4FREE by Nationaal Comité 4 en 5 mei

FREE

MAGA ZI N E OVER KEUZES & VR IJ H EI D

ED ITI E 2 018

CATO VAN MY BABY & RONNIE FLEX

R A WA EEK ST NEK E J JIJ OR UIT? VO “DE HELE AVOND KIPPENVEL” De eerste Nationale Jongerenherdenking

“JE MOET NIET TEGEN JEZELF VECHTEN” Tyjani Beztati over zijn kickbokscarrière

“IK WIL WAT JIJ HEBT” Interview met My Baby

FREE MAGA ZI N E

VERANTWOORDELIJKHEID,

IN EN UITSLUITING,

ZEGGENSCHAP,

IDENTITEIT EN VRIJHEID.

VOOR STUDENTEN IN .

HET MBO NAAST HET MAGAZINE ONLINE LEEROMGEVING IS

EEN

BESCHIKBAAR MET EXTRA INFORMATIE,

INTERACTIEVE OPDRACHTEN EN VIDEO’S.

FREE IS ONTWIKKELD DOOR HET

NATIONAAL

COMITÉ 4 EN 5 MEI.

ED ITI E 2 018

CATO VAN MY BAB & RONNIE FLEX Y

INHOUD TE OM VRIJHEID EN K K E D T N OWIE IK BEN n (20) won Zangeres Maa and 2016 The Voice of Holl nummers en is bekend van en Jij bent als Blijf bij mij dt op de liefde. Ze tree ert. bij het 5 mei-conc

WAAR STEEK K JIJ JE NUEIT ? VOOR “DE HELE AVOND KIPPENV De eerste Natio EL” Jongerenherdennale king

“JE MOET NIET TEGEN JEZELF VECHTE Tyjani Beztati overN” zijn kickbokscarrièr e

WAT BETEKENT VRIJHEID VOOR JOU?

DENS te denken. MAGIS CHE OPTRE aan de oorlog om bij vrijheid wat er in de “Ik vind het belangrijk niet, en als je ziet is het helemaal Het is goed om Zo lang geleden ook gebeuren. dan kan het hier waar alles zo wereld gebeurt, in een land leven het feit dat we betekenen. stil te staan bij vrijheid kan meer geregeld is. Maar er inzet en iedereen veilig en goed eindnumm ben, het denkt Als ik aan het optreden mooi is dit – niemand , dan denk ik: hoe plezier. Zonder staat en meezingt zijn allen even we maken met ergens aan en voelt echt als vrijheid.” oordelen. Dat angst, zonder te KKEN WIE IK

‘Het Bevrijdingsfestival’: het klinkt alsof het één festival is, maar het zijn er veel meer. Waarom vieren we onze vrijheid met festivals? Hoe worden ze georganiseerd?

BEN

TE ONTDE eld VRIJHE ID OM mij voor vrijheid staat, is bijvoorbe voor moeder die “Een nummer dat Dat gaat over een van Céline Dion. waken. Ik A Mother’s Prayer over dat kind zal om te en bidt dat iemand haar kind loslaat geven mij de vrijheid huis en mijn ouders Die vrijheid is ben zelf net uit wil met mijn leven. altijd ik ben en wat ik enoten: je moet ontdekken wie leeftijdsg mijn voor worden.” heel chill. En belangrijk ook vrijgelaten bij je ouders maar terecht kunnen

“I

het optreden tijdens vet dat ik mag k vind het heel en oma de oorlog Omdat mijn opa 5 mei-concert. de ogen heb kunnen akt, en ik hun in Terwijl het hebben meegema met de oorlog. een verbinding ijk. Het kijken, voel ik nog lijkt: zo onwerkel verzonnen verhaal staan.” ons af komen te soms wel een soort steeds verder van is gek dat die verhalen

“Ik voel grote artiesten sta tussen allerlei jaar zijn in een 5 mei op het podium afgelopen twee en koningin. De nog geen voor de koning maar ik voel me voorbij gegaan, all time stroomversnelling bijvoorbeeld mijn voor staat, zoals positie hoe zij met haar artiest die ergens Ik vind het bijzonder kaarten favourite Beyoncé. Bekende mensen te veranderen. steeds vaker wereldde wereld probeert reikingen en award-uit ongeloofwaardig tijdens speeches maar ik zou het Ik vind dat vet, wat ik vind.” vertellen problemen aan. ga meisje als twintigjarig vinden als ik nu

NIET

HELEMAAL over mij ik zie wat mensen of een ik niet cool. Als “Oordelen vind eld dat ik arrogant media, bijvoorbe niet.’ schrijven op sociale je kent me helemaal ben, denk ik: ‘Hé, oordelen. aandachtzoeker over anderen te ik nu ook minder meteen Daarom probeer mensen op televisie de neiging om maar zelf We hebben allemaal zelfs te haten, geven, of anderen doen.” ● een stempel te wat minder te rdig tegenwoo probeer ik dat JE KENT ME

“IK WIL WAT JIJ HEBT” Interview met My Baby

MET DANK AAN Jan Durk Tuinier, Anne Frank Stichting, Julia Sarbo en Norbert Hinterleitner, ProDemos, SMH 40-45, NOB, World Press Photo, De Correspondent, Getty Images

8, 25, 32

JASMINE

“In de oorlog wilde ik bij het verzet, maar ze zeiden dat ik te spontaan en te jong was. Wel strooiden we ’s nachts duizenden geknipte v’tjes op straat: het symbool van Radio Oranje. En ik bracht in het geheim duizenden guldens naar de vrouwen van de machinisten die, toen we dachten bevrijd te worden, staakten. Na de oorlog bleef ik me verzetten tegen onrecht. In 2016 bereikten we met de handtekeningenactie van vredesorganisatie Pax dat de meerderheid van de kamerleden ons voorstel als Nederland te pleiten voor een verbod op kernwapens overnam. Én dat minister Koenders toezegde aan die wens tegemoet te komen. When injustice becomes law, resistance becomes duty. Mensen zeggen: ‘Denk je dat het helpt?’ Maar als maar één brief via Amnesty helpt om iemand uit de gevangenis te krijgen, dan is het goed. Die dwaasheid moet je hebben, zodat je kunt doen wat onmogelijk lijkt. Ik heb het gevoel dat er ook onder jongeren een groep is die zegt: ‘Ik wil dit niet.’ Dat stemt me hoopvol.” ●

“Mijn zwager volgt veel debatten. Hij ontdekte dat er een demonstratie was toen met de discussie over vluchtelingen. Ik ben toen naar het Spui in Den Haag gegaan. Daar heb ik de kunstenares Tinkebell voor het eerst gezien. Zij doet veel, haar kunst is verzet. Ik ging naar die demonstratie omdat ik wilde laten zien waar ik voor sta. Ik vond het mooi om te zien dat daar allemaal mensen kwamen uit eigen overtuiging. Je krijgt dan het gevoel dat je sterker staat. Dat je een verschil kan maken als je je samen laat horen. Soms denk je: ‘Wat heeft het allemaal voor zin?’. Maar dat is ook verzet, dat je een andere mening hebt dan de rest en dat je die laat horen. Laatst heb ik een petitie getekend. Het belangrijkste vind ik dat mensen weten dat zulke initiatieven bestaan, zodat ze een eigen mening kunnen vormen. Wat die mening is ook is.” ●

MOOISTE MOMENT: Het was rustig, tot Johanna Reiss (tijdens de oorlog ondergedoken, daarna naar New York vertrokken) en Dries van Agt (oud-premier) er waren. Het wereldplein werd zo vol dat er niemand

INGEWIKKELD: Je moest soms twee

Bezoekers van de bevrijdingsfestivals komen samen om te vieren dat we in vrijheid leven. Én om stil te staan bij de onvrijheid in de rest van de wereld. Dit is het bevrijdingsfestival in Utrecht.

IMPACT KUN JE ONTWERPEN

FOTO: BEN HOUDIJK

“Samen met de Ambassadeurs van de Vrijheid maken we tegenwoordig documentaires. Eerst was het belangrijkste van die benoeming dat je op 5 mei optrad en een helikopter

keer nadenken over wat je wilde neerzetten. Er was bijvoorbeeld veel commotie rondom vluchtelingen toen. Wat gingen we daarmee doen? Dat ligt gevoelig. En het was ook voor mij persoonlijk moeilijk, vanwege mijn buitenlandse afkomst.

je vervoersmiddel was. Dat was spectaculair, maar daar ging het dan ook altijd over. Nu onderzoeken ze van tevoren wat vrijheid betekent. Met Nielson brachten we bijvoorbeeld een bezoek aan de Bataclan in Parijs. Na de aanslag postte hij daar een liedje over.”

GOUDEN MOMENTEN “In Limburg sprak een vluchteling op het podium over hoe bijzonder het voor haar was in Nederland te zijn. Naderhand kwam er een jongen backstage. Hij wilde de spreker omhelzen, het verhaal had hem erg geraakt. En als ik de beelden terugzie van het optreden van Nick en Simon nadat een dame op het podium haar verhaal vertelde over de bevrijding in 1945, dan zie ik dat een van de bandleden met tranen in 47 zijn ogen stond te spelen.” ●

HIP HOP

A ALLSS M MU UZZIK IKA ALLEE T V VA TA AA AN ALL NV VEERRZZEET T Rajko Disseldo rp (24) zat voo r zijn boek Hiphop in Nederland ond er anderen bij Ron nie Flex, Boef en Fresku aan de keukentafel en bij Hef en Sticks in de auto. Voor hem is een rapnummer, maa r ook het schr ijven van zijn boek, een daad van verzet.

e t s n u K ver

“ALS JE HET NIET PROBEERT, GEBEURT ER SOWIESO NIKS.”

WAT MAAKT JOU TOT WIE JE BENT?

FOTO: MARTIJN

“JE MO E TEGEN T NIET J EZELF VECHT EN .”

GIJSBERTSEN

WAT DOE JIJ VOOR DE ANDER?

14, 18, 26, 28, 48

RONNIE’SROOTS A

Rapper Ronnie Flex voelt zich Nederlands, Surinaams én Moluks. “Het heeft allemaal invloed op wie ik ben en op mijn muziek.”

8, 36

ls klein jongetje was rapper Ronnie Flex (25) al geïnteresseerd in geschiedenisverhalen. Van zijn zakgeld kocht hij boeken over de Tweede Wereldoorlog. Anderhalf jaar geleden liet hij zelfs een tattoo van Anne Frank op zijn linker bovenarm zetten. Een van zijn beste tatoeages, vindt hij zelf. “Hij staat voor mijn verbinding met Nederland. Anne Frank heeft veel positieve invloed.” Maar Ronnie Flex – bekend van de nummers Investeren in de liefde, Energie en Blijf bij mij – is niet alleen geïnteresseerd in de Nederlandse geschiedenis. Omdat zijn moeder uit Suriname komt en zijn vader uit de Molukken, weet hij bijvoorbeeld ook veel over het slavernijverleden. “Je afkomst bepaalt voor een groot deel je identiteit, daarom vind ik de geschiedenis ervan interessant.” Zijn afkomst bepaalde ook zijn muzikaliteit, denkt hij, zo zat hij door zijn Surinaamse roots al op jonge leeftijd de hele dag met zijn vrienden in de klas op tafels te tikken, met hun handen en stokjes. “Ik ben met dat ritmegevoel geboren, het zit in mijn bloed. Ik moet altijd beats maken.”

In Nederland voelt Ronnie zich thuis. Hij houdt van de bossen en het klimaat. Maar als hij naar Suriname gaat, voelt dat óók als thuiskomen. Hij heeft geluk dat hij in Nederland is geboren, zegt hij, want hier kan hij van zijn muziek leven. In Suriname kent hij de meest getalenteerde artiesten, maar omdat het zo’n klein

Ronnie Flex en Deuxperience.

GEEN RIJBEWIJS Sinds de hit Drank en drugs die Ronnie Flex samen met Lil’ Kleine maakte, is er veel veranderd voor Ronnie. Hij is ineens beroemd. Kan hij als artiest dezelfde persoon blijven als in het dagelijkse leven? “Ik probeer altijd eerlijk en mezelf te blijven. Het lijkt me eigenlijk moeilijker om dat niet te doen”, zegt hij lachend. Eigenlijk is hij nú meer zichzelf dan twee jaar geleden. “Toen ik 21 was, was ik veel introverter en onzekerder. Nu durf ik meer mezelf te zijn.” Kanye West is zijn grote voorbeeld: die doet en zegt ook altijd wat hij wil. De inspiratie voor zijn nummers haalt hij ook vooral uit zijn persoonlijke ervaringen. Ja, soms kijkt hij weleens iets van iemand af – laat ik eens een liefdesnummer zoals R. Kelly maken, denkt hij dan bijvoorbeeld. Maar de Ronnie uit zijn nummers komt altijd dicht in de buurt van de échte Ronnie. Alhoewel, soms overdrijft hij een beetje in zijn teksten. “Ik zing bijvoorbeeld dat ik auto rijd. Maar ik heb helemaal geen rijbewijs.” ●

HOE GA JIJ OM MET VERSCHILLEN? Wie

TET ERS E T H E C I OP H GEZ

Elke La le zijn beid van Achterbe rg en tops gaat vo porters en Tyjani Bezt or . ati Tyjani ko de paralympi Elke schermt en sc uit voor mt in de Glory he spelen in 20 kickboks Marokko 20 competit . . ie

land is, hebben ze veel minder fans. Ronnie: “Het is onvergelijkbaar hoe ik in Suriname wordt behandeld. Daar hebben ze veel meer respect. Iedereen kent me ook. Zodra ik door de douane ga, word ik al juichend ontvangen.” En ook zestigjarige Surinaamse fans komen rustig om een handtekening vragen. Nederlanders boven de dertig die om een foto vragen, zeggen er altijd bij: ‘Het is voor mijn dochter.’

