WWW.GRAPHICDESIGNMUSEUM.COM
GUIDING A NEW TRADITION JAN TSCHICHOLD
HIM
VOORWOORDDOORMIEKEGERRITZEN
VAN MUSEAAL NAAR MEDIAAL Sinds twee maanden ben ik directeur van het Graphic Design Museum. Het heeft een nieuw gebouw in het centrum van Breda met mooie grote zalen, een museumlab en kenniscentrum, een kelder met klimaatbeheersing voor de collectie van Nederlands grafisch ontwerp, een museumwinkel en een café. De behoefte aan cultuur stijgt en de musea worden belangrijker nu we de hele dag achter de computer zitten te netwerken. Ons leven is geautomatiseerd. Technologie kent geen grenzen. Het museum reageert op deze gebeurtenissen. Het vertelt onze geschiedenis en laat ons zien waar we nu staan. Het Graphic Design Museum bevindt zich in het centrum van de moderne media. Nieuwe technologieën bepalen de vormen van presentatie en archivering. De databases worden gevuld. Het museum is het platform voor grafisch ontwerpen, het vakgebied voor visuele communicatie, onderdeel van het globale netwerk, een wereldwijde vrijplaats voor tekst en beeld, voor dynamiek en verandering.
Het Museum
inmiddels het aandeel van technologie, en wat behoort nog tot het creatieve proces van de ontwerper? In dit eerste Graphic Design Magazine presenteren we het thema standaardisering in het grafisch ontwerpen. De Duitse typograaf Jan Tschichold heeft in 1928 bijvoorbeeld het A4’tje populair gemaakt. Ook heeft hij lange tijd de Penguin-boekserie vormgegeven. Deze boekenreeks is beroemd geworden door de herkenbare omslagen.
De hele maatschappij is afhankelijk geworden van communicatie en netwerktechnologie. We communiceren vooral via schermen en alles in die schermen is een grafisch ontwerp. Steeds meer mensen zijn ermee bezig, kijk maar naar al die beelden op Flickr en YouTube. Form Follows Format Ontwerpen worden gemaakt met standaard softwareprogramma’s. En deze beelden worden bekeken met standaard media zoals het web, de tv en drukwerk. Hoe is deze cultuur van standaardisering ontstaan? Wat is Het Graphic Design Museum met zijn prachtige hoge zalen is het eerste museum ter wereld voor grafische vormgeving. Het museum staat in het centrum van Breda en presenteert het brede en dynamische gebied van grafisch ontwerpen. Het Graphic Design Museum plaatst het actuele grafisch ontwerpen in een historische en culturele context, open naar de wereld en de technologie. Het ver tegenwoordigt alle
3
Maar ook kijken we naar de actualiteit en zien we de ontwerpen van websites als esthetische objecten ontdaan van hun informatie. Mooie sobere beelden, kleurvlakken, hiërarchisch gerangschikt. Het ritme, de structuur en de vlakverdeling zijn herkenbaar. De kleuren bepalen de identiteit. In hoeverre zijn technologische standaarden nu bepalend voor onze beleving van esthetiek? ■ Mieke Gerritzen is directeur van het Graphic Design Museum sinds 1 januari 2009. De tentoonstelling Who Sets the Standard? is van 28 februari t/m 7 juni te zien in het Graphic Design Museum
vormen van media, van drukwerk tot interactief webdesign. Grafisch ont werpen bestaat zo’n 100 jaar en heeft in Nederland een rijke traditie opgebouwd met internationaal befaamde ontwerpers. In de twintigste eeuw was grafisch ontwerpen een overzichtelijk gebied met een kleine groep professionele beoefenaars zoals Piet Zwart, Willem Sandberg, Wim Crouwel en Anthon Beeke. Het Graphic Design Museum biedt een internationaal podium voor gevestigde ontwerpers
en is tevens een platform voor nieuw toptalent. Kinderen worden in het museum zelf ontwerper en publiceren met diverse vormen, kleuren, materialen, tekens en pictogrammen. Jongeren worden indringend geconfronteerd met de worsteling van bekende Nederlandse en internationale ontwerpers met de grote vraagstukken van deze tijd. Volwassenen krijgen inzicht in heden en verleden van de beeldcultuur ■
TENTOONSTELLING 28 februari t/m 7 juni 2009 Who Sets the Standard? In Who Sets the Standard? toont het Graphic Design Museum hoe de invloed van de opkomende industrialisering in de vorige eeuw en de technologische ontwikkeling van nu bepalend zijn voor het beeld in de vormgeving.
28 februari t/m 7 juni 2009 Jan Tschichold: Guiding A New Tradition Met Jan Tschichold: Guiding A New Tradition toont het Graphic Design Museum een overzicht van het werk van typograaf Jan Tschichold
Jan Tschichold Guiding a New Tradition Jan Tschichold (Leipzig 1902-Locarno 1974) kan gezien worden als protagonist van de modernistische vormgeving. Zijn publicatie Die Neue Typographie (1928) is het manifest voor modernistische typografie en wordt nog steeds gelezen en nagevolgd. De invloed van Tschichold is in de huidige vormgeving zichtbaar in het gebruik van vaste papierformaten zoals DIN-A4. Wat bewoog deze bijzondere vormgever, typograaf en essayist? De tentoonstelling Jan Tschichold, Guiding a New Tradition laat zien hoe geestverwanten uit verschillende beeldende disciplines Jan Tschichold vormden in zijn modernistische opvatting. Er is ook te zien dat de klassiek geschoolde Tschichold de traditionele opvattingen nooit helemaal heeft losgelaten. De indruk dat Tschichold in 1933 radicaal afstand nam van zijn modernistische principes, wordt in de tentoonstelling op een genuanceerde wijze bijgesteld. Buiten twijfel blijft dat Tschichold grote invloed heeft gehad op meerdere generaties grafisch vormgevers. Naast het werk van Jan Tschichold is in de tentoonstelling ook werk te zien van o.a. El Lissitzky, László Moholy Nagy, Piet Zwart, Herbert Bayer, Willem Sandberg, Otto Treuman, Joseph MüllerBrockmann, Max Bill, Benno Wissing en Wim Crouwel.
