δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα. ειδομένη. απρίλιος 2016. by Nancy K

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

περίληψη

“Όπου αυξάνει ο κίνδυνος, αυξάνει και αυτό που σώζει” Friedrich Hölderlin

Θεματολογία της παρούσας διπλωματικής εργασίας αποτελεί η προσφυγική κρίση, όχι με ηθικολογικά μηνύματα & μονοδιάστατες εικόνες που μόνο σκοπό έχουν την επίκληση στο συναίσθημα, αλλά με μια πιο πραγματιστική αντιμετώπιση υπό το πρίσμα της αρχιτεκτονικής θεώρησης της εγκατάστασης των προσφύγων σε νέους τόπους. Τα ζητήματα που τίθενται έχουν σαφώς ιδεολογικό χαρακτήρα και επιχειρούν να χαρτογραφήσουν, όχι μόνο τον “ξένο” και το περιθώριο στο οποίο καταδικάζεται να ζει, αλλά και τη δική μας στάση απέναντί του. Aκόμη, τη διερεύνηση της έννοιας της ταυτότητας και των συμβάσεων που την καθορίζουν μέσα σε ένα σύνθετο πλέγμα εξουσίας και συμφερόντων. H συνείδηση της σοβαρότητας της κρίσης που διατρέχει ο ευρωπαϊκός πολιτισμός, η άνοδος της ακροδεξιάς αλλά και η ανάδειξη δράσεων αλληλεγγύης από τις κοινωνικές μάζες, δείχνουν έναν εναλλακτικό δρόμο αντιμετώπισης των προκλήσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης από τους ίδιους της τους πολίτες, αλληλέγγυο και δημοκρατικό. Με την προσωπική παρατήρηση του παραδείγματος της Ειδομένης, επιχειρείται η καταγραφή και παρουσίαση μιας κατάστασης κρίσης, η προσπάθεια αντιμετώπισής της από την πλευρά της κυβέρνησης όπως και των απλών πολιτών, η απόδοση της οργάνωσης του χώρου και της αυτοσχέδιας δομής εγκατάστασης καθώς και η έρευνα της υλικότητάς της. Για την ενίσχυση της καταγραφής των πληροφοριών αυτών ανακαλούνται στοιχεία αντίστοιχων καταστάσεων, στο Calais της Γαλλίας και το Dadaab της Κένυας και συγκρίνεται αυτή η κατάσταση ανθρωπιστικής κρίσης, με μια αντίστοιχου εύρους ανθρωπιστική κρίση που έλαβε χώρα στην Ελλάδα από το 2015 μέχρι σήμερα.

abstract

The subject of this thesis project is the refugee crisis, presented without moral messages and one-dimensional images that only aim to appeal to the emotion, but with a more pragmatic approach in the light of the architectural view of the refugees establishment in new places. The issues that are raised are having an ideological approach and attempt to clarify, not only the “stranger” and the margin in which he is condemned to live, but also our attitude towards him. Furthermore, the exploration of the issue of identity and the conventions that define it within a complex network of powers and interests. The consciousness of how serious the crisis in European culture is nowadays, the rise of the extreme right, and the emergence of solidarity actions by the social masses, show an alternative way of confronting the challenges of the European Union by its own citizens, solidarity and democratic. With the personal observation of Idomeni’s example, it is attempted to record and present a state of crisis, to address the responsibilities of the government as well as of the citizens, to state the efficiency of the organization of free space in the cities and the self- construction; the investigation of its materiality. In order to strengthen this information, a comparison was considered critical among the refugee situation in the “jungle” of Calais in France, Dadaab in Kenya and Idomeni in Greece. This humanitarian crisis situation is compared with a correspondingly wide range of humanitarian crisis that is taking place in Greece since 2015.

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

ορισμός

Ο τεχνοκρατικός έως και κυνικός ορισμός που δίνει το διεθνές δίκαιο για το τι είναι πρόσφυγας, δεν βοηθάει στην κατανόηση της έννοιας του όρου, ειδικά αν αναλογιστεί κανείς και το περιεχόμενο που δίνει στον όρο μετανάστης. Χαρακτηριστικά η Σύμβαση του 1951 για το Καθεστώς των Προσφύγων αναφέρει ότι: “Πρόσφυγας είναι αυτός που δεν είχε άλλη επιλογή παρά να φύγει από την πατρίδα του. Ο όρος πρόσφυγας αναφέρεται σε άτομο το οποίο βρίσκεται εκτός της χώρας καταγωγής του και έχει δικαιολογημένο φόβο δίωξης εξαιτίας της φυλής, της θρησκείας, της εθνικότητας, της συμμετοχής του σε συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα ή των πολιτικών του πεποιθήσεων -και γι’ αυτό το λόγο δεν μπορεί ή δεν επιθυμεί να επιστρέψει στη χώρα του.” Για την καλύτερη αποσαφήνιση του ορισμού της λέξης πρόσφυγας θεωρήθηκε σημαντική η σημείωση μιας πιο ποιητικής και ουμανιστικής προσέγγισης, όπως αυτή του Μ. Μπρεχτ [01] «Λαθεμένο μου φαινόταν πάντα τ’ όνομα που μας δίναν: “Μετανάστες”. Θα πει, κείνοι που αφήσαν την πατρίδα τους.

Εμείς, ωστόσο, δε φύγαμε γιατί το θέλαμε, λεύτερα να διαλέξουμε μιαν άλλη γη. Ούτε και σε μιαν άλλη χώρα μπήκαμε να μείνουμε για πάντα εκεί, αν γινόταν. Εμείς φύγαμε στα κρυφά. Μας κυνήγησαν, μας προγράψανε. Κι η χώρα που μας δέχτηκε, σπίτι δε θα ‘ναι, μα εξορία [...]»

Μπορεί ο τρόπος προσέγγισης του Μ. Μπρεχτ να μοιάζει αρκετά ποιητικός για μια πρακτική προσέγγιση του θέματος, αλλά συχνά παρατηρείται όμοιος συναισθηματικός και ποιητικός λόγος και από αρχιτέκτονες. Χαρακτηριστικά σημειώνει ο Σ. Σταυρίδης, “μια σύγχρονη Οδύσσεια

με χίλια δύο εμπόδια, μια εφιαλτική διαδρομή κατά την οποία η ανθρώπινη ζωή εξευτελίζεται απόλυτα. Κάθε σταθμός και μια απειλή. Κάθε εμπόδιο και ένας νέος τρόμος. Η πείνα, η δίψα, ο ρατσισμός, η ψυχική αρρώστια του καθενός να ξεσπά πάνω σου. Η απαξίωση όχι μόνο όσων άφησες πίσω, αλλά της ίδιας σου της ύπαρξης. Η προσφυγιά είναι εξορία. Να βρεθείς έξω από τα όρια που σημαδεύουν τον τόπο των άλλων στους οποίους πριν λίγο ανήκες και εσύ. Ή που θα μπορούσες να ανήκεις, που έχεις δικαίωμα να ανήκεις”. [02]

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

ο κάναβος της επιθυμίας

Κάθε εποχή έχει και την αρχιτεκτονική που της αρμόζει, μια αρχιτεκτονική που δεν κάνει τίποτε άλλο από το να μορφοποιεί την ιδιαίτερη αυτή θέση του ανθρώπου πάνω στη γη”. [03]

Τι είναι αυτό που καθιστά σημαντική την ένταξη της ανθρώπινης ζωής στο αστικό τοπίο. Γιατί η βίαιη αλλαγή αυτού γεννά αρνητική διάθεση και δημιουργεί συνθήκες σύγχυσης? Εντός της νεωτερικής πόλης υπάρχει ένας απόλυτα καθορισμένος κάναβος στον οποίο κινούνται όλοι στην καθημερινότητά τους. Βασικές παράμετροι που ορίζουν τις συντεταγμένες του είναι η οικογένεια, η εργασία, οι κοινωνικές σχέσεις. Κατ’αυτό τον τρόπο, δεν παύουν να είναι διαφορετικές παράμετροι για τον καθένα. Ο κάναβος αυτός δεν είναι απλώς ένα εργαλείο που έρχεται να υποστηρίξει την επιθυμία, είναι η βασική προϋπόθεσή της, η οριστική της συνθήκη. Η ένταξη στον κάναβο αποτελεί τη μεγαλύτερη επιθυμία. Επομένως, όλοι έχουν κοινό αντικείμενο επιθυμίας σε συνδυασμό με κοινό στόχο. Κατ’ επέκταση, δεν κινούνται απλώς με τον ίδιο τρόπο, αλλά με μια κεντρικά ρυθμισμένη ενιαία επιθυμία. Η

διατάραξη αυτής της ενιαίας επιθυμίας, η παύση της κανονικότητας ως τυπικής ζωής, μοιραία θα οδηγήσει στην κατάρρευση της προσωπικότητας του ατόμου. Στις μέρες μας, η κατάρρευση αυτή έχει ήδη αρχίσει να λαμβάνει χώρα με τις βίαιες επιθέσεις. Κάθε μονάδα ή ομάδα γίνεται έρμαιο στα χέρια των πιο “ισχυρών”, ενώ παράλληλα, τα βίαια γεγονότα προβληματοποιούν ριζικά την αντίληψη της χωρικότητας. Στο δυτικό κόσμο, η υποβολή του υποκειμένου μπροστά στο ενδεχόμενο του βίαιου θανάτου εντός της καθημερινότητάς του, οδηγεί σε μια πιο ολοκληρωμένη αντίληψη την έννοιας της παγκοσμιοποίησης. Το έξω και το μέσα σταματούν να λειτουργούν ως αντιφατικές έννοιες, καθώς πλέον δεν υπάρχουν όρια έναρξης και λήξης του καθενός. Η αλληλοπεριχώρησή τους είναι μονόδρομος και αναδεικνύει τις αντιφάσεις του χώρου που -πλέον- από αντικείμενο στοχασμού, έχουν μετατραπεί σε ζώσα πραγματικότητα για το δυτικό υποκείμενο.

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

Όπως σημειώνει ο Jacques Derrida, “Μια κρίση είναι προσωρινή, τυχαία, ακατανόητη – σε σχέση, όμως, με μια ορισμένη τάξη. Αναστατώνει τους κανόνες, τους νόμους, τις νόρμες, αλλά μόνο για ορισμένο χρονικό διάστημα. Οφείλουμε να υποψιαστούμε ότι αυτή η αταξία έχει επιπτώσεις σε αυτό που είναι ουσιώδες [είναι ένα ουσιώδες ατύχημα!] αλλά χρειάζεται επίσης μια καθησυχαστική πίστη στο ρυθμό.” [04]

Η έλευση μικρότερου ή μεγαλύτερου αριθμού προσφύγων αποτελούσε ανέκαθεν ένα γεγονός που διατάρασσε τις δεδομένες συνθήκες που υπήρχαν έως και εκείνη τη χρονική στιγμή. Μέσω αυτής της διαταραχής γεννάται μια νέα κανονικότητα. Η ανατροπή αφορά και το ίδιο το κράτος ως θεσμικό δημιούργημα, αφορά όμως και τους πολίτες που κατοικούν σε αυτό. Στις μέρες μας, παρατηρείται ένα ολόκληρο δίκτυο σχέσεων και διαδρομών που ορίζει τις ροές μετακίνησης σε περίοδο κρίσης. Σε πολλές από τις χώρες υποδοχής των προσφύγων έχει δημιουργηθεί ένα πολύπλοκο σύστημα στην προσπάθεια κατασκευής χώρων βραχυπρόθεσμης αλλά και μακροπρόθεσμης εγκατάστασης. Παράλληλα, σε χώρες που έχει αγγίξει η οικονομική κρίση - όπως το παράδειγμα της Ελλάδας- οι συνθήκες είναι ακόμα πιο δύσκολες και οι τρόποι ένταξης των ομάδων γραφειοκρατικοί και χρονοβώροι. Το ίδιο και οι μόνιμες μετακινήσεις τους. Τα γεωγραφικά όρια έχουν πλέον αποκτήσει άλλη διάσταση. Αναφέρονται σε πολιτισμικά και θρησκευτικά όρια. Τα “σύνορα” έχουν επιφορτιστεί με μια συμβολική και πολιτική έννοια. “Εστιάζοντας στο παράδειγμα της Ελλάδας -σύγχρονο μοντέλο

της νεοφιλελεύθερης κρίσης στην Ευρώπη- παρατηρούμε ότι παρουσιάζονται νέες ετεροτοπίες κρίσης, μέσω των στρατοπέδων και των γκέτο μεταναστών, παράλληλα με την ύπαρξη των συρμάτινων και μπετονένιων εθνικών ορίων που εν τέλει καθιστούν την ίδια τη χώρα μια ετεροτοπία κρίσης.” [05] Η εντροπία, η καταστροφή, η αβεβαιότητα και η πτώχευση, αποτελούν την κόκκινη γραμμή που αφήνει πίσω οριστικά οτιδήποτε γνώριμο για την Ελλάδα. Με αυτούς τους όρους, αυτό που συνέβη στον τόπο, είναι ένας πόλεμος με οικονομικούς παράγοντες κι αυτό που ενώνει τους γηγενείς με τους πρόσφυγες είναι η κοινή μοίρα να ανασυνταχθούν μέσα από τα συντρίμμια.

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

υποσημειώσεις [01] Μπρεχτ M. Ποιήματα. 1937 [02] Σταυρίδης Σ. Κατοικώντας την εξαίρεση στο Αρχιπέλαγος. Το Αιγαίο: μια διάσπαρτη πόλη, Κατάλογος 10η Διεθνής Έκθεση Αρχιτεκτονικής -Μπιενάλε Βενετίας. σ.162 [03] Αποστόλης Αρτινός, Η ετεροτυπία της καλύβας, σ.10, Η ελάχιστη δομή [σκηνές της καλύβας]. Κριτική, Αθήνα. 2014 [04] Jacques Derrida. “Economies de la crise”, La Quinziaine Litteraire 399. [1983] μτφρ. Ηροδότου Κ. > enthemata.wordpress.com [05] Foucault. Ετεροτοπίες κι άλλα κείμενα. 2001

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

Δηλώσεις – Σχετική εικονογραφία – Σχολιασμός 1.1 προσφυγικό ζήτημα στην Ελλάδα | μεταναστευτικές ροές | μονάδες κατοίκησης 1.2 Γενικού περιεχομένου ως προς το προσφυγικό | καθαριότητα 1.3 Ειδικού περιεχομένου – αρχιτεκτονικής σημασίας | ανεστιότητα

μεταναστευτικές ροές “Κουράζομαι όταν ακούω τα αισιόδοξα λόγια των αρχιτεκτόνων όταν διακηρύσσουν, σαν πλασιέ, ότι η αρχιτεκτονική θα κάνει τη διαβίωση ευκολότερη, πιο ευχάριστη, ασφαλέστερη, πιο σίγουρη” [01]

Tο προσφυγικό ζήτημα έχει πολλές και διαφορετικές γενεσιουργές αιτίες και ταυτόχρονα ποικίλες μεταβλητές που έχουν επηρεάσει την εμφάνιση, την ανάπτυξη και την ραγδαία του επιδείνωση. Τη δεκαετία του ‘30 στην Ελλάδα κατέφθασαν 1.200.000 πρόσφυγες, το ένα τέταρτο του ελλαδικού πληθυσμού. Εν συνεχεία, τη δεκαετία του ‘60 δεκάδες χιλιάδες Ελλήνων έφυγαν για εργασία στη Γερμανία, ύστερα από Ελληνογερμανική συμφωνία. Στις αρχές της δεκαετίας του ΄90 και μετά την πτώση των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού, παρατηρείται ένα νέο κύμα προσφύγων από τις Βαλκανικές χώρες προς την Ελλάδα. Οι πολιτικές- αναπτυξιακές επιλογές στη μεταπολεμική Ελλάδα διαμόρφωσαν ένα “Αθηνοκεντρικό” μοντέλο που εξαπλώθηκε με τρομερούς και ανεξέλεγκτους ρυθμούς. Η διαρκής συγκέντρωση πληθυσμού και δραστηριοτήτων εκφράστηκαν στο χώρο, όχι

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

Σκίτσο του Η. Μακρή. 11 | 12 | 2015

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

με τις μεταλλαγές, που σημειώθηκαν στο εσωτερικό του αστικού ιστού με τη συνεχή και τρομακτική εξάπλωση, αλλά πυροδότησαν και την εξάπλωση άλλων μικρότερων εξωαστικών πυρήνων που προϋπήρχαν, με αποτέλεσμα τη σύγκρουση και τη βίαιη ενσωμάτωση σ’ένα ενιαίο και ανοργάνωτο σύνολο. Αυτό το μοντέλο επικράτησε σχεδόν σε όλες της μεγάλες πόλεις της Ελλάδας. [02] Η Ελλάδα πέρασε την περίοδο της αστικοποίησης με πολύ διαφορετικό τρόπο από αυτό των υπόλοιπων ευρωπαϊκών κρατών, καθώς δε δημιουργήθηκαν “νέες πόλεις” εντός της ούτε οι παρεμβάσεις έφτασαν σε τέτοια κλίμακα ώστε να μεταβάλλουν ριζικά, και σε μικρό χρονικό διάστημα, την ήδη υπάρχουσα δομή της πόλης. Επομένως, οι παρατηρήσεις για την πόλη της Αθήνας, δεν μπορούν να γίνουν σε σύγκριση με κάποιο πρότυπο πολεοδομικής οργάνωσης και εξέλιξης, αλλά μέσα από τα ίδια τα δικά της ιδιαίτερα γνωρίσματα. Αντίστοιχο προσφυγικό ρεύμα, ακόμα μεγαλύτερης έκτασης, παρατηρείται και στις μέρες μας λόγω του Εμφυλίου στη Συρία, με έντονο αντίκτυπο στον

ελλαδικό χώρο, και πιο συγκεκριμένα στο Αιγαίο, που αποτελεί βασική είσοδο των προσφύγων στην Ευρώπη. Η εν εξελίξει προσφυγική κρίση αποτελεί παροξυσμό ενός προϋπάρχοντος φαινομένου που προέκυψε μέσα στη συγκυρία των διαδοχικών κρατικών καταρρεύσεων και πολέμων στην ευρύτερη περιοχή της κεντρικής και δυτικής Ασίας. Η σημερινή έκφραση της προσφυγικής κρίσης συμπλέκεται με το φαινόμενο της οικονομικής μετανάστευσης και γίνεται δυσδιάκριτη από αυτή. Αυτό αποτελεί ένα νέο, μείζον και ιστορικό γεωπολιτικό δεδομένο παράγωγο με τη σειρά του σημαντικών γεωπολιτικών αλλαγών στο χάρτη. Το αποτέλεσμα αυτής της συνθήκης είναι να δημιουργηθούν στις χώρες υποδοχής προβλήματα στέγασης τα οποία έπρεπε να λυθούν με τρόπο παραγωγικό. Η ζωή των προσφύγων άλλαξε βίαια, η καθημερινότητά τους μετατράπηκε σε ένα είδος τιμωρίας, μακριά από τις συνήθειες, τους ρυθμούς και τις σχέσεις που την όριζαν πριν. Στην προσπάθειά τους να “ταιριάξουν” στη χώρα που κατέληξαν -είτε ηθελημένα είτε από ανάγκη- έπρεπε να αλλάξουν

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

όλη τους την καθημερινότητα και πολλά από τα στοιχεία του πολιτισμού τους να μείνουν πίσω στη χώρα τους. Ο πιο συνηθισμένος δρόμος εισόδου στην Ευρώπη είναι μέσω της Τουρκίας στην Ελλάδα, από τα ανατολικά σύνορα της χώρας. Στα σημεία υποδοχής δημιουργήθηκαν χώροι κράτησης των μεταναστών- προσφύγων έως ότου αποφανθεί η διοίκηση εάν μπορούσαν να απελαθούν στη χώρα προέλευσής τους, αν και αυτό στις περισσότερες περιπτώσεις κρίθηκε αδύνατο είτε γιατί δεν μπορούν να γίνουν απελάσεις σε χώρα που βρίσκεται στην εμπόλεμη ζώνη είτε γιατί οι πρόσφυγες είχαν πετάξει τα χαρτιά που μαρτυρούσαν την προέλευσή τους ώστε οι αρχές να μπορέσουν να επιβεβαιώσουν τη χώρα από την οποία κατάγονταν. Κοινό χαρακτηριστικό των κέντρων κράτησης είναι η θέση τους σε ακατοίκητες περιοχές, μακριά από τις πόλεις, ώστε να μην “ενοχλούν” την καθημερινότητα των κατοίκων. Κανένας

από τους χώρους αυτούς δεν έχει την απαραίτητη υποδομή για τη φιλοξενία ανθρώπων, ειδικά τις περιόδους εκείνες,