MEER RESPECT IN SURINAME

“IK VOEL MIJ NEDERLANDS, SURINAAMS ÉN MOLUKS.”

SP ORT

en er was eten uit vijf culturen.

“Ieder jaar is het organiseren van 14 festivals een logistieke uitdaging: als je een mooie spreker hebt gevonden, is het niet mogelijk deze op alle festivals in te zetten. We hebben zo’n 250 artiesten en sommige staan op drie festivals. Het is een puzzel om iedereen op tijd te laten spelen. Een ander voorbeeld: we wilden een keer in januari crowdballs, van die opblaasbare publieksballen, bestellen. Die order was, omdat hij zo groot was, niet meer op tijd.”

ng. Het bewegi altijd in k om er Kunst is niet makkelij van te e om iti ar fin da de is oudige tenaars een eenv zijn veel kuns ciale Er it een so nksy geven. Ba en vanu die werk overtuiging. i. ke ie we of polit eld, of Ai Wei be bijvoor

DRUKWERK Printsupport4you

bijvoorbeeld een wereldpodium, er waren keukentafelgesprekken met Özcan Akyol

EEN FESTIVAL APART

CHRIS

“ZE ZEGGEN: MOET JIJ IN JE EENTJE DE WERELD VERANDEREN?”

FOTOGRAFIE Marius Roos, Ben Houdijk, Birthe Kulik en Edwin Kulik, Auke van der Hoek, Martijn Gijsbertsen

elkaar ontmoeten, zonder angst. Er was

“Op de festivals vieren we de vrijheid en de bevrijding van Nederland in 1945. Maar wat betekent vrijheid? Claartje Nicolas, coördinator van de 14 Bevrijdingsfestivals: “Je ziet trends in welke vrijheid we belangrijk vinden. Zo ging het in de jaren ’90 veel over discriminatie en vrijheid van meningsuiting. Nu gaat het over de vluchtelingenproblematiek. Maar het eerste wat mensen zeggen als je ze vraagt wat vrijheid is, dan noemen ze ‘dat je jezelf kunt zijn’.”

92 23

ONTWERP EN PRODUCTIE Rick Verhoog, Studio Parkers

OPDRACHT: Ik deed de coördinatie van het wereldpaviljoen. Dat werd een dorpsplein waar verschillende culturen

EEN FESTIVAL APART

Als je het ergens niet mee eens bent, moet je soms tegen de stroom inzwemmen. Zo houd je het recht om mee te beslissen. Om mee te doen. Hoe doen verschillende generaties dat?

AANLEIDING: Mijn docente dacht dat

ik ben iemand die altijd de positiviteit naar voren haalt.

en dansten samen.

TELT JOUW MENING?

REDACTIE Nationaal Comité 4 en 5 mei Cristan van Emden, Joyce van Galen Last, Marieke Papa Het Educatie Bureau Sander Kersten, Daan Borrel, Anne Masselink, Karien Verhappen, Eva Vesseur, Sara Kolster (Studio Parkers), Esther van Velzen (The Text Company) ROC Mondriaan School voor Mode en School voor Uiterlijke Verzorging Docenten: Raoul Anker, Isabel van den Houte Studenten: Dylan Veldman, Jasmine Coviello, Elisa Palm, Imme Mourik, Lisa Oremus

Evenementenorganisatie, haar afstudeerstage bij het Bevrijdingsfestival in Overijssel.

van Turkse komaf en er was toen een hoop te doen rondom vrijheid en Turkije. Maar

meer bij kon. De mensen lachten, zongen

4FREE editie 2018 is financieel mogelijk gemaakt door het ministerie van VWS

In 2017 liep Kubra Erdem, toen student

deze stage goed bij me zou passen. Ik ben

FOTO’S: BEN HOUDIJK

COLOFON

6, 10, 12, 21, 22, 46

STAGE LOPEN BIJ

N RANE T T E M IN DE RDDELIKEN “OOVIN OL” O C OGEN NIET

RITE BEYON CÉ op ALL TIME FAVOU groentje, het voelt gek dat ik zo en me nog best een

FREE IS EEN MAGAZINE OVER 4

OVER KEUZ ES & VR IJ H EI D

Stichting heeft De Anne Frank eerste gezicht’ het spel ‘Op het uitgangspunt gemaakt met het aar maken van dat het bespreekb goede manier is vooroordelen een te voorkomen. om discriminatie

is? denk je dat dit

Vrijdenkende

gelovige

paarse shirt aan. meisje met het kan gelovig Dylan wijst het Maar iedereen voor haar gaan. Dylan: “Ik zou vrijdenkend.” zijn. Maar ook de bril. de jongen met Ik denk Jasmine wijst op nde protestant. lijkt me een vrijdenke Jasmine: “Hij met dat soort dingen.” het gewoon niet dat hij bezig is gokpartij. Je kunt een echt is Karien: “Dit t zien.” aan de buitenkan iemands blik zien. een gevoel aan is, Jasmine: “Je kunt of iemand techneut of somber. Maar Blij, verdrietig je niet zien.” kun dat of gelovig, homoseksueel

hoe ga je zitten? En bus in. Naast wie d Stel je stapt een beoordeel je ieman je die keuze? Hoe bewust neem keer ontmoet? voor de eerste ‘Op het eerste als je hem of haar spel het tie de redac welke Wij speelden op docenten kiezen en nten gezicht’. Stude foto past. rijving bij welke uitspraak of besch aken staan poging? De uitspr Doe jij ook een onderaan de foto’s staan dikgedrukt en de pagina.

Bij wie hoort

deze uitspraa

Bij wie hoort

deze uitspraa

klas “Als er iets in de ik er altijd gebeurt, word ikt ook als eerste uitgep gedaan.” al heb ik niets de blonde jongen. Jasmine wijst op te het moeilijk om Jasmine: “Ik vind niet ken. ik deze mensen oordelen omdat kiezen. zou ik voor hem Maar als het moet die vaak drukke jongen Hij lijkt op een in de klas kletst.” met zijn vrienden e drukke wel het stereotyp is “Hij Dylan: er al jnlijk wordt hij jongen. Waarschi ziet.” eruit hij hoe uitgestuurd om op de weet ik eigenlijk Isabel: “Als docent heb. types ik in de klas eerste dag al welke staan Maar ik wil open Ik zie het gewoon. niet zien. dus ik laat het voor iedereen je het blijkt soms dat Na een periode eel. met je vooroord helemaal mis hebt krijgen. een kans moet iedereen dat vind Ik die zwart-wit denkt.” Ik ben niet iemand

Studenten van

de School voor

Mode en de School

Lotte

Thom Jeroen Reb ecc voor Uiterlijke

Verzorging van

ROC

het spel Mondriaan spelen

‘Op het eerste gezicht’.

en.” ankelijk van ander

onafh Ik denk dat zij en bozige blik. haar om haar sterke Isabel: “Ik ga voor wel zelf.’ denkt: ‘Ik kan het het grijze vestje. het meisje met man nooit zou Isabel wijst op vrouw omdat een meteen aan een Karien: “Ik denk elijk wil zijn.” dat hij onafhank bewust mee bezig zo daar hoeven zeggen vrouw het erg dat je als Dylan: “Ik vind bezig te met vooroordelen moet zijn.” om zo bewust voelt heel raar het eigenlijk wel.” Jasmine: “Het len, maar je wilt len niet uitschake kent gaat terwijl je die niet zijn. Je kunt vooroorde op iemand plakken ” Dylan: “Een oordeel staan voor iedereen. in. Je moet open te zien dat je dus tegen mijn principes het ook fijn om hebben bijna andere kant is Isabel: “Aan de de profielen. We naar maar kan zien. Kijk eigenlijk niets geruststellend.” is dan wel weer niets goed. Dat

“Ik ben graag

worden . Hij wil journalist is maken en schrijven dag. Rebecca houdt van filmpjes en bidt iedere Thom is 17 en Hij is christelijk toneelspelen. tacademie doen. als model en wil of de kleinkuns neel 11 was. Ze werkt kanker toen ze tennist op professio 22 jaar. Ze kreeg snel klagen. Jeroen agressiviteit. aan mensen die een hekel aan Ze heeft een hekel vriend. Hij heeft jongen. Ze is gelukkig met zijn is geboren als niveau. Hij is heel . en techneut. Lotte is automonteur is sociaal en impulsief Lotte is 32. Ze ging kleden. Ze vrouw als ze zich ontslagen nadat

34, 40, 44

FREE MAGA ZI N E

VERANTWOORDELIJKHEID,

IN EN UITSLUITING,

ZEGGENSCHAP,

IDENTITEIT EN VRIJHEID.

VOOR STUDENTEN IN .

HET MBO NAAST HET MAGAZINE ONLINE LEEROMGEVING IS

EEN

BESCHIKBAAR MET EXTRA INFORMATIE,

INTERACTIEVE OPDRACHTEN EN VIDEO’S.

FREE IS ONTWIKKELD DOOR HET

NATIONAAL

COMITÉ 4 EN 5 MEI.

ED ITI E 2 018

CATO VAN MY BAB & RONNIE FLEX Y

WAAR STEEK K JIJ JE NUEIT ? VOOR “DE HELE AVOND KIPPENV De eerste Natio EL” Jongerenherdennale king

“JE MOET NIET TEGEN JEZELF VECHTE Tyjani Beztati overN” zijn kickbokscarrièr e

WAT BETEKENT VRIJHEID VOOR JOU?

‘Het Bevrijdingsfestival’: het klinkt alsof het één festival is, maar het zijn er veel meer. Waarom vieren we onze vrijheid met festivals? Hoe worden ze georganiseerd?

BEN

“I

NIET

“IK WIL WAT JIJ HEBT” Interview met My Baby

MET DANK AAN Jan Durk Tuinier, Anne Frank Stichting, Julia Sarbo en Norbert Hinterleitner, ProDemos, SMH 40-45, NOB, World Press Photo, De Correspondent, Getty Images

8, 25, 32

JASMINE

MOOISTE MOMENT: Het was rustig, tot Johanna Reiss (tijdens de oorlog ondergedoken, daarna naar New York vertrokken) en Dries van Agt (oud-premier) er waren. Het wereldplein werd zo vol dat er niemand

INGEWIKKELD: Je moest soms twee

Bezoekers van de bevrijdingsfestivals komen samen om te vieren dat we in vrijheid leven. Én om stil te staan bij de onvrijheid in de rest van de wereld. Dit is het bevrijdingsfestival in Utrecht.

IMPACT KUN JE ONTWERPEN

FOTO: BEN HOUDIJK

“Samen met de Ambassadeurs van de Vrijheid maken we tegenwoordig documentaires. Eerst was het belangrijkste van die benoeming dat je op 5 mei optrad en een helikopter

HIP HOP

e t s n u K ver

“ALS JE HET NIET PROBEERT, GEBEURT ER SOWIESO NIKS.”

WAT MAAKT JOU TOT WIE JE BENT?

FOTO: MARTIJN

“JE MO E TEGEN T NIET J EZELF VECHT EN .”

GIJSBERTSEN

WAT DOE JIJ VOOR DE ANDER?

14, 18, 26, 28, 48

RONNIE’SROOTS A

Rapper Ronnie Flex voelt zich Nederlands, Surinaams én Moluks. “Het heeft allemaal invloed op wie ik ben en op mijn muziek.”

8, 36

Ronnie Flex en Deuxperience.

HOE GA JIJ OM MET VERSCHILLEN? Wie

TET ERS E T H E C I OP H GEZ

MEER RESPECT IN SURINAME

“IK VOEL MIJ NEDERLANDS, SURINAAMS ÉN MOLUKS.”

SP ORT

en er was eten uit vijf culturen.

DRUKWERK Printsupport4you

bijvoorbeeld een wereldpodium, er waren keukentafelgesprekken met Özcan Akyol

EEN FESTIVAL APART

CHRIS

“ZE ZEGGEN: MOET JIJ IN JE EENTJE DE WERELD VERANDEREN?”

FOTOGRAFIE Marius Roos, Ben Houdijk, Birthe Kulik en Edwin Kulik, Auke van der Hoek, Martijn Gijsbertsen

elkaar ontmoeten, zonder angst. Er was

92 23

ONTWERP EN PRODUCTIE Rick Verhoog, Studio Parkers

OPDRACHT: Ik deed de coördinatie van het wereldpaviljoen. Dat werd een dorpsplein waar verschillende culturen

EEN FESTIVAL APART

Als je het ergens niet mee eens bent, moet je soms tegen de stroom inzwemmen. Zo houd je het recht om mee te beslissen. Om mee te doen. Hoe doen verschillende generaties dat?

AANLEIDING: Mijn docente dacht dat

ik ben iemand die altijd de positiviteit naar voren haalt.

en dansten samen.

TELT JOUW MENING?

Evenementenorganisatie, haar afstudeerstage bij het Bevrijdingsfestival in Overijssel.

van Turkse komaf en er was toen een hoop te doen rondom vrijheid en Turkije. Maar

meer bij kon. De mensen lachten, zongen

4FREE editie 2018 is financieel mogelijk gemaakt door het ministerie van VWS

In 2017 liep Kubra Erdem, toen student

deze stage goed bij me zou passen. Ik ben

FOTO’S: BEN HOUDIJK

COLOFON

6, 10, 12, 21, 22, 46

STAGE LOPEN BIJ

N RANE T T E M IN DE RDDELIKEN “OOVIN OL” O C OGEN NIET

RITE BEYON CÉ op ALL TIME FAVOU groentje, het voelt gek dat ik zo en me nog best een

FREE IS EEN MAGAZINE OVER 4

OVER KEUZ ES & VR IJ H EI D

Stichting heeft De Anne Frank eerste gezicht’ het spel ‘Op het uitgangspunt gemaakt met het aar maken van dat het bespreekb goede manier is vooroordelen een te voorkomen. om discriminatie

is? denk je dat dit

Vrijdenkende

gelovige

Bij wie hoort

deze uitspraa

Bij wie hoort

deze uitspraa

Studenten van

de School voor

Mode en de School

Lotte

Thom Jeroen Reb ecc voor Uiterlijke

Verzorging van

ROC

het spel Mondriaan spelen

‘Op het eerste gezicht’.

en.” ankelijk van ander

“Ik ben graag

34, 40, 44

Y B A B Y M Ambassadeurs van de Vrijheid Cato, Daniel en Joost van My Baby maken muziek waardoor mensen zich vrij voelen. Tijdens hun tour door Oost-Europa hebben ze, samen met het Nationaal ComitĂŠ 4 en 5 mei, een minidocumentaire gemaakt.

