Opplyst, utstillingskatalog på polsk

Iluminacja. Przebłyski

z historii kultury

Teraźniejszość opiera się na minionych zdarzeniach. Na wystawie Iluminacja znajdziecie unikalne, wyjątkowe i znaczące obiekty należące do norweskiej historii kultury, które wydobyte z ciemności magazynów ujrzały światło dzienne. Odsyłają one do momentów naszej wspólnej historii i opowiadają o przełomowych i decydujących wydarzeniach oraz arcydziełach sztuki, które ukształtowały naszą debatę publiczną i nasz naród.

Duża część kolekcji Biblioteki Narodowej, od XII wieku do naszych czasów, znana jest norweskiej publiczności. Kolekcja stanowi wspólną pamięć, z której czerpiemy historie o tym, kim jesteśmy i skąd pochodzimy. Iluminacja jest jedną z takich historii.

Psałterz z Kvikne ok. 1150–1200

Psałterz jest zasadniczo biblijną Księgą Psalmów. 150 tak zwanych Psalmów Dawida stanowiło rdzeń ośmiogodzinnych modlitw w ciągu dnia i były one podzielone na dni tygodnia według ustalonego wzoru. A zatem tydzień stał się chrześcijańskim cyklem, jednostką czasu wiary i modlitwy. Psałterz był jednym z najbardziej rozpowszechnionych gatunków średniowiecznych.

Psałterz z Kvikne pochodzi z drugiej połowy XII wieku i jest uważany za najstarszą księgę opracowaną w Norwegii, która ocalała nienaruszona do dziś. Pierwotnie w skład Psałterza wchodziły prawdopodobnie wszystkie psalmy. Niektóre strony zniknęły w średniowieczu, zostały jednak zastąpione nowymi o tej samej treści w XV wieku.

Psałterz z Kvikne jest typowy dla swojego czasu i miejsca. Jest napisany odręcznie na pergaminie, po łacinie, i przypomina pismo, które można było zobaczyć w profesjonalnie wykonanych angielskich psałterzach. Jednak skrybowie norwescy nie byli na tym samym poziomie kaligrafii co angielscy i rzadko spisywali księgi. Dekoracje są nieliczne i proste.

Ocalałe fragmenty dalej są podtrzymywane przez solidne drewniane oprawy, pochodzące prawdopodobnie z pierwszej połowy XIII wieku. Na odwrocie widnieje wygrawerowany napis, z przemieszaniem run i łacińskich liter: „Kościół w Kvikne jest moim właścicielem”.

Prawa Magnusa VI Prawodawcy oraz

Codex Hardenbergianus

Połowa XIV w.

Prawo krajowe króla Magnusa VI Prawodawcy z 1274 r. jest dziełem wyjątkowym na tle europejskiej historii prawa. Był to trzeci ogólnokrajowy kodeks praw w Europie, który został zastąpiony dopiero przez norweskie prawo Christiana V w 1687 r. Prawo krajowe zmieniło społeczeństwo norweskie, ustanowiło ustawodawstwo jako instrument rządzący, nadało uprawnienia najsłabszym i dało początek norweskim władzom państwowym.

Zachowało się 39 rękopisów i ponad 50 fragmentów prawa krajowego. Codex Hardenbergianus jest najpiękniejszym z nich wszystkich. Manuskrypt prawa został napisany w Bergen w języku nordyckim w połowie XIV wieku i zawiera dziesięć ozdobionych i ilustrowanych liter (tak zwanych iluminacji), które przekazują istotę tekstu.

Codex Hardenbergianus to połączenie kilku tekstów prawnych. Prawo krajowe jest największe i najważniejsze, ale tom zawiera również tak zwane grzywny sądowe, późniejsze ustawy, które uzupełniają lub zastępują przepisy w prawie krajowym, oraz prawo chrześcijańskie arcybiskupa Jona Raude.

Najważniejszą spuścizną po prawie krajowym z 1274 r. jest dostosowywanie się do przyjętych praw, zamiast oddawać władzy decydujący głos. Ustawa narodowa stała się podstawą obecnego życia w naszym kraju, łącząc prawo z wolnością i uprawnieniami, a nie z nadużyciem władzy i uciskiem.

Zbiory Duńskiej Biblioteki Królewskiej.

3 Biblia. Det er den gantske Hellige Scrifft, udsæt paa Danske 1550

Wielki przewrót religijny wywołany przez Marcina Lutra w 1517 r. miał również znaczące konsekwencje kulturowe. Reformacja doprowadziła do umocnienia indywidualnej wiary człowieka, a rola Kościoła jako pośrednika i tłumacza została osłabiona. Zamiast tego, słowo Boże, czyli Biblia, stało się przedmiotem życia religijnego. Dlatego Biblię trzeba było przetłumaczyć z łaciny na język, który ludzie rozumieli: na ich język mówiony. Sztuka drukarska, która pojawiła się w Europie w połowie XV wieku, umożliwiła publikowanie książek szybciej, taniej i w większych nakładach.

Prezentowana tutaj Biblia, zwana „Biblią reformacji”, jest pierwszą kompletną biblią w języku duńskim. Została wydrukowana w 1550 r. i opiera się głównie na wydaniu niemieckiego tłumaczenia Biblii Lutra z 1545 r. podczas gdy rodzaje druku i ilustracji były takie same, jak w przypadku Biblii dolnoniemieckiej z 1534 r. „Biblia reformacji” zawiera 85 ilustracji techniką drzeworytu.

Dla Norwegii reformacja oznaczała także koniec politycznej niezależności. Królestwo przeszło pod panowanie Danii, a na czele Kościoła stanął król. Duńskie wydanie Biblii otwiera portret króla Chrystiana III. Spojrzenie króla skierowane jest ku niebu; w dłoni pozbawionej rękawiczki trzyma zwój ze słowem Bożym. Herb po drugiej stronie prezentuje jego ziemską potęgę.

Druk: Ludowich Dietz, Kopenhaga.

Opatrzony datą: 1604

List niebiański to list łańcuszek, czyli list, który zachęca odbiorcę do jego skopiowania i przekazania dalej. Prezentowany na wystawie list jest kopią sporządzoną odręcznie. Zgodnie z treścią listu oryginał został napisany przez „samego Pana Boga” i posłany przez anioła do Mikkelborga, dzisiejszego Stambułu, gdzie rzekomo zawisł w powietrzu zapisany złotymi literami. Kto list skopiował i pokazał go innym, miał otrzymać odpuszczenie wszystkich grzechów; ten zaś, kto nie uwierzył i nie skopiował, powinien był umrzeć, a jego dzieci miały „cierpieć z powodu złej śmierci”. Gdy nadejdzie Dzień Sądu, temu, kto posiadał list w domu, oszczędzona zostanie wszelka męka. Tekst zachęca czytelnika do życia zgodnie z przykazaniami Bożymi i słowem Jezusa oraz do chodzenia do kościoła w niedziele. List nosi podpis „Ja, prawdziwy Jezus Chrystus”.

Chociaż zachowało się niewiele takich listów, wiemy, że Niebiański list był popularnym gatunkiem w Europie w dobie reformacji, jako że Kościół nie udzielał już spowiedzi ani odpuszczenia grzechów. Tekst Niebiańskich listów nie uległ zmianom przez cały XVIII i XIX wiek. Listy kopiowane były ręcznie, ale też krążyły w wersjach drukowanych, często pięknie zdobionych i kolorowych. Jednostronne Niebiańskie listy były łatwe do przenoszenia i sprzedawania. Drukarze zarobili spore sumy pieniędzy, drukując Niebiańskie listy w dużych nakładach. Wielu pragnęło kupić zbawienie i szczęście za grosz lub dwa.

4

Niebiański list, verso

Opatrzony datą: 1604

Niebiański list pochodzi z 1604 roku. Papier, na którym jest napisany, jest jednak zaopatrzony w znak wodny przedstawiający herb miasta Amsterdamu. Znak wodny świadczy o tym, że list nie mógł zostać napisany wcześniej niż w 1675 roku. Przyczyna datowania wstecznego nie jest znana.

Brzegi zagięcia wskazują, że list był składany pięć razy, prawdopodobnie po to, aby właściciel mógł go nosić jako szczęśliwy amulet. Zapewne był często w użyciu, ponieważ krawędzie oraz linie krzyżujące się w miejscach złożenia są wytarte. Strony wierzchnie po złożeniu listu, są ciemniejsze niż pozostałe. Najwyraźniej Niebiański list był używany, noszony w kieszeni lub blisko ciała i wielokrotnie czytany lub pokazywany innym.

1763

„Norske Intelligenz­Seddeler” („Norweski Informator Codzienny”) jest uważana za najstarszą norweską gazetę. Pierwszy numer ukazał się w Christianii w maju 1763 roku. Wydawcą i redaktorem był Samuel Conrad Schwach, drukarz urodzony w Prusach, a wykształcony w Kopenhadze.

W Christianii, zanim zainwestował w wydawanie gazety codziennej, wydawał kilka innych rodzajów czasopism. Było to wymagające. Cenzura była surowa, a władze zezwalały na wydawanie gazet tylko w Kopenhadze, gdzie mogły być pod stałą obserwacją. Schwach omijał to częściowo, ograniczając materiał do reklam, spraw finansowych i rozmyślań religijnych. Udawało mu się to również dzięki typowej dla tamtego czasu lojalności wobec radnego stanu i byłego prezydenta magistratu w Christianii, Nicolaia Feddersena. Feddersen miał swój interes w tym, by trzymać pieczę nad Schwachem – zainwestował w Jerusalem Papirmølle (Fabrykę Papieru Jeruzalem), sprzedającą papier gazecie z dobrym zyskiem.

