William Kentridge

william kentridge: smoke, ashes, fable

Sinds zijn internationale debuut op de DOCUMENTA X in 1997, verwierf de ZuidAfrikaanse kunstenaar William Kentridge wereldwijde faam. De tentoonstelling William Kentridge: Smoke, Ashes, Fable toont uitzonderlijke kunstwerken, speciaal geselecteerd voor de context van het Sint-Janshospitaal. Opgebouwd rond de thema's van trauma en genezing is de blikvanger op deze tentoonstelling Kentridge’s video-installatie More Sweetly Play the Dance (2015), een hedendaagse interpretatie van de Dodendans uit de middeleeuwen. Door de ontstane dialoog tussen de tentoongestelde kunstwerken en de opmerkelijke ziekenhuisomgeving, wordt kunst een krachtig werkinstrument om de verschillende lagen van de geschiedenis met elkaar te verenigen. Door RUUD PRIEM

Het Sint-Janshospitaal toont in de vaste opstelling veel kunstwerken die specifiek betrekking hebben op de vroegere werking als verpleegen ziekenhuis. In het monumentale hospitaalgebouw, waar de Brugse gemeenschap sinds de vroege twaalfde eeuw zorgde voor lichaam en ziel, waken in de kunstcollectie nog altijd verschillende heiligen en andere bemiddelaars tussen leven en dood. De meeste kunstwerken zijn in opdracht gemaakt voor deze specifieke locatie, of belandden daar door schenkingen in de loop der eeuwen. De samenhang van voormalige functie, collectiestukken en architectuur maakt dat het complex door veel bezoekers wordt ervaren als een unieke tijdscapsule. Een plaats waar tijd, het verstrijken van tijd en de relativiteit ervan een op zichzelf staand gegeven lijkt. Precies die thematiek vinden we ook in het werk van de Zuid-Afrikaanse kunstenaar William Kentridge (°1955). Uit een groot aanbod aan belangstellenden in de cultuursector, die willen samenwerken met Kentridge - ook in België - koos de kunstenaar ervoor om in het najaar met de Brugse Musea in zee te gaan en te exposeren in het Sint-Janshospitaal. Het feit dat het renommee van William Kentridge voor de actuele kunst kan worden verbonden aan dat van het Brugs erfgoed, geeft een enorme stimulans aan de ambities van Stad Brugge om haar profiel als eigentijdse cultuurmetropool te bestendigen en uit te bouwen in de publieke beleving.

William Kentridge (°1955) ©The Marian Goodman Gallery

2 Cover van de tentoonstellingscatalogus Smoke, Ashes, Fable: William Kentridge in Bruges (Mercatorfonds, 2017).

2

william kentridge Sinds zijn internationale debuut op de DOCUMENTA X (1997) verwierf de Zuid-Afrikaanse kunstenaar William Kentridge wereldwijde faam. Zijn bijzonder gevarieerde oeuvre omvat prachtige tekeningen, prenten, wandtapijten, animatiefilms, installaties, lezingen en operaproducties, zoals de spraakmakende enscenering van Die Zauberflöte in De Munt (2005), de installatie The Refusal of Time in DOCUMENTA XIII (2012), de lecture-performance in het kader van Happy Birthday Europalia voor een volle zaal in BOZAR in Brussel (2015), de tentoonstelling Thick Time in Whitechapel Gallery in Londen (2016) en de tentoonstelling 7 Fragments in Moderna Museet in Stockholm (2017). En over enkele maanden wordt ook Brugge dus aan dat illustere rijtje toegevoegd. Een belangrijk en steeds terugkerend thema in Kentridge’s oeuvre dat ook in Brugge prominent aanwezig zal zijn, is het beladen verleden van zijn vaderland Zuid-Afrika. Veelal gebruikmakend van getekende en weer weggegomde animaties en eenvoudige precinematechnieken weet Kentridge dit conflict in al zijn complexiteit vorm te geven, en schetst hij een wereld vol sociale ongelijkheid. Een wereld die zich als vanzelfsprekend laat kaderen in het Sint-Janshospitaal, dat eeuwenlang dienst deed als een wijkplaats voor minder bedeelden en behoeftigen.