4
TENTOONSTELLING 28 februari t/m 7 juni 2009 Template Culture: Form Follows Format Designer Hendrik-Jan Grievink geeft een visuele reactie op de tentoonstelling Jan Tschichold: Guiding A New Tradition en op het thema standaardisering in de vormgeving.
Een verbeten strijd om de schreefloze letter Karin van der Heiden Vlak na de Tweede Wereldoorlog werd in Zwitserland een verhit discours gevoerd tussen typograaf Jan Tschichold en architect, kunstenaar en grafisch ontwerper Max Bill. Podium is het vaktijdschrift Schweizer Graphische Mitteilungen, waarin Bill in april 1946 in een artikel fel reageert op de veranderde ideeën van Tschichold. Jan Tschichold is een van de belangrijkste protagonisten van de modernistische vormgeving. In de jaren 20 van de vorige eeuw publiceerde hij diverse artikelen waarin hij zijn principes over moderne typografie uiteenzette. Daarbij horen onder andere het gebruik van schreefloze lettertypen en een niet-gecentreerde (asymmetrische) opmaak van (titel)pagina’s. Deze ideeën werden deels gemotiveerd door nieuwe technische mogelijkheden, maar ook door de behoefte om snel en gemakkelijk informatie over te brengen. Tschichold propageerde daarom ook het gebruik van standaardpapierformaten (zoals de DIN-A-formaten) voor alle drukwerk. Terwijl de ideeën van Tschichold in de jaren 30 en 40 met name in Zwitserland navolging kregen, keerde hij er zelf steeds verder van af. Het jaar 1933 is een duidelijk breekpunt. Onder het regime van de nieuwe rijkskanselier Hitler werd hij in Duitsland gearresteerd en zes weken vastgehouden op verdenking van bolsjewisme. Na zijn vrijlating vluchtte hij datzelfde jaar naar Basel in Zwitserland om nooit meer naar Duitsland terug te keren.
Tijdens een lezing voor de Swiss Graphic Design Association in 1945 uitte Tschichold stevige kritiek op de Nieuwe Typografie. Hij was inmiddels volledig overtuigd van de functionele meerwaarde van klassieke schreefletters en de symmetrische opmaak. Asymmetrie is volgens hem alleen toepasbaar in reclame, maar voor boekvormgeving niet functioneel. Een van de Zwitserse navolgers van Tschicholds voormalige modernistische principes, Max Bill (1908-1994), reageerde enkele maanden later op deze kritiek met een uitgebreid artikel in Schweizer Graphische Mitteilungen. Duidelijk is dat voor Bill de Nieuwe Typografie een bevrijding betekent van de ouderwetse decoratieve en niet-functionele stijl. Dat Tschichold, voormalig protagonist van het modernisme, nu juist promotor van het traditionele is, wekt duidelijk zijn wrevel op. De repliek van Tschichold is niet minder mals. Eerst beschrijft hij zijn eigen jarenlange ervaring op het gebied van typografie en zijn motivatie om de ‘klassieke’ beeldtaal opnieuw te omarmen. Dat Bill niet zo’n specialist is, merkt Tschichold op wanneer hij ‘die architect en kunstenaar uit Zürich’ een amateur noemt. Bill zou volgens Tschichold dezelfde naïeve waardering voor technische vooruitgang tentoonspreiden als hij zelf had gedaan in de periode 1924–1935. Ook beweert Tschichold dat de Nieuwe Typografie, zoals die door Bill wordt bedreven, overeenkomsten vertoont met de Duitse neiging tot het absolute, een millitair verlangen tot reguleren uitdrukt en een claim legt op het almachtige. Terwijl Tschichold brede waardering ontvangt voor zijn restyling van de Penguinboeken in Londen, vinden zijn ‘oude’ moderne principes navolging in Zwitserland en in de jaren zestig ook bij Nederlandse ontwerpers. Het vertrek van Tschichold van Zwitserland naar Londen in 1947 ontlokte bij Max Bill de uitspraak: `We zijn die duivel kwijt die we eerder binnenhaalden.’
5
TENTOONSTELLING
TemplateCulture Form Follows Format Ontwerper Hendrik Jan Grievink leverde op uitnodiging van het Graphic Design Museum een visueel commentaar op de tentoonstelling Jan Tschichold, Guiding a New Tradition. Volgens hem is het erfgoed van Tschichold vooral terug te vinden in de hedendaagse template-cultuur, waar technische standaarden, herkenbaarheid en reproduceerbaarheid in hoge mate het visuele karakter van de informatie bepalen.Bekende en minder bekende websites werden door hem ontdaan van hun inhoud en gereduceerd tot esthetische objecten. Het resultaat is een vervreemdende blik op de vormgeving van het worldwide web anno nu. Hoe standaard zijn de standaarden van vandaag? Wat is de esthetische erfenis van het modernisme in hedendaags webdesign?
6
ESSAY DOOR GEERT LOVINK
STANDARDS FORALL WIE DE STANDAARD BEPAALT, HEEFT DE MACHT
niet de HD-camera of het animatieprogramma zijn dat een film goed of slecht maakt, maar de creatieve vaardigheden van de filmmaker om het verhaal zo te vertellen dat we de technische details terstond vergeten. Althans, zo zijn we telkens weer geneigd te denken. Wie snapt er nu echt iets van de mate waarin de browser bepaalt wat we op internet te zien krijgen?