Z czasem „Norske Intelligenz­Seddeler” mogła poszerzyć treść, ale dopiero od 1814 r., kiedy art. 100 konstytucji zatwierdził, że „wolność prasy powinna mieć miejsce”. Dopiero od tamtego momentu faktycznie można było drukować artykuły polityczne. Gazeta ukazywała się do 1920 roku, kiedy to została wchłonięta przez gazetę „Verdens Gang”.

Intelligenz-Seddeler”, nr 1, s. 1 i 4, gazeta

Wydawca Samuel Conrad Schwach.

Transkrypcja tekstu znajduje się w kieszeni stojaka po lewej stronie.

„Norske Intelligenz-Seddeler”, nr 1, s. 2–3, gazeta

1763

Pierwszy numer „Norske Intelligenz­Seddeler” („Norweski Informator Codzienny”) zawiera niewiele z tego, co dziś moglibyśmy uznać za dziennikarstwo. Artykuł wstępny jest pozdrowieniem skierowanym do czytelników gazety, w którym to zwraca się uwagę, że wydanie jest norweskie: „Oto gazeta, która przekazuje Norweskie Wiadomości / O jednej i drugiej rzeczy, która również mogła się przysłużyć”. Sugeruje to, że istnieje szczególnie norweski światopogląd, ale charakteryzuje go niezwykle ostrożny patriotyzm. W gazecie ukazywały się również zwykłe ogłoszenia o wypłynięciu i zawijaniu statków oraz o rzeczach, które można kupić, o narodzinach, zgonach i ślubach, skonfiskowanych towarach, a także artykuł o tym, jak można przechowywać cytryny zimą w Norwegii.

Być może najbardziej interesującym dla nas dzisiaj tekstem jest krótkie i moralizujące rozważanie, jak bystre osoby są raczej skłonne krytykować wady i niedociągnięcia innych niż korygować własne. Nie jest to teraz do końca jasne, do kogo tekst był skierowany w 1763 r., niemniej jest nadal aktualny, czyż nie?

Oryginalna gazeta jest napisana gotyckim pismem zwanym „fraktura”, które dziś może być trudne do odczytania. W kieszeni stojaka po prawej stronie znajduje się transkrypcja tekstu.

Dorothe Engelbretsdatter, „Siælens Sang-Offer”, kancjonał

1685

Dorothe Engelbretsdatter była pierwszą norweską autorką, która m.in. pisała hymny w Danii i Norwegii. Jej pierwszy kancjonał, „Siælens Sang­Offer” („Pieśń duszy składającej ofiarę”), został wydany w Christianii w 1678 r. Pierwszego wydania już nie ma, ale jeszcze za życia Engelbretsdatter książka ukazała się w siedmiu wydaniach. Jej bezpośredni i śpiewny język sprawił, że stała się jedną z najpopularniejszych autorek XVII wieku.

W wielu wydaniach znajdował się wizerunek Engelbretsdatter na tzw. frontyspisie, czyli wyrafinowanej ilustracji na stronie poprzedzającej kartę tytułową książki. Portret w wydaniu „Siælens Sang­Offer” z 1685 roku przedstawia kobietę w średnim wieku, siedzącą i piszącą. Na biurku przed nią leży czaszka i klepsydra. Były to barokowe emblematy, które miały przypominać czytelnikowi przemijalność życia. Na portrecie emblematy nawiązują również do głęboko osobistych doświadczeń Engelbretsdatter. Siedem z jej dziewięciorga dzieci zmarło, gdy były małe. Jeśli życie miałoby nam do przekazania jakąś wiadomość, to taką, że śmierć czeka nas wszystkich. Jest to powracający temat w kilku hymnach w kancjonale. „Pieśń wieczorna”, która nadal znajduje się w kancjonale (2013) używanym przez Kościół Norweski, odnosi się do piasku przesypującego się prędko w klepsydrze.

Wydawca: Christian Geersøn, Kiøbenhaffn (Kopenhaga).

Norweska konstytucja z 1814 r. była konstytucją, która pozostawiła władzę ustawodawczą w rękach parlamentu – Stortinget – i ograniczyła władzę króla. Przedstawiciele mieli być wybierani z okręgu wyborczego obywateli płci męskiej w wieku powyżej 25 lat, którzy posiadali przy tym pewien określony majątek. Chociaż dotyczyło to tylko około 40–45% mężczyzn – prawo wyborcze kobiet nie wchodziło w ogóle w grę – było to radykalne rozwiązanie, jak na ówczesne standardy europejskie. Konstytucja była nie tylko konstytucją liberalną, ale zapewniała także duży stopień niezależności Norwegii w unii ze Szwecją. Dlatego też stała się ważnym symbolem norweskiej wspólnoty narodowej.

W latach dwudziestych XIX wieku zaczęto drukować Konstytucję w formacie plakatu, a widniejące na nim portrety polityków stały się popularną ozdobą ścienną, często oprawioną w szkło i ramę. Wersja z 1836 roku jest wyjątkowo wspaniała. Ilustracja przedstawia budynek Eidsvoll i portrety niektórych mężczyzn, którzy przebywali tamże przez sześć tygodni wiosną 1814 r. bądź też na pierwszym nadzwyczajnym Stortingu jesienią tego samego roku, kiedy ustanowiono unię. Konstytucja jest datowana na 4 listopada, różni się jednak niewielkimi zmianami od tej z 17 maja. U dołu znajdują się podpisy 79 przedstawicieli parlamentu.

Litograf: J.C. Walter. Wydawca: Prahl.

Nie wszyscy czuli się jednakowo przyjęci do norweskiej wspólnoty politycznej. „Arbeider­Foreningernes Blad”

(„Pismo Związku Robotników”) był pierwszym radykalnym magazynem robotniczym w Norwegii. Został założony przez aktywistę Marcusa Thrane w 1849 roku. Thrane był wytrwałym i odważnym orędownikiem rozszerzonego prawa wyborczego i reform społecznych; był również liderem tak zwanego Ruchu Thrane – pierwszego masowego ruchu politycznego w Norwegii. W 1850 r. zwrócił się do króla z żądaniem między innymi powszechnego prawa wyborczego. Pomimo tego, że norweska konstytucja była wówczas liberalna, wolność słowa miała swoje granice, zwłaszcza gdy stosowano ją do mobilizacji klasy robotniczej: Thrane został skazany na siedem lat więzienia.

4 czerwca 1853 roku „Arbeider­Foreningernes Blad” poświęcił pierwszą stronę propozycjom zmian w pięciu paragrafach Konstytucji, tym razem sporządzonych przez historyka i polityka Ludviga Kristensena Daa. Wszystkie wnioski dotyczyły przyznania praw do głosowania większej ilości osób.

„Draumkvedet”, Maren Ramskeid, rękopis Ok. 1840–1850

U podstaw większości XIX­wiecznych zbiorów bajek, piosenek, nut, dialektów i obiektów leżało przekonanie, że były to różne przejawy kultury ludowej o długiej tradycji – kultura ludowa była głęboko zakorzeniona w historii narodu i nie podlegała właściwie żadnym zmianom. Tworzenie zbiorów było zatem także poszukiwaniem wspólnej narracji historycznej i jej zaczątków.

Zainteresowanie kulturą było w Norwegii spore wśród znanych kolekcjonerów, takich jak Asbjørnsen i Moe, Ivar Aasen, Ludvig Mathias Lindeman oraz Magnus Brostrup Landstad – ksiądz i autor psalmów. W latach czterdziestych XIX wieku Magnus Brostrup Landstad napisał „Draumkvedet” („Ballada o śnie”), podczas gdy pokojówka Maren Ramskeid z Telemark śpiewała mu balladę. Wersja Ramskeid i Landstada jest najlepiej opracowaną wersją, jaką znamy, i posłużyła ówcześnie jako podstawa do rekonstrukcji oryginału.

„Draumkvedet” roztacza niebywałą wizję przywołującą na pamięć „Boską komedię” Dantego. Obecnie nie ma pewności zarówno co do daty powstania „Draumkvedet”, jak i co do tego, jaką część notatek można uznać za zalążki tej samej ballady.

Sporządzony naprędce rękopis Landstada jest pełen poprawek i uzupełnień. Uderzający jest kontrast z ozdobnym wydaniem książki Gerharda Munthe w szufladzie poniżej.

1. Agnes Buen Garnås: „Draumkvedet”, 1984

Wydany przez Kirkelig Kulturverksted. | 2:24 (fragment)

2. Arne Nordheim: „Draumkvedet”, Orkiestra Norweskiego Radia, Ingar Bergby (dyrygent), Grex Vocalis, 2006

Wydany przez Simax Classics. | 4:27 (fragment)

Moltke Moe (red.) i Gerhard Munthe (ill.), „Draumkvæde. Et digt fra middelalderen”

1904

Wspaniale ozdobione wydanie „Draumkvæde” („Ballada o śnie. Średniowieczny poemat”) jest zilustrowane przez Gerharda Munthe, łącznie z jego odręcznym pismem. Wydanie zawiera tylko samą balladę, bez żadnych dodatkowych objaśnień. Znajdziemy jedynie wzmiankę o tym, że tekst został zredagowany przez

Moltke Moe. Moe był profesorem „norweskiego języka ludowego, z obowiązkiem prowadzenia wykładów na temat norweskiej tradycji ludowej”, to znaczy w tym, co później określano jako folklorystykę. Była to pierwsza tego typu profesura w Skandynawii w tej dziedzinie i stanowiła zwrot od romantycznego do akademickiego spojrzenia na poezję ludową.

