"Siedziba z przeszłością...", A. Tyniec

SIEDZIBA Z PRZESZŁOŚCIĄ O PREZENTACJI HISTORII GMACHU MUZEUM ARCHEOLOGICZNEGO W KRAKOWIE

Anna Tyniec Muzeum Archeologiczne w Krakowie

Muzeum Archeologiczne w Krakowie od kilkudziesięciu lat mieści się w budynku o długiej i zróżnicowanej historii. Na przestrzeni wieków powstawały w tym miejscu obiekty o różnym charakterze, nadal czytelne w strukturze kompleksu.

Lata 40/50 XX w. (fot. Archiwum MAK)

Ze średniowieczem łączą się relikty fortyfikacji miejskich i zabudowy świeckiej – Okół wg K. Radwański 1975

Makieta – Kraków XIII w.

Własność: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa

Fragmenty konstrukcji drewnianych z fortyfikacji Okołu badania A. Żakiego, rok 1955 dziedziniec, głęb. ok. 500 cm

Rekonstrukcja – Kraków XVII w.

Własność: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa

Kościół i klasztor karmelitów bosych fragm. Planu Kołłątajowskiego (il. z niepublikowanej pracy J. Langmana, Nieistniejący kościół św. Michał i św. Józefa 1938/1939, Archiwum MAK)

Na początku wieku XVII do Krakowa przybyli karmelici bosi, który swój pierwszy, drewniany kościół wznieśli na przedmieściu Wesoła, jednak po roku 1612 weszli w posiadanie terenu dworu opata tynieckiego i łaźni miejskiej i na miejscu obecnego muzeum rozpoczęła się przebudowa na potrzeby klasztoru (a właściwie kolegium teologicznego) oraz budowa kościoła św. Michała i św. Józefa (konsekrowany w 1635 r.; tablica fundacyjna na frontonie z datą 1637).

W roku 1660 miasto przekazało zakonowi Basztę mularzy, ostatni świecki obiekt w obrębie kompleksu.

Kościół i klasztor karmelitów bosych

Kościół i klasztor karmelitów bosych

Więzienie św. Michała W roku 1797, na mocy tzw. dekretu józefińskiego (cesarza Austrii, Józefa II, z 1782 r.) o kasacie zgromadzeń zakonnych, które nie zajmowały się nauką, szkolnictwem, i opieką nad chorymi, zakon karmelitów przy kościele św. Michała i św. Józefa w Krakowie został skasowany, a kościół, klasztor i pozostałe zabudowania skonfiskowano na rzecz skarbu państwa i przeznaczono na więzienie i cele sądownicze. Budynki klasztoru przebudowano na cele więzienne, natomiast kościół służył jako kaplica więzienna i, po prawie 100 latach, niszczejącą budowlę rozebrano ostatecznie w latach 1872-1874. Od roku 1835 stopniowo demontowano bogate wyposażenie kościoła, które przenoszono do innych obiektów sakralnych.

Przez ponad 150 lat budynki obecnego muzeum zajmowało więzienie i sąd, którego nowy budynek wzniesiono na początku wieku XX na miejscu rozebranego kościoła. W wieku XIX w obrębie kompleksu zabudowań powstały także budynki o przeznaczeniu gospodarczym.

Więzienie było miejscem kary i kaźni uczestników kolejnych powstań narodowo-wyzwoleńczych XIX w., ruchów społecznych przełomu XIX i XX w., Polaków w czasie okupacji niemieckiej II wojny światowej i osób sprzeciwiających się zmianom ustrojowym powojennej Polski.

Więzienie św. Michała

Fot. Archiwum MAK– pocz. XX w.

W 1954 r. kompleks budynków przekazano na potrzeby muzeum. Archeolodzy stanęli wobec wyzwania eksponowanie nie tylko zabytków archeologicznych, ale także historii budynku (wyodrębniona ekspozycja, w przestrzeni której znalazły się relikty architektoniczne i pomieszczenia historyczne, które pozwalają „ukazać” ładunek merytoryczny i emocjonalny) i aktywnego uczestnictwa w krzewieniu wiedzy historycznej związanej z miejscami pamięci narodowej, takie jak: tablice pamiątkowe, wykłady, gry miejskie itp.

