10 jaar Heidepol

van maïsakker naar bloemrijk grasland

In tien jaar tijd is de natuur op Heidepol er flink op vooruitgegaan. De eerste natuurbegraafplaats van Natuurbegraven Nederland staat model voor nieuwe locaties in en bij gebieden van Natuurmonumenten. TEKST: Frans Bosscher BEELD: Natuurbegraven Nederland

Uitgestrekte velden met maïs en wat grazende paarden in een weitje. Dat was hoe Natuurbegraafplaats Heidepol er tien jaar geleden uitzag, toen Kees Benthem er aan het werk ging als boswachter van

Natuurbegraven Nederland. Heidepol ligt in het zuidelijk deel van de Veluwe en grenst aan natuurgebied Planken Wambuis van

Natuurmonumenten. Het was een van de eerste gebieden in Nederland waar je in de natuur begraven kon worden.

Als je er nu komt, loop je een natuurgebied in. De maïsakkers hebben plaatsgemaakt voor ruige graslanden. De vele bloemen van de harige ratelaar, blauwe knoop, zandblauwtje, muizenoortje, margriet, Duits viltkruid en struikheide maken het landschap kleurrijk. Koninginnepages, kleine parelmoervlinders en andere vlinders vliegen van bloem naar bloem. Je ziet blauwvleugelsprinkhanen door de lucht zweven. Op zandige stukken vind je holletjes van pluimvoetbijen. De bladeren aan de eiken en beuken zijn nog frisgroen.

Zandhagedissen

Het laat maar zien, aldus Kees, hoe snel de natuur haar kansen pakt als je de juiste omstandigheden creëert. “Daar heeft de ligging van Heidepol tussen natuurgebieden

Kees Benthem en Bob Tijsse Klasen

bij geholpen. Planten en dieren komen dan vanzelf naar hier. Toen we begonnen waren we euforisch als we een zandhagedis zagen, nu kun je ze op het hele terrein tegenkomen.” Ook de omvorming van de naaldbossen naar gevarieerde loofbossen is goed op gang gekomen. De enorme droogte in de afgelopen jaren heeft daarbij geholpen, vertelt Bob Tijsse Klasen die sinds vijf jaar Kees’ collega is. “De grove den, die hier van nature voorkomt, kan er goed tegen. Maar de lariksen, douglassen en fijnsparren kregen het moeilijk. Die werden een prooi voor letterzetters (kevers, die gangen graven onder de schors van naaldbomen, red.). We hebben twee hectare met dode bomen gekapt en weer ingeplant met loofbomen. Die zorgen voor meer biodiversiteit en zijn beter bestand tegen droogte.”

Koperwieken

Net als in de graslanden neemt de diversiteit in de bossen toe, zegt Bob. “Er is inmiddels een stuk waar de vossenbes terug is. Vingerhoedskruid komt op, ook dankzij de dassen die met hun gewroet zaden naar boven halen. Boommarters en zwarte spechten zitten in dode bomen die we laten staan. We zien geregeld vossen en hazen. In de herfst strijken hele groepen koperwieken en kramsvogels neer. Die eten een week lang hun buiken vol en trekken dan verder naar het zuiden.” De grote ingrepen op Heidepol zijn klaar. “De natuur kan nu haar gang gaan”, aldus Kees. “Bezoekers ervaren ook de kracht van de natuur. Rust is daarin een belangrijke factor. Ik vind het mooi als ik mensen bij het graf van een dierbare zie picknicken.”

Samen natuur beschermen

Natuurmonumenten en Natuurbegraven Nederland werken samen om natuur te behouden, versterken én ontwikkelen. Dat doen ze door tegemoet te komen aan de behoefte van mensen aan een laatste rustplaats in de natuur, die voor altijd natuur blijft. Voorafgaand aan de realisatie van een natuurbegraafplaats onderzoeken we samen of een gebied geschikt is. Natuurbegraven Nederland zorgt voor de inrichting en het dagelijks natuurbeheer, begraven in de natuur en ondersteuning rondom het afscheid. Na de laatste natuurbegraving neemt Natuurmonumenten de zorg en bescherming van het gebied weer over, voor altijd. We werken inmiddels op vijf natuurbegraafplaatsen samen, de zesde gaat dit najaar open.

natuurbegravennederland.nl

Natuur op doktersrecept

Minder stress, een lagere bloeddruk, een sterker immuunsysteem en een betere nachtrust. Huisarts Iris de Vries vertelt al wandelend op de Sprengenberg (Ov.) hoe de natuur onze gezondheid positief beïnvloedt. TEKST: Wilco Meijers BEELD: Erik Buis