Moe miał nie tylko zredagować tekst, miał też przygotować notatki naukowe. Zadanie było trudne, i Moe nigdy go nie ukończył. Było to źródłem wielkiej frustracji zarówno dla Munthe, jak i dla wydawcy – Forening for Norsk Bogkunst (Stowarzyszenie Norweskiej Sztuki Książki), które miało zaprezentować książkę jako swoją pierwszą publikację. Przez długi czas wydawnictwo żywiło nadzieję na wydanie dodatkowego tomu z komentarzami, ale nigdy do tego nie doszło. W ten sposób książka Munthe stała się charakterystycznym klejnotem literackim, stylistycznie nowoczesnym, ale pozbawionym zamierzonego wymiaru naukowego.

Wydane przez Forening for Norsk Bogkunst (Stowarzyszenie Norweskiej Sztuki Książki), Kristiania (Oslo).

8

Georg Ossian Sars, ilustracje

naukowe rozgwiazdy, dorsza, skorupiaków i płetwali błękitnych Ok. 1860–1890

Georg Ossian Sars był czołowym norweskim zoologiem drugiej połowy XIX wieku i jest jednym z najczęściej cytowanych norweskich przyrodników. Jako młody człowiek spędzał dużo czasu na morzu, zatrudniony został przez państwo w celu poszerzenia wiedzy o norweskim przemyśle rybnym, a później o wielorybnictwie. Odkrył on między innymi, że ikra dorsza nie tonie, tylko unosi się na powierzchni morza, a w 1865 roku udało mu się dokonać sztucznego zapłodnienia ikry. W 1874 roku Sars został profesorem zoologii i ogłaszał wiele publikacji, zwłaszcza na temat skorupiaków. Prezentowany tu materiał ukazuje jego rzadki talent jako rysownika naukowego.

Sars należał do niewielkiej grupy ludzi, którzy posiadali dominującą rolę zarówno w norweskiej nauce, jak i sztuce. Jego brat Ernst był wybitnym norweskim historykiem. Jedna z sióstr, Mally, poślubiła kompozytora i dyrygenta Thorvalda Lammersa. Druga siostra, Eva, uczyła się u Lammersa. Była znaną piosenkarką romansów, gdy poznała i poślubiła Fridtjofa Nansena, który również rozpoczął karierę jako zoolog i rysownik.

Georg Ossian Sars oprócz tego, że był wybitnym naukowcem i rysownikiem, był również sprawnym technicznie skrzypkiem. Prace Sarsa są przykładami współoddziaływania sztuki i nauki.

9

Kolekcjoner baśni Peter Christen Asbjørnsen nie był tak ważnym badaczem jak Georg Ossian Sars, ale był także zoologiem, a co nie mniej ważne, był jednym z pierwszych, którzy przedstawili teorię ewolucji Darwina norweskiej publiczności. W 1853 roku znalazł nieznaną rozgwiazdę w Hardangerfjord, na wyjątkowo dużej głębokości morza: 380 metrów. Nie posiadano wówczas wiedzy na temat życia na znacznych głębokościach. Asbjørnsen nadał rozgwieździe nazwę Brisinga endecacnemos, od naszyjnika bogini Frøya, Brisingamen.

Szesnaście lat później Sars odkrył inny gatunek rozgwiazd, Brisinga coronata, na głębokości aż do 600 metrów u wybrzeży Lofotów. Sars napisał artykuł w języku angielskim o znalezisku, który został opublikowany w 1875 roku. Wysłał go do samego Charlesa Darwina, który otrzymał również broszurę o nowej technice druku autograficznego, której Sars użył w kilku swoich ilustracjach. Darwin odpowiedział uprzejmie i z uznaniem w krótkim liście z kwietnia 1877 roku:

Dear Sir,

Allow me to thank you much for your kindness in having sent me your beautiful memoir on Brisinga. It contains discussions on several subjects about which I feel much interest. I congratulate you on your discovery of the new process of Autography which promises to be of much service to those who like yourself are good draughtsmen. With the most sincere admiration for your varied works in Science, I remain, dear Sir

Yours very faithfully Charles Darwin

Henrik Ibsen, „Peer Gynt. Et dramatisk digt”, pierwsze i drugie wydanie z korektami własnymi

1867

„Peer Gynt. Et dramatisk digt” („Peer Gynt. Poemat dramatyczny”) Henrika Ibsena jest uważane za jedno z najważniejszych dzieł w literaturze norweskiej, częściowo ze względu na walory językowe sztuki, a częściowo ze względu na złożone studium Peer Gynta, które dla wielu stało się również studium norweskiej tożsamości. Ibsen rozpoczął pisać w Rzymie w 1867 roku, a skończył na wyspie Ischia w Zatoce Neapolitańskiej. Prawie dziesięć lat później, w 1876 roku, pierwszy spektakl został pokazany do muzyki Edvarda Griega w Christiania Theater.

Ibsen znalazł inspirację dla postaci Peera Gynta w książce „Norske Huldre­Eventyr og Folkesagn” („Kolekcja norweskich baśni i bajek ludowych”, 1845) P.C. Asbjørnsena, w której Peer Gynt jest przedstawiany jako „Strzelec z Kvam w niegdysiejszych czasach”. Opowiadano, że pokonał między innymi leśnego trolla i „wielkiego Bøjga w Etnedalen”. Ponoć był on także „poszukiwaczem przygód i kuglarzem”.

Peer Gynt Ibsena jest więc także osobą, która wie, jak czmychnąć i wywinąć się rzeczywistości. Na początku sztuki matka Aase woła: „Peer, kłamiesz!”. Jest w zasadzie niepowtarzalny, ale podobnie jak cebula – nie posiada rdzenia, a gdziekolwiek nie pojedzie, znajdzie się tuż przy nim Bøjg, który kusi i wabi swoim „chodzeniem naokoło”.

Pierwsze wydanie zostało opublikowane przez Den Gyldendalske Boghandel (F. Hegel) w Kopenhadze.

Wydanie drugie (1867) z poprawkami, głównie uwspółcześnieniem języka, autorstwa Henrika Ibsena i in., aż do wydania trzeciego (1874).

10

Wraz z uruchomieniem przez NRK regularnych ogólnokrajowych programów telewizyjnych w 1960 roku, nowo utworzony Teatr Telewizji stał się ważnym nośnikiem kultury dla Norwegów. Klasyczne i współczesne sztuki docierały do publiczności w stopniu, który wcześniej był nie do pomyślenia, a zwłaszcza sztuki Henrika Ibsena. Szczególnie jego współczesne dramaty, stały się objawieniem dla wielu Norwegów, którzy wcześniej znali Ibsena tylko z lektury lub wzmianki o nim. Jako odrębna instytucja teatralna ze stałym zespołem, Teatr Telewizji został zlikwidowany w 1990 roku. Został zastąpiony przez nowy wydział programowy NRK Drama, który od tamtej pory tylko wyjątkowo produkował spektakle oparte na dramacie teatralnym.

Spektakl „Peer Gynt” z 1993 roku z Paulem­Ottarem Hagą w roli głównej był więc wyjątkiem, spektaklem, który korespondował zarówno z profilem „starego” Teatru Telewizji, jak i z nową, wieloaspektową ekspresją telewizyjną, którą umożliwił postęp techniczny. Było to szczególnie widoczne w scenach „W grocie Króla Gór”.

Klip pochodzi z archiwum NRK.

10 Henrik Ibsen, „Et Dukkehjem. Skuespil i tre akter” („Dom lalki. Dramat w trzech aktach”) , scenariusz i pierwsze wydanie

1879

„Muszę się przekonać, kto ma rację: społeczeństwo czy ja”, wykrzykuje Nora pod koniec dramatu, drugiego z dwunastu współczesnych dramatów Henrika Ibsena. W trzecią noc Bożego Narodzenia Nora opuszcza męża i troje dzieci. Dzięki słynnej technice retrospektywnej Ibsena, w kontrowersyjnym zakończeniu sztuki przewija się przed oczyma widzów przeszłość, odsłaniająca zakłamanie i obłudę małżeństwa Nory i Helmera.

„Et Dukkehjem” („Dom lalki. Dramat w trzech aktach”, 1879) był przełomową sztuką Ibsena na tle międzynarodowym. Jest to jego najczęściej grany utwór na świecie, przetłumaczony na ponad 70 języków.

Pozycja kobiet w społeczeństwie była kontrowersyjnym tematem w debacie publicznej drugiej połowy XIX wieku. Powieść małżeńska Camilli Collett „Amtmandens Døttre” („Córki urzędnika” 1854–55) była jedną z książek, które od samego początku były przedmiotem gorących dyskusji. W pierwszych notatkach do „Domu lalki” Ibsen pisze: „Istnieją dwa rodzaje praw duchowych, dwa rodzaje sumień, inne u mężczyzny i zupełnie różne u kobiety”. W sztuce bada, jakie konsekwencje ma to dla kobiet w życiu praktycznym.

Pierwsze wydanie zostało opublikowane przez Gyldendalske Boghandels Forlag (F. Hegel & Søn) w Kopenhadze.

Wraz z uruchomieniem przez NRK regularnych ogólnokrajowych programów telewizyjnych w 1960 roku, nowo utworzony Teatr Telewizji stał się ważnym nośnikiem kultury dla Norwegów. Tutaj klasyczne i nowoczesne sztuki docierały do publiczności w stopniu, który wcześniej był nie do pomyślenia. Co więcej, sztuki Henrika Ibsena, a zwłaszcza jego współczesne dramaty, stały się objawieniem dla wielu Norwegów, którzy wcześniej znali Ibsena tylko z lektury lub wzmianki o nim.

Produkcja „Domu lalki” w 1973 roku, z Lise Fjeldstad w roli Nory, była pierwszą norweską sztuką telewizyjną w kolorze. Przedstawienie zostało specjalnie wyprodukowane dla telewizji, ale było ściśle związane z dobrze znaną tradycją Ibsena w norweskim teatrze. Niemniej jednak sztuka zyskała nowoczesny charakter dzięki zbliżeniom, zmieniającym się kątom kamery, swobodnej wypowiedzi i szybszemu tempu gry. Przykładowo dobrze znana scena z tarantulą nabrała intensywności, która jest trudna do osiągnięcia na scenie.