συνήθως τους καλοκαιρινούς μήνες, που ο αριθμός τους αυξάνεται κατά πολύ και ξεπερνά τη χωρητικότητα των κέντρων. [03] Τα στρατόπεδα των ευρωπαϊκών χώρων παρουσιάζουν έντονες διαφοροποιήσεις ως προς τη διοικητική και ανθρωπιστική αντιμετώπισή τους. Κοινός παρονομαστής όλων είναι ότι οι άνθρωποι που καταλήγουν εκεί αντιμετωπίζονται ως ενιαία ομάδα, όχι ως διακριτές προσωπικότητες. Κατ’αυτό τον τρόπο, γίνεται φανερό πως όποιος και αν είναι ο τελικός στόχος αυτών των στρατοπέδων, αποτελούν μέρος του γενικότερου μηχανισμού αποκλεισμού όσων θεωρούνται απειλή για την καθαρότητα του κάθε λαού. Η δημιουργία και η εξέλιξη του δικτύου των στρατοπέδων των προσφύγων συνάδει με την εξέλιξη των ροών τους και τις ευρύτερες συνθήκες που τους επηρέαζαν. Στην Ελλάδα, οι πρώτες δομές για τους πρόσφυγες εντοπίστηκαν στις ακτές των νησιών το καλοκαίρι του 2015. Επίσημα καταγράφηκαν 850.000 πρόσφυγες, ενώ ανεπίσημα εκτιμάται ότι περισσότεροι από 1.000.000 πρόσφυγες, από τους οποίους 38% παιδιά, περνούσαν από τη χώρα εκείνο το διάστημα. [04]

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

Τα συγκροτήματα πολυκατοικιών που έχουν δημιουργηθεί σε όλες αυτές τις χρονικές περιόδους για τους πρόσφυγες συγκεντρώνουν τα λειτουργικά, αισθητικά και ιδεολογικά χαρακτηριστικά της εποχής του μεσοπολέμου. Βασικό προβληματισμό των αρχιτεκτόνων αποτελεί η διαδικασία ενσωμάτωσης τους συγκροτήματος σε αστική κλίμακα, μέσα από την ενσωμάτωση πολλαπλού προγράμματος που αναφέρεται τόσο στις κατοικίες όσο και στη πόλη και αντίστοιχα τη σχεδιαστική μεταβολή της μορφής του. Η εξαναγκαστική συμβίωση αποτέλεσε το υπόβαθρο μιας οργανωμένης κοινοβιακής συγκατοίκησης που δεν την έτρεφε μόνο η ανάγκη, αλλά και το όραμα ενός κόσμου πιο δίκαιου και ανθρώπινου. Οι “ομάδες συμβίωσης”

κατοικούν την εξορία ως μια μικρή ουτοπία γεννημένη στις συνθήκες της εξαίρεσης, στις συνθήκες της καταστροφής του “κανονικού”, έξω από την κοινωνία αλλά και μέσα της ταυτόχρονα. [05] Ο χώρος δημιουργείται ως σχέση μεταξύ των αντικειμένων, προκαλώντας σχέσεις εξάρτησης ή ανεξαρτησίας. Στην Ελλάδα του 2016 περίπου 55.000

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

μονάδες κατοίκησης

πρόσφυγες έμειναν παγιδευμένοι λόγω του κλεισίματος των συνόρων της Αυστρίας, της Σλοβενίας, της Σερβίας και της Σλαβομακεδονίας. Σε όλη τη χώρα, δημιουργήθηκαν εκατοντάδες διαφορετικά σημεία συγκέντρωσης, ανοιχτά στρατόπεδα και οργανωμένοι από το κράτος ξενώνες. Το κύριο δίκτυο, που εκτείνεται από τα νησιά του Αιγαίου στα βόρεια σύνορα της χώρας, αριθμεί πάνω από πενήντα κατασκευές για πρόσφυγες. Ορισμένες από αυτές ήταν αυτο-οργάνωτες, άλλες κατασκευάστηκαν από εθελοντές ή ΜΚΟ και άλλες από το στρατό ή από τους δήμους. Στην κατηγορία της στέγασης σε οικιστικές μονάδες περιλαμβάνονται και οι αυτο-οργανωμένες δομές καθώς και οι κρατικές. Χαρακτηρηστικά αναφέρονται κάποιες μονάδες διαφορετικής διαχείρισης. Υπάρχουν τρεις στην Ήπειρο [Κόνιτσα, Δολιανά, Τσεπέλοβο] οι οποίες διοικούνται από το κράτος, μια στην Πελοπόννησο [Μυρσίνη Ηλείας] που διοικείται από το δήμο και μια στην Αθήνα [City Plaza Hotel] που βρίσκεται σε ένα εγκαταλελειμμένο ξενοδοχείο και διοικείται εξόλοκλήρου από εθε-

λοντές. Αποτελούν δομές στις οποίες αναμένεται να παρατηρηθούν συνθήκες χάους λόγω της έλλειψης οργάνωσης, αντίθετα, είναι αρκετά οργανωμένες, συνήθως σε οργανικές μορφές, οι οποίες έδρασαν καταλυτικά για τον τελικό σχηματισμό των στρατοπέδων. Η εξέλιξη του δικτύου των καταυλισμών τον Μάιο του 2016 καταγράφει 4 κλειστά στρατόπεδα, 42 ανοικτά και 5 άτυπους καταυλισμούς. Η χωρητικότητα των καταυλισμών ποικίλει, από 300400 άτομα μέχρι 3.000 άτομα. Όταν τέθηκε σε λειτουργία ο καταυλισμός της Ειδομένης, η χωρητικότητά του έφτασε σχεδόν τα15.000 άτομα. [06]

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

Σκίτσο του Η. Μακρή. 12 | 04 | 2016

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

επαναπροσδιορισμός του όρου ταυτότητα

Με το μεταναστευτικό ζήτημα προβάλλεται επιτακτική η ανάγκη μιας νέας πολιτικής συνείδησης που έχει σκοπό να επαναδιατυπώσει έννοιες που μέχρι σήμερα γνωρίζαμε ως προς τον κοινωνικό βίο και τις κοινωνικές αφηγήσεις. Όπως έχει αναφέρει ο Γ.Τζιρτζιλάκης, ο όρος “μετα-αρχιτεκτονική” [07] χαρακτηρίζει τη νέα συνθήκη των πόλεών μας. Είναι αυτή η συνύπαρξη των μεγάλων αρχιτεκτονημάτων και των μνημείων με τις νέες συνθήκες κατοίκησης, που οδηγούν την πόλη πέρα από την αρχιτεκτονική. Οι χωρικές εγκαταστάσεις και τα προσωρινά καταφύγια δεν είναι παρά η βασική έκφανση της μετα-αρχιτεκτονικής. Οι ετεροτοπίες ως τόποι του “έτερου”, του άλλου, του διαφορετικού, του μη κανονικού, του άγνωστου που διαταράσσει βίαια τη μέχρι τώρα συνθήκη. [08] Η ετεροτοπία κατοίκησης ορίζεται με σαφήνεια αν αναλογιστεί κανείς τις διαφορές της από τον κυρίαρχο τρόπο οργάνωσης του χώρου όπως τον γνωρίζαμε. Τείνει να αποτελεί ένα “πέρασμα” προς το διαφορετικό, μια

παγιωμένη συνθήκη. Το ξένο αντικατοπτρίζει μια νέα συνθήκη με διαφορετική ταυτότητα. Η ταυτότητά μας διαμορφώνεται μέσω της συναναστροφής με άλλους, των απόψεών μας για εκείνους και των απόψεών τους για εμάς. Υπό αυτό το πρίσμα, πρέπει να αποσαφηνιστεί και η ικανότητα του ατόμου που κρίνει να εκτιμήσει τα χαρακτηριστικά του άλλου, καθώς θα πρέπει να συμφιλιωθεί η υποκειμενικότητα της αντίληψης, του γούστου και της εμπειρίας της επίδρασης με μερικά αντικειμενικά χαρακτηριστικά του ατόμου που κρίνεται. Το εγώ και ο άλλος αποτελούν έννοιες που ενεργοποιούν την ατομική, καθώς και την κοινωνική ζωή, μέσω της διατύπωσης των αναγκών των δύο πλευρών. Πάντα όμως υπάρχουν κάποιες σταθερές αναφορές όπως η γλώσσα, οι αξίες, οι παραδόσεις και το γεωγραφικό περιβάλλον. Η ρήξη και η διαφορετικότητα καθιστούν αμφισβητήσιμη την πολιτισμική καθαρότητα. Η καθημερινή ζωή τείνει να πολωθεί μέσω της σφαίρας του ιδιωτικού και του δημόσιου. Αυτές οι δύο σφαίρες που αναπτύσσονται, βρίσκονται σε στενή

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

σχέση μεταξύ τους, χωρίς να μπορούν να εξαλήψουν την πόλωση. Το σπίτι μετα-

μορφώνεται σε τόπο όπου επιτελείται η πρόσληψη του ξένου μέσα στα όρια αυτού του χώρου που χωρίς την υποδοχή του ξένου θα παρέμενε ένας κλειστός χώρος που θα απέκλειε τον ξένο [και συνακόλουθα τον οικοδεσπότη] από τον κόσμο. Ό,τι προέρχεται θύραθεν, από την πόρτα του σπιτιού, έρχεται από έξω, προσλαμβάνεται, οικειοποιείται και μεταμορφώνει με την παρουσία του ξένου το κλειστό στον κόσμο εσωτερικό του σπιτιού σε ανοιχτό συν-χωρητικό τόπο κοινωνίας με τον άλλο. Με αυτό τον τρόπο παύει ο ξένος να είναι φυλετικά και εθνικά ξένος [...]. [09]

Είναι γνωστό στις μέρες μας πως η Ευρώπη, παρά την εικόνα της ενότητας που θέλει να περάσει προς τα έξω, προσπαθεί να εξουδετερώσει κάθε ίχνος διαφορετικότητας εντός της, προσθέτοντας εμπόδια στην καθημερινότητα των διαφόρων ομάδων. Οι διαφορετικές ταυτότητες βρίσκονται σε συνεχή σύγκρουση που τελικά οδηγεί στην όσμωση. Για πολλά χρόνια η αρχιτεκτονική αντιμετώπιζε με φόβο και απόρριψη τις νέες συνθήκες. Γεγονός που γίνεται αντιληπτό αν παρατηρήσει κανείς πόσες εκτεθειμένες ομάδες του πληθυσμού υπάρχουν ακόμα και σήμερα λόγω σχεδιαστικής αδιαφορίας. Οι εθνικιστές,

με τις πολιτικές τους παρατάξεις που εκτρέφουν μισαλλοδοξία, αποδέχονται τον τοπικισμό, εφόσον αυτός λειτουργεί θετικά ως προς τη δημιουργία μιας ενότητας του έθνους. Μιας συνολικής εθνικής ταυτότητας μέσω επιμέρους ετεροτήτων. Γεγονός που έρχεται σε αντίφαση με τον ορισμό του τοπικισμού, ο οποίος ουσιαστικά λειτουργεί ως κατακερματισμός του χάρτη, αποτελούμενος από μια μεγάλη ομάδα- ενότητα η οποία για να υπάρξει τελικά πρέπει να εξομοιώσει οποιαδήποτε διαφορά παρουσιάζεται στο εσωτερικό της. Γίνεται εμφανής η κατάχρηση της πολιτιστικής και εθνικής καθαρότητας ως δημαγωγό για τη δημιουργία εύπορου “εδάφους” εκμετάλλευσης, από μεμονωμένες ομάδες, με ποικίλους τρόπους, για λόγους που απέχουν από το αρχικό εγχείρημα. Καθοδηγείται μεθοδευμένα ώστε να αποτελέσει πόλο συσσώρευσης πλούτου ή ακόμη και “θέσεων εργασίας” σε ρόλους κλειδί για την έκβαση των γεγονότων, όπως σε αυτόν του βουλευτικού εκπροσώπου.

Αν δε μπορεί να υπάρξει υγιές πρόσωπο του τοπικισμού αποδεσμευμένο από

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

καθαριότητα

μηχανισμούς που συγκροτούν τις διακρίσεις, το διαχωρισμό και το ρατσισμό, θα μπορούσαμε στη θέση του να αναζητήσουμε και να ξαναορίσουμε θεραπευτικά την ουτοπία και να την ονομάσουμε ετεροτοπικισμό. [10] H καθαριότητα έχει γίνει αντιληπτή ως αντανάκλαση της διαδικασίας του πολιτισμού . [11]

H φαινομενολογία ως όρος έχει εισαχθεί από τον 18ο αιώνα, για να δηλωθεί η διδασκαλία της αισθητής εμπειρίας, δηλαδή το πώς παρίστανται τα πράγματα μέσω των αισθήσεων, το πως φαίνονται. Ο Καντ, ανέλυε τη φαινομενολογική διάσταση των αισθητών πραγμάτων της εμπειρίας, σε αντιδιαστολή με τις a priori προυποθέσεις της, των μορφών του χώρου, του χρόνου και των κατηγοριών του νου. Ο επιθετικός προσδιορισμός “ωραίος” -μαζί με τις λέξεις “όμορφος”, “χαριτωμένος”, “θαυμάσιος”, “υπέροχος” κι άλλες παρόμοιες εκφράσεις- χρησιμοποιείται συχνά για να υποδηλώσουμε κάτι που μας αρέσει, εμπεριπέχοντας πάντα την υποκειμενική οπτική αντίληψη. Δίνεται η εντύπωση, λοιπόν, πως με την έννοια

αυτή ό,τι είναι ωραίο ισοδυναμεί με ό,τι είναι και καλό, και πράγματι σε πολλές ιστορικές περιόδους δημιουργήθηκε μια ιδιαίτερα στενή σχέση Ωραίου και Καλού . [12] Κάθε πολιτισμός, παράλληλα με τη δική του αντίληψη περί Όμορφου, ανέπτυξε και μια δική του ιδέα για το Άσχημο. Διάφορες αισθητικές θεωρίες, από την Αρχαιότητα ως το Μεσαίωνα, αντιμετωπίζουν το Άσχημο ως το αντίθετο του Ωραίου, μια δυσαρμονία που παραβιάζει τους κανόνες εκείνης της αναλογίας στους οποίους βασίζεται το φυσικό ή ηθικό Κάλλος, ή μια στέρηση που αφαιρεί από ένα ον αυτό που εκ φύσεως θα έπρεπε να έχει. Η συμπαρουσία των δύο αντιθετικών εννοιών, εκφράζει τη δυνατότητα που είναι πάντοτε παρούσα και επαληθεύεται περιοδικά, της εισβολής του χάους στην αρμονική ομορφιά. Η εύρεση της ισορροπίας ανάμεσα στις δύο αντιθετικές πλευρές αποτελεί το κλειδί για την επίτευξη της καθολικής αρμονίας. Εκείνο που μεμονωμένα μπορεί να θεωρηθεί άσχημο, μοιάζει όμορφο στο πλαίσιο της γενικότερης τάξης. Αυτό συμβαίνει επειδή η τάξη στο σύνολό της είναι ωραία, και

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

και από αυτή την οπτική γωνία αποκαθίσταται ακόμα και το τερατώδες που συμβάλλει στην ισορροπία της τάξης. Όπως αναφέρει και ο Γ.Τζιρτζιλάκης στην προσπάθεια προσέγγισης του όρου υπονεωτερικότητα: Η “αδυναμία” και το “ανεπανόρθωτο”λειτουργούν εδώ ως μεταφορά, δηλαδή ως υποκατάστατο του σημαίνοντος, εφόσον, με ψυχαναλυτικούς όρους, ορίζουν κάτι μέσω ενός άλλου πράγματος. Εκτός των ανωτέρω, έχει άτυπα καθιερωθεί μέσα στις κοινωνίες ένας παραλληλισμός του όμορφου με το καθαρό και του άσχημου με το βρώμικο. Οι σχετικές διακρίσεις μεταξύ όμορφου και άσχημου, τάξης και αταξίας , καθαρού και βρώμικου, ιερού και το βέβηλου αποτελούν σημαντικά δομικά στοιχεία του χώρου, αλλά και της εν γένει διάρθρωσης της κοινωνίας. Μέσα από τις τελετουργίες που σχετίζονται με τις υποκειμενικές έννοιες της καθαριότητας και της βρωμιάς, ο πολίτης προσπαθεί να διατηρήσει μια συγκεκριμένη “πραγματικότητα”, η οποία μπορεί να οριστεί ως γεωκοινωνική θέση του στο χάρτη των κοινωνικών σχέσεων- κοινωνικού

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

Σκίτσο του Η. Μακρή. 15 | 12 | 2015

συνόλου. Ο Douglas [13] στο έργο του υποστηρίζει ότι ο κοινωνικός κόσμος έχει μια δομή που αποτελείται από τα όρια και τους κοινωνικούς φορείς και όλα γίνονται αντιληπτά μέσω αυ-τών των σχημάτων. Mέσω της ηθελημένης βρωμιάς και διαταραχής, επιτυγχάνεται εν τέλη η οργάνωση του περιβάλλοντος. Η καθαριότητα και η βρωμιά έχει αποδειχθεί ότι είναι μεγάλης ιστορικής σημασίας για τη δημιουργία, μετατόπιση ή και εξάλειψη των ορίων μεταξύ των υψηλότερων και χαμηλότερων κοινωνικών στρωμάτων του Δυτικού κόσμου, αλλά σε μεγάλο βαθμό και του Ανατολικού.

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

ανεστιότητα

Η κατοίκηση ορίζεται στο Λεξικό των Liddell και Scott ως “διαμονή σ’έναν τόπο”, εκ του “κατ-οικέω, διαμένω, διαβιώ ως κάτοικος, εγκαθίσταμαι, αποικώ σε Ηροδ., Ευρ.”. Αξίζει να παρατηρήσουμε τις νοηματικές καταβολές που ανιχνεύονται στο ρήμα “οικέω”, “οίκος” (ο-ίκος), εκ του ίκω, ικνούμαι, που σημαίνει “έρχομαι, καταφθάνω σε έναν τόπο”. Υπ’αυτή την έννοια, “ο-ίκος”, σημαίνει εις τον χώρον μου φθάνω: “Οίκον= οίκονδε, οίκαδε, προς το σπίτι, προς την πατρίδα, σε Ομήρ. Οδ. [...] απ’οίκου, μακριά απ’την πατρίδα, στον ίδ.” [14]

Έχει επικρατήσει σε όλους τους λαούς, η πρωταρχική μορφή κοινωνικοποίησης και οικείωσης του χώρου να επιτυγχάνεται από την οικεία του ανθρώπου, την εστία του. Στο χώρο που ξέρει καλά, που έχει γνώριμα όρια και κάθε φορά τον υποδέχεται και τον διαμορφώνει. Στην αρχαιότητα είχε επικρατήσει ο όρος εστία, από την φωτιά που έκαιγε στο κέντρο της οικείας και καλούσε τους πάντες γύρω της, καθώς και γιατί πίστευαν πως οι εφέστιοι θεοί προστάτευαν τους οικούντες ανθρώπους και πρόσθεταν στο χώρο θαλπωρή. Η

εστία- σπίτι είναι μέρος ενός ευρύτερου συνόλου: της γειτονιάς, της πόλης και κατ’επέκταση αυτού που ο καθένας μας

αποκαλεί πατρίδα. “Η πατρίδα έτσι είναι σε μεγέθυνση αυτό που είναι ο μικρόκοσμος της πατρικής μας εστίας”. Το σπίτι είναι -και θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως τέτοιο- ζωντανός οργανισμός, κυρίως λόγω της συχνής εναλλαγής των προσώπων που το κατοικούν. Αν χάσει τη ζωντάνια του, τότε θα μεταμορφωθεί σε ένα τείχος με άμεση απόρροια την αποξένωση, την απομόνωση και των εγκλισμό του ανθρώπινου είναι εντός του. Για τον άνθρωπο του ουμανισμού η εστία αποτελούσε το κέντρο του κόσμου, εν αντιθέσει με τον μετα-ανθρωπιστικό άνθρωπο, ο οποίος βρίσκεται σε μια διαρκή αναζήτηση της εστίας του. Όπως έχει αναφέρει σε κείμενό της η Σ. Αντωνακάκη, σπίτι μας δεν είναι μόνο [15]

ο οικείος τόπος της καθημερινής ζωής – η κατοικία μας- αλλά και άλλοι τόποι στους οποίους αφιερώνουμε χρόνο πολύτιμο και δημιουργικό [..] [16] Τέτοιους τόπους συμβίωσης μέσα στην πόλη αποτελούν τα τοπόσημα, οι κόμβοι, οι οι έντονα φορτισμένες με μνήμες περιοχές, καθώς και η ίδια η πορεία του ατόμου. Οι καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης που

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

προκαλούν έντονη κινητικότητα στις πόλεις παρουσιάζουν μια πολυδιάστατη ερμηνεία. Τα προσωρινά καταφύγια, η αυθαίρετη δόμηση, οι ανακυκλώσεις αντικειμένων και οι φορητές- νομαδικές κατοικίες είναι ένα είδος νέας αρχι τεκτονικής, απόρροια των νέων συνθηκών, που προκαλεί διασπορά της πόλης. Η εναλλακτική κατοίκηση δεν