Vreemd genoeg kent deze opvatting maar weinig aanhangers. We geloven liever dat opiniemakers de Wie brengt nu eindelijk eens in kaart wat politieke agenda beheersen. de invloed van de monopolist Microsoft is
op onze visuele cultuur? Marshall McLuhans jaren-60-uitspraak ‘the medium is the message’ bleef een onbegrepen speculatie, die niet zozeer onwaar alswel ondragelijk is gebleken. De aandacht voor achterliggende standaarden en protocollen in de media is minimaal. In plaats daarvan staren we ons blind op de wervelende levens van de celebrity’s en de micro-opinies der columnisten. Het is dit soort ruis dat ons geruststelt. Maar wanneer dringt het onbehagen in de Reeds jarenlang trekken filosofen juist deze kunstenaar als ‘eye candy maker’ eindelijk gangbare identificatie met de betekenis eens door? in twijfel. Willen we iets snappen van hoe onze complexe technische samenleving in Terwijl de web 2.0-meutes op en neer elkaar zit, dan moeten we aandacht geven schommelen in de infoconjunctuur, tonen aan de structuren die ons omringen, van gedegen studies aan dat het niet hippe industrienormen tot bouwvoorschriften, praatjesmakers maar grijze ingenieurs zijn software-iconen en internetprotocoldie de zaak runnen. Hun machtsuitoefenlen. Willen we een andere maatschappij, ing geschiedt niet langer als een samenmet meer gelijkheid en stijl, dan is het niet zwering. Controle verloopt niet langer genoeg om anders te denken, dan moet top-down maar komt van binnenuit, is het denkraam zelf op de schop. Wil je zelf decentraal en machinegestuurd. Dit maakt iets bijdragen dat zoden aan de dijk zet, het moeilijker om te bepalen wie de dienst dan ga je zelf de maatstaf ontwerpen voor uitmaakt. Macht lijkt niet langer in handen de communicatie van de toekomst. Zie van mensen, maar manifesteert zich in hier de politiek van de standaard: zij die software, toezichtcamera’s, onzichtbaar de omtrekken van de vorm weten vast te kleine chips. leggen, bepalen als geen ander de cultuur van morgen. Het uitvissen wie de technologische standaarden definieert en beheert, dient Toch hechten slechts weinigen geloof aan zich aan als nieuwe methode van machtde diepere waarheid die achter onze tech- sanalyse. Ooit was het ‘protokollon’ een nische infrastructuur schuilgaat. Het idee voor aan de papyrusrol geplakte band dat, in laatste instantie, een besloten gezel- met verificatie en datering. Nu is ‘protoschap van technocraten ons venster op de col’ gepromoveerd tot een beslissende wereld bepaalt, baart ons zorgen. Het zou verzameling regels waarop de maatschappij Het is verleidelijk om te geloven dat inhoud, en niet vorm, ons leven bepaalt. De standaardhoogte van een computertafel is 72 cm. Maar wie maakt zich daar nu druk om? Het gaat toch om de kwaliteit van het werk dat uit de computer komt? Een lekker leesbaar lettertype van een roman is mooi meegenomen, maar wat telt is toch de gave van de schrijver ons te boeien?
7
draait. Hoe kunnen we greep krijgen op de onzichtbare globale technoklasse die deze regels vastlegt? Is het voldoende om op te roepen tot participatie? Het aantonen van het ondemocratische karakter van het gesloten overleg is één ding, maar zijn er ook alternatieve modellen beschikbaar? Is het voldoende om de gaten en bugs in de protocollen te ontdekken? Wat doen we met onze verworven inzichten in de architectuur van zoekmachines, mobieletelefoonesthetiek en netwerkcultuur? ‘Respect for Jan Tschichold.’ De harde waarheid die de historische avant-garde ooit uitdroeg staat nog steeds overeind, hoe desastreus de implementatie van utopische programma’s ook geweest moge zijn. Er zijn steeds meer kunstenaars die de ambitie hebben het geraamte van de maatschappij uit te tekenen. Zij ontwerpen nieuwe regels en maken niet louter cool design. Waar we naar op zoek moeten gaan, zijn de hedendaagse varianten van Google. Deze mediareus, met internetpionier en domeinnamenbaas Vint Cerf (mede) aan het roer, is een perfect voorbeeld van hoe via technisch weten (algoritmen) economische, politieke en culturele macht opgebouwd wordt. Dat kunnen wij ook. We zijn aan het eind gekomen van een lange periode waarin de machtswerkingen eerst moesten worden begrepen om ze vervolgens uit elkaar te nemen. Voordat we ons gaan buigen over open standaards is het zaak het publieke debat over deze zaak te openen. Kunnen de losse netwerken van vandaag zich zo organiseren dat ze regels voor de communicatie van morgen bepalen? Yes We Can: Set the Standard ■
_________________________________ Geert Lovink is internet criticus en directeur van het Institute For Network Cultures. www.networkcultures.org _________________________________
Jan Tschichold Affiches Phoebus Palast
Hendrik-Jan Grievink Beeldonderzoek Template Culture
COLLECTIE article
discussion
edit this page
history
Nieuw in de collectie
■ The Technical ■ Structure
Het Graphic Design Museum heeft een deel van het archief van Total Design over de periode 1963-1990 in langdurig bruikleen verworven van het NAGO. In 1963 werd de ‘Associatie voor Total Design NV’, kortweg Total Design, opgericht door Paul en Dick Schwarz, Wim Crouwel, Benno Wissing en Friso Kramer. Dit archief bevat bewijsexemplaren (klein drukwerk, boeken en affiches) en een grote hoeveelheid beeldmateriaal. Delen van deze collectie zijn op afspraak te raadplegen in het Museum Lab.
■ of the Archiving ■ Archive ■ Also Determines
Total Design team (jaren ’60) Collectie Graphic Design Museum / © NAGO
■ the structure ■ of the ■ archivable ■ content ■ even ■ in its
■ very coming
Museum
In de semi-permanente tentoonstelling 100 Years of Dutch Graphic Design bevindt zich een soortgelijke foto uit dezelfde periode, maar dit keer van het ontwerpteam van het eerste ontwerpbureau van Nederland, Tel Design.
■ into existence ■ and its ■ relationship ■ to the ■ to future ■ Jacques Derrida ■ Archive Fever ■ 1995 Tel Design team (jaren ’60) Collectie Haags Gemeentearchief / © NAGO
Categorieën: Museum | Graphic Design
For me, the concept of design is more than object-oriented; it encompasses the design of processes, systems and institutions as well. Increasingly, we need to think about designing the types of institutions we need to get things done in this rapidly accelerating world. John Seely Brown, Chief Scientist, Xerox Corporation
HET GRAPHIC DESIGN MUSEUM EN HET INTERNATIONAL FILM FESTIVAL BREDA PRESENTEREN
UPLOAD CINEMA
INTERNET VIDEO’S OP HET FILMDOEK 28 MAART 20:00 UUR
WAAROM? Film wordt steeds meer een kwestie van samenwerken en sociale activiteit; achter de computer, thuis of op het werk. Upload Cinema brengt de meest interessante content van het web naar de bioscoopzaal: de ruimte die voor een collectieve ervaring is ontworpen.