FOTO: PETER LODDER

L I W K I “ WAT T” B E H J I J MY BABY

CATO: Zangeres/gitarist DANIEL: Gitarist JOOST: Drummer

oor My Baby is het vanzelfsprekend om grenzen over te gaan wanneer ze op tournee zijn. Voor vluchtelingen aan de grens van Europa is dit niet vanzelfsprekend. Voor de documentaire hebben ze een vluchtelingenkamp bezocht bij de grens tussen Kroatië (wel EU) en Servië (geen EU).

WAT BETEKENT VRIJHEID? Cato: “Meestal zie je dat alleen in het nieuws, maar toen wij tourden door Oost-Europa kwamen wij mensen tegen die gevlucht waren. Gewoon op de weg of bij een benzinestation bij de grens, waar we dan even eten om weer snel door te gaan. Waar wij, gewoon met onze paspoorten, de grens over kunnen, mogen die mensen niet verder. We wilden graag bij die mensen stoppen om met ze te praten en daarom hebben we bij onze laatste tour in Oost-Europa deze mini-documentaire gemaakt.”

de mensen die je spreekt gaan in je hoofd zitten. Je wilt helpen, maar als je één iemand spullen geeft, dan hebben nog steeds honderd andere mensen niets.” Cato: “Iedereen die daar zit heeft ook dromen voor de toekomst, het is soms hartverscheurend om aan te horen want je weet niet hoelang ze daar nog zitten, met zijn tienen in een kleine kamer. Je voelt ook wel dat je op zo’n moment niet iets kan beloven of bieden, anders dan een luisterend oor.”

NIEUWS VERSUS REALITEIT “Wat we nu kunnen bieden, met de documentaire, is dat we deze mensen een gezicht geven.” Daniel: “Mensen vonden het fijn om gehoord te worden. Ze voelden zich even een mens. Ze voeren geen gesprekken met de grenswachters waar ze dagelijks mee te maken hebben en in het nieuws gaat het ook vaak over statistieken in plaats van mensen.”

HOOP OP EEN VRIJE TOEKOMST Daniel: “We hebben mensen uit vrachtwagens zien klimmen die gesnapt waren en weer terug moesten. En wij reden ‘gewoon’ door naar ons optreden. Dat was wel echt heel confronterend. De gezichten van

My Baby is Ambassadeur van de Vrijheid en is op 5 mei te zien op Bevrijdingsfestival Amsterdam, Haarlem, Limburg en Brabant. Kijk op www.bevrijdingsfestivals.nl

FOTO: BEN HOUDIJK

IK WIL WAT JIJ HEBT

VIEREN VAN VRIJHEID

Daniel: “Het leek wel dat hoe minder mensen hebben, hoe groter hun passie om hun dromen uit te laten komen. Ze leven echt voor een ander leven.” Joost: “We kwamen ook mensen tegen die het al veertig keer geprobeerd hadden en steeds weer teruggestuurd werden naar het kamp in Servië. En dan vraag je waarom ze de gevaarlijke reis afleggen. Weet je wat het antwoord is? ‘Ik wil wat jij hebt’. Veel mensen vinden dat intimiderend klinken, maar het gaat niet om iets wat ze van ons willen hebben, het gaat om iets wat ze óók willen, net als wij, recht van bestaan. Veilig en vrij kunnen leven, als mens. Daarvoor komen ze vandaan waar ze vandaan komen.”

Daniel: “De mensen die we spraken vertelden dat ze iedere dag bij de grens muziek maken en dansen, om elkaar hoop te geven. Allemaal mensen uit verschillende landen die in zo’n rotsituatie samenkomen en elkaar toch kracht geven. Ik denk eigenlijk dat wij dat ook doen op de Bevrijdingsfestivals, ook al is het op een andere manier. We vieren vrijheid, we kunnen samen de energie delen en elkaar hoop geven. Ook om stil te staan bij verdraagzaamheid en zo weer eens dichter bij elkaar te komen.” Cato: “Voor ons betekent het nu zoveel meer dat we Ambassadeurs mogen zijn. We vinden het belangrijk dat we dit verhaal kunnen vertellen.” ●

L I W K I “ WAT T” B E H J I J MY BABY

CATO: Zangeres/gitarist DANIEL: Gitarist JOOST: Drummer

My Baby is Ambassadeur van de Vrijheid en is op 5 mei te zien op Bevrijdingsfestival Amsterdam, Haarlem, Limburg en Brabant. Kijk op www.bevrijdingsfestivals.nl

FOTO: BEN HOUDIJK

IK WIL WAT JIJ HEBT

VIEREN VAN VRIJHEID

E T S R E E T E H HT OP

C I Z GE

Stel je stapt een bus in. Naast wie ga je zitten? En hoe bewust neem je die keuze? Hoe beoordeel je iemand als je hem of haar voor de eerste keer ontmoet? Wij speelden op de redactie het spel ‘Op het eerste gezicht’. Studenten en docenten kiezen welke uitspraak of beschrijving bij welke foto past. Doe jij ook een poging? De uitspraken staan dikgedrukt en de foto’s staan onderaan de pagina.

Wie denk je dat dit is? De Anne Frank Stichting heeft het spel ‘Op het eerste gezicht’ gemaakt met het uitgangspunt dat het bespreekbaar maken van vooroordelen een goede manier is om discriminatie te voorkomen.

Vrijdenkende gelovige Dylan wijst het meisje met het paarse shirt aan. Dylan: “Ik zou voor haar gaan. Maar iedereen kan gelovig zijn. Maar ook vrijdenkend.” Jasmine wijst op de jongen met de bril. Jasmine: “Hij lijkt me een vrijdenkende protestant. Ik denk dat hij bezig is met dat soort dingen.” Karien: “Dit is echt een gokpartij. Je kunt het gewoon niet aan de buitenkant zien.” Jasmine: “Je kunt een gevoel aan iemands blik zien. Blij, verdrietig of somber. Maar of iemand techneut is, homoseksueel of gelovig, dat kun je niet zien.”

Bij wie hoort deze uitspraak? Bij wie hoort deze uitspraak?

“Ik ben graag onafhankelijk van anderen.”

“Als er iets in de klas gebeurt, word ik er altijd als eerste uitgepikt ook al heb ik niets gedaan.” Jasmine wijst op de blonde jongen. Jasmine: “Ik vind het moeilijk om te oordelen omdat ik deze mensen niet ken. Maar als het moet zou ik voor hem kiezen. Hij lijkt op een drukke jongen die vaak met zijn vrienden in de klas kletst.” Dylan: “Hij is wel het stereotype drukke jongen. Waarschijnlijk wordt hij er al uitgestuurd om hoe hij eruit ziet.” Isabel: “Als docent weet ik eigenlijk op de eerste dag al welke types ik in de klas heb. Ik zie het gewoon. Maar ik wil open staan voor iedereen dus ik laat het niet zien. Na een periode blijkt soms dat je het helemaal mis hebt met je vooroordeel. Ik vind dat iedereen een kans moet krijgen. Ik ben niet iemand die zwart-wit denkt.”

Lotte

Reb e c ca

Jero en

Thom

Studenten van de School voor Mode en de School voor Uiterlijke Verzorging van ROC Mondriaan spelen het spel ‘Op het eerste gezicht’.

Isabel: “Ik ga voor haar om haar sterke en bozige blik. Ik denk dat zij denkt: ‘Ik kan het wel zelf.’ Isabel wijst op het meisje met het grijze vestje. Karien: “Ik denk meteen aan een vrouw omdat een man nooit zou hoeven zeggen dat hij onafhankelijk wil zijn.” Dylan: “Ik vind het erg dat je als vrouw daar zo bewust mee bezig moet zijn.” Jasmine: “Het voelt heel raar om zo bewust met vooroordelen bezig te zijn. Je kunt vooroordelen niet uitschakelen, maar je wilt het eigenlijk wel.” Dylan: “Een oordeel op iemand plakken terwijl je die niet kent gaat tegen mijn principes in. Je moet open staan voor iedereen.” Isabel: “Aan de andere kant is het ook fijn om te zien dat je dus eigenlijk niets kan zien. Kijk maar naar de profielen. We hebben bijna niets goed. Dat is dan wel weer geruststellend.”

Thom is 17 en houdt van filmpjes maken en schrijven. Hij wil journalist worden of de kleinkunstacademie doen. Hij is christelijk en bidt iedere dag. Rebecca is 22 jaar. Ze kreeg kanker toen ze 11 was. Ze werkt als model en wil toneelspelen. Ze heeft een hekel aan mensen die snel klagen. Jeroen tennist op professioneel niveau. Hij is heel gelukkig met zijn vriend. Hij heeft een hekel aan agressiviteit. Lotte is 32. Ze is automonteur en techneut. Lotte is geboren als jongen. Ze is ontslagen nadat ze zich als vrouw ging kleden. Ze is sociaal en impulsief.

E T S R E E T E H HT OP

C I Z GE

Bij wie hoort deze uitspraak? Bij wie hoort deze uitspraak?

“Ik ben graag onafhankelijk van anderen.”

Lotte

Reb e c ca

Jero en

Thom

Studenten van de School voor Mode en de School voor Uiterlijke Verzorging van ROC Mondriaan spelen het spel ‘Op het eerste gezicht’.

Edwin Kulik en Birthe Kulik (vader en dochter) fotograferen al jaren de herdenking op de Dam op 4 mei. Aan de hand van een eigen foto vertellen ze over hun betrokkenheid bij 4 mei.

mijn foto’s kan ik mijn steentje bijdragen. De stilte tijdens de herdenking op de Dam, de kranslegging en de muziek, vind ik heel bijzonder. Er vliegen allemaal verschillende gedachten door mijn hoofd. Het is een heel andere ervaring in het echt dan op tv.

4 mei van Edwin Kulik Ik ben Edwin kulik, 49 jaar. Ik ben er alleen aan begonnen. Ik heb Birthe meegenomen omdat het voor haar ook een heel interessante ervaring is. Het is tenslotte toch een nationale

Edwin: Er zijn mensen die in het verleden meer hebben gedaan dan ze eigenlijk zouden hoeven doen. Vandaag is dat nog steeds zo. Kijk naar de militairen die in de tijd na de Tweede Wereldoorlog naar oorlogsgebieden zijn uitgezonden. Sommigen hebben hier hun leven gegeven. Daar moeten wij altijd bij stil blijven staan. Dat mogen wij nooit vergeten.

Birthe: De Tweede Wereldoorlog is altijd een onderwerp geweest waar mijn interesse ligt. Door mijn stage en

Birthe: Ik ben op 4 mei altijd stil geweest om 20.00 uur, al vanaf jongs

aarom is herdenken belangrijk voor Birthe en Edwin?

FOTO: BIRTHE KULIK

MIJN 4 MEI aangelegenheid. Inmiddels ben ik plaatsvervangend commandant van de erecouloir (een haag gevormd door veteranen) geworden.

“Iedereen kan, mag en wil herdenken op zijn eigen manier.” af aan was dat normaal. Ik denk dat herdenken voor iedereen anders is. Door op 4 mei, op één van de drukste plekken van Nederland, met heel veel mensen samen, stil te zijn is een erg bijzondere manier van herdenken.

4 mei van Birthe Kulik Mijn naam is Birthe Kulik. Ik ben 19 jaar. 4 jaar geleden kregen mijn vader en ik de kans om te fotograferen

Edwin: De Nationale Herdenking in de huidige vorm is en blijft zeer indrukwekkend. Ik ben van mening dat alle tradities op een bepaalde manier mogen veranderen. Aanpassen aan de dag van vandaag. Maar ik zie nog steeds heel veel jongeren naar de Dam komen op 4 mei.

op de Dam tijdens de Nationale Herdenking. Ik was destijds al erg geïnteresseerd in fotografie en stond studierichting te kiezen. Nu loop ik stage als fotograaf bij het Nationaal Comité 4 en 5 mei.

FOTO: EDWIN KULIK

“Er zijn mensen die in het verleden meer hebben gedaan dan ze eigenlijk zouden hoeven doen. Dat mogen wij nooit vergeten.”

toevallig ook net op het punt om een

Birthe: De foto hierboven van het jongetje vind ik mijn mooiste foto. Als ik naar deze foto kijk denk ik aan veel verschillende dingen. Het jongetje dat rent met de fakkelsticker, hij straalt een gevoel van vrijheid uit. Ook laat de foto zien dat iedereen kan, mag en wil herdenken. Ik zie verschillende generaties en nationaliteiten op de foto. Als ik op de Dam sta tijdens de 2 minuten stilte, staat

2 MINUTEN STILTE “Er gaat heel veel door mijn hoofd op dat moment. Ik denk aan de mensen die hebben moeten onderduiken omdat zij niet werden geaccepteerd. Hoe hebben zij zich gevoeld? Ik denk ook aan de mensen die in verzet kwamen, zou ik dat zelf ook durven?.” —Birthe Kulik

iedereen stil bij wat er gebeurde in de Tweede Wereldoorlog. Ik voel dan een bepaalde verbondenheid met iedereen. Edwin: De foto op de vorige pagina, van het erecouloir, vind ik een mooi plaatje. Om de één of andere reden is het op 4 mei meestal redelijk weer. Het ondergaan van de zon betekent twee dingen. Enerzijds levert het hele mooie plaatjes op. Anderzijds begint het vanaf dat moment echt koud te worden. Je staat in het erecouloir tot ongeveer 22.00 uur stil. ●

Edwin Kulik en Birthe Kulik (vader en dochter) fotograferen al jaren de herdenking op de Dam op 4 mei. Aan de hand van een eigen foto vertellen ze over hun betrokkenheid bij 4 mei.