Muzeum archeologiczne, to pojęcie bardzo odrębne, mające całkiem inne cele i zadania aniżeli inne muzea…Czymże ono w rzeczywistości być powinno? W pierwszym rzędzie przytułkiem, schroniskiem dla zachowanych, odkrytych zabytków…

Tadeusza Reymana (1899-1955)

Wieloletnie starania Reymana o pozyskanie odpowiednich pomieszczeń na zbiory i ekspozycje archeologiczne dla ówczesnego muzeum doprowadziły w roku 1954 do przekazania przez Radę Miasta Krakowa budynków przy ul. Senackiej i Poselskiej na potrzeby muzeum. Otrzymanie tego lokum spowodowało również to, że archeolodzy stanęli wobec wyzwania, jakim jest eksponowanie zabytku w niewielkiej tylko części archeologicznego, którym jest w tym kontekście sam budynek.

Zadanie to teoretycznie znacznie wykracza poza tradycyjne ramy działania muzeum specjalistycznego.

… Muzeum - lata 60-te XX w. (Fot. Archiwum MAK )

Wystawy Do trzech razy sztuka…?

Wystawy dotyczące historii obiektu powstawały trzykrotnie.

Narracja dwóch koncentrowała się na czasach „najbliższych” - na wycinkowym odtwarzaniu historii więzienia i samych więźniach. Miały one wyraźnie określony wydźwięk polityczny.

Pierwszą próbą była ekspozycja „Ludzie i mury”, otwarta wkrótce po przeprowadzce MAK do nowej siedziby na ul. Senacką 3. Wystawa funkcjonowała w okresie: wrzesień 1967 roku – wrzesień 1990 r. Składały się na nią przedmioty z wyposażenia więziennego i plansze informacyjne rozmieszczone na korytarzu i w celach II poziomu piwnic. Zwiedzającym udostępniono również celę więzienną, tzw. izolatkę.

Fragmenty wystawy z r. 1967 (fot. Archiwum MAK)

Wystawa została całkowicie podporządkowana oczekiwaniom ówczesnych władz – zaprezentowano na niej przede wszystkim fakty i eksponaty związane z więźniami politycznymi z lat trzydziestych XX w.

Zaproszenia na wystawÄ™ z r. 1967 (Archiwum MAK)

Podobnie zlokalizowana i skonstruowana była kolejna ekspozycja, otwarta we wrześniu 1992 roku „Św. Michał. Klasztor. Więzienie. Muzeum”.

I na niej historia budynku zobrazowana została jedynie przez teksty i nieliczne ilustracje umieszczone na planszach. Dzieje obiektu stanowiły tło dla informacji dotyczących więźniów politycznych.

Ekspozycja dostępna była jedynie dla zorganizowanych grup i po ok. pięciu latach przestała funkcjonować.

…kronika zdarzeń – obecna wystawa stała

Roboczy schemat wystawy rok 2008

Fragmenty wystawy stałej „Dzieje najstarsze i stare gmachu MAK”

Fragmenty wystawy stałej „Dzieje najstarsze i stare gmachu MAK”

Fragmenty wystawy stałej „Dzieje najstarsze i stare gmachu MAK”

Wystawy czasowe: Noc Muzeów 2014 - prezentacja kamieniarki z nieistniejącego kościoła karmelickiego

Czas przyszły: w drodze do lapidarium‌

Wystawy czasowe – z karmelickiej przeszłości Wystawa „Mam ja skarb, mam…” powstała w roku 2012 we współpracy Muzeum Archeologicznego w Krakowie, Muzeum Historycznego Miasta Krakowa i Krakowskiej Prowincji Zakonu Karmelitów w 400. rocznicę przybycia do Krakowa karmelitanek bosych.

To u nich zdeponowane zostały ruchomości karmelickie po kasacie męskich domów zakonnych.

Wystawy czasowe: to wydarzyło się tutaj (współpraca z IPN)

Wystawy czasowe – lekcje historii związane z rocznicami wydarzeń historycznych (współpraca z IPN)

Upamiętnienie. Tablice pamiątkowe – inicjatywy zewnętrzne

Spotkania ze świadkami historii, lekcje, warsztaty, konkursy: zapraszamy i pozwalamy sobie pomóc fachowcom (współpraca z IPN, MHMK, Kuratorium Oswiaty, instytucjami regionalnymi)

Wykłady popularnonaukowe, oprowadzanie

A czasem… o historii z przymrużeniem oka (np. Michał Bałucki )

Siedziba z przyszłością

Dziękuję za uwagę