Bożena Kubit
Oscar Troplowitz i jego gliwickie korzenie Oscar Troplowitz, twórca kremu Nivea i potęgi firmy Beiersdorf, swoje dojrzałe życie i aktywność zawodową związał z Hamburgiem. Urodzony w Gliwicach, opuścił to miasto wraz z rodzicami w wieku siedmiu lat, przeprowadzając się do Wrocławia, by następnie działać także w Berlinie, Poznaniu i Hamburgu. Jednak najbardziej z Gliwicami, miejscem urodzenia Oscara, związana była w XIX w. rodzina Troplowitz. Rodzina Troplowitz występowała na Górnym Śląsku co najmniej od XVIII w. Pierwszym, który używał tego nazwiska był Scholim Jacob Troplowitz (1752-1820). Jego rodzice urodzili się lub pochodzili z miejscowości Troplowitz1 (obecnie Opawica przy granicy polskoczeskiej), od której nazwy rodzina przejęła swe nazwisko 2. W Troplowitz mieszkało kilka żydowskich rodzin, które w większości wyjechały stamtąd w XVIII w., głównie do Gliwic i Lublińca3. W 1779 r. Scholim Jacob Troplowitz poślubił Helenę Freund (1760-1818) pochodzącą z Gliwic. Po ślubie zamieszkał wraz z żoną w Gliwicach. Jednak w 1784 r. wyjechali z tego miasta (najpewniej do Ćwiklic), ale tylko na pewien czas, bo już od około 1812 r. zamieszkali ponownie w Gliwicach, tym razem aż do swej śmierci 4. Informacje na temat rodziny Troplowitz na Górnym Śląsku są wynikiem badań archiwalnych prowadzonych przez Ernsta i Rogera Lustigów, potomków rodziny Troplowitz, które udostępnił autorce Roger Lustig (zamieszkały obecnie w USA). Były one możliwe dzięki zachowanym licznie wykazom i dokumentom Żydów gliwickich z XVIII–XIX w., w tym także wykazom wyjazdów i przyjazdów. Por. R. Lustig, The Jewish Civil Vital Records in the Gliwice Archive and their context, [w:] Żydzi gliwiccy, red. B. Kubit, Gliwice 2006, s. 17– 30. Por. także: E. Kaum, Oscar Troplowitz. Forscher, Unternehmer, Bürger. Eine Monographie, Hamburg 1982, s. 9; Oscar Troplowitz. Socialer, Unternehmer und Kunstmäzen, Gottorf 2010, s. 36. 2 Nie była to sytuacja jednostkowa na Śląsku: niejednokrotnie nazwiska żydowskie, nadawane w XVIII–XIX w., wywodziły się od nazwy miejscowości, z której dana rodzina pochodziła lub w której zamieszkiwała. Przykładem są nazwiska: Birawer – z Bierawy koło Koźla, Hultschiner z Hulczyna koło Raciborza, Landsberger z Gorzowa Śląskiego, Tichauer z Tychów, Rybnicki z Rybnika. Urodzony w Gliwicach ok. 1720 r. David, po wyprowadzeniu się do Pilicy (Pilitz) przyjął nazwisko Gleiwitz, natomiast jego syn, po przeprowadzce na Węgry, mianował się nazwiskiem Pilitz. Nazwiska przybierano także od wykonywanych zawodów, np. Traugott był człowiekiem pełniącym służbę Bożą w domu modlitwy. Większość Żydów na Śląsku, w tym także w Gliwicach, w XVIII w. nie posiadało stałych nazwisk, choć pojawiają się one w dokumentach około 1790 r. Obowiązek posiadania nazwisk został nałożony dopiero mocą edyktu emancypacyjnego z 11 marca 1812 r.: warunkiem nabycia praw obywatelskich przez Żydów w państwie pruskim była konieczność przyjęcia przez nich nazwisk. Por. P. Nadolski, Historia osadnictwa Żydów w Gliwicach – sytuacja prawna Żydów na Śląsku do I wojny światowej, [w:] Żydzi gliwiccy…, s. 52 i 54. 3 Nie jest pewne, czy wszystkie rodziny wywodzące się z Troplowitz i noszące to nazwisko były ze sobą spokrewnione. Por. E. Lustig, Aus dem Leben von Löbel Moses Troplowitz 1785–1860, “Mitteilungen des Beuthener Geschichts- und Museumsvereins” 1989, H. 49, s. 117. 4 Scholim Jacob i Helena Troplowitz pochowani są na cmentarzu żydowskim w Gliwicach przy ul. Na Piasku. 1
1