Birthe: De Tweede Wereldoorlog is altijd een onderwerp geweest waar mijn interesse ligt. Door mijn stage en

Birthe: Ik ben op 4 mei altijd stil geweest om 20.00 uur, al vanaf jongs

aarom is herdenken belangrijk voor Birthe en Edwin?

FOTO: BIRTHE KULIK

MIJN 4 MEI aangelegenheid. Inmiddels ben ik plaatsvervangend commandant van de erecouloir (een haag gevormd door veteranen) geworden.

4 mei van Birthe Kulik Mijn naam is Birthe Kulik. Ik ben 19 jaar. 4 jaar geleden kregen mijn vader en ik de kans om te fotograferen

op de Dam tijdens de Nationale Herdenking. Ik was destijds al erg geïnteresseerd in fotografie en stond studierichting te kiezen. Nu loop ik stage als fotograaf bij het Nationaal Comité 4 en 5 mei.

FOTO: EDWIN KULIK

“Er zijn mensen die in het verleden meer hebben gedaan dan ze eigenlijk zouden hoeven doen. Dat mogen wij nooit vergeten.”

toevallig ook net op het punt om een

VRIJHEID OM TE DEKKEN NIT OW E IK BEN Zangeres Maan (21) won The Voice of Holland 2016 en is bekend van nummers als Blijf bij mij en Jij bent de liefde. Ze treedt op bij het 5 mei-concert.

MAGISCHE OPTREDENS “Ik vind het belangrijk om bij vrijheid aan de oorlog te denken. Zo lang geleden is het helemaal niet, en als je ziet wat er in de wereld gebeurt, dan kan het hier ook gebeuren. Het is goed om stil te staan bij het feit dat we in een land leven waar alles zo veilig en goed geregeld is. Maar vrijheid kan meer betekenen. Als ik aan het optreden ben, het eindnummer inzet en iedereen staat en meezingt, dan denk ik: hoe mooi is dit – niemand denkt ergens aan en we maken met zijn allen even plezier. Zonder angst, zonder te oordelen. Dat voelt echt als vrijheid.”

VRIJHEID OM TE ONTDEKKEN WIE IK BEN

“I

k vind het heel vet dat ik mag optreden tijdens het 5 mei-concert. Omdat mijn opa en oma de oorlog hebben meegemaakt, en ik hun in de ogen heb kunnen kijken, voel ik nog een verbinding met de oorlog. Terwijl het soms wel een soort verzonnen verhaal lijkt: zo onwerkelijk. Het is gek dat die verhalen steeds verder van ons af komen te staan.”

“Een nummer dat voor mij voor vrijheid staat, is bijvoorbeeld A Mother’s Prayer van Céline Dion. Dat gaat over een moeder die haar kind loslaat en bidt dat iemand over dat kind zal waken. Ik ben zelf net uit huis en mijn ouders geven mij de vrijheid om te ontdekken wie ik ben en wat ik wil met mijn leven. Die vrijheid is heel chill. En belangrijk voor mijn leeftijdsgenoten: je moet altijd terecht kunnen bij je ouders maar ook vrijgelaten worden.”

ALL TIME FAVOURITE BEYONCÉ “Ik voel me nog best een groentje, het voelt gek dat ik zo op 5 mei op het podium sta tussen allerlei grote artiesten en voor de koning en koningin. De afgelopen twee jaar zijn in een stroomversnelling voorbij gegaan, maar ik voel me nog geen artiest die ergens voor staat, zoals bijvoorbeeld mijn all time favourite Beyoncé. Ik vind het bijzonder hoe zij met haar positie de wereld probeert te veranderen. Bekende mensen kaarten tijdens speeches en award-uitreikingen steeds vaker wereldproblemen aan. Ik vind dat vet, maar ik zou het ongeloofwaardig vinden als ik nu als twintigjarig meisje ga vertellen wat ik vind.”

JE KENT ME HELEMAAL NIET Het 5 meiconcert op de Amstel wordt om 20.30u uitgezonden op NPO1. FOTO’S: BEN HOUDIJK

“Oordelen vind ik niet cool. Als ik zie wat mensen over mij schrijven op sociale media, bijvoorbeeld dat ik arrogant of een aandachtzoeker ben, denk ik: ‘Hé, je kent me helemaal niet.’ Daarom probeer ik nu ook minder over anderen te oordelen. We hebben allemaal de neiging om mensen op televisie meteen een stempel te geven, of anderen zelfs te haten, maar zelf probeer ik dat tegenwoordig wat minder te doen.” ●

RDELEN “OO VIND IK NIET COOL” 13

VRIJHEID OM TE DEKKEN NIT OW E IK BEN Zangeres Maan (21) won The Voice of Holland 2016 en is bekend van nummers als Blijf bij mij en Jij bent de liefde. Ze treedt op bij het 5 mei-concert.

VRIJHEID OM TE ONTDEKKEN WIE IK BEN

“I

JE KENT ME HELEMAAL NIET Het 5 meiconcert op de Amstel wordt om 20.30u uitgezonden op NPO1. FOTO’S: BEN HOUDIJK

RDELEN “OO VIND IK NIET COOL” 13

e t s n u K r e v en

. Het g n i g e w e b n i d Kunst is altij m er o k j i l e k k a m t is daarom nie n te a v e i t i n fi e d e g een eenvoudi naars e t s n u k l e e v n j geven. Er zi iale c o s n e e t i u n a die werken v nksy a B . g n i g i u t r e of politieke ov ei. w i e W i A f o , d l bijvoorbee

e t s n u K r e v en

Vorige bladzijde: Kunstwerk van Bansky

n de media wordt vaak de vraag gesteld: is het een kunstenaar of een activist? Als je je verdiept in activistische kunstenaars dan zie je dat ze zich verzetten tegen de gevestigde orde door bijvoorbeeld omstreden kunstwerken te maken, de publiciteit te zoeken of door de kunstwerken in de openbare ruimte te plaatsen.

Ai Weiwei

CHINA

In 2017 heeft Ai Weiwei een kunstwerk gemaakt voor het Amsterdam Light Festival. Een lichtgevende rode draad door de grachten van de stad, “De organisatie gaf me een plattegrond van het gebied waarbinnen ik een werk mocht

maken. Die grens heb ik gekopieerd. Dat is mijn werk geworden. Ik ben geïnteresseerd in wie de grens bepaalt. En wie er wel en niet overheen mag. En wat erbinnen wel en niet mag. Kunst is voor mij per definitie politiek.” In 1958, toen de Chinese kunstenaar Ai Weiwei één jaar oud was werden hij en zijn familie naar een werkkamp gestuurd. Zijn vader, Ai Qing, was een beroemd schrijver, dichter en schilder die de overheid boos had gemaakt. Enkele jaren later werd het gezin naar een andere plek, aan de rand van de Gobiwoestijn gestuurd, waar ze zestien jaar(!) in een ondergrondse grot leefden. In 1976, toen het communistische regime van Mao Zedong afliep, kon het gezin naar Peking

verhuizen en ging Ai Weiwei naar de kunstacademie. In 2005 begon hij met bloggen, waarbij hij geen blad voor de mond nam en waardoor hij, net als zijn vader ook op de radar van de Chinese overheid kwam. Zo begon Ai Weiwei’s voortdurende strijd tegen het gezag. Inmiddels is hij wereldberoemd kunstenaar, maar nog heeft hij het voortdurend aan de stok met de Chinese overheid. Of hij nu hun falen bij de enorme aardbeving van 2008 (69.000 doden) aan de kaak stelt, of mensen motiveert beveiligingscamera’s ‘blind’ te maken, hij doet het.

R E P J I M R O O V S I T S “ KU N ” K E I T I L O P E I T I N I F E D

Banksy

ENGELAND

Deze Engelse straatartiest is het meest bekend vanwege zijn sjablonenkunst. Soms maakt hij iets waar mensen gewoon om lachen, soms geeft hij op humoristische wijze kritiek op de gevestigde orde en neemt hij bijvoorbeeld het Engelse koningshuis in de maling. Het vreemde van de kunst van Banksy is dat het vaak gratis te bewonderen is voor iedereen omdat het op straat te vinden is, maar tegelijkertijd worden er ook werken verkocht voor tienduizenden, tot meer dan honderdduizend euro per stuk. Banksy verzet zich tegen oorlog, het koningshuis, maar ook bijvoorbeeld tegen de dierentuin. Hij schreef ooit

“ BO R I

LS A , D J I T L A S I “KUNST T E Z R E V N E E , HET GOED IS ATUS QUO TEGEN DE ST NT. EN NIET E M O M T A D N VA I O O M R E T A D ALLEEN IETS OI KLINKT.” O M F O T E I Z T I U W.J. KERSTEN UIT DEN BOSCH, KUNSTENAAR

in het olifantenhok van de Bristol Zoo: I want out. This place is too cold. Keeper smells. Boring, boring, boring. En hij maakte een hele naargeestige variant van Disneyland, genaamd Dismaland. Een pretpark zonder pret, met op afstand

bestuurbare vluchtelingenbootjes, de gecrashte koets van Assepoester omgeven door paparazzi. Ook werden er shirtjes verkocht aan de bezoekers met ‘Ik ben een imbeciel’. ●

” G N I R O B N G BO R I N G VERZET: het zich verweren; (het bieden van) tegenstand ACTIVISME: het streven om een idee uit te dragen door bedrijvige werkzaamheid

PROTEST: uiting van verzet

Ai Weiwei op de grachten van Amsterdam.

FOTO: JANUS VAN DEN EIJNDEN

Kunstwerk in de openbare ruimte door Banksy.

Vorige bladzijde: Kunstwerk van Bansky

Ai Weiwei

CHINA

R E P J I M R O O V S I T S “ KU N ” K E I T I L O P E I T I N I F E D

Banksy

ENGELAND

“ BO R I

bestuurbare vluchtelingenbootjes, de gecrashte koets van Assepoester omgeven door paparazzi. Ook werden er shirtjes verkocht aan de bezoekers met ‘Ik ben een imbeciel’. ●

” G N I R O B N G BO R I N G VERZET: het zich verweren; (het bieden van) tegenstand ACTIVISME: het streven om een idee uit te dragen door bedrijvige werkzaamheid

PROTEST: uiting van verzet

Ai Weiwei op de grachten van Amsterdam.

FOTO: JANUS VAN DEN EIJNDEN

Kunstwerk in de openbare ruimte door Banksy.

Elijah Alvares is 20 en studeert na de mbo-opleiding tot onderwijsassistent voor docent maatschappijleer. Hij vindt dat er te weinig aandacht is voor empowerment, burgerschap en ondernemerschap in het onderwijs en zet zich in voor het mbo. “Je moet leren om voor jezelf op te komen, maar je moet de dingen wel genuanceerd kunnen zeggen.”

Marie Verbraeken-Blommaart was 21 toen ze tijdens WO II voedselbonnen verspreidde onder onderduikers in Goes. Ze werd verraden en gevangen gezet in Haaren en Vught. Op haar 96ste vertelt ze nog regelmatig haar verhaal op scholen. Verzet zit haar in het bloed.

Marie 19 97 2 3 h a j i l E Marie Verbraeken-Blommaart en Elijah Alvares gaan met elkaar in gesprek. Over verzet en waarom je niet te snel moet oordelen.

erzet zit Marie in het bloed. In het dorp waar ze opgroeide was er heel weinig dat mocht en heel veel dat niet mocht. En dat vond ze van jongs af aan maar niks.

“Oorde e l want ni niet te sne hele wa emand ken l arheid. t de Echt ni et.” 18

Maar we weten niks zeker. Na de bevrijding heeft mijn broer de luiken voor het raam weggehaald en zo bij de buurman door de ramen naar binnen gegooid. Mijn moeder vond het vreselijk. Je moet niet zelf oordelen, dat komt wel.

Hoe komt het dat u bij het verzet bent gegaan? Ik ben eigenlijk niet ‘bij het verzet gegaan’. Ik ben er ingerold. Het was bij ons thuis altijd de zoete inval. Op een dag kwam er een vertegenwoordiger uit Goes en die vroeg mijn moeder of ze misschien een adres wist voor een onderduiker. Mijn moeder vond een adres en het bleef niet bij één adres. Toen hij vroeg of iemand van ons misschien ook voedselbonnen zou kunnen ophalen in Goes, zei mijn moeder “Oh, dat doet ons Marie wel.”

U zei eerder dat uw jeugd een groot verzet was? Ja, in het dorp waar ik opgroeide mocht niks. Daar heb ik veel moeite mee gehad. Ik was eigenwijs, net als mijn moeder. Eigenwijs zijn heeft soms nadelen, maar het zorgt er wel voor dat je zelf blijft nadenken. Je bent je meer van jezelf bewust. Tegenwoordig zijn er meer mensen die voor zichzelf blijven denken. Mijn kinderen en kleinkinderen, bijvoorbeeld, zijn veel mondiger.

Was u zich bewust van de risico’s? Nee. Ik ging met de pont over de Schelde op de fiets naar Goes om die bonnen op te halen. Toen ik ben verraden. Wie mij heeft verraden weet ik niet. Mijn broer verdacht onze buurman; die was heel Duits gezind.

Je hoort vaak dat leerlingen moeten leren kritisch na te denken. Hoe denkt u daar over? Nou, je moet wel reëel blijven. Ik weet van mezelf dat ik niet altijd reëel was. Het is heel belangrijk dat je de achtergrond weet.