TYPO-FILM
ZEND EEN FILM IN
Hollywood leerde ons dat dat één beeld meer zegt dan duizend woorden. Maar de literatuur leerde ons dat één woord meer zegt dan duizend afbeeldingen.
KEN JE SPRAAKMAKENDE, ONGEWONE OF VISUEEL OPVALLENDE TYPOGRAFISCHE FILMPJES UIT HEDEN OF VERLEDEN? STUUR ONS JE LINKS!
DE KRACHT VAN TEKST ALS BEWEGEND BEELD
25 T/M 29 MAART INTERNATIONAL FILM FESTIVAL BREDA
Je krijgt bericht als jouw inzending is gekozen. Gastcurator is Mieke Gerritzen, directeur van het Graphic Design Museum Breda. Je films over het onderwerp typo-film kun je in maart inzenden op:
WAT??! UPLOAD CINEMA IS EEN FILMCLUB DIE DE BESTE INTERNETFILMS NAAR HET GROTE SCHERM HAALT.
WWW. UPLOAD CINEMA .NL
WWW.UPLOADCINEMA.NL
FILM EN BEELDCULTUUR ZIJN DE THEMA’S WAAR HET FESTIVAL OM DRAAIT. YOUTUBE, GAMING EN NIEUWE MEDIA BRENGEN DE ONTWIKKELING VAN DE CINEMA IN EEN STROOMVERSNELLING.
Daarmee neemt beeldcultuur een steeds grotere plaats in in de wereld van de film. Het IFFB zoekt de grenzen van de cinema op door zich te richten op zowel film als beeldcultuur. Met een combinatie van vernieuwende Europese producties, een groot shorts programma, live-cinemaperformances, een beeldenroute, gaming en machinima biedt het International Film Festival Breda zijn publiek de kans om zelf op onderzoek te gaan naar wat beeldcultuur voor hen betekent.
Upload cinema is in het leven geroepen als een toekomstig scenario voor de film industrie. Reclame bureau draft fcb is hoofdsponsor. Condor is de post productiepartner. Bright en de filmkrant zijn media partners. Curatorschap en redactie: barbara de wijn en dagan cohen (oprichters van upload cinema), met erwin van der zande (hoofdredacteur van bright) en dana linssen (filmrecensent van nrc handelsblad en hoofdredacteur van de filmkrant). 11
8 bit pixelstropdas
Patiencen tijdens kantooruren is zooo 2008... Nintendo is het weer helemaal.En waarom je niet dressed for succes op je eerstvolgende vergadering verschijnen? Super Mario zou trots op je zijn! Ontwerp door Thinkgeek.com Binnenkort in de museumwinkel
COLUMN DOOR KOERT VAN MENSVOORT
! P O O K E NU T
MUSEUM SHOP Pantone Koffiemok
Alle prijzen onder voorbehoud
Drink je espresso Pantone 464 vandaag! Ontwerp PANTONE Museumshop prijs 49,95
10 key calculator
Waar heb je de rest van je toetsenbord eigenlijk nog voor nodig bij het doen van de administratie? Ontwerp Sam Hecht Museumshop price 65,00
Icon Notitieblok
Laat een notitie achter op je buroblad. Ontwerp Atypyk Museumshop prijs 5,95
Icon Icon Notitieblok Watch
Laat Langzaam een notitie OS?achter Be fashionably op je buroblad. late! Ontwerp Ontwerp&Atypyk Design Museumshop Museumshopprice prijs 65,00 5,95
Boomerang Metaphors In het begin van het digitale tijdperk werden metaforen uit het alledaagse leven in de destijds nieuwe computeromgeving hergebruikt om de anders onbegrijpelijke technologie acceptabel te maken.
De icon-watch en de pixel-ovenhandschoen zijn hiervan de grappige, ietwat anekdotische, illustraties. Het is niet onwaarschijnlijk dat we in de nabije toekomst meer ingrijpende boemerangende metaforen meemaken. Zijn de geavanceerde rankingsystemen van de internetforums misschien ook toepasbaar op het democratisch stemrecht? Zullen de jonge spelers van SimCity de Termen als de digitale snelweg en desktopmetaforen als mappen, buttons en prullenbak stedenbouwkundigen van morgen blijken? Kan ik een nieuwe avatar aanklikken bij maakten de computerwereld toegankelijk de plastisch chirurg? Wordt Second Life voor bijna iedereen. Intussen is de digitale uiteindelijk First Life? omgeving vrijwel algemeen geaccepteerd en zien we hoe bewezen concepten uit het digitale domein in onze fysieke leefomgeving Ach, eigenlijk is het niets nieuws. Toen Edison zijn eerste gloeilampen op de markt bracht, binnensijpelen. We noemen dit verschijnsel werden er bordjes in de kamer gehangen een ‘boemerangende metafoor’. 13
met de uitleg dat een gloeilamp geen kaars was en dus niet met een lucifer, maar met het handige knopje naast de deur moest worden aangestoken. Metaforen stellen ons in staat vertrouwde fysieke en sociale ervaringen te gebruiken om onbekende fenomenen te begrijpen en accepteren: een soort smeerolie voor vernieuwing. En voor je het weet ben je alweer gewend aan die paardloze koets en rij je gewoon lekker in een ‘auto’. Koert van Mensvoort is ontwerper, filosoof en hoofdredacteur van www.nextnature.net
Hollywood Interfaces COLUMN DOOR ESTHER CLEVEN
In de film Minority Report figureren naast Tom Cruise en Samantha Morton allerlei technische snufjes. Naast zwevende multi-touchscreens die ondertussen in elke krimi voorkomen, zijn mij vooral de interactieve reclameborden bijgebleven: zodra je erlangs loopt, herkennen ze je en bieden reclame op maat, inclusief bewegend beeld en geluid. Stel je voor, databanken vol informatie over je moreel en je consumptief gedrag en daar een heel systeem bij dat op basis daarvan met je communiceert of zelfs in je leven ingrijpt. Gelukkig is het maar een film. Dataverzamelingen over gedragingen van individuen en interactieve media zijn geen toekomstfantasie. Honderd jaar geleden, dus nog niet eens zo lang terug in de tijd, had daar echter nog niemand van durven dromen. Toen werd er nog niet eens veel nagedacht over het individu aan de andere kant van de media. En de media zelf werden gezien als statische dragers van boodschappen van afzenders aan een diffuse en min of meer passieve groep ontvangers. Ondertussen zijn maatwerk en interactie het devies, ook in de communicatie. Daarvoor worden legio data verzameld en media tot instrumenten ontwikkeld waarmee je actief in relatie treedt en waaruit je zelf je informatie kiest. Tijdens de voorbereiding van de semi-permanente expositie 100 Years of Dutch Graphic Design besloten wij deze veranderingen in de tentoonstelling te verwerken, als een verhaal dat op de achtergrond meeloopt. Deze veranderingen in de media en de communicatie hebben het gezicht en de functie van grafische vormgeving immers fundamenteel veranderd. Ontwerpbureau Lust stelde voor om de informatiedragers in de tentoonstelling hiervoor interactief te maken en de mate van interactie in de loop van de tentoonstelling, dus van de historische tijd, te laten toenemen. Daarnaast bedachten zij een bezoekersvolgsysteem, aan de hand waarvan de bezoeker looproutes en voorkeuren