είναι κάποια περιχαρακωμένη περιοχή, αλλά η ίδια η συνθήκη της σύγχρονης αρχιτεκτονικής, η συνθήκη της σύγχρονης ζωής. [17] Εφόσον ο άνθρωπος ξεκίνησε να σκέφτεται την ανεστιότητα, έφερε στην επιφάνεια την επανεξέταση του όρου κατοίκηση. Η εναλλακτική κατοίκηση, λόγω των συνθηκών εκτάκτου ανάγκης, αποτελεί την ίδια τη συνθήκη της αρχιτεκτονικής. Αυτό που καλείται να πετύχει ο σύγχρονος άνθρωπος είναι η εξοικείωση με την κινητικότητα, την αποκοπή του από την έννοια του “ανήκειν” και τις ασταθείς διαμονές του. Για την ένταξή του στο νέο κοινωνικό σύνολο που καλείται να αντιμετωπίσει, απαιτείται εγκόλπωση του παρελθόντος του. Η συνεχής αναζήτηση νέων τόπων μέσω του κατακερματισμού του χάρτη σε

υποσύνολα τόπων, μας οδηγεί μοι-ραία σε μια κατασκευασμένη λατρεία του τόπου, καταλήγοντας τοπικιστές ασήμαντων τόπων λόγω των αναμνήσεων που έχουμε δημιουργήσει σε αυτούς. Οι γεωγραφικές αλλαγές και οι μετεγκαταστάσεις πληθυσμών σε άλλα μέρη, καθιστούν εύθραστες τις ταυτότητες, αμφισβητούν την πολιτισμική καθαρότητα και, παράληλα, θέτουν υπό αμφισβήτηση τον όρο ταυτότητα. Για να καταφέρει μια μονάδα να λειτουργήσει ως μέρος του συνόλου θα πρέπει να καταφέρει να απαρνηθεί τις μνήμες, καθώς και τις κοινωνικές και πολιτισμικές αντιφάσεις που προκαλούν διχασμό. Όπως σημειώνει ο Ζ. Κοτιώνης: “Σε μια εποχή κα-

τίσχυσης της γενικής, οικουμενικής μικρομπουρζουαζίας, όπου ποσοστιαία οι κάτοικοι των δυτικών κοινωνιών διαθέτουν στέγη και εστία, προστασία και ασφάλεια περισσότερο από ποτέ άλλοτε, καθώς οι “άλλοι” καταβαραθρώνονται στην ένδεια των πολέμων, της φτώχειας και της προσφυγιάς, ο κλονισμός της εστιότητας και η ριζική έκθεση σε μια εξωτερικότητα παρουσιάζεται ως η μόνη πραγματική δυνατότητα.” [18]

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

Υπάρχει και μια φιλοσοφική σκέψη που εκφράζεται πιο ριζοσπαστικά από τον Heidegger, ο οποίος ήδη από το 1951, και άρα μετά το τέλος και του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου που παρουσιάζεται ανεπάρκεια κάθε προσπάθειας εκδήλωσης ανθρωπισμού, έκρινε πως η πραγμάτωση του ανθρώπινου “είναι” επέρχεται πιο λογικά περισσότερο μέσω της αναζήτησης εστίας και λιγότερο κατά την ύπαρξη αυτής. Πιο συγκεκριμένα, η σκέψη του Heidegger ήταν η εξής: μέρος του ανθρώπινου “είναι”, είναι η ανακάλυψη της πατρίδας. Βασική όμως προϋπόθεση αυτής της ανακάλυψης είναι η αναζήτηση, αναζήτηση που επιτυγχάνεται πιο εύκολα όταν είναι κανείς ανέστιος. Ως εκ τούτου, ο Heidegger πίστευε πως μέρος του ανθρώπινου “είναι”, είναι η ανεστιότητα, το ταξίδι και όχι ο προορισμός. Συγκεκριμένα, όπως φαίνεται και από το βιβλίο “...η υποτι-

θέμενη ανακάλυψη της πατρίδας επιτείνει στην πραγματικότητα την ανεστιότητά του, αφού δεν του επιτρέπει να κατοικήσει αυθεντικά στη θνητή, δηλαδή πεπερασμένη, ουσία του. Στο είναι του ανθρώπου ανήκει η νοσταλγία για

μια πατρίδα που δεν μπορεί ποτέ να ικανοποιηθεί. Σε αυτή τη νοσταλγία έχει μάλιστα τις ρίζες του και το φιλοσοφικό σκέπτεσθαι. Σκεπτόμαστε διότι αισθανόμαστε από παντού εκπατρισμένοι, διότι πουθενά δε νοιώθουμε ότι είμαστε στο σπίτι μας παρά μόνο όταν είμαστε καθόδόν προς το είναι μας, προς την καθαυτό πατρίδα μας.“ [18] Η άποψη αυτή βεβαίως ελέγχεται τόσο για την σημειολογία της εποχής στην οποία εκφράστηκε [έξι χρόνια μετά τον Β΄Παγκόσμιο πόλεμο, μετά από τρομακτικές καταστροφές ιστορικών διαστάσεων, βομβαρδισμούς πόλεων και σημαντικές πολιτικές ανακατατάξεις], όσο και για το ίδιο το περιεχόμενό της, αφού αντιμετωπίζει τους ανθρώπους ως εκ των προτέρων ανέστιους και θέτει ως θέσφατο την αναζήτηση εστίας, αλλά και εν γένει πατρίδας από αυτούς. Μια τέτοια άποψη μπορεί να εκφραστεί ακόμα και σήμερα, όσον αφορά στο προσφυγικό ζήτημα, είναι δηλαδή διαχρονική, παρά το ότι εκφράστηκε πριν από σχεδόν 65 χρόνια. Ως εκ τούτου, αποτελεί, έστω και μεμονωμένα, μια διαφορετική γνώμη που αντιμετωπίζει με ριζοσπαστικό, έως και αμφιλεγόμενο ως προς την ευαισθησία του τρόπο, έννοιες όπως η εστία και η πατρίδα.

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

υποσημειώσεις [01] Woods L. “TERRIBLE BEAUTY 2: the ineffable” [24/7/10] [02] Γεωργακόπουλος Τ. Κατοικώντας την εξαίρεση στο Αρχιπέλαγος. Το Αιγαίο: μια διάσπαρτη πόλη, Κατάλογος 10η Διεθνής Έκθεση Αρχιτεκτονικής -Μπιενάλε Βενετίας. Πρόλογος. [03] Λαφαζάνη Ο. Κατοικώντας την εξαίρεση στο Αρχιπέλαγος. Το Αιγαίο: μια διάσπαρτη πόλη, Κατάλογος 10η Διεθνής Έκθεση Αρχιτεκτονικής -Μπιενάλε Βενετίας. 1.4.6 θάλασσα προς φυγή.. προς έλευση... σ.415 [04] Μπελαβίλας Ν. | Πρέντου Π. From Grassroots to Urban Prototypes. The typologies of refugees camps in Greece. International Conference on Urban Autonomy and the Collective City. Αθήνα. [ Onassis Cultural Center] 2016 [05] Σταυρίδης Σ. Κατοικώντας την εξαίρεση στο Αρχιπέλαγος. Το Αιγαίο: μια διάσπαρτη πόλη, Κατάλογος 10η Διεθνής Έκθεση Αρχιτεκτονικής -Μπιενάλε Βενετίας. σ.164 [06] Μπελαβίλας Ν. | Πρέντου Π. ό.π. [07] Yorgos Tzirtzilakis, The Installation as a Dwelling Machine. Towards a Post-Planned Condition of the Objects, Claudia Zanfi (επιμ.). Going Public 04. Maps, Confines and New Geographies, Silvana Editoriale. Milano. 2004. σ. 131-141. [08] Γρηγοριάδης Γ. Η ελάχιστη δομή. Σκηνές της καλύβας. Οι “άλλοι τόποι” και το άρωμα της ντομάτας. Από την ετεροτοπία στον ετεροτοπικισμό. Κριτική. Αθήνα. 2014. σ.173 [09] Καναρέλης Θ. Κατοικία Σχεδιάζω, Κατασκευάζω, Σκέπτομαι. Διαμονή ή Κατοίκηση: περιβάλλον ελεύθερο οίκου ή οίκος: ελεύθερο περιβάλλον. University Studio Press. Θεσσαλονίκη. 2015. σ. 275 [10] Γρηγοριάδης Γ. ό.π. σ.178 [11] Vigarello G. Le Propre et le sale : l’hygiène du corps depuis le Moyen Âge. Paris, Seuil 1985 [12] Ουμπέρτο Έκο, Ιστορία της ομορφιάς, σ. 8 [13] Douglas M. The idea of a Home: A kind of space, Social Research. 1991

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

[14] Henry George Liddell και Robert Scott, Επιτομή του Μεγάλου Λεξικού της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (1989). Εκδόσεις Πελεκάνος. Αθήνα. 2007. [15] Κώστας Μιχαηλίδης. Η εστία του ανθρώπου. Το έραν και το είναι. Εκδόσεις των φίλων. 2000 [16] Αντωνακάκη Σ. Συμβιώσεις. Σημειώσεις γύρω από την έννοια της “συμβίωσης”. Εκδόσεις Καστανιώτη. Αθήνα. 2015. σ.52 [17] Τζιρτζιλάκης Γ. Η ετεροτυπία της καλύβας. Η ελάχιστη δομή [σκηνές της καλύβας]. Ο χωριάτης και η μηχανή. Για μια ελάσσονα αρχιτεκτονική. Κριτική, Αθήνα. 2014. σ.24 [18] Martin Heidegger. Κτίζειν, Κατοικείν, Σκέπτεσθαι . [Εισαγωγή-μτφ] Γιώργος Ξηροπαϊδης. Πλέθρον. 2008 [19] Κοτιώνης Ζ. Συμβιώσεις. Χωρίς εστία, χωρίς ταυτότητα: Τέσσερις εικόνες για το μετα-ουμανιστικό υποκείμενο. Εκδόσεις Καστανιώτη. Αθήνα. 2015. σ.52

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

Ιστορική αναδρομή 2.1 Dadaab. Η παραγκούπολη της Κένυας 2.2 Calais. H αυτοσχέδια πόλη των “containers” στη Γαλλία

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

Jerome Delay | AP

Dadaab σημαίνει “το βραχώδες, σκληρό μέρος”

Το ποσοστό των εκτοπισμένων ανθρώπων στον κόσμο συνεχώς ανεβαίνει. Ένας από τους κύριους λόγους είναι ότι ο αριθμός των προσφύγων, δηλαδή των ανθρώπων που έχουν εκτοπιστεί για περισσότερο από πέντε χρόνια - σε ορισμένες περιπτώσεις για ολόκληρες γενιές - δεν μειώνεται, αντιθέτως, λόγω των συνεχιζόμενων συνθηκών κρίσης ανά τον κόσμο, αυξάνεται με ταχύτατους ρυθμούς. Στην Κένυα, σήμερα, η τρίτη μεγαλύτερη πόλη μετά το Ναϊρόμπι και τη Μομπάσα, δεν είναι πόλη αλλά παραγκούπολη προσφύγων. Φέτος, το συγκρότημα Dadaab γίνεται εικοσιπέντε ετών’ μικρό διάστημα για πόλη, αλλά μεγάλο για μια κατασκήνωση που αρχικά είχε σκοπό να αποτελέσει λύση βραχυπρόθεσμης κατοίκησης του προσφυγικού ζητήματος που είχε προκύψει στη χώρα. Κατασκευάστηκε το 1992 για 90.000 πρόσφυγες προερχόμενους από τον πόλεμο στη Σομαλία. Στη διάρκεια του πολέμου, οι πρόσφυγες μαζεύονταν κατά πολλοί στα σύνορα με την Κένυα και δημιούργησαν μια αυτοσχέδια πόλη από τέντες και σκηνές. Μια κατασκήνωση “ζούγκλα” όπως η πιο πρόσφατη στο Calais της Γαλλίας και στην Ειδομένη της Ελλάδας. Τα γεγονότα έδειξαν πως η ιστορία επαναλαμβάνεται, αλλά ο τρόπος διαχείρησης διαφέρει κατά περίπτωση. Σήμερα, το Dadaab έχει φτάσει να κατοικείται από 500.000 ανθρώπους εκ των οποίων, 350.000 είναι καταγεγραμένοι πρόσφυγες. To 2011, λόγω ενός νέου κύματος προσφύγων, δημιουργήθηκαν δύο καινούργια τμήματα του καταυλισμού για να καλύψουν τις ανάγκες των 150.000 προσφύγων από τη Σομαλία. Σύμφωνα με την UNHCR, από τα μέσα του 2015, το 80% των κατοίκων ήταν γυναίκες και παιδιά και το 95% ήταν υπήκοοι της Σομαλίας. Από τον καταχωρημένο πληθυσμό προσφύγων από τη Σομαλία, ο αριθμός των ανδρών και των γυναικών είναι ίσος. Κάθε χρόνο, χιλιάδες παιδιά γεννιούνται στα στρατόπεδα Dadaab. Ένας μεγάλος αριθμός ενηλίκων έχει περάσει όλη τη ζωή τους ως πρόσφυγας στο συγκρότημα. Η Κυβέρνηση της Κένυας είχε ανακοινώσει ότι σχεδίαζε να εκκενώσει την περιοχή έως το Μάιο του 2017, γεγονός που είχε δυσαρεστήσει πολύ τους κατοίκους. Τελικά, και έπειτα από δικαστική παρέμβαση, ο καταυλισμός παρέμεινε στη θέση του.

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

Οργάνωση του χώρου | Εγκατάσταση

Λόγω του συνεχιζόμενου πολέμου, από την πλευρά της κυβέρνησης της Κένυας, αποφασίστηκε μια πιο μόνιμη -αλλά και πάλι βραχυπρόθεσμη- συνθήκη κατοίκησης για τη διαχείριση της κρίσης που είχε εμφανιστεί στη χώρα. Σε συνεργασία με το UNHCR κατασκευάστηκαν, το 1992, τρεις καταυλισμοί μέσα στην έρημο. Τα ονόματά τους είναι: Hagadera [Αγκαντέρα], Ifo [Άιφο], Dagahaley [Νταγκαχέλεϊ] και το καθένα σχεδιάστηκε για να υποδεχθεί 30.000 πρόσφυγες. Επιπλέον αυτών των ατόμων, κατασκήνωσαν στη γύρω περιοχή, περίπου 30.000 εθελοντές και άτομα από μη κερδοσκοπικές οργανώσεις. Είναι ο μεγαλύτερος προσφυγικός καταυλισμός στον κόσμο και μέχρι σήμερα είναι γεμάτος. Οι νεοαφιχθέντες αναγκάζονταν να εγκατασταθούν σε πρόχειρα καταλύματα στα περίχωρα του καταυλισμού. Ο καταυλισμός σχεδιάστηκε έχοντας ως βάση τον ορθοκανονικό κάναβο. Ένα γράμμα χαρακτηρίζει το κάθε τμήμα του και ένας αριθμός την κάθε “γειτονιά”, για να υπάρχει σωστή καταγραφή και απόλυτη οργάνωση. Η Κυβέρνηση ήθε-

λε τους πρόσφυγες απομονωμένους στην περιοχή, γι’αυτό τοποθέτησε εμπόδια στις πιθανές διεξόδους τους και δημιούργησε φαρδύς δρόμους για να υπάρχει συνεχής έλεγχος από την αστυνομία. Βασικές απαιτήσεις της κυβέρνησης αποτέλεσαν από την αρχή η καλή ορατότητα, ο έλεγχος και η σωστή εποπτεία του συνόλου της κατασκήνωσης. Μέχρι στιγμής δεν έχει υπάρξει κανένα κρούσμα εγκληματικότητας από την πλευρά των προσφύγων. Για την εγκατάστασή τους στο σχεδιασμένο χώρο, σε κάθε οικογένεια δόθηκε από μια σκηνή και για την περίφραξη της ιδιοκτησίας τους χρησιμοποιήθηκαν αγκάθια από φυτά της γύρω περιοχής. Κάθε δύο εβδομάδες περνούσε ένα φορτηγό με προμήθειες φαγητού: φασόλια, σιτάρι και αλεύρι’ το νερό ερχόταν, επίσης, με φορτηγό. Με την πάροδο του χρόνου και την παγίωση του καταυλισμού, έγινε γεώτρυση με αποτέλεσμα να είναι πιο άμεσα και εύκολα προσεγγίσιμο το πόσιμο νερό από τους κατοίκους. Όπως μια τυπική αστική περιοχή, το Dadaab περιλαμβάνει κτίρια δημόσιας

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

υπηρεσίας όπως σχολεία και νοσοκομεία. Το στρατόπεδο Ifo II, για παράδειγμα, περιλαμβάνει θρησκευτικούς χώρους, κέντρο φροντίδας ατόμων με αναπηρία, αστυνομικά τμήματα, νεκροταφεία, σταθμό λεωφορείων κ.ά. Σύντομα μετά την εγκατάσταση κατασκευάστηκε από εθελοντές ένας ειδικός χώρος στο κέντρο της πόλης που θα μπορούσαν οι πρόσφυγες να ανοίξουν μικρά καταστήματα στους, τοποθετημένους από την κυβέρνηση, πάγκους. Παράλληλα, εκτός από τις σκηνές, ορισμένοι κάτοικοι έχουν χτίσει πρόχειρα σπίτια στην προσπάθειά τους να ξεφύγουν από τη ζέστη του ήλιου της αφιλόξενης ερήμου. Κατά μέσο όρο, υπολογίζεται ότι ζουν τέσσερα άτομα σε κάθε “νοικοκυριό”. Σημαντική λεπτομέρεια της σωστής λειτουργίας του χώρου αποτέλεσε το γεγονός ότι το UNHCR, μετά από κάποιο χρονικό διάστημα, καθιέρωσε μια συνάντηση με εκλεγμένους αντιπροσώπους από κάθε κατασκήνωση -τρεις άντρες και τρεις γυναίκες- και έναν γενικό αντιπρόσωπο ολόκληρης της “πόλης”, κάτι σαν δήμαρχο για την πα-

ρουσίαση των προβλημάτων λειτουργίας του χώρου. Tη γενική εποπτεία της πόλης έχει η Κυβέρνηση της Κένυας και το UΝHCR, θέτοντας πολλούς περιορισμούς, καθώς η Κυβέρνηση δεν επιθυμούσε την μονιμοποίηση αυτής της συνθήκης. Απαγορεύεται ρηττά η χρήση τσιμέντου και άλλων μόνιμων κατασκευών, ενώ, δεν υπάρχει ηλεκτροδότηση ή αποχετευτικό σύστημα. Κατοικίες που είχαν κατασκευαστεί και έμοιαζαν με “κανονικές κατοικίες” γκρεμίστηκαν από την κυβέρνηση. Αξίζει να σημειωθεί σε αυτό το σημείο, πως ένα μεγάλο κομμάτι της οικονομίας της Κένυας στηρίζεται -πλέον- στους πρόσφυγες. Αποτελεί τη μεγαλύτερη αγορά μεταξύ του Ναϊρόμπι και του Μογκαντίσου και απασχολεί καθημερινά πολλές ειδικότητες’ γιατρούς, φύλακες, οδηγούς, κ.ά. Είναι μια μαύρη αγορά, που αποτελεί το ένα τέταρτο της συνολικής οικονομικής δραστηριότητας στη βορειοανατολική Κένυα. Η αγορά του Dadaab πουλάει από ντομάτες μέχρι φορτηγά και παρόλο που είναι παράνομη, έχει κέρδη που αγγίζουν

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

τα 20εκ. το χρόνο. Οι άνθρωποι που κατοικούν τον καταυλισμό κάνουν ότι καλύτερο μπορούν μέσα στη δύσκολη κατάσταση που βιώνουν. Πωλούν μέρος από τις ποσότητες τροφίμων του ΟΗΕ για να συσσωρεύσουν ένα μικρό κεφάλαιο και να επενδύσουν σε επιχειρήσεις για να προσφέρουν πράγματα που χρειάζονται οι υπόλοιποι πρόσφυγες: ρούχα, λαχανικά, κινητά τηλέφωνα.

Το ζωικό κεφάλαιο υπήρξε πάντα ο στυλοβάτης της σομαλικής οικονομίας, και το ίδιο συμβαίνει και στα στρατόπεδα του Dadaab. Στις τέσσερις το πρωί, κάθε μέρα, πάνω σε μια κρύα πλάκα σκυροδέματος, θανατώνονται έξι καμήλες. Καθώς τα μαχαίρια αστράφτουν στα λαιμό τους και το αίμα χύνεται σε γυαλισμένα κύπελλα, ο μουεζίνης καλεί τους μουσουλμάνους να προσευχηθούν. Στις επτά το πρωί, όταν ανοίγει η αγορά, πόδια, πλευρά και έντερα των καμηλών κρέμονται από μεταλλικούς γάτζους σε πολλά αυτοσχέδια κρεοπωλεία σε όλη την κατασκήνωση.

στηρίζεται από ένα περίεργο μείγμα πολιτικής ίντριγκας, γραφειοκρατικής αδράνειας, δωροδοκιών, λαθρεμπορίου και, παράλληλα, από το γεγονός ότι έχει αποτελέσει “σπίτι” για δύο ολόκληρες γενιές προσφύγων. Κανείς δεν θέλει να παραδεχθεί τη μονιμότητά της’ ούτε η κυβέρνηση που την φιλοξενεί, ούτε το UNHCR που πληρώνει τα έξοδά της, ούτε οι πρόσφυγες που την κατοικούν. Ενώ το συγκρότημα δεν εμφανίζεται σε κανένα άτλαντα της Κένυας, με βεβαιότητα μπορεί κανείς να πει ότι το στρατόπεδο Dadaab “είναι στο χάρτη”.

