Jean Cocteau Metamorphosis

Jean Cocteau metamorphosis

Ioannis Kontaxopoulos

nai010 uitgevers/publishers Design Museum Den Bosch

voorwoord avant-propos Timo de Rijk – 5 Elly Stegeman – 8 Jean Cocteau | Metamorphosis – 13 Jean Cocteau | Metamorphosis De rode draad – 19 Le fil rouge De stijl – 43 Le style Gedaanteverwisseling – 62 La mue De cruciale ontmoeting: Picasso – 90 La rencontre capitale : Picasso De bezielende kracht van vriendschap: Raymond Radiguet – 102 Le pouvoir animateur de l’amitié : Raymond Radiguet Tragische mythen of het metafysisch hellenisme – 126 Les mythes tragiques ou l’hellénisme métaphysique Liefde voor de liefde en de vrijheid – 176 L’amour de l’amour et de la liberté Lyrische mythen of de verbintenis tussen romantiek en moderniteit – 198 Les mythes lyriques ou l’alliance du romantisme et de la modernité Levensvreugde versus de last van het bestaan – 216 La joie de vivre contre la difficulté d’être Cocteau als ontwerper – 226 Cocteau designer bijlagen annexes Overzicht van de relaties tussen Jean Cocteau en Nederland – 275 Aperçu des rapports de Jean Cocteau avec les Pays-Bas Niet gepubliceerd document: het Amerikaanse notitieboekje van Jean Cocteau (1949) – 288 Document inédit : le carnet américain de Jean Cocteau (1949) noten – 302 notes bijschriften bij de afbeeldingen – 304 légendes des illustrations bibliografisch overzicht – 314 orientation bibliographique over de auteur – 316 l’auteur museum Jean Cocteau collectie Séverin Wunderman – 317 musée Jean Cocteau collection Séverin Wunderman dankbetuiging – 318 remerciements

4

Andy Warhol, Jean Cocteau, 1985.

Musée Jean Cocteau collection Séverin Wunderman, Menton.

voorwoord Met het maken van de tentoonstelling en het verschijnen van de publicatie Jean Cocteau | Metamorphosis is een lang gekoesterde wens uitgekomen.

Cocteau (1889-1963) is een kunstenaar die tijdens mijn studentenjaren ineens en vogue was. Misschien was dat niet zo verwonderlijk. Hij experimenteerde in zijn werk aanlokkelijk met seksualiteit en geestverruimende middelen, en bleek ook nog eens een voorbeeld voor mensen als David Bowie en Andy Warhol.

Toch was zijn werk in Nederland moeilijk verkrijgbaar: zijn poëzie was nauwelijks vertaald (al bezat ik Opium in vertaling) en zijn films werden zelden vertoond: ze waren betoverend maar ook weerbarstig, zeker als je ze vergeleek met de snelle montering van videoclips, waaraan we toen gewend raakten. De Angelsaksische cultuur heeft Cocteau, toch een van de belangrijkste Franse kunstenaars aller tijden, steevast genegeerd, waardoor veel jonge mensen die een leven lang van hem hadden kunnen houden, nooit met hem in aanraking zijn gekomen.

Met Jean Cocteau | Metamorphosis wordt Cocteau opnieuw in Nederland geïntroduceerd. Dat is naast de langdurige inzet van conservator Elly Stegeman ook de verdienste van Ioannis Kontaxopoulos. Ioannis is ‘a man on a mission’, een missie die bestaat uit het verspreiden van de ideeën en het kunstenaarschap van Cocteau over de wereld. Na belangrijke tentoonstellingen in Duitsland en Azië te hebben ondersteund, heeft hij nu zijn energie

avant-propos

5

Un souhait de longue date se réalise avec l’organisation de l’exposition et la parution du livre Jean Cocteau | Metamorphosis. Cocteau est un artiste qui devint soudain à la mode durant mes études. Ce qui, après tout, n’avait rien de surprenant. Cocteau expérimentait sexualité et hallucinogènes dans son travail de façon attrayante, sans oublier qu’il a servi d’exemple à des artistes tels David Bowie et Andy Warhol. Pourtant, son travail était assez loin de mon monde, sa poésie était disponible surtout en français, même si je possédais une traduction d’Opium, et ses films envoûtants restaient malgré tout rigides par rapport aux montages rapides des clips vidéo auxquels nous étions habitués à l’époque. La culture anglo-saxonne a évincé Cocteau, l’un des artistes français les plus importants du monde, et beaucoup de jeunes qui auraient pu l’aimer toute leur vie choisirent une autre voie.

Jean Cocteau | Metamorphosis réintroduit Jean Cocteau aux Pays-Bas : le mérite en revient aux efforts sur le long terme de la conservatrice Elly Stegeman, et également à Ioannis Kontaxopoulos. Ioannis est un homme en mission, une mission qui consiste à propager les idées et l’art de Cocteau dans le monde. Après des expositions importantes en Allemagne et en Asie, il a investi son énergie aux Pays-Bas. Le Musée du Design à Bois-le-Duc a eu la chance de profiter de son savoir et des pièces de la collection Kontaxopoulos | Prokopchuk. Ce livre en est le résultat, compact et imposant à la fois, c’est

aan Nederland besteed. Design Museum Den Bosch was zo fortuinlijk van zijn kennis en van de stukken uit de collectie Kontaxopoulos | Prokopchuk te mogen profiteren. Het resultaat zijn de huidige tentoonstelling en deze publicatie. De publicatie is compact en indringend, en bevat naar mijn mening een van de mooiste teksten die over Cocteau zijn geschreven. Ioannis neemt ons in de eenentwintigste eeuw opnieuw mee naar het hart van de kunst van Cocteau.