Klip pochodzi z archiwum NRK.

10 Henrik Ibsen, „Hedda Gabler. Skuespil i fire akter”

1890

Henrik Ibsen pracując nad „Heddą Gabler” („Hedda Gabler. Sztuka w czterech aktach”), która ukazała się w 1890 r., zanotował nowy pomysł do sztuki: „Typowe złudzenie, jakby ten jeden mężczyzna był odpowiedni dla tej jednej kobiety”. W innym miejscu pisze o szczególnym typie kobiet, które, jak sądzi, zaobserwował: „Najważniejsze wnioski: 1) Nie wszystkie zostały stworzone, by być matkami. 2) Cechują się niezwykłą charyzmą, ale boją się skandalu. 3) Wyczuwają, że stoją przed nimi wyzwania życiowe, ale nie potrafią im sprostać”.

Historia córki generała, Heddy Gabler, która na sam koniec popełnia samobójstwo, strzelając sobie w głowę, wywołała wówczas gorącą debatę. Krytycy nie byli łaskawi. Kilku z nich uważało, że sztuka powinna mieć wyraźniejszy morał i brak jej klarownej myśli przewodniej.

Jak samo imię wskazuje, Hedda Gabler jest bardziej córką swojego ojca niż żoną męża. Jest znudzona Jørgenem Tesmanem, którego poślubiła, aby być na jego utrzymaniu. Po ojcu odziedziczyła tylko portret i dwa pistolety. W momencie, gdy nie znajduje drogi ku wolności, wybiera „umrzeć w pięknie”.

Ingrid Bergman, Isabelle Huppert i Cate Blanchett to niektóre z aktorek, które wcielały się w rolę Heddy Gabler na scenie.

Pierwsze wydanie zostało opublikowane przez Gyldendalske Boghandels Forlag (F. Hegel & Søn) w Kopenhadze.

10 „Hedda Gabler”, Teatr Telewizji, NRK 1975

Wraz z uruchomieniem przez NRK regularnych ogólnokrajowych programów telewizyjnych w 1960 roku, nowo utworzony Teatr Telewizji stał się ważnym nośnikiem kultury dla Norwegów. Klasyczne i nowoczesne sztuki docierały do publiczności w stopniu, który wcześniej był nie do pomyślenia. Co więcej, sztuki Henrika Ibsena, a zwłaszcza jego współczesne dramaty, stały się objawieniem dla wielu Norwegów, którzy wcześniej znali Ibsena tylko z lektury lub z wzmianki o nim.

„Hedda Gabler” w Teatrze Telewizji, z Monną Tandberg w roli głównej, została po raz pierwszy pokazana w 1975 roku na podstawie spektaklu Teatru Narodowego z 1971 roku. Nie było to bezpośrednie przeniesienie ze sceny teatralnej, ale produkcja studyjna dostosowana do telewizyjnego medium. Spektakl został dostosowany językowo, a prowadzenie kamery pozwoliło widzowi zbliżyć się do aktorów, co nadało między innymi końcowej scenie wyjątkowej intymności. Poza tym jednak produkcja wiernie podążała za oryginalnym scenariuszem sztuki i wpisała się w tradycję, zgodnie z którą dramat Ibsena był wystawiany w XX wieku.

Klip pochodzi z archiwum NRK.

Peter Christen Asbjørnsen i Jørgen Moe, „Eventyrbog for Børn. Norske Folkeeventyr”, tomy I–III

1883–1887

Pod koniec lat trzydziestych XIX wieku Peter Christen Asbjørnsen i Jørgen Moe rozpoczęli współpracę, która zaowocowała szeregiem kolekcji norweskich opowieści ludowych. Pierwsze wydanie ukazało się jesienią 1841 r. Obaj podróżowali po kraju, zbierając i spisując historie, które do tej pory znane były jedynie w przekazie ustnym. Autorzy tacy jak Henrik Ibsen i Bjørnstjerne Bjørnson byli jednymi z autorów, którzy czerpali inspirację z bajek.

W 1883 roku ukazał się pierwszy z trzech tomów „Bajki dla dzieci. Norweskie bajki ludowe” – z ilustracjami Theodora Kittelsena, Erika Werenskiolda i Otto Sindinga. Można by oczywiście postawić pytanie, na ile odpowiednie były niektóre z tych przerażających historii dla najmłodszych, ale kolekcje były w każdym razie wyrazem rosnącej ówczesnej świadomości na temat dzieci i dzieciństwa.

Wreszcie, w trzecim tomie, znajdował się słownik. Czytelnik dobrze wiedział, kim był Espen Askeladd, ale co oznaczało słowo „Askeladd” („aske”, czyli „popiół”)? A zatem: „najmłodszy z kilku braci (ten, który jeszcze siedzi w domu i grzebie w popiele, podczas gdy pozostali są w pracy)”. W ten sposób bajki, zarówno dla dzieci, jak i dorosłych, stały się źródłem wiedzy o nowych wyrazach.

Opublikowane przez Gyldendal, Kopenhaga.

11

Ivar Aasen, „Norsk Ordbog med dansk Forklaring”

1873

W czasach, gdy Norwegowie nadal pisali po duńsku, lingwista i poeta Ivar Aasen położył podwaliny pod nynorsk jako język pisany w Norwegii. W 1850 r. wydał „Ordbog over det norske Folkesprog” („Norweski słownik z duńskim wyjaśnieniem”). Słownik zawierał ponad 25 000 haseł i był wynikiem wielu lat pracy nad zbieraniem i usystematyzowaniem dialektów. „Norsk Ordbog med dansk Forklaring” („Norweski słownik z duńskim objaśnieniem”, 1873) to rozszerzone i poprawione wydanie, które pokazuje wielki talent Aasena jako lingwisty.

Lingwistyczna pionierska praca Ivara Aasena miała miejsce równolegle z kształtowaniem się norweskiego państwa narodowego również na innych obszarach. Obecnie w Norwegii istnieją dwa oficjalne języki pisane: norweski, podzielony na dwa, równouprawnione standardy piśmiennicze, bokmål i nynorsk, oraz lapoński w obszarach administracyjnych Laponii. Sami/ lapoński to termin zbiorczy określający kilka języków i są to najstarsze języki mniejszości w kraju.

Ivar Aasen miał 58 lat, kiedy fotograf Carl Christian Wischmann zrobił mu pierwsze z trzech portretowych zdjęć. Miał on później prawdopodobnie mieszane uczucia co do tego doświadczenia. 11 września 1871 roku Aasen odnotowuje w swoim dzienniku: „U fotografa”. 13 września jest bardziej komunikatywny: „U fotografa […] Zły nastrój”.

Opublikowane przez Mallings Boghandel, Christiania (Oslo).

1870–1874

Fotografię zapoczątkował w 1839 roku Francuz Louis Daguerre, który stworzył pierwsze tzw. dagerotypy. Na początku niewielu miało środki i możliwości fotografowania, ale w ciągu XIX wieku stało się to coraz bardziej powszechne.

Carl Christian Wischmann był duńsko­norweskim portrecistą, który przez ostatnie czterdzieści lat swojego życia prowadził pracownię w Christianii. Protokół Wischmanna jest katalogiem wszystkich jego prac fotograficznych od 1870 do 1874 roku. Protokół przedstawia niewielką część mieszkańców Christianii w tym okresie, a tym samym daje nam unikalny obraz tamtych czasów. Zdjęcia wklejone zostały do starego protokołu księgowego, który kiedyś należał do szewca. Za i pomiędzy zdjęciami widać ślady dawnych zleceń, jak nowa dostawa butów: „20 wiosennych kozaków, nowe”. Fotografie Wischmanna są datowane i umieszczone w porządku chronologicznym. Miał średnio trzech klientów dziennie. Portretował osoby w różnym wieku i pochodzące z różnych środowisk. Jedni patrzą prosto w obiektyw, inni w dół, jeszcze inni w bok. Większość twarzy jest nieznana, ale niektóre są rozpoznawalne. 11 września 1871 roku Wischmann wykonał pierwsze z trzech zdjęć Ivara Aasena – jest to jego najsłynniejszy portret. Zdjęcie można oglądać na wystawie.

Latem i zimą 1868 roku, Edvard Grieg napisał swój jedyny koncert fortepianowy, w tonacji a­moll. 3 kwietnia 1869 odbyło się prawykonanie koncertu w Tivoli w Kopenhadze. Sam Grieg był wybitnym pianistą, ale miał inne obowiązki i nie mógł być obecny. Jego przyjaciel Edmund Neupert został pierwszym solistą koncertu. Magazyn „Morgenbladet” donosił później, że jest to „bardzo interesujące dzieło”, w którym szczególnie dwie ostatnie części wzbudziły entuzjazm. „Wielu krytyków muzycznych wyraziło wielkie uznanie dla utworu, a szczególnie podkreśliło oryginalny i swoiście nordycki styl, który się w nim wyraża”. Kilku krytyków podkreślało nordycki charakter koncertu a­moll – w okresie, gdy dziki, nietknięty krajobraz stał się jednym z najważniejszych symboli narodu.

Jednocześnie utwór wpisał się w europejską tradycję koncertową i dość szybko ugruntował swoją pozycję w międzynarodowym repertuarze. Grieg redagował koncert przez całe swoje dalsze życie, a także dużo pracował przy orkiestracji wielkiego otwierającego akordu. Wiele osób potrafi natychmiast rozpoznać koncert po pierwszym akordzie. Do dziś dzieło to jest reprezentacyjne dla historii muzyki norweskiej.