Αυτή η εκτεταμένη αστική παραγκούπολη στη μέση μιας αφιλόξενης ερήμου υπο-

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

www.unhcr.org

Ben Rawlence. Τυπική κατοικία. Siegfried Modola | Reuters

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

Calais | ιστορική αναδρομή

Η “ζούγκλα” του Calais, που δημιουργήθηκε το 2015 στο απόγειο της μεταναστευτικής κρίσης, αποτελεί βασικό σημείο τριβής στο πλαίσιο της συζήτησης για τους πρόσφυγες, τόσο στο εσωτερικό της Γαλλίας όσο και μεταξύ Παρισιού και Λονδίνου. To προσωνύμιο “Ζούγκλα” δόθηκε στο Calais από μία παράφραση της λέξης “jangla” (δάσος) - ονομασία που έδιναν αρκετοί από τους πρόσφυγες στο μέρος καθώς και πολλοί από όσους παρείχαν ανθρωπιστική βοήθεια στην περιοχή. Το Calais, πόλη της ηπειρωτικής Ευρώπης που βρίσκεται πιο κοντά στις αγγλικές ακτές ήταν στο επίκεντρο της μεταναστευτικής κρίσης και τη δεκαετία του 1990 με τον καταυλισμό Σανγκάτ, που ζούσαν κυρίως οικογένειες από το Κόσοβο και ο οποίος έκλεισε το 2002. Το καλοκαίρι του 2013 τουλάχιστον 500 πρόσφυγες βρήκαν καταφύγιο στην περιοχή του λιμανιού του Calais, μιας πόλης 75.000 κατοίκων, με την ελπίδα να καταφέρουν να περάσουν στη Βρετανία και να επανενωθούν με μέλη της οικογένειάς τους που βρίσκονταν ήδη εκεί ή απλώς να βρουν κάπου να εργαστούν. Στα τέλη του 2014 ο αριθμός των προσφύγων ξεπέρασε τις 2.000, που στην πλειονότητά τους ήταν άνδρες μόνοι τους με καταγωγή από τη Συρία, το Αφγανιστάν και αφρικανικές χώρες. Αντιμέτωποι με αυτή την εισροή, που προκάλεσε δυσφορία στους μόνιμους κατοίκους της πόλης, οι αρχές άνοιξαν τον Ιανουάριο του 2015 ένα κέντρο ημερήσιας φροντίδας των προσφύγων, το οποίο πρόσφερε δωρεάν γεύματα και απέχει περίπου μία ώρα με τα πόδια από το κέντρο του Calais. Επειδή πολλές φορές οι πρόσφυγες δυσκολεύονταν να βρουν το κέντρο αυτό, άρχισαν να εγκαθίστανται στα περίχωρα, ονομάζοντας την περιοχή “νέα ζούγκλα”, για την οποία οι αρχές της πόλης έδειξαν ανοχή. Οι μη κυβερνητικές οργανώσεις από την πλευρά τους κατήγγειλαν ότι πρόκειται για ένα “Σανγκάτ χωρίς στέγη”, μακριά από τα πάντα, στη μέση ενός κομματιού γης που το χτυπούν οι άνεμοι.

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

CNN [http://edition.cnn.com/2016/10/21/europe/calais-jungle-migrant-camp-explainer/index.html]

Οργάνωση του χώρου | Εγκατάσταση

Το Νοέμβριο του 2015 σημειώθηκαν σφοδρές συγκρούσεις μεταξύ της αστυνομίας και των προσφύγων. Προκειμένου να αποκλιμακωθεί η ένταση, οι αρχές αποφάσισαν να προσφέρουν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης κατασκευάζοντας ένα Κέντρο Προσωρινής Υποδοχής αποτελούμενο από κοντέινερ. Το κοντέινερ ως σύμβολο είναι έντονα φορτισμένο, καθώς εξισώνει τους πρόσφυγες και τους μετανάστες με μετρήσιμα αντικείμενα τα οποία μπορούμε να στείλουμε σε άλλα εδάφη, διορθώνοντας το πρόβλημα που έχει προκύψει στη δικιά μας χώρα. Σε αυτές τις εγκαταστάσεις μεταφέρθηκαν 1.500 άνθρωποι. Οι υποδομές ήταν ελάχιστες συγκριτικά με αυτές που θα περίμενε κανείς από τα προγράμματα ανθρωπιστικής βοήθειας, γιατί το στρατόπεδο είχε σχεδιαστεί για να καλύψει μόνο προσωρινά αυτά τα άτομα. Το στρατόπεδο κατασκευάστηκε μέσω ενός αρκετά μικρού χρηματικού ποσού που δόθηκε από το κράτος, ενώ στη συνέχεια εξουσιοδοτήθηκε από τη γαλλική κυβέρνηση μια ιδιωτική εταιρία για την κατασκευή των

υπόλοιπων υποδομών του χώρου. Είχε υλοποιηθεί ακολουθώντας τις χαράξεις ενός ορθοκανονικού κανάβου, ώστε να είναι εύκολη η επιτήρησή του μέσω ενός δικτύου καμερών. Το στρατόπεδο περιβαλλόταν από περί-φραξη και διέθετε τρεις εισόδους, λίγες για το μέγεθός του, καθώς σε περίπτωση έκτακτης εκκένωσης θα παρουσιαζόταν έντονο πρόβλημα. Αυτή η χειρονομία των λίγων εισόδων και εξόδων καθώς και η ελεγχόμενη είσοδος στο χώρο που γινόταν μέσω ενός μηχανήματος αναγνώρισης του δακτυλικού αποτυπώματος υπό την επίβλεψη των εργαζομένων στο χώρο, αποκαλύπτει τον παραλληλισμό του στρατοπέδου με σωφρονιστικό ίδρυμα. Η έντονη παρουσία της αστυνομίας αλλά και των οχημάτων της αστυνομικής δύναμης του στρατού σε όλη την πόλη, του ελικοπτέρου επίβλεψης και του φράχτη των τεσσάρων χιλιομέτρων με τα συρματοπλέγματα και τις κάμερες παρακολούθησης δημιουργούσαν έντονα ένα κλίμα εγκλεισμού και απόλυτου ελέγχου. Παράλληλα, η έλλειψη ουσιαστικού σχεδιασμού ως προς την

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

καθημερινή διαβίωση στους χώρους του στρατοπέδου, καθώς και η αυστηρή διάταξη των κοντέινερ δεν επέτρεπαν τη δημιουργία κάποιας αστικής παρέμβασης από τους κατοίκους, όπως τη δημιουργία μικρών πλατειών, και κατ’αυτό τον τρόπο ενέτειναν την αίσθηση του απόλυτου ελέγχου από πλευράς της κυβέρνησης. Οι γαλλικές αρχές είχαν αποφασίσει την εκκένωση της περιοχής νότια του καταυλισμού στα τέλη Φεβρουαρίου 2016. Η επιχείρηση διήρκησε δύο εβδομάδες. Όταν οι δύο “μικρο-ζούγκλες” που είχαν δημιουργηθεί στο κέντρο του Calais εκκενώθηκαν, οι πρόσφυγες αναγκάστηκαν να μεταφερθούν στο χαοτικό καταυλισμό που είχε δημιουργηθεί στην ύπαιθρο, γιατί η κυβέρνηση δεν είχε μεριμνήσει για το μέλλον τους δείχνοντας για ακόμα μια φορά τις προθέσεις αντι-προσφυγικών στρατηγικών της. Εκεί δημιουργήθηκε μια αυτοσχέδια πόλη από σκηνές σε μη οργανωμένους σχηματισμούς, ενώ παράλληλα κατασκευάστηκε μια εκκλησία, ένα τέμενος, εστιατόρια και μπακάλικα. Ο βαθμός της δυσκολίας που ήρθαν αντιμέτωποι οι πρόσφυγες, είτε ατομικά

είτε σαν οικογένειες, προήλθε από τα διάφορα εμπόδια που έθεσε η Ευρωπαϊκή Ένωση (σύνορα, παρενόχληση από την αστυνομία, ρατσισμός) και από το γεγονός ότι αναγκάστηκαν να απεγκατασταθούν από ένα μέρος, αλλάζοντας δραστικά – για ακόμα μια φορά- την καθημερινότητά τους. Μετά την ολοκλήρωση των εργασιών για την ενίσχυση της ασφάλειας στο υπόγειο τούνελ που οδηγεί στη Βρετανία, οι πρόσφυγες δεν μπορούσαν πλέον να περάσουν παράνομα και ο πληθυσμός τους διπλασιάστηκε, ώσπου στα μέσα Οκτωβρίου άγγιξε τις 6.000.

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

Alice Foster | Daily Express Getty Images

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

υποσημειώσεις οι πληροφορίες πάρθηκαν από άρθρα στα παρακάτω sites:

Dadaab Ben Rawlence. 2016 The chaotic economy of a Kenyan refugee camp. [http://www.irishtimes. com/news/world/africa/the-chaotic-economy-of-a-kenyan-refugee-camp-1.2532686, τελευταία πρόσβαση στις 13.06.17] Ian Birrell. 2016. City of Thorns: Nine Lives in the World’s Largest Refugee Camp review – stories that need to be heard. [https://www.theguardian.com/books/2016/feb/08/city-of-thorns-ninelives-worlds-largest-refugee-camp-dadaab-kenya-ben-rawlence-review, τελευταία πρόσβαση στις 13.06.17] Alan Taylor. 2011. The World’s Largest Refugee Camp Turns 20. [https://www.theatlantic.com/ photo/2011/04/the-worlds-largest-refugee-camp-turns-20/100046/, τελευταία πρόσβαση στις 13.06.17]

Calais POLICE, FENCES, AND CONTAINERS: A PHOTOGRAPHIC REPORT FROM CALAIS’ “JUNGLE” [https://thefunambulist.net/architectural-projects/police-fences-and-containers-a-photographic-report-from-calais-jungle, τελευταία πρόσβαση στις 13.06.17] MUD, WATER & STEEL: MIGRANT BODIES, POLICED ENVIRONMENT AND HUMANITARIAN ARCHITECTURE IN CALAIS. [https://thefunambulist.net/architectural-projects/mud-water-steel-migrant-bodies-policed-environment-and-humanitarian-architecture-in-calais, τελευταία πρόσβαση στις 13.06.17] REPORT FROM CALAIS AND GRANDE SYNTHE (PART 1): TWO POLITICAL ARCHITECTURES OF (IN)HOSPITALITY. [https://thefunambulist.net/architectural-projects/report-from-calais-and-grande-synthe-two-political-architectures-of-inhospitality, τελευταία πρόσβαση στις 13.06.17]

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

Ειδομένη. Μια σύγχρονη παραγκούπολη στην Ελλάδα 3.1 αυτοσχέδια πόλη | τρόπος σχηματισμού | αυτο-οργάνωση 3.1.1 προϊστορία των παραγκουπόλεων | 3.1.2 οργανωτικά χαρακτηριστικά των παραγκουπόλεων | 3.1.3 οργανωτικά χαρακτηριστικά στην παραγκούπολη της Ειδομένης 3.2 επανεγγραφή των σχέσεων μεταξύ υποκειμένου και τόπου | διατάξεις των δομών 3.3 υλικές κατασκευές | έρευνα στην υλικότητα

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

αυτοσχέδια πόλη

Στην Ελλάδα του 2016 περίπου 55.000 πρόσφυγες έμειναν παγιδευμένοι λόγω του κλεισίματος των συνόρων της Αυστρίας, της Σλοβενίας, της Σερβίας και της Σλαβομακεδονίας. Σε όλη τη χώρα, δημιουργήθηκαν εκατοντάδες διαφορετικά σημεία συγκέντρωσης, ανοιχτά στρατόπεδα και οργανωμένοι από το κράτος ξενώνες. Το κύριο δίκτυο, που εκτείνεται από τα νησιά του Αιγαίου στα βόρεια σύνορα της χώρας, αριθμεί πάνω από πενήντα κατασκευές για πρόσφυγες. Ορισμένες από αυτές είναι αυτο- οργάνωτες, άλλες κατασκευάστηκαν από εθελοντές ή ΜΚΟ και άλλες από το στρατό ή από τους δήμους για να στεγάσουν τους πρόσφυγες του Εμφυλίου της Συρίας. [01] Με πληθυσμό 13.000 έως 15.000 κατοίκους [από Συρία, Αφγανιστάν, Ιράκ, Πακιστάν], η παραγκούπολη της Ειδομένης αποτέλεσε τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη στη βόρεια περιοχή του Κιλκίς, σε απόσταση περίπου 1km από το κυρίως χωριό της Ειδομένης. Ο καταυλισμός άρχισε να αναπτύσσεται σταδιακά και δεν υπήρξε καμία μορφή οργάνωσης, αντιθέτως, επικράτησε μια

χαοτική συνθήκη κατοίκησης σε σκη-νές. Η σκηνή αποτελεί μια δομή που αποθαρρύνει ουσιαστικά την κατασκεύη. Η κατασκευή ως έννοια που περιλαμβάνει τη μονιμότητα, τη μακροπρόθεσμη κατοίκηση. Αποτελεί ένα εφήμερο ίχνος πάνω στη γη. Από τις 9 Μαρτίου 2016 απέκτησε ένα πιο μόνιμο χαρακτήρα λόγω του οριστικού κλεισίματος των συνόρων που είχε ως αποτέλεσμα τον εγκλωβισμό στην Ελλάδα μεγάλου πληθυσμού προσφύγων. Τότε ξεκίνησε μια πιο συστηματική οργάνωση των δομών. Ο καταυλισμός αποτελούνταν από μεγάλες σκηνές του UNHCR και σκηνές άλλων μη κερδοσκοπικών οργανώσεων μεσαίου μεγέθους, σε συνδυασμό με εκατομμύρια μικρές σκηνές προσφύγων τυχαία τοποθετημένες, να συνωστίζονται σε ένα λιβάδι έξω από το χωριό της Ειδομένης, άναρχα στο χώρο. Μερικές μεγάλες σκηνές σε κεντρικές αρτηρίες εξυπητερούσαν τις ανάγκες σε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, καθώς και τη διανομή φαγητού και άλλων ειδών πρώτης ανάγκης. Οι υποδομές υγιεινής λιγοστές για τον αριθμό των προσφύ-

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

προϊστορία των παραγκουπόλεων

γων. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα είχαν εγκαταστήσει 150 τουαλέτες, 50 ντουζιέρες, 150 βρύσες με πόσιμο νερό, που όπως φάνηκε, δεν ήταν αρκετές για να καλύψουν τις ανάγκες όλων των ανθρώπων που είχαν σταδιακά συγκεντρωθεί στον καταυλισμό. Το κάθε συστατικό οργάνωσης του χώρου, εξαιτίας της συνοχής και της σχέσης του με τον περίγυρό του, αποτελεί μια οντότητα με αυξημένη ένταση, ένα κέντρο, που δημιουργεί ένα πεδίο γύρω του, όπου αλληλεπιδρά με άλλα κέντρα, συνθέτοντας έτσι μια υπερδομή ενός ευρύτερου συνόλου. Ένα κέντρο μπορεί επομένως να αποτελείται από πολλά μικρότερα, ή και, αντίθετα, να αποτελεί δομικό στοιχείο ενός μεγαλύτερου κέντρου. [02]

Η λέξη παράγκα προέρχεται από τη μεσαιωνική λέξη μπαράκα, που με τη σειρά της έχει λατινική ρίζα [ιταλ. Baracca, ισπ. Barraca, γαλ. Baraque, αγγ. Barrack] που σημαίνει καλύβα και σκηνή του στρατιώτη [...] . [03] Η παραγκούπολη είναι μια περιοχή χώρων κατάκλισης και χρήσης της ομάδας που την κατοικεί, η οποία δημιουργείται και αναπτύσσεται σε ένα κομμάτι γης, χωρίς να υπάρχει το δικαίωμα ή η απαραίτητη άδεια από

το κράτος για οικοδόμηση κατοικίας από “βαριά” και μόνιμα υλικά. Εξαιτίας του παράνομου τρόπου δημιουργίας, χα-ρακτηρίζεται από ανεπαρκείς υποδομές, βασικές για την ομαλή επιβίωση των κατοίκων, όπως προμήθεια νερού, ηλεκτρικές εγκαταστάσεις, δρόμους, αποχετεύσεις. Βασικά γνώρισματα της παραγκούπολης αποτελούν η βραχυπρόθεσμη υπόστασή της, τουλάχιστον στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, η κακουχία και η λάσπη. Οι άνθρωποι που κατοικούν τις παραγκουπόλεις πέρα από την απώλεια γης, βιώνουν και την απώλεια του πολιτισμού τους, τον οποίο προσπαθούν να ξαναδημιουργήσουν σε ένα κενό χώρο που απαιτεί νέ-ες συνήθειες και νέους κώδικες συμπεριφοράς. Η γένεση της παραγκούπολης στην Ελλάδα ξεκινά με μια πρώτη, ήπια περίπτωση, της τυπικής εργατικής κατοικίας κυρίως σε βιομηχανικές περιοχές. Τέτοιες ήταν στον 19ο αιώνα το Λαύριο, τα Αναφιώτικα, η περιοχή της οδού Ζαλόγγου-Κωλέττη και το Γκαζοχώρι. Σε αυτή τη χρονική περίοδο δε μπορούμε να μιλήσουμε ακόμη

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

οργανωτικά χαρακτηριστικά των παραγκουπόλεων

για «παραγκουπόλεις» κυρίως λόγω μεγέθους. Η δεύτερη φάση ήταν εκείνη που ακολούθησε την Μικρασιατική Καταστροφή, όπου πάνω από ένα εκατομμύριο πρόσφυγες βρέθηκε στην Ελλάδα’ από τους οποίους περισσότεροι από τους μισούς εγκαταστάθηκαν στην Αθήνα, το Βόλο και τη Θεσσαλονίκη. Εδώ πλέον έχουμε κανονικές παραγκουπόλεις, μεγάλες σε μέγεθος, με πληθυσμό από 2000- 4000 κατοίκους, σε πυκνά συσσωματώματα παραγκών, από κάθε υλικό και μορφή, όπου αρκετά αργότερα το κράτος τις εξόπλισε με στοιχειώδη ύδρευση και αποχέτευση, και όπου παρέμειναν οι πρόσφυγες μέχρι και το τέλος της δεκαετίας του 1960. Η τρίτη φάση, ήταν μετά τον Εμφύλιο. Τη δεκαετία του ’50, όπου εγκαταστάθηκαν πάνω από μισό εκατομμύριο εσωτερικών προσφύγων και μεταναστών σε μια Αθήνα που αριθμούσε περίπου ενάμισι εκατομμύριο κατοίκους. [04] Οι παραγκουπόλεις, σε κάθε χρονική περίοδο, είναι συνώνυμες της μετανάστατευσης, της προσφυγιάς λόγω πολέμου, της φτώχειας και της εξαθλίωσης.