We beschouwen hem en Alexander Prokopchuk als vrienden van het Design Museum Den Bosch.

De prachtige sieraden en keramiek naar ontwerp van Cocteau, in de collectie van ons museum, vormden twee jaar geleden de aanleiding voor de tentoonstelling. Toen al realiseerden we ons dat we met Cocteau een kunstenaar zouden presenteren die vrijwel alle artistieke disciplines heeft verkend en beoefend (van dichtkunst tot film, van toneel tot design). Die brede, multidisciplinaire verkenning vormde ook Cocteau’s persoonlijkheid. Daarin is hij verbonden met de ontwerpers van deze tijd.

Onze kleine collectie werd voor de tentoonstelling en de publicatie tot ons plezier aangevuld met de mooiste Cocteau-werken uit vele andere collecties. Nadat dat we vrijelijk konden beschikken over de al genoemde collectie Kontaxopoulos | Prokopchuk uit Brussel, was ook het Musée Jean Cocteau collection Séverin Wunderman in Menton ten volle bereid hun mooiste stukken aan ons uit te lenen. Hoofdconservator Françoise Leonelli

6

d’après moi l’un des plus beaux textes qui ont été écrits sur Cocteau. Au XXIe siècle, Ioannis nous ramène au cœur de l’art de Cocteau. Nous le considérons, avec Alexandre Prokopchuk, comme un ami du Musée du Design.

Ce sont les magnifiques bijoux et la céramique d’après des dessins de Cocteau qui poussèrent il y a deux ans notre musée à mettre en place cette exposition. Mais par-dessus tout, nous nous rendions compte qu’avec Cocteau nous présentions un artiste qui a exploré et pratiqué quasiment toutes les disciplines artistiques (de la poésie au cinéma, du théâtre au design). Cette exploration forma également la personnalité de Cocteau et cette multidisciplinarité le lie au travail de créateur de notre époque. À l’occasion de l’exposition et de la publication, notre petite collection a heureusement été complétée par les plus belles œuvres de Cocteau issues de plusieurs collections. Après avoir pu librement disposer de la collection Kontaxopoulos | Prokopchuk à Bruxelles, mentionnée plus haut, le Musée Jean Cocteau collection Séverin Wunderman à Menton s’est montré pleinement disposé à nous prêter ses plus belles pièces. La conservatrice en chef, Françoise Léonelli, et l’attachée de conservation, Sandrine Faraut-Ruelle, étaient toujours prêtes à nous conseiller et à nous aider, et après avoir obtenu également la collaboration de Jean-Claude Guibal, Maire de Menton, plus rien ne faisait obstacle à une exposition et à une publication complètes autour de Cocteau aux Pays-Bas.

en assistent-conservator Sandrine Faraut-Ruelle hebben geen mogelijkheid onbenut gelaten ons met raad en daad terzijde te staan, en nadat we ook de medewerking verkregen van Jean-Claude Guibal, burgemeester van Menton, stond niets meer in de weg om een volwaardige Cocteau presentatie en publicatie in Nederland te realiseren. Ook de bruikleengevers Collection Cartier; Stedelijk Museum Amsterdam; Eye Filmmuseum Amsterdam; Philippe Fénelon, Barcelona; Villa Noailles, Hyères; Carola Breker, Düsseldorf, en de Koninklijke Verzamelingen, Den Haag, dank ik voor hun onmisbare en in enkele gevallen spectaculaire bruiklenen. Maar niet alles wat goed is komt van ver. In Den Bosch was Jan van Toorn, wereldberoemd verzamelaar van artistiek vinyl, bereid ons zijn langspeelplaten die gerelateerd zijn aan het werk van Cocteau uit te lenen.

Tenslotte: de tentoonstelling en het boek Jean Cocteau | Metamorphosis waren niet mogelijk geweest zonder de ruime financiële bijdragen van het Mondriaan Fonds, het Prins Bernhard Cultuurfonds en de Turing Foundation.

Ik bedank hierbij allen.

Timo de Rijk directeur Design Museum Den Bosch

Je remercie également, pour leurs prêts essentiels et dans certains cas spectaculaires, la Collection Cartier, le Stedelijk Museum Amsterdam, l’Institut du cinéma EYE à Amsterdam, Philippe Fénelon à Barcelone, la Villa Noailles à Hyères, Carola Breker à Düsseldorf et Les Collections Royales à La Haye. À Bois-le-Duc, Jan van Toorn, collectionneur célèbre de vinyle artistique a accepté de nous prêter ses disques ayant trait à Jean Cocteau. Enfin, l’exposition et le livre Jean Cocteau | Metamorphosis n’auraient pas existé sans les généreuses aides financières du Mondriaan Fonds, du Prins Bernhard Cultuurfonds et de la Fondation Turing. Je les remercie tous.

Timo de Rijk directeur Design Museum Den Bosch (Musée du Design à Bois-le-Duc)

7

voorwoord Jean Cocteau was een duizendpoot. Dat ontdekte ik toen ik, nu elf jaar geleden, in dit museum kwam werken. Ik kende Cocteau van Orphée en La Belle et la Bête, betoverende films die diepe indruk op mij maakten. Tot mijn verbazing was er ook werk van Cocteau in onze collectie keramiek en sieraden. Was het dezelfde Cocteau? Jazeker. Toen Timo de Rijk mij bij zijn aantreden in het museum vroeg welke tentoonstelling, gebaseerd op de collectie, ik het liefst wilde maken, was er maar één antwoord mogelijk: Cocteau. Mij stond voor ogen onze stukken te laten zien in de totale context van zijn leven en werk.

