SIEDZIBA Z PRZESZŁOŚCIĄ O PREZENTACJI HISTORII GMACHU MUZEUM ARCHEOLOGICZNEGO W KRAKOWIE
Anna Tyniec Muzeum Archeologiczne w Krakowie
Muzeum Archeologiczne w Krakowie od kilkudziesięciu lat mieści się w budynku o długiej i zróżnicowanej historii. Na przestrzeni wieków powstawały w tym miejscu obiekty o różnym charakterze, nadal czytelne w strukturze kompleksu.
Lata 40/50 XX w. (fot. Archiwum MAK)
Ze średniowieczem łączą się relikty fortyfikacji miejskich i zabudowy świeckiej – Okół wg K. Radwański 1975
Makieta – Kraków XIII w. Własność: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa
Fragmenty konstrukcji drewnianych z fortyfikacji Okołu badania A. Żakiego, rok 1955 dziedziniec, głęb. ok. 500 cm
Rekonstrukcja – Kraków XVII w. Własność: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa
Kościół i klasztor karmelitów bosych fragm. Planu Kołłątajowskiego (il. z niepublikowanej pracy J. Langmana, Nieistniejący kościół św. Michał i św. Józefa 1938/1939, Archiwum MAK)
Na początku wieku XVII do Krakowa przybyli karmelici bosi, który swój pierwszy, drewniany kościół wznieśli na przedmieściu Wesoła, jednak po roku 1612 weszli w posiadanie terenu dworu opata tynieckiego i łaźni miejskiej i na miejscu obecnego muzeum rozpoczęła się przebudowa na potrzeby klasztoru (a właściwie kolegium teologicznego) oraz budowa kościoła św. Michała i św. Józefa (konsekrowany w 1635 r.; tablica fundacyjna na frontonie z datą 1637). W roku 1660 miasto przekazało zakonowi Basztę mularzy, ostatni świecki obiekt w obrębie kompleksu.
Kościół i klasztor karmelitów bosych
Kościół i klasztor karmelitów bosych
Więzienie św. Michała W roku 1797, na mocy tzw. dekretu józefińskiego (cesarza Austrii, Józefa II, z 1782 r.) o kasacie zgromadzeń zakonnych, które nie zajmowały się nauką, szkolnictwem, i opieką nad chorymi, zakon karmelitów przy kościele św. Michała i św. Józefa w Krakowie został skasowany, a kościół, klasztor i pozostałe zabudowania skonfiskowano na rzecz skarbu państwa i przeznaczono na więzienie i cele sądownicze. Budynki klasztoru przebudowano na cele więzienne, natomiast kościół służył jako kaplica więzienna i, po prawie 100 latach, niszczejącą budowlę rozebrano ostatecznie w latach 1872-1874. Od roku 1835 stopniowo demontowano bogate wyposażenie kościoła, które przenoszono do innych obiektów sakralnych. Przez ponad 150 lat budynki obecnego muzeum zajmowało więzienie i sąd, którego nowy budynek wzniesiono na początku wieku XX na miejscu rozebranego kościoła. W wieku XIX w obrębie kompleksu zabudowań powstały także budynki o przeznaczeniu gospodarczym. Więzienie było miejscem kary i kaźni uczestników kolejnych powstań narodowo-wyzwoleńczych XIX w., ruchów społecznych przełomu XIX i XX w., Polaków w czasie okupacji niemieckiej II wojny światowej i osób sprzeciwiających się zmianom ustrojowym powojennej Polski.
Więzienie św. Michała
Fot. Archiwum MAK– pocz. XX w.
W 1954 r. kompleks budynków przekazano na potrzeby muzeum. Archeolodzy stanęli wobec wyzwania eksponowanie nie tylko zabytków archeologicznych, ale także historii budynku (wyodrębniona ekspozycja, w przestrzeni której znalazły się relikty architektoniczne i pomieszczenia historyczne, które pozwalają „ukazać” ładunek merytoryczny i emocjonalny) i aktywnego uczestnictwa w krzewieniu wiedzy historycznej związanej z miejscami pamięci narodowej, takie jak: tablice pamiątkowe, wykłady, gry miejskie itp.