Σε μια προσπάθεια προσέγγισης της οργάνωσης του χώρου και της ανάπτυξης της εγκατάστασης στην περιοχή της Ειδομένης, παρατηρήθηκαν αμέσως τα μεγάλα κενά ταξινόμησης του χώρου, ενώ έντονο ήταν μόνο το αίσθημα ανθρωπιστικής κρίσης. Αυτό έκανε γρήγορα κατανοητό πως θα ήταν αδύνατο να αποσαφηνιστεί πολεοδομικά ο οικισμός -με κλασικούς όρους και τρόπους προσέγγισης. Θεωρήθηκε πως ο πλέον ενδεδειγμένος τρόπος θα ήταν μέσα από τη διαδικασία της σύγκρισης με μια περίοδο ανθρωπιστικής κρίσης, την περίοδο πριν και μετά το ‘22 στη χώρα. Στην Ελλάδα, και ειδικά στην Αθήνα, τα φαινόμενα του χωροταξικού διαχωρισμού υπήρχαν και πριν την έλευση των προσφύγων. Η εισροή πολλών ξένων σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα κατάφερε να οξύνει τα προβλήματα και να δημιουργήσει ένα τεταμένο κλίμα. Από έκθεση του Υπουργείου Οικονομι-

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

κών το 1920, γίνεται γνωστή η μεγάλη θνησιμότητα στην περιοχή της πρωτεύουσας λόγω της έλλειψης νερού, του προβλήματος των αποβλήτων και του κινδύνου επιδημιών. Μια εικόνα μακριά από τη σύγχρονη πόλη, ακόμη και από τη σημερινή -σε κρίση- στην οποία κάνει την εμφάνισή της η εργατική κατοικία. [05] Οι διαδικασίες παραγωγής του χώρου που ενεργοποιήθηκαν είτε με την αποκατάσταση των προσφύγων είτε με το κτίσιμο ιδιωτικών συνοικισμών, κατά τις δεκαετίες ‘20 και ‘30, έδωσαν νέα διάσταση στην κρατική παρέμβαση ως προς την οργάνωση του χώρου και μετέβαλαν ριζικά, μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα, το αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό τοπίο. Παρατηρείται συνεπώς μια παράλληλη εξέλιξη και αρκετά έντονη ενσωμάτωση του κύματος προσφύγων. Στην περίπτωση του ‘22, η ελληνική πρωτεύουσα, όπου οι διαδικασίες αστικής συγκέντρωσης ήταν περισσότερο έντονες από οποιαδήποτε άλλη πόλη, μετέβαλε, όπως ήταν αναμενόμενο, το γεωγραφικό της χάρτη. Νέοι πυρήνες ανέλιξης δημιουργήθηκαν σε διαφορετικά σημεία στη γραμμή

σύνδεσής της με τα προάστια. [06] Επιστρέφοντας στο σήμερα καταγράφεται σε πολλές περιπτώσεις, η αδυναμία του κράτους να αντaπεξέλθει στις ανάγκες άμεσης στέγασης των χιλιάδων προσφύγων που καταφθάνουν στη χώρα, ενώ παράλληλα τους οδηγεί να αναλάβουν πρωτοβουλία για την αυτοστέγασή τους με την κατασκευή πρόχειρων και αυθαίρετων καταυλισμών, οι οποίοι συνήθως είναι κάκιστης κατασκευής και στήνονται σε κενούς χώρους των πόλεων, καταπατώντας όχι μόνο εκτάσεις του Δημοσίου αλλά και ιδιωτικές. Η πολεοδομική οργάνωση στις περιπτώσεις κρατικών παραπηγμάτων ακολουθεί το ορθοκανονικό σύστημα, σύμφωνα με το οποίο διατάσσονται σε σειρά και καταλαμβάνουν όλο τον διαθέσιμο χώρο, αφήνοντας κάποια κενά “πλατειών” ή κοινόχρηστων λουτρών, εγκαταστάσεων υγιεινής, πλυντηρίων κ.ά., μια εικόνα που δεν μπορεί να ταυτιστεί εξ’ολοκλήρου με αυτή της ελληνικής πραγματικότητας. Βασικότερος και ο μεγαλύτερος σε έκταση καταυλισμός υπήρξε αυτός της Ειδομένης, ο

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

ο οποίος εκκενώθηκε σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, με κρατική παρέμβαση και μετεγκατάσταση των προσφύγων σε κέντρα φιλοξενίας, ένα ενδιάμεσο στάδιο μεταξύ της υπαίθρου και της κατοικίας, που δεν χαρακτηρίζεται από μονιμότητα. Τα προαναφερθέντα στοιχεία υποδεικνύουν βασικές διαφορές, όμως την ίδια στιγμή σημειώνεται ότι ο τρόπος διαχείρισης παρουσιάζει και κάποιες μεγάλες ομοιότητες. Αρχικά, στην περίπτωση του ‘22, η χωροθέτηση αυτών των οικισμών υπαγορεύθηκε από ένα ηθελημένο γεωγραφικό διαχωρισμό, ένα προμελετημένο αποκλεισμό. [07] Για τη συνηγορία υπέρ αυτού του διαχωρισμού προβάλλονταν επιχειρήματα που έκαναν λόγο είτε για “ομοιογενές κοινωνικό περιβάλλον” στους προσφυγικούς οικισμούς, είτε για διασφάλιση όρων υγιεινής από τον έλεγχο μεταδοτικών επιδημιών. Βασικοί άξονες στους οποίους κινήθηκαν οι προθέσεις της Κυβέρνησης ήταν η κοινωνική απομόνωση των προσφύγων για λόγους πολιτικής χειραγώγησης, σε συνδυασμό με την τροφοδότηση φτηνού εργατικού δυναμικού στη βιομηχανία της Αθήνας.

Αυτή η στενή σχέση ανάμεσα στη βιομηχανία και τους τους προσφυγικούς συνοικισμούς, την οποία ενθάρρυναν οι φορείς στεγαστικής αποκατάστασης, ισχυροποίησε ακόμα περισσότερο το βιομηχανικό άξονα από το λιμάνι του Πειραιά έως την Αθήνα, δημιουργώντας παράλληλα, ένα συνεχές εργατικών κατοικιών και χώρων παραγωγής, που έκανε ακόμα πιο ευδιάκριτο το γεωγραφικό, κοινωνικό/οικονομικό διαχωρισμό ανατολικής και δυτικής Αθήνας. Αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής είναι αφενός η μεγάλη οικοδομική ανάπτυξη της πρωτεύουσας και αφετέρου η επέκταση των ορίων του σχεδίου της πόλης. Παρόλα αυτά, και σε περιπτώσεις διατήρησης των προσφύγων στο κέντρο της πόλης και ο συγχρωτισμός τους με τον ντόπιο πληθυσμό, δεν ταυτίζεται με την έννοια της ένταξης τους στην κοινωνία. Περιθωριοποίηση και γκετοποίηση ομάδων μπορεί να συμβαίνει κάλλιστα και στην κάρδια της πόλης ανάλογα με τα χαρακτηριστικά που λαμβάνει ο χώρος στον όποιο διαμένουν και ανάλογα με τους όρους διαβίωσης τους. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

Κλειστό γήπεδο Tae kwon do. Αθήνα 2015. Giorgos Gavrilakis & Kosmas Stathopoulos | SOOC.

του Δεκεμβρίου του ΄13, όταν η ελληνική πρωτεύουσα εξαφάνισε βιαίως πλήθος ανθρώπων από την πλατεία Συντάγματος, με τη δικαιολογία προετοιμασίας της για την εορταστική περίοδο. Επίσης στην περίπτωση του προσφυγικού σήμερα, δεν φαντάζει πλεονέκτημα “το ομοιογενές κοινωνικό περιβάλλον”’ η διασφάλιση της υγείας όπως επίσης και η διατήρηση κάποιου είδους πολιτιστικής καθαρότητας αποτέλεσαν τη βασική επιχειρηματολογία για την εκτεταμένη καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Μαζικοί κατατρεγμοί πλήθους ανθρώπων από δημόσιους χώρους και συσσώρευση αυτών σε σημεία συγκέντρωσης με υποτυπώδεις δομικές και λειτουργικές παροχές.

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

Μ ς | ΠΓΔ

γραμμή

Ελλάδα υνόρων

βασικός

άξονας

β’

εγκαταστάσεις Μ.Κ.Ο.

βασικός άξονας α’

Οργανωτικά χαρακτηριστικά στην παραγκούπολη της Ειδομένης Την περιοχή διαπερνούν δύο βασικοί άξονες, οι οποίοι διαδραμάτισαν καταλυτικό ρόλο για την υλοποίηση του οικισμού. Πρώτος βασικός άξονας κίνησης αλλά και κατοίκησης υπήρξε η σιδηροδρομική γραμμή. Πιθανότατα το συγκεκριμένο σημείο να το επέλεγαν για δύο λόγους. Αρχικά, για ψυχολογική ενθάρρυνση, καθώς το σημείο βρίσκεται πιο κοντά στο φράχτη που είχε τοποθετηθεί στα σύνορα, από το ΠΓΔΜ, με το κλείσιμό τους. Κατ’αυτό τον τρόπο θα ήταν οι πρώτοι που θα διέσχιζαν τα σύνορα σε περίπτωση που αυτά άνοιγαν χωρίς προειδοποίηση. Παράλληλα, λόγω των γραμμών και των μεγάλων χαλικιών περιμετρικά, το σημείο συγκρατούσε τα νερά προσφέροντας ευνοϊκότερες συνθήκες εγκατάστασης και διαβίωσης από το σκέτο χώμα που καλύπτει την υπόλοιπη περιοχή και έχρηζε τη δημιουργία τάφρων για την απομάκρυνση των ομβρίων υδάτων. Οι μεταλλικές ράγες λειτουργούσαν ως θεμέλια για τις σκηνές, καθώς με σκοινιά και σύρματα τις “αγκίστρωναν” πάνω τους. Τα λιγοστά εγκαταλελειμμένα βαγόνια

που υπήρχαν στην περιοχή, αποτέλεσαν ιδανική συνθήκη κατοίκησης, ειδικά για οικογένειες με μικρά παιδιά. Ο δεύτερος κεντρικός άξονας ήταν ο παλιός δρόμος σύνδεσης του χωριού με τη γραμμή των συνόρων. Σκηνές αλλά και πολλές από τις κοινόχρηστες χρήσεις είχαν τοποθετηθεί και στις δύο πλευρές αυτού του άξονα, πιθανότατα λόγω της εύκολης προσβασιμότητας για ανεφοδιασμό. Σε αυτό τον άξονα, στη δεξιά πλευρά του, υπήρχε ένας στεγασμένος μακρόστενος χώρος που κατέληγε σε ένα κοντέινερ. Από εκεί γινόταν καθημερινά η διανομή φαγητού από εθελοντές. Όπως ήταν λογικό, κόμβο για τον οικισμό, αποτέλεσε το σημείο συνάντησης των δύο κεντρικών αρτηριών. Η έννοια του κέντρου- κόμβου διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην αναζήτηση μιας χωρικής τυπολογίας της περιοχής. Κοντά σε κομβικά σημεία οι πυκνώσεις των σκηνών ήταν εντονότερες. Ως κομβικά σημεία ορίζονται οι υποδομές ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, τα μικρά εμπορικά καταστήματα, οι σκηνές ανεφοδιασμού ειδών πρώτης ανάγκης

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

και τροφής και οι εγκαταστάσεις με τις τουαλέτες και τις ντουζιέρες. Είχαν τοποθετηθεί σε διάφορα κοντινά μεταξύ τους σημεία αυτοσχέδιοι πάγκοι πώλησης τροφίμων και άλλων βασικών ειδών που άρχισαν να λειτουργούν όταν συνειδητοποίησαν οι πρόσφυγες ότι τα σύνορα θα παραμείνουν κλειστά. Σε κοντινό σημείο λειτουργούσε ένα οργανωμένο κουρείο που έφερε αυτοσχέδια σήμανση, εν αντιθέσει με τα υπόλοιπα σημεία που δεν υπήρχε συγκεκριμένη οργάνωση ούτε σήμανση, απλώς είχαν τοποθετηθεί καθρέφτες και είδη ξυρίσματος πάνω σε χαρτόκουτα και καφάσια. Σημαντικό στοιχείο της οργάνωσης του χώρου αποτέλεσε μια μεγάλη σκηνή, τοποθετημένη σε κεντρικό σημείο, για τη διανομή ρούχων και σκεπασμάτων για τους πρόσφυγες. Αυτά τα είδη είχαν προσφερθεί από τους πολίτες και συγκεντρωθεί- κατηγοριοποιηθεί μέσω των εθελοντών. Σε όλο τον οικισμό υπήρχε μόνο μια σκηνή με αυτή τη χρήση, καθώς οι προσφορές των πολιτών συγκεντρώνονταν για να κατηγοριοποιηθούν σε ένα παλιό εργοστάσιο στην περιοχή Πολύκαστρο,

ένα χωριό, λίγα χιλιόμετρα μακριά από τον οικισμό. Από αυτό το χωριό ξεκινούσαν καθημερινά οι εθελοντές, παίρνοντας μαζί τους τα είδη που είχε ανάγκη η οικεγένεια που είχε αναλάβει ο καθένας τους. Πίσω από αυτή τη γραμμική πορεία των πάγκων τροφίμων και του κουρείου εκτείνονταν σκηνές από ΜΚΟ βοηθητικές για τους πρόσφυγες. Οι βασικές τους λειτουργίες σχετίζονταν με την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, την εκπαίδευση, την ψυχαγωγία των παιδιών και τη θρησκευτική λατρεία. Ως προς την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, παρατηρήθηκε ότι στο συγκεκριμένο σημείο συσσώρευσης κοντέινερ, δεξιά της πορείας, δεν υπήρχε εκτεταμένη οργάνωση και παροχές, εν αντιθέσει με το σημείο αριστερά της πορείας, στο οποίο υπήρχε έντονη κινητικότητα και από εθελοντές και από πρόσφυγες. Παράλληλα, οι σκηνές περιμετρικά αυτών των κοντέινερ είχαν συνήθως φορεία εντός τους. Πιθανολογείται ότι είχαν παραχωρηθεί μόνο σε αυτούς λόγω της σοβαρότητας της κατάστασης της υγείας τους.

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

Στο κομμάτι της εκπαίδευσης η Eιδομένη διέθετε ένα αυτοσχέδιο σχολείο που δημιούργησε μία ανεξάρτητη ομάδα εθελοντών στην περιοχή [Idomeni cultural center] μία παιδική χαρά και έναν αυτοσχέδιο χώρο από παλέτες που είχε δημιουργηθεί από μια ομάδα Ιταλών και Ισπανών εθελοντών με σκοπό την ψυχαγωγία των παιδιών. Μορφολογικά έδειχναν να διαχωρίζονται οι τρεις χώροι μεταξύ τους ενώ παράλληλα ήταν άμεσα συνδεδεμένοι. Οι μονάδες αυτές ήταν τοποθετημένες στο σημείο που τελείωναν οι κατοικίες, πιθανότατα γιατί συντάχθηκαν σε δεύτερο χρόνο, όταν άρχισε ο οικισμός να αποκτά μονιμότητα και να προκύπτουν νέες ανάγκες. Το σχολείο στεγαζόταν σε μια μεγάλη σκηνή η οποία διέθετε ξύλινο δάπεδο και κάποιες υπερυψωμένες επιφάνειες για να κάθονται τα παιδιά. Δίπλα εκτεινόταν ένας περιφραγμένος χώρος που θύμιζε στη μορφολογία του γήπεδο και αποτελούσε την παιδική χαρά. Τελευταίο στη σειρά ήταν το κέντρο ψυχαγωγίας που διέθετε μια σκηνή, ενώ για την οριοθέτησή του βοηθούσε το στέγαστρο που είχε δημιουργηθεί.

Όλες αυτές οι μονάδες που είχαν άμεση σχέση με τα παιδιά ήταν παρατεταγμένες σε μια δευτερεύουσα γραμμική πορεία πίσω από τον βασικό άξονα α’ [βλέπε διαγραμματικό χάρτη σ. 62]. Σε πολύ κοντινή απόσταση από τους χώρους για τα παιδιά, εκτείνονταν τρία αυτοσχέδια τζαμιά και ένα χριστιανικό τέμενος προσευχής. Και οι τρεις χώροι ήταν περιφραγμένοι σε μια προσπάθεια να προσδιοριστεί η ιερότητα του εκάστοτε χωρικού σημείου. Το χριστιανικό τέμενος εκτός από την περίφραξη, παρουσίαζε ένα υπερυψωμένο στοιχείο για προσευχή, μπροστά από ένα μικ-ρό προσκυνητάρι. Τα τζαμιά είχαν συγκεκριμένο προσανατολισμό και περιμετρικά έφεραν ξύλινα στοιχεία που λειτουργούσαν ως παγκάκια. Συνολικά δεν υπήρχε εκτεταμένη χρήση εκκλησιαστικών αντικειμένων, μόνο κάποια μικρά δείγματα λατρείας της κάθε θρησκείας. Σε αυτό το σημείο, σημαντικό θα ήταν να αναφερεθεί και η μορφολογία των χώρων υγιεινής. Οι τουαλέτες που είχαν τοποθετηθεί στον οικισμό βρίσκονταν συγκεντρωμένες σε ένα σημείο, γραμ-

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

μικά παρατεταγμένες, παράλληλα με το φράχτη των συνόρων, λίγο μετά τον κόμβο των δύο βασικών αξόνων κίνησης. Οι χημικές τουαλέτες και οι ντουζιέρες είχαν τοποθετηθεί πάνω σε ξύλινες παλέτες, ενώ οι βρύσες εν-τός κοντέινερ. Οι ίδιες βρύσες χρησιμοποιούνταν και για το πλύσιμο και για τη συγκομιδή πόσιμου νερού. “Μοιάζει με ένα τελετουργικό: Εθελοντές και μέλη ανθρωπιστικών οργανώσεων απ’ όλο τον κόσμο πηγαινοέρχονται. Κουβαλούν κουβέρτες, οργανώνουν τη διανομή φαγητού, δίνουν πληροφορίες. Συνεργεία καθαρισμού μαζεύουν σκουπίδια. Φωτιές ανάβουν έξω από τις σκηνές. Οι γυναίκες ετοιμάζουν το μεσημεριανό φαγητό. Καθαρίζουν χόρτα, τηγανίζουν πατάτες, ζεσταίνουν κονσέρβες με όσπρια. Οι ουρές για τσάι, σάντουιτς, είδη προσωπικής υγιεινής μεγαλώνουν. Τα πρώτα αυτοσχέδια μαγαζάκια Σύριων έχουν κάνει την εμφάνισή τους. Ένα μικρό μπακάλικο πάνω σε δυο-τρία καφάσια, που πουλάει πετρέλαιο, φρούτα, τσιγάρα, μπαταρίες και σόμπες αερίου κάμπινγκ, ένα κουρείο κάτω από ένα δέντρο, ένας πλανόδιος που πουλάει τσιγάρα. Παιδιά σέρνουν τα παιχνίδια τους στο χώμα, φτιάχνουν κουκλόσπιτα στις γραμμές του τρένου. Κάθε πρωί, τρία ή τέσσερα λεωφορεία φτάνουν στην Ειδομένη. Παρκάρουν στην αρχή ενός ασφαλτοστρωμένου δρόμου που οδηγεί στο

στο στρατόπεδο προσφύγων και περιμένουν. Το απόγευμα συνήθως αποχωρούν άδεια. Αν θα μεταφέρουν μερικούς επιβάτες, τότε θα είναι κάποιες οικογένειες που ελπίζουν να βρουν καλύτερες συνθήκες στα κέντρα φιλοξενίας προσφύγων. Ο αριθμός των ατόμων που αναχωρούν είναι πολύ μικρότερος από τον αριθμό των νέων αφίξεων. Κάθε μέρα, το στρατόπεδο προσφύγων επεκτείνεται προς όλες τις κατευθύνσεις. Το μόνο εμπόδιο είναι ο συνοριακός φράκτης με την ΠΓΔΜ. Δεν είναι μόνο οι σκηνές που απλώνονται στα χωράφια, αλλά οι όλο και περισσότερες σταθερές υποδομές” [08]

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

Το σπίτι όμως ποτέ δεν είναι κάτι πάγιο αλλά κατι ζωντανό, είναι ό ίδιος ο ρυθμός της ζωής.

επανεγγραφή των σχέσεων μεταξύ υποκειμένου και τόπου | διατάξεις των δομών Από κοινωνικής πλευράς, γόνιμο θα ήταν να αναλυθεί ο τρόπος που οι πρόσφυγες επέλεξαν να οργανώσουν τους αυτοσχέδιους πυρήνες κατοίκησής τους στην αχανή έκταση που κατέλαβαν. Το οριζόντιο στυλ ζωής, που βάσει συνθηκών επιλέχθηκε από τους πρόσφυγες, ενθαρρύνει την αλληλεπίδραση, την ελεύθερη και εύκολη κίνηση. Αντιθέτως, η κατακόρυφα προσανατολισμένη ζωή, αυτή των πόλεων, τονίζει την ιεραρχία, την απομόνωση και τον ανταγωνισμό. Έχει ιδιαίτερη σημασία αυτή η επικοινωνία των σκηνών ή η έλλειψή της, καθώς μαρτυρά όχι μόνο τη χειρονομία τοποθέτησής τους στη συγκεκριμένη θέση αλλά, παράλληλα, η θέση της κάθε σκηνής από μόνη της, αποτελεί ένα κομβικό σημείο για την οργάνωση του χώρου. Έχει προκύψει από έρευνες ότι η θέση του ανθρώπου στο χώρο δεν είναι τυχαία. Οι θέσεις δε μοιράζονται με κανονικό τρόπο βάσει του διαθέσιμου χώρου, ούτε ορθολογικά ή λειτουργικά’ ακολουθούν κάποια επαναλαμβανόμενα -ίσως όχι τόσο τυχαία- σχήματα. Εφόσον το φόντο

στερείται σχήματος και ορίων και ως

και ως εκ τούτου στερείται δικής του δομής, τα περιγράμματα ελέγχονται μόνο από τις θετικές μορφές. Αλλά μόλις οι αρνητικοί χώροι αποκτήσουν κάποια δύναμη μορφής, επηρεάζουν και αυτοί τα περιγράμματα, μολονότι, όταν η διάταξη θεωρηθεί ως όλον, ούτε τα κατέχουν ούτε τα μοιράζονται. [09] Η τοποθέτηση του κάθε ατόμου στο χώρο έχει άμεση σχέση με τις δραστηριότητες των υπόλοιπων ατόμων εντός του ίδιου χωρικού σημείου, παρά με τον καθαυτό χώρο. Για το λόγο αυτό, η σχέση ατόμου και χώρου τείνει να χαρακτηρίζεται από κοινωνική αλληλεξάρτηση ή διαπροσωπική απόσταση. Και στο παράδειγμα του οικισμού της Ειδομένης βρίσκει αντίκτυπο η συγκεκριμένη τακτική χωροθέτησης, καθώς οι σκηνές οργανώνονταν με τέ-τοιο τρόπο, ώστε να υπάρχει το περιθώριο επίβλεψης της γενικότερης κατάστασης στην περιοχή αλλά, παράλληλα, να τους δοθεί η ευκαιρία δημιουργίας μικρών γειτονικών ομάδων. Ο άνθρωπος που κατοικεί τις σκηνές δεν επικοινωνεί μέσω του ορίζοντα των παραθύρων, τη διαφάνεια του γυαλιού της αστικής κατοικίας, αλλά από το κενό

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

που αφήνει η υφασμάτινη πόρτα του. Μέσω αυτών των υφασμάτινων χαραμάδων παρατηρεί το “έξω”. Ο περίκλειστος χώρος της σκηνής έγινε οικείος για τους πρόσφυγες γιατί τους προσέφερε καταφύγιο, ασφάλεια και προστασία από τις έντονες καιρικές μεταβολές. Οι πιο οργανωμένες δομές ξεκίνησαν να δημιουργούνται σε έναν παράλληλο άξονα προς τα σύνορα -σε πλήρη εγγύτητα με αυτά- και σταδιακά εξαπλώθηκαν προς τους υπόλοιπους βασικούς άξονες κίνησης. Παρακάτω αναλύονται οι δύο βασικές συνθήκες διάταξης των δομών, όπως παρατηρήθηκαν κατά την επιτόπια έρευνα του οικισμού, τον Απρίλιο του 2016, όταν διένυε την πιο έντονη καταγεγραμμένη περίοδο. Τα αστικά πρότυπα που έχουν υιοθετηθεί ή επανεφευρεθεί στην περίπτωση της Ειδομένης, δεν απέχουν πολύ από αυτά των υπόλοιπων σημείων συγκέντρωσης ανά την Ελλάδα, πέρα από κάποια παραδείγματα ασυνήθιστων δομών, τα οποία είναι σπάνια. Για την οργάνωση του χώρου χρησιμοποιούνται τέσσερις βασικές μονάδες. Η μεγάλη σκηνή της

Ύπατης Αρμοστείας των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR), η μεσαίου μεγέθους σκηνή του Ελληνικού Στρατού ή του Ερυθρού Σταυρού, το εμπορευματοκιβώτιο τροφοδοσίας - διαστάσεων 3x8m- και η κλασική τέντα που πωλείται ή χαρίζεται στους πρόσφυγες για τη διαμονή τους. [10]

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

απομονωμένη συνθήκη κατοίκησης | ιδιωτικότητα

μόνος < αρχ. < μον-, *μόν-F-ος Ετυμολογία: [<απομονώνω] απομονώνω, παθητικό απομονώνομαι, παθητική μετοχή απομονωμένος ενεργώ ώστε κάτι να είναι μόνο του, να βρίσκεται μακριά από τα όμοιά του ή τον περίγυρό του, να μην επικοινωνεί με αυτό.