Gelukkig bleken Timo de Rijk en ik de fascinatie voor Cocteau te delen en stemde hij direct met mijn voorstel in.

Het binnengaan in de wereld van Cocteau is als het binnengaan van een labyrint, of als de confrontatie met een veelkoppig monster dat elke keer als je een van zijn koppen te pakken denkt te hebben zijn volgende alweer toont. Vóór alles stond hem de vrijheid voor ogen. De vrijheid om te kunnen doen wat hij wilde en zijn talenten ruim baan te geven. Soms alleen, zoals in zijn stilste poëzie, dan weer samen met anderen, zoals in zijn producties voor theater en film. Hij had de durf dingen te doen en te maken die nieuw waren, nooit eerder waren vertoond, en deed dat vanuit een eigen overtuiging in een

avant-propos

8

Jean Cocteau était un homme-orchestre. Je l’ai découvert il y a onze ans en commençant à travailler dans ce musée. Je connaissais Cocteau à travers Orphée et La Belle et la Bête, des films envoûtants qui m’avaient fortement impressionnée. J’ai été surprise de découvrir un Jean Cocteau dans notre collection, de la céramique et des bijoux. Était-ce le même Cocteau ? Certainement. Lorsqu’à son arrivée au musée, Timo de Rijk m’a demandé quelle exposition fondée sur la collection permanente j’aimerais mettre en place, il n’y avait qu’une seule réponse possible : Cocteau. Pouvoir montrer les pièces que nous possédons dans le contexte de l’ensemble de sa vie et de son œuvre, voilà ce que j’avais en tête. Heureusement, il sembla que nous partagions notre fascination pour Cocteau et Timo de Rijk a tout de suite accepté ma proposition.

Pénétrer le monde de Cocteau s’avéra comme pénétrer un labyrinthe ou être confronté à un monstre polycéphale qui, à chaque fois que l’on croit avoir attrapé une de ses têtes, nous présente déjà la suivante. Ce qui comptait pour lui par-dessus tout, c’était la liberté. La liberté de faire ce qu’il avait envie de faire et de donner libre cours à ses talents, parfois dans la solitude, comme dans ses poèmes les plus sereins, parfois avec d’autres artistes, comme dans ses productions pour le théâtre et le cinéma. L’audace de faire et de créer du nouveau, du jamais-vu, par conviction personnelle, mais portant clairement son

duidelijk en uiterst persoonlijk handschrift dat als een rode draad alles met elkaar verbond. Ook zijn design zag hij niet als een geïsoleerd fenomeen.

Hoewel Cocteau in geen enkel hokje en onder geen enkel label te rangschikken valt, doen we voor de tentoonstelling een handreiking aan de bezoeker, zodat die bij binnenkomst niet overweldigd wordt of het spoor bijster raakt. Tekeningen, gedichten, teksten, kunstenaarsboeken, affiches, kostuumen decorontwerpen, een postzegelontwerp, ruimtelijk ontwerp, foto’s, schilderijen, sculptuur, keramiek, sieraden, wandkleden, glas-in-lood, ‘betekende’ objecten, een magistraal zwaard, film- en theaterrekwisieten en een keuze uit de films zelf. We besloten de tentoonstelling in zes hoofdstukken in te delen; zes identiteiten van Cocteau vormen nu het geraamte van het lichaam dat de tentoonstelling is: De dichter, De tekenaar, De ontwerper, De verbinder, De minnaar en De sterrenvaarder. Interessant in het hoofdstuk De sterrenvaarder is de paradox van de man die door het rijk van de geest wilde reizen via opium, mythologie, religie, sprookjes en spiritualiteit, maar zich ook graag met de sterren der aarde op talloze societyfoto’s liet vereeuwigen. Niet voor niets schittert het sterretje als zijn persoonlijke logo.

Elly Stegeman conservator Design Museum Den Bosch

9

sceau, comme un fil rouge reliant toutes ses créations entre elles. Il ne voyait pas non plus son design comme un phénomène isolé.

Si Cocteau ne peut être catégorisé ou labellisé, il nous fallait tout de même tendre la main au visiteur pour éviter qu’il ne soit d’emblée complètement submergé ou qu’il ne perde le fil. Dessins, poèmes, textes, livres d’artistes, affiches, designs de costumes et de décors, un projet de timbre, aménagement d’espaces, photos, peintures, sculpture, céramique, bijoux, tapisseries, vitraux, objets « dessinés », une épée magistrale, des accessoires de cinéma et de théâtre et une sélection de films. Nous nous sommes décidés pour six chapitres, six identités de Cocteau fonctionnant comme ossature pour le corps que devait former l’exposition : Le poète, Le dessinateur, Le designer, Le connecteur, L’amant et Le voyageur stellaire. Un aspect intéressant du Voyageur stellaire est le paradoxe de l’homme qui souhaitait parcourir les royaumes de l’esprit à travers l’opium, la mythologie, la religion, les contes et la spiritualité, mais qui ne manquait pourtant pas de se faire immortaliser aux côtés des stars du monde entier comme le démontrent maintes photos people qui existent de lui. Ce n’est pas sans raison qu’il a choisi une petite étoile pour accompagner sa signature.

Elly Stegeman conservatrice Design Museum Den Bosch (Musée du Design à Bois-le-Duc)

Liefde voor de liefde en de vrijheid

Uw fout is dat u niet begrijpt dat de kracht van mijn werk in de seksualiteit ligt.

Men denkt dat de dichter over dingen moet spreken.

Nee, hij moet ze zijn.