1. Allegro molto moderato | 13:22

2. Adagio | 6:45

3. Allegro moderato molto e marcato | 10:06

„Koncert na fortepian i orkiestrę a­moll op. 16”, 1988

Z: „Edvard Grieg (1843–1907)”, seria klasyków Norweskiej Rady ds. Kultury. Jens Harald Bratlie, fortepian. Filharmonia w Oslo pod dyrekcją Marissa Jansonsa. PolyGram Records A / S, Oslo, 1988.

Gina Krog (red.), „Nylænde”, nr 9, czasopismo

1888

Norweskie Stowarzyszenie ds. Kobiet zostało założone w 1884 roku przez radykalną działaczkę na rzecz praw kobiet Ginę Krog i umiarkowanego lewicowego polityka Hagbarda Bernera. Było to pierwsze w kraju stowarzyszenie na rzecz kobiet. W klauzuli stowarzyszenia uznano, że powinno ono „działać na rzecz zapewnienia kobietom praw i przestrzeni, które im się należą w społeczeństwie”. W lutym 1887 ukazał się pierwszy numer czasopisma „Nylænde” („Nowy kraj”), z Krog na czele redakcji. Od 1894 r. Krog przejęła również funkcję wydawcy.

Równe prawa wyborcze dla kobiet i mężczyzn były przez długi czas zbyt radykalnym celem Norweskiego Stowarzyszenia ds. Kobiet. Gina Krog toczyła o to najważniejszą walkę. W artykule wstępnym „Prawo do głosowania” z majowego numeru „Nylænde” z 1888 r. wskazuje, jak „pusty i frazesowy” staje się argument dotyczący sprawiedliwości i godności ludzkiej, jeśli pojęcie powszechnego prawa wyborczego odnosi się do „prawa do głosowania z wyłączeniem wszystkich kobiet”. „Nylænde” było ważnym organem, nie tylko ze względu na walkę o prawa wyborcze w Norwegii, ale także dlatego, że dawało kobietom możliwość przemawiać publicznie.

W 1913 roku Norwegia stała się czwartym krajem na świecie, który wprowadził powszechne prawo wyborcze dla mężczyzn i kobiet.

Wydane przez Norweskie Stowarzyszenie ds. Kobiet, Kristiania (Oslo).

14

Camilla Collett i Emilie Diriks, „Forloren Skilpadde”, nr 1–5 i 7, magazyn wydawany ręcznie

1837

Autorka Camilla Collett jest najbardziej znana ze swojej powieści „Amtmandens Døttre” („Córki urzędnika”, 1854–1855). Była feministką i pierwszym honorowym członkiem Norweskiego Stowarzyszenia ds. Kobiet. W końcu stała się także jednym z najwybitniejszych współpracowników „Nylænde”.

Latem 1837 roku nie zadebiutowała jeszcze jako pisarka. Razem ze swoją przyjaciółką Emilie Diriks wpadła na pomysł stworzenia magazynu. Pismo miało ukazywać się raz w tygodniu „na dobrym papierze pocztowym” i przechodzić z rąk do rąk w „niewielkim, wyselekcjonowanym gronie pań”. Czasopiśmie nadały tytuł „Forloren Skilpadde” („Zupa żółwiowa”), od dania, które każda kobieta miała wówczas potrafić przyrządzić. Emilie Diriks i Camilla Wergeland (nazwisko panieńskie) miały większe ambicje, pragnęły przyrządzić literackie danie z „Esencją kobiecego życia i piękna duszy”.

Czasopismo ukazało się w sześciu numerach. Obie redaktorki udawały mężczyzn, pana CW (Camilla Wergeland) i pana ED (Emilie Diriks), i same pisały wszystkie teksty. Magazyn zawierał wszystko, od esejów i opowiadań po dzienniki podróżnicze i fikcyjne nekrologi. Można by powiedzieć, że była to próba stworzenia przestrzeni dla własnego głosu – w czasach, gdy kobiety miały niewielki dostęp do debaty publicznej.

Edvard Munch, „Selvportrett med knokkelarm”

1895

Edvard Munch to światowej sławy norweski grafik i malarz. Był jednym z najważniejszych artystów modernizmu, który przez ponad sześćdziesiąt lat eksperymentował z kilkoma stylami i różnymi technikami, w tym z grafiką, rysunkiem, malarstwem i rzeźbą. „Selvportrett med knokkelarm” („Autoportret ze szkieletem ramienia”) to litografia – odbitka w kamieniu – z 1895 r. Ten słynny dziś autoportret był jedną z jego wczesnych litografii. Obraz „Autoportret ze szkieletem ramienia” jest zbudowany na silnych kontrastach. Twarz jest biała, prawie trupioblada, a tło czarne. U dołu obrazu znajduje się szkielet ramienia, białe kości, które są symbolem śmierci.

Odbitka została wykonana w Berlinie, gdzie Munch mieszkał od początku lat 90. XIX wieku, wraz z innymi artystami, takimi jak Sigbjørn Obstfelder, Gustav

Vigeland i August Strindberg. Również w Berlinie, w ramach stowarzyszenia artystów, 5 listopada 1892 r. otwarta została tak zwana „skandaliczna wystawa”

Muncha. Po pięciu dniach została zamknięta, gdyż zdaniem krytyków, jak i większości zarządu stowarzyszenia artystów, prace były niedopracowane i szkicowe. Skandal jednak nie dotyczył samej publicznej pozycji

Muncha; był to raczej jego międzynarodowy przełom. W następnym roku, w 1893, namalował swój najsłynniejszy obraz „Skrik” („Krzyk”), wraz z wieloma późniejszymi kultowymi dziełami, które zapewniły mu wyjątkową pozycję w historii sztuki.

Snorre Sturlason, „Kongesagaer”

1899

Islandzki poeta i przywódca Snorre Sturlason napisał swoje wielkie dzieło opowiadające o norweskich królach, „Heimskringla” („Obwód Świata”), prawdopodobnie w pierwszej połowie lat trzydziestych XIII wieku. Tekst obejmuje czas od mitycznych początków Norwegii do bitwy pod Re w Vestfold w 1177 r. Historie Snorre Sturlasona zaczęto powszechnie czytać wraz z ukazaniem się ilustrowanego wydania ukazało się nakładem J.M. Stenersens Forlag w 1899 r. „Kongesagaer” („Sagi królewskie”) były nie tylko szeroko czytane; stały się też silnym impulsem dla literatury norweskiej i powieści historycznej jako gatunku.

To wydawca wyszedł z inicjatywą publikacji. Wpierw skontaktował się z ilustratorami: Halfdanem Egediusem, Christianem Krohgiem, Gerhardem Munthe, Erikiem Werenskioldem, Eilifem Peterssenem i Wilhelmem Wetlesenem. Po jakimś czasie, Gustav Storm został zatrudniony jako tłumacz z języka nordyckiego. Wykonanie ilustracji powierzono w szczególności Werenskioldowi, zaś dekoracji – Munthe. Razem nadali norweskiej historii średniowiecza zupełnie nowy i wyraźny charakter, z nawiązaniami do współczesności. Werenskiold wykorzystał Fridtjofa Nansena jako wzór dla bohatera króla Olafa Tryggvassona, podczas gdy charakterystyczny styl dekoracji art nouveau autorstwa Munthe stał się niezwykle popularny w sztuce i architekturze wnętrz – pomimo faktu, że na samym wstępie do wydania stało, że „Jakiekolwiek wykorzystanie dekoracji dzieła jest zabronione."

Opublikowane przez J.M. Stenersens Forlag, Kristiania (Oslo).

Hulda Garborg, „Heimestell. Uppskrifter og rettleidingar for smaae hushald, helst paa lande”, książka kucharska

1899

Kuchnia stała się miejscem, w którym zagościły książki w 1845 roku, kiedy Hanna Winsnes opublikowała „Lærebog i de forskjellige Grene af Husholdningen” („Podręcznik dla różnych działów gospodarstwa domowego”). W słynnym eseju autor Arne Garborg zakpił z nieświadomości Winsnes na temat własnego dobrobytu: „Człowiek tylko bierze… bierze… bierze… i nie zastanawia się, skąd to wszystko bierze i ma. Dopóki wszystko jest w porządku.”

Hulda Garborg potrafiła zdecydowanie bardziej niż jej mąż dostrzec znaczenie praktycznego podejścia

Winsnes do prac domowych. Pisząc swoją książkę kucharską „Heimestell” („Gospodarstwo domowe. Przepisy i wskazówki dla małych gospodarstw domowych, najlepiej stosować na wsi”, 1899) – będącą pierwszą tego typu w nynorsk, z osobnym rozdziałem „Głupi mężczyźni”, w dużej mierze czerpała z książek Hanny

Winsnes. Ale Garborg bardziej interesowały międzynarodowe nowinki, zwłaszcza niemiecki wegetarianizm. Nowością i śmiałym pomysłem było również zalecenie zbierania i spożywania grzybów, które były dobre, zdrowe i darmowe.

Hulda Garborg zaangażowała się w kulturę popularną i pracę nad stworzeniem wspólnej narodowej kultury. Założyła przyszły Det Norske Teatret (Teatr Norweski) oraz ustanowiła i rozpowszechniła wiedzę o strojach i tańcach ludowych. Pocztówka w kieszeni stojaka przedstawia ją jako symbol narodowy, w tradycyjnym stroju zwanym bunad, stojącą między brzozami.

17

Opublikowane przez gazetę Den 17de Mai,

(Oslo). Zdjęcie na pocztówce: Eivind Enger.