Muzeum archeologiczne, to pojęcie bardzo odrębne, mające całkiem inne cele i zadania aniżeli inne muzea…Czymże ono w rzeczywistości być powinno? W pierwszym rzędzie przytułkiem, schroniskiem dla zachowanych, odkrytych zabytków… Tadeusza Reymana (1899-1955)
Wieloletnie starania Reymana o pozyskanie odpowiednich pomieszczeń na zbiory i ekspozycje archeologiczne dla ówczesnego muzeum doprowadziły w roku 1954 do przekazania przez Radę Miasta Krakowa budynków przy ul. Senackiej i Poselskiej na potrzeby muzeum. Otrzymanie tego lokum spowodowało również to, że archeolodzy stanęli wobec wyzwania, jakim jest eksponowanie zabytku w niewielkiej tylko części archeologicznego, którym jest w tym kontekście sam budynek. Zadanie to teoretycznie znacznie wykracza poza tradycyjne ramy działania muzeum specjalistycznego.
… Muzeum - lata 60-te XX w. (Fot. Archiwum MAK )
Wystawy Do trzech razy sztuka…? Wystawy dotyczące historii obiektu powstawały trzykrotnie. Narracja dwóch koncentrowała się na czasach „najbliższych” - na wycinkowym odtwarzaniu historii więzienia i samych więźniach. Miały one wyraźnie określony wydźwięk polityczny.
Pierwszą próbą była ekspozycja „Ludzie i mury”, otwarta wkrótce po przeprowadzce MAK do nowej siedziby na ul. Senacką 3. Wystawa funkcjonowała w okresie: wrzesień 1967 roku – wrzesień 1990 r. Składały się na nią przedmioty z wyposażenia więziennego i plansze informacyjne rozmieszczone na korytarzu i w celach II poziomu piwnic. Zwiedzającym udostępniono również celę więzienną, tzw. izolatkę.
Fragmenty wystawy z r. 1967 (fot. Archiwum MAK)
Wystawa została całkowicie podporządkowana oczekiwaniom ówczesnych władz – zaprezentowano na niej przede wszystkim fakty i eksponaty związane z więźniami politycznymi z lat trzydziestych XX w.
Zaproszenia na wystawÄ™ z r. 1967 (Archiwum MAK)
Podobnie zlokalizowana i skonstruowana była kolejna ekspozycja, otwarta we wrześniu 1992 roku „Św. Michał. Klasztor. Więzienie. Muzeum”. I na niej historia budynku zobrazowana została jedynie przez teksty i nieliczne ilustracje umieszczone na planszach. Dzieje obiektu stanowiły tło dla informacji dotyczących więźniów politycznych. Ekspozycja dostępna była jedynie dla zorganizowanych grup i po ok. pięciu latach przestała funkcjonować.
…kronika zdarzeń – obecna wystawa stała
Roboczy schemat wystawy rok 2008
Fragmenty wystawy stałej „Dzieje najstarsze i stare gmachu MAK”
Fragmenty wystawy stałej „Dzieje najstarsze i stare gmachu MAK”
Fragmenty wystawy stałej „Dzieje najstarsze i stare gmachu MAK”
Wystawy czasowe: Noc Muzeów 2014 - prezentacja kamieniarki z nieistniejącego kościoła karmelickiego
Czas przyszły: w drodze do lapidarium‌
Wystawy czasowe – z karmelickiej przeszłości Wystawa „Mam ja skarb, mam…” powstała w roku 2012 we współpracy Muzeum Archeologicznego w Krakowie, Muzeum Historycznego Miasta Krakowa i Krakowskiej Prowincji Zakonu Karmelitów w 400. rocznicę przybycia do Krakowa karmelitanek bosych. To u nich zdeponowane zostały ruchomości karmelickie po kasacie męskich domów zakonnych.
Wystawy czasowe: to wydarzyło się tutaj (współpraca z IPN)
Wystawy czasowe – lekcje historii związane z rocznicami wydarzeń historycznych (współpraca z IPN)
Upamiętnienie. Tablice pamiątkowe – inicjatywy zewnętrzne
Spotkania ze świadkami historii, lekcje, warsztaty, konkursy: zapraszamy i pozwalamy sobie pomóc fachowcom (współpraca z IPN, MHMK, Kuratorium Oswiaty, instytucjami regionalnymi)
Wykłady popularnonaukowe, oprowadzanie
A czasem… o historii z przymrużeniem oka (np. Michał Bałucki )
Siedziba z przyszłością
Dziękuję za uwagę