Jean Cocteau, Lettres à Milorad, 7 oktober 1958

In 1926 krijgt Cocteau van een zekere Jean Desbordes (1906-1944), die toen in Parijs in militaire dienst was, het manuscript van zijn eerste roman, J’Adore.

Cocteau antwoordt onmiddellijk: ‘Jouw vuur zet de bladzijden in brand. Ze vlammen en zijn niet goed leesbaar. Vanwege de rook. Maar je begrijpt vast wel dat ik jouw mateloosheid duizend keer liever heb dan benepenheid.’ Desbordes koestert een zinnelijke liefde voor het platteland: het wisselende landschap, de geuren, de dieren, de geluiden en de moederlijke rust, maar in zijn roman gaat

L’amour de l’amour et de la liberté

Votre erreur, c’est de ne pas comprendre que la sexualité fait la force de mon œuvre.

On croit que le poète doit parler des choses.

Non. Il doit les être.

Jean Cocteau, Lettres à Milorad, 7 octobre 1958

176

En 1926, Cocteau reçoit d’un certain Jean Desbordes (1906-1944) qui faisait alors son service militaire à Paris, le manuscrit de son premier roman : J’Adore.

Il lui répond aussitôt : « Ton feu met le feu aux pages . Elles brûlent. On lit mal. La fumée vous aveugle. Tu imagines que j’aime mille fois mieux ces défauts d’excès que le manque de souffle. » Desbordes vouait en effet une passion charnelle à la campagne, ses nuances de paysages, ses odeurs, sa faune, ses bruits, son calme maternel, mais dans son roman le bucolisme se

het idyllische samen met een losbandige ode aan alle zintuigen, die neigt naar panseksualiteit. ‘De onschuld is deel van de begeerte. Menselijke hartstocht vereist een gelijkwaardig, even zuiver gevoel in de hemel, en wie op aarde liefheeft, valt daarboven in de smaak,’ verkondigt de schrijver in de dop. In katholieke kringen wordt geschokt gereageerd. In reactie breekt Cocteau met de kerk. Voor Desbordes en Cocteau is God overal, maar het is een intieme god, zonder schaamtegevoel, naar het voorbeeld van de goden uit de Oudheid.

De vriendschap tussen beide mannen wordt al snel een liefdesrelatie met een gedeelde opiumverslaving. De verschillende portretten die Cocteau van Desbordes maakt – hij tekent hem vooral slapend – geven blijk van zijn diepe genegenheid voor de jonge man. Cocteau raakt gefascineerd door de slaap, die hij ‘het kleine broertje van de dood’ noemt, en door de droom, die hij ‘de literatuur van de slaap’ noemt. Het belangrijke gedicht Léone (1945) gaat over een lange zwerftocht door de droomwereld. Het feit dat het gedicht op één lange, in harmonicavorm gevouwen strook is geschreven (leporelloboek), versterkt het gevoel dat er zich een droom ‘ontvouwt’. ill. 88 De portretten van de slapende Desbordes ill. 89 zijn zeer sensueel, bijna erotisch door de opzettelijk wellustige houding van het model en zijn matrozenkiel, die als nachthemd dient. De jonge man, die in elkaar gekropen of languit op zijn rug ligt, soms in diepe slaap, soms net wakker, wordt geliefkoosd door het vloeiende, golvende lijnenspel. Het lijkt niet overdreven te zeggen dat Cocteau al tekenend de liefde bedrijft met zijn model, wat resulteert in wat

177

double d’une célébration (voire d’un dérèglement) de tous les sens, proche du pansexualisme. « L’innocence est dans le désir. La passion humaine sur terre exige un équivalent de pureté au ciel, et quand on aime ici on plaît là-haut », proclame l’auteur en herbe qui scandalise aussitôt les milieux catholiques et entraîne la rupture de Cocteau avec eux. Dieu est partout pour Desbordes et Cocteau mais c’est un dieu insolent et intime, à l’instar des divinités antiques.

La relation amicale entre les deux hommes devient vite liaison amoureuse et opiomanie partagée. Plusieurs portraits de Desbordes, notamment en dormeur, que Cocteau réalise témoignent de son affection profonde pour ce jeune homme. Pour Cocteau, « le sommeil est un petit frère de la mort » et le fascine autant que le rêve qu’il qualifie de « littérature du sommeil ». L’important poème Léone (1945) n’est d’ailleurs qu’une longue pérégrination onirique. Le manuscrit du poème sur un leporello accentue ce sentiment de « déroulement » d’un rêve. ill. 88 Les portraits de Desbordes en dormeur ill. 89 sont très sensuels, quasi érotiques, en raison de la posture volontairement lascive du modèle et de l’uniforme de marin qui tient lieu de chemise de nuit. Le tracé linéaire, fluide et ondulé, caresse le jeune homme recroquevillé ou allongé sur le dos, tantôt profondément endormi, tantôt à peine réveillé. Il ne serait pas exagéré de dire que Cocteau, en dessinant, fait l’amour avec son modèle, produisant ce que Pierre Chanel a défini, avec une parfaite justesse, comme une « calligraphie amoureuse » (Jean Desbordes, un modèle de dormeur, 2002).

178

ill. 89 Jean Cocteau, 25 tekeningen van een slaper / 25 dessins d’un dormeur, 1929.

Fondation Jean Cocteau-collection Kontaxopoulos | Prokopchuk, Brussel / Bruxelles.

179

ill. 88 Jean Cocteau, Léone, 1944.

Fondation Jean Cocteau-collection Kontaxopoulos | Prokopchuk, Brussel / Bruxelles.