van hemzelf en andere bezoekers kan vergelijken. Wij hebben, zoals dat gaat, nog niet al deze voorstellen kunnen realiseren. Maar de interactieve elementen in de tentoonstelling zijn zo goed uitgevoerd dat zij ondertussen een prijs waardig zijn bevonden: Lust ontving er afgelopen jaar een Dutch Design Award voor beste interactief ontwerp voor. Bij het ontwerp horen bijvoorbeeld de sensoren die er voor zorgen dat licht en projecties langs de muren reageren op de bewegingen van de bezoekers, een interactiviteit die gaandeweg het traject toeneemt. Daarnaast zijn er de grote interactieve tafels met aanraakschermen die voor vele bezoekers het hoogtepunt van de tentoonstelling zijn. Informatie opvragen is hier een fysieke ervaring die heel natuurlijk aanvoelt. In de tafels die in de laatste zaal de interviews herbergen is de mogelijkheid om zelf te kiezen op een prachtige manier op de spits gedreven. Je kunt ze bekijken zoals je wilt, omdat het videomateriaal als stapels kaarten is weergegeven, die je naar behoefte kunt selecteren en vergroten. Niet de lineaire inhoud bepaalt de vorm, maar de associatieve manier waarop de gebruiker informatie het beste kan verwerken ■ ________________________________________________
Esther Cleven is conservator van de tentoonstelling 100 Years of Dutch Graphic Design ________________________________________________
MULTI-TOUCH TECHNOLOGY Het Graphic Design Museum introduceert in de tentoonstelling 100 Years of Dutch Graphic Design interactieve touchscreen-tafels à la Minority Report, de film waarin Tom Cruise met zijn hand informatie oproept, vergroot en bewerkt. In het museum kun je interviews en werk van grafisch ontwerpers op deze manier bekijken.
AFFICHEMUUR VOOR DE 21STE EEUW De Affichemuur voor de 21ste eeuw van ontwerpbureau Lust is een dynamische wand (8 meter breed) die vanuit bronnen op internet zelf affiches ontwerpt. Elke dag worden er door het systeem automatisch tussen de 500 en 600 nieuwe, unieke posters gemaakt. Als een computersysteem dit kan, zijn grafisch ontwerpers dan eigenlijk nog wel nodig?
14
100 Years of Dutch Graphic Design PERMANENTE TENTOONSTELLING
Het hart van het museum wordt gevormd door de tentoonstelling 100 Years of Dutch Graphic Design. In de enorme zalen wordt de bezoeker meegevoerd langs bekende hoogtepunten uit het grafisch ontwerpen. Een uniek historisch overzicht waaruit blijkt dat de Nederlandse grafische vormgeving is verweven met de modernisering van de samenleving in de twintigste eeuw. INDIVIDUAL INITIATIVES Begin twintigste eeuw en tijdens het interbellum beginnen individuele kunstenaars, architecten en typografen grafische vormgeving als een vak te beoefenen. Gaandeweg vormen zij netwerken en organiseren ze zich in beroepsverenigingen. Deze grafisch vormgevers avant la lettre ontwikkelen typografie, affiches en drukwerk die passen bij de introductie van nieuwe druktechnieken, de opkomende massaproductie en de groeiende steden. De snelle veranderingen, omarmd door ontwerpers en opdrachtgevers, stimuleren de variatie in aanpak en werkwijze. SHAPING DUTCH SOCIETY De wederopbouw en vervolgens bloei van de Nederlandse samenleving na de Tweede Wereldoorlog komt tot stand in een gezamenlijke inspanning van politiek, handel en industrie. De economische en sociale opleving brengt extra elan in de toenmalige ontwerpwereld (professionalisering, werken in teamverband, zelfbewustzijn). Het ontwerpvak blijkt in de decennia na
1945 een belangrijke rol te hebben vervuld bij de herinrichting van Nederland en bij de vorming van een nationaal wij-gevoel. De bijdrage van grafisch vormgevers is vooral zichtbaar op het terrein van media en reclame. Hun werk doet de Nederlandse samenleving in hoog tempo van aanzien veranderen; het helder en creatief overbrengen van complexe informatie wordt de essentie van het vak. De toename in welvaart, politieke vrijheid en de voortschrijdende opkomst van de media versnellen de volwassenwording van visuele communicatie. GRAPHIC DESIGN IN PROCESS De periode vanaf circa 1980 legt de nadruk op de ontwerppraktijk zelf. Thematiek en chronologie worden hier losgelaten. Er wordt gekeken naar het functioneren van grafische vormgeving in een tijdperk waarin commercie en media gelijkwaardig zijn geworden aan de traditionele politieke en culturele instituten. Via interactieve interfaces is de toegang tot de informatie een verrassende ervaring. Globalisering, alomtegenwoordige massamedia, een terugtredende overheid en een steeds internationaler opererend bedrijfsleven — de huidige samenleving is complex en rijk aan tegenstellingen. De Nederlandse grafische vormgeving wordt gekenmerkt door een hoge graad van individualisme en grensverleggende creativiteit, die echter stevig geworteld zijn in de traditie. De computer wordt een essentieel instrument in het creatieve proces en vergemakkelijkt zowel de samenwerking met specialisten uit andere disciplines als het experimenteren met verschillende media â–
15
YELLOWPAGES
Nu & Straks Project 1 Logo
De Tafel van Beeke /0 5)4./$)').' 6!. (%4 '2!0()# $%3)'. -53%5- "2%$! /.47)%20 '2!&)3#( /.47%20%2 !.4(/. "%%+% !-34%2$!- %%. +5.347%2+ ³$% 4!&%, 6!. "%%+%´ SAMENVATTING
â– Hoe geef je toekomst aan traditie? â– Hoe ondersteun je een uitstraling van autoriteit zonder autoritair te worden? â– Hoe maak je de overheid toegankelijk zonder populair te doen? â– Hoe laat een overheid ambitie zien in vormgeving zonder ongeloofwaardig te worden? â– Hoe dien je de inhoud vanuit een project dat is gericht op vorm?
