Zeitung vum ‘natur musée’ fir jonk Leit
De Panewippchen N°95 2/2011 De Kréchel S3
Faa r ke o b s Fue
n
11 & 0 1 S en t h c i i l déi , n e r e i Dé 19 S n e uss a b o d r e l l i p weg S
15 S n e r e nst o M a
Radio aktiv Strah len S4
De Reeb o E Papagei lé
iert Faarf S2 0
u S14
Faarwen aus Natur S16&17
Faarf gesinn bei Déier a Mënsch S6&7 All Mënsche si f aarw eg
Ouni Gréng kee Liewen S5
D’Aen
‘natur musée’ - 25, rue Münster L-2160 Lëtzebuerg - Tel.: 462233 450
www.naturmusee.lu www.panda-club.lu
S1 8
&9 8 S t a iesse m
De Panewippchen gëtt ënnerstëtzt: Ministère de la Culture - Musée national d’histoire naturelle Ministère de la Famille et de l’Intégration - Service National de la Jeunesse Ministère du Développement durable et des Infrastructures Administration de la Nature et des Forêts - Administration de l’Environnement Ministère de la Santé Ministère de l’Intérieur et à la Grande Région, Administration de la gestion de l’eau Ministère de l’Education nationale et de la Formation professionnelle
en
Ou n i
e k e g n Lie é r G
* Ge Kuele roc ndi Loft h o ass an ou xid as . D’ se n iF M G oot ënsc aar f, d as ou hen me a ni t nK uel an d’ an de end r Déi e ioxi d a ren us.
w
ht esc h m c s. e ch Gero ft as n e e o i s L n s r tm ff a s, ou n de n oo o t a a iere rs ue e G at *Sa ent, ar f, d d’Dé n a m Ele uni F en a . h n o an ënsc stoff a D’M auer S
wé Lie i eng E we wie kleng ng *Z ell sen K ass umm ass e ge aus r. Al ba Zel l ut. len
All Liewewiesen brauch Sauerstoff fir ze ootmen. Gréng Planze maache Sauerstoff.
ge Pla A m frë aa nze n d n sc c e he h. , do Bë r L Do g sc of fir ët he ta a tg r m ss e an si v Bë t g z v ill g sc e ill h so Sa réng sp nd u ad fi ers sé r a tof ie n d f re e go n ze r en .
Wéi geet dat? D’Mënschen an d’Déieren ootmen *Sauerstoff an, a *Kuelendioxid aus. Déi gréng Planzen huelen de Sonneluucht Kuelendioxid aus der Loft.
Kuelendioxid
Chlorophyll
Mat Hëllef vun der Sonneluucht gëtt en dann an de gréngen Deeler vun der Planz an Zocker an a Sauerstoff ëmgewandelt. Den Zocker gëtt der Planz Energi. De Sauerstoff geet duerch d’Pore vun der Planz an d’Loft, wou d’Mënschen an d’Déieren en erëm anootmen.
Fir d’Photosynthes gëtt awer net nëmme Sonneluucht gebraucht, mee och nach «Gréng». Iwwerall wou d’Planze gréng sinn ass Chlorophyll dran. Chlorophyll ass e grénge Faarfstoff, deen an den *Zellen vun de grénge Planzen ass. D’Wuet Chlorophyll kënnt vum griecheschen: chloros = gielgréng a phyllos = Blat
Zellkär
Zellwand
Dat nennt ee
Photosynthes Sonneluucht
Zellflëssegkeet
Chloroplasten
Kuelendioxid
Zocker Waasser
De Chlorophyll ass an de Chloroplasten (kleng Deeler vun der Zell) an déi wibbelen déi ganzen Zäit an der Zellflëssegkeet ronderëm. Sauerstoff Sou kënne si sou vill wéi méiglech Sonneluucht erwëschen. An d’Sonneluucht gëtt jo gebraucht fir d’Photosynthes.
D’Photosynthes funktionnéiert nëmmen, wann et hell ass, well di gréng Planz jo d’Sonneluucht brauch fir Sauerstoff ze man.
Text: Maria Ursone
An de Mënschen an den Déieren hiren Zellen ass kee Chlorophyll.
De Chlorophyll mécht Faarf a Sauerstoff. Ouni dee grénge Faarfstoff wär eis Äerd e gro-bronge Klompen ouni Liewen.
Och Planzen oder Planzendeeler, déi am Buedem wuessen oder déi net gréng sinn, hu kee Chlorophyll. Grénge Spargel wiisst iwwert dem Buedem an huet Chlorophyll. Wäisse Spargel wiisst ënnert dem Buedem an huet kee Chlorophyll.
Haut gëtt Chlorophyll gebraucht fir Liewensmëttelen ze fierwen oder Cremen, Seefen an Ueleger. Dofir gëtt de Chlorophyll mat Léisungsmëttelen aus de Blieder erausgeléist.
5
De Panewippchen 2/2011