Niet gepubliceerd document: het Amerikaanse notitieboekje van Jean Cocteau (1949) Dit ongepubliceerd gebleven spiraalschrift (23,7 x 15,8 x 1,9 cm, Collection Cartier) bevat een neerslag van de indrukken die Cocteau eind 1948 opdeed tijdens zijn tweede reis naar de Verenigde Staten, waar hij heenging voor de presentatie van zijn film L’Aigle à deux têtes.33 Hij schreef deze notities in het vliegtuig van Air France dat hem op 12 tot en met 13 januari 1949 terugbracht van New York naar Parijs en ze dienden als basis voor zijn langere brief Lettre aux Américains, die op 15 maart 1949 door Grasset werd uitgegeven.

Anders dan de brief, is het notitieboekje voorzien van negen tussen de tekst geplaatste potloodtekeningen, die als momentopnames de gedachten van Cocteau illustreren. Zo worden de mechanische vleugels van zijn vliegtuig meeuwen die boven de wolkenkrabbers in de haven van New York vliegen, een stad die ‘rechtop staat’, niet vanwege de vorm van de reusachtige wolkenkrabbers – die ‘hoge giraffen met hun ramen als vlekken’ – maar ‘als ze zou zitten, zou ze uitrusten en nadenken, en als ze zou liggen, zou ze slapen en dromen, en ze wil niet nadenken of dromen, maar rechtop staan en zich

Document inédit : le carnet américain de Jean Cocteau (1949)

288

Resté inédit, ce carnet à spirale [23,7 x 15,8 x 1,9 cm, Collection Cartier] est un condensé des impressions de Cocteau suite à son second voyage aux États-Unis en décembre 1948, où il se rendit pour présenter son film L ’Aigle à deux têtes.31 Il fut probablement écrit dans l’avion d’Air France qui le ramenait de New York à Paris le 12-13 janvier 1949 et semble faire écho à sa plus longue Lettre aux Américains, publiée chez Grasset le 15 mars 1949.

Contrairement à la Lettre, le carnet est accompagné de neuf dessins au graphite qui sont intercalés au texte et illustrent, comme des instantanés, chacune des pensées écrites de Cocteau. Ainsi les ailes mécaniques de son avion deviennent-elles des mouettes qui survolent les gratte-ciel du port de New York, une « ville debout » non à cause des blocs que forment les gratte-ciel géants – ces « hautes girafes tachées de fenêtres » –, mais « parce que, si elle s’asseyait, elle se reposerait et réfléchirait, et que, si elle se couchait, elle dormirait et rêverait, et qu’elle ne veut ni réfléchir ni rêver, mais se partager debout entre les deux mamelles de sa mère, dont l’une lui

ill. 141a Jean Cocteau, Notitieboekje / Carnet, 1949. Collection Cartier.

bibliografisch overzicht orientation bibliographique Aan het al aanzienlijke aantal studies over leven en werk van Cocteau worden steeds meer werken toegevoegd.

Onderstaande selectie vormt een goede introductie tot zijn oeuvre. Ook is een aparte lijst opgenomen van in het Nederlands vertaald werk van Cocteau en van Nederlandstalige publicaties over zijn leven en werk.

Les travaux, déjà nombreux, se rapportant à la vie et à l’œuvre de Jean Cocteau, connaissent un grand développement. À titre d’information et d’introduction au sujet, nous présentons cette sélection d’ouvrages permettant de se familiariser avec les univers de Jean Cocteau.

werken van Jean Cocteau œuvres de Jean Cocteau Œuvres poétiques complètes, Parijs, Gallimard, Bibliothèque de la Pléiade, 1999 Œuvres romanesques complètes, Parijs, Gallimard, Bibliothèque de la Pléiade, 2006 Théâtre complet, Parijs, Gallimard, Bibliothèque de la Pléiade, 2003 Le Rappel à l’ordre, Parijs, Stock, 1926 Opium, Parijs, Stock, 1930 Essai de critique indirecte, Parijs, Grasset, 1932 Portraits-souvenir, Parijs, Grasset, 1935 La Difficulté d’être, Parijs, Paul Morihien, 1947 Journal d’un inconnu, Parijs, Grasset, 1953 Poésie critique, 2 volumes, Parijs, Gallimard, 1959-1960 Picasso de 1916 à 1961, Monaco, éditions du Rocher, 1962 Le Cordon ombilical, Parijs, Gallimard, 1962 Journal 1942-1945, Parijs, Gallimard, 1989 Le Passé défini, 8 volumes (1951-1963), Parijs, Gallimard, 1983-2013 Entretiens avec André Fraigneau, Parijs, Union générale d’éditions, 1965 Du cinématographe, Parijs, Belfond, 1973 Entretiens sur le cinématographe, Parijs, Belfond, 1973

rondom Jean Cocteau autour de Jean Cocteau ARNAUD Claude, Jean Cocteau , New Haven, Yale University Press, 2016 AZOURY Philippe & LALANNE Jean-Marc, Cocteau et le cinéma: Désordres, Parijs, Cahiers du cinéma & Centre Pompidou, 2003

BERGÉ Pierre, Album Cocteau, Parijs, Gallimard, 2006 BROWN Frederick, An Impersonation of Angels: A Biography of Jean Cocteau, New York, The Viking Press, 1968 CHANEL Pierre, Album Cocteau, Parijs, Tchou, 1970 EVANS Arthur, Jean Cocteau and his films of Orphic identity, Londen, Associated University Presses, 1977 GULLENTOPS David & VAN SEVENANT Ann, Les Mondes de Jean Cocteau: Poétique et esthétique, Parijs, Non Lieu, 2012 KIHM Jean-Jacques, SPRIGGE Elizabeth et BEHAR Henri C., Jean Cocteau: L’homme et les miroirs, Parijs, La Table Ronde, 1968 KONTAXOPOULOS Ioannis, ‘La Grèce secrète de Jean Cocteau’, La Revue des Lettres modernes: Jean Cocteau 4, Poésie critique et critique de la poésie, Parijs-Caen, Minard, 2003, pp. 87-109.