Ο προσωπικός χώρος αποτελεί ένα χώρο ο οποίος κλιμακώνεται γύρω από το άτομο σε διαδοχικά κελύφη, λαμβάνοντας υπόψη του τον εξωτερικό χώρο. Υπό αυτό το πρίσμα, η έννοια της απόστασης που θέλει να διατηρήσει το υποκείμενο έναντι άλλων, αποκτά ιδιαίτερη και κομβική σημασία. Έχει αποδειχθεί πως δεν υπάρχει άτομο ή και ολόκληρη κοινωνική ομάδα που -ακόμα και από μικρή ηλικία- να μην επιδιώκει κάποια μορφή ιδιωτικότητας εντός του προσωπικού χώρου που έχει δημιουργήσει. Ένας γενικός ορισμός για το τι είναι ιδιωτικότητα, θα μπορούσε να είναι: το δικαίωμα του ατόμου να

αποφασίσει τι είδους πληροφορία θα μεταδώσει στους άλλους για τον εαυτό του και κάτω από ποιές συνθήκες. [11] Στις ειδικές συνθήκες που επικρατούσαν στην Ειδομένη παρατηρείται η προ-

σπάθεια ορισμένων μονάδων για απομόνωση. Βασικότερος παράγοντας αυτός του φόβου, ακολουθούμενος από τις καλύτερες συνθήκες διαβίωσης, την εν δυνάμει ιδιωτικότητα που επέτρεπε την παρατήρηση των υπολοίπων και την προφύλαξη από τις άσχημες καιρικές συνθήκες. Οι έννοιες της ιδιωτικότητας και της απομόνωσης παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον για την οργάνωση του χώρου. Από μια σύντομη έρευνα, έγινε αντιληπτό ότι στις απομονωμένες σκηνές κατοικούσαν είτε άτομα νεαρής ηλικίας που δεν είχαν κάποιο συγγενικό τους άτομο στην Ειδομένη είτε μητέρες με τα μικρά παιδιά τους, με κοινό παρονομαστή ότι όλοι παρουσίαζαν φόβο προς τους ξένους -είτε ήταν πρόσφυγες είτε εθελοντές. Τα βαγόνια των εγκαταλελειμμένων τρένων του σταθμού κατοικούνταν κυρίως από οικογένειες με μικρά παιδιά. Ίσως και να τους είχαν παραχωρηθεί λόγω των παιδιών ή να είχαν προλάβει μια θέση σε αυτά με την αρχική εγκατάστασή τους στο χώρο. Το μόνο σίγουρο είναι ότι παρά την απομόνωση από την ομάδα,

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

ειδομένη. απρίλιος 2016

τα βαγόνια προσέφεραν ασφαλέστερη κατάκλιση και προφύλαξη από τη δυνατή βροχή και το χαλάζι, που έκαναν την εμφάνισή τους το διάστημα που παρέμειναν οι πρόσφυγες εκεί, καθώς και πλήρη εποπτεία των συνόρων. Την εικόνα της απομόνωσης ενίσχυε περιμετρικά της σκηνής τάφρος, που υπήρχε σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις για την αποφυγή των ομβρίων υδάτων.

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

γειτνίαση | συνωστισμός

γειτνίαση, Ετυμολογία: [<αρχ. γειτνίασις < γειτνιάω] [1] (λόγιο) γειτονεύω [2] συνορεύω [3] (μεταφορικά) μοιάζω, είμαι συγγενής.

Στον οικισμό της Ειδομένης παρατηρήθηκε συχνά ως φαινόμενο η δημιουργία μικρών κοινοτήτων, στις οποίες με δυσκολία κανείς μπορούσε να ξεχωρίσει τον αριθμό των σκηνών ή των ατόμων που κατοικούσαν. Υπήρχε ένα είδος ηθελημένου συνωστισμού. Ο όρος συνωστισμός χρησιμοποιείται για να περιγράψει καταστάσεις όπου ο αριθμός των ατόμων ανά δεδομένη μονάδα χώρου ξεπερνά ένα βέλτιστο άνεσης και δεν επιτρέπει τη φυσιολογική λειτουργία. Σχήμα οξύμωρο για το παράδειγμα του παραπηγματικού οικισμού μελέτης, στον οποίο μετά βίας καλύπτονταν οι βασικές ανάγκες και σίγουρα δεν μπορεί να αναφερθεί κανείς σε άνεση. Η βασική ασάφεια που προκαλεί ο όρος έγκειται στο γεγονός ότι δεν υπάρχει βέλτιστη σχέση μεταξύ αριθμού ατόμων και μεγέθους του χώρου. Η αντιληπτική αλληλεπίδραση των συνιστώντων στοιχείων δε μπορεί να γίνει κατανοητή, παρά μόνον εάν η συνοχή της εικόνας

διασφαλιστεί. Μπορεί το καθένα στοιχείο να γίνει κατανοητό μεμονωμένα και να συνδεθούν διανοητικά από τον παρατηρητή. Επίσης, είναι κατανοητό πως αν τα μεταξύ των σκηνών- γειτονιών διάκενα δεν βιώνονταν παρά ως νεκροί, κενοί χώροι, δεν θα υπήρχε κανένα κριτήριο για την αξιολόγηση μιας απόστασης έναντι άλλης. Στην περίπτωση της Ειδομένης, η σύνδεση των σκηνών μεταξύ τους γινόταν κατά κύριο λόγο μέσω του εδάφους ή των οροφών. Τις περισσότερες φορές σε συνδυασμό των δύο πρακτικών, δημιουργώντας μικρές γειτονιές οι οποίες κατοικούνταν από οικογένειες με μικρά παιδιά τα οποία χρειάζονταν ελεύθερο χώρο. Κατ’αυτό τον τρόπο, οι μονάδες βρέθηκαν σε πλήρη εγγύτητα, αναγνώρισαν το νόημα των απαραίτητων αντικειμένων που τους περιέβαλαν και χάραξαν τα όριά τους. Όπως και στην περίπτωση της απομόνωσης, έτσι και εδώ, υπάρχουν τάφροι περιμετρικά των μικρών κοινοτήτων που έχουν δημιουργηθεί, ώστε να απομακρύνονται τα όμβρια ύδατα και παράλληλα να οριοθετείται η κατοικία της κάθε

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

ειδομένη. απρίλιος 2016

ομάδας. Στις περισσότερες περιπτώσεις εγκατάστασης -ειδικά στις πιο πρόσφατεςπαρουσιάστηκε ελεύθερος χώρος μεταξύ των σκηνών για βέλτιστη επικοινωνία και ευκολότερη κίνηση και επίβλεψη των μικρών παιδιών. Καθώς μεταφερόταν κανείς προς το βόρειο τμήμα του καταυλισμού, οι σκηνές γίνονταν όλο και πιο πυκνές και οι διάδρομοι μεταξύ τους ανύπαρκτοι. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί πως το επιπρόσθετο υλικό [μεγαλύτερη νάυλον επιφάνεια ή συνθετικές κουβέρτες συνδεδεμένες μεταξύ τους] που χρησιμοποιήθηκε για τη δημιουργία συνεχών επιφάνειων, ενίσχυε την προφύλαξη από τη βροχή, την υγρασία και το νωπό χώμα.

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

υλικές κατασκευές | έρευνα στην υλικότητα

υλικό το [ilikó] Ο38 : 1.η ύλη από την οποία κατασκευάζεται κτ. (επεξεργασμένη ή ανεπεξέργαστη): Από τι ~ θα φτιάξεις τα ντουλάπια της κουζίνας; Ευτελές ~. Αντοχή των υλικών, κλάδος της μηχανικής που ασχολείται με την αντοχή των υλικών που χρησιμοποιούνται στις κατασκευές. [λόγ. < αρχ. Υλικόν `που ανήκει στην ύλη΄ & σημδ. γαλλ. matériel] υλικός -ή -ό [ilikós] Ε1 : 1.που αποτελείται από ύλη, που υπάρχει ως ύλη. ANT άυλος: Yλικά σώματα. Yλική υπόσταση. Ο ~ κόσμος. 2. που ανήκει ή αναφέρεται στον υλικό κόσμο, σε ό,τι υπάρχει ως ύλη, σε αντιδιαστολή προς το πνευματικός ή το ηθικός: Yλικά αγαθά. Yλικά μέσα. Yλικές ζημίες. Yλικά οφέλη. Δε σου ζήτησα υλική βοήθεια, αλλά ηθική. Yλικές ανάγκες / ανέσεις / απολαύσεις. 3. (ως ουσ.) το υλικό*. [12]

Κατά τον Α.Τ. Rodrigues [13], υπάρχουν 18 κατηγορίες στρατηγικών χωρικής οργάνωσης. Μέσα σε αυτές τις κατηγορίες λαμβάνεται υπόψη ως καταλυτικός παράγοντας, η υλικότητα, η οποία συμβολίζει τη νίκη επί της αμορφίας μέσω της υλοποίησης της φόρμας. Στη μελέτη του οικισμού της Ειδομένης μπορεί να εισαχθεί ο όρος μιας ευτελούς υλικότητας, ή ακόμα, μιας υλικότητας με δεύτερη ευκαιρία χρήσης. Οικεία αντικείμενα αποσπάστηκαν από το σύνηθες πλαίσιό τους και επανεκτέθηκαν

σε νέες επικοινωνιακές δυνατότητες. Ως αποτέλεσμα, δημιουργείται ένα νέο πλαίσιο μελέτης του κάθε υλικού που χρησιμοποιείται στον οικισμό, ερμηνεύει τη νέα του χρήση και οδηγεί σταδιακά σε μια ομαδοποίηση αυτών των χρήσεων. Είναι μια άτυπη αρχιτεκτονική με μη θεσμικούς τρόπους, πιο αυθαίρετη, και παράλληλα, αυθόρμητη μέσω της ανακύκλωσης και της συνύπαρξης, της αβίαστης χρησιμοποίησης. Η σύνθεση του χώρου μέσω της συναρμολόγησης και της συρραφής ετερόκλητων αρχιτεκτονικών ή μη στοιχείων οδηγεί στην παραπηγματική συνθήκη του οικισμού. Οι μονάδες κατοίκησης κατασκευάστηκαν από υλικά που βρίσκονταν σε μικρή ακτίνα από τον τόπο εγκατάστασης και με την τεχνογνωσία του ενοίκου ή της ομάδας. Συναρμολογήθηκαν σε γη που δεν τους ανήκε, αλλά λόγω του κύματος και της ταχύτητας εγκατάστασης ήταν δύσκολο να εκδιωχθούν από την περιοχή. Οι υλικές κατασκευές που παρατηρήθηκαν και μελετώνται, αναλύονται σε τρεις βασικές ταξινομήσεις [α] ως προς την επαφή τους με το έδαφος, [β] ως

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

προς το βαθμό παρέμβασης του ατόμου ή της ομάδας στην αρχική κατασκευή και [γ] ως προς τον τρόπο χρήσης ετερόκλητων υλικών [βιομηχανικών ή μη] για την “οχύρωση” της κατασκευής. Στην πρώτη περίπτωση διακρίνονται τρεις υποκατηγορίες: η απλή επαφή με το έδαφος- χώμα, η μεσολάβηση επιφάνειας [πλαστική επιφάνεια, συνθετική κουβέρτα] και η μεσολάβηση αντικειμένου [ξύλινες παλέτες, καφάσια, ιατρικά κρεβάτια από ΜΚΟ]. Πλειοψηφία στην αρχή εγκατάστασης στον οικισμό αποτέλεσαν τα παραδείγματα της πρώτης κατηγορίας, ενώ όσο περνούσε ο καιρός και παγιωνόταν η θέση της κάθε σκηνής στο χώρο άρχισαν να προστίθενται και άλλα υλικά που έφταναν στην περιοχή με διάφορους τρόπους. Η τρίτη υποκατηγορία αποτέλεσε μειοψηφία και αριθμούσε ελάχιστα παραδείγματα στο χώρο σε συγκεκριμένα σημεία. Για τη δεύτερη ταξινόμηση, βασικό στοιχείο που λειτούργησε και ως εναρκτήρια δύναμη για την οργάνωση των μονάδων, αποτέλεσε το υλικό που δόθηκε από την Κυβέρνηση και τις ΜΚΟ σε συνδυασμό με τη διαχείριση

του φυσικού αποθέματος που βρέθηκε στην περιοχή κατά την εγκατάσταση των προσφύγων. Ως φυσικό απόθεμα ορίζονται βιομηχανικά παράγωγα ή φυσικά, όπως: οι μεταλλικοί σωλήνες, τα κλαδιά δέντρων, οι τσιμεντόλιθοι και οι πέτρες καθώς και ξύλινες δοκοί διαφόρων διατομών και μεγεθών. Αυτή η υποκατηγορία αποτέλεσε τα δομικά στοιχεία που είχαν στα χέρια τους, τα οποία σε συνδυασμό με την τεχνογνωσία και το αίσθημα επιβίωσης, οδήγησαν σε ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής αισθητικής παραδείγματα που παρουσιάζονται παρακάτω αναλυτικότερα μέσω φωτογραφικού υλικού. Τα “βαριά” υλικά που βρέθηκαν χρησιμοποιήθηκαν κατά κύριο λόγο για τη στερέωση της σκηνής, ενώ τα πιο ελαφριά, όπως τα κλαδιά δέντρων, για δημιουργία περιφράξεων και υποστέγων. Σε όλα αυτά τα παραδείγματα φαίνεται σε μεγάλο βαθμό η ανθρώπινη παρέμβαση πάνω σε γνώριμες μορφές, όπως αυτή της κλασικής σκηνής που είχε δοθεί στους πρόσφυγες. Στην κατηγορία των υλικών που δόθηκαν στους πρόσφυγες, ανήκουν οι σκηνές, οι συνθετικές γκρι κουβέρτες,

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

πλαστικό �λαστικό ή μεταλλικό πλέγμα �λέγμα -σε λίγες περιπτώσεις�ερι�τώσεις- και μεγάλες πλαστικές �λαστικές επιφάνειες. ε�ιφάνειες. Λόγω των διαστάσεών τους χρησιμοποιήθηκαν χρησιμο�οιήθηκαν ως επικαλυπτικά, ε�ικαλυ�τικά, στεγανοποιητικά γανο�οιητικά και ενοποιητικά ενο�οιητικά στοιχεία κατά τη διαδικασία σύνθεσης του χώρου, δημιουργώντας κατ’αυτό τον τρόπο τρό�ο επιφάνειες �ου που καθόριζαν ενιαίες ε�ιφάνειες την κάθε γειτονιά. Παράλληλα, αυτές επιφάνειες �ροσέφεραν προσέφεραν οι συνεχείς ε�ιφάνειες ιδιωτικότητα σε συνδυασμό με λιγότερη έκθεση στη βροχή και τον αέρα, δημιουργώντας ένα αίσθημα ασφάλειας εντός τους. από τα υλικά, ο οικισμός διαΕκτός α�ό κρινόταν και για τη γενικότερη αίσθηση που α�έ�νεε. απέπνεε. Σε αυτό, σημαντικό ρό�ου λο είχαν οι αντανακλάσεις και η διαφάνεια. Όχι με την κλασική έννοια, αλλά σίγουρα σε μεγάλο βαθμό. Τα λιμνάζοντα νερά στις χωμάτινες τάπορτρέτα φρους, αντανακλούσαν τα �ορτρέτα παιδιών �ου που έπαιζαν περιμετρικά, των �αιδιών έ�αιζαν �εριμετρικά, ενώ η διαφάνεια παρουσιαζόταν �αρουσιαζόταν μέσω απόλυτης- έκθεσης των της -σχεδόν α�όλυτηςατόμων στο βλέμμα του παρατηρητή. �αρατηρητή. Μπορεί Μ�ορεί να μην υπήρχε υ�ήρχε το γυαλί ως υλικό, αλλά τα ελάχιστα τετραγωνικά

που �ου αντιστοιχούσαν σε κάθε μονάδα σε συνδυασμό με τον τρό�ο τρόπο οργάνωσης των επέτρεπαν την σκηνών σε γειτονιές, ε�έτρε�αν παρατήρηση ολόκληρου του χώρου κατοί�αρατήρηση επικαλυπτικά στοιχεία κησης. Παράλληλα, τα ε�ικαλυ�τικά που χρησιμο�οιήθηκαν χρησιμοποιήθηκαν �αρουσιάζαν παρουσιάζαν μια �ου Από τις μεκλιμάκωση της αδιαφάνειας. Α�ό επιφάνειες �ου, που, αν και γάλες νάυλον ε�ιφάνειες προσέφεραν θέαση αρκετά λερωμένες, �ροσέφεραν στο εσωτερικό της κάθε “κατοικίας” έως τις ταλαιπωρημένες συνθετικές κουβέρτες που �ου ταλαι�ωρημένες αν και αδιαφανείς, με τις τρύπες τρύ�ες που �ου είχαν σχηματιστεί με την πάροδο �άροδο του χρόνου, πρόδιδαν �ρόδιδαν τον εσωτερικό τους χώρο. Έξω από α�ό τις μεγάλες σκηνές των ΜΚΟ και σε όλες τις συρμάτινες περιφράξεις �εριφράξεις υπήρχαν υ�ήρχαν απλωμένα α�λωμένα ρούχα σε επάλληλες ε�άλληλες σειρές, ενώ έξω από α�ό τις σκηνές κατοίκησης των προσφύγων �ροσφύγων υπήρχαν υ�ήρχαν στάχτες και ξύλα, ως απομεινάρια α�ομεινάρια της καθημερινής δραστηριότητας του μαγειρέματος και της φωτιάς που �ου άναβαν για να ζεσταθούν. Όλα τα στοιχεία πρόδιδαν �ρόδιδαν μια καθημερινότητα που �ου βρισκόταν σε συνεχή διάλογο με την υλικότητα και το άυλο, με εκείνο που �ου απευθύνεται α�ευθύνεται στην αφή, στην ακοή και την όραση και με εκείνο που �ου καταγράφεται ως αποτύπωμα α�οτύ�ωμα στον νου είτε επισκέπτη είτε του κατοίκου. του ε�ισκέ�τη

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης �αραγκού�ολης στην ελλάδα

υποσημειώσεις [01]Μπελαβίλας Ν. | Πρέντου Π. From Grassroots to Urban Prototypes. The typologies of refugees camps in Greece. International Conference on Urban Autonomy and the Collective City. Αθήνα. [ Onassis Cultural Center] 2016. [02] Περράκης Γ. | Σκουτέλης Ν. Αναπαραστάσεις του υπερβατικού. Λεξιλόγιο της μεταφυσικής στον σύγχρονο αρχιτεκτονικό σχεδιασμό. Εκδόσεις Καπον. Αθήνα. 2016. σ. 82 [03] Αρτινός Α.[επιμ.] Οι αρχιτέκτονες της φάλαινας. Η ελάχιστη δομή. Σκηνές της καλύβας. Η καλύβα απαγορεύεται. Κριτική. Αθήνα. 2014 [04] Σαρηγιάννης Γ. Πόλεις μέσα στην πόλη, τα πολλά επίπεδα της Αθήνας. 2008. [ https://polianapoda.wordpress.com/2008/10/06/η-μικροαστική-πόλη-του-σαρηγιάννη-γιώ/ ] [05] [06] Καρύδης Δ. Τα επτά βιβλία της πολεοδομίας. 5ο Βιβλίο. 2Η έκδοση. Παπασωτηρίου. Αθήνα. 2008. [07] Βλ. Λ. Λεοντίδου, Πόλεις της Σιωπής, Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα ΕΤΒΑ, 1989 [08] Πληροφορίες από άρθρο της Γερμανικής εφημερίδας Deutsche Welle: “Ειδομένη: η πρώτη φαβέλα της Ευρώπης” [09] Arnheim R. | Ποταμιάνος Ι. [μτφ] Η δυναμική της αρχιτεκτονικής μορφής. University Studio Press. Θεσσαλονίκη. 2003. σ.105 [10] ό.π. 01 [11] Σ. Νικολαϊδου. Η κοινωνική οργάνωση του αστικού χώρου. Εκδόσεις Παπαζήση. Αθήνα. 1993 σ.227 [12] Λεξικό Τριανταφυλλίδη [http://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/ triantafyllides/search.html?lq=%CF%85%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CF%8C&dq=] [13] A.T Rodrigues. The sacred in architecture: A study of the presence and quality of place- making patterns in sacred and secular buildings. Texas A&M University. 2008.