more sweetly play the dance De tentoonstelling William Kentridge: Smoke, Ashes, Fable toont zowel zeer monumentaal als verfijnd werk dat specifiek in samenhang met de context van het Brugse Sint-Janshospitaal werd geselecteerd. Samengesteld vanuit thema’s als trauma en genezing, is de blikvanger op deze tentoonstelling een hedendaagse interpretatie van een processie uit de middeleeuwen: de video-installatie More Sweetly Play The Dance (2015). Dat werk zal de volledige lengte beslaan van de monumentale Diksmuidezolder boven de ziekzalen van het hospitaal. Ze toont een uitzonderlijke stoet van mensen die huisraad meezeulen, anderen die iets zwaars meetrekken aan touwen en personen die silhouetten van hoofden en voorwerpen op stokken meedragen, zieken, een brassband, dansers, soldaten, een man achter een katheder en een man met een megafoon. Zelfs skeletten en een stuk gereedschap lopen mee in een vervreemdende parade. De stoet trekt voorbij het oog van de toeschouwer over een reeks doeken die samen dit bijna 45 meter lange mediawerk vormen. Voor de doeken staan megafoons, waaruit de muziek van een Zuid-Afrikaanse brassband door de tentoonstellingszaal schalt. De muziek werd live opgenomen in de studio waar Kentridge en zijn crew ook de stoet filmden. Wat voor stoet is het eigenlijk? Een vluchtelingenstroom zoals we die op televisie zien? Een rouwstoet? Een processie of optocht waarin heiligen en helden – religieus of politiek – worden meegedragen? Een Felliniaanse parade, een carnavalsoptocht, een dodendans? Het is het allemaal. Het werk is sterk gelaagd en biedt tal van referenties. Passages zijn op verschillende manieren te duiden. Is de brassband feestelijk of rouwend, zijn de dansers vrolijk of vormen ze een danse macabre? Niet alleen is de processie of parade een terugkerend element in het werk van Kentridge, het is volgens hem ook een terugkerend ele

1

2

1/2 William Kentridge, More Sweetly Play The Dance (2015). HD video installatie met vier megafoons © The Marian Goodman Gallery

ment in het menselijk bestaan en een uitdrukking van de ‘condition humaine’. More Sweetly Play The Dance refereert ook aan een vroege beschrijving van een processie: Plato’s vergelijking van de grot, waarin gevangenen hun leven lang slechts schaduwen over de wanden zien langstrekken en die voor de realiteit houden. Het werk toont de figuren eveneens als schaduwen, waarmee Kentridge in uitvoering tegelijkertijd verwijst naar een precinema-techniek als het schaduwspel. Zijn schaduwen vertonen echter zo nu en dan details en vage kleuren. De achtergrond bestaat uit in houtskool getekende, desolate landschappen. De film zelf is een combinatie van live action en animatie, in meerdere lagen over elkaar gelegd. De titel verwijst naar ‘Todesfuge’ van Paul Celan, een gedicht over de Nazi-concentratiekampen. Kentridges werk heeft dan ook zeker een politieke zijde, waarbij hij vooral geïnteresseerd is in de menselijke pogingen om oplossingen te vinden in bepaalde idealen, geloofsovertuigingen of, zoals hij zelf zegt “het utopisch denken”. De onvolmaakte mens krijgt het maar niet voor elkaar. “Elke poging tot verlichting, ieder missie om mensen te redden, al onze beste intenties gaan zo gebukt onder het gewicht van wat daarop volgt: hun schaduw, het geweld dat met de verlichting gepaard is gegaan”, verklaart Kentridge.

triumphs and laments Kentridge maakte enkele zeer indrukwekkende werken in situ, waaronder de monumentale processie Triumphs and Laments (2016) op de kademuren langs de Tiber in Rome. Daarin staat een van de meest ambivalente voorbeelden van processies uit de geschiedenis centraal: het beroemde fragment op de zuidzijde van de Triomfboog van Titus in Rome waarop de buitgemaakte schatten van de Tempel van Jeruzalem worden rondgedragen door Romeinse legioensoldaten. De Boog van Titus herinnert aan het neerslaan van de Joodse opstand in Palestina en aan de verwoesting van Jeruzalem in 70 na Christus, waarna de kostbaarste stukken van de oorlogsbuit - waaronder de Tafel met de Toon