MARNY Dominique, Jean Cocteau ou le roman d’un funambule, Monaco, éditions du Rocher, 2013 STEEGMULLER Francis, Cocteau, Parijs, Buchet / Chastel, 1973 TOUZOT Jean, Jean Cocteau: Le poète et ses doubles, Parijs, Bartillat, 2000 WEISWEILLER Carole, Je l’appelais Monsieur Cocteau, Monaco, éditions du Rocher, 1996 WILLIAMS James S., Jean Cocteau, Londen, Reaktion Books, 2008

over de tekeningen van Jean Cocteau sur l’œuvre graphique de Jean Cocteau ALBRECHTSKIRCHINGER Geneviève, Le Monde de Jean Cocteau, Parijs, Albin Michel, 1991 BERNASCONI Célia, Musée Jean Cocteau collection Séverin Wunderman, Gent, Snoeck, 2011 CHANEL Pierre, Jean Cocteau, poète graphique, Parijs, Chêne / Stock, 1975 CHANEL Pierre, ‘Poésie plastique, l’exposition de 1926’, Jean Cocteau et l’image, Montpellier, Université Paul Valéry, 2002, pp. 175-191.

GUÉDRAS Annie, Jean Cocteau: Céramiques, Parijs, Teillet-Dermit, 1989 GUÉDRAS Annie, Ils: Dessins érotiques de Jean Cocteau, Parijs, Le Pré aux Clercs, 1998 KONTAXOPOULOS Ioannis, Jean Cocteau: L’Œuvre graphique, Luxemburg, Cercle Cité, 2012 KONTAXOPOULOS Ioannis, ‘Les rencontres de Jean Cocteau avec Picasso et Matisse sur le terrain du livre illustré’, dans Françoise Léonelli, Cocteau, Matisse, Picasso Méditerranéens, Musée Jean Cocteau collection Séverin Wunderman, éditions Melis, 2013, pp. 78-121.

KONTAXOPOULOS Ioannis, Jean Cocteau: Spirit of the 20th Century Parijsian Scene, Hong Kong, Le French May, 2013

KONTAXOPOULOS Ioannis & MÜLLER Markus, Cocteau trifft / rencontre Picasso, Kunstmuseum Pablo Picasso Münster, Hirmer, 2015 LINARÈS Serge, ‘Cocteau illustrateur de ses œuvres’, Jean Cocteau et l’image, Montpellier, Université Paul Valéry, 2002, pp. 31-47.

MARNY Dominique, Jean Cocteau: Archéologue de sa nuit, Parijs, Textuel, 2010 PAÏNI Dominique, Jean Cocteau sur le fil du siècle, Parijs, Centre Pompidou, 2003 POETTER Jochem, Jean Cocteau: Gemälde, Zeichnungen, Keramik, Tapisserien, Literatur, Theater, Film, Ballet, Köln, DuMont, 1989 RAMIREZ Francis & ROLOT Christian, Cocteau: L’œil architecte, Parijs, ACR Édition, 2000

in het Nederlands vertaalde werken van Jean Cocteau œuvres de Jean Cocteau traduites en néerlandais ‘Een schilderij van Vermeer’, Amsterdam: Elseviers Weekblad, 21 december 1946, 7 p.

Die vreselijke kinderen [Les Enfants terribles] / H. De Jaeck & E.H. Eenhoorn / Brussel & ’s-Gravenhage: Manteau, [1965] 1967 (2e dr.). 127 p.

Opium. Het dagboek van een ontwenningskuur / G.J. van Wagensveld & Eveline H. Klaver / UtrechtAntwerpen: Bruna, 1968. 152 p. [Dagboek van een ontwenning / Amsterdam: De Woelrat, 1986. 109 p.]

Da Vinci, Leonardo / Halbo C. Kool / Hasselt: HeidelandOrbis, [1971]. 287 p. ill.

Plain-Chant. 18 fragmenten / Theo Festen / Eemnes: De Oude Degel-In de Fazantenhof, 1982. [48 p.] ill.

Engel Zerewind [L’Ange Heurtebise] / Theo Festen / Eemnes: De Oude Degel-In de Fazantenhof, 1984.

39 p. ill.

Het witboek [Le Livre blanc] / Tineke van Dijk / Amsterdam: De Woelrat, 1984. 93 p. ill.

Gruwelijk kinderspel [Les Enfants terribles] / Hetty Renes / Tricht: Goossens, 1984. 137 p.

De grote vergissing [Le Grand écart] / Greetje van den Bergh / Tricht: Goossens, 1985. 123 p.

Trottoir / Tineke van Dijk / Amsterdam: De Woelrat, 1987-1988. 14 p. ill.

Tekeningen [Dessins] / Lex Spaans / Amsterdam: De Woelrat, 1988. 111 p. ill.

Barbette / Ko Dieleman / Amsterdam: De Woelrat, 1988.

[27 p.] ill.

Vier Gedichten [Plain-Chant (18 fragmenten) / L’Ange Heurtebise / La Crucifixion / Un Ami dort] / Theo Festen / Amsterdam: De Woelrat, 1988. 101 p. ill.

Thomas de leugenaar [Thomas l’imposteur] / Greetje van den Bergh / Tricht: Goossens, 1989. 109 p.