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

4.1 Δομική σύγκριση 4.2 Σύγκριση του τρόπου πολιτικής διαχείρησης

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

δομική σύγκριση

Η εξέταση διαφόρων υποδειγματικών περιπτώσεων μεγάλων στρατοπέδων προσφύγων που φιλοξενούν εκατοντάδες ανθρώπων σε διαφορετικά τοπία και συνθήκες θα μπορούσε να αποτελέσει μια ασφαλή βάση για συμπεράσματα και σχόλια σχετικά με τα υιοθετημένα αστικά πρότυπα εντός τους. Οι ακόλουθοι παράγοντες λειτουργούν ως βασικά στοιχεία που καθορίζουν το τελικό αποτέλεσμα. Ανάλογα με την περίπτωση, ορισμένοι από αυτούς φαίνεται να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο. Σε όλες τις περιπτώσεις, ακόμα και οι μικρές επιλογές επηρέασαν την τελική παραγωγή χώρου. Η εσωτερική οργάνωση των στοιχείων των καταυλισμών, η τοποθεσία και οι αποστάσεις των μονάδων, ακολουθούν τους αρχέτυπους κανόνες για τη γειτνίαση, την απομόνωση, τη σκίαση και τον εξαερισμό. Οι σκηνές ή τα κοντέινερς τοποθετούνται με τέτοιο τρόπο ώστε να επιτρέπεται η οριζόντια ανάπτυξη του χώρου που ενισχύει την ισότητα μεταξύ των ατόμων. Από την άλλη πλευρά, η εσωτερική οργάνωση των στρατοπέδων στοχεύει να ακολουθήσει το ιπποδάμειο

σύστημα, τόσο ως μέσο για την επίτευξη της δημοκρατίας όσο και της οικονομίας του χώρου. Πρόκειται για ένα τυπικό σύστημα που χαρακτηρίζεται από το σχεδιασμό ενός κανάβου εντός του οποίου τοποθετούνται τα κοντέινερς και που εμπεριέχει κύριους και δευτερεύοντες δρόμους, πλατείες και κοινόχρηστους χώρους. Όσον αφορά στην ελληνική περίπτωση, το ιπποδάμειο, αποτέλεσε το πιο διαδεδομένο σύστημα μεγιστοποίησης της οικονομίας χώρου, επιτρέποντας τον σχηματισμό μη ιεραρχικών δομών και την αύξηση της χωρητικότητας εντός των πόλεων για την καλύτερη ένταξη των προσφύγων εντός τους. Ωστόσο, το φυσικό ανάγλυφο και τα βασικά στοιχεία κάθε τόπου είχαν ισχυρότερη επίδραση, καταστρέφοντας, παραμορφώνοντας ή μεταβάλλοντας τις γεωμετρικές επιλογές κάθε περίπτωσης. Τα ειδικά χωρικά χαρακτηριστικά του φυσικού αναγλύφου κάθε τοποθεσίας καθόρισαν την τελική σύνθεση. Σημαντικά στοιχεία για τον τελικό σχεδιασμό αποτελούν οι δρόμοι, το θαλάσσιο μέτωπο, οι λόφοι και οι πεδιάδες που προσανατολίζουν και

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

μετασχηματίζουν τη θέση των κύριων μονάδων του εκάστοτε καταυλισμού. Δύο παρατηρήσεις γίνονται εύκολα αντιληπτές σχετικά με τα κοινωνικά χαρακτηριστικά μέσα στα στρατόπεδα. Το φαινόμενο της “τάξης” εκφράζεται ως επιτήρηση από την κοινότητα ειδικά στο παράδειγμα του Calais και του Dadaab, αλλά εν τέλει δεν υπάρχει κανένας ουσιαστικός κανόνας επιτήρησης στα στρατόπεδα. Αυτό που εκφράζεται συχνά, ανάλογα με το στρατόπεδο, είναι οι κοινωνικές, φυλετικές, θρησκευτικές ή εθνικές διακρίσεις. Αυτές οι προτιμήσεις και επιλογές συχνά προσαρμόστηκαν από τη διοίκηση των καταυλισμών, ειδικά μετά από περιστατικά συγκρούσεων μεταξύ τους. Παράλληλα, οι γυναίκες, τα παιδιά και οι οικογένειες προτιμούν να μένουν σε απόσταση από τους μοναχικούς πρόσφυγες αλλά και από τις ομάδες ανδρών. Επίσης, η “τάξη” εκφράζεται στο χώρο και την κοινωνική κοινότητα και ιεραρχία. Χώροι “μικρού” εμπορίου ή ψυχαγωγίας μέσα στα στρατόπεδα τείνουν να προσελκύουν κοινοτικές δραστηριότητες και να οργανώνουν χώρο. Πρέπει, όμως, να ση-

μειωθεί ότι αυτός ο τύπος διάκρισης είναι λειτουργικός και, στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, δεν επηρεάζει την ποιότητα του χώρου.

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

σύγκριση του τρόπου πολιτικής διαχείρισης

“Οι αριθμοί αυτοί μιλούν από μόνοι τους. Οι άνθρωποι είναι πρόθυμοι να υποδεχθούν τους πρόσφυγες, αλλά η απάνθρωπη αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης από τις κυβερνήσεις δεν συνάδει διόλου με τις απόψεις των ίδιων τους των πολιτών. Η απάντηση των κυβερνήσεων στην προσφυγική κρίση δεν μπορεί να είναι όμηρος των πρωτοσέλιδων.” Salil Shetty, Γενικός Γραμματέας της Διεθνούς Αμνηστίας

Η τοποθέτηση του γενικού γραμματέα της Διεθνούς Αμνηστίας παρουσιάζεται όχι με σκοπό να υποκρύψει σύνολα διαφορετικών θέσεων για το θέμα του προσφυγικού, αλλά για να δωθεί έμφαση στη δυναμική που έχει σε τέτοιες περιπτώσης η θέση της πολιτείας, αλλά και η επιρροή που αυτή ασκεί κατ’επέκταση στους πολίτες της. Μέχρι τον Νοέμβριο του 1922 είχαν αφιχθεί στην Ελλάδα τουλάχιστον 750.000 πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη. Η Σύμβαση της Λωζάνης [30/1/1923] για την υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας απέκλεισε τον επαναπατρισμό των προ-σφύγων και νομιμοποίησε τη νέα κατάσταση που δημιουργήθηκε από την κατάρρευση των πολυεθνικών αυτο-

αυτοκρατοριών στη λήξη του Μεγάλου Πολέμου. Η περίθαλψη των εξαθλιωμένων προσφύγων που είχαν φτάσει με κάθε μέσο στα νησιά, στις μεγάλες πόλεις, στην ύπαιθρο της Δυτικής Θράκης και της Μακεδονίας ήταν ηθική υποχρέωση για την ελληνική Κυβέρνηση, αλλά, περισσότερο, ήταν ζήτημα πολιτικής πρόληψης. Σχετικά όμως με τους τρόπους και τα μέσα με τα οποία θα μπορούσε να επιτευχθεί η ενσωμάτωσή τους στην οικονομική ζωή του τόπου υπήρχε αρχικά μεγάλη ασάφεια. Σχεδόν έναν αιώνα αργότερα παρατηρείται η ίδια ασάφεια στη διαχείριση μιας αντίστοιχης ανθρωπιστικής κρίσης, Αξίζει να σημειωθεί η απουσία κεντρικού πυρήνα οργάνωσης από την ελληνική Κυβέρνηση στην Ειδομένη. Το γεγονός αυτό, υπό μια έννοια, μπορεί να εξηγηθεί λόγω της έλλειψης διαχείρισης παρόμοιας κατάστασης στο άμεσο παρελθόν και, παράλληλα, λόγω της παθογένειας του κεντρικού διοικητικού συστήματος της χώρας. Με την πάροδο του χρόνου κατάφεραν να συγκροτηθούν πιο οργανωμένα συστήματα δομών ώστε να μεταφερθούν οι πρόσφυγες

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

σε ασφαλέστερους χώρους κατάκλισης, όπου υπήρχαν οι βασικές παροχές. Σε όλες τις περιοχές που εμφανίζεται το ζήτημα της ανθρωπιστικής κρίσης, ποικίλα υποσύνολα προσπαθούν να εκμεταλλευτούν τη δεδομένη κατάσταση για προσωπικό τους όφελος. Καταρχήν, καταγράφονται εξαιρετικά δυσανάλογα των παροχών των διαμορφωμένων χώρων χρηματικά ποσά με το πρόσχημα ότι είναι πιο εύκολη η διαχείριση των προσφύγων εντός των συνόρων των στρατοπέδων. Πολιτικές φιγούρες κάνουν την εμφάνιση τους στα στρατόπεδα, για να αγκαλιάσουν παιδιά, να επιδείξουν συμπόνια, ακόμη κι αν είναι αποφασισμένοι να σταματήσουν τους αιτούντες άσυλο, που φτάνουν οπουδήποτε κοντά στο κατώφλι τους. Στάση που φαίνεται να χαρακτηρίζει μεγάλο μέρος των πολιτικών του δυτικού κόσμου. Πρόκειται για ένα ακόμη φύλλο συκής, μια ακόμη ψεύτικη λύση, που προβάλλουν οι εμπειρογνώμονες της πολυθρόνας. Εν τέλει, κανένα ανθρώπινο ον δε θέλει μια ζωή παγιδευμένη στο κενό, στην οποία εξαρτάται από τους άλλους για όλες του τις ενέργειες’ από

τη σίτιση της οικογένειάς του, μέχρι το να περάσει από ενόπλους φρουρούς στην πύλη του χώρου στον οποίο φιλοξενείται. Οι πρόσφυγες μπορεί να διέφυγαν από την κόλαση, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι μπορούμε να τους αναγκάσουμε σε καθαρτήριο. Υπάρχει το έννομο ερώτημα του εάν αυτές οι συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων οφείλονται σε ανικανότητα ή στην εξυπηρέτηση διαφορετικών στρατηγικών. Δε γίνεται προσπάθεια παρουσίασης του κανόνα διαχείρισης, αλλά παράθεση ακραίων τοποθετήσεων, που όμως είναι υπαρκτές, όπως αυτή νεαρού πρόσφυγα σε ένα από τα ελληνικά σημεία συγκέντρωσης, που είχε δηλώσει πως “Είναι καλύτερα να πεθάνει κανείς στη Συρία, παρά να ζει στο στρατόπεδό σας”.

Την ίδια στιγμή, είναι αξιοσημείωτη η απουσία επιτήρησης στο εσωτερικό των καταυλισμών, σχεδόν και στα 50 υπάρχοντα στρατόπεδα της Ελλάδας. Στην πλειοψηφία τους, δεν υπάρχει εξωτερική επιτήρηση ή υπάρχει μόνο στο σημείο της κάθε πύλης εισόδου. Οι προσδοκίες για στρατόπεδα ή δομές υψηλής ασφάλειας όπως στρατόπεδα συγκέντρωσης ή φυ-

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

λακές υπαίθρου, όπως ήταν πριν από δύο χρόνια στην Ελλάδα, ανατράπηκαν από τα νέα δεδομένα που όρισε η τρέχουσα κρίση. Εν αντιθέσει, σε μια παράλληλη πραγματικότητα, σε δύο σημεία τελείως διαφορετικά μεταξύ τους, παρατηρείται ένα κοινό χαρακτηριστικό επίβλεψης του χώρου, αρκετά αυστηρό. Ο αυστηρός έλεγχος και η κανονικοποίηση που υπάρχει στα στρατόπεδα μέσω των περιμετρικών φραχτών και της ρασιοναλιστικής διάταξης των κοντέινερ μπορεί να προκαλέσει δεύτερες σκέψεις γύρω από το θέμα. Όμως πέραν της σκοπιμότητας της χωρικής διάταξης είναι σημαντικό να εξεταστούν οι παράπλευρες συνέπειες. Η σκοπιμότητα υποδεικνύει την ύπαρξη μίας έκδηλης σκευωρίας που μπορεί να αντληθεί και να περιγραφεί με αυστηρή κανονικότητα για να αποκαλυφθεί η λογική της δομής της. Είναι ευκολότερο να περιγράφονται συχνά ρατσιστικές αποφάσεις από τις θεσμικές αρχές παρά η προβληματική δουλειά αγαθοεργών ενεργών μελών, όπως οι ανθρωπιστικές οργανώσεις. Τέλος , αντίστοιχη πολιτική αντιμετώπισης παρουσιάζεται και ως προς την εκκένωση

των υπαίθριων παραγκουπόλεων και στις τρεις περιπτώσεις που μελετήθηκαν. Παρά τις αντιδράσεις των προσφύγων και των εθελοντών, οι Κυβερνήσεις προσπάθησαν και στις τρεις περιπτώσεις να διαλύσουν τις δομές κατοίκησης και να μεταφέρουν τους πρόσφυγες σε στρατόπεδα. Στο Calais ο στόχος επετεύχθει εν μέρει, καθώς έξι μήνες μετά την εκκένωση του μη κυβερνητικά οργανωμένου τμήματος, οι πρόσφυγες επέστρεψαν στην περιοχή. Για το Dadaab είχε ανακοινωθεί εκκένωση το Μάιο του 2017, αλλά οι έντονες αντιδράσεις των προσφύγων, που πλέον μετρούν δύο γενιές εκεί, βρήκαν αντίκρισμα και αποφασίστηκε η παράταση ζωής του οικισμού. Στην περίπτωση της Ειδομένης που ο καταυλισμός άντεξε λιγότερο από έξι μήνες, σε πολύ δύσκολες συνθήκες, η τελική εκκένωση έγινε στις 27 Μαϊου 2016, έπειτα από συνεννοήση του UNCHR με την Κυβέρνηση και με μετεγκατάσταση των προσφύγων στις οργανωμένες από την Κυβέρνηση δομές.

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

Ολοκληρώντας τη συγκριτική, τυπολογική και υλική ανάλυση των δομών εγκατάστασης της προσφυγικής κρίσης στην Ελλάδα, αλλά και τον υπόλοιπο κόσμο, εξάγονται ορισμένα συμπεράσματα ως προς τον τρόπο που βιώνεται μια κρίση. Καταρχήν, σε όλες τις χώρες και τις εθνότητες μια κρίση επιφέρει αναστάτωση και ρήξη της καθημερινότητας. Είτε είναι η χώρα που “διώχνει” τους πολίτες της είτε αυτή που τους “δέχεται”. Ο όρος “δέχεται” έχει διττή σημασία, καθώς δε σημαίνει πάντοτε την απόλυτη αποδοχή, αλλά και την εξαναγκασμένη, που καταπιέζει τις μάζες και συχνά οδηγεί σε εκδήλωση ρατσιστικών φαινομένων, λόγω της απειλής που προκαλεί το καθετί ξένο που εισβάλλει βίαια και απροσδόκητα. Ο άνθρωπος από τη φύση του αντιδρά σε ότι του διαταράσσει τη γαλήνη. Αυτή η αντίδραση, όμως, την πλειοψηφία των φορών δεν του απαγορεύει να δείξει τι αλληλέγγυό του πρόσωπο στους έχοντες ανάγκη. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε, που το μεγαλύτερο κομμάτι διαχείρισης της ανθρωπιστικής κρίσης των ημερών, στηρίζεται στους εθελοντές. Επιπροσθέτως, γίνεται κατανοητό από τη μελέτη των παραδειγμάτων, ότι το πρόβλημα της εγκατάστασης λύνεται από τις Κυβερνήσεις σχεδόν πάντα με τον ίδιο τρόπο, αν και με μικρές αποκλίσεις διαχείρισης. Παραπηγματικές συνθήκες καλύπτουν τις πόλεις στην προσπάθεια των προσφύγων για εύρεση καλύτερων συνθηκών διαβίωσης από τις προσφερόμενες, συνθηκών πιο κοντά στις επιθυμίες και τα ζητούμενά τους. Ίσως να έχει έρθει η ώρα για αναθεώρηση όσων ο δυτικός κόσμος δεχόταν ως δεδομένα για πολλά χρόνια. Ήρθε η εποχή της δεύτερης ευκαιρίας στη ζωή των υλικών, καθώς και της δεύτερης ευκαιρίας ¬¬στη ζωή των προσφύγων, απαλλαγμένη από τα φαντάσματα του παρελθόντος. Φύσηξεν η νύχτα, σβήσανε τα σπίτια   κι είναι αργά στην ψυχή μου   Δεν ακούει κανένας, όπου κι αν χτυπήσω  η μνήμη με σκοτώνει Ελύτης Οδυσσέας

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

βιβλιογραφία

• Σεφέρης Γ. Ποιήματα. Αθήνα. Ίκαρος. 2007. • Martin Heidegger. Κτίζειν, Κατοικείν, Σκέπτεσθαι . [Εισαγωγή-μτφ] Γιώργος Ξηροπαϊδης. Πλέθρον. 2008. • Rossi A. H αρχιτεκτονική της πόλης. Παπαδόπουλος Λόης, Παπακώστας Γιώργος, Τσιτιρίδου Σοφία [επιμ.] University Studio Press Θεσσαλονίκη. 1991. • Αρτινός Α.[επιμ.] Η ελάχιστη δομή. Σκηνές της καλύβας. Κριτική. Αθήνα. 2014. • Περράκης Γ. | Σκουτέλης Ν. Αναπαραστάσεις του υπερβατικού. Λεξιλόγιο της μεταφυσικής στον σύγχρονο αρχιτεκτονικό σχεδιασμό. Εκδόσεις Καπον. Αθήνα. 2016. • Arnheim R. | Ποταμιάνος Ι. [μτφ] Η δυναμική της αρχιτεκτονικής μορφής. University Studio Press. Θεσσαλονίκη. 2003. • Καρύδης Δ. Τα επτά βιβλία της πολεοδομίας. 2Η έκδοση. Παπασωτηρίου. Αθήνα. 2008. • Μπελαβίλας Ν. | Πρέντου Π. From Grassroots to Urban Prototypes. The typologies of refugees camps in Greece. International Conference on Urban Autonomy and the Collective City. Αθήνα. [ Onassis Cultural Center] 2016. • Τζιρτζιλάκης Γ. Υπο-νεωτερικότητα και εργασία του πένθους. Η επήρεια της κρίσης στη σύγχρονη ελληνική κουλτούρα. Εκδόσεις Καστανιώτη. Αθήνα. 2014. • Ζενάκος Α. | Νάτσης Χ. Περιοδικό unfollow. Pokemon go: Βία, επιθυμία & παγκοσμιοποίηση. Σημειώματα. U56. Αύγουστος 2016. • Kουτούπης Γ. Αισθητική της Αμυγδαλέζας, “Δουλίτσα” και “ψηλά” έργα. • Μπρεχτ M. Ποιήματα. Μάριος Πλωρίτης [μτφρ.]. Θεμέλιο.1937. • Ουμπέρτο Έκο. Η Ιστορία της ομορφιάς. Αθήνα,Καστανιώτη. 2004. • Κατοικία Σχεδιάζω, Κατασκευάζω, Σκέπτομαι. Διαμονή ή Κατοίκηση: περιβάλλον ελεύθερο οίκου ή οίκος: ελεύθερο περιβάλλον. University Studio Press. Θεσσαλονίκη. 2015

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

• Κατοικώντας την εξαίρεση στο Αρχιπέλαγος. Κοτζιά Κ., Κωνσταντόπουλος Η., Παπαδόπουλος Λ., Φιλοξενίδου Κ. [επιμέλεια]. Το Αιγαίο: μια διάσπαρτη πόλη, Κατάλογος 10η Διεθνής Έκθεση Αρχιτεκτονικής -Μπιενάλε Βενετίας. Αθήνα. Ολκός • Guliz Ger | Baskin Yenicioglu. Advances in Consumer Research, Volume 31. Clean and Dirty: Playing with Boundaries of Consumer’s Save Havens. 2004. • Hamed Khosravi. Τhe city as a project. Geopolitics of Tabula Rasa: Persian Garden and the Idea of City. 2015. • Stuart Jeffries. The guardian. In praise of dirty, sexy cities: the urban world according to Walter Benjamin, [21.09.2015] • Γκιζελή, Βίκα. Κοινωνικοί μετασχηματισμοί και προέλευση της κοινωνικής κατοικίας στην Ελλάδα (1920-1930). Αθήνα.1984. • Simpson, Sir John Hope. The Refugee Problem, Report of a Survey. London.1939. • Ben Rawlence. “Story of cities #44: will Dadaab, the world’s largest refugee camp, really close?”. Tuesday 17 may 2016. [theguardian.com] • Jacques Derrida. “Economies de la crise”, La Quinziaine Litteraire 399.1983. [μτφρ.] Ηροδότου Κ. > enthemata.wordpress.com • Vigarello G. Le Propre et le sale : l’hygiène du corps depuis le Moyen Âge. Paris, Seuil. 1985. • Συμβιώσεις. Εκδόσεις Καστανιώτη. Αθήνα. 2015. • Σαρηγιάννης Γ. Πόλεις μέσα στην πόλη, τα πολλά επίπεδα της Αθήνας. 2008. [ https:// polianapoda.wordpress.com/2008/10/06/η-μικροαστική-πόλη-του-σαρηγιάννη-γιώ/ ] • Λ. Λεοντίδου, Πόλεις της Σιωπής, Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα ΕΤΒΑ, 1989. • Σ. Νικολαϊδου. Η κοινωνική οργάνωση του αστικού χώρου. Εκδόσεις Παπαζήση. Αθήνα. 1993.