Kristiania

Karty do głosowania – za i przeciw – w referendum w sprawie monarchii

1905

Podczas norweskiego referendum w sprawie rozwiązania unii ze Szwecją 13 sierpnia 1905 roku zdecydowana większość 99,95% zagłosowała za jej rozwiązaniem – tylko 184 osoby głosowały przeciw. Pokazało to Szwecji, że Norwegowie stoją za decyzją Stortingu z 7 czerwca o rozwiązaniu związku z 7 czerwca, co ze strony szwedzkiej zostało odebrane jako rewolucja. Norweżki, którym nie pozwolono głosować, rozpoczęły szeroko zakrojoną kampanię podpisów. Po raz pierwszy od 1380 roku Norwegia była całkowicie niezależnym państwem.

Zaledwie trzy miesiące później odbyło się głosowanie nad przyszłą formą rządu: Czy Norwegia powinna być monarchią czy republiką? Wynik nie był tak oczywisty jak w sierpniu, a Stortinget nie chciało nowego referendum, które mogłoby wywołać chaos polityczny. Ale Republikanie domagali się, by ich wysłuchano, natomiast duński książę Karol, któremu zaproponowano koronę Norwegii, zażądał wotum zaufania. Nowe głosowanie w dniach 12 i 13 listopada było najprostsze z możliwych: „za” lub „przeciw” kandydaturze księcia Karola.

Uderzające jest to, jak odmiennie zaprojektowano obie karty do głosowania. „Tak” jest napisane dużymi literami, okrągłymi i otwartymi; „Nie” zaś mniejszą czcionką i ma ostrzejszy wygląd. Wynik głosowania to 79% za i 21% przeciw oddaniu Karolowi korony Norwegii.

18 Król Haakon, królowa Maud i książę Olav przybywają do Norwegii, rejestracja filmowa

1905

Zaledwie dwa tygodnie po referendum, 25 listopada 1905 roku, książę Karol – obecnie król Haakon VII – przybył do Norwegii z królową Maud i księciem Olavem. Było to wydarzenie nie tylko dla niezależnej Norwegii, ale także dla rodzącego się norweskiego przemysłu filmowego i kinowego.

Kilku skandynawskich fotografów filmowych towarzyszyło rodzinie królewskiej w podróży z Kopenhagi, najpierw duńskim statkiem królewskim „Dannebrog”, a następnie przy zawijaniu do Kristianii norweskim statkiem „Heimdal”. W rezultacie powstało kilka krótkich filmów informacyjnych, które zostały pokazane w kinach, w tym w stolicy kilka dni później. Przedstawiony tutaj krótki klip jest jednym z kilku zachowanych materiałów filmowych. Na zdjęciach widać, że kamerzysta miał trudne warunki pracy w tłumie podczas śnieżycy. Dlatego nie zawsze łatwo jest dostrzec nowego króla – pomimo jego wyprostowanej postawy.

Nagrania filmowe z tamtego okresu były krótkie, zwykle nie dłuższe niż kilka minut, a filmy informacyjne stanowiły ważną część kinowego repertuaru. Filmy z tego dnia należą do najwcześniejszych nagrań filmowych z Norwegii, a przybycie króla do kraju jest pierwszym oficjalnym wydarzeniem w Norwegii udokumentowanym na filmie.

Sfilmowane przez Petera Elfelta. Kilka nazwisk jest nieznanych, możliwe, że inne osoby były odpowiedzialne za nagrania.

„Dæmonen”, ocenzurowane klipy filmowe

1911

Norweska ustawa o kinie została uchwalona w 1913 roku i weszła w życie w następnym roku. Na mocy tego prawa zdecydowano, że filmy powinny być z góry ocenzurowane, najlepiej przez jedną i tę samą instytucję. Opowiadano się również za kontrolą władz miejskich nad działalnością kin. Przed 1913 r. policja miała uprawnienia do cenzurowania przedstawień teatralnych, filmowych i rozrywkowych. Urzędnik oglądał przedstawienie tego samego dnia, w którym zostało ono wystawione i prawdopodobnie później podlegało ono cenzurze.

Cztery fragmenty zachowane z niemego filmu „Dæmonen” („Demon”, 1911) to klipy, które zostały ocenzurowane. Film został wyprodukowany przez reżysera Jensa Chr. Gundersena, który w tym czasie posiadał kilka kin w Oslo. Film nakręcił w Danii, gdzie otworzyły się lepsze studia nagraniowe i był dostęp do droższych kostiumów. Niektórzy jednak uważali, iż to właśnie sprawiło, że film nabrał niemoralnego duńskiego charakteru, z czego słynął. Ocenzurowane sceny ukazują wesołe strony zabawy, erotyzmu i stylizowanego tańca francuskiego – także z potencjalnym erotycznym podtekstem. W roli męskiego tancerza widzimy także słynnego norweskiego malarza Pera Krohga. „Dæmonen” to jeden z pierwszych norweskich filmów fabularnych wyprodukowanych w 1911 roku aż do uchwalenia ustawy o kinie.

Produkcja: A / S Norsk Films Kompani. Reżyseria: Alfred Lind.

„List z bieguna południowego”, list Roalda Amundsena do króla Haakona VII

1911

14 grudnia 1911 Roald Amundsen dotarł do bieguna południowego wraz z resztą załogi, do której należeli: Olav Bjaaland, Helmer Hanssen, Sverre Hassel i Oscar Wisting. Postawili mały namiot, aby tym samym oznaczyć miejsce bieguna, a Bjaaland sfotografował wszystkich przed namiotem. Po czterech dniach szybko wrócili na statek „Fram”, aby mieć pewność, że jako pierwsi podzielą się tą wiadomością. Wyprawa została zaplanowana w najdrobniejszych szczegółach i była również starannie wyreżyserowanym, globalnym wydarzeniem medialnym.

Rywalizująca brytyjska wyprawa kierowana przez

Roberta F. Scotta dotarła do bieguna ponad miesiąc później, kiedy Amundsen i jego ekipa od tygodnia byli już na lądzie. Wyprawa Scotta znalazła namiot i list napisany przez Amundsena do króla Norwegii – na wypadek, gdyby nie udało im się powrócić. Amundsen zostawił też kartkę, w której prosi Scotta o wysłanie listu, leżącego w worku uszytym z tego samego materiału, co namiot.

Nikt z załogi Scotta nie przeżył wyprawy. List z worka został znaleziony przy ciele Scotta, co świadczyło o tym, że i oni dotarli do bieguna południowego.

20

Dokumentacja fotograficzna brytyjskiej

ekspedycji antarktycznej

1912

Na widocznych tutaj dwu fotografiach widać ekipę Roberta F. Scotta na biegunie 18 stycznia 1912 roku. Na jednym zdjęciu widać czterech mężczyzn stojących przed norweskim namiotem, służącym za znak, że biegun południowy został już zdobyty; na drugim wszyscy członkowie ekspedycji pozują z flagami brytyjskimi i angielskimi. Widać po ich twarzach wysiłek i rozczarowanie. Oglądając zdjęcia z perspektywy czasu, trudno uwolnić się od świadomości, że żaden z nich nie przeżył drogi powrotnej.

Negatywy zostały znalezione przy ciele Scotta, zaś odbitki zostały wywołane później w bazie. Zdjęcia są wyjątkowo dobrej jakości. Widać szew w materiale namiotu i linkę zwalniającą aparat ręką Edgara Evansa. Zdjęcia na odwrocie opisał wybitny fotograf Herbert Ponting, który czekał na Scotta i resztę ekipy w bazie. Ponting określił później zdjęcia Scotta jako „prawdopodobnie najbardziej tragicznie interesujące zdjęcia na świecie”.

Powyżej: Discovery of Amundsen’s tent at the South Pole by Captain Scott’s party. January 18th. 1912. This print was made from a negative in the roll ffilm which lay for 8 months beside Scott’s body before it was found by the Search Party, & later developed.

Poniżej: Captain Scott, Dr Wilson, Captain Oates, Lieut Bowers and Petty Officer Evans at the South Pole. January 18th 1912. – This print was made from a negative in the roll ffilm which lay for 8 months beside Scott’s body before it was found by the Search Party, and later developed.

„Arbeidernes leksikon”, tomy I–VI

1932–1936

W burzliwym politycznie okresie międzywojennym powstawała wyjątkowa encyklopedia norweska. Projekt „Arbeidernes leksikon” („Encyklopedia robotnicza”) miał swój początek w 1931 r. W latach 1932–1936 leksykon ukazywał się nakładem wydawnictwa Arbeidermagasinet, pod redakcją Jacoba Friisa i Tronda Hegny. Hasła zostały napisane przez członków grupy Mot Dag, organizacji, która w latach dwudziestych XX wieku była najpierw związana z Partią Pracy, a następnie z Partią Komunistyczną, zanim stała się niezależnym stowarzyszeniem rewolucyjnym w 1929 roku.

„Arbeidernes leksikon” miał być swoistym kontrleksykonem, przeciwwagą dla burżuazyjnych słowników encyklopedycznych. Encyklopedię redagowano mając na uwadze, że nawet wiedza naukowa nie jest neutralna politycznie. Wzorowano się na wielkiej sowieckiej encyklopedii. Inicjatywa wyszła od ruchu robotniczego i kręgu osób związanych z Arbeidermagasinet. Ambitnym zamierzeniem przedsięwzięcia było oświecenie klasy robotniczej w oparciu o jej „własne postrzeganie rozwoju społecznego i warunków socjalnych ruchu”.

Logo na grzbiecie książki przedstawia pewien określony pogląd na wiedzę: Czytanie jest drogą do wglądu i oświecenia.

Wydawnictwo Arbeidermagasinet, Oslo.

21 Hasła: „aborcja” i „abortus provocatus”

„Arbeidernes leksikon” („Encyklopedia robotników”), w skórzanej oprawie i z hasłami w porządku alfabetycznym, przypomina tradycyjną, mieszczańską encyklopedię. Różnica między nimi staje się wyraźna, gdy porównamy dobór haseł i treść artykułów.

