Nie takie zwykłe muzeum, czyli jakie? Problematyka popularyzacji dziedzictwa archeologicznego Ostrowa Tumskiego w Poznaniu z perspektywy Rezerwatu Archeologicznego Genius loc
Bydgoszcz, 2017 r. Agnieszka Stempin, Muzeum Archeologiczne w Poznaniu – Rezerwat Archeologiczny Genius loci
•
•
Początki muzealnictwa archeologicznego na terenie Poznania sięgają XIX wieku. 23 września 1857 r. Wydział Nauk Historycznych i Moralnych Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk podjął uchwałę o utworzeniu Muzeum Starożytności Polskich i Słowiańskich. Dwie postaci wywarły silny wpływ na działalność placówki. Pierwszą był prof. Józef Kostrzewski, wieloletni dyrektor, jeden z inicjatorów powołania Uniwersytetu Poznańskiego, odkrywca Biskupina i nauczyciel wielu cenionych archeologów. Drugą był prof. Lech Krzyżaniak, który uczynił muzeum liczącym się na świecie ośrodkiem badań afrykanistycznych.
Muzeum Archeologiczne w Poznaniu • 160 lat tradycji badań naukowych, gromadzenia i opieki nad kolekcją zabytków archeologicznych • 160 lat tradycji popularyzacji zabiorów i edukacji wokół polskiego i światowego Dziedzictwa Kulturowego. • W 2012 roku powstał nowy dział MAP na Ostrowie Tumskim – Rezerwat Archeologiczny Genius loci
Idea rezerwatu archeologicznego na Ostrowie Tumskim – jak to się zaczęło…? Kurier Poznański, r. 33, nr. 402 z 4 lX 1938 r.
Dziennik Poznański, r. 80, nr. 204 z 7 lX 1938 r.
Wyspa tumska w Poznaniu. Obraz współczesnej zabudowy z naniesionym zasięgiem grodu wczesnośredniowiecznego. • • •
Oczekiwania wobec archeologii – postrzeganie zabytków archeologicznych 80 lat prac badawczych i znikoma społeczna świadomość odkryć Jak mówić o ważkości przemian trwających setki czy tysiące lat do człowieka współczesnego mierzącego czas nowymi wersjami telefonów?
2 1
1. Obszar Palatium z kaplicą Dobrawy i relacje chronologiczne pomiędzy zespołem pałacowosakralnym, a późniejszym Kościołem NMP. Ekspozycja wokół i wewnątrz kościoła NMP 2. Gród i ludzie - wieloaspektowość problematyki. Spojrzenie całościowe na kompleks grodu wraz z osadami i nekropolą śródecką. Ukazanie zarówno myśli inżynieryjnej jaki i skali przedsięwzięcia logistycznego jakim było ufortyfikowanie pierwszego Poznania. Wzbogacona ekspozycja w budynku Rezerwatu Archeologicznego Genius loci
3
4w2
3. Plener Ostrowa Tumskiego – zwizualizowanie rozmiarów fortyfikacji zarówno z w zakresie przestrzennym jaki i wysokościowym, a także możliwość prześledzenia zmian przestrzennochronologicznych.
Prace konserwatorskie prowadzone bezpośrednio na wykopie podczas odsłaniania kolejnych poziomów polegały na zdejmowaniu cienkich warstw profili metodą opracowaną specjalnie na potrzeby ekspozycji rezerwatu. Oparto ją na zasadzie przenoszenia fresków. Nasączano i zdejmowano małe partie profili i po usztywnieniu i przeniesieniu do pracowni łączono je w większe powierzchnie.
Badania wykopaliskowe – czas zatrzymany w wykopie archeologicznym
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Program operacyjny: Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007 - 2013 „Rozwój kultury i zachowanie dziedzictwa kulturowego” Całkowita wartość projektu: 9 690 924,12zł. Wartość wkładu Unii Europejskiej: 6 223 058,70zł. Okres realizacji projektu: VII 2008 – VIII 2012
Obiekty ekspozycyjne - widok i Profile glebowe (wschodni przekroju wału grodowego z południowy oraz konstrukcje końcapodłoża X w. wału – skrzynie dębowe wypełnione dartymi dranicami przesypywanymi gliną i piaskiem Są talerze, ale nie ma apetytu. Są obrączki, ale nie ma wzajemności … Są miecze - gdzie gniew? Linia kamiennych fundamentów … Omszały drzemie miasteczka słodko murówwoźny obronnych zwiesiwszy wąsy nad gablotką.
biskupiego z początku XVI w. Wisława Szymborska Muzeum (mury ceglane rozebrano pod koniec XIX w. aby pozyskać cegły - materiał budowalny Wprost, nr 17; 10-17.04.2017 r.
Powroty częste odwiedziny –ZABYTEK ODCZYTYWANY WIELOKROTNE I POD WIELOMA ASPEKTAMI (WYSTAWY CZASOWE)
Działalność edukacyjna podstawowa i rozwinięta
Działalność naukowa skupiona wokół problemiki archeologicznej i konserwatorskiej
Rozwój
Zwiedzanie ZABYTKU architektury i inżynierii średniowiecznej którego nie widać w przestrzeni wyspy funkcjonowanie obiektu – jak przywrócić „mieczom gniew, talerzom smak…?”