Oedipus Rex: opéra-oratorio en deux actes / Janneke van der Meulen / Amsterdam: De Nederlandse Opera, 1998. 72 p ill.

Dagboek van een duizendkunstenaar 1942-1954 [Journal 1942-1945; Le Passé défini I, II, III, fragments] / Joop van Helmond / Amsterdam: De Arbeiderspers, 1999. 331 p.

Gedichten [L’Ode à Picasso / Discours du grand sommeil / Plain-Chant / L’Ange Heurtebise / La Crucifixion / Un Ami dort] / Theo Festen / Amsterdam: Athenaeum – Polak & Van Gennep, 2003. 263 p. ill.

Engel Zerewind [L’Ange Heurtebise] / Theo Festen / Utrecht: Salon Saffier, 2013. 42 p. ill.

rondom Jean Cocteau (in het Nederlands) autour de Jean Cocteau (en néerlandais) FESTEN Theo, ‘Cocteau en Du Perron’, Amsterdam: Cahiers voor een lezer, Mei 2004 (no 20), pp. 3-15.

GLAVIMANS A., ‘Escoffier kleedt Cocteau’, Amsterdam: Elseviers Weekblad, 20 mei 1950, p. 27.

GLAVIMANS A., ‘Met Cocteau bij Vermeer’, Amsterdam: Elseviers Weekblad, 15 Juli 1950, p. 19.

JORIS G.J.M. & DOSCHKA Roland & MATHEY François, Terra sculptura, terra pictura: Keramiek van de ‘klassieke modernen’: Braque, Chagall, Cocteau, Dufy, Miró, Picasso, ’s-Hertogenbosch: Museum Het Kruithuis, 1992 LABEY Karel & VEGT Jan van der, Jean Cocteau & Adr. Roland Holst, Den Haag: Bzztôh, speciaal no 156 van Bzzlletin, 1988 LEY Gerd de, Parels… niet voor de zwijnen. Aforismen en citaten van moderne buitenlandse auteurs.

Bloemlezing (Jean Cocteau et al.), Utrecht: Bruna & Zoon, 1969 RUTTEN Frank, ‘Une soirée bien émouvante – Jean Cocteau in Amsterdam’, Amsterdam: De Parelduiker, 2007 (no 5), pp. 36-44.

WESSEM Constant van, ‘Over Jean Cocteau: De Moderne Gevoeligheid’, Amsterdam, De Vrije Bladen, 1925, pp. 264-268 [Wessem, Constant van: Mijn broeders in Apollo, ’s-Gravenhage: Stols, 1941] WOESTIJNE Karel van de, ‘L’Amour et la Foi nous permettent de sortir de nous’ ; ‘Het is de ontdekking van Cocteau, de eindpaal van zijne zelf-ontdekking’, Rotterdam: NRC, 12 en 26 Juni, 3 Juli 1926 [Woestijne, Karel van de, Verzameld werk, vol. V (Beschouwingen over de literatuur en kunst), Brussel: Uitgeversmaatschappij A. Manteau N.V., 1950, pp.

898 sq.]

Jean Cocteau: de man achter de spiegel [Korte inleiding over Cocteau en korte beschrijvingen van zijn films en een door Melville verfilmd toneelstuk], Amsterdam: Mannen filmcircuit, 1980 Programmaboek La Voix humaine [De menselijke stem], Ivo van Hove, Halina Reijin & Peter van Kraaij, Amsterdam: Toneelgroep, 2015

over de auteur

l’auteur

Ioannis Kontaxopoulos is de schrijver van verschillende publicaties over het werk van Jean Cocteau, waaronder Jean Cocteau: L’oeuvre graphique (2012) en Jean Cocteau Spirit of the 20th Century Parisian Scene (2013).

Hij verzorgde de wetenschappelijke uitgave van de Correspondance Picasso / Cocteau (Gallimard, 2018) en stelde de expositie ‘Cocteau ontmoet Picasso’ samen, die in 2015 plaatsvond in het Kunstmuseum Pablo Picasso in Münster (Hirmer Uitgevers, 2015). Hij staat aan de basis van een van de belangrijkste privécollecties van werken van Cocteau en kunstenaars uit zijn omgeving.

Deze collectie wordt ondergebracht in de Fondation Jean Cocteau-collection Kontaxopoulos | Prokopchuk (Brussel).

Daarnaast was hij referendaris bij het Hof van Justitie van de Europese Unie; op dit moment werkt hij bij de juridische dienst van de Raad van de Europese Unie.

Auteur de plusieurs publications consacrées à l’œuvre de Jean Cocteau, dont Jean Cocteau : L’œuvre graphique (2012) et Jean Cocteau Spirit of the 20th Century Parisian Scene (2013), Ioannis Kontaxopoulos a assuré l’édition scientifique de la Correspondance Picasso / Cocteau (Gallimard, 2018) et le commissariat de l’exposition Cocteau rencontre Picasso au Kunstmuseum Pablo Picasso Münster (éditions Hirmer, 2015). Il est à l’origine de la constitution d’une des plus importantes collections privées d’œuvres de Cocteau et d’artistes de son entourage. Contenant plus de 800 pièces et des archives, elle est en cours de devenir la Fondation Jean Cocteau-collection Kontaxopoulos | Prokopchuk (Bruxelles). Il est en outre un ancien référendaire de la Cour de Justice de l’Union européenne, actuellement au sein du service juridique du Conseil de l’Union européenne.

museum Jean Cocteau collectie Séverin Wunderman

musée Jean Cocteau collection Séverin Wunderman

Het Museum Jean Cocteau collection Séverin Wunderman in Menton opende zijn deuren in 2011. De basis voor de collectie is de schenking van zakenman Séverin Wunderman. Hij doneerde zijn verzameling van 1800 kunstwerken aan de stad Menton. In 1963 richtte Cocteau het oude Bastion in als zijn eigen museum. Het nieuwe museum werd in de nabijheid van het Bastion gebouwd. Nu zijn beide collecties een onscheidbare eenheid. Dat is terug te zien in het logo, waarin de namen van de kunstenaar en verzamelaar zijn verenigd.