Deze vragen hebben een grote rol gespeeld bij de vormgeving van het nieuwe logo en de ‘rijksbrede’ huisstijl. Op 21 december 2007 is de rijksoverheid begonnen met wat waarschijnlijk de grootste huisstijloperatie is die ooit in Nederland van start is gegaan: Project 1 Logo. Meer dan 175 organisaties die vallen onder de rijksoverheid zullen tussen 2008 en 2011 hetzelfde logo en dezelfde huisstijl krijgen. De eigen huisstijlen van de ministeries en diensten als Rijkswaterstaat en Postbus 51 gaan verdwijnen.Een jaar na de presentatie van het door Studio Dumbar ontworpen logo zijn de eerste uitingen in de nieuwe visuele stijl voor de rijksoverheid gemaakt. In een kleine tentoonstelling toont het Graphic Design Museum de totstandkoming van het logo en de huisstijl, de meest recente toepassingen en de door de Rijksvoorlichtingsdienst geproduceerde ďŹ lm EĂŠn logo en stijl voor de Rijksoverheid â–
Op deze sculptuur liggen een paar stapels gezaghebbende tijdschriften over graďŹ sche vormgeving en visuele communicatie.
â– Ontwerp: Anthon Beeke â– Productie: Studio Anthon Beeke â– Realisatie: Bruns, Bergeijk
Deze vakbladen zijn voor Beeke en vele andere ontwerpers een belangrijke bron om kennis te nemen van elkaars werk en ze vormen als het ware een levend archief van de belangrijkste ontwikkelingen in het vak door de tijd heen. Aan de zijkanten van de tafel zijn stempels geplaatst met namen — van 1910 tot 2000 telkens tien per decennium — van Nederlandse graďŹ sch ontwerpers die in de visie van Anthon Beeke een betekenisvolle bijdrage hebben geleverd aan de geschiedenis van het graďŹ sch ontwerpen in Nederland en dus hun stempel op het vak hebben gedrukt. â–
Wind, Change, Time Capsule: Conditional Design In de herfst van 2009 zullen ontwerpers Luna Maurer, Jonathan Puckey, Roel Wouters en Edo Paulus een tentoonstelling samenstellen op basis van eigen onderzoek. Luna Maurer geeft alvast een voorproefje:
het eindresultaat. In een wereld waarin alles fluctueert, en waarin de technologie enorme snelheid en complexiteit veroorzaakt, moeten wij als ontwerpers anticiperen. We willen condities ontwerpen waarin processen zich kunnen afspelen. Dit kunnen bestaande processen zijn die zichtbaar worden of nieuwe processen die wij triggeren door de specifieke condities.
‘We willen tijd visualiseren’
‘Wij ontmoeten elkaar elke dinsdagavond en zitten dan aan de keukentafel. Iedereen heeft zijn stamplek. We realiseren ons dat we genieten van dit vaste patroon. De basis voor onze bijeenkomsten zijn onze gezamenlijke interesses en de zoektocht naar wat we willen maken. Ons werk past niet in een hokje: het beweegt zich tussen (grafisch) ontwerp, kunst, typografie, performance, film en geluid. We gebruiken alle media, maar hebben een heldere en duidelijke visie. Deze visie hebben we uitgewerkt tot wat wij noemen ‘conditional design’; het ontwerpproces en de condities die wij daarbinnen scheppen, is voor ons belangrijker dan
16
Wat ons bevalt aan deze avonden is dat het heel kleine dingen zijn die een aanzet zouden kunnen worden voor grotere projecten. Het is een oefening in het vertalen van een concept naar iets. Voor het Graphic Design Museum willen we geen traditionele ontwerptentoonstelling waar je naar boekjes en posters kijkt die voor een andere context zijn gemaakt. De projecten die te zien zijn zullen ingaan op processen die zich afspelen vanaf nu tot het einde van de tentoonstelling. Volgens de tweede zin in ons manifest (‘The most important aspects of a process are time, relationship and change’) thematiseren we constante verandering, instabiliteit; willen we tijd visualiseren, tijd die verstrijkt en tastbaar wordt. Onze installatie in het museum zal niet stabiel zijn. We willen dat het in de zaal waait. Die wind voel je ook als bezoeker.De wind laten we genereren door middel van ventilatoren die alle projectoren en projectie-oppervlakten constant laat bewegen en laat ‘rond slingeren’. Als er geen vaste vorm is, is er ook geen vaste plek.’ â–
YELLOWPAGES
Faciliteiten Museum Shop
Café Sandberg
GESCHIEDENIS
WILLEM SANDBERG Het café is vernoemd naar Willem Sandberg, grafisch vormgever en oud-directeur van het Stedelijk Museum in Amsterdam.