We lopen langs de golvende heide van de Sprengenberg, onderdeel van de Sallandse Heuvelrug, waar het glinsterende zonnelicht en de vele vogelgeluiden vanzelf voor een opgetogen stemming zorgen. Huisarts Iris de Vries geniet volop van het moment. “Geleerd van mijn kinderen”, vertelt ze met een lach. “Kinderen zijn van nature één met de natuur. Ze leven echt in het moment. Volwassenen zijn dat in de moderne samenleving vaak een beetje kwijtgeraakt. Ik ook hoor, op drukke dagen. Maar als ik mijn kinderen in het bos zie spelen, voel ik net als zij het moment, op de plek waar je dan bent.”

Afweercellen

Behalve dat Iris het fijn vindt in de natuur, weet ze dat de natuur ook goed is voor onze gezondheid. Ze verdiepte zich in leefstijlgeneeskunde en ontdekte hier steeds meer wetenschappelijk bewijs voor. “Adem maar eens diep de boslucht in”, zegt ze terwijl ze het goede voorbeeld geeft. Het is geen oproep om even zweverig tot jezelf te komen, maar een illustratie van wetenschappelijk inzicht. “Bomen, struiken en planten geven fytonciden af. Dat zijn chemische verbindingen die bomen beschermen tegen schimmels en insecten. Ze zweven door de lucht en wij ademen die in. Ze stimuleren de activatie van natural killercellen. Dat zijn belangrijke afweercellen die vooral in de beginfase heel belangrijk zijn om bijvoorbeeld kankercellen te bestrijden of op te treden tegen virussen en infecties.” Ook is aangetoond is dat geluiden in de natuur je tot rust brengen, zegt Iris. “Ons zenuwstelsel is van oudsher afgesteld op geluiden die we als mens al duizenden jaren kennen. Ze geven heel andere prikkels dan geluid van verkeer, de stad of onze telefoon. En mensen die regelmatig in de natuur zijn, voelen zich gezonder en hebben minder chronische aandoeningen. Zo nodigt de natuur automatisch uit tot bewegen. Dat heeft aantoonbaar positieve effecten op de gezondheid, bijvoorbeeld op je bloeddruk en gewicht. Bewegen in de natuur heeft nog extra positieve effecten. Het bevordert je mentale gezondheid en zorgt vaak ook voor meer verbinding. Mensen zoeken elkaar in de natuur meer op en voelen ook meer verbinding met een natuurlijke omgeving.”

Buiten zijn zorgt ook voor een betere nachtrust, zo ervaart vrijwel iedereen die overdag gewandeld heeft. “Hoe meer daglicht je buiten opdoet, hoe meer melatonine je aanmaakt”, legt Iris uit. “Dat hormoon zorgt ervoor dat je gemakkelijker in slaap valt. Ook de lengte speelt daarbij een rol. En vaak ben je in de natuur langer buiten dan in een volgebouwde omgeving.”

Veel winst

Net als vandaag eigenlijk. Even vergeet Iris de tijd, kijkt ze kalm over de hei en luistert ze naar een zoemende bij. Hier, uit de dagelijkse drukte, ervaart ze minder stress. “Dat geldt voor de meeste mensen. En stress is een belangrijke risicofactor voor en oorzaak van veel fysieke en mentale problemen. De natuur helpt mij ook om stress te verminderen. In mijn werk moet ik soms lastige zaken managen en oplossen. Dan ga ik even de natuur in. Ik merk dan dat er meer ruimte in mijn hoofd ontstaat om het probleem of de uitdaging van verschillende kanten te belichten. Na zo’n wandeling weet ik vaak welke stap ik moet zetten.” 3

De gezondheidswaarden van de natuur past Iris ook toe in haar praktijk. “Je kijkt als huisarts natuurlijk eerst of iemand een medische behandeling nodig heeft. Maar als die niet noodzakelijk is en er met aanpassing van leefstijl veel winst te behalen is, schrijf ik ook natuur voor. Natuur is effectief om mensen bijvoorbeeld meer in beweging te krijgen. En het is goedkoop. Voor mensen die het niet breed hebben, is dat een hele goede optie. Ik merk dat mensen daar best voor open staan, al moeten ze soms even een drempel over.” Tien minuten wandelen tussen het groen betekent al winst, zegt Iris. “Natuurlijk is groen in de eigen leefomgeving dan wel essentieel. Nu nodigt de leefomgeving nog te vaak uit tot een ongezonde leefstijl. Natuur meer terugbrengen in de stad, zeker ook in achterstandswijken, levert denk ik grote gezondheidswinst op.” Natuur kan daarnaast medicatie verlichten of zelfs voorkomen, denkt Iris. “Vaak wordt al snel