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

ηλεκτρονικές πηγές

Διεθνής Αμνηστία. Πρόσφυγες και Μετανάστες

http://www.amnesty.org.gr/refugeesfaq

http://www.theguardian.com/cities/2015/sep/21/walter-benjamin-marseille-moscow-cities?CMP=share_btn_tw https://polianapoda.wordpress.com/2008/10/06/η-μικροαστική-πόλη-του-σαρηγιάννη-γιώ/ http://www.irishtimes.com/news/world/africa/the-chaotic-economy-of-a-kenyan-refugee-camp-1.2532686 Ben Rawlence. 2016 The chaotic economy of a Kenyan refugee camp. [http://www.irishtimes.com/news/world/africa/the-chaotic-economy-of-a-kenyan-refugee-camp-1.2532686, τελευταία πρόσβαση στις 13.06.17] Ian Birrell. 2016. City of Thorns: Nine Lives in the World’s Largest Refugee Camp review – stories that need to be heard. [https://www.theguardian.com/books/2016/feb/08/city-of-thornsnine-lives-worlds-largest-refugee-camp-dadaab-kenya-ben-rawlence-review, τελευταία πρόσβαση στις 13.06.17] Alan Taylor. 2011. The World’s Largest Refugee Camp Turns 20. [https://www.theatlantic.com/ photo/2011/04/the-worlds-largest-refugee-camp-turns-20/100046/, τελευταία πρόσβαση στις 13.06.17] POLICE, FENCES, AND CONTAINERS: A PHOTOGRAPHIC REPORT FROM CALAIS’ “JUNGLE” [https://thefunambulist.net/architectural-projects/police-fences-and-containers-a-photographic-report-from-calais-jungle, τελευταία πρόσβαση στις 13.06.17] MUD, WATER & STEEL: MIGRANT BODIES, POLICED ENVIRONMENT AND HUMANITARIAN ARCHITECTURE IN CALAIS. [https://thefunambulist.net/architectural-projects/ mud-water-steel-migrant-bodies-policed-environment-and-humanitarian-architecture-in-calais, τελευταία πρόσβαση στις 13.06.17] REPORT FROM CALAIS AND GRANDE SYNTHE (PART 1): TWO POLITICAL ARCHITECTURES OF (IN)HOSPITALITY. [https://thefunambulist.net/architectural-projects/report-from-calais-and-grande-synthe-two-political-architectures-of-inhospitality, τελευταία πρόσβαση στις 13.06.17]

100

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

οι πολιτικές της Ε.Ε

Η Συνθήκη Schengen Με την εφαρμογή της συνθήκης το 1985 θεσμοθετείται η χάραξη κοινής πολιτικής, μεταξύ των κρατών που συμπεριλαμβάνονται στην ζώνη, για την περιφρούρηση των εξωτερικών συνόρων του χώρου Schengen, ενώ, παράλληλα, προβλέπεται η σταδιακή κατάργηση ελέγχου στα κοινά σύνορα και η ελεύθερη κυκλοφορία όλων των πολιτών των κρατών που υπέγραψαν την συνθήκη, καθώς και αστυνομική και δικαστική συνεργασία τους. Οι ρυθμίσεις της συνθήκης που σχετίζονται με την μετανάστευση είναι οι εξής: • Η υιοθέτηση κοινής πολιτικής σε θέματα που αφορούν άδειες παραμονής, προστασίας προσφύγων και παροχής ασύλου • Το δικαίωμα της αστυνομίας για καταδίωξη έξω από τα σύνορα της κάθε χώρας • Η δημιουργία κοινού αρχείου καταζητούμενων, ανεπιθύμητων προσώπων και κλεμμένων αντικειμένων μέσω του μηχανογραφημένου συστήματος Schengen (SIS), βάσει του οποίου διώκονται ποινικά σε ολόκληρη την ζώνη μετανάστες χωρίς βίζα • Η υιοθέτηση κοινής πολιτικής σε θέματα αγοράς εργασίας και επιχειρήσεων με στόχο την φιλελευθεροποίηση της οικονομίας • Με την προσθήκη νέων χωρών μελών στην ζώνη Schengen δημιουργείται ένα περιφερειακό φίλτρο στην Ε.Ε. από χώρες στις οποίες πραγματοποιούνται απελάσεις των μεταναστών που συλλήφθηκαν εντός των συνόρων της Ε.Ε. [01]

Η Συνθήκη Δουβλίνου ΙΙ Το 2002 υπογράφεται από τις χώρες της Ε.Ε. η συνθήκη του Δουβλίνου ΙΙ η οποία καθορίζει ποια χώρα υποχρεούται να δώσει πολιτικό άσυλο σε πρόσφυγες. Σύμφωνα με την παραπάνω συνθήκη οι πρόσφυγες δικαιούνται να ζητήσουν άσυλο από την χώρα που εισήλθαν για πρώτη φορά στην Ε.Ε., κάτι το οποίο πρακτικά σημαίνει ότι πρέπει

104

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

να επιστρέψουν στην χώρα εισαγωγής προκειμένου να τους δοθεί άσυλο. Δεδομένου ότι η παράνομη μετανάστευση προς τις χώρες της Ε.Ε. πραγματοποιείται κυρίως μέσω των χωρών του ευρωπαϊκού νότου, δηλαδή μέσω Ιταλίας, Ισπανίας και Ελλάδας και ότι η Ισπανία και η Ιταλία έχουν λάβει ακραία μέτρα τα οποία ωστόσο έχουν σχεδόν μηδενίσει τα ποσοστά της παράνομης μετανάστευσης, η κύρια είσοδος των μεταναστών προς την Ε.Ε. είναι η Ελλάδα, κάτι οποίο σημαίνει ότι η πλειοψηφία των προσφύγων της Ευρώπης πρέπει να επιστρέψει στην Ελλάδα προκειμένου να πάρει πολιτικό άσυλο.

[01]PoliceNet of Greece (2002-3), «Συνθήκη Σένγκεν», www.freewebs.com

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

105

οι εθνικές πολιτικές – νομοθεσία

Ο νόμος 1975/1991 Τα πρώτα βήματα για διαμόρφωση μεταναστευτικής πολιτικής στην χώρα πραγματοποιούνται κατά την δεκαετία του ’90 και συγκεκριμένα τον Ιούνιο του 1992 ,όπου τίθεται σε εφαρμογή ο ν. 1991/1975 με τίτλο «Είσοδος-Έξοδος, Παραμονή, Απασχόληση, Απέλαση Αλλοδαπών, Διαδικασία Αναγνώρισης Αλλοδαπών Προσφύγων και άλλες διατάξεις». Ο νόμος αυτός έχει ως βασικούς στόχους την πρόληψη της εισόδου μεταναστών χωρίς χαρτιά και τη διευκόλυνση της απέλασης όσων ήδη βρίσκονται παράνομα στην χώρα, απλοποιώντας τις διαδικασίες απέλασης. Συγκεκριμένα, καθορίστηκε μέγιστος χρόνος παραμονής και εργασίας στην χώρα, ανάλογα με την εργασία, δημιουργήθηκε ειδική δύναμη της αστυνομίας για έλεγχο των συνόρων και κανονισμό των απελάσεων, έγινε πιο αυστηρός ο ορισμός του πολιτικού ασύλου και θεσπίστηκαν κυρώσεις για όσους προσλαμβάνουν αλλοδαπούς χωρίς άδεια ή τους βοηθούν να περάσουν τα σύνορα. Η είσοδος αλλοδαπών στην χώρα χωρίς άδεια παραμονής χαρακτηρίστηκε ως παράνομη πράξη, ενώ νομιμοποιήθηκαν οι απελάσεις και σε γκρίζες ζώνες. Τα αυστηρά αυτά μέτρα αποσκοπούσαν στην διαμόρφωση κατάλληλων συνθηκών για την είσοδο της Ελλάδας στην ζώνη Schengen.[01]] Τα Προεδρικά διατάγματα 358 και 359 του 1997 Το 1997 εκδίδονται τα προεδρικά διατάγματα 358 και 359 που προβλέπουν την πραγματοποίηση προγράμματος νομιμοποίησης για όλους τους μετανάστες που βρίσκονται παράνομα στην χώρα. Στόχος των διαταγμάτων είναι η καταγραφή όλων των παράνομων αλλοδαπών, είτε αυτοί εργάζονται είτε όχι και η θέσπιση των προϋποθέσεων για την νομιμοποίηση τους με την παροχή λευκής κάρτας παραμονής (διάρκεια: 6 μήνες) που τους δίνει στην ουσία άδεια εργασίας. Ταυτόχρονα θέτει τις προϋποθέσεις και τις απαιτήσεις για την απόκτηση πράσινης κάρτας, η οποία

106

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

αφορά και τα προστατευόμενα μέλη της οικογένειας του.[02] Ο νόμος 2910/2001 Το 2001 ψηφίζεται νέος νόμος περί της μεταναστευτικής πολιτικής της Ελλάδας με τίτλο: «Είσοδος και παραμονή αλλοδαπών στην Ελληνική Επικράτεια. Κτήση της ελληνικής ιθαγένειας με πολιτογράφηση και άλλες διατάξεις». Ο στόχος του νέου νόμου είναι διπλός: αφενός η πραγματοποίηση ενός δεύτερου προγράμματος νομιμοποίησης, αφού μετά το πέρας του πρώτου προγράμματος εξακολουθούσε να υπάρχει στην χώρα μεγάλος αριθμός παράνομων μεταναστών και αφετέρου η δημιουργία προϋποθέσεων για την ρύθμιση του φαινομένου γενικότερα. Περιλαμβάνει ρυθμίσεις σχετικά με θέματα ελέγχου των συνόρων, προϋποθέσεις εισόδου των αλλοδαπών στην Ελλάδα για εργασία και σπουδές και θέματα πολιτογράφησης αλλοδαπών. Παράλληλα με τον νόμο του 2001 η κυβέρνηση εκπονεί ένα τριετές σχέδιο δράσης (-2002 2005) για την κοινωνική ένταξη των μεταναστών που περιλαμβάνει μέτρα για την ένταξη τους στην αγορά εργασίας, την παροχή περίθαλψης και υγείας και γενικά την εφαρμογή μέτρων για την καταπολέμηση του ρατσισμού και της ξενοφοβίας στην ελληνική κοινωνία. Δυστυχώς, ωστόσο τα περισσότερα από αυτά τα μέτρα παραμένουν μόνο στα χαρτιά.[03] Ο νόμος 3386/2005 Το 2005 ψηφίζεται για πρώτη φορά νόμος, ο οποίος προβλέπει την λήψη μέτρων για την ομαλή κοινωνική ένταξη των μεταναστών στην ελληνική κοινωνία. Ο νόμος με τίτλο «Είσοδος, διαμονή και κοινωνική ένταξη υπηκόων τρίτων χωρών στην Ελληνική Επικράτεια» προβλέπει την διεξαγωγή νέου προγράμματος νομιμοποίησης των παράνομα διαμενόντων αλλοδαπών, ρυθμίζει θέματα μετανάστευσης και ενσωματώνει στην εθνική έννομη τάξη οδηγίες της Ε.Ε. σχετικά με το δικαίωμα της οικογενειακής επανένωσης και με το καθεστώς των επί μακρά διαμενόντων στην χώρα. Ρυθμίζονται

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

107

θέματα εισόδου, διαμονής και κοινωνικής ένταξης των υπηκόων τρίτων χωρών ενώ εξαιρούνται πολίτες της Ε.Ε., πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο. Με τον νέο νόμο εισάγεται καλύτερη οργάνωση των αδειών διαμονής: απαιτείται πλέον η προσκόμιση ενός μόνο εγγράφου και δίνεται άδεια διαμονής για συγκεκριμένο λόγο (εργασία, επενδυτική δραστηριότητα, σπουδές, οικογενειακή επανένωση). Το πρόγραμμα κοινωνικής ένταξης που προβλέπεται, βασίζεται στο σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων του μετανάστη και έχει ως στόχο την επιτυχή ένταξη του στην ελληνική κοινωνία με έμφαση στους εξής τομείς: πιστοποιημένη γνώση της ελληνικής γλώσσας, παρακολούθηση εισαγωγικών μαθημάτων ιστορίας, πολιτισμού και τρόπου ζωής της ελληνικής κοινωνίας, ένταξη στην ελληνική αγορά εργασίας και ενεργή συμμετοχή στην κοινωνία. [04] Ο νόμος 3536/2007 Το 2007 ψηφίζεται ο νόμος «Ειδικές ρυθμίσεις θεμάτων μεταναστευτικής πολιτικής και λοιπών ζητημάτων αρμοδιότητας Υπουργείου Εσωτερικών, Δημοσίας διοίκησης και αποκέντρωσης» ο οποίος εστιάζει στα εξής βασικά σημεία: α) εισάγει την απλοποίηση των γραφειοκρατικών διαδικασιών και την διευκόλυνση της νομιμοποίησης των μεταναστών, β) επιχειρεί την επίλυση των προβλημάτων για τα οποία δεν ευθύνονται οι μετανάστες και γ) προσπαθεί να επιτύχει την διευκόλυνση της κοινωνικής ένταξης με την λήψη μέτρων. [05] Ο νόμος 3838/2010 Με τον νόμο του 2010 «Σύγχρονες διατάξεις για την Ελληνική Ιθαγένεια και την πολιτική συμμετοχή ομογενών και νομίμως διαμενόντων μεταναστών και άλλες ρυθμίσεις» εισάγονται 2 νέα στοιχεία με αρκετά σημαντικό ρόλο στην γενικότερη πολιτική της Ελλάδας περί της μετανάστευσης: • Δίνεται για πρώτη φορά το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι σε τοπικό επίπεδο σε ορισμένες κατηγορίες νομίμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών, καθώς και στους ομογενείς

108

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

• Καθιερώνονται ειδικές διαδικασίες κτήσης της Ελληνικής ιθαγένειας για τα παιδιά των μεταναστών (τη λεγόμενη «δεύτερη γενιά»), είτε από τη γέννησή τους και εφόσον οι γονείς τους διαμένουν μόνιμα και νόμιμα στην χώρα επί πέντε τουλάχιστον συνεχή έτη, είτε κατόπιν επιτυχούς ολοκλήρωσης της παρακολούθησης έξι τουλάχιστον τάξεων ελληνικού σχολείου στην Ελλάδα [06] Όλο και περισσότεροι μετανάστες και πρόσφυγες επιλέγουν την είσοδο στην Ε.Ε. μέσω της Ελλάδας τα τελευταία χρόνια, κάνοντας την μια από τις κύριες χώρες εισόδου στην Ευρώπη. Σε γενική θεώρηση οι πολιτικές της Ελλάδας είναι κοντά στον Μ.Ο. των περισσότερων χωρών της Ε.Ε., οι τομείς που υστερεί είναι κυρίως η οικογενειακή επανένωση, το καθεστώς των επί μακρά διαμενόντων και η αποφυγή των διακρίσεων. Η Ελλάδα κατέχει την 16η θέση στον πίνακα αξιολόγησης των μεταναστευτικών πολιτικών των χωρών της Ε.Ε., ενώ έχει κάνει την μεγαλύτερη πρόοδο ανάμεσα στις χώρες αυτές τα τελευταία χρόνια, κυρίως με την αναβάθμιση της συμμετοχής των μεταναστών στην πολιτική ζωή της χώρας με τον νόμο 3838/2010. Συγκεκριμένα πέραν της συμμετοχής στην πολιτική ζωή της χώρας η Ελλάδα έδειξε σημεία προόδου και στον τομέα της πρόσβασης σε ελληνική ιθαγένεια. Αντίθετα στους τομείς της αγοράς εργασίας, των διαδικασιών επανένωσης οικογένειας, των επί μακρά διαμενόντων και της αποφυγής των διακρίσεων η χώρα βρίσκεται κάτω από τον Μ.Ο. των χωρών της Ε.Ε., ενώ στον τομέα της εκπαίδευσης αντιμετωπίζει τις ίδιες δυσκολίες με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. [08] Ο νόμος 4375/2016 Προβλέπει τη σύσταση υπηρεσίας ασύλου αρχής προσφύγων, υπηρεσίας υποδοχής και αντίστοιχης γενικής γραμματείας υποδοχής. Παράλληλα, προβλέπει μείωση του χρόνου στον οποίο πρέπει να εξετάζεται η αίτηση ασύλου και παρέχει 6μηνη άδεια παραμονής στη χώρα για τους πρόσφυγες ή μετανάστες που καταθέτουν αίτημα παροχής ασύλου. Τέλος, προβλέπει ΦΠΑ 0% για δωρεές ιδιωτών προς πρόσφυγες. Είναι αποτέλεσμα της διαπραγμάτευσης της Ελλάδας, της Ευρώπης και της Τουρκίας για το θέμα των προσφύγων. [09]

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα

109

υποσημειώσεις [01] [02] Βεικού Μ. και ΤριανταφυλλίδουΑ., (Ιούνιος 2002), «The hierarchy of Greekness: Ethnic and national identity considerations in Greek immigration policy», Άρθρο, «Ethnicities» vol. 2 no. 2 189-208, έκδοση: Sage [03]Τριανταφυλλίδου Α., (Δεκέμβριος 2005), «Ελληνική Μεταναστευτική Πολιτική: Προβλήματα και Κατευθύνσεις», ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΚΑΙ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ (ΕΛΙΑΜΕΠ), Αθήνα 115 Τριανταφυλλίδου Α., (Δεκέμβριος 2005), «Ελληνική Μεταναστευτική Πολιτική: Προβλήματα και Κατευθύνσεις», ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΚΑΙ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ (ΕΛΙΑΜΕΠ), Αθήνα [04] Τριανταφυλλίδου Α., (Δεκέμβριος 2005), «Ελληνική Μεταναστευτική Πολιτική: Προβλήματα και Κατευθύνσεις», ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΚΑΙ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ (ΕΛΙΑΜΕΠ), Αθήνα 115 Τριανταφυλλίδου Α., (Δεκέμβριος 2005), «Ελληνική Μεταναστευτική Πολιτική: Προβλήματα και Κατευθύνσεις», ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΚΑΙ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ (ΕΛΙΑΜΕΠ), Αθήνα [05] Ρομπόλης Σ., (2009), «Immigration in Greece: Overview and Perspectives», άρθρο, εξαμηνιαία επιστημονική επιθεώρηση «Κοινωνική συνοχή και ανάπτυξη, Θέμα: μετανάστευση εργασίας και κοινωνική πρόνοια» τόμος 4 τεύχος 1, εκδόσεις Διόνικος. [06] Έκθεση του Υπουργειίου Εσωτερικών για την εφαρμογηή του νοόμου 3838/2010 , www.tovima. gr [07] Migrant Integration Policy Index, www.mipex.eu [08] Διεθνής Προστασία, www.asylumaware.eu

110

δομικά χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης παραγκούπολης στην ελλάδα