningemuseum blijven in het Hospitaalmuseum tot de tentoonstelling 'Van Eyck tot Dürer' in 2011 de deuren sluit.

Bosch' leven, de authenticiteit en de interpretatie van zijn oeuvre roepen al eeuwenlang vragen op*. De cruciale vraag of zijn artistiek vocabularium vorm kreeg in het atelier van zijn vader of ook elders, blijft onbeantwoord. We zijn maar van enkele biografische feiten zeker omdat ze met documenten worden gestaafd. Van de werken die daarin worden vernoemd bleven er geen bewaard. Van de werken die wel bewaard bleven is er niet één gedateerd. Ze zijn wel gesigneerd maar de signatuur en dus het auteurschap zijn problematisch: zijn oeuvre werd namelijk postuum 'aangevuld' door navolgers die wilden profiteren van de Boschhype. Dan zijn er nog de kopieën, imitaties en vervalsingen waardoor sommige wetenschappers liever de term 'Bosch-groep'* hanteren. Via dendrochronologie, infraroodreflectografie en stijlonderzoek werkt de wetenschap verder aan de identificatie van het eigen oeuvre van de meester. Zijn werk wordt vaak als onbegrijpelijk en onbehaaglijk ervaren. Men zoekt verklaringen in vergezochte theorieën (Bosch de naaktloper!) waarvoor elk bewijs ontbreekt. Bosch was gelovig en neigde zelfs naar religieus legalisme: geen barmhartige maar een strenge God. In een recente studie* worden zijn werken beschouwd als een exponent van de christelijke moraal die in de Bijbel wortelt. De mens kan voor zijn zielenheil maar beter het goede doen en het kwade laten. Bosch zelf was eerder pessimistisch over de menselijke natuur, zie de talrijke zondaars en het handvol deugdzame mensen in het Laatste Oordeel. Bosch blijft een uniek fenomeen door zijn nooit 1

geziene originaliteit, zijn ongebreidelde fantasie en zijn eigenzinnigheid in de uitbeelding van gekende thema's. Door bij voorkeur op de onhebbelijke kantjes van de mens te focussen profileert hij zich als een scherpzinnige en genadeloze observator. Het Hospitaalmuseum bewijst hem met genoegen gastvrijheid!

Mieke Parez adjunct-conservator van het Hospitaalmuseum

*zie voor de authenticiteitsproblematiek en de interpretatie van het oeuvre van Bosch o.a. ‘De ‘geheimtaal’ van Jheronimus Bosch. Een interpretatie van zijn werk’ , Jeanne van Waadenoijen, Hilversum 2007. ‘Jheronimus Bosch. Alle schilderijen en tekeningen’ Museum Boymans van Beuningen, Rotterdam 2001.

1 Jeroen Bosch (° ca 1450 -†1516) Het Laatste Oordeel, rond 1500, inv. 0000.GRO 0208.I Bruikleen collectie Groeningemuseum Tijdelijk opgesteld in het Memling in Sint-Jan - Hospitaalmuseum