Iris de Vries

is huisarts en leefstijlarts in Zwolle, voorzitter van de Vereniging Arts en Leefstijl en bekleedt diverse bestuursfuncties in de zorg. Ze zet zich al jaren in om de gezondheidswaarden van de natuur en de wetenschappelijke onderbouwing daarvan onder de aandacht te brengen, onder meer via het netwerkplatform Alles is Gezondheid.

medicatie voorgeschreven, terwijl er onvoldoende naar alternatieven is gekeken. Als natuur een veilig alternatief kan zijn voor pillen, is het beter om dat eerst te proberen. Natuur kan ook helpen om medicatie te beperken of geleidelijk af te bouwen. Stapsgewijs, in overleg met de patiënt.”

Verbinding

En zo speelt de natuur een steeds prominentere rol in het leven van Iris. Verbinding is daarbij het sleutelwoord. “Dat klinkt misschien een beetje zweverig, ook voor mensen in mijn vakgebied, maar dat is het denk ik niet. Klimaat, duurzaamheid, economie, natuur en gezondheid hangen allemaal met elkaar samen. Dat zagen we ook bij corona. Het ziek zijn door corona had grote economische en maatschappelijke gevolgen. Door meer integraal, vanuit een ecosysteemgedachte naar problemen te kijken, kom je volgens mij tot betere oplossingen. Kijk naar de natuur. Ook in de natuur hangt alles met elkaar samen. De natuur kan ons leren om daar nog bewuster van te zijn. Vanuit die gedachte help ik graag mee om Nederland gezonder te maken.”

De Sprengenberg ROUTE

5,6 km

HaarleDe route is in beide richtingen gemarkeerd met oranje pijltjes en staat ook op onze website en in onze route-app: Raamsweg Natuur Routes. De route start en eindigt bij Herberg De Pas bij Haarle (Ov.)

Molenweg

START

Oude Deventerweg

P

Bathemerweg

Oude Deventerweg Van Heekweg

1

Paltheweg

Sprengenbergerweg

7 9

8

6

Legenda

Bos Zand Bebouwing Heide Water Verharde weg Wandelpad Wandelroute

P

Parkeerplaats

2 3

Van Heekweg

4

0 200 400 m

5

Paltheweg

Schouwenburgweg

Nationaal Park Sallandse Heuvelrug

De Sprengenberg

6

Routepunten onderweg

1 De Sprengenberg wordt al duizenden jaren bewoond. Er zijn grafheuvels gevonden uit de steen- en bronstijd, maar ook raatakkers, kleine blokvormige akkers van meer dan 3.000 jaar oud.

2 Je loopt nu door bos dat al vóór 1850 is aangeplant op een wat vochtiger deel. Dat zie je terug aan de hoge beuken, dennen en sparren, waar veel varens onder groeien.

3 Recht voor je op de heuvel staat de Palthetoren, in 1903 gebouwd door de familie Van Wulfften Palthe als vakantiehuis. Later is het uitgebreid met een villa en werd dit het hoofdverblijf van de familie. Het torentje was een sterrenobservatorium.

4 Iets verderop begint het begrazingsgebied van de Schotse hooglanders. Met hun gegraas zorgen de runderen ervoor dat grassen niet de overhand krijgen op de heide en in open bos.

5 Om heidevelden vitaal te houden en met elkaar te verbinden nemen we allerlei maatregelen, zoals begrazing met runderen en schapen, bomenkap en plaggen. Daardoor is de hei op veel plaatsen teruggekeerd. 6 Hier was in de jaren zestig een kwekerij die rododendrons en azalea’s verkocht. Ook veel lanen van het landgoed zijn met rododendrons beplant.

7 In de bomen van deze lanen kun je veel holen ontdekken. De ovale openingen zijn uitgehakt door zwarte spechten, de ronde door bonte spechten. Meestal gebruiken spechten hun nest maar één seizoen. Daarna komt het hol vrij voor bijvoorbeeld een holenduif, uil, vleermuis of boommarter.

8 In de twintigste eeuw is een groot deel van de heide op de Sprengenberg bebost. Dat gebeurde veelal in grote vakken met naaldbomen, gescheiden door lanen van Amerikaanse eiken. De verkoop van het hout bracht nieuwe inkomsten op.

9 In dit voormalige productiebos maken we open plekken zodat het zonlicht weer de bodem bereikt. Koudbloedige dieren, zoals de hazelworm en levendbarende hagedis, kunnen zich hier opwarmen.

1