3 William Kentridge, Ontwerptekening voor de fries Triumphs and Laments, houtskool op papier, 2014. © The Marian Goodman Gallery

broden, de menora en de zilveren hazozra's uit de Tempel van Jeruzalem- triomfantelijk naar Rome werden gebracht. Voor de joden staat deze geschiedenis reeds duizenden jaren symbool voor de beproevingen die het Joodse volk doorheen de eeuwen heeft moeten doorstaan, en voor de Joodse diaspora na de verwoesting van de Tempel. Waar Kentridge in enorme houtskooltekeningen de geschiedenis van overwinnaars en slachtoffers met elkaar verweeft, herinnert het werk ook aan de noodgedwongen verplaatsing van zijn eigen volk doorheen tijd en ruimte: Kentridge’s joodse voorouders zagen zich genoodzaakt vanuit Litouwen door West-Europa te trekken en vestigden zich uiteindelijk in Zuid-Afrika. De kracht van Triumphs and Laments, het meest monumentale werk dat Kentridge tot dusver maakte, komt zeker ook tot uiting in een veelvoud aan voorstudies. Voor de tentoonstelling in Brugge selecteerde gastcurator Margaret Koerner hiervan enkele indrukwekkende voorbeelden die zich in het Sint-Janshospitaal bijzonder fraai laten tonen in de door Sabine Theunissen uitgedachte scenografie.

tentoonstelling, catalogus en lectureperformance De tentoonstelling omvat behalve de hierboven genoemde installaties ook andere werken van William Kentridge, die tezamen een rijk en gevarieerd beeld geven van zijn indrukwekkende oeuvre. Bijzondere werken in een bijzondere omgeving, waarbij het een het ander absoluut versterkt. Door de ontstane dialoog tussen de tentoongestelde kunstwerken van Kentridge en de monumentale architectuur en collectiestukken van het Sint-Janshospitaal, wordt kunst een krachtig werkinstrument om de verschillende lagen van de geschiedenis met elkaar te verenigen. De dialoog wordt in een nieuwe publicatie verder uitgewerkt, in teksten van Benjamin H.D. Buchloh, gastcurator Margaret K. Koerner, Joseph Leo Koerner en Harmon Siegel. De catalogus, in drie talen uitgebracht door Mercator fonds en Yale University Press, belooft een boeiende en substantiële bijdrage te leveren aan de studie van Kentridge’s oeuvre. Kort voor de start van de tentoonstelling in het Sint-Janshospitaal komt William Kentridge bovendien zelf naar Brugge voor een lecture-performance in het Concertgebouw. In de lezing Peripheral Thinking op 17 oktober 2017 verkent hij de drijvende processen achter zijn artistieke scheppingen met aansprekende visuals. Al met al veel mogelijkheden dus om straks in Brugge kennis te nemen van het werk van Kentridge, dat zo erudiet, gelaagd, associatief en intuïtief is, zo boordevol tegenstellingen en doordrongen van plezier in het leven, licht en donker, kracht en doorzettingsvermogen.

De tentoonstelling William Kentridge: Smoke, Ashes, Fable vindt van 20 oktober 2017 tot en met 25 februari 2018 plaats in het Sint-Janshospitaal (Memlingmuseum) van Musea Brugge.

Niet te missen: Peripheral Thinking, Lecture-performance door William Kentridge in het Concertgebouw op 17 oktober 2017 om 19.00.

colofon

Museumbulletin is een driemaandelijks tijdschrift van Musea Brugge, uitgegeven door vzw Vrienden van de Stedelijke Musea Brugge

Verantwoordelijke uitgever: Bertil van Outryve d’Ydewalle, p/a Dijver 12, 8000 Brugge

Coördinatie: Sibylla Goegebuer

Eindredactie: Aleid Hemeryck & Geert Souvereyns

Redactie: Till-Holger Borchert, Rudy De Nolf, Hubert De Witte, Sibylla Goegebuer, Aleid Hemeryck, Ruud Priem, Geert Souvereyns museumbulletin.redactie@brugge.be

Opmaak: Agates, Brugge

Druk: Drukkerij Jobert, Wingene

Musea Brugge Dijver 12, 8000 Brugge T 050 44 87 43 F 050 44 87 78 www.museabrugge.be musea@brugge.be