Museumwinkels zijn soms populairder dan de musea zelf. De Graphic Design Shop biedt een fraaie collectie designproducten die speciaal zijn verzameld en geproduceerd voor het Graphic Design Museum.
Van goedkope graphic-design-gadgets tot de chique designschalen van Hella Jongerius. In de shop kun je een bezoek aan het museum zowel beginnen als beëindigen. Ook zonder entreekaartje is de winkel voor het publiek toegankelijk. Iedere maand vernieuwen we de designproducten in de shop. We zijn continu opzoek naar nieuwe items. Dus komt u iets tegen? Laat het ons weten. Als uw tip waardevol blijkt ontvangt u een mooi cadeau.
■ ■ ■ ■
Kids Design Corner MAMA, IK HEB EEN HUISSTIJL ONTWORPEN Kinderen hoeven zich niet te vervelen in de Kids Design Corner die speciaal voor hen is ingericht.
■ Neem plaats op een van de Nederlandse designklassiekers en bestel een cappuccino. ■ Het Sandberg Café is dagelijks geopend van 10 tot 17 uur, voor koffie, sandwiches, salades en wijn. ■ Sinds kort heeft het museumcafé ook coffee to go!
WiFi Hot Spot Het museumcafé heeft gratis internet voor mensen die een laptop meebrengen. Iedereen is welkom en kan op één kop koffie de hele dag draadloos internetten.
Museumlab
MOOIE GESCHENKEN GRAPPIGE GADGETS ENTREE ZONDER TICKET MOGELIJK MAANDELIJKSE UPDATE ASSORTIMENT
De Graphic Design Shop is bezig met het ontwikkelen van een webshop. Helaas is het op dit moment niet mogelijk boeken op bestelling te laten bezorgen. U kunt natuurlijk wel altijd een boek laten reserveren.
MUSEUM LAB SESSIES Om interne en externe kennis te verspreiden start het Graphic Design Museum met een lezingenreeks. Dit gebeurt in samenwerking met de verschillende kunstacademies. Het doel van deze reeks is om gevestigde en beginnende ontwerpers een platform te bieden voor discussies, voordrachten en interactieve presentaties.
De Graphic Design Shop is toegankelijk via het Graphic Design Museum, maar heeft daarnaast ook haar eigen ingang aan de Boschstraat. Dit maakt het aantrekkelijk de shop ook los van het museum te bezoeken. I AM THEREFORE I SHOP
MEER INFORMATIE? Voor algemene winkelinformatie kunt u tijdens de openingstijden van het museum contact opnemen via 076 529 9939 of mailen naar infographicdesignmuseum@ breda.nl.
❤ 0765299900
Het Museum Lab is het kennishart van het Graphic Design Museum en is gesitueerd boven de museumwinkel. Het museumlab is een dynamische plek voor onderzoek naar en kennis over het brede terrein van de beeldcultuur. De bezoeker heeft gratis toegang tot de multimediabibliotheek, waar hedendaags en historisch materiaal kan worden geraadpleegd in de
17
onderzoeksdossiers en een digitale databank. Het museum zal de komende jaren een belangrijke rol spelen bij de ontwikkeling van een invloedrijke en bijzondere betekenis van het begrip beeldcultuur. De ruimte is ook geschikt als onderwijsomgeving voor het geven van workshops, het verrichten van onderzoek en het maken van werkstukken.
YELLOWPAGES
Jong Publiek Publiceer het Maar!
Nieuwe Kinderexpo actief aan de slag als ontwerper. Ieder kind dat naar het museum komt, krijgt een opdrachtmap met tips en trucs, die hem helpt bij het ontwerpen. Hoe gaat dat in z’n werk? Kinderen worden in de zaal ontvangen en krijgen een korte introductie en de opdrachtmap van een educatief medewerker. Vervolgens gaan de kinderen aan het werk. In de zaal wordt gepubliceerd op de muur en op levensgrote mupi’s.
Speciaal voor kinderen in de leeftijd van 8 tot 14 jaar heeft het Graphic Design Museum een eigen zaal: Publiceer het maar!
Kinderen kunnen kiezen uit lettertypen, kleuren, pictogrammen en vormen om hun ontwerp te maken. Liever digitaal publiceren? Ook goed! Een wand wordt gereserveerd voor projecties.
KINDEREN ONTDEKKEN WAT GRAFISCHE VORMGEVING EIGENLIJK IS. WAAROM WORDEN VOORWERPEN OM ONS HEEN VORMGEGEVEN? WAT KUNNEN LETTERS EN KLEUREN ONS VERTELLEN? WAAROM IS EEN MELKPAK BLAUW EN NIET PAARS? WAT ZEGGEN DE VERSCHILLENDE SOORTEN LETTERS OP EEN FILMAFFICHE?
Kinderen kunnen achter computers plaatsnemen waar ze vormen, kleuren en letters kiezen uit een beeldbank, een ontwerp maken en publiceren op internet. De opdrachtmap, vol verrassingen, mag natuurlijk mee naar huis!
Publiceren is de kern van het grafisch ontwerpen. Zonder publiek en zonder medium is er geen grafisch ontwerper. De kinderen gaan in het museum zelf publiceren en
Kinderfeestjes ✶ HET GRAPHIC DESIGN MUSEUM ✶ ✶ ORGANISEERT OP AFSPRAAK ✶ ✶ KINDERFEESTJES ✶ DE KINDEREN ✶ ✶ STARTEN IN HET MUSEUMCAFÉ ✶ ✶ MET TAART OF MUFFINS ✶ Voor elk kind ligt er een spannende werkmap klaar en samen met een educatief begeleider van het museum gaan ze met de hele groep aan de slag in de speciale kinderzaal: Publiceer het maar! De kinderen gaan daar minimaal twee uur hard aan het werk als echte ontwerpers. De jonge feestvierders kunnen tijdens het feest ook limonade drinken, poffertjes of pannenkoeken eten en een grote verjaardagskaart ontwerpen in de Kids Design Corner in het museumcafé.