Po obejrzeniu filmu zwiedzający najpierw przechodzą po szklanej podłodze nad reliktami fundamentów murów obronnych z XVI w. Podłoga usytuowana jest na wysokości współczesnego poziomu gruntu i ukazuje na jakiej głębokości w przestrzeni wyspy tumskiej znajdują się relikty Zwiedzanie odbywa się w towarzystwie archeologa lub przy pomocy audioprzewodnika. Sala ta jest również wykorzystywana do celów ekspozycyjnych w trakcie wystaw czasowych.
Pierwszy taras widokowy. Tu można prześledzić cały proces wykopalisk i prac konserwatorskich. Można „podglądać” archeologów podczas pracy, śledzić złożoność ukazujących się stopniowo konstrukcji – rozczytywać poszczególne ściągane warstwy. Zależało nam na tym aby zatrzymać na ekspozycji ten moment kiedy archeologia z pozycji widza-laika jest najciekawsza, a jednocześnie opowiedzieć o istocie naszej pracy w terenie i innych naukach które pozwalają na bardziej precyzyjne badanie odległej historii i przywracanie pamięci o niej
Ekspozycja główna wymaga uwagi i zainteresowania. Ale nade wszystko powinna zostawić w pamięci świadomość kontaktu z przeszłością. Fizycznego i optycznego dotyku miejsca, które przed nami doświadczyli i sformowali inni ludzie, wiele wieków wcześniej. Od takiej refleksji zaczyna się oczarowanie historią
Wędkę - nie rybę… Nie dajemy gotowej scenografii sprzed 1000 lat, pozwalamy natomiast zrozumieć znaczenie każdego szczegółu, każdego zabytku, najmniejszego elementu zastanych reliktów w budowaniu wiedz o przeszłości. Archeologia daje możliwość odbycia intelektualnego spaceru, podążania w odległe zakamarki pamięci wyspy tumskiej i zrozumienia jak ważna jest ochrona tego dziedzictwa. Chcemy pokazać nasz sposób czytania zapisu jaki dokonał się w warstwach ziemi i jak zabytki zaczynają „mówić” kiedy się nie pozbawia ich kontekstu odkrycia.
Badania antropologiczne: dr Dorota Lorkiewicz-Muszyńska, Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
Badania archeologiczne : mgr Paweł Pawlak, Pracownia ArcheologicznoKonserwatorska H. Klundera
„Wypisz, wymaluj” Zaczynamy od podróży w przyszłość – „Poznań 2500”
Projekty długoterminowe. Przygoda, a nie incydentalna wizyta Zrozumieć muzeum… Szkoły Podstawowe Politechnika Poznańska Wydział Architektury
Uniwersytet Artystyczny w Poznaniu
Szkoła Budownictwa Drzewnego
Wystawy mobilne
Szkoła Budowlano-Drzewna
Spacer z powidokiem Prof. dr hab. Kazimierz Raba, mgr Łukasz Gruszczyński, Uniwersytet Artystyczny w Poznaniu
Politechnika Poznańska Wydział Architektury
•
• • •
•
• •
Spłycanie roli muzeów, poprzez zupełny brak wiedzy o tym na czym polega ich rola gonitwę za tanią sensacją i atrakcją jak wymóc przekaz medialny na odpowiednim poziomie ? wtłaczanie instytucji muzealnych w schemat „doraźnych atrakcji lub tanich weekendowych przedszkoli” Deprecjonowanie muzeów i muzealników przez osoby nie mająca pojęcia o naszej pracy? „wyścig zbrojeń multimedialnych” Czy mamy tylko odpowiadać na oczekiwania czy powinniśmy je kształtować?
Na co nie mamy wpływu… „Dawne postrzeganie elitarne opierało się na wierze w siłę ludzkiej wyobraźni, która była w stanie przenieść człowieka w świat dawnych epok […]. Nowoczesna wizja masowa – za którą nie idzie pogłębienie kultury historycznej społeczeństw, podsycana przez ideologię i biznes, opiera się na sile nowoczesnej techniki […]. Zabytek przestaje być antiquité, a staje się curiosité” (Tomaszewski 2012:122)
To zbiory i nasza praca z nimi, odróżniają nas od „nie takich zwykłych muzeów” Grecy powiadali: „Thambos” czyli „święty dreszcz” na określenie odczucia w miejscu gdzie naprawdę żyli bogowie. Co dziś w muzeach uczynimy muzą? – szeroko pojmowaną przyjemność, współczesną technikę czy świadka przeszłości? Kto o tym będzie decydował? – nauczyciele, nauczyciele nauczycieli, dziennikarze, frekwencja, polityka czy muzealnicy?
To nie my patrzymy na dzieła sztuki, zabytki. To one patrzą na nas… Mogą nas znaleźć po prostu nieinteresującymi. Zbigniew Herbert, „Mistrz z Delft i inne utwory odnalezione”,
Dziękuję za uwagę Fot. K. Zisopulu-Bleja