Je moet je kunnen voorstellen hoe het zou zijn als het anders was. Je kunt nog zo kritisch zijn maar als er een onderbouwde mening komt dan moet je ook zo loyaal zijn dat je er open voor staat. Denk niet dat je alles weet, want je weet het nooit helemaal. Echt niet. Dat heb ik in die lange jaren van mijn leven wel geleerd. Komt u nu nog wel eens ergens tegen in verzet? Nee, maar dat is nog niet zo lang hoor. Ik ben bij veel demonstraties geweest, bijvoorbeeld in de jaren ’80 bij de demonstratie tegen kernraketten in Woensdrecht. Maar het is nu aan de jeugd. Ik ga morgen weer een gastles geven en dat is het steentje dat ik nog kan bijdragen. Ik hoef niet zoveel meer. Heeft u nog tips? Als je vindt dat je in verzet moet komen dan moet je dat doen. Mensen die fout zijn geweest moeten worden gestraft. Maar haat niet. Haat heeft nog nooit iets opgelost.

Marie 19 97 2 3 h a j i l E Marie Verbraeken-Blommaart en Elijah Alvares gaan met elkaar in gesprek. Over verzet en waarom je niet te snel moet oordelen.

erzet zit Marie in het bloed. In het dorp waar ze opgroeide was er heel weinig dat mocht en heel veel dat niet mocht. En dat vond ze van jongs af aan maar niks.

“Oorde e l want ni niet te sne hele wa emand ken l arheid. t de Echt ni et.” 18

Na de capitulatie werden soldaten ingekwartierd bij onze buurman. Op een avond zaten we warme chocolade te drinken in de tuin en een van de soldaten zat, bij de buurman, ook in de tuin. Hij zat over de weilanden te staren en mijn moeder zag dat. Wij niet, wij zagen een mof. Mijn moeder heft haar kopje en ze wenkt hem. We raken aan de praat en wat bleek? De man had pal over de grens bij Duitsland een slagerij. Hij had een vrouw, een kind en een tweede op komst. De volgende dag zei de buurvrouw tegen mijn moeder: “Jullie halen de vijand in huis.” Waarop mijn moeder zei: “Ja, maar vergeet niet, het is wel een mens.” ●

“Ik zat in een cel met Hetty Vouten. Zij borduurde hele brieven in handdoeken. Deze handdoeken stuurde ze dan naar huis.”

COLUMN

“Soms naaiden we briefjes in de zomen van jassen van mensen die kamp Vught mochten verlaten.”

LO JASMINE COVIEL

“MAG JE MET EEN FEE DE VRIJHEID VIEREN A ST LS NIET IEDEREEN VRIJ IS?”

al. t bevrijdingsfestiv he ar na ik ga ar ja lk ik of ik wel wilde Vorig jaar twijfelde in na over alles wat je gaan. Ik denk veel dan naar ijn gedachten gaan de wereld hoort. M rlog nden die nog in oo la de t ui n ge in el de vlucht vangen es op tv over het op zijn. Ik zie discussi e erover: In de klas praten w n. ge in el ht uc vl n va en. t mij aan het denk wel of niet? Het ze Kunnen genoeg aandacht? Geven we dit wel hun enDay in een van re G s al Zo ? en do we iets d peace hat good is love an ‘W t: ng zi s er m m nu exclusive?’. on earth when it’s feest af: mag je met een Ik vraag me daarom ij is? als niet iedereen vr de vrijheid vieren

festival op een Bevrijdings je er vi en eg nt re Daa vrij zijn. ar bent dat wij wel ook dat je dankba t ooit anders n vergeten dat he Dat we niet moete k anders erland. Dat het oo is geweest in Ned ed om . Het is daarom go had kunnen aflopen Maar het erbij stil te staan. hi en en er vi te t he nken t we met respect de is wel belangrijk da wel in oorlog zijn. ● aan landen die nu

“Ik zat in een cel met Hetty Vouten. Zij borduurde hele brieven in handdoeken. Deze handdoeken stuurde ze dan naar huis.”

COLUMN

“Soms naaiden we briefjes in de zomen van jassen van mensen die kamp Vught mochten verlaten.”

LO JASMINE COVIEL

“MAG JE MET EEN FEE DE VRIJHEID VIEREN A ST LS NIET IEDEREEN VRIJ IS?”

“DE HEL E AV ON D KI PPENVEL” “GEEF VRIJHE HET IDEE Ragnhild Hofplein Rotterdam: De theatervoorstelling De loop der dingen van Hofplein Rotterdam, waarin 40 jonge spelers de verbinding met de huidige situatie in de wereld leggen, stond op 4 mei geprogrammeerd in het Luxor Theater. Vanwege de dodenherdenking leek het ons mooi samen met het publiek ook twee minuten stil te zijn, met een programma voor en door jongeren. Zo ontstond de Nationale Jongerenherdenking. We vroegen ons onder andere af wat de dodenherdenking betekent voor jongeren die geen grootouders hebben die de oorlog hebben meegemaakt. Zoë Luxor Theater: Daarbij hebben veel Rotterdamse jongeren een migratieachtergrond. Het thema is dus vaak dichtbij. Hoe kunnen we de verbinding leggen tussen wat jongeren nu meemaken en wat er toen is gebeurd?

VAN IDEE NAAR PROGRAMMA Ragnhild: Omdat de wereld in 2016 werd opgeschud door oorlog en grote stromen vluchtelingen in Europa, heeft de maker van de voorstelling De loop der dingen, Gregory Caers, dat thema geïntegreerd in zijn voorstelling. De voorstelling sprak veel verschillende doelgroepen aan en heeft in 2017 bijvoorbeeld ook op Lowlands gestaan. Zoë: Het eerste idee voor de randprogrammering was het

7.000 kaarsjes, een theatervoorstelling, het Smartphone Orchestra en vlogs met verhalen over leven in oorlog: allemaal onderdelen van de eerste Nationale Jongerenherdenking. Hoe kwamen Hofplein Rotterdam en Luxor Theater op het idee? Hoe ziet de jongerenherdenking er dit jaar uit?

ID DOOR!”

Smartphone Orchestra. We speelden op de telefoons van bezoekers muziek af, gevolgd door de stemmen van jongeren die namen, leeftijden en data van overlijden noemden van jonge slachtoffers uit de Tweede Wereldoorlog. Veel jongeren vonden dat erg indrukwekkend. Daarnaast dachten we ook aan de spoken word scene, die is in Rotterdam groot. En we vroegen de jonge Rotterdamse kunstenaar Iwan Smit voor het beeldmerk van het lichtjesmonument, Mothership ontwikkelde het monument. Onze herdenkingsfilter op Snapchat is heel vaak gebruikt. Door een foto te maken, naar rechts te swipen en een geofilter toe te voegen konden jongeren laten weten dat ze twee minuten stil zouden zijn.

2018 EN DAARNA Ragnhild: Het lichtjesmonument, het Smartphone Orchestra en de vlogs zijn vaste onderdelen geworden van de herdenking. Voor de randprogrammering werken we dit jaar met een jongerenredactie. Zoë: En met social influencers. Dat idee kwam vanuit de redactie. Ragnhild: We ontwikkelen voor 2018 een uitgebreid programma waarmee we via de website en social media jongeren activeren om te creëren. Door bijvoorbeeld het schrijven van een spoken word of het spelen van een scène. We willen zorgen dat jongeren mede vorm geven aan de Nationale Jongerenherdenking en (opnieuw) betekenis geven aan de twee minuten stilte.

Het Smartphone Orchestra maakte in het Nieuwe Luxor Theater in Rotterdam veel indruk.

DE BELANGRIJKSTE BOODSCHAP Zoë: Het gevoel dat vrijheid niet vanzelfsprekend is en je het zelf moet waarborgen. Het heeft te maken met je eigen compassie met de wereld. Ragnhild: Door je verbeeldingskracht te gebruiken en je te verplaatsen in het leven van anderen. Zoë: Het is belangrijk dat jongeren hun stem kunnen laten horen. En dat ze zien waar die stem toe kan leiden. Jongeren zijn veel meer met politieke thema’s bezig dan volwassenen denken, maar op andere manieren en met andere vormen. De Nationale Jongerenherdenking richt zich dit jaar ook op gemeenten buiten de Randstad. De opbrengst van de entree gaat naar War Child. ●

De Nationale Jongerenherd enking in cijfers De eerste jong erenherdenkin g was in 2017 Er waren 75 0

bezoekers

De snappfilter ‘V 2 minuten stil’ haadnd1aag ben ik ,2 miljoen unieke impress ies Er werden 7 .000 gekleurde kaars aangestoken vo jes or een lichtmo nument ontworpen doo r Iwan Smit Op de video op Facebook over de jongerenherde nking kwamen 7.266 reacties

Liet jij in 2017 ook via Snapchat weten dat je twee minuten stil zou zijn om te herdenken? Je was niet de enige! De filter is in totaal wel 190.000 keer gebruikt.

ID DOOR!”

Het Smartphone Orchestra maakte in het Nieuwe Luxor Theater in Rotterdam veel indruk.

De Nationale Jongerenherd enking in cijfers De eerste jong erenherdenkin g was in 2017 Er waren 75 0

bezoekers

Liet jij in 2017 ook via Snapchat weten dat je twee minuten stil zou zijn om te herdenken? Je was niet de enige! De filter is in totaal wel 190.000 keer gebruikt.

Persoonsbewijs Zonder een bewijs van je identiteit zoals een paspoort of een identiteitskaart besta je officieel niet. Dat is niet altijd zo geweest.

tten actief inze h ic z ie d enten 017. ieuze stud eur mbo 2 d it a b s s m a a b n e m a id cent maat ndelijke o la 19) zijn be d ( e il d d r w e is n e d e r W Sil de et ROC de Wee ck) ond aan h res (19) en t mbo. Sil r a e e h lv g f A en Feedba a in h t t ie n n ja h e e t li t d a E is u p s t s s m a E e s teren, derwij t mbo. sitie van d ing tot on t voor Luis even in he a g id a t k le voor de po s p le F o p E e e L ( d k deur langrij res heeft F-ambassa ap een be E h L c s Elijah Alva is r e ij g H r . u p en b er worden emerscha n r e schappijle d n o , t powermen en wil em WE E R D

n de jaren voor de oorlog is het aanvragen en bij je dragen van een paspoort of andere identiteitspapieren een vrije keuze. Na de inval van de Duitsers in 1940 verandert dit drastisch. Vanaf 1941 zijn alle Nederlanders vanaf 15 jaar, zowel joden als niet-joden, verplicht een identiteitsbewijs bij zich te dragen. Op het document van joden staat aan beide kanten een zwarte hoofdletter ‘J’, waardoor ze eenvoudig te herkennen zijn en later makkelijk kunnen worden vervolgd.

Op de tentoonstelling ‘Persoonsbewijzen en Vervalsingen’ in het Nationaal Holocaust Museum in oprichting komt het verhaal van de bedenker van het identiteitsbewijs, Jacob Lentz, samen met dat van Alice Cohn, een Duits-joodse graficus die in 1936 naar Nederland is gevlucht. Als lid van het verzet bewijst zij dat het zogenaamd perfecte persoonsbewijs toch te vervalsen is. Door gebruik van blanco documenten, het verwisselen van foto’s en het aanpassen van details heeft zij in het geheim de levens van honderden mensen gered. Het Nationaal Holocaust Museum in oprichting brengt tot 4 maart de verhalen bij elkaar van twee mensen die zich intensief bezighielden met identiteit. ●

COLLECTIE FAMILIE BERMANN

VAR ES LIJAH AL

EVE N T VO R M G e, zijn S M O K E TO re generati ij, de jonge gaat

Fragmenten van versneden Persoonsbewijzen voor hergebruik bij de vervalsing van andere Persoonsbewijzen uit het archief van Alice Cohn. COLLECTIE FAMILIE BERMANN

Zelfportret Alice Cohn, Amsterdam 1937.

K E E T S R A A W JE NEK JIJVOOR UIT?

Bezoek de tentoonstelling in het Nationaal Holocaust Museum in oprichting, Plantage Middenlaan 27, 1018 DB Amsterdam.

“Juist w als het n personen ze e w e st. g n a de a de toekom geven van rm vo e t e e h om sen en m ee te beslis Maar om m moeten t je je eers l zu nd n te ra te p in Nederla de mbo’er m O . tal n n a ze a ij n bew met ee eren heb ik p ci n a m e te t MIBO denten he ar andere stu r Middelba vo it staat o D t. ch ij ri e W g op derwijs. Beroepson ef Innovatief en innovati ts or een tro vo n e re jd e ri st arin ied derwijs wa teit beroepson igen identi e ar of zijn a h t n e d u st even.” vorm kan g

C HAP, B U R G E R SR M E NT E N E M P OWEE M E R S C HAP ldoende ONDERN jn zich onvo

SIL DE

G O U D IN

HAN D E N eneratie g ordig mijn

nwo “Ik vertege je kunt n zien wat te la te zet. r o o d ens voor in ls je je erg a n e leuk ik ik re ie e b doe d een studie ik t het a d rd in o v o D me snel. Ik ik l e k ik pleiding vind ontw eren een o g n jo t a d ze belangrijk sector die zen in een hulp r ie h kunnen kie ensen t. En dat m mij ik k a aanspreek r ma krijgen. Hie t b e h g bij kunnen n richti Als je een je r a a w hard voor. vindt, die je leuk n a v st gevonden re de nt en wat je je b e h n goed in be a en d u willen do je leven zo nden.” goud in ha

eren zi n “Veel jong identiteit e hun eigen n a v ze st t a u w w be ak niet e weten va Z . at n w te n n e le ta en alle staat en do n te ch ch a a rw w te hen ve raties van e n er e g rg u re b e r d e ou or me daarom vo it erle p m e Ik rn . e n te en ond owerment p m . e d , n p a a rl h sc in Nede r jongeren en schap voo jongeren e ze odat de Z ? m ro n a e a w W pbou g kunnen o samenlevin teiten en li a w eigen k n u h n ri a a w ent zijn.” ● et fundam h n te n le ta

O FF R K PAYS HAR D WO rt anderen. “Ik denk e m je dat inspire

En n heeft o wijs veel zi dat het on een voor en. Niet all k e st te it nek u anderen te aar ook om m , d or u o h de in ens hard vo ls je je erg A . n n re a e d ir t insp or gaa elemaal vo h r e n e t k te maa etzelfde anderen h inspireer je est presen m mijzelf o ik n e s To . u n si doe het Clu de jury van teren voor r van mijn e mbassad u a m o e g e Coll ik mijn pitch rden, sloot o w te off ’. l o o sch work pays uote ‘hard q e d l t e e e v m af en en ard te werk h l e e e h g a r p o Do n cam n eken in mij st te l ie te rg e ti en ag ik de kgebied m en en mijn va ssadeur’ e a mbo-amb e jk li e d n ‘la ragen.” ● jaar lang d

Persoonsbewijs Zonder een bewijs van je identiteit zoals een paspoort of een identiteitskaart besta je officieel niet. Dat is niet altijd zo geweest.