W „Illustreret norsk Konversationsleksikon” („Ilustrowana Norweska Encyklopedia”) wydanej przez Aschehoug w 1907 (po prawej), zwanej także pierwszą norweską encyklopedią, pod hasłem „aborcja” znajdziemy medyczne objaśnienie. W „Arbeidernes leksikon” natomiast znajdują się dwa hasła objaśniające zagadnienie aborcji. Obok objaśnienia medycznego, znajduje się hasło „abortus provocatus”, czyli wywołana, zamierzona aborcja, objaśnione z perspektywy medyczno­społecznej. Perspektywa ta obejmuje politykę, historię i prawo.

„A zatem to głównie kobiety z ubogiej klasy robotniczej poświęcają życie i zdrowie na ołtarzu burżuazyjnego prawa karnego” – napisał autor artykułu, a później dyrektor ds. zdrowia, Karl Evang. Wygłosił w ten sposób nieskrywaną krytykę ówczesnego zakazu antykoncepcji i prawa, które przewidywało karę do trzech lat więzienia za dokonanie aborcji. W tym samym artykule Evang również skrytykował Kościół, oskarżając reakcyjne, burżuazyjne społeczeństwo o sabotowanie prewencji urodzeń, aby utrzymać wysoki wskaźnik demograficzny w klasie robotniczej. Wzorem był Związek Radziecki, gdzie zarówno antykoncepcja, jak i aborcja były legalne.

Wiadomości z 9 kwietnia 1940 i wiadomości z Londynu z 7 maja 1945, NRK

1940 i 1945

Kiedy w kwietniu 1940 roku w Norwegii wybuchła II wojna światowa, transmisja radiowa stała się kluczowa. W 1933 roku, pięć lat po rozpoczęciu pierwszych norweskich audycji radiowych, powstała spółka NRK. W krótkim czasie radio stało się powszechne i pełniło funkcję swoistego łącznika społecznego.

W czasie wojny NRK nadal nadawało z Londynu, gdzie rząd i rodzina królewska przebywali na wygnaniu. Jesienią 1941 r. niemieckie siły okupacyjne skonfiskowały norweskie odbiorniki radiowe.

9 kwietnia 1940 roku na falach NRK, Toralv Øksnevad – znany wkrótce jako „głos z Londynu” –mógł potwierdzić, że Niemcy przybili do brzegu w wielu norweskich miastach. Niemiecki poseł miał wzywać

Norwegię, aby nie stawiała oporu. Propozycja spotkała się z jednogłośnym sprzeciwem ze strony rządu.

Pięć lat później, 7 maja 1945 r., na falach NRK

Hartvig Kiran poinformował, że Niemcy się poddali. Na zakończenie audycji nadano szesnaście specjalnych komunikatów, wśród nich: „Tobent rev”, „Kalvedans til frokost” og „Kjærlighet uten strømper” („Dwunogi lis”, „Taniec cielaka na śniadanie” oraz „Miłość bez skarpetek”). Były to zakodowane wiadomości do Milorga i brytyjskich agentów w Norwegii. W tej samej audycji można było również usłyszeć kod Morse'a oznaczający „victory”.

1. Wiadomości z 9. kwietnia 1940 | 41:30

2. Wiadomości z Londynu z 7. maja 1945 | 3:11

Georg W. Fossum, Deportacja Żydów norweskich, negatyw filmu

35 mm

1942

26 listopada 1942 r. z portu w Oslo deportowano 529 norweskich Żydów. Po południu niemiecki statek towarowy „Donau” opuścił Oslo i kilka dni później zacumował w Szczecinie. Ostatnim przystankiem było Auschwitz, gdzie większość ludzi od razu zginęła w komorach gazowych. Z 529 przeżyło dziewięć osób. Deportację zorganizowała norweska policja we współpracy z okupantem.

Georg W. Fossum ukończył w 1942 r. dwadzieścia kilka lat. Fotografował Oslo w czasie wojny dla frontu krajowego. Tego listopadowego dnia znalazł się w porcie, po otrzymaniu informacji od kogoś z policji, że coś się wydarzy. Zdjęcie przedstawia grupę ludzi stojących plecami do kamery i obserwujących „Donau” wypływający z Vippetangen, na tle Hovedøya.

Zdjęcie zostało opublikowane dopiero 26 stycznia 1994 r. w gazecie „Aftenposten”, po tym, jak dziennikarka Liv Hegna zażądała zdjęć deportacji. W czasie wojny front krajowy wysyłał kurierów z nie wywołanymi filmami do Sztokholmu, ale w tym przypadku kurier został ujawniony, a film pozostał w Norwegii i prawdopodobnie został wywołany dopiero po wojnie.

Fotografia stanowi dzisiaj wyraźne potwierdzenie współpracy Norwegii przy eksterminacji Żydów.

24

Oficjalne otwarcie pola naftowego Ekofisk,

1971

Po trzech latach poszukiwań na szelfie norweskim firma Phillips Petroleum Company odkryła jesienią 1969 roku największe na świecie złoża naftowe, którym nadano nazwę Ekofisk. Geolodzy początkowo nie byli pewni, czy Ekofisk będzie rentowny, ale pierwsze próby wydobycia ropy pokazały, że może się to okazać niezwykle opłacalne. 9 czerwca 1971 r. premier Trygve Bratteli wraz z przedstawicielami Stortingu i rządu oraz innymi gośćmi z kraju i zagranicy przybył na mobilną platformę wiertniczą Gulftide, by dokonać oficjalnego otwarcia pola naftowego.

„Ten dzień może stać się kiedyś świętem narodowym w naszej historii gospodarczej”, obwieścił Bratteli w relacji dla NRK z otwarcia. „Mam nadzieję, że oczekiwania związane z wydobyciem ropy zostaną spełnione”. Po dość krótkiej przemowie odsłania niewielką, prostą zasłonę, za którą znajduje się tabliczka na ścianie platformy. Ta skromna ceremonia dała początek wielkiej zmianie w społeczeństwie norweskim.

Przemysł naftowy zmienił nie tylko gospodarkę kraju, ale także rolę i znaczenie Norwegii na świecie.

Uwaga: przez pierwsze 20 sekund klip telewizyjny posiada tylko fonię, bez wizji.

Arvid Sveen, „Varig vern av Alta-Kautokeino-elva!”, plakat

1979

W 1968 roku Norweska Dyrekcja Zasobów i Energii Wodnej przedstawiła plan rozbudowy cieku wodnego Alta­Kautokeino. Plan szybko spotkał się z silnym i zorganizowanym sprzeciwem, konsekwencje byłyby ogromne, zarówno dla środowiska, lokalnego osadnictwa, lokalnych interesów, jak i dla hodowców reniferów. W 1978 roku podjęto akcję społeczną przeciwko rozbudowie, w ramach której zebrano 15 000 podpisów poparcia. Stortinget jednak zatwierdził projekt, który obejmował 110­metrową zaporę w wąwozie rzeki Sautso, znanej z bogatej fauny.

Konflikt zaostrzył się. W 1979 roku protestujący Samowie rozpoczęli strajk głodowy przed Stortingiem, a aktywiści wstrzymali prace budowlane. Jednocześnie konflikt stawał się coraz większy, nie dotyczył jedynie kwestii lokalnych i krajowych. Protestującym zależało, by zwrócić uwagę na międzynarodowy ruch na rzecz praw ludów tubylczych. Plakat Arvida Sveena „Varig vern av Alta­Kautokeino­elva!” („Stała ochrona rzeki Alta­Kautokeino!”) przedstawia rzekę Alta będącą granicą pomiędzy zniszczeniem a ochroną, pomiędzy przemysłem a gospodarką oraz pomiędzy elitą państwową a ludnością kraju.

Norweska polityka ds. Samów przez długi czas miała na celu ich norwegizację. Sprawa Alta­Kautokeino stała się historycznym punktem zwrotnym. Doprowadziło to bezpośrednio do powstania nowego prawa i klauzuli konstytucyjnej ds. Samów oraz parlamentu Samów, który został otwarty w 1989 r. Elektrownia działała wówczas przez dwa lata.

© Arvid Sveen / BONO 2021.

Darkthrone, „A Blaze in the Northern Sky”, album

1992

Płyta „A Blaze in the Northern Sky” („Płomień na niebie północnym”) ukazała się zimą 1992 roku i jest drugim albumem zespołu Darkthrone. Obok innych norweskich zespołów, takich jak Mayhem, Darkthrone zdefiniował to, co nazywamy obecnie wczesnym norweskim black metalem.

Album balansuje między wielką powagą a inscenizacją teatralną. Okładka „A Blaze in the Northern Sky” przedstawia ziarnistą fotografię jednego z członków zespołu w trupim makijażu na cmentarzu. Pejzaż dźwiękowy jest szorstki, oparty na riffach i lo­fi, wokale są gardłowe i dość przerażające. Teksty traktują o śmierci, wojownikach, grobowcach, pogaństwie. Piosenka „The Pagan Winter” („Pogańska zima”) rozpoczyna się wołaniem do diabła: „Horned master of endless time / Summon thy unholy disciples”.

Norweski black metal przez długi czas był ezoterycznym gatunkiem muzycznym. W latach 90. coraz więcej osób dowiedziało się o różnych wersjach tego gatunku z wiadomości prasowych o morderstwach i pożarach kościołów, później także dzięki black metalowym zespołom, które poszukiwały bardziej komercyjnych form wyrazu i akceptacji na szerszym forum kultury. Powyższe historie nie dotyczyły jednak Darkthrone. Album „A Blaze in the Northern Sky” ukazał się tuż przed słynnymi skandalami i tragicznymi zajściami. Zespół krytykował komercjalizację, odwrócił się od szerokiej publiczności i od lat 90. nie grał koncertów.