Voor het eerst in zijn geschiedenis gaf het museum een zo grote bruikleen aan een museum in het buitenland. Het Design Museum Den Bosch bedankt het museum in Menton nog eens nadrukkelijk voor haar generositeit.

Le musée Jean Cocteau collection Séverin Wunderman à Menton a ouvert ses portes en 2011. La base de la collection est la donation de l’homme d’affaires Séverin Wunderman. Il a fait don de sa collection de 1 800 œuvres d’art à la ville de Menton. En 1963, Cocteau aménageait déjà l’ancien Bastion comme son propre musée.

Le nouveau musée a été construit à proximité de ce premier bâtiment dédié à l’artiste. Les deux collections forment maintenant une unité indissociable. Cela se voit dans le logo, dans lequel les noms de l’artiste et du collectionneur sont unis. Pour la première fois de son histoire, le musée a consenti à un prêt aussi important pour une exposition dans un musée à l’étranger. Le Musée du Design à Bois-le-Duc remercie le musée de Menton pour sa générosité.

colofon colophon Deze publicatie verschijnt gelijktijdig met de tentoonstelling / Ce livre est publié dans le cadre de l’exposition Jean Cocteau | Metamorphosis – Design Museum Den Bosch – 10.11.2018 – 10.03.2019 tekst / texte Ioannis Kontaxopoulos voorwoord / avant-propos Timo de Rijk, Elly Stegeman eindredactie / vérification rédactionelle Florette Dijkstra vertaling / traduction Ghislaine van Drunen (voorwoord / avant-propos), Ellis Booi, Florette Dijkstra beeldredactie / sélection iconographique Ioannis Kontaxopoulos vormgeving / conception graphique et scénographie Berry van Gerwen fotografie / photographie © Erik & Petra Hesmerg p. 246-247 (ill. 125), p. 249 (ill. 126), p. 270-271 (ill. 138a-138b) © Sander Vermeer p. 259 (ill. 133), Franco Cosimo Panini Editore © Management Fratelli Alinari / Ghigo Roli p. 28 (ill. 6b), © Roland Halbe p. 317, © Robert Capa / Magnum Photos / Hollandse Hoogte p. 82 (ill. 41b), © Victoria and Albert Museum, Londen p. 259 (ill. 132) lithografie / lithographie BFC - Bert van der Horst druk / impression Die Keure papier / papier Munken Lynx productie / fabrication Stella Nelissen, Thea Sterken uitgever / éditeur Marcel Witvoet, nai010 uitgevers ISBN 978-94-6208-470-4 Ook verkrijgbaar als e-boek (pdf) / Disponible aussi en version e-book (pdf) ISBN 978-94-6208-473-5 www.nai010.com NUR 644 / 642 BISAC ART006000 / ART015030 © 2018 nai010 uitgevers, Rotterdam.

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16 h Auteurswet 1912 dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatieen Reproductierechten Organisatie), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro.

Van werken van beeldende kunstenaars aangesloten bij een CISAC-organisatie is het auteursrecht geregeld met Pictoright te Amsterdam © 2018, c/o Pictoright Amsterdam Niet alle rechthebbenden van de gebruikte illustraties konden worden achterhaald. Belanghebbenden wordt verzocht contact op te nemen met nai010 uitgevers, Mauritsweg 23, 3012 JR Rotterdam, info@nai010.com nai010 uitgevers is een internationaal georiënteerde uitgever, gespecialiseerd in het ontwikkelen, produceren en distribueren van boeken op het gebied van architectuur, stedenbouw, kunst en design. www.nai010.com

© 2018 nai010 publishers, Rotterdam.

Tous les droits sont réservés. Aucune partie de cette publication ne peut être reproduite, stockée dans un système d’extraction ou transmise sous quelque forme ou par quelque moyen que ce soit, électronique, mécanique, photocopie, enregistrement ou autre, sans l’autorisation écrite préalable de l’éditeur.

Pour les œuvres d’artistes visuels affiliés à une organisation CISAC, les droits d’auteur ont été réglés avec Pictoright à Amsterdam. © 2018, c/o Pictoright Amsterdam Bien que tous les efforts aient été déployés pour trouver les détenteurs des droits d’auteur pour les illustrations utilisées, il n’a pas été possible de les retrouver tous. Les parties intéressées sont priées de contacter nai010 publishers, Mauritsweg 23, 3012 JR Rotterdam, the Netherlands, info@nai010.com nai010 publishers est un éditeur international spécialisé dans le développement, la production et la distribution de livres dans les domaines de l’architecture, de l’urbanisme, de l’art et du design. www.nai010.com Les livres nai010 sont disponibles à l’international dans certaines librairies et auprès des partenaires de distribution suivants: Amérique du nord, centrale et du sud - Artbook | D.A.P., New York, USA, dap@dapinc.com Reste du monde - Idea Books, Amsterdam, the Netherlands, idea@ideabooks.nl Pour des questions générales, veuillez contacter directement les éditeurs nai010 à l’adresse sales@nai010.com ou visitez notre site www.nai010.com pour plus d’informations.

Imprimé et relié en Belgique