COLLECTIE FAMILIE BERMANN

VAR ES LIJAH AL

EVE N T VO R M G e, zijn S M O K E TO re generati ij, de jonge gaat

Fragmenten van versneden Persoonsbewijzen voor hergebruik bij de vervalsing van andere Persoonsbewijzen uit het archief van Alice Cohn. COLLECTIE FAMILIE BERMANN

Zelfportret Alice Cohn, Amsterdam 1937.

K E E T S R A A W JE NEK JIJVOOR UIT?

Bezoek de tentoonstelling in het Nationaal Holocaust Museum in oprichting, Plantage Middenlaan 27, 1018 DB Amsterdam.

C HAP, B U R G E R SR M E NT E N E M P OWEE M E R S C HAP ldoende ONDERN jn zich onvo

SIL DE

G O U D IN

HAN D E N eneratie g ordig mijn

O FF R K PAYS HAR D WO rt anderen. “Ik denk e m je dat inspire

V V ERB

RIJ EELDT H V VRERBEE EID IJH LDT VRERB E E I E D L IJH DT EID

CHARLIE COLE ‘TANKMAN’

Op 5 juni 1989, de dag na studentendemonstraties op het Tiananmen-plein in Beijing, is het rustig op Chang’an Avenue. Dat verandert met de komst van een colonne tanks. Een man in een wit overhemd komt aangelopen. Hij gaat voor de tanks staan en gebaart met zijn tassen dat ze halt moeten houden. Fotograaf Charlie Cole, werkzaam voor Newsweek, legde de kleine demonstratie vast vanaf de vijfde verdieping van het Beijing Hotel. Hij wist het fotomateriaal verborgen te houden voor de Chinese veiligheidsdienst door het materiaal in het toilet te verbergen. Cole won in 1990 de 33e editie van World Press Photo. ●

JONATHAN BACHMAN / REUTERS

JONATHAN BACHMAN ‘TAKING A STAND IN BATON ROUGE’

Ieisha Evans (27) houdt dapper stand tijdens een demonstratie op 9 juli 2016 bij het politiebureau van Baton Rouge in Louisiana. Ze protesteert vanwege de gewelddadige dood van Alton Sterling. De Afro-Amerikaanse Sterling werd op 5 juli 2016 van dichtbij doodgeschoten door twee politieagenten. Evans is gearresteerd bij het protest, maar later die avond vrijgelaten. Bachman won in 2017 de eerste prijs in de categorie Contemporary Issues singles (hedendaagse kwesties) van World Press Photo. ●

Nationaal Comite 4 en 5 mei en World Press Photo werken samen aan de tijdelijke tentoonstelling Vrijheid Verbeeldt. www.bevrijdingsfestivals.nl

27 CHARLIE COLE / NEWSWEEK

V V ERB

RIJ EELDT H V VRERBEE EID IJH LDT VRERB E E I E D L IJH DT EID

CHARLIE COLE ‘TANKMAN’

JONATHAN BACHMAN / REUTERS

JONATHAN BACHMAN ‘TAKING A STAND IN BATON ROUGE’

Nationaal Comite 4 en 5 mei en World Press Photo werken samen aan de tijdelijke tentoonstelling Vrijheid Verbeeldt. www.bevrijdingsfestivals.nl

27 CHARLIE COLE / NEWSWEEK

P O H HIP

A ALLSS M MU UZZIIK KA ALLEE T A A L T A A L V VA AN NV VEERRZZEET T Rajko Disseldorp (24) zat voor zijn boek Hiphop in Nederland onder anderen bij Ronnie Flex, Boef en Fresku aan de keukentafel en bij Hef en Sticks in de auto. Voor hem is een rapnummer, maar ook het schrijven van zijn boek, een daad van verzet. FOTO: MARTIJN GIJSBERTSEN

P O H HIP

N E D L N E E O D V L L E A O V A L M E A ““A ALLLLEMA ODZAA K K A A O Z N D O N E O E N E ZZE EEN ” . N E P ” . P N A E R P E P T A R M E O T OM

eze zomer zat ik aan de keukentafel van Ronnie Flex. Nadat we een uur hadden gesproken, keek hij naar buiten, zijn blik gericht op het razende verkeer in het centrum van Rotterdam. Ik vroeg hem: “Ben je gelukkig?” Even was hij stil, daarna keek hij me aan en zei hij: “Nee, ik ben niet gelukkig.” Anderhalf jaar werkte ik aan mijn boek over Nederlandse hiphop en nu durfde ik aan Ronnie Flex te vragen of hij gelukkig was. Ik zat tegenover hem en ik dacht eraan dat ik een boek was gaan schrijven vanwege mijn fascinatie en bewondering voor rappers: iets wat ik vroeger niet had gedurfd. Mijn ouders zijn gescheiden toen ik twaalf jaar was. In de jaren daarna had ik allerlei vragen in mijn hoofd, maar voor mijn gevoel had niemand een antwoord. Mijn moeder had cd’s van Marco Borsato en Gordon in huis. Toen ik vijftien jaar was kwam ik in aanraking met hiphop door het nummer Dezelfde spijt van Diggy Dex. In hiphop vond ik muziek van een andere soort: jongens en mannen die anders met de Nederlandse taal omgingen, veel creatiever en directer. In Diggy Dex en later in rappers als Sticks, Hef en Fresku vond ik mannen naar wie ik meer luisterde dan dat ik mijn vrienden sprak. Zij werden mijn onzichtbare vrienden. Wanneer ik (vaak oudere)

Rajko Disseldorp Rajko Disseldorp (1993) is een Nederlandse journalist en cabaretier. Hij publiceerde onder andere in Het Parool, de Volkskrant, AD en jongerenkranten Kidsweek en 7Days. Ook richtte hij het impresariaat Boomhut Zaken op. Voor Het Parool

Rajko interviewt Fresku aan de keukentafel.

interviewde hij de afgelopen twee jaar vrijwel alle Nederlandse rappers.

mensen uitleg wat hiphop voor mij betekent en als ik zeg dat ik hiphop als een hoge kunstvorm zie, dan krijg ik meestal twee reacties: of ze begrijpen me niet of ze moeten een beetje lachen. Hiphop is in mijn ogen kunst.

NU HEB IK DE KANS Toen ik aan het eind van mijn studie stage mocht lopen bij Het Parool, dacht ik: nu heb ik de kans alle rappers te interviewen naar wie ik dagelijks zoveel luister. En dus zat ik tijdens mijn stage al in de kleedkamer van Ronnie Flex, in een brasserie met Hef en liep ik mee tijdens

HIPHOP IN NEDERLAND: In het boek Hiphop in Nederland vertellen Hef, Sticks, Ali B, Fresku, Typhoon, Boef, Ronnie Flex, Sevn Alias, Bokoesam en Ares openhartig over hun jeugd, ambities, en wat hiphop voor hen betekent.

een optreden van Sticks. Met veel adrenaline in mijn lijf sprak ik ze een half uurtje en daarna schreef ik vol enthousiasme verhalen. Ondertussen woonde ik op mezelf in een studentenhuis in Hilversum. Iedere avond na mijn werk fietste ik achter mijn huis de bossen in. Daar ontstond het idee voor een boek. Ik wilde de rappers die ik bewonder langer spreken dan een half uur.

RISICO NEMEN WORDT GEWAARDEERD

Ares tijdens de presentatie van het boek.

van een angst geweest. Zo wilde ik al maanden Ali B interviewen, maar waren pogingen via zijn management tevergeefs. Toen achterhaalde ik zijn nummer via een collega bij Het Parool.

Ik wilde verhalen maken die nog nooit waren verteld. Toch durfde ik het niet meteen. De scheiding van mijn ouders had me een stille jongen gemaakt, maar in mij zat zoveel energie. Terwijl ik nog moest afstuderen, besloot ik het toch te gaan doen: een boek schrijven. Nu ligt mijn boek in de boekhandels. Met Ronnie Flex en Hef was ik te gast bij Pauw, met Fresku bij Spijkers met Koppen en er stonden grote interviews in Metro en Het Parool. Het mooie eraan: ik nam risico, en risico nemen wordt altijd gewaardeerd. Als je iets voelt, ga ervoor. En niet roekeloos, maar doordacht en in kleine stappen. Het schrijven van mijn boek bestaat ook uit honderden kleine stappen en elke stap is het overwinnen

IK DURFDE EEN BOEK TE SCHRIJVEN Op een middag liep ik zenuwachtig te ijsberen door mijn woonkamer en belde ik Ali B, de man naar wie ik al heel mijn

leven opkijk. Hij was enthousiast en wilde meewerken. Ik schreef een boek. Ik interviewde mensen en maakte verhalen over ze. Of beter gezegd: ik durfde een boek te schrijven en ik weet zeker dat ik dat van rappers heb geleerd. De levensverhalen van de rappers die ik heb gesproken hebben zonder uitzondering een overeenkomst: allemaal zijn ze niet begonnen met rappen omdat ze het leuk vonden, maar omdat ze diep van binnen een noodzaak voelden, hun muziek is het resultaat van een worsteling met zichzelf en met de wereld. Voor hen was en is muziek maken een daad van verzet, kunnen ontsnappen aan een leven dat ze niet willen leven. Er is niemand die zo eerlijk durft te zijn en zichzelf durft te laten zien als een rapper. Dit boek schrijven is geen wereldse daad – wat rappers doen is écht bewonderenswaardig – maar toch voelt het als een lichte daad van verzet. ●

In gesprek met Bokoesam.

N E D L N E E O D V L L E A O V A L M E A ““A ALLLLEMA ODZAA K K A A O Z N D O N E O E N E ZZE EEN ” . N E P ” . P N A E R P E P T A R M E O T OM

Rajko interviewt Fresku aan de keukentafel.

interviewde hij de afgelopen twee jaar vrijwel alle Nederlandse rappers.

RISICO NEMEN WORDT GEWAARDEERD

Ares tijdens de presentatie van het boek.

van een angst geweest. Zo wilde ik al maanden Ali B interviewen, maar waren pogingen via zijn management tevergeefs. Toen achterhaalde ik zijn nummer via een collega bij Het Parool.

IK DURFDE EEN BOEK TE SCHRIJVEN Op een middag liep ik zenuwachtig te ijsberen door mijn woonkamer en belde ik Ali B, de man naar wie ik al heel mijn

In gesprek met Bokoesam.

92 23 Als je het ergens niet mee eens bent, moet je soms tegen de stroom inzwemmen. Zo houd je het recht om mee te beslissen. Om mee te doen. Hoe doen verschillende generaties dat?

CHRIS

JASMINE

“ZE ZEGGEN: MOET JIJ IN JE EENTJE DE WERELD VERANDEREN?” 32

“ALS JE HET NIET PROBEERT, GEBEURT ER SOWIESO NIKS.” 33

92 23 Als je het ergens niet mee eens bent, moet je soms tegen de stroom inzwemmen. Zo houd je het recht om mee te beslissen. Om mee te doen. Hoe doen verschillende generaties dat?

CHRIS

JASMINE

“ZE ZEGGEN: MOET JIJ IN JE EENTJE DE WERELD VERANDEREN?” 32

“ALS JE HET NIET PROBEERT, GEBEURT ER SOWIESO NIKS.” 33

g en ? Ga naar corr.es/v Alle verhalen lezen nd aa m n 18 en lees ee vul deze code in: vg dent POLA gratis De Correspon ILLUSTRATIE : BOBBY

In oktober 2017 organiseerden FunX, The Black Archives en De Correspondent De Maand van de Verzwegen Geschiedenis. Volgens hen is het tijd de verzwegen verhalen uit de Nederlandse geschiedenis te vertellen. Om zo de discussie over identiteit, racisme, ongelijkheid en discriminatie beter te kunnen voeren. Een gesprek met eindredacteur Andreas Jonkers van De Correspondent.

Andreas Jonkers Andreas Jonkers (1990) is sinds de oprichting eindredacteur van De Correspondent, een online journalistiek platform.