Wydawca Peaceville Records.

26

1. „Kathaarian Life Code” | 10:35

2. „In The Shadow Of The Horns” | 6:58

3. „Paragon Belial” | 5:22

4. „Where Cold Winds Blow”| 7:21

5. „A Blaze in the Northern Sky” | 4:53

6. „The Pagan Winter” | 6:34

Oslonett zostało założone w 1991 roku. Wyłoniło się ze środowiska informatyków na Uniwersytecie w Oslo, w obrębie którego kilka osób wykorzystywało Internet jako platformę badawczą. Firma udostępniła Internet

osobom prywatnym i małym firmom oraz zapewniła kursy biznesowe w zakresie korzystania z nowych technologii informatycznych. W 1993 roku założyli pierwszą w Norwegii komercyjną stronę internetową, www. oslonett.no.

Podczas Zimowych Igrzysk Olimpijskich w Lillehammer w 1994 roku Oslonett na bieżąco publikował wyniki zawodów. Zainteresowanie było ogromne – w nieco ponad dobę w połowie lutego Oslonett miał

130 000 odsłon, co w tamtym czasie było zdumiewająco wysoką liczbą na całym świecie. Jesienią tego samego roku strona internetowa relacjonowała również głosowanie w sprawie dołączenia do UE. Z perspektywy czasu transmisje na żywo częściowo zyskały dzięki temu, że tak wiele norweskich gospodarstw domowych wcześnie połączyło się z Internetem.

W 1995 roku Oslonett uruchomił usługę wyszukiwania Kvasir opartą na modelu amerykańskiego Yahoo!. Kvasir był typowym portalem dla tamtego czasu, w którym oprócz zwykłego wyszukiwania dowolnego tekstu można było znaleźć informacje za pomocą menu. W tym samym roku firma Oslonett została przejęta przez firmę Schibsted, co było pierwszym krokiem inwestycji firmy Schibsted w multimedia.

2016

Jesienią 2015 roku odbyła się premiera nowego internetowego serialu dramatycznego napisanego i wyreżyserowanego przez Julie Andem i wyprodukowanego przez NRK P3. Serial „SKAM” („WSTYD”) szybko stał się kultowy, zwłaszcza wśród młodych ludzi, a następnie przyciągnął widzów w każdym wieku i ostatecznie stał się międzynarodowym fenomenem medialnym.

W „SKAM” poznajemy grupę przyjaciół z liceum im. Hartviga Nissena na Frogner w Oslo. Seria składa się z czterech sezonów i zasłynęła z poważnego podejścia do kultury młodzieżowej i tematów takich jak homoseksualizm, gwałt, choroby psychiczne i religia. „SKAM” pojawił się na stronie internetowej serialu, gdzie na bieżąco zamieszczane były klipy, wiadomości i posty z mediów społecznościowych. Klipy były zbierane co tydzień w jeden odcinek, który był emitowany w telewizji. Fikcyjne postacie serialu miały prawdziwe profile w mediach społecznościowych, takich jak Facebook i Instagram, co sprawiło, że serial uzyskał szeroki rezonans opinii publicznej w zupełnie nowy sposób. Podczas gdy historia miłosna między Noorą i Williamem toczyła się w drugim sezonie, setki tysięcy widzów zaczęło używać hashtagu # WILLIAMMÅSVARE (WILLIAMMUSIDAĆODPOWIEDŹ).

Trzeci sezon opowiada o Isaku, który po krótkim okresie zwątpienia i zaprzeczania zdaje sobie sprawę, że jest zakochany w Evenie. Komentarze Andema w scenariuszu pokazują między innymi, jak wiele scen zostało zaimprowizowanych.

W 2018 roku Biblioteka Narodowa otrzymała scenariusze do odcinków 3 i 8 sezonu 3 serialu dramatycznego „SKAM”. Ponieważ materiał jest wrażliwy na światło, wystawione strony scenariusza będą się zmieniać.

2016

W okresie dojrzewania młodzi ludzie coraz częściej zastanawiają się, kim są, gdzie przynależą, kim chcą zostać w przyszłości, a co nie mniej ważne, jakie mają ku temu możliwości. A to, w kim się zakochują, może okazać się kluczowe.

Isak, grany przez Tarjei Sandvik Moe, jest głównym bohaterem trzeciego sezonu „SKAM”, który przedstawia romans między dwoma chłopcami. Relacja między Isakiem i Evenem, granym przez Henrika Holma, jest skomplikowana, ale niekoniecznie dlatego, że są gejami. Równie ważne jest to, że Even ma już dziewczynę i cierpi na napady maniakalne oraz że Isak ma skomplikowane relacje z rodzicami, szczególnie z matką, która wysyła mu chrześcijańskie kazania sms­ami. Jednocześnie w trzecim sezonie poważnie traktuje się fakt, że zerwanie z heteronormatywnością często stwarza dodatkowe wyzwania związane z własną tożsamością. Również w 2016 roku.

Klip pochodzi z archiwum NRK.

29 Karpe Diem, „Heisann Montebello”

2015–2017

W skład hip­hopowego duetu Karpe Diem (od 2017 roku pod nazwą Karpe) wchodzą Chirag Rashmikant Patel, którego rodzice pochodzą z Indii oraz Magdi Omar Ytreeide Abdelmaguid, którego matką jest Norweżka, ojciec zaś pochodzi z Egiptu. Oboje dorastali w Oslo. Już na debiutanckim albumie „Glasskår” („Odłamki szkła”, 2004) śpiewają o młodości i wielokulturowym pochodzeniu.

Album „Heisann Montebello” („Serwus, Montebello”) został uznany za najbardziej polityczny projekt duetu od czasu debiutu. W listopadzie 2015 roku ukazały się po raz pierwszy trzy single, w jednym z nich ówczesny minister sprawiedliwości Anders Anundsen został nazwany „tchórzem”. Między lutym a czerwcem 2016 ukazały się trzy nowe single, w sierpniu zaś ukazał się utwór „Gunerius”, który zamyka album. W ramach promocji do wszystkich singli powstały teledyski, a następnie ukazały się zebrane w jeden album. W grudniu 2017 roku, po czterech ekskluzywnych pokazach kinowych eksperymentalnego filmu muzycznego „Adjø Montebello” („Żegnaj, Montebello”), duet wydał kolejne dwa utwory: „Dup­i­dup” oraz „Rett i foret” („Brać w łapę”).

W teledysku „Gunerius” użyte zostały prywatne klipy filmowe z dzieciństwa dwojga muzyków obok klipów z Norwegii, w której dorastali: debata Gro i Kåre, demonstracje za i przeciw UE, platformy naftowe, ślub Rosemarie Köhn, zabójstwo Arve Beheim Karlsena. Magdi mówi: „Tańczę na płocie między chciwością a ambicją”.

Wydane przez Karpe Diem DA.

1. „Au Pair”, reżyseria: Kristian Berg | 5:45

2. „Hvite menn som pusher 50” („Biali mężczyźni zbliżający się 50”), reżyseria: Marie Kristiansen | 4:01

3. „Lett å være rebell i kjellerleiligheten din” („Łatwo być prowokatorem we własnym mieszkaniu”), reżyseria: Kavar Singh | 5:12

4. „Hus/hotell/slott brenner” („Płonie dom / hotel / zamek”), reżyseria: Stian Andersen | 4:39

5. „Attitudeproblem” („Problemy z nastawieniem”), reżyseria: Torgeir Busch, Thea Hvistendahl i Kristoffer Klunk | 5:01

6. „Den islamske elefanten” („Islamski słoń”), reżyseria: Thea Hvistendahl | 7:32

7. „Gunerius”, reżyseria: Erik Treimann | 6:18

8. „Dup­i­dup”, tylko audio | 2:36

9. „Rett i foret” („Brać w łapę”), tylko audio | 4:18

Norweska debata publiczna i jej historia nie obejmuje jedynie przeszłych wydarzeń, jest w niej też miejsce na przewidywanie przyszłości. Biblioteka Narodowa nie jest więc jedynie kolekcją historii, jest w niej i miejsce na minione wizje przyszłości – o ile oczywiście zostały opublikowane. Drobne druki i broszury dowodzą, o co walczyły ruchy ludowe w Norwegii.

Niektóre z postulatów, o które walczono, udało się zrealizować, jak np. obecność kobiet w Stortinget czy niezależność Norwegii od UE. Niektóre, jak wezwanie króla do przekazania zamku społeczności norweskiej, zostały pozostawione jako ciekawostki. Inne kampanie odgrywały nieco wcześniej większą rolę dla społeczeństwa niż obecnie. Dotyczy to zwłaszcza działalności popularnych stowarzyszeń chrześcijańskich na rzecz misji i na rzecz Norwegii jako chrześcijańskiej wspólnoty wiary.

Polityczne, religijne i ideologiczne ruchy ludowe stały się ważnymi kanałami wpływów politycznych w XIX wieku. Zmieniły Norwegię i zjednoczyły ludzi we wspólnej sprawie. Zarówno argumenty, jak i tematy z historii wolontariackich stowarzyszeń pobudzają do myślenia, jak na przykład żądanie Riksmålsforbundet z 1960 r., aby „Riksmålsfolket” uzyskał „status i prawa grupy językowej”. Był to przykład nowego sposobu podejścia do praw, które później miało kształtować dalsze prace na rzecz wzmocnienia praw innych mniejszości.

WYSTAWA

Projekt: Studio Nissen Richards

Światło: Studio ZNA

Wystawa została zrealizowana przy wsparciu

finansowym Eckbos Legat i Sparebankstiftelsen DNB.

KATALOG

Przekład: Alicja Rosé

Projekt: Superultraplus Designstudio AS

Druk: Erik Tanche Nilssen AS