Schoolvakanties Tijdens de schoolvakanties worden er verschillende activiteiten georganiseerd. Denk aan workshops, theatervoorstellingen en spannende speurtochten voor het hele gezin. Vanaf april maken we op www.graphicdesignmuseum.com het programma voor de meivakantie bekend.
BEZOEKJE?
De tentoonstelling kan met de klas op afspraak worden bezocht, maar ook individueel zijn de kinderen welkom: er is een begeleider aanwezig in de zaal.
De nieuwe kindertentoonstelling gaat half oktober open. Deze tentoonstelling wordt gemaakt in samenwerking met ontwerpstudio Strange Attractors, een jong internationaal bureau dat op een bijzonder eigengereide manier met typografie, grafisch ontwerpen en nieuwe media omgaat. De tentoonstelling gaat over typografie. Letters zijn er niet alleen om te schrijven, letters zijn ook vormen. In deze tentoonstelling ontdekken kinderen, natuurlijk door zelf aan de slag te gaan, wat typografie is en hoe het werkt.
25 april t/m 5 mei meivakantie Kidsweken Graphic Design Museum Brandt Los Brandt Los is een vers opgerichte vereniging die studenten en ontwerpers uit het grafische vakgebied met elkaar verbindt. Geboren uit het initiatief van een aantal jonge honden, gevestigde grafisch ontwerpers, kunstacademie AKV|St. Joost en het Graphic Design Museum gaat deze organisatie een paar keer per jaar bijeenkomsten organiseren op een sociale en vaak actieve basis. Daarnaast is er een online forum waar geïnteresseerden hun mening kunnen geven over grafisch gerelateerde onderwerpen. Kijk voor meer informatie en het programma op
www.brandtlos.nl.
COLOFON Hoofdredactie Mieke Gerritzen | Vormgeving Hendrik-Jan Grievink | Assistentie vormgeving Sylvia Klop, Silke Oude Griep | Bureauredactie Carola Drontmann, Fran van den Bogaert | Tekstcorrectie Laura van Campenhout | Engelse vertaling Jonathan Ellis | Aan dit nummer werkten mee Fabiënne van Beek, Roel Boonen, Ingrid Brok, Esther Cleven, Martin van Dijke, Hans van Heeswijk Architecten, Colin Huizing, Karin van der Heiden, Geert Lovink, Luna Maurer, Koert van Mensvoort en Marieke van Oudheusden Fotografie Peter Cuypers (P3, 14-15), Luuk Kramer (P15, 17, 18), Wies Peels (P16-17) , Tim Eshuis (16) | Ontwerp gebouw Hans van Heeswijk architecten | Druk Corelio Printing | Adres Boschstraat 22 4811 GH Breda
18
YELLOWPAGES
Get Connected! Business Club Graphic Design Museum Door Martin van Dijke
De Business Club van het Graphic Design Museum bestaat uit een netwerk van vernieuwende, creatieve ondernemers. ★★★ EEN PLAATS WAAR RELATIES KUNNEN SAMENKOMEN EN OP EEN ONTSPANNEN MANIER EEN SAMENWERKING AANGAAN. KENMERKEND IS DE INNOVATIEVE EN MODERNE SETTING VAN DE BIJEENKOMSTEN. ★★★ DOELSTELLINGEN
➊ Genereren van meer fondsen voor het museum en voor bijzondere programmering; ➋ Het stimuleren van samenwerkingsverbanden met partners; ➌ H et betrekken en behouden van een actief netwerk van partners/ sponsors bij het museum.
Vriendenvereniging
Het Graphic Design Museum is een museum van boodschappen. Grafische vormgevers laten aan de hand van kleuren, symbolen, tekens etc. zien hoe je kunt communiceren.
HET GRAPHIC DESIGN MUSEUM HEEFT EEN ACTIEVE VRIENDENVERENIGING DIE CIRCA 400 LEDEN TELT.
Bijvoorbeeld op een directe of indirecte, een opvallende of onopvallende, een vreesaanjagende of hoopgevende manier. En communiceren is nu net iets wat goede ondernemers graag doen, zowel met hun klanten, leveranciers en personeel als met collega-ondernemers. Misschien zijn de ondernemers daarom wel lid van de Business Club van dit eigentijdse en dynamische museum voor visuele communicatie ■
De Vrienden worden actief betrokken bij activiteiten die plaatsvinden in het museum. Door lid te worden ondersteunt je de educatieve doelstellingen van het museum! Het museum doet daar natuurlijk graag iets voor terug: gratis toegang tot het museum, vrienden worden persoonlijk uitgenodigd voor nieuwe tentoonstellingen en lezingen, kunnen deelnemen aan excursies, de nieuwjaarsbijeenkomst van het museum, en leden hebben toegang tot de jaarlijkse familiedag voor vrienden en introducés ■
LIDNeem WORDEN ? contact op met
VRIEND WORDEN ? Stuur een e-mail naar
Fran van den Bogaert 076-529 99 09 f.van.den.bogaert@breda.nl
DIT SPLINTERNIEUWE MAGAZINE KUN JE OOK THUIS ONTVANGEN. LAAT HET WETEN VIA WWW.GRAPHICDESIGNMUSEUM.COM/MAGAZINE Partners
19
Rineke van der Hoeven via rinekevdhoeven@casema.nl
IT IS TEMPTING TO BELIEVE THAT CONTENT, AND NOT FORM, DETERMINES OUR LIVES GEERT LOVINK
Openingstijden Dinsdag t/m vrijdag 10.00-17.00 uur Zaterdag & zondag 11.00-18.00 uur Op maandag is het museum gesloten. Openstelling op maandag is mogelijk bij zaalverhuur en voor groepen van honderd personen of meer die zich minimaal een maand van tevoren hebben aangemeld.
Entreeprijzen
Volwassenen € 7,50 Kinderen t/m 3 jaar gratis Onderwijs / studenten / cursisten De Nieuwe Veste / houders Breda-pas / BNO-leden € 3,75 Museumjaarkaart geldig 65+pas niet geldig Alle prijzen zijn per persoon
Graphic Design Museum Boschstraat 22, 4811 GH BREDA info@graphicdesignmuseum.com T +31 (0)76 529 99 00 F +31 (0)76 529 99 29