Wat bepaalt iemands identiteit eigenlijk? Je ouders, je school, de media: allemaal vertellen ze je verhalen. Zo kom je tot nieuwe inzichten en vorm je een mening over wat er om je heen gebeurt. Op basis van al die informatie bouw je een eigen verhaal op. Ik vind

het interessant om te kijken hoe je je eigen verhaal kunt aanvullen met dingen die je nog niet wist en die misschien je mening doen veranderen. Je hebt je identiteit op deze manier ook voor een deel zelf in de hand. Waarom is het nu tijd voor meerdere perspectieven? Discussies over racisme, discriminatie en ongelijkheid zijn van alle tijden. De laatste jaren worden die discussies steeds feller en zichtbaarder. Een voorbeeld is het Zwarte Piet-debat. Om te snappen waar die en andere discussies vandaan komen en waarom die zo fel worden gevoerd, heb je achtergrondinformatie, geschiedenisverhalen nodig. En die moet je van meerdere kanten bekijken. Er wordt al lang onderzoek gedaan naar de koloniale geschiedenis van Nederland. Maar er wordt steeds meer over geschreven. Vorig jaar is bijvoorbeeld, vanuit de overheid, een groot onderzoek gestart naar hoe Nederland zich in het verleden heeft gedragen in Indonesië. Dat heeft veel reacties opgeroepen en ook meer ruimte gemaakt

richt bliek radiostation, ge r en 35 jaa e jongeren tussen 15

FUNX: Nederlands pu op all

THE BLACK ARCH

IVES: Dit is een archie

ed.

rondom zwart erfgo

DE CORRESPOND

tiek

ENT: online journalis

platform

voor andere ‘verzwegen geschiedenissen’, zoals het verhaal van het Nederlands slavernijverleden. Verschillende generaties, verschillende opvattingen? Het verschil in generaties speelt, denk ik, een grote rol. De mensen die, vanuit bijvoorbeeld Suriname en Indonesië, hierheen kwamen moesten zien te overleven. Hun kinderen waren bezig met een bestaan op te bouwen. De kinderen daarvan gaan nu vragen stellen: ‘Waar kom ik vandaan?’, ‘Waar komen mijn ouders vandaan, mijn opa en oma?’ ●

g en ? Ga naar corr.es/v Alle verhalen lezen nd aa m n 18 en lees ee vul deze code in: vg dent POLA gratis De Correspon ILLUSTRATIE : BOBBY

Andreas Jonkers Andreas Jonkers (1990) is sinds de oprichting eindredacteur van De Correspondent, een online journalistiek platform.

richt bliek radiostation, ge r en 35 jaa e jongeren tussen 15

FUNX: Nederlands pu op all

THE BLACK ARCH

IVES: Dit is een archie

ed.

rondom zwart erfgo

DE CORRESPOND

tiek

ENT: online journalis

platform

Ruim 400.000 gevangengenomen mensen in concentratiekamp Auschwitz, Joden en niet-Joden, kregen een serienummer op hun linkerarm getatoeëerd. Het was een van de manieren waarop de Nazi’s hen van hun menselijke waardigheid beroofden.

“Beroofd van hun identiteit , waren ze niet meer dan een nummer.” FOTO’S: URIEL SINAI/GETTY IMAGES REPORTAGE

Auschwitz overlevende Livia Ravek met haar kleinzoon Daniel Philosoph, Bnei Zion, Israël, 31 augustus 2012.

“Beroofd van hun identiteit , waren ze niet meer dan een nummer.” FOTO’S: URIEL SINAI/GETTY IMAGES REPORTAGE

Auschwitz overlevende Livia Ravek met haar kleinzoon Daniel Philosoph, Bnei Zion, Israël, 31 augustus 2012.

“I

k zie het niet als een litteken, voor mij is het een medaille”, zegt een van de mensen die filmmaker Uriel Sinai interviewde voor de documentaire Numbered.

Fotograaf en documentairemaker Uriel Sinai portretteerde kleinkinderen (en kinderen) van Holocaustoverlevenden die het serienummer van hun (groot-)ouders vrijwillig op hun eigen lijf lieten tatoeëren. Daarmee herstelden zij de breuk in hun familiegeschiedenis. Deze ‘nieuwe kamptatoeages’ zien zij als een schakel tussen toen en nu, een bewijs dat ze familie zijn. “Waarom laat je het niet weghalen bij de plastisch chirurg?” wordt een van de vrouwen weleens gevraagd. Ze antwoord: “Ik ben niet degene die zich moet schamen. De mensen die dit gedaan hebben, die moeten zich schamen.” Uriel Sinai komt uit Tel Aviv (Israel) en begon in 1993 met fotograferen. Van fotograferen voor lokale kranten kwam hij na 11 jaar terecht bij de New York Times. In 2015 won hij de Pulitzer Prize voor foto’s die hij maakte over de oorlog in Oekraïne. In 2012 maakte hij, samen met Dana Doron, de film Numbered. ●

ZIE OOK: Documentaire Numbered (2012) van regisseur Dana Doron en Uriel Sinai.

k j i l r u u t “Na n j i m k i laat t e i n r e numm ” ! n e l a h weg Yona Diamnt (l), Eli Sagir en Arik Diamnt (m), dochter en kleinkinderen van Auschwitz overlevende Yosef Diamnt, Bnei Zion, Israël, 4 september 2012.

NUMBERED: AUSCHWITZ SURVIVORS SHARE THEIR NUMBERED TATTOOS.

“I

k zie het niet als een litteken, voor mij is het een medaille”, zegt een van de mensen die filmmaker Uriel Sinai interviewde voor de documentaire Numbered.

ZIE OOK: Documentaire Numbered (2012) van regisseur Dana Doron en Uriel Sinai.

NUMBERED: AUSCHWITZ SURVIVORS SHARE THEIR NUMBERED TATTOOS.

SP ORT

“JE MOET NI E T TEGEN JEZELF VECHTEN.”

Elke Lale van Achterberg en Tyjani Beztati zijn beiden to psporters. Elk e schermt en gaat voor de p aralympische spel Tyjani komt in de Glory kickb en in 2020. okscompetitie uit voor Maro kko. FOTO’S: MARIU S

ROOS

SP ORT

“JE MOET NI E T TEGEN JEZELF VECHTEN.”

ROOS

“In oktober 2011 veranderde van de ene op de andere dag mijn leven. Ik maakte tijdens het spelen een koprol van het bed en kwam verkeerd terecht. Vanuit een klein breukje in mijn grote teen kreeg ik het Complex Regionaal Pijnsyndroom (CRPS type 1). Sindsdien had ik 24 uur per dag zenuwpijn in mijn linkerbeen, stond mijn voet in een extreme spitsstand en kon ik deze niet meer bewegen en belasten.”

lke van Achterberg won in 2017 de 7Days Jongere van het Jaar-verkiezing. Ze is model, doet mbo Specialist Mode/maatkleding en traint voor de Paralympische Spelen in Tokyo van 2020 in het rolstoelschermen. Elke komt uit voor Turkije omdat de paralympische bond daar haar beter kan ondersteunen. In april 2015 liet ze op haar eigen verzoek en tegen alle doktersadviezen in, haar linkeronderbeen amputeren.

ERMEE LEREN LEVEN “De eerste arts zei na twee en een half jaar revalideren: ‘Ik weet het niet meer, je moet er maar mee leren leven.’ Maar ik weigerde te leren leven met die pijn, dus ging ik naar een volgende arts. Die arts zei: ‘We gaan opereren.’ Ik geloofde niet dat die operatie, waarbij ze mijn voet van gestrekte spitsstand naar de normalere, negentig graden-stand zouden zetten, iets aan mijn pijn zou doen. En toen ik daar naar vroeg wisten ze dat ook niet zeker. Toen ben ik zelf op zoek gegaan naar een arts die de amputatie wel wilde uitvoeren. Het was genoeg.

ELKE VAN AC

H T ER B ER G

“WAT J E VA A K ZI ET, WO RD T NOR MAAL.” 42

Ik zat op het Johan Cruijff College. Ik kon dat ook wel, maar het was me allemaal te serieus. Ik wil bezig zijn, dingen maken en dingen doen, dus nu doe ik de opleiding Specialist Mode/ maatkleding op ROC Amsterdam.”

NIET NORMAAL “Mijn been is niet normaal, volgens sommige mensen. In mijn ogen is mijn been wel normaal. Of je nou een been van vlees en bloed hebt of een van metaal en schroeven, dat moet niet uitmaken. Ik ben er van overtuigd dat wat je vaker ziet, ook normaal wordt. Daarom wil ik bereiken dat er vaker mensen op tv komen met een lichamelijke beperking. Maar niet vanwege hun beperking, maar om wie ze zijn of wat ze doen.”

ELKE EN TURKIJE “Sport betekent alles voor mij. Ik krijg er energie van en het sleurt me door alles heen. Het doel dat ik voor ogen heb, dat brengt me naar waar ik nu ben! Sinds 2 februari 2016 ben ik lid van het Turkse nationale team. Ik heb sinds mijn geboorte naast de Nederlandse ook de Turkse nationaliteit, omdat mijn opa van Turkse komaf is. Hoewel ik nu voor Turkije scherm, blijft het mijn doel om het rolstoelschermen in Nederland op de kaart te zetten. Ik geef regelmatig demonstraties bij onder andere revaliatiecentra en tijdens evenementen. Iedere medaille die ik haal, haal ik voor Turkije en Nederland!” ●

T YJAN I B EZTA TI

“J E MOE T NI E T T E G EN JE ZEL F VECH TE N.” Tyjani Beztati is 20 jaar en het grootste kickbokstalent dat we momenteel in Nederland hebben. Alhoewel, Nederland? Tyjani komt in de GLORY kickbokscompetitie uit voor Marokko. Hij is Surinamer, Nederlander én Marokkaan.

yjani traint in Utrecht en voelt zich vooral Amsterdammer. Met zijn diploma Sportmarketing van het Johan Cruijff College op zak staat hij in zijn jonge kickbokscarrière nu op het hoogste podium. En dat is hard werken, heel hard werken: “Wij vechters trainen zelfs harder dan voetballers. Ik kan het weten, want veel vrienden van mij zijn profvoetballers.”

IDENTITEIT “Identiteit heeft altijd wel iets met je afkomst te maken, maar het is niet iets waar je onderscheid tussen kan maken.

Ik voel me eigenlijk vooral Amsterdammer, maar ik kan niet voor Amsterdam uitkomen. Op dit moment heb ik voor Marokko gekozen om op het hoogste niveau uit te komen, misschien verandert dat ooit weer.”

Nu wordt de sport wel steeds populairder, alleen vind ik dat het nog een boost mag krijgen. Daarmee bedoel ik dat er meer vechters op tv moeten komen die presteren.”

HEY CHAMP!

VERZET JE NIET (TEGEN JEZELF)

“Het klinkt misschien gek maar mijn vrienden en familie vinden het supertof dat ik het hoogste podium nu al heb bereikt, op deze jonge leeftijd. Ook op toernooien en in de sportschool is het wel leuk als mensen ‘hey champ’ zeggen. Uit die kringen krijg ik heel veel waardering voor wat ik nu al bereikt heb, maar dat is bij de grote massa nog niet echt het geval.

“Als ik train moet ik me vaak over het puntje heen krijgen om door te gaan. Gewoon bikkelen eigenlijk. Maar je moet niet tegen jezelf vechten, dat is de grootste fout die je kan maken. Je moet jezelf niet in de weg zitten. Je moet je eigen spel spelen, gewoon gaan en niet teveel nadenken over bepaalde dingen.” ●

ELKE VAN AC

H T ER B ER G

“WAT J E VA A K ZI ET, WO RD T NOR MAAL.” 42

T YJAN I B EZTA TI

IDENTITEIT “Identiteit heeft altijd wel iets met je afkomst te maken, maar het is niet iets waar je onderscheid tussen kan maken.

Nu wordt de sport wel steeds populairder, alleen vind ik dat het nog een boost mag krijgen. Daarmee bedoel ik dat er meer vechters op tv moeten komen die presteren.”

HEY CHAMP!

VERZET JE NIET (TEGEN JEZELF)

S ’ E I N RON ROOTS Rapper Ronnie Flex voelt zich Nederlands, Surinaams én Moluks. “Het heeft allemaal invloed op wie ik ben en op mijn muziek.”

J I M L E O V “IK , S D N A L R E NED S M A A N I R U S ” . S K U L O M ÉN

MEER RESPECT IN SURINAME In Nederland voelt Ronnie zich thuis. Hij houdt van de bossen en het klimaat. Maar als hij naar Suriname gaat, voelt dat óók als thuiskomen. Hij heeft geluk dat hij in Nederland is geboren, zegt hij, want hier kan hij van zijn muziek leven. In Suriname kent hij de meest getalenteerde artiesten, maar omdat het zo’n klein

s van de ence zijn Ambassadeur Ronnie Flex & Deuxperi stival sfe ing i te zien op Bevrijd Vrijheid en zijn op 5 me esland. Fri en , Groningen, Drenthe Gelderland, Flevoland .nl festivals Kijk op www.bevrijdings

Ronnie Flex & Deuxperience. FOTO’S: BEN HOUDIJK

S ’ E I N RON ROOTS Rapper Ronnie Flex voelt zich Nederlands, Surinaams én Moluks. “Het heeft allemaal invloed op wie ik ben en op mijn muziek.”

J I M L E O V “IK , S D N A L R E NED S M A A N I R U S ” . S K U L O M ÉN

Ronnie Flex & Deuxperience. FOTO’S: BEN HOUDIJK

‘Het Bevrijdingsfestival’: het klinkt alsof het één festival is, maar het zijn er veel meer. Waarom vieren we onze vrijheid met festivals? Hoe worden ze georganiseerd?

STAGE LOPEN BIJ

N E N A R T T E M IN DE N E OG

In 2017 liep Kubra Erdem, toen student Evenementenorganisatie, haar afstudeerstage bij het Bevrijdingsfestival in Overijssel.

AANLEIDING: Mijn docente dacht dat deze stage goed bij me zou passen. Ik ben van Turkse komaf en er was toen een hoop te doen rondom vrijheid en Turkije. Maar ik ben iemand die altijd de positiviteit naar voren haalt.

OPDRACHT: Ik deed de coördinatie van het wereldpaviljoen. Dat werd een dorpsplein waar verschillende culturen elkaar ontmoeten, zonder angst. Er was bijvoorbeeld een wereldpodium, er waren keukentafelgesprekken met Özcan Akyol en er was eten uit vijf culturen.

MOOISTE MOMENT: Het was rustig, tot Johanna Reiss (tijdens de oorlog ondergedoken, daarna naar New York vertrokken) en Dries van Agt (oud-premier) er waren. Het wereldplein werd zo vol dat er niemand meer bij kon. De mensen lachten, zongen en dansten samen.

EEN FESTIVAL APART

INGEWIKKELD: Je moest soms twee

keer nadenken over wat je wilde neerzetten.

EEN FESTIVAL APART 46

Bezoekers van de Bevrijdingsfestivals komen samen om te vieren dat we in vrijheid leven. Én om stil te staan bij de onvrijheid in de rest van de wereld. Dit is het Bevrijdingsfestival in Utrecht. FOTO: BEN HOUDIJK

IMPACT KUN JE ONTWERPEN “Samen met de Ambassadeurs van de Vrijheid maken we tegenwoordig documentaires. Eerst was het belangrijkste van die benoeming dat je op 5 mei optrad en een helikopter

Er was bijvoorbeeld veel commotie rondom vluchtelingen toen. Wat gingen we daarmee doen? Dat ligt gevoelig. En het was ook voor mij persoonlijk moeilijk, vanwege mijn buitenlandse afkomst.

‘Het Bevrijdingsfestival’: het klinkt alsof het één festival is, maar het zijn er veel meer. Waarom vieren we onze vrijheid met festivals? Hoe worden ze georganiseerd?

STAGE LOPEN BIJ

N E N A R T T E M IN DE N E OG

In 2017 liep Kubra Erdem, toen student Evenementenorganisatie, haar afstudeerstage bij het Bevrijdingsfestival in Overijssel.

EEN FESTIVAL APART

INGEWIKKELD: Je moest soms twee

keer nadenken over wat je wilde neerzetten.

EEN FESTIVAL APART 46

IMPACT KUN JE ONTWERPEN “Samen met de Ambassadeurs van de Vrijheid maken we tegenwoordig documentaires. Eerst was het belangrijkste van die benoeming dat je op 5 mei optrad en een helikopter

Er was bijvoorbeeld veel commotie rondom vluchtelingen toen. Wat gingen we daarmee doen? Dat ligt gevoelig. En het was ook voor mij persoonlijk moeilijk, vanwege mijn buitenlandse afkomst.

) E J ( T E Z VEQRUIZ

2 Ik vind het gr

Je maakt dingen mee die je echt niet wilt. Iets waar je helemaal op tegen bent. Onrecht. Je wilt er iets tegen doen. Dan kom je in verzet. Tegen dierenmishandeling, tegen je ouders en begeleiders, tegen mannen met macht zoals in de #MeToo-campagne of tegen de aardgaswinning in Groningen.

VERZET EN INZET Je kunt in verzet gaan tegen iets. Je kunt ook in verzet gaan door iets voor een ander te doen. Je verzet je dan tegen onrecht en zet je tegelijk in voor de ander. Voor je oma, voor de buurt, voor een cliënt, voor je collega, voor Serious Request of voor dieren.

Zet je en a n t wo o rd in de cirkels

. grappig , ik hou niet van da t s o ort gein tj es. c Het maakt me niet uit , ze noemen m ij e en b o er( in).

b Dat is niet

d bij geweiger Jeffrey is een atie vo or it ic ll o s n het ee n mail, die r e e In . e g sta naa r ongeluk b e drijf p e stuurd, las hij: ve r hem had aan, n M a ro k k “Dat is e e we hier niet .” n die mo ete t bedrijf een

IK EN ONRECHT Wanneer mensen onrecht meemaken of iets wat ze echt niet willen, reageren ze verschillend. Soms worden ze ontzettend boos en timmeren er direct op los. Anderen worden onverschillig: ‘Je kunt er toch niks tegen doen.’ Je hebt ook mensen die even ademhalen en nadenken hoe ze tegen dit onrecht in verzet kunnen komen.

pen. S

a Ik laat het loniets te vertellen.

ch hebb en to t bij de t de docen h c a w e J ettend b wordt ontz n e p o g n a uitg kwa ad . k om en afspra a c Je maakt ewaarom je het n uit te leg ge dt. in v one erlijk

10 In jouw dor

p wor g ro t e g ro ep asielzo dt e en e ke r s o p g e va n g en. a

WAT DOE JIJ? Maak de quiz en kom erachter!

Che ck je a n t wo o rd en op p.50

Ik wil het n iet. Ne derl and is te vol. We kunnen nie t ie dere en o pva n ge n . b Mensen die vluchten v o orlog mo oor eten we he lp en. c Ik maak me zorgen om veiligheid. de We halen m iss chien wel terrori sten binne n.

n last van. gebruik m Ik ijn koptele fo on. b Ik ga met d e buren pra ze g g e n d a ten en t ik er last v a n h e b. c Ik doe niets , ik vero orz o ok regelm a ak zelf atig geluid s overlast.

ke n d e op de trib une bij e e n n vo etbalw ed maken o e strijd. Ze rw als er e en oudgeluiden zw a an de ba ar te sp eler l ko m t . a Ik d

o e niets . D a ar mo ete ma ar tege n ze n ku n n e n . b Ik laat merk en dat ik h et niet leuk vind e n zeg er ie ts van. c Ik wil er nie ts me e te m hebben en a ke n ga ergens anders zitten.

hool at je op sc d t d in v e J e erlijk docent on door een andeld. wo rd t b e h tudenten

In de buu matig tot r t wordt regella a muziek ge t in de nacht dra aid. Jij er op tijd moet uit vo or s t a ge . a Ik heb er ge e

5 Je zit met be

he t b o ete mo e zelf het b e drijf b Ik vind dawt ie ze aannemen. n e drijven ma g kieze dat s o ort b n te e o m c We p internet. ‘shamen’ o

a Ik vind datkrijgen.

oor ro b e e r t v p n a m n Ee sa bij de kas te dringen rmarkt . pe va n d e s u nheid

e n de geleg a Ik maak va og een laatste aann gebruik om o k pen. bie ding te rretje met z’n ka m e h w u d b Ik ast?” terug . u soms ha ft e e “H : g c Ik ze plek mijn eigen en ik ne em we er in.

ensen om je heen die hetzelf de meemaken en kom samen in a ctie.

appig o p s t ra at tegen iem om an met een A ziatisch u d iterlijk t e ze g ge n : a Ja, heel leu“Sambal bij?” k

Soms gebeuren er dingen in je leven waar je NEE tegen zegt.

TIP: Zoek m

4 Een politicus

wo rd t met de do o d b e dreig Wat vind d je da ar va . n ? a Afschuw

elijk , iema nd dood wens en is no oit go e d te praten. b Dreigen vin d ik niet zo daar moet erg , h c Net goed, ijh tegen kunnen. ij he eft he t er zelf naar gema akt.

In jouw gr ve e l ge ro o e p wo rd t dd studente. eld over e en Je ziet da t er last va n he eft en ze zich steeds m e a Ik doe nikser terugtrekt . ,s

traks b en ‘de Sja ak’. ik o ok b Op een dag wa arop de te afwezig studenis , zeg ik in de gro ep dat ze erm e e mo eten ka p p e n . c Ik leg conta ct met de studente en maak e en afspra a k om wat te ga an drink en.

n s s t a ge

9 Je mi okelutstjeijdsedoen die

allerle g te je opleidin niets met en. bb m a ke n h e egeleider n mijn b

a Ik zeg teget meer doe en geef

nie dat ik het nten bij. er argume gen mijn iets van te n r e g e z k nog b Ik oet me oo m e Z r. e id b egele n. t mijn b e o ordele t e erst me e h k e re p c Ik bes ten. en me de stud

“SOMS MOET JE NEE ZEGGEN.” 49

) E J ( T E Z VEQRUIZ

2 Ik vind het gr

Zet je en a n t wo o rd in de cirkels

. grappig , ik hou niet van da t s o ort gein tj es. c Het maakt me niet uit , ze noemen m ij e en b o er( in).

b Dat is niet

pen. S

a Ik laat het loniets te vertellen.

ch hebb en to t bij de t de docen h c a w e J ettend b wordt ontz n e p o g n a uitg kwa ad . k om en afspra a c Je maakt ewaarom je het n uit te leg ge dt. in v one erlijk

10 In jouw dor

p wor g ro t e g ro ep asielzo dt e en e ke r s o p g e va n g en. a

WAT DOE JIJ? Maak de quiz en kom erachter!

Che ck je a n t wo o rd en op p.50

n last van. gebruik m Ik ijn koptele fo on. b Ik ga met d e buren pra ze g g e n d a ten en t ik er last v a n h e b. c Ik doe niets , ik vero orz o ok regelm a ak zelf atig geluid s overlast.

ke n d e op de trib une bij e e n n vo etbalw ed maken o e strijd. Ze rw als er e en oudgeluiden zw a an de ba ar te sp eler l ko m t . a Ik d

o e niets . D a ar mo ete ma ar tege n ze n ku n n e n . b Ik laat merk en dat ik h et niet leuk vind e n zeg er ie ts van. c Ik wil er nie ts me e te m hebben en a ke n ga ergens anders zitten.

hool at je op sc d t d in v e J e erlijk docent on door een andeld. wo rd t b e h tudenten

In de buu matig tot r t wordt regella a muziek ge t in de nacht dra aid. Jij er op tijd moet uit vo or s t a ge . a Ik heb er ge e

5 Je zit met be

he t b o ete mo e zelf het b e drijf b Ik vind dawt ie ze aannemen. n e drijven ma g kieze dat s o ort b n te e o m c We p internet. ‘shamen’ o

a Ik vind datkrijgen.

oor ro b e e r t v p n a m n Ee sa bij de kas te dringen rmarkt . pe va n d e s u nheid

ensen om je heen die hetzelf de meemaken en kom samen in a ctie.

appig o p s t ra at tegen iem om an met een A ziatisch u d iterlijk t e ze g ge n : a Ja, heel leu“Sambal bij?” k

Soms gebeuren er dingen in je leven waar je NEE tegen zegt.

TIP: Zoek m

4 Een politicus

wo rd t met de do o d b e dreig Wat vind d je da ar va . n ? a Afschuw

elijk , iema nd dood wens en is no oit go e d te praten. b Dreigen vin d ik niet zo daar moet erg , h c Net goed, ijh tegen kunnen. ij he eft he t er zelf naar gema akt.

In jouw gr ve e l ge ro o e p wo rd t dd studente. eld over e en Je ziet da t er last va n he eft en ze zich steeds m e a Ik doe nikser terugtrekt . ,s

n s s t a ge

9 Je mi okelutstjeijdsedoen die

allerle g te je opleidin niets met en. bb m a ke n h e egeleider n mijn b

a Ik zeg teget meer doe en geef

nie dat ik het nten bij. er argume gen mijn iets van te n r e g e z k nog b Ik oet me oo m e Z r. e id b egele n. t mijn b e o ordele t e erst me e h k e re p c Ik bes ten. en me de stud

“SOMS MOET JE NEE ZEGGEN.” 49

ONE-ON-ONE DOOR PREDRAG SRBLJANIN, SERVIË

CARTOON MOVEMENT

GEEF DOOR

Vrijheid is gaan en staan waar je wilt

UITSLAG VERZET(JE) QUIZ a b c

1 0 2

0 2 1

2 1 0

0 2 1

1 0 2

0 1 2

0 2 1

2 0 1

0 2 1

punten

totaal

0 - 6 PUNTEN.

7 - 13 PUNTEN.

14 - 20 PUNTEN.

Jij zegt niet vaak NEE. Het maakt je niet zoveel uit wat er om je heen gebeurt. Je blijft relaxed. Je vindt misschien dat een geintje, dat ten koste gaat van anderen, moet kunnen. Vind je de groepsdruk vervelend? Soms is het goed dat je voor jezelf of voor anderen in verzet komt. ●

Jij komt soms in verzet, maar je kijkt ook vaak de kat uit de boom. Verzet betekent conflicten aangaan en risico’s nemen. Misschien voel jij je machteloos en denk je dat er niets aan te doen is. Soms word je kwaad. Laat het niet uit de hand lopen. Je kunt beter praten dan vechten. ●

Jij kunt makkelijk NEE zeggen als jezelf of anderen onrecht wordt aangedaan. Voor jou is het onbegrijpelijk dat anderen niets doen. In verzet komen is niet makkelijk. De reacties kunnen fel zijn. Voor jou hoort het er gewoon bij. Acties die humor hebben en geweldloos zijn, hebben de meeste kans op succes. ●

Vrijheid. Voor ons voelt het bijna als vanzelfsprekend, maar dat is het zeker niet. Tijdens de Tweede Wereldoorlog waren we het vijf jaar lang kwijt. Sinds de bevrijding geven we het door. Op 4 mei herdenken we de oorlogsslachtoﬀers en op 5 mei vieren we onze vrijheid. Laat zien dat jij stilstaat bij jouw eigen vrijheid en bestel de vrijheid-pin op www.4en5mei.nl.

ONE-ON-ONE DOOR PREDRAG SRBLJANIN, SERVIË

CARTOON MOVEMENT

GEEF DOOR

Vrijheid is gaan en staan waar je wilt

UITSLAG VERZET(JE) QUIZ a b c

1 0 2

0 2 1

2 1 0

0 2 1

1 0 2

0 1 2

0 2 1

2 0 1

0 2 1

punten

totaal

0 - 6 PUNTEN.

7 - 13 PUNTEN.

14 - 20 PUNTEN.

Er gaat geen dag voorbij zonder oorlog of onderdrukking. Ook gaat geen dag voorbij zonder dat mensen in verzet komen en zich inzetten voor de vrijheid van anderen. Wil je meer weten over verzet en het nemen van verantwoordelijkheid? Bekijk het activiteitenoverzicht op tweedewereldoorlog.nl Platform WO2 is een initiatief van:

OORLOGS GRAVEN

STICHTING

Mede mogelijk gemaakt door: